Caffael ar yCorfforol!

Rhifyn arbennig ar iechyd corfforol gydachyngor allweddol ar wella eich llesiant!

llais defnyddwyr gwasanaeth a gofalwy

riechyd meddwl cymru

gwanwyn 2020

tu mewn...gofalu am iechyd corfforol yn ystod yr argyfwng coronafeirws......tud 2newyddion......tud 3 rhoi’r gorau i ysmygu......tud 4tips maetheg gan Lisa Fearn......tud 5buddion iechyd corfforol......tud 6-7y diweddaraf o’r ncmh..........tud 8

2

gofalu am eich iechyd corfforol

Gyda chyfyngiadau wedi eucyflwyno er mwyn cadw pelltercymdeithasol yn sgil yr argyfwngcoronafeirws, rydym oll wedi eincyfyngu o ran ble mae modd mynda sut ydym yn rhyngweithio ageraill.

Fodd bynnag, fel rhan o’r rheolaunewydd yma, rydym oll yn cael einhannog i gadw’n heini - boed bod hynyn y cartref, neu unwaith y diwrnod ytu allan i’r cartref (ar yr amod bod hynyn ddiogel). Yma, rydym yn edrych ynfwy agos ar y rheolau ynglŷn â hyna’n cynnig cyngor ar sut i gadw’niach.

Y rheolau o ran cyfyngiadausymud

O dan y rheolau cadw pelltercymdeithasol, rydym ond yn caelgadael y tŷ er mwyn cadw’n heinimewn gofod awyr agored, a hynnyunwaith y diwrnod - ond rhaid i nigadw 2 metr i ffwrdd o bobl eraill tra’ngwneud hyn, oni bai eu bod ynunigolion sydd yn byw ar yr unaelwyd â ni.

Rydym dal yn medru mynd i’r parc argyfer ymarferion cadw’n heini unwaithy diwrnod, ond dylid gwneud hyn arben eich hun yn unig neu gydagunigolion sydd yn byw ar yr unaelwyd, ac nid mewn grwpiauehangach. Mae hawl gennym igerdded ci neu ofalu am geffyl, ondeto ar yr amod ein bod yn gwneudhyn ar ben ein hunain neu yngnghwmni aelodau eraill o’n aelwyd.

Nid oes modd i ni i yrru mwyach irywle er mwyn mynd i redeg neu ifynd am dro - rhaid aros yn lleol. Maemannau cymunol o fewn parciau, felmeysydd chwarae a champfeyddawyr agored, wedi eu cau - fel syddwedi digwydd i gampfeydd dan do achanolfannau hamdden.

Tipiau cadw’n heini

Felly, rydym wedi ein cyfyngu o ran yrhyn y mae modd i ni wneud er mwyncadw’n heini. Nid oes modd gwneudchwaraeon tîm a mynd i’r gampfa.

Ond mae nifer o ffyrdd eraill i gadw’nheini – hyd yn oed os yw hyn yngolygu glanhau’r tŷ, cerdded i lan ac ilawr y grisiau a’n gwneud ymarferionyn eich cadair!

Mae mynd allan i’r awyr agored ynwell, ar yr amod bod hyn yn cael eiwneud yn ddiogel a’ch bod yn ymatalrhag dod i gysylltiad agos ag eraill.Os oes gardd gennych, manteisiwchar y gofod yma i gadw’n heini a chaelawyr iach. Os ydych yn gadael y tŷ,yna byddwch yn ofalus a golchwcheich dwylo cyn gynted ag ydych yndychwelyd i’r tŷ.

Er mwyn darllen cyngor a syniadauam ymarferion cadw’n heini, maegwefan GIG yn ffynhonnell wych owybodaeth. Ewch i: https://www.nhs.uk/live-well/exercise/ a byddwch yn medrudarllen mwy o gyngor am yrymarferion cadw’n heini y dylech fodyn eu gwneud a dolenni atwybodaeth ddefnyddiol.

Mae yna ystod eang o fideos cadw’nheini ar gael gan y GIG ar y safleStiwdio Ffitrwydd (Fitness Studio): https://www.nhs.uk/conditions/nhs-fitness-studio/ - mae hyn yn cynnwys ymarferion sydd yn ffocysu ar aerobeg, cryfder ac ioga a Pilates.

Ar gyfer yr unigolion hynod egnïol yn

ein plith, mae’r BBC yn cynnig yradnodd yma: canllaw i wneudymarferion cadw’n heini yn y cartref,a hynny heb gyfarpar:https://www.bbc.co.uk/sport/get-inspired/32416767

Ac i’r sawl sydd â symudeddcyfyngedig, darllenwch y cyngor ymagan y cylchgrawn Able:https://ablemagazine.co.uk/lets-get-physical/

Am fwy o wybodaeth ar wneudiechyd corfforol yn rhan o’ch adferiad,ewch i wefan Iechyd Meddwl Cymru: http://www.iechydmeddwlcymru.net/yr-ymagwedd-persongyflawn/lles-corfforol/

Mae Dafydd James, arwr rygbi i Gymru a’r Llewod Prydeinig a Llysgennad iechyd meddwl ar ran yr elusen iechyd meddwl Hafal, yn cyhoeddi ymarferion cadw’n heini a chyngor ar gyfryngau cymdeithasol Hafal yn ystod y cyfyngiadau hyn ar ein rhyddid.

Am fwy o wybodaeth, ewch i www.hafal.org

Gofalu am eich iechyd corfforol yn ystod yrargyfwng coronafeirws

Mae Iechyd Meddwl Cymruyn cael ei gyhoeddi gan Hafal. Os oes gennych unrhyw sylwadau, cysylltwch gyda ni os gwelwch yn dda: Hafal, Uned B3, Parc Technoleg Lakeside, Ffordd y Ffenics, Llansamlet Abertawe, SA7 9FEE-bost: hafal@hafal.orgFfôn: 01792 816600Facebook/Twitter: chwiliwch am Hafal

Chwef: Roedd yr Hybiau Cymunedolnewydd ym Mhrestatyn, Rhyl aLlandudno wedi cyhoeddi eu bod ynagor eu drysau am y tro cyntaf yn yGwanwyn. Mae’r Hybiau I CAN ynllefydd cymunedol sydd yn cynnig ycyfle i bobl i drafod eu problemau,gwrando arnynt heb eu beirniadu a’nrhoi’r mynediad i’r gwasanaethau a’rgefnogaeth sydd angen arnynt.

Chwef: Roedd y Farm SafetyFoundation (Yellow Wellies) wedilansio’r drydedd ymgyrch flynyddol,Mind Your Head er mwyn codiymwybyddiaeth o'r problemau sydd ynwynebu ffermwyr heddiw a'r cysylltiadrhwng diogelwch ar ffermydd aciechyd meddwl. Mae hyn yn dilynastudiaeth sy’n dangos fod 84 y cant offermwyr o dan 40 yn credu mai iechydmeddwl yw un o’r peryglon mwyaf,sydd yn wynebu’r diwydiantheddiw.

Chwef: Cyhoeddwyd y bydd miliynauo bobl sydd â phroblemau dyled, gangynnwys y rhai hynny sydd âphroblemau iechyd meddwl, yn derbynhelp gan y llywodraeth i reoli euharian, gyda chyfnod newydd o 60diwrnod er mwyn ‘lle i anadlu’ iddynt afydd yn golygu bod unrhyw gamaugorfodi gan gredydwr yn cael eu hoediac unrhyw log ar fenthyciadau yn caeleu rhewi.

Roedd y Dug Caeredin wedilansio’r ymgyrch ‘Heads UpWeekends’ yn Chwefror. Dros yr8fed ar 9fed a’r 15fed a’r 16eg oChwefror, roedd pob un tîm pêl-droed o’r Uwch Gynghrair,Cynghrair pêl-droed Lloegr, yGynghrair Genedlaethol, UwchGynghrair Barclays i Fenywod,Pencampwriaeth yr FA i Fenywoda Chynghrair GenedlaetholMenywod yr FA, yn defnyddio’rgemau er mwyn amlygu pa morbwerus yw cynnal sgwrs o rangofalu am eich iechyd meddwl.

Dros y penwythnos, roedd ygemau wedi sbarduno teuluoedd iddod ynghyd er mwyn cynnal ysgwrs fwyaf erioed am iechydmeddwl yn y byd pêl-droed, ahynny er mwyn cefnogi’r ymgyrchHeads Up. Y nod oedd amlygu pamor bwerus siarad fel ffordd ogefnogi ein gilydd anormaleiddio’r hyn sydd y aml yncael ei ystyried fel pwnc anodd,gyda gweithgareddau yn cael eu

cynnal yn ystod gemau iddynion a menywod ar hyd alled y calendr.

Er mwyn dathlu’r lansiad,roedd y Dug Caeredin wediymuno gyda chwaraewyr arheolwyr o blith gemau’rdynion a menywod mewncystadleuaeth pêl-droed bwrdd a gynhaliwyd yn yrHeist Bank yn Paddington.Roed y Dug wedi cymryd rhan mewn gêm arbennig ar gyferwyth person, yn chwarae gyda’rblaenwr o dîm Watford TroyDeeney, y blaenwr o dîmmenywod Chelsea Fran Kirby, achyn ymosodwr Dinas Abertawe,Adebayo Akinfenwa.

Roedd y Dug wedi cael cyfle isiarad gyda chwaraewyr arheolwyr am yr ymgyrch a’rpwysigrwydd o weithio tuag atiechyd meddwl positif. Roeddhefyd wedi dysgu mwy am ygwaith a wneir yn y byd pêl-droed am iechyd meddwl.

Wrth siarad yn y lansiad,dywedodd y Dug Caeredin:“Rydym yma heddiw er mwyncymryd cam mawr at chwalu’rdistawrwydd hwn.

“Rydym am ddefnyddio rhai o’rgrymoedd mwyaf pwerus, yn eincymdeithas sydd yn ein huno –pêl-droed – er mwyn dechrau’rsgwrs fwyaf am iechyd meddwl."

Am fwy o wybodaeth, ewch i:headstogether.org.uk

Yn gryno...

Ion: Pleidleisiwyd yr ymgyrchAmser i Newid fel un o’rymgyrchoedd iechyd cyhoedduspwysicaf yn yr unfed ganrif arhugain. Mae rhestr o’r 20cyrhaeddiad iechyd cyhoedduspwysicaf yn y DU yn yr unfedganrif ar hugain, a gyhoeddwydgan y Royal Society for PublicHealth (RSPH), yn cynnwys yrymgyrch Amser i Newid fel rhif14.

newyddion

Am y diweddaraf, ewch os gwelwch yn dda i: iechydmeddwlcymru.net 3

Dug Caeredin yn lansio’r ymgyrch ‘Heads Up Weekends’er mwyn cefnogi iechyd meddwl yn y byd pêl-droed

ffocws: rhoi’r gorau i ysmygu

Cefnogaeth i bobl ag afiechyd meddwl difrifol

Yn 2013, roedd y SefydliadCenedlaethol dros Ragoriaethmewn Iechyd a Gofal (NICE)wedi cyhoeddi canllawiau iechydcyhoeddus [PH48] (ysmygu:gwasanaethau aciwt, mamolaethac iechyd meddwl). Mae’rcanllawiau yn gosod fframwaitheglur ar gyfer gweithredu er mwyngwella’r driniaeth o roi’r gorau iysmygu mewn sefydliadau iechydmeddwl cynradd ac eilaidd. Maepobl ag afiechyd meddwl difrifoltua 50% yn fwy tebygol o ysgymuna na’r boblogaeth gyffredinol(Smoke free Skills 2019).

Mae argymhellion NICE yncynnwys: Adnabod pobl sydd ynysmygu a’n cynnig help iddynt iroi’r gorau i ysmygu, cynnigcefnogaeth ymddygiadol dwysgan staff hyfforddedig a’u cyfeirioat wasanaethau lleol i helpu rhoi’rgorau i ysmygu, wyneb i wynebos yn bosib, am isafswm o bedairwythnos ar ôl y dyddiad panmaent wedi rhoi’r gorau i ysmygu(NICE 2013). Cefnogwyd hyn yn

ddiweddar gan was yr astudiaethfwy sylweddol SCIMITAR+(Gilbody; Peckham et al 2019).

Roedd Cynllun Rheoli Tybaco2017 y Llywodraeth wedi gosodnod i weithredu polisïau di-fwgcynhwysfawr yn yr hollwasanaethau iechyd meddwlerbyn 2018. Mae hefyd yn cynnigymrwymiad i ddarparuhyfforddiant i weithwyr iechydproffesiynol ar sut i helpu pobl iroi’r gorau i ysmygu, yn enwedigymhlith gweithwyr iechyd meddwlproffesiynol.

Roedd yr adroddiad ASHdiweddar wedi amlygu diffygparhaus o ran y cynnydd a wneiryn y maes hwn ac mae’n argymellyr hyn y mae YmddiriedolaethauGIG ac awdurdodau lleol angengwneud er mwyn mynd i’r afael âhyn. Fel arweinydd blaenorol owasanaethau iechyd meddwlcymunedol, nid oeddwn ynymwybodol o bwysigrwydd yragenda yma cyn dechraugweithio gyda’r Ganolfan ar gyferIechyd Meddwl ac Equally WellUK. Nid wyf ar ben fy hun.

Yn anffodus, mae’r flaenoriaeth oran asesu a rheoli risg gydagadnoddau cyfyngedig mewngwasanaethau iechyd meddwlcymunedol yn gwthio’r agenda‘Parity of Esteem’ i’r naill ochr. Nidyw hyn yn ddigon da.

Yn ddiweddar, rwyf wedi eisteddmewn sawl cyfarfod di-fwg ynymddiriedolaethau’r GIG ac wedimynychu’r fforymau IechydMeddwl ac Iechyd Corfforol rhanbarthol, a gyda’r angerddnewydd hwn, rwyf wedi cwestiynueto pan nad yw rhai o’rargymhellion a nodwyd yn yradroddiad heb eu gweithredu.

Yn ystod y rhai misoedd sydd ynweddill o’m cymrodoriaeth, byddcanfyddiadau’r ASH yn dod gydafi i’r cyfarfodydd â’r fforymaugwahanol yr wyf yn eu mynychugydag uwch staff iechyd a’rawdurdodau lleol. Rwyf yngobeithio medru canfod y boblddylanwadol a chyfathrebu’rdystiolaeth sydd gennym o ran yrhyn sydd yn ysgogi defnyddwyrgwasanaeth, yr angen amhyfforddiant a mynd i’r afaelgyda’r materion gwleidyddol acariannol sydd yn ymwneud agymyriadau effeithiol. Mae gwneudcynnydd am rywbeth sydd ynamlwg yn hawl ddynol o’rpwysigrwydd mwyaf ar gyfergwasanaethau iechyd a gofalcymdeithasol ym mhob man.

Mae Equally Well yn ymgyrch ary cyd rhwng mwy na 50 ofudiadau yn y DU sydd oll yncytuno na ddylai neb gaeliechyd corfforol gwaeth am fodcyflwr iechyd meddwl ganddynt.Am fwy o wybodaeth, ewch i:equallywell.co.uk

i roi’r gorau i ysmygu

“Mae pobl ag afiechydmeddwl difrifol tua 50%yn fwy tebygol o ysgymuna na’r boblogaeth

gyffredinol”

Christian Demaine-Stone,Cymrawd Darzi yn gweithio gyda EquallyWell UK

4

R

Dyma ni’n sgwrsio gydaLisa Fearn, cogyddes ary teledu a pherchennogY Sied ac Ysgol GoginioPumpkin Patch er mwyndeall sut y mae deietiachus yn medru caeleffaith ar iechyd meddwla chorfforol.

Pa mor bwysig yw deiet iachusar gyfer iechyd corfforol?

Rwyf yn byw bywyd prysur, acfelly, mae’n hanfodol fy mod yncadw’n ffit ac yn iach. Mae bwyda chadw’n heini yn medruchwarae rôl bwysig yn hyn obeth. Rwy’n gymedrol o ranbwyta’r rhan fwyaf o bethau.Mae’r hyn yr ydym yn bwyta yneffeithio ar y ffordd yr ydym ynedrych ac yn teimlo. Rydymangen ystod o fwydydd gwahanolyn ein deiet os ydym am fod yniachus, cael croen iach, esgyrncryf a llygaid disglair, iachus.Rwy’n aml yn dweud wrth boblam fwyta ‘enfys o liwiau’; mae’nffordd syml o sicrhau bod eichdeiet yn cynnwys ffrwythau allysiau, a byddwch yn derbyn yfitaminau a’r mwynau syddangen arnoch.

A ydy bwyta’n iachus ynmedru effeithio ar eich iechydmeddwl?

Rwy’n ceisio sicrhau fy mod ynbwyta digon o ffrwythau a llysiauyn ddyddiol. Os ydych yn teimlo’ndda am eich deiet, mae’n aml ynmedru helpu eich hwyl, ac felly,mae bwyd yn medru chwarae rôlbwysig. Mae’n cael ei gydnaboderbyn hyn bod bwydydd penodolyn effeithio ar ein hiechydmeddwl. "Mae cryn dipyn odystiolaeth yn bodoli sydd ynawgrymu fod deiet cyn bwysiced

o

ran iechyd meddwl ag ydyw iiechyd corfforol,” dywed FeliceJacka, llywydd yr InternationalSociety for Nutritional PsychiatryResearch. "Mae deiet iachus ynhelpu ein hamddiffyn ac maedeiet gwael yn ffactor risg o raniselder a gorbryder.”

Beth yw eich cyngor ar gyferpobl sydd am newid eu deietac am wneud hyn heb wariogormod o arian?

Dechreuwch gyda’r pethau symlfel newid o ddefnyddio bara gwyni fara brown neu fara llawngwenith. Defnyddiwch fwydbrown, na sydd wedi ei brosesupan fydd angen; er enghraifft,rhowch gynnig ar reis a phastabrown, ac ychwanegwch lawer offrwythau a llysiau i’ch deiet.Mae modd defnyddio ffrwythau allysiau sydd mewn tin neu syddwedi eu rhewi. Mae'n bwysigosgoi byrbrydau melys, llawnsiwgr fel cacenni a losin, a

5

Sŵp Minestrone• 100g lardons neu ddarnau bacwn wedi’u mygu

• 2 darn o foron, wedi’u torri • 2 darn o seleri, wedi’u torri • 1 nionyn, wedi’i dorri • 2 clof garlleg, wedi’u cywasgu • 2 sprigs fresh rosemary • 1 llwy de o deim wedi sychu• 1 llwy ffwrdd o purée tomato • 400g can tomatos plwm • 1 litr o stoc cyw iâr 50g • Sbageti neu basta arall (byr o ran rhan hyd)• Halen a phupur du • 25g o gaws parmesan neu gaws caled,

wedi’i dorri’n fân

Rhowch y badell ffrio ar wres is, ychwanegwchy bacwn a choginio am 10 munud. Rhowchbopeth ar blât. Rhowch y moron, seleri a’rnionyn i mewn i’r braster cig moch a’u ffrio amddwy funud cyn ychwanegu’r garlleg, perlysiau a thomato purée. Coginiwch am funud,ychwanegwch , tomatos a’r rhan fwyaf o’r stoc.Trowch y gwres i fyny fel ei fod yn dechrauberwi. Rhowch y lid ar y sosban a choginiwch yllysiau tan eu bod yn feddal. Rhowch y ffa a’rpasta yn y swp, ychwanegwch weddill y stocos yw’n ymddangos yn rhy dew. Coginiwch am20 munud tan fod y pasta yn feddal. Rhowch yrhalen a’r pur arno cyn ychwanegu’r parmesan.

tips maetheg gan Lisa Fearn

Dyma rysáit arbennig ganLisa sydd yn iachus a’nhawdd ei baratoi!

“Os ydych yn teimlo’ndda am eich deiet,rydych yn aml yn

medru bod mewn hwyldda”

cheisiwch fwyta’r wholegrain barssydd yn fwy iachus. Er bod ypecyn yn ymddangos fel rhywbethiachus, cofiwch y gall gynnwysllawer o siwgr a braster!

Dyma ni’n sgwrsio gydag wyth person sydd a’u hiechyd corfforol yn cael effaith sylweddol ar eu bywydau o ddydd i ddydd, boed bod hynny yn cystadlu mewn chwaraeon proffesiynol bob dydd neu’n cymryd rhan mewn ymarferion cadw’n heini er mwyn rhoi hwb i’w hiechyd meddwl. Dyma’r hyn sydd ganddynt i’w ddweud!

5

manteision iechyd corfforol da

6

Lee Trundle, cyn chwaraewr pêl-droed proffesiynol a LlysgennadClwb Pêl-droed Dinas Abertawe

Rwyf wedi mynychu nifer o ddigwyddiadau Hafal yn y gorffennol, gan gynnwyseu diwrnod chwaraeon blynyddol a sesiynau chwarae pêl-droed tra’n cerdded,er mwyn annog pobl i gynyddu eu gweithgarwch corfforol gan fy mod yn credubod meddwl gweithgar yn helpu sicrhau meddwl hapus. Mae llawer o boblsydd â phroblemau iechyd meddwl yn canfod eu hunain yn styc yn y tŷ, ondmae’n dda i fynd allan, mae angen i chi rhyngweithio ac rwy’n credu fod pêl-droed yn berffaith gan eich bod yn medru gweithio fel rhan o dîm – rydych yngorfod cyfathrebu gyda’ch gilydd, ac yn fwy na dim, rydych yn cymysgu ageraill ac yn cael hwyl.

Enzo Maccarinelli, cyn bencampwr bocsio’r byd

Mae gweithgarwch corfforol yn ffordd wych o ryddhau unrhyw ddicter athensiwn. Hyd yn oed os ydych yn hyfforddi ar ben eich hun, nid oes angenbod yn rhan o dîm neu’n rhan o chwaraeon, mae’n ymwneud â mynd allan agwneud rhywbeth. Fy nghyngor i yw y dylai pobl chwilio am rywbeth yr ydych am fod yn rhanohono, ystyriwch rywbeth sydd o ddiddordeb i chi. Mae’n bwysig eich bod yndod o hyd i rywbeth yr ydych am wneud, boed bod hynny’n codi pwysau, pêl-droed, tenis, badminton.... dewch o hyd i rywbeth sydd yn mynd i hyrwyddoeich iechyd, yn gorfforol ac yn feddyliol.

Tennessee Randall, pencampwr y byd mwen cicbocsio agwirfoddolwr Hafal

Rwy’n credu ei fod yn hanfodol fod pobl yn sicrhau bod ymarferion cadw’n heiniyn rhan o’u trefniadau bob dydd. Mae yna gysylltiad cryf rhwng eich corff a’chmeddwl; mae sicrhau corff iach yn medru helpu pobl i sicrhau meddwl iachushefyd. Mae cadw’n heini yn ffordd dda i helpu delio gyda straen - mae cicbocsioyn fy helpu i ymdopi gyda’r pwysau ynghlwm wrth astudio am radd meistr,mae’n ffordd wych i gael seibiant o’r gwaith neu adolygu ar gyfer arholiadau.Rwy’n teimlo’n wych bob tro ar ôl sesiwn o gicbocsio.

Hannah Jones, chwaraewr rygbi rhyngwladol

Mae llawer iawn o fanteision ynglŷn â chymryd rhan mewn gweithgarwch corfforol. P’un ai bod hynny fel unigolyn neu fel rhan o dîm, mae angen i chi ddod o hyd i rywbeth sydd yn addas i chi. I mi, mae bod yn rhan o dîm yn helpu chwalu rhwystrau cymdeithasol ac yn fy nghaniatáu i gwrdd a dod yn ffrindiau gydag ystod o bobl - rwyf wedi profi fod creu a datblygu perthnasau yn digwydd yn naturiol ym myd chwaraeon. Mae cadw’n heini wedi fy helpu drwy gydol fy mywyd drwy osod a chyflawni amcanion ar y cae ac oddi ar y cae. Rwyf wedi canfod fod rygbi hefyd wedi fy helpu mewn agweddau eraill o’m mywyd bob dydd, fel trefnu,delio gyda straen, ymroddiad ac ysgogiad.

Jemma Sedgmond, rhedwr, triathletwr a beiciwr mynydd

Rwyf wrth fy modd yn rhoi cynnig ar weithgareddau newydd a herio fy hun. Rwyfwedi dechrau beicio mynydd yn ddiweddar ac mae’r adrenalin yn anhygoel;mae’n anodd peidio â chwerthin pan eich bod yn mynd ar wib i lawr y bryniau!Ond nid yw’r adrenalin yn angenrheidiol er mwyn elwa o’r manteision a ddawwrth gadw’n heini - mae cerdded ar hyd yr arfordir yn medru rhoi hwb i’m hwylpan nad wyf yn teimlo’n dda. Rwyf hefyd yn credu’n gryf fod deiet iachus ynbwysig o ran iechyd corfforol a meddyliol. Rwyf yn gwybod o brofiad fy mod ynmedru cyflawni dipyn yn fwy os wyf yn rhoi’r tanwydd cywir i’m corff, ac wrthwneud hyn, rwyf yn teimlo’n well fy hun.

Stuart Prosser, heddwas sydd ymddeol ac wedi colli 36 stôn mewn12 mis

Eich iechyd meddyliol a chorfforol - maent yn rhan o’r un peth. Rwyf wedi myndo berson yn eistedd mewn ystafell a oedd yn gell, gan feddwl fy mod yn mynd ifarw, i rywun sydd yn mynd allan ac yn cerdded milltiroedd, mynd allan mewncanŵ, gan fynd yn ôl i’r hyn yr oeddwn yn gwneud o’r blaen. Rwyf wedi dechraubyw eto. Roeddwn wedi mynd i’r gwaelodion ond dechreuais wthio yn ôl. Ynaraf ac yn sicr, dechreuais fwrw iddi bob dydd, gan gerdded, cadw’n heini yn fwyac yn fwy a dechrau newid fy neiet. Er bod rhaid i chi fod yn benderfynol, mae’rpethau mwyaf syml yn medru sbarduno newid.

Georgina Lloyd, rhedwr marathon a marathon wltra

Yn 2016, roeddwn wedi dechrau ffilmio rhaglen ddogfen ar gyfer y BBC o’r enw‘Mind Over Marathon’ a oedd wedi dangos 10 unigolyn sydd wedi bod yn delioag afiechyd meddwl ac wedi defnyddio cadw’n heini fel therapi. Roedd y 10unigolyn yn mynd i redeg marathon Llundain yn 2017 - mae’r rhaglen hon wedinewid ac wedi achub fy mywyd. Roedd wedi ailffocysu'r ffordd yr wyf yn ystyriedcadw’n heini. Dechreuais fynd i'r 'parkrun' yn fuan wedi hyn, a dechreuais siarada gwneud ffrindiau. Heddiw, rwyf dal yn cadw’n heini a’n meddu ar yr unmeddylfryd: rhedeg am hwyl. Mae rhedeg cymunedol a chadw’n heini yn therapii mi. Mae rhedeg wedi fy arwain i’r man hwn, mae rhedeg wedi fy achub.

Mal Emerson, sylfaenydd grŵp cerdded ‘Mal’s Marauders’

Mae ‘Mal’s Marauders’ yn grŵp lle’r ydym yn cerdded ac yn siarad ym myd naturac mae’n helpu chwalu llawer o rwystrau o gwmpas iechyd meddwl. Rydym yntrefnu teithiau cerdded fel bod rhywbeth ar gyfer pawb. Rhinwedd hyn oll yw’rsymlrwydd. Rydym wedi gweld dynion yn ymuno pan oeddynt yn methu cerdded can llath ond erbyn hyn yn dringo mynyddoedd! Mae cerdded yn helpu gyda lles - rydych yn weithgar, yn cael hwyl. Yn meithrin cyfeillgarwch ag eraill ac mae’n gwella eu hagwedd gyffredinol at fywyd. Wrth fynd allan i’rawyr agored, dyma’r gampfa werdd. Dyma’r gwrthiselydd mwyaf pwerus. Mae’nbwerus, bwerus iawn.

7

ncmh update...

Mae ystadegau diweddar ganSefydliad Iechyd y Byd wediawgrymu, rhwng 2010 a 2016,nad yw 29 - 42% o oedoliondros 18 mlwydd oed yn cymrydrhan mewn digon oweithgarwch corfforol. Mae’rffigwr yma yn cynyddu i 79.9%ymhlith y glasoed rhwng 11 ac17 mlwydd oed.

Er mwyn rhoi hyn mewnpersbectif, mae ‘gweithgarwchcorfforol digonol’ i oedolion yncynnwys 150 munud oweithgarwch cymedrol yr wythnos(e.e. cerdded yn lled gyflym neuddawnsio) neu 75 munud oweithgarwch dwys yr wythnos(e.e. rhedeg neu gerdded fynygrisiau).

Pam nad ydym yn gwneuddigon o ymarferion cadw’nheini?

Efallai y bydd rhai yn dadlau fodhyn yn sgil y ffaith fod “pobl ynddiog”, ond nid yw hyn oreidrwydd yn wir. Roedd adolygiaddiweddar wedi amlygu mai’r prifrwystr sydd yn atal pawb rhaggwneud gweithgarwch corfforol abwyta’n iachus yw diffyg amser.Mae ffactorau eraill sydd yneffeithio ar weithgarwch corfforolyn cynnwys diffyg ewyllys,unigolion yn teimlo’n isel a phoencorfforol.

Pam ddylem gadw’n heini? Mae yna gry dipyn o ymchwil wedi

ei gynnal i mewn i weithgarwchcorfforol, ac mae yna fanteision ynperthyn i iechyd corfforol ameddyliol. Mae rhai o’rmanteision iechyd yn cynnwys llaio risg o heintiau cardiofasgiwlaidd,gordewdra, diabetes, a rhaimathau o gancr. Mae cadw’n heinihefyd yn medru helpu amddiffynpobl rhag iselder a gorbryder; trahefyd yn gwella lles hwyl,ymdeimlad o hunanwerth a straenpobol. Mae astudiaethau wediamlygu fod unigolion sydd yncadw’n heini ar ôl erbyn diagnosiso anhwylder meddwl yn llaitebygol o gadw’r diagnosis yma arôl blwyddyn.

Sut ydym yn medru delio gydahyn?

Mae yna nifer o weithgareddaugwahanol ar gael i ni; yr hyn sy’nallweddol yw dod o hyd iweithgareddau sydd yn addas ichi. Rydym oll yn unigolion, acmae diddordebau gwahanolgennym, amcanion a ffyrdd o fywgwahanol. Mae llawer ohonom yngweithio oriau hir, mae teuluoeddgan

lawer ohonom ac mae llawerohonom yn byw ag afiechyd meddwl a chorfforol. Er yrhwystrau, mae newidiadau bachi’ch ffordd o fyw yn medru elwa einhiechyd, er enghraifft:

• Dylech gynnwys gweithgareddaufel rhan o’ch trefn bob dydd.Parcio ymhellach i ffwrdd o’rgweithle, mynd am dro tra’n siaradar y ffôn neu am ginio, dawnsiotra’n glanhau eich cartref. • Ymuno gyda chlwb neu grŵplleol. Yn ddelfrydol, rhywbeth syddyn addas i’ch anghenion e.e. a“Green Gyms” sydd yn elwa eichamgylchedd yn ogystal â’chiechyd corfforol a meddyliol. • Cwrdd â ffrindiau neu deulu yneich tref leol. Tra nad yw hyn yn‘ymarfer’ arferol, mae cerdded ogwmpas gyda’ch gilydd, mynd isiopa neu am goffi gyda’ch gilydd,yn medru gwella eich iechydmeddyliol a chorfforol.

Gwefannau Defnyddiol www.nhs.uk/live-well/exercise/

www.nature.com/news/the-lab-that-knows-where-your-time-really-goes-1.18609

ncmh.info

Bod yn weithgar Er Gwaetha’r Adfyd

Daniel Oakes