Download pdf - III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ... Uluslararası Taras...III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES IKSAD PUBLICATIONS - 2019© E D I T O R S : ASSIST

III. TARAS SHEVCHENKOINTERNATIONAL CONGRESSON SOCIAL SCIENCES

I K S A D P U B L I C A T I O N S - 2 0 1 9 ©

E D I T O R S :A S S I S T . P R O F . D R . H A S A N Ç İ F T Ç İ

Z H A N U Z A K A L İ M G E R E Y

THE FULL TEXT BOOK

I S B N - 978-605-7695-37-6

Institute Of Economic Development and Social Researches

Publications® (The Licence Number of Publicator: 2014/31220)

TURKEY TR: +90 342 606 06 75

E-posta: [email protected] www.iksad.org www.iksadkongre.org

All rights of this book belong to İKSAD. It may not be copied or reproduced

CONGRESS'S IDENTIFICATION

CONGRESS NAME

III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON

SOCIAL SCIENCES

DATE AND PLACE

July 12-14, 2019 Kiev-UKRAINE

ORGANIZING ORGANIZATION

IKSAD - Institute of Economic Development and Social Research

Head of Organizing Committee

Assosc. Prof. Dr. Reyhana DADASHOVA

COORDINATOR

Zhanuzak ALİMGEREY

INTERNATIONAL PARTICIPANTS

Virat JOLLİ ( India ) Mohamed Talal LAHLOU (Marocco) Benbouziane Mohammed ( Algeria ) Muhammad Ali Khan ( Pakistan )

Ada Nemsadze (Georgia)

CONGRESS LANGUAGES

Turkish and all dialects, English, Russian PRESENTATION

Oral presentation

III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES

CO

NT

EN

TS

/ İÇ

İND

EK

İLE

R

without permission. Legal and ethical responsibility of the works in the book belongs to the authors.

İksad Publications - 2019©

Release date: 21.08.2019 ISBN – 7-6

http://www.iksadkongre.org/


SCIENTIFIC COMMITTEE

Dr. Akira HIBIKI Tohoku University

Dr. Alma T. AKAJANOVA

Abai Kazakh National University

Dr. Alla A. TIMOFEVA Vladivostok State Economy University

Dr. Alia R. MASALIMOVA

Al – Farabi Kazakh National University

Dr. Anatoliy LOGINOV Ukraine Shevchenko Lugan National University

Dr. Bakit OSPANOVA

H.Ahmet Yasawi International Kazakh-Turk University

Dr. Bigamila TORSIKBAEVA Astana Medical University

Dr. B.K.ZAYADAN

Al – Farabi Kazakh National University

Dr. Botagul TURGUNBAEVA Kazakh State Women’s Teacher Training University

Dr. Cholpon TOKTOSUNOVA

Rasulbekov Kyrgiz Economy University

Dr. Elvan YALCINKAYA Ömer Halisdemir University

Dr. Elena Belik VENIAMINOVNA

Vladivostok State Economy University

Dr. George RUDIC Montreal Pedagogie Moderne Institute

Dr. Hiroshi NAKAHARA Sapparo City University

Dr. Isaevna URKIMBAEVA

Abilai Khan International Relations University


Dr. Jun NAGAYASU Tohoku University

Dr. Kenes JUSUPOV

M. Tinisbaev Kazakh Communication Academy

Dr. Latkin A. PAVLOVIC Vladivostok State Economy University

Dr. Malik YILMAZ Ataturk University

Dr. Masaya SAITO

Sapparo City University

Dr. Mavlyanov ABDIGAPPAR Kyrgiz Elaralık University

Dr. Maira ESIMBOLOVA

Kazakhistan Narkhoz University

Dr. Maira MURZAHMEDOVA Al – Farabi Kazakh National University

Dr. Merina B. VLADIMIROVNA

Vladivostok State Economy University

Dr. Mustafa GULEC Ankara University

Dr. Mustafa UNAL Erciyes University

Dr. Mustafa TALAS

Omer Halisdemir University

Dr. Nadezhda Khan E.A. Buketov Karaganda State University

Dr. Necati DEMIR Gazi University

Dr. Nobuaki TAKEDA

Sapparo City University

Dr. Sevcan YILDIZ Akdeniz University

Dr. Sara MAZHITAYEVA


E.A. Buketov Karaganda State University

Dr. Takashi HASUNI Sapparo City University

Dr. Tsendiin BATTULGA

Mongolia State University

Dr. T.O. ABISEVA Kazakh State Women’s Teacher Training University

Dr. Ulbosın KIYAKBAEVA

Abai Kazakh National Pedagogy University

Dr. Umran TURKYILMAZ Gazi University

Dr. Wakako SADAHIRO Sapparo City University

Dr. Vera ABRAMENKOVA Russia Family Studies Institute

Dr. Vlademir VISLIVIY

Ukraine National Technical University

Dr. Yang ZITONG Wuhan University

Dr. Yoshio KANAZAKI

Tohoku University

Dr. Zongxian FENG Xi`an Jiatong University


CONGRESS PROGRAM


July 12-14, 2019

Kiev-UKRAINE

Participant Countries:

Turkey, Azerbaijan, India, Morocco, Saudi Arabia, Georgia, Pakistan

Conference venue:

Ukraine Hotel, Kiev, 4 Instytutska Str.

http://www.ukraine-hotel.kiev.ua/en/

- Registration desk opens at 08:30 and shall function till 17:00 pm.

- Please registrate at least an hour prior to your session

- Be in the session room at least 10 minutes before the session starts

- Head of session are fully empowered in all matters related to the

presentations,

coffee-breaks and session. - Certificates will be given by the session chair at the end of the session.

- In the congress program, requests such as location and time changes

will not be taken into consideration.

- If you think there are any shortcomings in the program, please email

us at the latest by

1 July 2019 - The names of the authors and titles of paper in the certificate will be

printed as in the program.

http://www.ukraine-hotel.kiev.ua/en/


13.07.2019

Saturday / 1300-1530

HALL-1, SESSION-2 Head of Session: Prof. Dr. Recep KÜLCÜ

Lect. Dr. Hakan ÇETİNER THE EFFECT OF ANIMATION EXPERIENCE ON

RECOMMENDATION INTENTION: THE CASE OF ALANYA

Prof. Dr. Recep KÜLCÜ HERMENEUTICS READINGS I: READING OF EMPEDOCLES’ TERMS

OF LOVE AND HATE ON THE AXIS OF STANDARD MODEL AND HIGGS BOSON

Prof. Dr. Recep KÜLCÜ THOSE WHO PAY FOR PRICE I: THE FIRST THOUGHT OFFENDER

OF ANCIENT GREECE PHILOSOPHER AND SCIENTIST ANAXAGORAS

Prof. Dr. Recep KÜLCÜ INQUIRING OF INDUSTRIAL ANIMAL HUSBANDRY IN THE

CONTEXT OF ETHICS

Reyhan DADASHEVA NAME CREATIVITY IN TURKISH EPIC TEXTS

Assoc. Prof. Dr. Kasım TATLILIOĞLU

THE CONCEPT BURNOUT IN THIS CONTEX MASLACH AND JACKSON’S BURNOUT MODEL


THE ATTITUDES AND PERCEPTIONS OF MEN ON DOMESTIC VIOLENCE AGAINST WOMEN: THE EXAMPLE OF BİNGÖL CITY


IMAM-HATIP (RELIGIOUS VOCATIONAL) HIGH SCHOOLS ACCORDING TO TEACHERS: GENERAL EVALUATION OF

PROFILES, PERCEPTIONS, SATISFACTION, BELONGING REPORT (2017) (Report Review)

Assist. Prof. Gülşah ÖZDEMİR PHOTOGRAPHIC GENIUS STEPHEN WILTSHIRE

Assist. Prof. Veysel GÜRHAN

AN OVERVİEW OF SAVUR CİTY HİSTORY İN OTTOMAN PERİOD: CLASSİFİCATİON AND EVALUATİON OF DOCUMENTS RELATED

TO SAVUR ACCİDENT İN OTTOMAN ARCHİVES

Assist. Prof. Dovlatzada MAHRUKH

NATIONAL AND RELIGIOUS VALUES IN AZERBAIJANI LITERATURE IN THE END OF XIX CENTURY AND IN THE

BEGINNING OF XX CENTURY (ON THE BASIS OF ‘BAHADIR AND SONA’ NOVEL N.NARIMANOV)

Assoc. Prof. Dr. Gayana YÜKSEL

THE MILITARIZATION OF THE CHILD'S CONSCIOUSNESS IN THE THE CRIMEA

Each presentetion is limited with 10 minutes. Please don’t exceed the the time

If you have 2 or 3 presentation in a session, you are allowed to use maximum 20

minutes for all


Kasım TATLILIOĞLU

343 ÖĞRETMENLERİNE GÖRE İMAM-HATİP LİSELERİ: PROFİLLER,

ALGILAR, MEMNUNİYET, AİDİYET RAPORU’NUN (2017) GENEL BİR

DEĞERLENDİRMESİ (RAPOR İNCELEMESİ)

Kasım TATLILIOĞLU

357 MASLACH VE JACKSON’UN TÜKENMİŞLİK MODELİ BAĞLAMINDA

TÜKENMİŞLİK KAVRAMI

Gülşah ÖZDEMİR 368

FOTOGRAFİK DEHÂ STEPHEN WILTSHIRE

Murat AKKAYA

374 AN ANALYSIS OF THE FACTORS AFFECTING THE RISK PREMIUM

OF TURKISH EUROBONDS

Emin BARLAS & Rüştü YAYAR & Adem ÖZDOĞAN

381 İŞ BULMA KAYGISINI ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN BELİRLENMESİ:

TOKAT GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ

BİLİMLER FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİ ÖRNEĞİ

Murat Tolga KAYALAR & Fethi KAYALAR

399 RESEARCH INTO THE NEGATIVE EFFECTS OF VIRTUAL LEARNING

ENVIRONMENTS ON THE STUDENTS’ APPROACH TO LEARNING

The Full Text Book Kiev-UKRAINE July 12-14, 2019

www.iksadkiev.org


357

MASLACH VE JACKSON’UN TÜKENMİŞLİK MODELİ BAĞLAMINDA

TÜKENMİŞLİK KAVRAMI

Doç. Dr. Kasım TATLILIOĞLU

Bingöl Üniversitesi

Özet

Bu çalışmanın amacı, Maslach ve Jackson'un çalışmaları bağlamında tükenmişlik

kavramına ilişkin kavramsal bir çerçeve çizmektir. Tükenmişlik; sıklıkla “bireylerle diyalog

halinde çalışanların bitkin düşmesi, etrafındaki olaylara ve gelişmelere olan ilgisinin azalması

ve bunlara bağlı olarak performans düşüklüğü yaşaması” olarak tanımlanmıştır. Mesleki

tükenmişlik, ise“çaba ve ödül arasındaki algının tutarsızlığından kaynaklanan işle ilgili bir

sendrom” olarak tanımlanmıştır. Tükenmişlik kavramının 1980'lerin başında

yaygınlaştırılmasından sonra, değerlendirilmesi, özellikle insan hizmetleri sektörlerinde,

sendromu inceleyen birçok araştırmacının ilgisini çekmiştir. Tükenmişlik, özellikle insana

hizmet veren meslek gruplarında sık görülen bir sorundur. Tükenmişlik fenomenini

açıklamaya çalışan çeşitli teoriler vardır. Maslach ve Jackson (1981), başlangıçta sendromu

ölçmek için kullanılan Maslach Tükenmişlik Envanteri'ni (MBI) geliştirdi. Maslach ve

Jackson (1981) en çok kabul edilen tükenmişlik modelini üç boyut olarak tanıtmıştır:

Duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve düşük kişisel başarı. Duygusal tükenme, duyarsızlaşma

ve kişisel başarıda düşme hissi olarak üç alt boyuttan oluşan tükenmişlik, bireylerde duygusal,

davranışsal ve bedensel bazı belirtilerle kendini göstermektedir. Duygusal tükenme;

tükenmişliğin bireysel stres boyutunu belirtmekte ve bireyin duygusal ve fiziksel

kaynaklarında azalmayı ifade eder. Duyarsızlaşma; tükenmişliğin kişiler arası boyutunu

temsil eder. Kişilere yönelik negatif, katı tutumları ve işe karşı tepkisizleşmeyi belirtmektedir.

Düşük Kişisel Başarı ise; kişinin kendisini olumsuz olarak değerlendirmesidir. İşte verimlilik

ve yeterlilik duygularında bir düşmeyi ifade etmektedir. Sonuç olarak tükenmişlik; başağrısı,

mide ve bağırsak hastalıkları, yüksek tansiyon, şeker hastalığı, kas kasılmaları, kronik

yorgunluk, kaygı, depresyon, ve uyku düzensizliği gibi ruhsal ve fiziksel problemlere yol

açabilir. Bu çalışmada, literatür incelemesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Duygusal tükenme, duyarsızlaşma, düşük kişisel başarı,

tükenmişlik sendromu.

THE CONCEPT BURNOUT IN THE CONTEX OF MASLACH AND JACKSON'S

BURNOUT MODEL

Abstract

The purpose of this study is to establish a conceptual framework for the concept of

burnout in the context of Maslach and Jackson's study. Burnout is determined the factors that

affect the occupational burnout of lawyers, the most basic assurance of the right to seek and

defend the right to exploit, which is often defined as the exhaustion of those who engage in

dialogue with the individual, the diminishing of the events surrounding it. Job burnout was

characterized as “a work-related syndrome that stems from an individual‟s perception of a

significant discrepancy between effort (input) and reward (output)”. After the popularization

of the burnout concept during the early 1980s, its assessment attracted the interest of many

researchers, particularly those who study the syndrome in the human services sectors. Burnout

is a common problem especially in occupational groups serving people. There are various

theories trying to shed light on the burnout phenomenon. Maslach and Jackson (1981)

developed the Maslach Burnout Inventory (MBI) which was initially used for measuring the

syndrome. Maslach and Jackson (1981) introduced the most widely accepted


www.iksadkiev.org


358

conceptualization of burnout that has three dimensions: Emotional exhaustion,

depersonalization, and low personal accomplishment. Burnout, which is formed by three sub-

dimensions that are emotional exhaustion, depersonalization, low personal accomplishment

shows itself by emotional, behavioural,and physical symptoms in the individuals. Emotional

exhaustion indicates the individual stress dimension of burnout and decreases the emotional

and physical resources of the individual. Depersonalization represents the interpersonal

dimension of burnout. It refers to negative, rigid attitudes and unresponsiveness to work. Low

personal accomplishment referring to a decline in one’s sense of competence and and/or

productivity at work. As a result of burnout can cause psychophysical problems such as,

headaches, gastrointestinal illness, high blood pressure, diabetes, muscle tension, chronic

fatigue, anomie anxiety, depression, and sleep disturbances. In this study was conducted

literature review.

Keywords: Emotional exhaustion, depersonalization, low personal accomplishment,

burnout syndrome.

1. GİRİŞ Tükenmişlik kavramı, Amerika Birleşik Devletlerinde 1970’li yıllarda hizmet

sektöründe çalışanların mesleki tükenmişliklerini ifadelendirebilmek için literatüre girmiş bir

kavramdır. 18. yy.’ın ikinci yarısından itibaren sanayi devrimi ile birlikte üretim hızlanmış ve

insanoğlunun makine ile yarışı fiili olarak başlamıstır. Çalışma hayatının bu hızına ve

yoğunluğuna, biyolojik, duygusal ve sosyal bir varlık olan insanoğlunun uyum sağlaması

zorlaşmıstır. 1950’li yıllardan itibaren fark edilmeye başlanan, 1970’li yıllarda ise

kavramlaşan bu hızlı temponun insan hayatı üzerinde olumsuz etkileri görülmeye

başlanmıştır. İlk başlarda bu olumsuz etkiler stres kavramı ile açıklanmaya çalışılmıştır. Daha

sonraları ise bu durum “tükenmislik” kavramı ile ifade edilmeye başlanmıştır. Modern hayatla

birlikte, insanoğlunun hayatın anlamını sadece işi üzerinden okuması, bu olumsuz süreci

tetiklemektedir. İş hayatında karşılaşılan bütün sorunlar, hayatın bütününü içine almakta ve

insan ruhunda yıpranmaya sebep olmaktadır.

Tükenmislik kavramı, bireysel düzeyde psikolojik temelde ele alındığında konunun

sınırları farklı boyutlara genişlemektedir. Örgütsel düzeyde incelendiğinde ise çalısma hayatı,

çalışma ortamı ve mesleki olarak sınırlandırılmakta, bu faktörlerin birey üzerindeki etkileri

ele alınmaktadır. Bu çerçevede “tükenmislik” kavramından, “mesleki tükenmislik” kavramına

geçiş yapılabilmektedir. Tükenmişlikle ortaya çıkan sorunlar üretkenliğin azalmasına, iş

doyumsuzluğuna ve profesyonelliğin engellenmesine neden olmaktadır. Tükenmişlik

konusunda düzenli çalışmalar 1980 yılına kadar yapılmamıştır. Bu yüzden tükenmişliğin

tanımlanması konusunda da fikir ayrılıkları vardır. 1980’den sonra tükenmişliğin tanımı daha

net yapılmıştır. Tükenmişlik olgusunun ölçülmesi için “Maslach Tükenmişlik Envanteri”

(MBI) geliştirilmiştir. Çalışanların ifa ettikleri hizmete olan tutumlarını, motivasyonlarını ve

dolayısı ile meslek gruplarını etkilediği için gelişen pazarda tükenmişlik önemini her geçen

gün arttırmaktadır (Çığşar, 2018: 11). Tükenmişlik konusu, endüstri psikolojisi alanında

çalışan psikologların temel çalışma konularından biridir. Ayrıca sosyal psikologlarında

üzerinde çalışacakları bir konudur. Bu konuda son yıllarda çok sayıda çalışma yapılmıştır.

Sonuçta, psikolojinin değişik uzmanlık alanları için çalışılabilecek bir konudur.

2. ÇALIŞMANIN AMACI

Bu çalışmanın amacı, Maslach ve Jackson’ın Tükenmişlik Kuramını farklı çalışmalar

bağlamında tartışmak ve ortaya özgün bir sonuç koymaktır.

3. ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ


www.iksadkiev.org


359

Bu çalışmada, literatür taraması yapılmıştır.

4. ÇALIŞMANIN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ

4.1. Tükenmişlik Kavramının Tanımı

Yapılan çeşitli çalışmalarda, ortaya konan farklı tanımlamalar bulunmaktadır. 1974

yılında, tükenmişliği mesleki bir tehlike olarak klinik anlamda ilk tanımlamalayanlardan biri,

kendisi aynı zamanda bir psikiyatrist olan Freudenberger’dir. O, tükenmişliği, “başarısız

olma, yıpranma, enerji ve güç kaybı veya karşılanamayan istekler sonucu bireyin iç

kaynaklarında tükenme durumu” şeklinde tanımlamıştır (Erkul, 2014: 17). Maslach ve

Jackson (1981) tükenmişliği; “işi gereği insanlarla yoğun ilişkiler içerisinde olan bireylerde

görülen duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve düşük kişisel başarı sendromu” olarak

tanımlamışlardır (Maslach ve Jackson, 1981: 99).

Pines ve Aranson (1988; akt: Erkul, 2014: 17) tükenmişliği; “duygusal talepler

gerektiren durumlara uzun süre maruz kalmanın neden olduğu fiziksel, duygusal ve zihinsel

tükenme durumu“ olarak tanımlamaktadırlar. Özipek (2006) tükenmişliği, “ruhsal, fiziksel

olarak enerjinin tükenmesi, beklentiler, tutumlar ve algılar içeren, kişisel düzeyde

yıpranmışlık olarak ortaya çıkan, içsel psikolojik bir yaşam durumu“ olarak tanımlamıştır.

Galanikis (2009) tükenmişliği; “profesyonel bir kişinin, mesleğin özgün anlam ve amacından

kopması, hizmet verdiği insanlar ile artık eskisi gibi istekli olarak ilgilenmemesi“ olarak

tanımlamıştır. Çığşar (2018) tükenmişliği; “sıklıkla bireylerle diyalog haline çalışanların

bitkin düşmesi, etrafındaki olaylara ve gelişmelere olan ilgisinin azalması ve bunlara bağlı

olarak performans düşüklüğü yaşaması” olarak tanımlanmıştır. Ergin (1992) tükenmişliği,

“genellikle insanlarla etkileşim içinde olan mesleklerde, kişilerin karşılaştığı duygusal

anlamda tükenmiş hissetmeleri, duyarsızlaşmaları ve kişisel başarısızlık yaşamaları ile

meydana gelen bir sendromdur” olarak tanımalmıştır. Tükenmislik kavramı, Türk Dil

Kurumu (TDK) sözlüğünde ise “gücünü yitirmiş olma, çaba göstermeme durumu” şeklinde

açıklanmaktadır.

4.2. Maslach ve Jackson’nın Tükenmişlik Modeli

Maslach Tükenmişlik Modeli, literatürde “çok boyutlu tükenmişlik modeli” ya da “üç

boyutlu tükenmişlik modeli” olarak da anılmaktadır. Maslach’ın modelinde tükenmişlik, üç

boyutta ele alınmıştır. Bu boyutlar sırasıyla; duygusal tükenme, duyarsılaşma ve başarı

duygusunun azalması şeklinde listelenmektedir (Maslach ve Jackson 1986).

4.2.1 Duygusal Tükenme (Emotional Exhaustion/EE):

Maslach ve Jackson’a (1981) göre duygusal tükenme, “çalışanların yorgunluk ve

duygusal yönden kendilerini aşırı yıpranmış hissetmeleri” olarak tanımlanmaktadır. Duygusal

tükenme, tükenmişlik kavramının birinci evresi ve en mühim öğesidir. Duygusal tükenme,

kişinin işi kapsamında kendisine çok yüklenilmesi nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Diğer

kişilerle devamlı etkileşim halinde çalışan meslek gruplarında daha çok gözlenir (Çimen,

2000). Duygusal tükenme, tükenmişliğin bireysel stres boyutunu belirtmekte ve sonuçta

bireyin duygusal ve fiziksel kaynaklarında azalmayı görülmektedir. Tükenmişlikle ilgili ilk

belirtiler bu aşamada görülmeye başlamaktadır. Tükenmişliğin 3 alt boyutundan en önemli

bileşendir. Duygusal tükenmişlik yaşayan kişi eskisi gibi verimli olmadığını düşünerek

özgüvenini yitirmeye başlar, yalnızlığı tercih eder ve insanlardan kaçmaya başlar (Dinç,

2018: 24).

4.2.2.Duyarsızlaşma (Depersonalization or Cynicism/DP) :


www.iksadkiev.org


360

Duyarsızlaşma sendromu; dozu giderek çoğalan ve bireyi tüketen olumsuz bir duygu

durumudur. Maslach duyarsızlaşmayı, “hizmet sunulan kişilere yönelik uzak, katı ve hatta

insancıl olmayan bir yanıt” biçiminde tanımlamaktadır. Maslach’a göre tükenmişlik türleri

arasında duyarsızlaşma, en problemli boyuttur.

Tükenmişliğin kişiler arası boyutunu temsil etmektedir. Bireyin kendisini ve hizmet

verdiği kişileri insancıl olmayan tarzda algılamasıdır (Garden, 1987). Kişi kendi dışındaki

insanların hislerine karşı soğuk, ilgisiz, isteksiz ve kayıtsız kalır. Tükenmişliğin bu boyutunda

çalışanlar etrafındaki kişilerden sürekli kötülük geleceği kaygısı ile ilişki düzeyini asgari

seviyeye indirir. Belirtileri, çevresindeki insanlara karşı soğuk, ilgisiz, kayıtsız, umursamaz,

mesafeli hatta insancıl olmayan tutum ve davranışlarda kendini göstermektedir. İlişkilerinde

aşağılayıcı, küçük düşürücü ve alaycı bir dil kullanmak, mesleğinde işine ve kuruma karşı

katı, kuralcı ve esnek olmayan davranış ve tutumlar içinde olmaktadır.

Duyarsızlaaşan bir birey hizmet sunduğu kişilere yönelik katı, duygusuz bir tutum ve

davranış içerisinde olur. Duygusal tükenme yaşayan birey, kendisini diğerlerinin

problemlerini çözecek güçte hissetmez ve duyarsızlaşmayı bir kaçış yolu şeklinde görür.

İnsan ilişkilerinde, işin yapılabilmesi için azami ilgi alaka boyutunu tercih eder (Arı ve Bal,

2008; akt: Çığşar, 2018: 12). Duyarsızlaşma aşamasında, kişi bakım ve hizmet verdiklerine

karşı onların kendilerine özgü birer varlık olduklarını dikkate almaz ve duygudan yoksun

şekilde davranmaya devam eder (Kayabaşı, 2008: 195). Diğerlerini bir makine olarak görür

ve onlardan azami derece istifade etmenin, fayda saülamanın yollarına bakar.

4.2.3. Kişisel Başarısızlık (Personal Accomplishment/PA):

Kişisel başarı, “sorunun üstesinden başarı ile gelme ve kendini yeterli bulma” olarak

tanımlanırken; bunun tersi olan kişisel başarısızlık ise, “kişinin kendini işinde yetersiz ve

başarısız olarak algılaması” olarak tanımlanmaktadır. Kişisel başarısızlık yaşayan kişi

kendisini olumsuz olarak değerlendirmektedir. Birey, kendisi hakkında geliştirdiği olumsuz

düşünce tarzı yüzünden kendisini iş, olay ve durum karşısında yetersiz ve başarısız olarak

algılar, öz saygısını kaybeder ve kendini suçlama ile depresyona girer. Tükenmişliğin üçüncü

alt boyutu olan düşük kişisel başarı hissi başkaları hakkında da olumsuz düşünme ve

yargılayıcı tutumlara neden olur (Dinç, 2018: 24). Kişisel başarıda düşme hisseden birey

kendisini yetersiz hisseder, yetkin bir birey olmadığını düşünür. Aynı zamanda

motivasyonunda da düşme yaşar. Bu boyutta birey kendisine ilişkin değerlendirmelerinde

genel bir olumsuzluk hisseder, işinde ilerleme kaydetmediğini, hatta gerilediğini, harcadığı

çabanın bir işe yaramadığını ve çevresinde bir etki meydana getirmediğini sürekli olarak

zihninde canlandırır. Kendini olumsuz değerlendirir ve kişisel başarılarda eksik olarak algılar

Kendini başarısız olarak değerlendiren kişi sonuçta başarabileceği ya da gerçekleştirebileceği

eylemleri yapamamaya ve kendini pasifize ederek mesleki davranımlardan ve yeni bir işe

koyulmaktan kaçınmaya başlar. Kendini suçlama, sevildiğini düşünmeme, başarısızlık

duyguları, benlik saygısının azalması ve depresyon şeklinde kendini göstermektedir (Izgar,

2001; Kayabaşı, 2008: 195).

4.3. Maslach Tükenmişlik Envanteri (MBI)

Maslach Tükenmişlik Envanteri, insanlara doğrudan hizmet vermeyi amaçlayan

mesleklerdeki kişilerde, tükenmişliği ölçmek için düzenlenmiş, yaşanan tükenmişliğin üç alt

boyutunu değerlendiren bir ölçme aracıdır. Bu 3 alt boyut; “Duygusal Tükenme (Emotional

Exhaustion)”, “Duyarsızlaşma (Depersonalization)” ve “Kişisel Başarı Duygusu (Personal

Accomplishment)” şeklindedir. Maslach Tükenmişlik Envanteri, Ergin (1992) tarafından

Türkçeye uyarlanarak doktor, hemşire, öğretmen, avukat, polis, vb. mesleklerden oluşan 235

kişilik bir grupla ön denemesi yapılmıştır. Bu uygulamada elde edilen veri analizleri

sonucunda ölçekte bazı değişiklikler yapılmıştır. Orijinal formundaki “hiçbir zaman, yılda


www.iksadkiev.org


361

birkaç kere, ayda bir, ayda birkaç kere, haftada bir, haftada birkaç kere, her gün” şeklinde

yedi basamaklı yanıt seçenekleri, Türkçe uyarlamasında “hiçbir zaman, çok nadir, bazen,

çoğu zaman, her zaman” şeklinde beşli yanıt seçenekleri olarak düzenlenmiştir. Maslach

Tükenmişlik Envanteri, 22 sorudan oluşup üç alt boyutu ölçmektedir. Bu alt boyutlardan

“Duygusal Tükenme, 1. 2. 3. 6. 8. 13. 14. 16. ve 20. maddelerden; “Duyarsızlaşma” alt boyutu

5. 10. 11. 15. ve 22. maddelerden ve “Kişisel Başarı Duygusu” alt boyutu ise 4. 7. 9. 12. 17.

18. 19. ve 21. maddelerden meydana gelmektedir.

Tablo 1: Beşli Derecelendirme Sistemi Puanlarına Karşılık Gelen Yorum Tablosu

Seçenekler Puan Alt-üst sınır Puana karşılık gelen yorum

Hiçbir zaman 1.00 1,00-1,80 Çok az tükenmiş

Çok nadir 2.00 1,81-2,60 Az tükenmiş

Bazen 3.00 2,61-3,80 Orta düzeyde tükenmiş

Çoğu zaman 4.00 3,41-4,20 Çoğunlukla tükenmiş

Her zaman 5.00 4,21-500 Çok fazla tükenmiş

Tablo 1’de görüldüğü gibi, Maslach Tükenmişlik Envanteri 5’li derecelendirme ölçeği

ile hazırlanmış; “Hiçbir zaman” seçeneği için 1; “ Çok nadir” seçeneği için 2; “Bazen”

seçeneği için 3; “Çoğu zaman” seçeneği için 4 “Her zaman” seçeneği için 5 puan

verilmektedir. Tükenmişliğin yüksekliği duygusal tükenme ve duyarsızlaşma alt

ölçeklerindeki yüksek puanı, kişisel başarı alt ölçeğindeki düşük puanı yansıtır.

Tükenmişliğin orta düzeyi her üç alt ölçekteki orta düzeyi yansıtır. Tükenmişliğin düşük

düzeyi duygusal tükenme ve duyarsızlaşma alt ölçeklerindeki düşük, kişisel başarı alt

ölçeğindeki yüksek puanları yansıtır (Çam, 1993).

4.4.Tükenmişliğe Etki Eden Faktörler

4.4.1. Kişisel Nedenler: A tipi (hırslı, rekabetçi, inatçı) kişilik özellileri, bireyin

dayanıklık seviyesi, yaş, evlilik, çocuk sayısı, eğitim durumu, ait olunan ailenin statüsü,

kendini işine adama, işkolik olma, işi ile ilgili beklentiler, motivasyon becerileri, öz-saygı,

engellenme düzeyi, deneyim, denge durumu, farkındalık durumu, sahip olunan değerler ve

sınırlamalar vb. kişiye özgü nedenler tükenmişliği etkilemektedir.

4.4.2. Çevresel Nedenler:

A) İşin niteliğinden kaynaklı faktörler (yüksek ses, kötü ulaşım, iş ortamındaki gerilim,

kişiler arası sorunlar, vb.) faktörler

B) Yönetim işleyişinden kaynaklı çevresel nedenler (tanımlanmamış hiyerarşi, örgütsel

kusurlar, beceriksiz ve liyakatsiz yöneticiler, nepotizm, vb.) faktörler

C) Yükselme, ücret, özerklik, materyal, araç-gereçlerden kaynaklı faktörler (haftalık

çalşma saatleri, ücret adaletsizliği, özlük haklarının engellenmesi, vb.) faktörler

D) İnformal ilişkilerden kaynaklı sebepler (akran desteğinin düşük düzeyleri, iş

ortamındaki iletişim örüntüsü, vb.) faktörler tükenmişliğin derecesini etkilemektedir (Çam,

1995).

4.5. Tükenmişlik Sendromu

Tükenmişlik sendromu; değişik sektörlerde değişik sıklıkta görülebilen aslında kişinin

kendini geliştirme isteğinin ortadan kalkması ile sonuçlanan bir genel durumdur. Bu durumun

içerisine bir de depresyon ayağı da eklenebilmektedir. Tükenmişlik yaşayan insanlar aynı

zamanda depresyonu da yaşayabilmektedirler (Çığşar, 2018: 10). Tükenmişlik sendromu

yaşayan bireyler hastalık nedeniyle sık sık işe gelmemekte, uyku problemleri yaşamakta, sık

sık ağrı kesici kullanmakta ve işten ayrılmayı düşünmektedirler. Tükenmişlik Sendromu,

bireyin güç ve enerji kaybı sonrası iç kaynaklardaki tükenme durumudur. Stres ile etkin

mücadele edememenin bir yansıması olarak görülen Tükenmişlik Sendromu, duygusal

tükenme, duyarsızlaşma boyutlarından meydana gelmektedir (http://www.hurriyet.com.tr).


www.iksadkiev.org


362

4.5.1.Tükenmişliğin Sendromunun Belirtileri

Tükenmişlik hisseden bireyde görülen belirtiler duygusal, davranışsal, fiziksel ve sosyal

belirtiler olmak üzere sınıflandırılabilir (Arı ve Bal, 2008; akt: Çığşar, 2018: 23).

4.5.1.1 Psiko-Fizyolojik Belirtiler

Yorgunluk ve bitkinlik hissi

Enerji kaybı

Kronik soğuk algınlığı ve uyku bozuklukları

Gastrointestinal bozukluklar

Kilo kaybı

Solunum güçlüğü

Psikosomatik hastalıklar

Koroner kalp rahatsızlığı insidansında artma.

4.5.1.2. Psikolojik Belirtiler

Duygusal bitkinlik

Kronik bir sinirlilik hali

Çabuk öfkelenme

Zaman zaman bilişsel becerilerde güçlükler yaşama

Hayal kırıklığı

Çökkün duygu durumu

Anksiyete

Huzursuzluk

Sabırsızlık

Benlik saygısında düşme

Değersizlik

Eleştiriye aşırı duyarlılık

Karar vermekte yetersizlik

Apati

Boşluk ve anlamsızlık hissi

Ümitsizlik.

4.5.1.3. Davranışsal Belirtiler

Eleştirilmekten hoşlanmama, olaylara ani tepki gösterme,

Çabuk öfkelenme, sabırsızlık, alınganlık, iş doyumsuzluğu, unutkanlık,

Her şeye şüphe ve endişe ile yaklaşma, işle ilgili konuları erteleme, iş dışındaki

şeylerle ilgilenme

İnkar etme, çevre ile ilişkilerde bozulma.

4.5.1.4. Sosyal Belirtiler

Etrafına karşı olumsuz tutum ve davranış sergileme

Çevresindekilere karşı umursamaz davranma,

Görevlerini gerektiği gibi yerine getirememe sonucunda iş arkadaşları ve

üstleri arasında oluşabilecek muhtemel gerilimler.

4.6. Tükenmişliğin Sonuçları

4.6.1. Bireysel Etki ve Sonuçları

Bireylerde psikosomatik rahatsızlıklar

Evlilik ve aile yaşamındaki sorunlar

Uykusuzluk ve kronik yorgunluk sorunları

Alkol ve ilaç kullanımında artış

İşte ya da iş dışında genel olarak insan ilişkilerinde bozulma ve olumsuzluklar

Öz-saygının azalması ya da kaybı ve öz-güven duygusunda azalma

Çevresindeki bireylere karşı negatif duygu ve tavırlar.

4.6.2. Örgütsel Etki ve Sonuçları


www.iksadkiev.org


363

İşten ayrılma ve iş doyumsuzluğu

İşi savsaklama ve aksatma

Çalma ve hırsızlık

Hastalıktan kaynaklanan nedenlerle artan bir şekilde işe gelmeme ya da işe geç

gelme

Hizmetin niteliğinde bozulma

Evraklarla ilgili sahtekârlıklar

Düşük iş performansı

Yeni bir meslek için eğitim alma

Azalmış verim ve düşük performansa bağlı hasta kalış süresinde artma (maddi

ve manevi yük oluşturarak)

İşteki kaza ve yaralanmalarda artma

İstemleri erteleme, medikasyon hatalarında artma ve ölümlerin olması, vb. gibi

sonuçlar görülebilmektedir (Kaya, 2009: 13; akt: Yazgı, 2014: 11).

4.7. Tükenmişlikle Mücadele Yöntemleri

Tükenmişliğin etkisini en aza indirgemek için bazı tedbirler alınabilir. Bu tedbirlerden

bazılarını şunlardır:

İş yoğunluğunun arttığı dönemlerde yardımcı çalışan ve ek takviye sağlamak

Serbest karar verme mekanizmasını ve mekanizmaya katılımı arttırmak

Başarıları ve çalışmaları tebrik etmek

Ödül dağıtımını arttırmak

Öze yönelim ve dinlenme için ayrılan sürenin arttırılması

Üst idarecilerin desteğini almak

İkili diyalogların seyirini değiştirmek

İletişim süresini azaltıp kalitesini arttırmak

İşin gerektirdiği sorumluluğu dengede tutmak

Yeni işlere yeni kişiler atamak,

Bireysel olarak; işle ilgili net ve realist beklenti ve hedeflerin oluşturulması,

girişkenlik becerisi, kişisel gelişim ve danışmanlık gruplarına katılmak, zaman yönetimi, hobi

edinmek, tatil yapmak, spor yapmak, sağlıklı beslenmek, jimnastik etkinliklerin arttırılması ve

yeni bir iş önerilmektedir (Çimen, 2000).

Bunlardan başka;

İş ve aile yaşamında suçluluk hissetmeden üzerine almak istemediği

sorumluluklara hayır diyebilmek

Stres yaratan durumlarla karşılaştıkça güçlü ve zayıf yönlerini öğrenme,

karşılaşılan yeni stresli ortamlara bunu aktarma

Gerçekçi hedefler koyma: Anlamlı, ulaşılabilecek hedefler koyma ve hedefi

uzun ve kısa vadeli olarak parçalara ayırma, planlama yapmak

Kendini ön plana koyma: Kendini dinleme, yorulmaya, tükenmeye başladığı

zamanda kendini şarj etme. Kendine zaman ayırma belli bir süre sadece kendi zevk aldığı bir

şeyi yapmak

İş ve ev yaşamında memnuniyetsizlik ve sorun yaratan durumları tespit etme

ve bunları değiştirmek

Zamanı etkili yönetmeyi öğrenme: Ev ve iş yaşamında geçirilen zamanı

nicelikten niteliğe götürmek

Mükemmeliyetçiliği azaltma, hata yapabileceğini kabul etmek

Stresle baş etme becerisi geliştirmek (https://www.e-psikiyatri.com).

4.8. Tükenmişlik Sendromunun Tedavisi


www.iksadkiev.org


364

Tükenmişlik sendromunun standart bir tedavisi yoktur. Son zamanlarda tanınmış pek

çok klinik tükenmişlik sendromu konusunda uzmanlaşmıştır. Terapi özel eğitimli terapistlerce

yürütülür. Bu terapistler genellikle psikoterapi uzman eğitimi almış hekim ve psikologlardır.

Tükenmişlik sendromu ilaç tedavisi ve psikoterapi tedavisi ile tedavi edilebildiği gibi, bireyin

hastalık ile mücadele etmesi çok daha önemlidir. Birey kendi durumunun farkına varmalı ve

kendine daha çok zaman ayırmalıdır (https://www.sozcu.com.tr).

4.9. Literatür Taraması

Tükenmişlikle ilgili yapılan araştırmalar son yıllarda artmakta ve yeni fikirsel

modellerin oluşmasında umut vaat etmektedir. Yeni modellerde tükenmişliği azaltmak için

sendromu alt edecek yeni fikirlerin üretilmesine yönelik çalışmalar artmaktadır. Sosyal açıdan

bu araştırmalar, çalışma alanında kişilerin sağlıklı, huzurlu ve mutlu olma durumları için

değerli ve farklı katkılar sağlamaktadır. (Çağlıyan,2007: 6; akt: Yazgı, 2014: 19).

Tükenmişlik araştırmaların ilk safhası 1970’li yıllarda Amerika’da ortaya çıkmıştır.

Konu ile ilgili ilk çalışmalar, sosyal hizmetlerde ve sağlık sektöründe çalışan ve amaçları

insanlara yardım etmek olan çalışanların tecrübelerine ve örnek olay incelemelerine

dayanmaktadır. Tükenmişlik İle ilgili ilk makaleler Alman psikiyatrist 1974 yılında

Freudenberger ve 1976 yılında sosyal psikolog olan Maslach tarafından yazılmıştır.

Tükenmişlik üzerine yapılan araştırmalar 1980’lerde deneysel boyutta yapılmaya

başlanmıştır. Tükenmişliği ölçmek için çeşitli yeni ölçekler, araştırma metotları

geliştirilmiştir. 1990'lı yıllarda farklı uygulama alanlarına yönelimler olmuştur. Günümüzde

geniş bir literatüre sahip olan tükenmişlik olgusu, birçok farklı alanlarda araştırma konusu

olmuştur ve olmaya da devam etmektedir (Boyar, 2011).

Tükenmişlik sendromu ile bireyin psikolojik özellikleri arasındaki ilişkiler, son yıllarda

iş yaşamında, üzerinde sıkça durulan konular arasında yer almaktadır. Yapılan araştırmalar ve

tükenmisliği tanımlamada kullanılan modeller hemen hemen her ekol tarafından ele

alınmıstır. Yapılan analizler sonucunda; okul öncesi öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik

düzeyleri öğretmenlerin cinsiyetlerine, yaşlarına, kıdemlerine, eğitim verilen yaş grubuna,

sınıflarındaki çocuk sayısına ve çalışılan kurum türüne (anasınıfı-anaokulu) göre anlamlı bir

farklılık göstermemiştir. Ancak, öğrenim düzeylerine ve kurumdaki çalışma durumlarına

(kadrolu-ücretli) göre anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Mahmood’un (2017: 8) Resmi ve

özel liselerde çalısan İngilizce öğretmenlerinin iş tatminleri ile tükenmişlik düzeyleri

arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Buna göre, iş tatminleri ile tükenmişlik düzeyleri arasında

negatif bir ilişki olduğu; bir baska deyişle iş tatminleri azaldıkça tükenmişlik düzeylerinin

arttığı ya da is tatminleri arttıkça tükenmislik düzeylerinin azaldığı ortaya çıkmıştır.

Dincerol (2013) öğretmenlerin mesleki tükenmişlikleri ile iş tükenmişliklerinin

farklılaşmasını ele almıştır. Yapılan araştırma sonucunda, öğretmenlerin iş’teki tükenmişlik

düzeyleri ile mesleki tükenmişlik düzeyleri arasında anlamlı bir farklılaşma tespit edilmiştir.

Bununla birlikte, analiz sonuçlarına göre mesleki tükenmişlik düzeyinde de anlamlı bir artış

tespit edilmiştir. Özellikle öğretmenlerin görev yaptıkları okul değişkeni açısından bu

farklılaşmanın yüksek olduğu görülmektedir. Khezerlou (2012) Türk öğretmenlerin duygusal

tükenmişlik seviyeleri İranlı öğretmenlerden daha fazla olup İranlı öğretmenlerin kişisel

başarı seviyesi Türk öğretmenlerden daha fazladır. Bunun yanında İranlı ve Türk

öğretmenlerin duyarsızlaşma seviyesi hemen hemen aynıdır. Nitel analizin sonuçlarına göre

İranlı öğretmenler tükenmişliğin kaynağını idari faktörler olarak görürken, Türk öğretmenler

okul faktörleri olarak görmektedir. Boyar’ın (2011) yapmış olduğu araştırmanın sonucuna

göre, kisisel basarısızlık hissini en çok tetikleyen unsurun rol belirsizliği olduğu ortaya

çıkmıstır. Aşırı iş yükünün en fazla duygusal tükenmislik ve duyarsızlaşma boyutlarında etkili

olduğu tespit edilmiştir. Çitil’in (2014) yaptığı araştırmaın sonuçlarına göre, yaş ve

tükenmişlik arasında, genç çalışanların yaşlı çalışanlardan daha fazla tükenmişlik semptomları

gösterdiği gençlerde işe geç gelmelerin, izinsiz gelmemelerin, sebepsiz izin almaların, işin


www.iksadkiev.org


365

niteliğinde bozulma gibi olumsuz durumların yaşı ileri olanlardan daha fazla görüldüğü ve bu

durumun tükenmişliğin her üç boyutunda da (duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel

başarı) ciddi bir soruna neden olduğu ortaya çıkmıştır. Tükenmişliğin sonuçları

incelendiğinde yaşlı çalışanların mesleklerine gösterdikleri fedakârlık duygusunda azalma ve

emekliliğe ayrılma düşüncesi de tükenmişliğin belirtileri arasındadır. Genç çalışanların

tükenmişliğe yeterince direnemediği, büyük ideal ve hayallerle başladıkları işlerinden kolayca

vazgeçtikleri Cherniss’in 1992’de yaptığı araştırma ile de ortaya çıkmıştır.

Urgancı’nın (2018: 23) 112 acil sağlık hizmetleri çalışanlarının mesleki tükenmişlik

düzeyleri üzerine yaptığı araştırma sonuçlrına göre; İstanbul 112 acil sağlık hizmetleri

çalışanlarının mesleki tükenmişlik düzeylerinin, algılanan stres ve stresle başa çıkma

stratejilerinin evlilik doyumu ve evlilik yaşamı üzerindeki etkileri anlamlı bulunmuştur.

Çalışmaya katılan acil sağlık hizmetleri çalışanlarının mesleki tükenmişlikleri ve evlilik

doyumları arasında negatif yönde bir ilişkinin olduğu bulunmuştur. Yani mesleki tükenmişlik

arttıkça, evlilik doyumu azalmaktadır. Yine algılan stres düzeyi ile evlilik doyumu arasında da

ters yönde bir ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. Stresle başa çıkma stratejileri ve evlilik

doyumu arasında ise pozitif yönde bir ilişki tespit edilmiştir. İstanbul 112 acil sağlık

hizmetleri çalışanlarının evlilik doyumu düzeylerinin cinsiyet, çocuk sayısı, evde eş ve

çocuklarla birlikte yaşayan aile büyüğünün varlığı ve aylık gelir düzeyi açısından anlamlı

farklılıklar göstermediği ancak; yaş, evlilik süresi, mesleki unvan, eş çalışma durumu, 112

acil sağlık hizmetlerinde çalışma süresi, çalışılan birim ve haftalık çalışma saati açısından

anlamlı farklılık gösterdiği tespit edilmiştir.

5. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Maslach Tükenmişlik Modeli,(MBI) tükenmişliği, “duygusal tükenme, duyarsızlaşma

ve kişisel başarıda azalma hissi” olarak tanımlandığı psikolojik bir sendromdur. Burada

tükenmişlik sendromunun kilit noktalarından biri, duygusal tükenmenin artması, duygusal

kaynakların tükenmesi, enerjinin bitmesi ve kişinin artık diğer kişilere verecek bir şeyinin

kalmamasıdır. Diğer bir nokta olan duyarsızlaşma ise duygusal tükenme ile ilişkili hatta onun

sonucudur. Kişi artık çevresinde olanlara ve karşıdaki insanın yaşadığı duygulara karşı ilgisiz,

soğuk, katı bir tavır içindedir; bu da kişinin kendini işinden ve çevresinden uzaklaştırmasına,

soyutlamasına kadar gidebilir ve kişi işe olan inancını, verimliliğini yitirebilir. Üçüncü kilit

nokta da kişinin artık yaptığı işte kendini yeterli ve başarılı görmemesinden kaynaklanan

kişisel başarıda azalma hissidir.

Tükenmişlikle ilgili yapılan araştırmalar; tükenmişliğin sonuçlarının bireyin kendisinde

ciddi etkileri olabileceği, görev yaptıkları alanda ve hizmet verdiği bireyler açısından dalga

dalga büyüyen olumsuzluklar olabileceğini göstermiştir. Tükenmişlikle ilgili çalışmalar

incelendiğinde tükenmişliğin belirtileri ve nedenlerinden sonra sonuçları üzerinde

durulmuştur. Buna ek olarak mesleki tükenmişlik eğitim alanlarında başlıca bir sorun olmakta

ve öğretim kalitesini, öğrenci başarısını, okul atmosferini ve sosyal refahı olumsuz olarak

etkilemektedir.

Çesitli meslek grupları üzerinde yapılan çalısmalar, çalısanların iş ortamındaki

problemlere karşı ilgisizleştiklerini, kendilerini geri çektiklerini ve giderek işlerine daha az

zaman harcadıklarını ortaya koymaktadır. Çalışanların sağlık problemleri ile karşılaşmaları

yanında, işe gelmeme, geç kalma, rapor alma gibi eğilimlerinin arttığı gözlenmistir. Bütün bu

problemlerin, iş kalitesi ve verimliliği üzerine olan etkisi de yadsınamaz düzeydedir.

Tükenmişlik, merkezinde bireyin zarar görmesiyle başlayan, buna bağlı olarak sosyal

çevresini etkileyen, örgüt açısından verimlilik, kalite gibi maddi zararlara sebebiyet veren ve

toplumsal boyutta da sosyal bir problem olarak ortaya çıkmaktadır. Tükenmişlik, bireyi

etkileyen pasif bir duygu durumu değildir. Tükenmişliği yaşayan kişinin olumsuz etkileri en

yakınındakilerden en uzaktakilere doğru dairesel bir hızla ilerlemektedir. Yalnız kendisini


www.iksadkiev.org


366

değil; eğittiği öğrencisini, mesai arkadaşlarını, amirlerini, kurumun işlevselliğini ve hatta

bölgesini kısaca tüm toplumu etkilemektedir.

KAYNAKLAR

Boyar, E. (2011). An investigation of job burnout among accounting employees in

Turkey. (Unpublished master’s thesis). Sakarya University, Instiute of Social Sciences,

Sakarya.

Çam, O. (1995). Tükenmişlik. İzmir: Saray Medikal Yayıncılık.

Çığşar, A. V. (2018). Avukatların mesleki tükenmişlik düzeylerinin demografik

özelliklere ve bazı mesleki değişkenlere göre incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans

Tezi). Çağ Ünversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Çimen, M. (2000). Türk silahlı kuvvetleri sağlık personelinin tükenmişlik, iş doyumu,

kuruma bağlılık ve işten ayrılma niyetlerine ilişkin bir alan araştırması. (Yayınlanmamış

doktora tezi,). T. C. Genelkurmay Başkanlığı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Sağlık Bilimleri

Enstitüsü.

Çitil, E.T. (2014). Evaluation of job burnout and emotional intelligence and

determination of effective factors in midwives. (Unpublished master’s thesis). Atatürk

University, Institute of Health Sciences, Erzurum.

Dinç, G. (2018). Exammination of job burnout levels and subjective well-being levels

of special educartion teacher working in private educational instutions. (Unpublished

master’s thesis). Biruni University, Institute of Education Sciences, İstanbul.

Dincerol, C. (2013). The analysis of burnout syndrome in termes of job burnout and

occupational burnout: An application on teachers. (Unpublished master’s thesis). Gazi

University, Institute of Education Sciences, Ankara.

Erkul, A. (2014). Meslek lisesi öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeyi.

(Yayımlanmamış doktora tezi). Bahçeşehir Ünversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Ergin, C. (1992). Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve maslach tükenmişlik

envanterinin uygulanması. 7. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları, Türk

Psikologlar Derneği Yayınları, Ankara.

Galanikis, M. (2009). Factorial structure and psychometric properties of the Maslach

Burnout Inventory (MBI) in Greek Midwives. Europe’s Journal of Psychology vol., 4, pp. 52-

70.

Garden AM. (1987). Depersonalisation, a valid dimension of burnout, Human

Relations, 40, 545-560.

Hanedar, A. N. (2018). Beden eğitimi öğretmenlerinin istenmeyen öğrenci

davranışlarına karşı tutumları ile mesleki tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki.

(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale Ünversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.

Izgar, H. (2001). Okul yöneticilerinde tükenmişlik. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım,

Kayabaşı,Y. (2008). Bazı değişkenler açısından öğretmenlerin mesleki tükenmişlik

düzeyleri. Sosyal Bilimler Dergisi, sayı, 20.

Khezerlou, E. (2012). A cross-cultural examination of english language Teachers’ job

burnout: The case of Iran and Turkey. (Doctoral Thesis). Hacettepe University , Institute of

Social Sciences, Ankara.

Mahmood, S. M. R. (2017). Relationship between preschool teachers’ job burnout level

and organizational cynicism attitudes. (Unpublished Master‟s Thesis). Yüzüncü Yıl

University, Institute of Education Sciences, Van.

Maslach, C. (1982). Burnout: The cost of caring. Englewood cliffs, NJ: Prentice-Hall,

Inc.

Maslach, C. & Leiter, M. P. (1997). The tuth about burnout. How organizations cause

personal stress and what to do about it. California, San Francisco: Jossey-Bass publishers.


www.iksadkiev.org


367

Maslach, C. & Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal

of Occupational Behavior, Vol.2, pp. 99-113.

Maslach, C., Schaefeli, W. B. & Leiter, M. (2001). Job burnout. Annual Review of

Psychology, 52(1), 397-422.

Maslach, C. (2003). Job burnout directions in research and intervention, Current

Directions in Psychological Science;12(5):189-192.

Maslach, C. & Goldberg, J. (1998). Prevention of burn out: New perspectives. Applied

and Preventive Psychology, 7, 63-74.

Maslach, C. & Jackson, S. E. (1986). Maslach Burnout Inventory Manual (2nd ed.),

Palo Alto, Ca: Consulting Psychologist Press.

Özipek, A. (2006). The level of occupational burnout in teachers working in secondary

schools and their causes. (Unpublished Master Thesis). Trakya University, Institute of Social

Sciences, Kırıklareli.

Urgancı, Ç. (2018). İstanbul 112 acil sağlık hizmetleri çalışanlarının mesleki

tükenmişlik düzeyleri, algılanan stres düzeyi ve stresle başa çıkma stratejilerinin evlilik

doyumunu yordama gücü. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Aydın Ünversitesi, Sosyal

Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Yazgı, A. (2014). Mesleki tükenmişlik düzeyleriyle iş motivasyonu arasındaki ilişkinin

incelenmesi: İstanbul ili Maltepe ilçesi ceza infaz kurumlarında yapılan alan araştırması.

(Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hasan Kalyoncu Ünversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,

Gaziantep.

Çevrimiçi linkler: https://study.com/academy/lesson/what-is-job-burnout-definition-signs-symptoms.html,

Definition of Job Burnout, Erişim tarihi, 17.03.2019.

https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/adult-health/in-depth/burnout/art-

20046642, Nov, 21, 2018. Erişim tarihi, 21.03.2019.

https://www.tdk.gov.tr., sözlük, Erişim tarihi, 15.07.2019.

http://www.hurriyet.com.tr/kelebek/saglik/tukenmislik-sendromu-nedir-40972161,

Erişim tarihi, 21.03.2019.

https://www.sozcu.com.tr/2018/saglik/tukenmislik-sendromu-nedir-belirtileri-nedenleri-

ve-tedavisi-oub2-2561115/, Erişim tarihi, 21.03.2019.

https://www.e-psikiyatri.com/Tükenmişlik sendromu ve önlenmesi, Erişim tarihi,

21.03.2019.

https://study.com/academy/lesson/what-is-job-burnout-definition-signs-symptoms.html

http://www.hurriyet.com.tr/kelebek/saglik/tukenmislik-sendromu-nedir-40972161

https://www.sozcu.com.tr/2018/saglik/tukenmislik-sendromu-nedir-belirtileri-nedenleri-ve-tedavisi-oub2-2561115/

https://www.sozcu.com.tr/2018/saglik/tukenmislik-sendromu-nedir-belirtileri-nedenleri-ve-tedavisi-oub2-2561115/

https://www.e-psikiyatri.com/