KEBERKESANAN PENGGUNAAN PERPUSTAKAAN

DESA DI SABAH

FATIMAH ABDILLAH

Laporan Penyelidikan ini dikemukakan untuk memenuhi sebahagian daripada syarat -syarat bagi Ijazah Sarjana

Sains Perpustakaan dan Maklumat di Fakulti Sains Komputer & Teknologi Maklumat

Universiti Malaya Kuala Lumpur

April 1999

PENGHARGAAN

Syukur kehadrat Yang Maha Esa Allah s.w.t kerana memberi kekuatan dan ketabahan semasa mengikuti dan meyelesaikan kursus ini

Kepada Abdul Rahim Hj. Saban yang dikasihi

Kepada keluarga, di atas kasih sayang, doa dan sokongan mereka

Kepada Cik Chong Mei Ling dan En. Ethelbert Dumpangol, di atas kerjasama yang diberikan

Kepada Dr. Diljit Singh, di atas peluang yang diberikan dan kesabaran beliau

Senarai Kandungan

M ukasurat Senarai Jadual iv Senarai Lampiran Singkatan vi Abstrak vii

Latar Belakang Kajian

Pengenalan 1 Latar Belakang Kajian 3

Perpustakaan Negeri Sabah 3 Perpustakaan Desa 7

Latar Belakang 7 Koleksi 9 Perkhidmatan 9 Masa Pembukaan 10 Pembaca / Pengguna 10 Bangunan 10 Objektif 11

Penyataan Masalah 16 Matlamat Kajian 18 Soalan Kajian 19

Kepentingan Kajian 19 Definisi 20 Batasan Kajian 21

Ulasan Karya Pendahuluan 22 Pewujudan Perpustakaan Desa 23 Perancangan dan Pelaksanaan 25 Peranan dan Perkhidmatan 30 Perkembangan Perpustakaan Desa di Malaysia 44 Kesimpulan 50

Mukasurat

Metodologi Kajian

Pengenalan 52 Kawasan Kai ian 52 Persampelan 53 Pengumpulan Data 54

Borang Soal Selidik 54 Analisis Data 55

Analisis Data

Pengenalan 56 Latar Belakang Sampel Kajian 56

Analisis Responden 60 Profil Responden 60

Analisis Penggunaan Perpustakaan 63 Kekerapan Mengunjungi Perpustakaan 63 Tujuan Datang ke Perpustakaan 65 Kesesuaian Lokasi Perpustakaan 67 Bahan Bacaan Yang Diminati 69 Kepuasan Pengguna dan Kepentingan Perpustakaan 71

Cadangan Responden 72

Kesimpulan dan Cadangan Rumusan 75 Cadangan 79 Kesimpulan 83

Lampiran 84

Bibliografi 101

Se narai Jadual

Jadual Mukasu rat

1 Statistik keahlian, pinjaman dan koleksi 57 buku, Perpustakaan Desa

2 Taburan umur responden mengikut lokasi 59 Perpustakaan Desa

3 Kategori pekerjaan responden 60 4 Agihan pekerjaan dan jantina responden 61 5 Kekerapan mengunjungi perpustakaan 62 6 Tujuan datang ke perpustakaan 64 7 Kesesuaian lokasi perpustakaan 66 8 Bahan bacaan yang diminati responden 68 9 Kepuasan pengguna dan kepentingan perpustakaan 70 10 Cadangan responden 72

Senarai Lampiran

Lamp iran

1 Nama-nama Bahagian dan Daerah, Negeri Sabah 2 Kawasan DUN 3 Statistik Perpustakaan Awam di Malaysia 4 Statistik Perpustakaan Wilayah, Cawangan,

Bergerak dan Desa, PNS 5 Carta Orgnisasi PNS 6 Pelan Standard Perpustakaan Desa 7 Peta Petunjuk Perpustakaan Desa di Sabah 8 Borang Soal Selidik

Singkatan

PNS Perpustakaan Negeri Sabah

PD Perpustakaan Desa

DUN Dewan Undangan Negeri

APPREB Asia Pacific Cooperative Programme in Reading

Promotion and Book Development

ERIC Educational Resources Information Center

ABSTRAK

Perpustakaan desa di Sabah telah menunjukkan perkembangan

yang memuaskan se j ak pembukaan perpus takaan desa yang

pertama pada tahun 1986. Sehingga kini, negeri Sabah mendahului

negeri-negeri lain di Malaysia dengan jumlah perpustakaan desa

yang ditubuhkan iaitu sebanyak 34 buah. Keperluan menubuhkan

perpustakaan desa ini lahir dari kesedaran untuk membasmi buta

lauruf di kalangan penduduk luar bandar dan menanam minat

membaca di kalangan mereka. Kajian telah dijalankan di 5 buah

perpustakaan desa yang mewakili setiap bahagian negeri Sabah.

Sebanyak 50 borang soal selidik telah diedarkan. Sejumlah 88%

daripada responden dapat mencari bahan yang mereka inginkan di

perpustakaan. Kekerapan pinjaman buku juga adalah tinggi dengan

80% responden adalah peminjam buku yang aktif. Aktiviti pinjaman

buku, mendapatkan maklumat rujukan dan membaca majalah dan

surat khabar adalah antara faktor yang menggalakkan orang ramai

datang ke perpustakaan. Golongan pelajar dan kanak-kanak adalah

kumpulan yang sering mengunjungi perpustakaan desa. Ia memberi

peluang kepada mereka yang tinggal di kawasan pedalaman

untuk sama-sama merasa faeclah yang boleh diperolehi daripada

perkhidmatan perpustakaan. Ianya juga telah berjaya

vii

dalam usaha menggalakkan minat membaca di kalangan penduduk

luar bandar. An ta ra cadangan yang d i kemukakan ada l ah

mengadakan pertandingan membaca dan bercerita untuk kanak -

kanak; dan juga memanjangkan masa pembukaan perpustakaan.

Cadangan-cadangan yang diajukan menunjukkan keprihatinan

penduduk luar bandar terhadap meningkatkan perkhidmatan

perpustakaan yang disediakan untuk mereka. Sambutan yang

diberikan oleh penduduk tempatan terhadap perpustakaan desa

telah dapat menunjukkan perkembangan minat membaca yang

semakin tinggi di kalangan mereka.

viii

BAB SATU

LATAR BELAKANG KAJIAN

Pe nge nalan

Sabah adalah salah sebuah negeri daripada 13 buah negeri yang

membentuk persekutuan Malaysia. Sebelum memasuki Malaysia

dan merdeka pada tahun 1963, ia adalah dikenali sebagai Borneo

Utara di bawah naungan kerajaan British. Ia terletak di bahagian

utara pulau Borneo dan berkongsi sempadan dengan negeri

Sarawak, Brunei dan Indonesia. Ia meliputi kawasan seluas 73,619

km persegi , lebih dar ipada separuh keluasan Semenanjung

Malaysia.

Sabah adalah sebuah negeri yang berbukit -bukau dengan

hutan tropikal yang tebal, tanah lanar dan persisiran pantai yang

berpaya, dengan sungai dan lembah yang subur. Sabah pada

umumnya adalah sebuah negeri pertanian tetapi sedang bergerak

menuju ke arah perindustrian.

Penduduk Sabah, walaupun kecil, tetapi adalah terdiri daripada

berbagai suku kaum yang kaya dengan kebudayaannya tersendiri.

Kumpulan etnik terbesar dan membentuk majoriti penduduk adalah

Kadazandusun (25%), Bajau (16%), dan kaum bumiputera lain

seperti Suluk, Rungus, Bisaya, Kedayan dan lain-lain lagi (18%),

kumpulan bukan-bumiputera yang besar adalah orang Cina (15%)

(Buku Tahunan Perangkaan Sabah, 1997).

Negeri Sabah mempunyai sistem pentadbirannya sendiri. la

dibahagikan kepada 5 bahagian iaitu Tawau, Sandakan, Pantai

Barat, Kudat dan Pedalaman (lihat lampiran 1) dan mempunyai 48

konstituensi atau kawasan Dewan Undangan Negeri (lihat lampiran

2).

Penyelidikan ini dibuat untuk mengkaji sejauhmana

keberkesanan perpustakaan desa kepada penduduk luar bandar di

Sabah. Perpustakaan desa yang dib incangkan dan dikaji di sini

adaiah yang di bawah kendalian badan-badan perpustakaan awam

negeri. Kerajaan negeri sedang berusaha untuk meningkatkan taraf

hidup penduduk di luar bandar dengan menyediakan lebih banvak

kemudahan infrastruktur dan sosial, termasuklah kemudahan

perpustakaan. Dengan adanya perpustakaan desa, ia merupakan

salah satu cara untuk mencapai hasrat kerajaan negeri Sabah

dalam usaha menggalakkan minat membaca dan meningkatkan

kach r celik huruf di kalangan pendudtik luar bandar. Sabah

mempunyai peratusan penduduk mar bandar yang tinggi iaitu

74.4% berbancling dengan Semenanjung Malaysia iaitu 59%, dan

kadar buta huruf yang tinggi iaitu 40% berbanding 22% di

Semenanjung Malaysia (Leong as Wong, 1994).

Pada tahun-tahun kebelakangan ini, terdapat kesedaran dan

keperluan terhadap penubuhan perpustakaan clesa di mar bandar di

dalam negara-negara membangun. Begitu juga di Sabah,

Perpustakaan Negeri Sabah kini memainkan peranan yang aktif

dalam melaksanakan penubuhan perpustakaan desa untuk

memenuhi keperluan penduduk luar bandar yang terpencil. Adalah

menjadi hasrat kerajaan untuk membasmi kadar buta huruf di

kalangan penduduk luar bandar dan seterusnva ini akan dapat

membantu memperbaiki taraf kehidupan mereka supaya tidak

ketinggalan dalam program kerajaan untuk mencapai taraf negara

maju menjelang tahun 2020.

Latar Belakang Kajian

Penyelidikan ini ditumpukan khusus kepada negeri Sabah

memandangkan negeri ini mempunyai bilangan perpustakaan desa

yang besar iaitu sebanyak 34 buah j ika dibandingkan dengan

negeri-negeri lain di Malaysia (lihat lampiran 3).

Perpustakaan Negeri Sabah

Perpustakaan Negeri Sabah adalala merupakan sebuah agensi

kerajaan negeri. la ditubuhkan pada tahun 1953 sebagai sebuah

seksyen di iabatan Penerangan. Pada tahun 1972, ia menjadi

sebuah jabatan sendiri dan diletakkan di bawah Kementerian

Kebajikan Masyarakat. Jabatan ini kemudiannya dipindahkan pula

ke Kementerian Kebudayaan, Belia dan Sukan pada tahun 1976.

Lima tahun kemudian ia dikembalikan ke kementerian asal yang

kini dikenali sebagai Kementerian Perkhidmatan Sosial sehingga

sekarang. Perpus takaan Neger i Sabah te lah menunjukkan

perkembangan yang membanggakan sejak tahun 1963 (Sabah 25

Years Later 1963-1988, 1989). Sehingga kini, Perpustakaan Negri

S a b a h m e m p u n y a i s e b u a h p e p u s t a k a a n p u s a t , 3 b u a h

perpustakaan wilayah, 17 buah perpustakaan cawangan, 12

perpustakaan bergerak (lihat lampiran 4) dan 34 buah perpustakaan

desa. Perpu