Download pdf - (Plan aktivnosti-Šikulje

Rudarski institut d.d. Tuzla Naučno istraživački centar za ekologiju, zaštitu, ventilaciju i ispitivanje materijala i konstrukcija

Plan aktivnosti Stranica 1 od 79

UVOD Razvoj privrede Bosne i Hercegovine usko je vezan sa razvojem energetike kao

osnovne i prioritetne grane njene industrije. Površinska eksploatacija lignita zauzima veoma

važno mjesto u proizvodnji primarne energije, a imat će i dalje primat u proizvodnji goriva za

dobivanje električne energije i u narednom periodu.

Prema Pravilniku o uvjetima (Sl.novine FbiH, br.68/05) operator pogona i postrojenja

dužan je prije podnošenja zahtjeva za izdavanje okolinske dozvole izraditi Plan aktivnosti sa

mjerama i rokovima za postupno smanjenje emisija odnosno zagađenja i usaglašavanje sa

najboljom raspoloživom tehnikom.

Operator pogona i postrojenja nakon odobrenja Plana aktivnosti podnosi zahtjev za

izdavanje okolinske dozvole u skladu sa Čl.69 Zakona o zaštiti okoliša.

Pogoni i postrojenja za koja su izdate dozvole prije stupanja na snagu Zakona o zaštiti

okoliša, a što je slučaj sa Rudnikom „Šikulje“, dužni su nadležnom ministarstvu dostaviti Plan aktivnosti o postupnom smanjenju emisija-zagađenja u svrhu dobijanja okolinske dozvole.

Plan aktivnosti zahtjeva sprovođenje okolišne dijagnoze, a prema tačno definisanom

sadržaju koji je dat ovim projektom.

1. IME I ADRESA OPERATERA/INVESTITORA POGONA I POSTROJENJA Tabela 1.1. – Detalji o preduzeću

Naziv preduzeća „Rudnik lignita PK „Šikulje“ u Lukavcu

Imenovana osoba (pravni zastupnik) Enver Omerdić, dipl.inž.rud. –direktor

Identifikacioni broj 209020780003

Glavni ured „Rudnici uglja Kreka u Tuzli“

Telefon: Fax: 035/553-718 E-mail: nema

Adresa objekta: Tuzlanskog odreda -Lukavac

Općina: Lukavac Poštanski br.: 75300 Zemlja: BiH

Osnovna djelatnost: Proizvodnja i prerada lignita

Vrsta preduzeća (malo, srednje, veliko): veliko

Kontakt osoba: Amir Husagić, dipl.inž.tehnologije – glavni inžinjer ekolog



2. OPIS DJELATNOSTI PRAVNOG LICA, VRSTA PROIZVODA, GODIŠNJI KAPACITET PROIZVODNJE, BROJ ZAPOSLENIKA

Površinska eksploatacija (dobivanje, transport i odlaganje otkrivke i uglja), te

separisanje i klasiranje uglja osnovna je djelatnost Rudnika lignita PK „Šikulje“.

Eksploatacija uglja na PK „Šikulje“ je kontinuirani nastavak površinske eksploatacije

na području krekanskog lignitskog bazena.

Rudnici lignita PK »Šikulje« Lukavac, raspolažu odgovarajućom projektnom

dokumentacijom i potrebnim saglasnostima koje su legalizovale eksploataciju ležišta po

propisima koji su sada aktuelni u Federaciji BiH.

Odobrenje za eksploataciju ovog ležišta izdato je 1962 godine i 1975 godine,

Rješenjem br.16-3103-1/62 i br.07-310-220/75 od 30 juna 1975 godine.

Investitor raspolaže opremom za izvođenje tehnološkog procesa dobivanja uglja,

dobivanja i odlaganja otkrivke, transport otkrivke i uglja, separaciju i klasirnicu za prijem

rovnog uglja, primarno sijanje, sekundarno sijanje i drobljenje.

Na površinskom kopu „Šikulje“ u Lukavcu izgrađeni su i namjenski objekti o kojima

će biti riječi u narednim poglavljima. Tabela 2.1. – Uslovi rada

Ukupan broj zaposlenih

Rekapitulacija radne snage za vođenje tehnološkog procesa i održavanja na PK „Šikulje“ prema GRP prikazana je u tabeli 2.3.

(za period od pet godina)

Smjene i aktivnosti

Smjene: tri smjene Aktivnosti:

1. Proizvodni proces dobivanja i odlaganja otkrivke: - Bagerovanje (kopanje) i utovar otkrivke - Transport otkrivke 2. Proizvodni proces dobivanja uglja (kontinuirana tehnologija): - Bagerovanje (kopanje) i utovar uglja - Transport uglja - Klasiranje uglja

Radno vrijeme Radni proces na dobivanju otkrivke i proizvodnji uglja:

3 x8 h = 24 h Broj radnih dana godišnje: 365 dana – 12 dana praznika=353 radna dana

Broj sati godišnje: Kalendarsko vrijeme rada i održavanja Tk=8472 h Sezonske varijacije: -

Periodi kada preduzeće ne radi

Neradni dani su državni i vjerski praznici



Tabela 2.2. – Proizvodnja i prerada uglja

Klasifikacija proizvoda Krajnji proizvod iz klasirnice: komad (-600+113 mm);

kocka (-113+40 mm); sitni ugalj (-40 mm); drobljeni ugalj (-40 mm); jalovina (-600+113 mm)

Godišnja proizvodnja

Predviđeno GR projektom: Otkrivke: 4,300. 000 (m3.č.m)

Uglja: 1,000.000 (t) Ostvarena godišnja proizvodnja u 2007 godini:

Otkrivka: 3,293.622 (m3.č.m) Ugalj: 683.471 (t)

Način skladištenja i pakiranja

Nema (Isporuka u TE „Tuzla“ putem željeznice ili kamionima, industriji (soda, cementara i dr.), trećim licima (široka

potrošnja)

Komponente ili svojstva koja su značajna sa okolinskog aspekta

Hemijske analize pokazale su da se radi o mineralnoj sirovini sa 23,63% ugljika (C), 2,03% vodonika (H), 0,19% gorivog sumpora i 9,63 kiseonika+azota (O2+N2)

Tabela 2.3. – Rekapitulacija radne snage za vođenje teh. procesa i održ. na PK „Šikulje“

Godina Vrsta poslova

I II III IV V

Zajednički poslovi Broj zaposlenika

Tehničko rukovođenje i kontrola 10 10 10 10 10

Služba zaštite na radu 5 5 5 5 5

Elektro služba 7 7 7 7 7

Mašinska služba 5 5 5 5 5

Geodetska služba 4 4 4 4 4

Obezbjeđenje objekata 46 40 30 30 30

Finansijska služba 24 39 30 28 24

Kadrovska služba 9 10 10 9 9

Ukupno zajednički poslovi: 110 120 101 98 94

BTO Broj zaposlenika

Rudarska struka: nadzor,

bagerovanje, transport i odlaganje 116 116 120 185 185

Priprema i pomjeranje transportera 18 18 18 20 20

Odvodnjavanje kopa 33 30 30 32 32

Diskontinuirani kompleks 52 54 58 68 68

Elektro poslovi 47 45 47 50 50

Mašinski poslovi 110 105 105 115 115

Ukupno BTO 376 368 378 470 470



Ugalj i klasiranje Broj zaposlenika

Nadzor, bagerovanje i transport 48 50 50 52 54

Klasiranje uglja 73 72 74 74 74

Elektro održavanje 13 15 15 15 15

Mašinsko održavanje 18 16 18 20 20

Ukupno ugalj i klasiranje 152 153 157 161 163

EMO Broj zaposlenika

Mašinski poslovi 25 25 28 28 28

Elektro poslovi 20 20 23 23 23

Održavanje gusjeničara 19 19 23 28 28

Održavanje točkaša 13 13 18 23 23

Nadzor i vanjski promet 27 27 25 25 25

Ukupno EMO 104 104 117 127 127

Ukupno objekat „Šikulje“ 742 745 748 856 854

Broj zaposlenih na površinskom kopu „Šikulje“ u 2005 i 2006 godini dat je u tablici

3.9

Tabela 2.4. – Pregled broja zaposlenih u 2005 i 2006 godini

Rudnik Broj zaposlenih Privremeno radno

Neangažovani zaposlenici

Radno angažovani privremeno raspoređeni

31.12.2005 31.12.2006 31.12.2005 31.12.2006 31.12.2005 31.12.2006 “Šikulje”

908 883 15 15 893 868 3. LOKACIJA POGONA I POSTROJENJA

Lignitski površinski kopovi »Kreka«, odnosno PK »Šikulje« nalazi se u Tuzlanskom

kantonu (Kanton 3). Karta Tuzlanskog kantona i pozicija Rudnika lignita PK »Šikulje«

prikazan je na slici 3.1. Rudnik »Šikulje« pripada općini Lukavac. Ovaj rudnik od velikog je

energetskog značaja za cjelokupni Tuzlanski kanton, odnosno Federaciju BiH i državu Bosnu i

Hercegovinu. Povezanost ovog rudnika u kantonu i zemlji sa energetskim sistemima i

mogućim drugim potrošaćima je dobra, s obzirom na razvijen cestovni saobračaj u svim

pravcima (Tuzla-Doboj, Brčko, Zvornik), te putem M-14 koji povezuje istočni dio sa

zapadnim dijelom države BiH, dok put M-18 povezuje sjeverni sa južnim dijelom zemlje.

Na ovaj način ostvaruje se i povezanost sa susjednim državama: Republikom

Hrvatskom, Srbijom i Crnom Gorom.



Lokalitet Lukavačke sinklinale, u na kojem se nalazi i istoimeni površinski kop »Šikulje«,

zahvata prostor oivičen rijekom Sprečom i njenom desnom pritokom Lukavačkom rijekom. To je

zapadni dio krekanskog ugljenog basena, odnosno sjevernog krekanskog sinklinorijuma.

Sa južne i zapadne strane ležište je ograničeno tokom rijeke Spreče, a sa istočne njenom

desnom pritokom Lukavačkom rijekom. Južnim odnosno zapadnim obodom tretiranog područja

prolazi pruga Tuzla - Doboj, čiji je jedan dio trase izmješten zbog izgradnje površinskog kopa.

Magistralni put Tuzla - Doboj prolazi izvan granice eksploatacionog područja.

Eksploataciono polje obuhvata površinski kop i vanjsko odlagalište ukupne površine

1539 ha.

Dužina ležišta je oko 3,8 km, a širina se kreće od 1,4 do 2,6 km i cijelom površinom se

nalazi na području Lukavca. Ugljeno ležište zauzima površinu od 630 ha i ima oblik

nepravilne elise, sa dužom osom u pravcu zapad-istok.

PK ŠIKULJE

Slika 3.1. – Karta Tuzlanskog kantona s položajem PK »Šikulje«



Geografski položaj šireg i užeg područja površinskog kopa „Šikulje“ kod Lukavca

prikazan je na slici 3.2.

PK Šikulje

Slika 3.2. – Geografski položaj šireg i užeg područja Lukavca i PK „Šikulje“

Na južnom i zapadnom dijelu ležišta teren je ravničarskog tipa, dok je sjeverni dio

blago brežuljkast. Najviša kota terena je 280 m.N.V. u blizini naselja Crveno Brdo na

sjeveroistočnom dijelu, dok je najniža kota terena 176 m.N.V. na jugozapadu uz rijeku Spreču.

Prema tome, maksimalna hipsometrijska razlika na terenu iznosi 102 m.

Na slici 3.3. data je geološka karta krekanskog ugljenog bazena, s položajem

površinskog kopa „Šikulje“.

PK „Šikulje“

Slika 3.3. – Geološka karta krekanskog ugljenog basena



Eksploataciono područje površinskog kopa „Šikulje“ koje obuhvata I i II krovni sloj,

ograničeno je izdancima ugljenih slojeva sa površinom. Istočnu granicu predstavlja erozioni

antiklinalni nabor čija osa približno prati tok Lukavačke rijeke.

Zapadnu granicu pokriva aluvijalni nanos rijeke Spreče. Ugljeni slojevi na sjevernom

krilu ležišta zauzimaju strmiji položaj i ograničeni su od naselja Prline do naselja Crveno Brdo,

dok je južno krilo Lukavačke sinklinale blago položeno i ograničeno izdancima.

Ograničeno eksploataciono polje PK „Šikulje“, prema Glavnom rudarskom projektu

PK „Šikulje“ (UP/I-Br.06-310-509/85), je ograničeno i obuhvata područje sa karakteristikama

datim u tabeli 3.1.

Tabela 3.1. – Karakteristike eksploatacionog polja PK „Šikulje“

KARAKTERISTIKE VRIJEDNOSTI

Ograničena površina eksploatacionog polja 630 (ha) Najviša kota terena 280 (m.N.V.) Najniža kota terena 178 (m.N.V.) Najviša kota krovine uglja 270 (m.N.V.) Najniža kota krovine uglja 50 (m.N.V.) Prosječna močnost otkrivke 82,8 (m) Prosječna močnost ugljenih slojeva: 13,2 (m)

od toga II krovni sloj I krovni sloj

7,2 (m) 6,0 (m)

4. OPIS POGONA I POSTROJENJA

Sistem površinske eksploatacije, koji se primjenjuje na PK „Šikulje“, kao grane

industrijskog dobivanja mineralnih sirovina, predstavlja određeni poredak izvođenja rudarskih

radova u cilju postizanja projektovanog kapaciteta, primjenjene rudarske mehanizacije i

sigurnosti na radu.

Sistemom površinske eksploatacije određen je redosljed izvođenja radova na otkrivci,

dobivanju uglja i rudarsko pripremnim radovima, koji moraju obezbjediti planirani kapacitet

na PK „Šikulje“ i puno korištenje opreme.

Osnovni sadržaj sistema eksploatacije čini struktura kompleksne mehanizacije koja se

ogleda u međusobnoj usklađenosti sa odabranim parametrima sistema površinske

eksploatacije.

Strukturu kompleksne mehanizacije na izvođenju rudarskih radova na PK „Šikulje“

sačinjavaju kompleti opreme po proizvodnim i radnim procesima.

Za površinsku eksploataciju vezani su prvenstveno geometrijski oblici i parametri

ležišta, kao i prirodni uslovi i parametri formiranja i zalijeganja istog. Ležište lignita je

horizontalno ili blago nagnuto sa maksimalnim uglom pada od 120.

Moćnost otkrivke prelazi 100 m, te se ovo ležište ubraja u dubinsko ležište.



Prema masama koje se moraju eksploatisati, vijeku trajanja površinskog kopa i

ukupnim površinama, površinski kop „Šikulje“ se svrstava u srednje tipove površinskih

kopova.

Odlučujući faktor kod izbora kapaciteta mašina i kompleksa, na površinskom kopu

lignita «Šikulje», imali su prirodni, konstruktivni, proizvodni, organizacioni, subjektivni,

proizvodni i klimatski faktori. Prirodni faktori: • Fizičko-mehaničke karakteristike: rastresitost, komadatost, ljepljivost i dr. • Rudarsko-tehnološka svojstva: otpor kopanju, miniranju, bušenju, transportu i dr. • Oblik i dimenzije okonturenog površinskog kopa. • Topografija terena. • Odabrani sistem izvođenja, napredovanja fronta rudarskih radova.

Proizvodni faktori: • Parametri sistema eksploatacije: visina etaže, širina bloka, širina radne površine,

dužina fronta rudarskih radova, dimenzije radne zone i dr. • Transportne šeme, oblik, nagib i dužina transporta • Intenzitet – dinamika razvoja površinskog kopa u planu i po visini, Konstrukcioni faktori: � Radni parametri mašina u kompleksu i njihovi radni organi � Energetski parametri � Kvalitet (pouzdanost) brzine pojedinih operacija � Sila rezanja (kopanja, okretanja) i dr. Organizacioni faktori: � Dnevni, mjesečni i godišnji režim rada mašina i kompleksa � Vrijeme servisa i remonta � Organizacija rada i remonta � Opremljenost radionica � Operativno planiranje Subjektivni faktori: � Tradicija rudarenja � Kvalifikacija i obučenost za opće i konkretne uslove � Disciplina i organizovanost � Kontrola � Stimulativnost u nagrađivanju i dr.

Klmatski faktori: � Sunčeva radijacija � niske i visoke temperature � Dnevne amplitude temperatura � Vlažnost vazduha � Brzina vjetra � Mećava � Prašina � Magla



Izgled završne konture površinskog kopa „Šikulje“ prema verifikovanoj dokumentaciji

dat je na slici 4.1., dok je na slici 4.1a prikazano konačno stanje nakon 15 godina eksploatacije.

Slika 4.1. – Ograničenje PK „Šikulje“ prema verifikovanoj dokumentaciji

Slika 4.1a. – Ograničenje PK „Šikulje“ za narednih 15 godina



4.1. ANALIZA PARAMETARA SISTEMA EKSPLOATACIJE I KOMPLEKSA

MEHANIZACIJE NA PK „ŠIKULJE“

Veza parametara sistema eksploatacije sa primjenjenim kompleksima mehanizacije

ostvaruje se prvenstveno kroz radne parametre mašina (geometriju otkopa), geometriju sistema

eksploatacije između dijelova jednog kompleksa i susjednih kompleksa, broj kompleksa i

njihove kapacitete. S druge strane, struktura kompleksa mehanizacije i njihovi kapaciteti

prvenstveno zavise od parametara sistema eksploatacije.

Struktura kompleksne mehanizacije je osnovni sadržaj tehnologije površinske

eksploatacije, a sistem eksploatacije njen aktivni oblik koji obezbjeđuje siguran i visoko

produktivan rad kompleksa opreme (mašina) na osnovnim i pomoćnim procesima.

Pored strukture kompleksne mehanizacije, na izbor sistema eksploatacije veliki uticaj

imaju oblik, moćnost i zalijeganje ležišta, lokacije i zapremina vanjskih odnosno unutrašnih

odlagališta.

Na slici 4.2. data je principijelna šema rasporeda etaža, mehanizacije i rada rotornih

bagera na površinskom kopu „Šikulje“ u Lukavcu.

Slika 4.2. – Principijelna šema rasporeda etaža i mehanizacije na PK „Šikulje“

Visina etaže na PK-kopu «Šikulje» određena je u odnosu na prirodne i rudarsko-

tehnološke uslove eksploatacije uglja i to:



• Konfiguraciju terena u okonturenom dijelu ležišta «Šikulje» i njegovoj neposrednoj

okolini kao i u skladu s Članom.116 Pravilnika o tehničkim normativima i

površinskoj eksploataciji mineralnih sirovina,

• Visinske razliku najniže i najviše kote u projektovanoj završnoj konturi,

• Mogućnosti izrade pristupnih puteva za svaku etažu,

• Geomehaničkih karakteristika stijenskog masiva.

• Projektovane i odabrane strukture kompleksne mehanizacije na izvođenju osnovnih

radnih procesa

Za Program prestrukturiranja rudnika PK „Šikulje“ na otkrivci je usvojena:

- Visina etaža od 21 do 25 m

- Širina bagerskog bloka od 25 m

Ugao nagiba radne kosine površinskog kopa je zavistan od širine radne površine na

etaži, koja je uslovljena gabaritima i eksploatacionim karakteristikama usvojene opreme, kao i

geometrijom sistema eksplotacije.

Za površinski kop „Šikulje“ odabrana je minimalna širina radne površine od 100 m,

prema šemi rada bagera i dimenzijama datim na šemama.

Sa visinom etaže od H=12 m + 9 m = 21 m, uglom nagiba etaže αe = 600 i usvojenom

minimalnom širinom Bmin = 100 m, dobije se maksimalni ugao radne kosine ϕmax = 10,60,

(Slika 4.3.).

Slika 4.3. – Šema za proračun ugla radne kosine za visinu H=21 m

Sa visinom etaže od H=12 m + 4 m + 9 m = 25 m, uglom nagiba etaže αe = 600 i

usvojenom minimalnom širinom Bmin = 100 m, dobije se maksimalni ugao radne kosine ϕmax =

12,30, (Slika 4.4.).




Sa visinom etaže od H=12 m + 4 m + 9 m = 25 m, uglom nagiba etaže αe = 550 i

usvojenom minimalnom širinom Bmin = 120 m, dobije se maksimalni ugao radne kosine ϕmax =

10,30, (Slika 4.5.).


4.2. PROIZVODNI PROCESI EKSPLOATACIJE NA PK „ŠIKULJE“

Proces eksploatacije ili proizvodni procesi dobivanja uglja čine dva osnovna

proizvodna procesa :

� Proizvodni proces dobivanja otkrivke

� Proizvodni proces dobivanja uglja

Struktura i klasifikacija pomoćnih radova na PK „Šikulje“ sastoje se od:

- prethodnih radova

- pratećih radova

- naknadnih i ostalih radova

Sistem eksploatacije na površinskom kopu „Šikulje“ definisan je kao poprečni sistem

eksploatacije sa paralelnim napredovanjem fronta rudarskih radova na otkrivci i uglju.

U tabeli 4.1. prikazana je struktura kompleksne mehanizacije koja radi na izvođenju

rudarskih radova dobivanja otkrivke i uglja na površinskom kopu „Šikulje“



Tabela 4.1. – Struktura kompleksne mehanizacije po proizvodnim procesima

RADNI PROCESI RUDARSKA MEHANIZACIJA

Proizvodni proces dobivanje i odlaganje otkrivke

- Rotorni bager SRs-401 (2 kom) - Samohodni transporter BRs-1400.53.1 (2 kom) - Rotorni bager SH-630 (1 kom) - Samohodni transporter BRsh-48/1400 (1 kom) - Rotorni bager KU-300 S (1 kom) - Samohodni transporter PVZ-2500 (1 kom) - Rotorni bager SH-400 (1 kom) - Samohodni transporter BH-30 (1 kom) - Odlagač A2RsB6700.55 (2 kom) - Odlagač AHRs-1200.35 (1 (2) kom) - Bager dreglajn SW-760 (2 kom) - Bager dreglajn EŠ-6/45 (1 kom)

Proizvodni proces dobivanje uglja

- Rotorni bager SRs-220 9.5/0,5 (2 kom) - Samohodni transporter MK-10 (PS-1400) (2

kom) - Hidraulični bager kašikar RH-40 (2 kom) - Drobilica za ugalj (2 kom)

Proizvodni proces transporta na otkrivci

- Etažni transporter širine 1400 mm - Sabirni, vezni, odlagališni transporter širine

1200 mm Proizvodni proces

transporta na uglju - Etažni transporter širine 1200 mm - Sabirni i vezni transporter širine 1400 mm

Na slici 4.6. data je principijelna šema dobivanja i odlaganja otkrivke i uglja na površinskom kopu „Šikulje“.

Slika 4.6. – Principijelna šema dobivanja otkrivke i uglja na površinskom kopu „Šikulje“



4.2.1. Proizvodni proces dobivanja, transporta i odlaganja otkrivke

Dobivanje otkrivke

Proizvodnom procesu dobivanja uglja na PK „Šikulje“ prethodi proces dobivanja

(skidanja) neposredne otkrivke.

Radni proces dobivanja otkrivke sastoji se od proizvodnih procesa: bagerovanja

(kopanje i utovar), transporta i odlaganja.

Na otkrivci je usvojen kontinuirani sistem eksploatacije (BTO) sa kompleksom

opreme: rotorni bager i samohodni transporter, sistem tračnih transportera (etažni, sabirni i

odlagališni) i odlagač.

Samohodni transporter, kao član kompleksa, radi u sklopu sa rotornim bagerom kako bi

se ostvarila maksimalna širina bagerskog bloka i postigla projektovana maksimalna visina

etaže, te smanjio broj pomjeranja etažnog transportera.

U proizvodnom procesu rada radi rotorni bager SRs-401, odnosno SH-630, čiji su

geometrijski parametri slični, a razlika je u snazi pogonskog motora radnog točka.

Na među jalovini radi rotorni bager KU-300S. Uz svaki rotorni bager radi pripadajući

mu samohodni transporter. Rotorni bager preko samohodnog transportera vrši utovar u

pokretna utovarna kolica i etažni transporter. Rotorni bager prema projektnim rješenjima radi

sa bočnim nagibom kosine od β=600 i visinom etaže od 25 m.

Prelaz sa visinskih međuetaža na dubinsku vrši se iza povratne stanice etažnog

transportera. Prelaz sa dubinske na visinsku međuetažu vrši se preko iste rampe koja služi

kao silaz.

Rotorni bager KU-300S radi u međusloju, odnosno iznad I krovnog sloja čija je

prosječna debljina otkrivke 25 m. Visina etaže dijeli se na dvije međuetaže (15+10 m). Tamo

gdje visina otkrivke prelazi 25 m u rad se uključuje dreglajn.

Normalna širina bagerskog bloka KU-300S je 30 m, a nagib bočne kosine je 550. Uz

ovaj bager radi samohodni transporter PVZ-2500.

Proizvodni proces rada rotornog bagera bagera SRs-401 na etaži visine 25 m prikazan

je na slici 4.7.

Pomoćna oprema koja se koristi za otkopavanje otkrivke su bageri dreglajni i

buldozeri. Bageri dreglajni se koriste na čišćenju otkrivke iznad ugljenih slojeva, naročito u

dubljem dijelu kopa gdje je izraženija sinklinala, odnosno povijenost ugljenog sloja.

Buldozeri se koriste kao pomoćna mehanizacija kod skidanja „pragova“ za

napredovanje bagera na etaži, izrade rampi, skidanje otkrivke iznad uglja i dr.



Slika 4.7. – Tehnološka šema rada rotornog bagera SRs-401 (SH-630) sa samohodnom

trakom BRs 1400.53.1. (BRs 48/1400) za visinu etaže H=12+4+9=25 m

Maksimalno moguči (proračunati) kapacitet rotornog bagera SRs-401 na etaži iznosi

850 m3/h.č.m.

Transport otkrivke

Na površinskom kopu „Šikulje“, u okonturenenom dijelu ležišta u radu će biti jedan

BTO kompleks na otkrivci.



ET

-2.1

ET

-2.2

ET

-1.3

ET

U-2

ET

-1.4

VTU-2

STU-1

VT

U-1

K

ST-1.1

OT-2.1

ET

U-1

Transport otkrivke vrši se gumenim tračnim transporterima širine 1400 mm i 1800 mm

do odlagališta i to:

- etažnim transporterima širine 1400 mm, kapaciteta 3000 m3/h.r.m, brzine 5,2 m/s i

instalisane snage 4x315 kW

- sabirnim transporterima širine 1800 mm, brzine 5,2 m/s, kapaciteta 6000 m3/h.r.m i


- veznim transporterom širine 1800 mm, brzine 5,2 m/s, kapaciteta 6000 m3/h.r.m i


- odlagališnim transporterima, širine 1800 mm, brzine 5,2 m/s, kapaciteta 6000 m3/h.r.m

i instalisane snage 3x500 kW

Na slici 4.8. prikazan je raspored transportera, a u tabeli 4.2. naziv transportera i

instalisana snaga.

Slika 4.8. – Šematski prikaz rasporeda transportera na dobivanju

otkrivke i uglja na PK „Šikulje“



Tabela 4.2. – Karakteristike transportera na dobivanju otkrivke i uglja PK „Šikulje“

RASPORED TRANSPORTERA

Kapacitet Naziv

transportera (m3/h) (t/h)

Dužina

(m)

Kota

pogona

(m.N.V.)

Kota

Povratnice

(m.N.V.)

Instalisana snaga

(nxkW)

ET-2.1 3000 - 1550 180 177 4x315

ET-2.2 3000 - 1500 180 156 4x315

ET-1.3 3000 - 1470 180 133 4x315

ET-1.4 3000 - 1400 180 130 4x315

ST-1.1 6000 - 1460 196 180 4x500

ST-2.1 6000 - - - - -

OT-2.1 6000 - 1020 201 196 3x500

ETU-2 - 500 1400 180 141 1x250

ETU-1 - 500 1350 180.5 125 1x250

STU-1 - 800 530 180 180 2x45

VTU-1 - 800 75 180 180 1x55

VTU-2 - 800 655 180 180 2x55

Na slici 4.9. data je šema tehnološkog procesa transporta otkrivke na PK „Šikulje“

Slika 4.9.-Šema proizvodnog procesa transporta otkrivke na PK „Šikulje“



Odlaganje otkrivke

U tehnologiji odlaganja značajna su tri parametra:

- podloga na koju se jalovina odlaže,

- vrsta materijala koji se odlaže i

- mehanizacija kojom se vrši odlaganje. .

Tehnologija odlaganja otkrivke sastoji se od mikro i makro tehnologije odlaganja, koje

uzimaju u obzir sve faktore koji imaju uticaj na stabilnost odlagališta, kao što su:

- stepen konsolidacije materijala

- stepen prekonsolidacije materijala

- tehnologija otkopavanja

- brzina odlaganja i tehnološka pauza

- geometrija etaže

- opterećenje etaže

U procesu odlaganja razlikujemo tehnološke operacije: predodlažuće, odlažuće i

postodlažuće operacije.

Dosadašnjom projektnom dokumentacijom usvojeno je rješenje odlaganja masa na

vanjsko odlagalište, koje je već aktivno, kao i unutrašnje odlagalište, koje će se u potpunosti

aktivirati po završetku odlaganja na vanjsko odlagalište.

Vanjsko odlagalište smješteno je zapadno od površinskog kopa „Šikulje“ na kotama

terena 176 do 179 m.N.V. Predviđeni prostor zauzima površinu od 390 ha i uslovno se može

podijeliti na „sjever“ i „jug“. Ukupna visina odlagališta iznosi 61 m, pri čemu je visina 1.etaže

(I etapa) = 26 m, a visina 2.etaže (II etapa) = 35 m.

Šema tehnologije rada odlagača A2 Rs 6700.55 data je slici 4.10.



Slika 4.10. – Šematski prikaz tehnologije rada odlagača A2 Rs 6700.55



Pošto je prema Terzhagiju potreban faktor sigurnosti 2-3, predviđeni odlagač se može

kretati po odlagalištu, a prilikom rada neće doći do znatnijeg utiskivanja gusjenica u tlo.

4.2.2. Proizvodni proces dobivanja (otkopavanja) i transporta uglja

Proizvodni proces na dobivanju uglja sastoji se iz slijedećih radnih procesa:

• Bagerovanje (kopanje i utovar),

• Transporta

• Klasiranja uglja

Bagerovanje (kopanje i utovar) uglja

Za rad na dobivanju uglja usvojen je, takođe, kontinuirani sistem eksploatacije (BTB)

sa kompleksom opreme:

- rotorni bager i samohodni transporter

- sistem tračnih transportera (etažni, sabirni, vezni)

- bunker (klasirnica)

Visina etaže kod bagerovanja na uglju određena je na osnovu sigurnosti pri izvođenju

rudarskih radova, elemenata zalijeganja ležišta, svojstava uglja, načina otkopavanja, te

zadanog kapaciteta na uglju. Visina etaže na uglju utiče na niz pokazatelja:

- kvalitet uglja

- brzinu napredovanja fronta rudarskih radova

- tempo napredovanja

- dužinu fronta rudarskih radova

- nagib radnih i završnih kosina

Dobivanje uglja obavlja se sa dva rotorna bagera tipa SRs-220 za nagib sloja do 30 (60),

u pravcu kretanja bagera. Za veće nagibe sloja koristi se hidraulični bager RH-40 u sprezi sa

drobiličnim postrojenjem i samohodnom trakom, po potrebi.

Na slici 4.11. prikazan je presjek ugljenog sloja visine 7 m, koji se otkopava rotornim

bagerom SRs-220 u bagerskim blokovima širine 15 m. Pri tome rotorni bager radi u sprezi sa

samohodnim transporterom MK 10-3,35-30 (PS-1400), a korak pomjeranja transportera je 30

m.

Slika 4.11. – Šematski prikaz otkopavanja ugljenog sloja primjenom rotornog bagera



Na slici 4.12. dat je šematski prikaz i druge mogučnosti dobivanja uglja, pri čemu je

etaža u kojoj se vrši dobivanje uglja podjeljena na visinsku etažu 5,5 m i dubinsku međuetažu

4,5 m, u odnosu na položaj transportera.

Slika 4.12.- Šematski prikaz dobivanja uglja u visinskoj etaži i dubinskoj međuetaži

Na slici 4.13. data je tehnološka šema rada bagera RH-40C na uglju u sprezi sa

drobiličnim postrojenjem, samohodnom trakom i tračnim transporterom, u slučaju da je nagib

ugljenih slojeva veći od 60.

Slika 4.13. – Šematski prikaz dobivanja uglja bagerom RH-40C u sprezi sa drobiličnim

postrojenjem, samohodnim transporterom i tračnim transporterom

Transport uglja

Transport uglja sa krovinskih slojeva do klasirnice, odnosno bunkera obavlja se

gumenim transporterima i to:

- etažnim transporterima širine 1200 mm, kapaciteta 500 t/h, brzine 2,1 m/s i instalisane

snage 2x250 kW

- sabirnim transporterima širine 1400 mm, kapaciteta 800 t/h, brzine 2,1 m/s i instalisane

snage 2x45 kW

- veznim transporterima širine 1400 mm, kapaciteta 800 t/h, brzine 2,1 m/s i instalisane

snage 2x55 kW, odnosno 1x250 kW



4.2.3. Proizvodni proces klasiranja uglja

Proizvodni proces klasirnice PK „Šikulje“ odvija se kroz prijem uglja, primarno sijanje,

sekundarno sijanje, drobljenje i otpremu na klasiranje.

Kapacitet klasirnice iznosi 800 t/h.

U tabeli 4.3. dati su mogući kapaciteti po proizvodima, kao i kapacitet same klasirnice,

dati na osnovu: ulaznog tehničkog kapaciteta klasirnice i prosječnog granulometrijskog sastava

rovnog uglja.

Tabela 4.3. – Pregled mogućih kapaciteta klasirnice PK „Šikulje“ Redni broj Proizvod Granulacija

(mm) Učešće

(%) Kapacitet

(t/h) Napomena

1 Komad -600 +113 16,30 130,40 - 2 Kocka -113 + 40 28,00 224,00 - 3 Sitni -40 55,00 440,00 - 4 Drobljeni -40 - - Po potrebi 5 Jalovina -600 +113 0,70 5,60 -

UKUPNO -600 100,00 800,00 -

Tehnološka šema klasirnice data je na slici 4.14.

LEGENDA:

1. Transporter sa gumenom trakom 28.A i 28.B. Sita 1.A.Bunker 29. Spiralna kliznica 2. Zatvarač 30. Spiralna kliznica 3. Zatvarač 30. A.B.C. i D. Bunkeri 4. Pločasti bunker 31.32.33. 34. Zatvarači 5. Pločasti bunker 35.36.37.38. Zatvarači 11. Transporter s gumenom trakom 39.40.41.42. Dodavači 12. Elektronska tračna vaga 43.44.45.46. Pločasti dodavači 13. Razdjelnik 47. Transporter s gumenom trakom 14. Sito 48. Pregibna kliznica 15. Sito 49.50. Klapne 16.Transporter s gumenom trakom 51.52.53. Kolske vage 16.A. Bunker 54.55.56.Ranžirni uređaji 17. Transporter s gumenom trakom 57. 57A. Instalacija zračnih topova 17.A. Bunker 61. Transporter s gumenom trakom 18. Transporter s gumenom trakom 62. Elektronska tračna vaga 19. Klapna 63. Spiralna kliznica 21. Grabuljasti dodavač 64. Zatvarač 22. Grabuljasti dodavač 65. Dodavač 25. Transporter s gumenom trakom 66. Transporter s gumenom trakom 26. Transporter s gumenom trakom 67. Vaga za drumska vozila 27. Razdjelnik 68. Detektor 76. Pumpe 80. Elektro magnetni izdvajač 81. Drobilica



Slika 4.14. – Tehnološka šema klasiranja



4.3. UPRAVLJANJE I KONTROLA DJELOVIMA PROIZVODNOG PROCESA (AUTOMATIZACIJA I SIGNALIZACIJA NA PK »ŠIKULJE«)

Upravljanje proizvodnim procesima na PK »Šikulje« je organizovano na nekoliko

nivoa.

Prvi nivo upravljanja je onog obima koji je raspoloživ rukovaocima pojedinih strojeva.

Drugi nivo čini upravljanje koje omogućava sistem lokalne automatike.

Treći nivo upravljanja čini centralno-upravljački informacioni sistem (UIS), koji je

devastiran i pokušava se dovesti u funkciju. U fazi obnove PK »Šikulje« se odlučio za

uvođenje UIS-a samo na jalovinskim kompleksima, dok će preostaliim proizvodnim

kompleksima (BTB, napajanje električnom energijom i odvodnjavanje) isto pokušati

realizovati u narednom periodu. Sve komunikacijske veze su usmjerene ka centralnom

automatu, koji je smješten u dispečerskom centru, a koji je povezan na centralni terminal i

monitoring sistem INTOUCH. Na ovaj monitoring sistem se priključuju štampači i sinoptička

ploča locirana u DC-u, a sa INTOUCH-om se može obezbjediti daljinski monitoring. UIS će

se na PK »Šikulje« sprovoditi u dvije faze, da bi se obezbjedio nadzor i upravljanje na

osnovnoj opremi i transportnom sistemu.

Na slici 4.15. data je šema prenosne mreže UIS-a na PK »Šikulje« za I i II etapu.

Signalizacija je riješena na nižem nivou upravljanja, dok se sistem veza ostvaruje

putem radio veze, te telefonske mreže.

Slika 4.15. – Šematski prikaz prenosne mreže UIS-a na PK „Šikulje“ – I i II etapa



4.4. RUDARSKO-GRAĐEVINSKI OBJEKTI Na površinskom kopu „Šikulje“ u Lukavcu izgrađeni su sljedeći namjenski objekti:

a. Magacin maziva b. Portirnica i telefonska centrala c. Kotlovnica d. Skladište plina i kisika e. Magacin zapaljivih tečnosti f. Prostorije službe spasavanja i vatrogasne čete g. Garderoba i kupatilo h. Objekat za servis, pranje i podmazivanje vozila i. Upravna zgrada, ambulanta i dipečerski centar j. Prostorije društvene ishrane k. Elektro mašinska radionica l. Skladište repromaterijala m. Klasirnica

Neki od pomenutih namjenskih objekata dati su na slici 4.15. Klasirnica Kotlovnica

Skladište plina i kisika Portirnica i telefonska centrala Slika 4.15. – Namjenski objekti u krugu Rudnika lignita „Šikulje“



Situaciona karta sa dispozicijom objekata Rudnika „Šikulje“ data je na slici 4.16.

Slika 4.16. – Situaciona karta objekata Rudnika lignita „Šikulje“



LEGENDA: 1. Portirnica sa telefonskom centralom 16. Radionica za održavanje 2. Ambulanta 17. Elektromašinska radionica 3. Uprava i dispečerski centar 18. Magacin 4. Uprava II 19. Nadstrešnica 5. Restoran i kuhinja 20. Bio-disk 6. Garderoba i kupatilo 21. Bunker rovnog uglja 7. Objekat zaštite 22. Predklasirnica 8. Kotlovnica 23. Klasirnica 9. Trafo stanica 24. Bunker maloprodaje 10. Kompresorska stanica 25. Zgrada maloprodaje 11. Uređaj za tehničku vodu 26. Ranžirni uređaj 12. Skladište plina i kisika 27. Željeznička zgrada 13. Skladište zapaljive tečnosti 28. Trafo stanica 14. Skladište ulja i maziva 29. Rezervoar 15. Skladište tečnih goriva 4.5. POMOĆNA OPREMA NA PK „ŠIKULJE“ Da bi procesi rada na PK „Šikulje“ odvijali prema planu i programu površinski kop posjeduje i pomoćnu opremu, prikazanu u tabeli 4.4. Tabela 4.4. – Pomoćna oprema na PK „Šikulje“

Naziv pomoćne opreme Potreban broj Minimalno u radu Hidraulični bager kašikar RH – 40 2 1 Drobilica uz RG-40 1 1 Bager dreglajn 2 1 Buldozer >250 kW 6 4 Buldozer <250 kW 2 1 Utovarivač 1 - Rovokopač 3 2 Cjevopolagač 2 2 Čistać traka 2 2 Kamioni do 2,5 t 2 2 Kamioni >10 t 2 1 Terenska vozila 3 2 Dizalica u radilištu 1 Po potrebi Auto dizalica 2 1 Cisterna za gorivo 1 1 Cisterna za vodu 1 1 Grejder 1 - Servisno vozilo 1 1 Treiller 1 - Agregat 1 - Viljuškar 2 1



5. DATUM POČETKA RADA POGONA/POSTROJENJA

Površinski kop „Šikulje“ je objekat koji je građen u sklopu projekta postepenog

prelaska sa ekstezivne-podzemne proizvodnje uglja na masovnu proizvodnju putem površinske

eksploatacije.

U periodu 1949-1966 godine na području Lukavačke sinklinale, na njenom južnom i

jugoistočnom dijelu vršena je jamska eksploatacija i to na II krovnom sloju od 1949 do 1966 i

na I krovnom sloju od 1951 do 1961. Nakon toga, vršena su detaljna istraživanja cijelog

područja „Šikulja“, te dobiveni rezultati koji su omogučili određivanje geološko-tektonskih

karakteristika, dobiveni podaci o debljini, kvalitetu i položaju zalijeganja ugljenih slojeva, kao

i podaci o karakteristikama pratećih sedimenata u krovini i podini.

Međutim, tek nakon zatvaranja površinskog kopa „Šički Brod“ 1986 godine i

iscrpljenih rezervi na površinskom kopu „Lukavačka Rijeka“, otpočeta je površinska

eksploatacija uglja na PK „Šikulje“, s ciljem osiguranja snabdjevanja velikih potrošaćkih

objekata, prije svega Termoelektrane Tuzla.

6. NULTO STANJE KVALITETA OKOLIŠA

(STUDIJA O TRENUTNOM STANJU OKOLIŠA NA DATOJ LOKACIJI, POPIS MJERA NASTANKA I KVALITATIVNE I KVANTITATIV NE KARAKTERISTIKE SVIH OTPADNIH TOKOVA (OTPAD, BUKA, EMISIJE U ZRAKU, OTPADNE VODE) UZ PRIKAZ EMISIONIH MJESTA NA MAPI LOKACIJE (PODACI O MONITORINGU STANJA OKOLIŠA NA DATOJ LOKACIJI)

U ovom poglavlju ocjenjuje se trenutno stanja okoliša na lokaciji PK „Šikulje“ u vezi s uticajem posmatrane djelatnosti na okoliš, te se upoređivanjem sa stanjem u prošlosti i nekim recentnim i najavljenim aktivnostima, nastoje identificirati odnosno realno preslikati budući odnosi i donijeti ispravni zaključci u pogledu negativnih posljedica i potrebnih mjera zaštite i u narednom periodu eksploatacije. Ekološki hazardi usljed eksploatacije uglja na PK „Šikulje“ imaju različite uticaje na okoliš, a najvažniji oblici opasnosti koje izazivaju ovi radovi su:

- formiranje deformacija masiva, - formiranje otpadnih voda, - degradacija površine terena, što dovodi do osiromašenja vegetacije, - degradacije površine terena zahvaćenim odlaganjem jalovih materijala, - eventualno zagađenje pitke i industrijske vode.



Karakteristike ekoloških potencijala čine kombinacije međusobnih uticaja prirodnih faktora kao što su zemljište, voda, zrak, reljef , flora i fauna. Svaki od navedenih potencijala nastao na ovaj način posjeduje određene funkcije koje su u stvari od prvorazrednog značaja za analizu opće problematike zaštite okoliša. Na lokalitetu Rudnika „Šikulje“ (površinski kop i industrijski krug) do sada nije vršen monitoring stanja okoliša. „Izvještaj o mjerenju kvaliteta zraka i ukupnog intenziteta buke na lokaciji Rudnika lignita „Šikulje“ , odnosno podaci o monitoringu stanja okoliša na datoj lokaciji, koja su vršena u periodu mjeseca jula 2008 godine, dat je kao prilog ovog Plana aktivnosti, a dio je Poglavlja - Nulto stanje kvaliteta okoliša odnosno monitoring stanja okoliša na datoj lokaciji.

6.1. OPIS, GEOLOŠKE KARAKTERISTIKE I GRAĐA LEŽIŠTA

U geološko-tektonskom smislu ležište predstavlja krajnji zapadni dio Sjevernog

krekanskog sinklinorijuma. Ugljeno ležište je površine 630 ha i ima oblik nepravilne elipse sa

dužom osom u pravcu zapad-istok.

U navedenom ugljenom ležištu razvijena su tri eksploatabilna sloja, a na krajnjem

jugoistočnom dijelu sinklinale (kod naselja Turski Lukavac) dijelom su vidljivi izdanci sva

četiri ugljena sloja. Navedeni ugljeni slojevi nemaju jednaku ekonomsku vrijednost.

Radi postojane debljine, ujednačenog kvaliteta i zalijeganja, za dobivanje površinskom

eksploatacijom predviđeni su samo krovni slojevi. Glavni ugljeni sloj zbog dubine zalijeganja,

reducirane debljine na zapadnom dijelu sinklinale i vrlo neujednačenog kvaliteta kao i

podinski sloj koji se javlja isključivo u obliku ugljevite gline sa tankim proslojcima ugljene

supstance, nisu povoljni za površinsku eksploataciju.

Geomehaničke karakteristike litološke radne sredine U Tabeli 6.1. date su geomehaničke karakteristike litološke radne sredine.

Tabela 7.2. – Geomehaničke karakteristike litološke radne sredine GEOMEHANI ČKE KARAKTERISTIKE Litološka radna

sredina Zapreminska masa (t/m3)

Vlaga (%) Kohezija (Mpa) Ugao unutrašnjeg

trenja (0) Aluvijalni pokrivač

2,00 33,00 0,000 30,00

Glina II krovni ugljeni sloj

1,86 28,00 0,042 14,00

Ugalj II krovni sloj

1,20 13,40 1,300 28,00

Glina I krovni ugljeni sloj

1,86 44,8-50,3 0,120 16,00

Ugalj I krovni sloj

1,19 21,70 1,200 24,00

Krupnozrni pijesak

1,94 19,1-44,5 0,072 30,50



6.2. KLIMATSKI I METEOROLOŠKI USLOVI ŠIREG PODRUČJA

Klimatske prilike šireg područja površinskog kopa „Šikulje“ karakteriše se različitim

klimatskim uslovima umjereno-kontinentalnog podneblja. Specifičnostima, koje su proučavane

na osnovu klimatske analize meteroloških stanica “Tuzla” i “Modrac” utvrđeno je da utjecaj

rada površinkog kopa na povećanje zagađenosti zraka nije konstatovano i da ne ugrožava

gradsko područje. Eksploataciono polje PK “Šikulje” pripada slivnom području rijeke Spreče ,

uključujući i slivove njenih pritoka, koje se spuštaju sa planina Majevica, Konjuh, Javorik i

Ozren. Nije utvrđen štetan uticaj objekta na vodotoke.

6.3. VEGETACIJA

Ljudske aktivnosti, pa tako i proizvodni proces eksploatacije uglja na PK „Šikulje“

utiću na biodiverzitet i prirodu u cjelini, uzrokujući različite forme promjene iste.

Ovi uticaji, odnosno prijetnje biodiverzitetu, te prirodnom i kulturnom naslijeđu

ispoljavaju se kroz:

- destrukciju staništa

- zagađivanje komponenti okoliša

- poremećaje uslova koje uslovljavaju buka, prašina, vibracije

- nekontrolisano unošenje stranih vrsta u prirodne ekosisteme

Efekti ovih uticaja su:

- gubitak biodiverziteta i geodiverziteta

- degradacija ekosistema i pad njihovog kapaciteta prihvata

- poremećaj protoka energije u ekosistemima

- destrukcija prirodnog i kulturnog naslijeđa

- promjena mikroklimatskih i lokacijskih uslova

Tokom eksploatacije uglja na PK „Šikulje“ prisutan je uticaj na staništa i vegetacijski

pojas u kontaktnoj zoni eksploatacionog polja. Uticaji na biljni pokrov prisutan je kroz krčenje

biljnog pokrivača, prisustvo prašine, plinova pri radu motora s unutrašnjim sagorijevanjem i

iznenadnih požara.

Biodiverzitet faune uslovljen je prostornom cjelinom koja obuhvata šire područje, te

usljed promjena ekoloških faktora dovodi do narušavanja životnih uslova što doprinosi

migriranju mnogih životinskih vrsta. Stanište predstavlja vrlo složen prirodni sistem koji je

osjetljiv na različite uticaje i na mnoge promjene koje doprinose migriranju životinjskih vrsta.

Rasprostranjenost faune u neposrednoj blizini PK „Šikulje“, obilježavaju negativne posljedice,

koje su prije svega posljedice rada bagera, transportera i ostale opreme. Najveći negativan

uticaj na faunu je buka, koju proizvode ovi procesi. Divljač pri tome napušta područje

eksploatacionog polja, te zbog uznemiravanja proređuje u području od 150 m. Istraživanja su

pokazala da na užem području ovog lokaliteta ne egzistiraju zaštićene vrste ptica, sisara ni

drugih endemičnih životinjskih vrsta.



6.4. POSTOJEĆI UTICAJI

Posljedice tehnološkog procesa eksploatacije koji se odvija unutar predmetnog kopa na

analiziranom lokalitetu, uslovljavaju izvjesna negativna dejstva i ekološke rizike.

Uticaji tehnološkog procesa eksploatacije uglja na lokalitetu PK „Šikulje“ uključuje:

- zauzimanje prostora

- pejzažne promjene (izmjena prirodne konture/morfologije/forme terena usljed

otkopavanja otkrivke i uglja)

- degradacija tla (gubitak tla površinskom eksploatacijom, moguće onečišćenje

npr.izlijevanje nafte, sabijanje teškom mehanizacijom)

- onečišćenje zraka (ispušni plinovi mehanizacije, prašina pri eksploataciji i

transportu)

- onečišćenje bukom: pri eksploataciji (rad teške mehanizacije) i pri transportu

- uticaj na mikroklimu (zbog uklanjanja šumskih površina, unošenja u prostor većih

vodenih površina)

- uticaj na floru (uticaj prašine)

- uticaj na faunu (uništavanje staništa, buka, svjetlost koja plaši životinje)

- rizik od ekološke nesreće (prisutnost plinova, goriva i maziva za mehanizaciju)

Prethodno nabrojani uticaji standardno se, prema kriteriju vremenskog trajanja uticaja,

djele u sljedeće dvije kategorije:

- izmjena prirodne konture terena, prvobitnog staništa i pejzaža, usljed skidanja

pokrovnog sloja i otkopavanja mineralne sirovine , što je trajna posljedica

tehnološkog procesa eksploatacije

- svi ostali uticaji nastaju kao posljedica samog tehnološkog procesa (otkopavanje,

klasiranje i transport) traju dok traje eksploatacija, pa se može reći da su

privremenog karaktera

Uticaji proizvodnih procesa eksploatacije na PK „Šikulje“ najviše su izraženi u domenu

pejzažnih promjena, aerozagađenja i buke.

6.4.1. Procjena štetnog uticaja i karakter narušavanja okoliša usljed radova eksploatacije na PK „Šikulje“ (teoretska)

Proizvodni proces površinske eksploatacije mineralne sirovine, transport i priprema

mineralne sirovine u najvećoj mjeri uslovljavaju negativna djelovanja i ekološke rizike koji se

odnose na bezbjednost i zdravlje.

Izvori uticaja i karakter narušavanja prirodne sredine usljed radova eksploatacije

prikazan je u tabeli 6.1.



Tabela 6.1.–Karakter narušavanja okoliša usljed radova eksploatacije na PK „Šikulje“

PROIZVODNI PROCESI koji dovode do narušavanja okoliša

KARAKTER NARUŠAVANJA OKOLIŠA

Geomehanički

- Izgradnja PK, - Odlaganje otkrivke, - Oblikovanje kratera, - Izgradnja taložnika za odvodnjavanje, - Izrada transportera, transportnih puteva,

nasipa i usjeka - Oblikovanje etaža - Napredovanje otkopnog fronta

- Izmjena reljefa površine zahvaćene rudarskim radovima

- Izmjena geološke strukture stjenske mase - Izmjena tla zahvačenog površinskom

eksploatacijom - Mehanička promjena zemljišta - Izmjena režima vodotokova (premještanje

rijeka, stvaranje jezera) - Stvaranje biološko sterilnih površina - Izmjena strukture iskorištenih površina - Oštećenje izgrađenih objekata

Hidrogeološki

- Dreniranje podzemnih vodotoka - Deformacije površina nastale kao

posljedica radova dreniranja - Izgradnja bunara, brana, ustava,

retenzija) - Izrada dijafragmi, vodonepropusnih

pregrada

- Izmjena nivoa podzemnih voda - Onečišćenje podzemnih voda - Izmjena režima podzemnih voda - Sušenje površine tla - Izmjene morfodinamičkog režima rijeka - Smanjenje količine podzemnih voda - Stvaranje močvarnog tla

Hemijski

- Emisije hemijsko aktivnih plinova - Iznošenje na površinu toks. materija - Odlaganje toksičnog materijala

- Izmjena sastava i osobina atmosfere i tla - zakiseljenje, - zasoljenje - povećanje fitotksičnosti

Fizičko-mehanički

- Emisije prašine i aerosoli - Ispuštanje suspenzija

- Onečišćenje vodotokova - Izmjena sastava i osobina atmosf. plinova i

voda

Termički

- Zagrijavanje zraka - Podgrijavanje vode

- Izmjena osobina i temperature zraka - Izmjena mikroklime

U tabeli 6.2. data je procjena štetnog uticaja na okoliš radnih procesa dobivanja uglja i prerade uglja na PK „Šikulje“.



Tabela 6.2. – Štetni uticaji na okoliš radnih procesa dobivanja i prerade uglja

Radni proces Štetni uticaj

Opis štetnog uticaja

Bagerovanje,utovar i transport Prašina i buka

Utiče na zdravlje radnika, oštečenje biodiverziteta i onečišćenje i zaprašnost

okoliša

Prašina


postrojenja, uređaja i mašina Usitnajvanje (drobljenje, mljevenje) i klasiranje

Buka i vibracija Utiče na zdravlje ljudi – radnika i rad postrojenja,

uređaja i mašina

Utovar klasirnih frakcija uglja Prašina


postrojenja, uređaja i mašina Transport klasirnih

frakcija Prašina

Utiče na zdravlje radnika, oštečenje biodiverziteta

6.5. PORIJEKLO I TIPOLOGIJA OSNOVNIH ZAGAĐIVAČA

Površinskom eksploatacijom dolazi do narušavanja ravnoteže u prirodi što dovodi do

narušavanja čovjekove okoline. Najvažniji zagađivači odnosno oblici opasnosti za životnu

sredinu koje izazivaju eksploatacioni radovi su:

- deformacija masiva,

- pojava klizišta i slijeganje terena

- potpuno ili djelimično isključenje bioprodukcije,

- zagađenje pitke i industrijske vode,

- zagađenje zraka,

- nepropisne dispozicije komunalnog otpada,

- nepostojanje mokrog čvora i višekomornog septika za prihvat fekalnih otpadnih

voda,

- nepostojanje „separatora masnoće“ za prihvat otpadnih voda

- nekontrolisano i nepropisno rukovanje štetnim i zapaljivim materijama (tečna

goriva, sredstva za podmazivanje, eksplozivna sredstva)

- tehničke neispravnosti postrojenja i transportnih sredstava i građevinskih mašina

koje emituju buku, prašinu i otpadne gasove preko dozvoljenog nivoa



- nepropisno zbrinjavanje i skladištenje materija koje ujedno predstavljaju

potencijalnu opasnost po okolinu (akumulatorski otpad, tečna goriva, rabljena

sintetička ulja, eksplozivna sredstva i sl.)

Osnovni izvor aero kontaminacije, na samom eksploatacionom polju PK- „Šikulje“,

je prašina koja se uzvitlava i širi na okoliš pri tehnološkim proizvodnim procesima (dobivanje

otkrivke i uglja, utovar i transport).

Izvore zaprašenosti u zoni separacije predstavljaju sljedeće tehnološke operacije:

- doprema i istovar rovnog uglja

- separisanje i klasiranje uglja

- utovar separisanog uglja u transportna vozila za otpremu

- čišćenje radnih površina i saobračajnica

- uzvitlavanje prašine djelovanjem vjetra

Recirkulaciona zona separacije predstavlja potpuno zatvoren prostor, koji je sa svih

strana ograđen visokim rastinjem, koji predstavlja tampon zonu, tako da se smanjuje imisija u

okolicu. Vjetrovitost zone recirkulacije je turbulentnog, a ne protočnog tipa, te se emitirana

prašina taloži unutar zone do zaštitnog zelenog pojasa, te je njena imisija izvan zone u

neznatnim koncentracijama.

Izvori štetnosti plinova, para i aerosola u pogonu predstavljaju produkti izgaranja

tekućeg goriva u motorima utovarno-transportne i transportne opreme, te u motorima dizel-

električnih agregata. Količina ovih plinovitih produkata ovisi o snazi pogona, vremenu rada

strojeva, specifičnoj potrošnji goriva, kao i stepenu iskorištenja instalisane snage pogona.

Nafta, ulje i ostala maziva koja se koriste u radu mehanizacije na dizel pogon takođe

predstavljava opasnost od onečišćenja na eksploatacionom polju površinskog kopa.

Onečišćenje tla uljem, naftom i mastima može izazvati i onečišćenje voda, te zbog

propusnih podloga i onečišćenja podzemnih voda. Nepotpuno i nepravilno zbrinjavanje

otpadnog ulja, maziva, curenje nafte u redovnom radu i u ekscesnim situacijama uzrokuje

onečišćenje tla i voda. Ekscesni slučaj može nastati zbog eventualnog curenja spremnika, što

može izazvati onečišćenje tla, a preko njega i podzemnih voda, zbog čega ovi platoi moraju

biti građevinski osigurani, kao u ekscesnim situacijama nebi došlo do onečišćenja.

Zbog toga se prostor oko pretakališta mora urediti tako da se sve oborinske i druge

vode prikupljaju i obrađuju u sepaaratoru za odvajanje masnoća. Ovaj prostor mora biti

fizički odvojen odgovarajućim preprekama od ostale površine. Separator mora biti tako

projektovan da omogućava kvalitetno i sigurno izdvajanje masti i ulja, te da kapacitetom

odgovara količini oborinske vode u svim uslovima.

Buka, koja nastaje radom postrojenja u pogonu separacije, ima sve karakteristike

industrijske buke širokog spektra.

Izvori buke na PK „Šikulje“ čini mehanizovana oprema koja se koristi na kopu.



Prilikom analize uticaja ove tehnologije na okoliš razmatraju se faktori uticaja kako pri

normalnom radu pogona, tako i u ekscesnim slučajevima (rasipanje tećnog goriva, požara, kvar

na mlaznicama za obaranje prašine i slično).

Investitor posjeduje tehničku dokumentaciju za projektovana postrojenja eksploatacije i

separisanja uglja sa tačnim uputstvima za njihovo održavanje i rad.

Nabrojana zagađenja, po intenzitetu i količini, ne predstavljaju značajne faktore, ali

mogu u određenim uslovima, uticati na nepovoljnu sliku o preduzeću koje obavlja navedenu

djelatnost.

7. LISTA SIROVINA I POMO ĆNIH MATERIJALA, UKLJU ČUJUĆI HEMIJSKE SUPSTANCE I GORIVO

7.1. NAZIV SIROVINE, GODIŠNJA POTROŠNJA, POTROŠNJA PO JEDINICI

PROIZVODA, UKUPNI GODIŠNJI TROŠAK, OPIS KOMPONENTI ILI OSOBINA SA ZNAČAJNIM EFEKTIMA PO OKOLIŠ, METODE NABAVKE, SKLADIŠTENJA I TRANSFERA 7.1.1. Osnovna sirovina - ugalj

Osnovne karakteristike i kvalitet uglja sa ležišta PK „Šikulje“

Ispitivanje kvalitativnih karakteristika ugljenih slojeva izvršena su za korisnu masu

uglja u ležištu, koja predstavlja mješavinu čistog uglja, ugljevite gline i jalovine do 0.3 m

debljine.

Utvrđivanje srednje vrijednosti donjeg toplotnog efekta izvršeno je na način što su

unutar produktivnih granica krovnih slojeva izdvojene površine sa očekivanim intervalima

kvaliteta uglja u ležištu. Oko 78,5% masa uglja u ležištu ima kvalitet u intervalu od 8 500 do

10 500 kJ/kg..

Srednja vrijednost DTE, odnosi se na kvalitet mase “in situ” tj. kvalitet uglja u ležištu

sa primarnim onečiščenjem. Kada se u obzir uzmu sekundarna onečiščenja nastala uslijed

nečistog otkopavanja onda bi prosječna vrijednost rovne mase uglja cjelokupnog ležišta PK

“Šikulje” iznosila oko 8 940 kJ/kg.

Prosječno očekivana toplotna vrijednost uglja koji je okonturen za I etapu eksploatacije

iznosi 8 520 kJ/kg.



Kvalitativne karakteristike uglja Tabela 7.1. - Prosječni ponderisani kvalitet uglja:

Rudnik: Jed.mjere “Šikulje“ Imedijatne analize

Vlaga % 50,38 Pepeo % 10,14 Sagor. materije % 39,48 Isp. Materije % 19,89 Cfix % 15,59 Koks % 29,73 S-ukupni % 0,51 DTE kJ/kg 9.200

Hemijski sastav pepela SiO2 % 52,00 Fe2O3 % 9,40 Al 2O3 % 20,20 TiO2 % 0,53 CaO % 7,05 MgO % 4,25 Na2O+K2O % 0,86 SO3 % 5,66

Elementarni sastav uglja Ugljenik C % 23,63

Vodonik H % 2,03

Sumpor gorivi S % 0,19

Kiseonik + azot (O2+N2) % 9,63

Kapacitet PK „Šikulje“

U procesu razvoja površinskog kopa „Šikulje“ rudarski radovi se odvijaju po planu i

dubini.

Obračun masa uglja izvršen je unutar konture kopa, koja je označena kao produktivna

granica, unutar koje debljina ugljenog sloja nije manja od 3 m. Ukupne mase otkrivke

izračunate su sa prosječnim nagibom 1:3, na osnovu poprečnih profila.

Površinski kop „Šikulje“ podjeljen je u dvije faze razvoja.

U tabeli 7.2. date su obračunate mase otkrivke i uglja za I fazu (sa periodom otvaranja)

i za II fazu razvoja PK „Šikulje“. (Izvor podataka: „Tehnički projekat eksploatacije na PK

„Šikulje“ za drugih pet godina rada“ (Rudarsko – proizvodni dio), Rudarski institut Tuzla,

april 2001 godine).



Tabela 7.2. – Obračunate mase otkrivke i uglja za dvije faze razvoja PK „Šikulje“ prema GRP

I faza razvoja PK „Šikulje“:

- iznad II krovnog sloja 120,650.200 m3.č.m.

- iznad I krovnog sloja 66,524.175 m3.č.m

Ukupno otkrivke u I fazi razvoja: 187,174.375 m3.č.m

Ukupno uglja u I fazi razvoja (II + I krovni sloj): 52,623.334 t ili 42,610.255 m3

Koeficijent otkrivke za I fazu razvoja 3,5 m3/t ili 4,39 m3/m3

II faza razvoja PK „Šikulje“:

- otkrivka 334,842.625 m3.č.m.

- ugalj 49,889.666 t

Odnos O:U za II fazu 6,71:1

Ukupne mase otkrivke i uglja (I faza+II faza)

- otkrivka 522,017.000 m3.č.m

- ugalj 102,513.000 t ili 83,007.000 m3.č.m.

Prosječni koeficijent otkrivke (odnos O:U) 5,09 :1

Vanjsko odlagalište nalazi se zapadno od površinskog kopa.

1. Površina vanjskog odlagališta: 390 ha.

2. Obračunati prostor za vanjsko odlagalište: 113,334.083 m3.č.m. otkrivke

Unutrašnje odlagalište

1.Unutrašnje odlagalište moguće je odložiti: 431,621.039 m3.č.m. otkrivke

U strukturi otkrivke dominantno učešče imaju glinoviti materijali (456x106 m3.č.m) zatim kvarcni pijeskovi iz podine I krovnog sloja (50.5x106 m3.č.m), te aluvijalni šljunak i šljunkovite gline 15.5 x 106 m3 č.m.

Ostvarena proizvodnja otkrivke i uglja na objektu površinskog kopa "Šikulje"do 2006

godine prikazana je u tabeli 7.3. Tabela 7.3. - Ostvarena proizvodnja ugljai otkrivke na P.K. “Šikulje”

Ostvarena proizvodnja na otkrivci

1990 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Objekat m3č.m m3

č.m m3č.m m3

č.m m3č.m m3

č.m m3č.m m3

č.m „Šikulje“ 3791313 1961199 1830761 1356894 1947401 1833997 1765603 2982805

Ostvarena proizvodnja u uglja u 2007 godini: 683. 471 (t) Ostvarena proizvodnja otkrivke u 2007 godini: 3, 293. 622 (m3.č.m)

Ostvarena proizvodnja uglja 1990 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Objekat t.r.u. t.r.u. t.r.u. t.r.u. t.r.u. t.r.u. t.r.u. t.r.u.

„Šikulje“ 1 452548 566 590 511 501 583 095 690 739 749 969 647 317 673 113



Slika 7.1. - Proizvodnja uglja i otkrivke na P.K “Šikulje” do 2006 godine

Rekapitulacija normativa utroška pogonske energije, materijala, radne snage i opreme

Za optimalizaciju PK „Šikulje“, na bazi dosadašnjih saznanja i iskustava u radu, te

proizvođačkih kataloga, urađeni su normativi utroška materijala i energije po godinama.

Izvršena je i optimalizacija radne snage, te dat pregled opreme i njene potrošnje koja će se

koristiti i u daljem radu. Optimalan utrošak energije i materijala po godinama i pregled

zaposlenosti dat je u tabelama 7.4. i 7.5. (Izvor podataka: „Zajednički program

prestrukturiranja rudnika uglja BiH Rudnici „Kreka“ u Tuzli, površinska eksploatacija

Rudnik „Šikulje“ u Lukavcu“, urađen od strane Rudarskog instituta iz Tuzle, avgusta 2001

godine).

Tabela 7.4. – Optimalna potrošnja energije i materijala za 15 godina

Potrošnja energije i materijala Godina

rada El.energija (kWh)

Ulja i maziva

(kg)

Gumena traka (m)

Užad (kg)

Nafta (l)

Zubi (kg)

1 14 005 000 65 123 1 408 14 047 1 002 200 17 167 2 17 015 000 77 511 1 816 14 074 1 153 000 20 312 3 21 500 000 84 093 1 997 14 090 1 346 800 21 359 4 19 100 000 78 572 1 975 14 080 1 143 000 20 905 5 18 500 000 78 492 1 979 14 079 1 099 000 20 775 6 18 005 000 77 859 1 970 14 077 1 146 000 20 775 7 18 005 000 77 304 1 970 14 077 1 156 000 20 775 8 17 934 900 77 193 1 973 14 078 1 136 000 20 730 9 17 934 900 77 193 1 973 14 078 1 136 000 20 730 10 17 934 900 77 193 1 973 14 078 1 130 000 20 730 11 17 424 900 77 168 1 971 14 076 1 130 000 20 708 12 17 165 000 77 161 1 971 14 076 1 127 000 20 700 13 16 910 000 77 155 1 968 14 074 1 128 000 20 697 14 17 250 000 77 190 1 977 14 080 1 161 000 20 720 15 14 374 900 75 761 1 660 14 055 1 108 000 15 106

0100000020000003000000400000050000006000000

1990 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Godina

Pro

izvo

dnja

ugl

ja i

otkr

ivke

(t/m

3.č

.m)

Ugalj Otkrivka



U tabeli 7.5. dat je optimalni broj zaposlenih za planiranu proizvodnju od 1,000.000 t/god uglja i 4,300.000 m3.č.m otkrivke/godinu (za 3 godine rada).

Tabela 7.5. – Optimalan broj zaposlenih za datu proizvodnju u periodu od 3 godine

Redni broj Poslovi Broj izvršioca 1 Bagerovanje i utovar otkrivke 106 2 Transport otkrivke 61 3 Odlaganje otkrivke 31

Ukupno Otkrivka (procesi rada i održavanja) 198 4 Bagerovanje i utovar uglja 82 5 Transport uglja 35 6 Klasiranje uglja 110

Ukupno Ugalj (procesi rada i održavanja) 227 7 Pomoćni radovi 74 8 Odvodnjavanje 28 9 EMO (krug radnika) 98 10 Zajednički poslovi 73

Ukupno proizvodni objekat „Šikulje“ 697*

Napomena: U petoj godini rada uvođenjem upravljačko-informacionog sistema broj radnika se smanjuje za ukupno 44

7.2. NAFTA I MAZIVO

Nafta pripada grupi prirodnih tečnih goriva, čijom destilacijom se dobijaju prirodni

plin, propan, petroleum i razna ulja, a sastoji se od različitih ugljovodika, alkana, cikloalkana,

aromata, kao i razne nečistoće (sumpor, azot, kiseonik i metali). Toplota sagorijevanja nafte je

43.534-46.046 KJ/kg, čiji plamen pri sagorijevanju dostiže temperaturu od 1.100 0C.

Dizel gorivo je zapaljiva tečnost karakterističnog mirisa, s tim da su njegove pare u

dodiru sa zrakom eksplozivne.

U tabeli 7.9. date su osnovne fizičko-hemijske karakteristike dizel goriva po JUS

B.H2.410. Tabela 7.9. – Fizičko – mehaničke karakteristike dizel goriva (JUS B.H2.410)

Parametri Vrijednosti Zapreminska masa 0,82-0,88 gr/cm3 Tačka ključanja > 0,800 C Tačka paljenja > 500 C Granica eksplozivnosti 1-4 vol. Toplota sagorjevanja 43.200 MJ/t Stepen utvrđene opasnosti po zdravlje

- po zapaljivosti - po reaktivnosti

0 2 0

Klasa opasnosti Fx III Bfu



Potrošnja goriva i maziva po mašinama, radnim procesima i godinama bit će prikazana

u Poglavlju 8 ovog Plana.

8. SNABDJEVANJE POGONSKOM ENERGIJOM I VODOM, IZVORI ENERGIJE I UKUPNA POTROŠNJA

8.1. SNABDIJEVANJE ELEKTRIČNOM ENERGIJOM

Snabdjevanje PK „Šikulje“ električnom energijom obezbjeđeno je preko dvije

transformatorske stanice TS „Šikulje“ 1″35/6 kV, 2x8 MVA i TS „Šikulje 2“ 35/6 V, 2x8

MVA, koje su pojedinačno preko dva 35 kV dalekovoda presjeka 3x150 mm2 Al-Če vezana na

35 kV sabirnice u GTS 110/35 kV“Lukavac“ (Puračić).

Ovo rješenje predstavlja glavno napajanje električnom energijom PK „Šikulje“ i

obezbjeđeno je iz mreže Elektroprivrede.

Rezervno napajanje ide preko rudničkog prstena 35 kV sa 35 kV sabirnice TE „Tuzla“.

Kako je rezervno napajanje za PK „Šikulje“ nedovoljno, između TS „Šikulje 1“ i „Šikulje 2“

izgrađen je spojni DV 35kV Al Če 3x120 mm2, tako da je obezbjeđeno prstenasto napajanje

transformatorskih stanica PK „Šikulje“ iz mreže elektroprivrede i samo u slučaju ispada u TS

110/35 kV „Lukavac“, isključuje se rezervno napajanje iz rudničkog prstena 35 kV.

Svi novoizgrađeni dalekovodi 35 kV za napajanje PK „Šikulje“ su dimenzionisani

prema maksimalnom opterećenju koji će se pojaviti razvojem II faze i djelimično III faze

razvoja kopa.

Razvođenje električne energije po kopu i odlagalištu vrši se u skladu sa primjenjenom

rudarskom tehnologijom, koja zahtjeva kablovski način razvođenja. Na PK „Šikulje“ je zbog

velike pojedinačne snage mehanizacije, primjenjena radijalna mreža, što znači da je napajanje

izvedeno sa TS „Šikulje 1“ i TS „Šikulje 2“, po sistemu jedan potrošač (traka, odlagač) ili

grupa potrošača (rotorni bagei i samohodne trake) jedan priključni kabl.

Za razvođenje u kopu i odlagalištu koriste se rudarski savitljivi kablovi tipa EpN 78,6

kV, koji omogućavaju pokretljivost rudarske opreme i njeno napajanje prilikom transporta.

Kablovi su položeni slobodno po zemlji (na svakih 20 m se izdižu na 1 m visoke

tronošce) ili na zakačke transportera.

Grupa rotorni bager i samohodna traka na jalovinskom kompleksu, napaja se sa

blindiranih priključnih postrojenja, postavljenih u neposrednoj blizini pripadajućeg

transportera. Za napajanje bunara na području PK „Šikulje“ služe tipske blindirane trafo

stanice BTS 6/0,5 kV.

Za napajanje bunara na području PK „Šikulje“ služe tipske blindirane trafo stanice BTS

6/0,5 kV.

Napajanje električnom energijom industrijskog kruga i klasirnice je iz TS „Šikulje“,

putem u zemljani rov položenih kablova PHP 84-3x120 mm2.



U tabeli 8.1. data je potrošnja električne energije po procesima rada na PK „Šikulje“.

Tabela 8.1. – Potrošnja električne energije po procesima rada na PK „Šikulje“

Godine/ Proces rada

Otkrivka/ugalj sa odvodnjavanjem

(kWh)

Transport i Odlaganje

(kWh)

Bagerovanje uglja i utovar (kWh)

Transport i separacija uglja (kWh)

Ukupna potrošnja

(kWh)

1 1 545 000 8 960 000 420 000 3 080 000 14 005 000 2 1 870 000 10 880 000 510 000 3 755 000 17 015 000 3 2 365 000 13 760 000 645 000 4 780 000 21 500 000 4 2 090 000 12 160 000 570 000 4 280 000 19 100 000 5 2 035 000 11 840 000 555 000 4 070 000 18 500 000 6 1 985 000 11 520 000 540 000 3 960 000 18 005 000 7 1 986 000 11 520 000 540 000 3 960 000 18 005 000 8 1 972 800 11 478 400 538 000 3 945 700 17 934 900 9 1 972 800 11 478 400 538 000 3 945 700 17 934 900 10 1 972 800 11 478 400 538 000 3 945 700 17 934 900 11 1 916 700 11 152 000 522 700 3 833 500 17 424 900 12 1 888 100 10 985 600 515 000 3 776 300 17 165 000 13 1 860 100 10 822 400 507 300 3 720 200 16 910 000 14 1 897 500 11 040 000 517 500 3 795 000 17 250 000 15 1 581 200 9 200 000 431 200 3 162 500 14 374 900

8.2. SNABDJEVANJE TEČNIM GORIVOM I MAZIVOM

Snabdjevanje se vrši na pumpnoj stanici koja omogučava nesmetano obavljanje

saobračaja.

Sadržaj skladišta na ovom lokalitetu je sljedeća:

- skladište zapaljivih tečnosti i plinskih goriva

- skladište ulja i maziva

- skladište tečnih goriva (kapacitet 2 x 30 000 litara) sa odgovarajućim brojem crpki

Skladištenje plinskih goriva, odnosno zapaljivih tečnosti, podliježe posebnom

usladištenju sa stanovišta zaštite od eksplozije, sa posebnim prostorijama za pune i prazne

boce, te mržnjenja.

Stanica za tečna goriva je kapaciteta 30 000 litara, za skladištenje dizel goriva sa

posebnim brojem crpki.

Pojedina oprema na proizvodnji uglja nema mogučnosti dolaska na stanicu na punjenje

tečnih goriva, te je u tom slučaju predviđeno vozilo- cisterna koja gorivo transportuje do

opreme. Isto tako, moguć je i direktan prijevoz od dobavljača goriva do opreme. Potrošnja tečnih goriva na PK „Šikulje“ Potrošnja tečnih goriva je najvećim dijelom vezana za pogon pomoćne opreme na

površinskim kopovima. Pregled angažovanih mašina, odnosno potrošnja u posljednjih 15

godina, data je u tabeli 8.2.



Tabela 8.2. – Potrošnja goriva (l) po mašinama u procesima rada na PK „Šikulje“

Godina/ mašina

Buldozer Rovokopač i čista traka

Cjevopolagač Utovarivač

ULT Vozila Ukupno (t)

1 563 200 210 000 160 000 48 000 21 000 1 002 200 2 704 000 220 000 160 000 48 000 21 000 1 153 000 3 844 800 220 000 180 000 74 000 28 000 1 346 800 4 704 000 210 000 160 000 48 000 21 000 1 143 000 5 660 000 210 000 160 000 48 000 21 000 1 099 000 6 660 000 250 000 160 000 48 000 28 000 1 146 000 7 660 000 250 000 170 000 48 000 28 000 1 156 000 8 660 000 240 000 160 000 48 000 28 000 1 136 000 9 660 000 240 000 160 000 48 000 28 000 1 136 000 10 660 000 240 000 160 000 48 000 28 000 1 136 000 11 650 000 250 000 160 000 45 000 25 000 1 130 000 12 640 000 270 000 160 000 42 000 25 000 1 127 000 13 640 000 260 000 160 000 43 000 25 000 1 128 000 14 650 000 270 000 170 000 45 000 26 000 1 161 000 15 640 000 240 000 160 000 43 000 25 000 1 108 000

Potrošnja ulja i maziva Potrošnja ulja i maziva je planirana prema procesima rada i odnosi se na sve mašine,

opremu i instalacije na površinskom kopu „Šikulje“. Pregled potrošnje goriva i maziva dat je u

tabeli 8.3.

Tabela 8.3. – Potrošnja ulja i maziva (kg) po godinama i procesima rada na PK „Šikulje“

Godine/proces rada Bager, transport i

odlaganje (kg) Bager, transport i

klasiranje (kg) Ukupna potrošnja

(kg)

1 61 241 3882 65 123 2 72 838 4673 75 511 3 78 359 5734 84 093 4 72 838 5734 78 572 5 72 758 5734 78 492 6 72 125 5734 77 859 7 71 570 5734 77 304 8 71 350 5843 77 193 9 71 350 5843 77 193 10 71 350 5843 77 193 11 71 325 5843 77 168 12 71 318 5843 77 161 13 71 312 5843 77 155 14 71 318 5872 77 190 15 69 895 5872 75 767



8.3. SNABDJEVANJE PITKOM I INDUSTRIJSKOM VODOM

Snabdjevanje pitkom vodom rješeno je priključkom na gradsku vodovodnu mrežu.

Pored pitke vode neophodno je obezbjediti rezervu vode i u slučaju eventualnog požara, te su u

rudničkom krugu izvedena dva rezervoara za tu svrhu.

Rezervoar industrijske vode je kapaciteta 80 m3 i služi kao hidrantska mreža. Tehnička

voda je rješena uređajima za tehničku vodu i služi za napajanje objekata:

- klasirnice

- elektro-mašinskih radionica

- garderobe i

- kupatila

Crpna stanica se nalazi u neposrednoj blizini rezervoara i tako funkcionalno čine jednu

cjelinu.

Rezervoar pitke vode ima zapreminu od 20 m3, dok je rezervoar za gašenje požara

zapremine 50 m3 i ima dotok vode neprekidan i to sa drenažnog bunara »Prline«.

Razvođenje vode, od glavnog vodomjernog šahta do pojedinih potrošača, rješen je

ukopavanjem cjevovoda u zemlju na dubinu ispod granice smrzavanja -1,0 m. Cijevi su

polietilenske predviđene za maksimalne pritiske od 6 bara. 8.4. SNABDJEVANJE KOMPRIMIRANIM ZRAKOM Za potrebe održavanja remonta rešetanja uglja u krugu PK »Šikulje« postoji

kompresorska stanica sa dva kompresorska agregata tipa E1MK-2060, efektivne dobave 6

m3/min, radnog pritiska 10 bara i mase 1100 kg.

U sklopu snabdjevanja urađeni su i odvajači ulja i vode i to jedan grubi (odvaja do 80%

vlage i ulja iz kompresorskog zraka) i fini odvajač koji odvaja kapljice vode i ulja veće od 1

mm i uljne pare.

Rezervoar kao sabirnik komprimiranog zraka ima zadaću da zadovolji potrebe većih

količina zraka u kratkom vremenskom periodu.

Kompresorski agragat svojom proizvodnjom uglavnom zadovoljava potrebe za zrakom

na: bunkerima rovnog uglja i klasirnici.

Kompresorski agregat snabdjeva vazduhom takođe i pneumatske alate za mašinsku,

bravarsku, kovačku i vulkanizersku obradu.

Razvođenje zraka do klasirnice i radionice vrši se cjevovodima φ110 mm, sa potrebnim

redukacijama, priključcima i ventilima.



8.5. SNABDJEVANJE TOPLOTOM Snabdjevanje toplotom vrši se iz kotlovnice koja se nalazi u rudničkom krugu i služi za

proizvodnju tople vode 90/7700 C i zagrijavanje objekata.

Površina kotlovnice je 216 m2, ugljare 69 m2 i nadstrešnice 42 m2.

Proizvodnja tople vode vrši se u kotlovima tipa Neo-vulkan. Odvoz šljake i pepela vrši

se na posebno odlagalište.

Omekšavanje vode za kotlove i mrežu vrši se omekšivačem.

Objekti koji se zagrijavaju su: zgrada službe zaštite na radu i vatrogasna jedinica,

kupatilo sa garderobom, restoran, upravne zgrade, dispečerski centar, ambulanta, portirnica i

telefonska centrala.

Na osnovu proračuna potrošnje uglja u kotlovnici, za jednu sezonu, utroši se 1621 tona

uglja sa PK »Šikulje«.

9. MJERE ZA ODRŽAVANJE I REMONT OPREME 9.1. OSNOVNE MJERE ZA ODRŽAVANJE I REMONT OPREME

Odvojeno od radnih instrukcija-upustava rudarskih mašina i opreme, opravka i osnovne

aktivnosti održavanja i remonta opreme su regulisane instrukcijama isporučioca opreme-

proizvođača.

Opravka, održavanje i remont opreme angažovane u proizvodnom procesu dobijanja

otkrivke i uglja, te klasiranja uglja na površinskom kopu “Šikulje”, obavljat će se kroz tekuće i

plansko preventivno održavanje.

Tekuće održavanje se obavlja svakodnevno na početku i na kraju smjene, a sastoji se u

vizuelnom pregledu vitalnih dijelova stroja, čišćenju i podmazivanju, a obavlja ga rukovaoc

stroja uz povremeno prisustvo majstora iz grupe za održavanje.

Plansko - preventivno održavanje se obavlja nakon utvrđenog vremena u tvorničkoj

dokumentaciji za te strojeve, a sastoji se u izmjeni ulja, čišćenju ili zamjeni filtera, pregledu

vitalnih podsklopova stroja, te njihovoj zamjeni ili opravci. Ovu vrstu održavanja obavlja

grupa za održavanje uz prisustvo rukovaoca stroja.

DP - dnevni pregled Dnevni pregled obavlja se svakodnevno, a vrši ga rukovaoc stroja.

NPTO - nedeljni pregled tekućeg održavanja Nedeljni pregled obavlja grupa za održavanje (mehaničar, bravar i električar) uz

prisustvo rukovaoca stroja.



MPTO - mjesečni pregled tekućeg održavanja Mjesečne preglede obavlja servisna grupa za održavanje istog sastava kao i NPTO

PGO - šestomjesečni pregled (polugodišnji) Ove preglede obavlja servisna grupa za održavanje a tu se vrše srednje opravke.

Nedostatci, odnosno, kvarovi uočeni ovim pregledima shodno mogućnostima se

otklanjaju na licu mjesta, u vlastitoj radionici u bazi ili se angažuje specijalizovana radionica -

treća lica.

G. O. - godišnji pregledi Ovi pregledi obuhvataju servisiranje sklopova nakon utvrđenog vremena u tvorničkoj

dokumentaciji za te strojeve i saniranje velikih kvarova. Shodno vlastitim mogućnostima isti se

obavljaju u vlastitoj režiji ili angažovanjem specijalizovanih radionica - treća lica.

9.2. ZADACI RUKOVAOCA

Izvještaj o operativnoj sigurnosti rudarskih mašina mora biti preuzet iz knjige mašine

prethodne smjene. U slučaju vizuelnog pregleda mašina treba biti provjerena sa svih aspekata.

Nivoi maziva, hlađenje i gorivo također trebaju biti kontrolirani i u slučaju mašina na

točkovima provjera pritiska u gumama je također logična. Kontrola funkcije svjetala i

upozoravajućih sredstava i drugih instrumenata se nikako ne smije propustiti. Potrebno

podmazivanje sa mazivom mora biti izvršeno u svakoj smjeni. Prije svakog startanja mora

uvijek biti ispunjena sveobuhvatna provjera. Svaki rad na održavanju mora biti izvršen na

sniženim pozicijama, regulator vožnje mora biti na neutralnoj poziciji, mora biti podignuta

kočnica, mašina zaustavljena i električni ključ kočenja izvučen vani.

9.3. OSOBLJE ODRŽAVANJA

Radove na održavanju može izvoditi samo obučeno osoblje, a njihov zadatak je da

izvode radove održavanja rudarskih mašina nakon definisanog broja radnih sati.

Radovi servisa rudarskih mašina moraju biti rađeni na definisanom broju radnih sati u

skladu sa instrukcijama proizvođača.

Primjer: Nakon izrađenih 280 radnih sati:

-zamjena ulja i filtera na mašini,

- čišćenje postavljenih ventila,

- provjera stanja hladnjaka,



- kočnica , kočnih akumulatora, zračnog regulatora , V-pojaseva, akumulatora,

okretnih ležajeva kašike.

Nakon izrađenih 500 radnih sati:

- Zamjena pogonskog spremnika ulja i filtera,

- zamjena filtera hidrauličkog sistema,

- provjera filtera hidraulične posude,

- zamjena drenažnog filtera ventilatora pogona potisnepumpe i kučišta motora,

- zamjena gasnog uljnog filtera.

- Provjera stanja cijevi.

Nakon izrađenih 1000 radnih sati:

- zamjena motora i pogonskog spremnika ulja i filter patrona.

- Podmazivanje pogona osovinskih universal prekidača i amortizirajućih ležajeva i

okvirnog stožera.

Nakon izrađenih 2000 sati:

- zamjena ulja u hidrauličnoj kutiji i u diferencijalima i pogonskim vratilima,

- Podmazivanje stožerskih osovina, čišćenje postavljenih ventila motora.

Nakon izrađenih 3000 sati:

- zamjena rashladnika u rashladnom sistemu, ponovno punjenje rashladnog sistema

za duže trajanje eksploatacije. 9.4. REMONT I ODRŽAVANJE NA PK „ŠIKULJE“ Za remont i održavanje na PK „Šikulje“ na raspolaganju je 21 600 tona osnovne

opreme za rad na kopu i cca 600 tona procesne opreme ugrađene na klasirnici, te instalacije i

uređaji infrastrukturnih objekata (garderoba, kotlovnica, restoran, uprava, magacin i dr.).

Zadatak remonta i održavanja je omogućiti osposobljnost opreme za rad u površinskom

kopu, a u okviru tehničkih normativa, te produžiti vijek rada pojedinih mašina.

U cilju lakšeg održavanja i remonta oprema se dijeli na:

- osnovnu proizvodnu opremu

- osnovnu transportnu opremu i

- ostalu opremu

Objekti održavanja i remonta smješteni su u zapadnom dijelu industrijskog kruga

između klasirnice i montažnog platoa.



Prema tehnološkoj namjeni održavanje i remont opreme su kategorisani na:

- preventivno održavanje

- korektivno održavanje (popravka kvara)

- plansko održavanje (remonti)

-

Radi lakšeg finansijskog praćenja sredstava za pokriće troškova održavanja izvršena je

podjela na:

- tekuće održavanje i

- investiciono održavanje

Centralna elektromašinska radionica pomoćne mehanizacije obavlja poslove

investicionog i preventivnog održavanja, a dnevne preglede na mašinama i kontrolu njihovog

rada obavljaju radnici na održavanju BTO, BTB kompleksa i klasirnici uglja.

9.5. OBJEKTI ZA ODRŽAVANJE I REMONT NA PK „ŠIKULJE“

Objekti za održavanje i remont osnovne mehanizacije, opreme, instalacija i objekata

PK „Šikulje“ nalazi se u okviru industrijskog kruga.

U sastavu radioničkog kompleksa nalaze se:

- rampa za grubo pranje

- magacin specijalne opreme

- magacin maziva

- servis za pranje i podmazivanje

- centralna elektro – mašinska radionica

- magacin za plin i kisik

- kompresorska stanica

- montažni plato

Pomenuti objekti su međusobno povezani asfaltnim putem, obezbjeđena je asfaltna

putna mreža sa objektima prerade uglja, kao i infrastrukturnim objektima. Ostali objekti za

remont i održavanje smješteni su na prostoru između asfaltne saobračajnice i objekata

klasirnice. Tim prostorom dominira zgrada centralne mehaničke radionice dimenzija 30x50 m.

Glavna centralna radionica raspolaže sa ukupnom površinom P=1500 m2 (Slika 9.1.),

sa ukupno 14 odjeljenja. Ova radionica se koristi za obavljanje velikih opravki mehanizacije.

Ukupna instalisana snaga opreme i instalacije je oko 26 kW.



Slika 9.1. – Glavna centralna radionica

Radionica za mehaničare raspolaže sa ukupnom površinom od 120 m2 i raspolaže sa

svim potrebnim odjeljenjima i prolaznim kanalom, a koristi se za održavanje i servis vozila i

mašina na točkovima i gusjenicama. Ukupna instalisana snaga je 100 kW.

Objekti održavanja i remonta smješteni su u zapadnom dijelu industrijskog kruga PK

„Šikulje“, između objekata klasirnice i montažnog platoa i predstavljaju određenu tehnološku

povezanost otkopnog polja, montažnog platoa i industrijskog kolosjeka, kojim se dobavlja

najveći dio opreme.

U centralnoj elektro-mašinskoj radionici izvode se sve operacije na sklopovima,

podsklopovima i elementima mašina i uređaja osnovne i transportne mehanizacije, kao i izrada

rezervnih dijelova manjeg stepena složenosti.

U objektu za elektro-mašinsko održavanje nalaze se sljedeći prostori:

- elektro radionica 58 m2

- elektro radionica sa kranom i izlazom u slobodan prostor ispred objekta 80 m2

- radionica elektro mehaničara 36 m2

U dispečerskom centru nalazi se posebna prostorija informaciono-upravljačkog sistema

i radio veza, opremljena sa ispitnim modulima i pultevima.



10. OPIS POSTOJEĆEG MONITORINGA Na lokalitetu PK „Šikulje“, u toku dosadašnjeg rada, nije vršeno kontinuirano praćenje

stanja okoliša, a koje podrazumjeva monitoring kvaliteta zraka, analizu zemljišta, mjerenje

buke i meteorološke parametre.

Osnovna namjena monitoringa stanja okoliša jeste sagledavanje efekata preventivnih i

zaštitnih mjera i uvođenja neophodnih poboljšanja i korekcija. Monitoring kao takav

omogučava adekvatno sprovođenje predloženih mjera prevencije i zaštite.

Mjerenje kvaliteta zraka na PK „Šikulje“, a za potrebe izrade Plana aktivnosti, od

strane d.d. Rudarskog instituta u Tuzli izvršeno je u periodu jula mjeseca 2008 godine.

Mjerenja kvaliteta zraka i mjerenja ukupnog nivo buke na lokalitetu PK „Šikulje“

izvršeno je pri normalnom radu postrojenja, na definisanim mjernim mjestima, a rezultati istih

prikazani su u „Izvještaju o mjerenjima kvaliteta zraka i ukupnog intenziteta buke na lokaciji

PK „Šikulje“ u prilogu Plana aktivnosti.

11. OPIS POSTOJEĆIH MJERA PREVENCIJE NASTANKA EMISIJA, POSTOJEĆIH MJERA ZA SVO ĐENJE UPOTREBE SIROVINA, VODE I ENERGIJE NA MINIMUM, OPIS KONA ČNOG TRETMANA OTPADNIH TOKOVA (PRE ČIŠĆAVANJE I KONA ČNO ZBRINJAVANJE) I NJIHOVA UPOREDBA SA ONIM DATIM U NAJBOLJOJ RASPOLOŽIVOJ TEHNOLOGIJI

11.1. TEHNIČKE I OPĆE MJERE ZAŠTITE I SIGURNOSTI PRI RADU NA

POVRŠINSKIM KOPOVIMA

U svim fazama tehnološkog procesa proizvodnje (eksploatacije) neophodno je

pridržavati se važećih propisa o tehničkim mjerama zaštite na radu od kojih navodimo samo

osnovne:

- Zakon o prihvatanju uredbi sa zakonskom snagom (Sl. list R BiH, broj 13/94).

- Zakon o zaštiti na radu (Sl. list SR BiH, broj 22/90 i 13/94).

- Zakon o rudarstvu (Sl. list R BiH, broj 24/93).

- Zakon o zaštiti od požara (Sl.list SR BiH broj: 15/87, 38/89, 36/90, 13/93 i 13/94).

- Zakon o prostornom uređenju (Sl. list SR BiH broj: 9/87 i 13/94 i sl. Novine F BiH

52/02).

- Pravilnik o tehničkim normativima za površinsku eksploataciju ležišta mineralnih

sirovina (Sl. list SFRJ, broj 4/86)

- Pravilnik o tehičkim mjerama i o zaštiti na radu na površinskim otkopima uglja,

metalnih i nemetalnih mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ , broj 32/64), zaštitne

mjere.

- Pravilnik o općim mjerama i normativima zaštite na radu na oruđima za rad i

uređajima (Sl. list SFRJ, broj 18/67).



- Pravilnik o tehničkim normativima za pumpe i kompresore (Sl.list SFRJ, broj

32/74).

- Pravilnik o tehničkim normativima za električna postrojenja i uređaje u rudnicima

sa površinskom eksploatacijom mineralnih sirovina (Sl.list SR BiH, broj 5/88).

- Zakon o prevozu opasnih materija (Sl.list SFRJ, broj 27/90).

- Pravilnik o tehničkim normativima za skladišta zapaljivih i opasnih tvari (Sl.list

SFRJ, br 15/80 i 9/81).

- Pravilnik o izgradnji stanica za opskrbu motornih vozila i o skladištenju i

pretakanju goriva (Sl.list SFRJ, broj 20/71).

- Pravilnik o stručnoj spremi i načinu provjere stručnog znanja lica koja mogu

rukovati eksplozivnim materijama i lica koja mogu rukovati zapaljivim tečnostima i

gasovima u prometu (Sl.list SR BiH, broj 15/78).

- Zakon o zaštiti od elementarnih nepogoda

- Pravilnik o službi spasavanja i pružanju prve pomoći u rudnicima i radionicama

- Uputstva za rad pri kopanju, transportu, odlaganju i pomoćnim radovima, te

pravilnim rukovanjem i korištenjem osnovne i pomoćne opreme.

Uputstva donosi tehnički rukovodilac kopa i ona treba da sadrže:

� Opće odredbe

� Mjere sigurnosti pri radu

� Dužnosti lica na radu

� Rad zimi i pri otežanim vremenskim prilikama

� Odredbe o rukovanju i održavanju

� Opis tehnološkog procesa rada

� Upozorenja, uputstva, preglede i napomene

� Upravljanje

� Uputstva za rad i rukovanje mehanizacijom koja se koristi na dobivanju i

pomoćnim radovima na površinskom kopu

� Uputstvo za rad sa rotornim bagerom

� Uputstvo za rad sa bagerom dreglajnom

� Uputstvo za rad sa bagerom kašikarom

� Uputstvo za rad sa odlagačem

� Uputstvo za rad sa kamionima za transport otkrivke

� Uputstvo za rad transporterima sa trakom

� Uputstvo za rad sa buldozerima

� Uputstvo za rad pomoćne opreme: rovokopači, turnodozeri, dizalice,

cjevopolagači i sl.

� Uputstvo za rad na dobivanju i utovaru otkrivke i uglja

� Uputstvo za rad kod transporta i odlaganja otkrivke, klasiranja uglja



Pored uputstava tehnički rukovodilac kopa dužan je ustrojiti i sljedeće knjige:

- Dnevnik rada mašina

- Knjiga rezervi uglja

- Raportna knjiga

- Knjiga nadzora

Preduzeće je dužno obavljati obavezne periodične preglede ispitivanja sredstava rada i

opreme (najmanje jednom u 3 godine) radi dobivanja upotrebnih dozvola, a u skladu sa

Pravilnikom o načinu i postupku vršenja periodičnih pregleda i ispitivanja iz oblasti zaštite na

radu. Ona sredstva rada i opreme, kao i lična zaštitna sredstva koja ne podliježu obaveznim

periodičnim pregledima i ispitivanjima preduzeće će pregledati u rokovima i na način koji

utvrdi u svom Pravilniku o zaštiti na radu.

Sva lica zaposlena na eksploataciji uglja moraju biti osposobljena za pravilno

rukovanje mehanizacijom i uređajima koje opslužuju, kao i sredstvima za gašenje požara, te

upoznati sa ostalim mjerama sigurnosti pri radu na poslovima manipulsanja štetnim i opasnim

materijama.

Redovna obuka zaposlenih mora biti urađena u skladu sa legalizovanim i odobrenim

programom obuke, a o čemu se mora voditi i dokumentacija.

Uz svaki uređaj ili sredstvo mora se nalaziti uputstvo za rukovanje i natpisi upozorenja,

ako su u pitanju opasne materije koje mogu dovesti do povrjeđivanja.

Električnu instalaciju u fazi eksploatacije mora redovno odnosno periodično pregledati

ovlaštena institucija, čime će se potvrditi da je instalacija izvedena u skladu sa važećim

propisima, te neće predstavljati opasnost za radnike i životnu sredinu.

Potrebno je preduzeti i niz drugih mjera čija je svrha bezbjedno odvijanje procesa i

smanjenje rizika od mogućih negativnih posljedica na radnu sredinu i okoliš. To su prije svega

organizacione mjere i mjere higijensko-tehničke prirode, koje se odnose na održavanje,

kontrolu opreme i instalacija, održavanje čistoće radnog platoa, kontrolu rada i obučenost

zaposlenika.

Na rudniku mora postojati zdravstvena zaštita u svrhu ukazivanja pomoći i

preventivnih mjera za uposlenike, tj. mora biti osigurana oprema prve pomoći.

Osobe koje rade posao štetan za zdravlje (buka, vibracija, prašina) moraju imati

odgovarajuću opremu za tu vrstu posla.

11.2. MJERE ZAŠTITE PRI EKSPLOATACIJI U Glavnom rudarskom projektu PK „Šikulje“ (Knjiga 3.1. – „Tehnički projekat otvaranja i eksploatacije PK za prvih pet godina rada“) , detaljno su obrađena poglavlja:

o Mjere zaštite na utovaru otkrivke i uglja o Mjere zaštite pri radu sa buldozerom o Mjere zaštite pri transportu otkrivke i uglja



o Uputstvo za rad rudarskih mašina i dužnosti lica zaposlenih na njima o Odredbe i mjere sigurnosti pri radu sa mašinama o Opasnosti i mjere zaštite pri izgradnji rudarsko-građevinskih objekata i objekata

niskogradnje, saobračajnica unutar kopa i objekata specijalne namjene o Mjere zaštite u eksploataciji objekata i mašina (bageri, transporteri, odlagači) o Mjere zaštite pri toplotnom djelovanju pare, plamena i sl. o Mjere zaštite od pada komada o Mjere zaštite od električnog napona o Mjere zaštite od prašine o Mjere zaštite od buke i vibracije o Opasnosti od posuda pod pritiskom o Mjere zaštite od klizanja i deformacije kosina o Mikroklimatski uslovi o Rasvjeta na površinskom kopu o Zaštita od požara o Zaštita od vode o Lična zaštitna oprema o Kretanje zaposlenih i drugih lica na površinskom kopu

11.3. ZAŠTITA ZRAKA

Zrak se onečišćuje tokom cijelog procesa eksploatacije uglja na PK „Šikulje“. Prašina

(lebdeće čestice PM2,5, PM30 i krupnije) je prisutna svugdje u eksploataciji, manipulaciji

(premještaju/pretovaru) i transportu mineralne sirovine. Osim toga zrak se onečišćuje i

ispusnim gasovima prisutne mehanizacije koja koristi fosilna goriva.

Koncentracije navedenih produkata, obzirom na projektovane kapacitete, vrstu i

količinu opreme, se odgovarajućim mjerama razblažuju i svode ispod MDK u samom

eksploatacionom polju.

Utvrđeno je da stepen štetnosti prašine zavisi od više faktora vezano za fizičke i

hemijske osobine prašina, od kojih su najvažnije veličina čestica, stepen zaprašenosti i

hemijski sastav prašine.Prašina štetno djeluje i na floru i faunu, kao i na materijalna dobra

stvorena čovjekovim radom.

Zaštita od štetnog dejstva prašine kod primjene tehnologije na PK „Šikulje“

Zagađenost atmosfere usljed zaprašenosti je najveća štetnost koja se javlja kod

korištenja kontinuirane tehnologije, kao to je to slučaj na PK „Šikulje“. Ova negativnost može

se smanjiti uvođenjem mehaničke zaštite okoline od dodira sa materijalom na tračnom

transportu masa (naročito kod transporta lignita), do kvašenja materijala koji se otkopava i

transportuje, kao i izradom vještačkih barijera za ublažavanje dejstva vjetra, što se takođe

može obaviti pomoćnom mehanizacijom. Mehanička zaštita okoline od dodira sa materijalom

se postiže zatvaranjem transportnih staza polukružnim zatvaračem.



Smanjenje zaprašenosti na otkrivci uglja moguće je postići (pogotovo na presipnim

mjestima) mokrim ili suhim postupkom.

- Mokri postupak podrazumjeva stvaranje vodene zavjese (prskanjem vode iz

mlaznice) koja vezuje i obara prašinu, pri čemu se uređaj uključuje automatski

samo kada se vrši pretovar materijala sa trake.

- Kod suhog postupka moguće je korištenje usisnih lijevkova (hauba) i multiciklona.

Iz ovakvih uređaja prašina se ponovo vraća na traku ali iza presipnog mjesta

U sistemu mjera zaštite od emisija i imisija agresivne mineralne prašine, površina i

objekata koji se moraju zaštititi od štetnih uticaja tehnologije dobivanja i separisanja, treba

primjenjivati mjere zaštite (cikloni, filteri, skruberi i sl.) ili alternativna rješenja (vodene brane,

vodene mlaznice i sl.).

Jedan od načina zaštite od agresivne mineralne prašine vrši se njenim obaranjem uz

pomoć vodenih malznica, postavljanjem iznad mjesta na kojem se vrše emisije prašine, a

njihova efikasnost je u funkciji oblika i veličine mlaza, sistema rasprskavanja i svakako u

funkciji uslovljenog rada mlaznica u toku čitavog toka odvijanja rada separacije (klasirnice).

Postavljanjem mlaznica uspostavlja se sistem vodenih zavjesa, koje obaraju uzvitlanu prašinu i

vlaže ukupnu masu.

Na slici 11.1. dato je tehničko rješenje postavljanja automatskog ventila ispod

transportne trake, koji se uključuje u rad djelovanjem opterećenja trake i isključuje kada traka

radi bez tereta.

LEGENDA:

1. Ventil za protok vode

2. Ventil za regulaciju

Slika 11.1. – Tehničko rješenje postavljanja automatskog ventila ispod trake transportera

Specifična potrošnja vode u sistemu mlaznica zavisi od pritiska vode u sistemu i od

tipa prskalica koje se upotrebljavaju. Prskalice se postavljaju na visini 0,8-1,0 m, iznad mjesta

na kome se vrši prskanje. Kvalitet rada prskalice može se poboljšati uvođenjem

komprimiranog zraka u sistem za orošavanje i obaranje prašine u kombinaciji voda-

komprimirani zrak. Na slici 11.2. prikazan je sistem orošavanja i obaranja prašine u

kombinaciji voda-komprimirani zrak.



Slika 11.2. –Sistem orošavanja i obaranja prašine u kombinaciji

voda-komprimirani zrak

Najnovija metoda otprašivanja industrijskih pogona (separacija) pomoću metode

tlačnog raspršivanja sistemom “EKOGLOBAL” je nov, moderan i izrazito učinkovit način

smanjivanja količine prašine. Ova metoda za smanjenje količine prašine iskorištava usmjereno

raspršivanje finog aerosola koji se sastoji od mase vode pod tlakom i komprimiranog zraka,

odnosno samo vode pod pritiskom.

Tlačno raspršivanje EKOGLOBAL rad je visoko učinkovito. Nakon mjerenja koje je

obavila ovlaštena tvrtka INECO npr.u kopu Kladruby-Silnice Stribro je ustanovljeno da je

učinkovitost raspršivanja 99,6%.

Izgled jednog takvog postrojenja na kojem se primjenjuje sistem “EKOGLOBAL”

prikazan je slici 11.3.

Slika 11.3. –Otprašivanje industrijskih pogona pomoću tlačnog raspršivanja sistemom

„Ekoglobal“

Ovo je jedan od uređaja koji se može koristiti na PK “Šikulje”, u cilju smanjenjenja

količine prašine.



Jedan od načina zaštite životne sredine, posebno prilikom transporta, su razna tehnička

poboljšanja i nove konstrukcije transportera, kao što su transporteri sa horizontalnim

krivinama, kod kojih je broj presipnih mjesta smanjen na minimum, kao i transporteri sa

zatvorenim nosećim organom (cjevasti, „sendvič“ transporteri, odnosno transporteri sa

pritisnom trakom, viseći trakasti transporteri i sl.).

Potrebno je naglasiti da mjere zaštite od štetnog djelovanja prašine koje se mogu

primjeniti kreću i od ispravnog lociranja zahvata koje u obzir uzima i mikroklimatske uslove, a

koji podrazumjevaju pretežan smjer i intenzitet strujanja zračnih masa.

Pravilnim postavljanjem i dodatnim zagrađivanjem svih elemenata tehnološkog

procesa koji su emiteri prašine uticaj dodatno lokalizovati (npr. zagrađivanje i polijevanje

odlagališta na kojoj se odlaže otkrivka, sađenje šumskog pojasa koji ili lokalno smanjuje

disperzni uticaj vjetra ili spriječava njeno širenje u okolni prostor).

Emisija prašine koja nastaje od kretanja kamiona i druge teške mehanizacije

eksploatacionim poljem značajno se može reducirati asfaltiranjem i redovnim održavanjem

pristupnih puteva, kao i prskanjem vodom internih puteva u kopu.

Emisije prašine koje se javljaju prilikom manipulacije i pretovara smanjuje se

polijevanjem, pravilnim odabirom lokacije za te aktivnosti i vođenjem računa o meteorološkim

uslovima u vrijeme obavljanja aktivnosti.

Prilikom transporta kamionima, emisija prašine može se reducirati pokrivanjem korpe

kamiona ceradom ili prevozom u potpuno zatvorenim sistemima.

Uticaj prašine sa površinskog kopa na kvalitet zraka se karakteriše kao vrlo značajan

ukoliko se ne primjenjuju mjere ublažavanja.

Određeni procenat lebdećih čestica večih dimenzija talože se u krugu eksploatacionog

polja.

Meteorološki parametri imaju veliki značaj vezano za emisiju čvrstih čestica, kao i na

pravac njihovog rasprostiranja i udaljenosti na kojima će doći do sedimentacije (taloženja)

ovih čestica.

Normativne vrijednosti za agresivnu mineralnu prašinu

Shodno pomenutom proizilazi da je potrebno vršiti stalni monitoring kvaliteta zraka na

PK „Šikulje“, da bi se utvrdilo dali dolazi do prekoračenja dozvoljenih vrijednosti, koje su

propisane Pravilnikom za granične vrijednosti (GV) zagađujućih materija datih u tabeli 11.1.

Tabela 11.1.- Maksimalno dozvoljene vrijednosti lebdeće čestice

Zagađujuća materija

Period uzorkovanja

Prosječna godišnja vrijednost (µµµµg/m3)

Visoka vrijednost (µµµµg/m3)

LČ 10 24 sata 50 100*

ULČ 24 sata 150 350*

*Napomena: Ne smije biti prekoračena više od 7 puta u kalendarskoj godini



Prilikom određivanja normativnih vrijednosti agresivne mineralne prašine, koja se

javlja kao produkt pojedinih faza tehnološkog procesa eksploatacije i prerade uglja, potrebno

je pridržavati se Člana 4, Zakona o zaštiti zraka, po kojem su granične, upozoravajuće i

kritične emisione vrijednosti za agresivnu mineralnu prašinu date u tabeli 11.2. i 11.3.

Granične koncentracije respirabilnih čestica mineralne prašine koje prodiru kroz

gornje dišne puteve i prodiru u pluča ljudi, kod kojih je više od 50% čestica manjeg od 10 µm,

navedene su u tabeli 11.2.

Tabela 11.2. – Granične vrijednosti respirabilne mineralne prašine Vremenski interval

mjerenja

Granična koncentracija (µµµµg/m3)

C98 – vrijednost ispod koje se nalazi 98% dobijenih

podataka 1 sat 200 -

24 sata 125 50 1 godina 50 -

Koncentracija ukupnih lebdećih čestica, računato na periode mjerenja od 30 minuta do

jedne godine date su u tabeli 11.3.

Tabela 11.3. – Koncentracija ukupnih lebdećih čestica mineralne prašine Vremenski interval

mjerenja

Granična koncentracija (µµµµg/m3)

C98 – vrijednost ispod koje se nalazi 98% dobijenih

podataka 30 minuta - 250

1 sat 300 - 24 sata 175 150

1 godina 70 -

Upozoravajuće koncentracije ukupnih lebdećih čestica u vazduhu životnog okoliša

smatraju se rezultati mjerenja kod kojih je za tročasovno mjerenje koncentracija ukupnih

lebdečih čestica ≥ 200 µg/m3.

Kriti čne koncentracije agresivne mineralne prašine su jednake dvostrukim

vrijednostima graničnih koncentracija, a to znači da je 24-satna kritična koncentracija

respirabilne prašine 125 µg/m3, a ukupne 350 µg/m3.

11.4. ZAŠTITA OD BUKE

Buku na rudarskom objektu stvara mobilna i stacionarna mehanizovana oprema i to:

rotorni i hidraulični bageri, utovarivači, buldozeri, transportni kamioni, transportne trake,

postrojenje separacije (klasirnice) i dr.



Vrijeme djelovanja buke je u funkciji vremena angažovanja postrojenja, odnosno broja

radnih moto časova, godišnje ili dnevno.

Na smanjenje te buke, odnosno na njeno prigušenje, povoljno će uticali položaj ležista,

te dovoljna udaljenost PK i prvih objekata, te drugi prateći faktori.

Vrijednosti buke do 90 dB (A), odnosno do N85 ne predstavljaju opasnosti za sluh,

vrijednosti od 90 do 110 dB (A) su opasne za sluh, a vrijednosti od 110 i više dB (A) izazivaju

bol u momentu djelovanja na slušne organe i mogu biti katastrofalne po organe sluha i nervni

sistem čovjeka.

Buka s eksploatacionog polja pojavljuje se kao relativno stalni nivo buke, što je

posljedica rada teške mehanizacije i postrojenja za preradu uglja (klasirnica).

Na radilištu se očekuje buka strojeva od 90, a povremeno i do 102 dB (A), koja će, u

smislu zaštite okoliša, biti umanjena zaštitnom ulogom zelenog pojasa u zaštitnoj zoni i

udaljenosti objekata u urbanoj zoni do radilista PK.

Uticaj buke nemoguće je izbjeći zbog same tehnologije rada eksploatacije uglja.

Zaštita od buke i vibracije u okolišu (Sl.novine FbiH br.33/03, Član 20), obuhvata sve

vrste vještački proizvedenih emisija energije koje izazivaju opterečenje nepoželjnom i

neprijatnom bukom, odnosno vibracijama koje mogu ugroziti zdravlje ili štetno uticati na isto.

Među mjere kojima se može smanjiti visok nivo buke spada prvenstveno:

o osiguranje dovoljnog razmaka od sadržaja u kojima je visok nivo buke

neprihvatljiv (stambeni objekti, škole, bolnice i dr.),

o postavljanje zaštitnih barijera oko osjetljivih sadržaja koji su preblizu mjestu

zahvata,

o redovno održavanje opreme (što spriječava dodatne vibracije koje su izvor

buke),

o postavljanje prirodnih barijera koje smanjuju buku (izgradnja nasipa i/ili sadnja

zaštitnog pojasa vegetacije),

o ograničavanje radnog vremena na eksploatacionom polju i separaciji.

Povećanom nivou buke najviše će biti izloženi radnici zaposleni u pojedinim fazama

rada, te se stoga posebna pažnja mora obratiti na aspekt zaštite na radu zaposlenika.

Za ublažavanje uticaja buke od rada mehanizacije primjenjivati i sljedeće mjere:

- Mehanizovanu opremu održavati na nivou koji isključuje pojavu nepotrebnih izvora

buke (vibrirajući limovi, oštećenja uzglobljenja, ležajevi i dr.)

- Uređaji tj.postrojenja koja emituju buku moraju biti atestirana odnosno tako

konstruisani i izolovani da u spoljnu sredinu neće emitovati buku preko

dozvoljenog nivoa (Pravilnik o dozvoljenim granicama intenziteta zvuka i šuma –

Službeni glasnik SR BiH, broj 46/89)



- Provoditi redovna mjerenja buke, u slučaju povećanih vrijednosti potrebno je

odrediti dodatne mjere zaštite

- Radnicima na eksploatacionom polju naložiti nošenje zaštitne opreme pri radu

11.5. ZAŠTITA VODE

U području rudarske eksploatacije mjenja se režim podzemnih voda, što se odražava na

produktivna svojstva zemljišta i sve druge promjene

Otpadne vode nastale korištenjem voda u tehnologiji prerade uglja biti će opterećene

suspendovanim česticama, radi čega će se prečišćavati do potrebnog kvaliteta i ponovo

koristiti u tehnologiji, kako je predviđeno po posebnom Tehničkom projektu tretmana voda na

separaciji za preradu uglja.

U tu svrhu je izgrađen sistem recirkulacije voda i njihovog prečišćavanja sa

taložnicima. Prema tome, otpadne tehnološke vode se ne ispuštaju ni u kakve recipijente, a

pogotovo ne u postojeće vodotoke.

Isto tako, postoji mogućnost hemijskog onečišćenja voda, kao i tla sa naftinim

derivatima, mastima i tehničkim uljem ukoliko dođe do njihovog nekontrolisanog rasipanja po

površini tla. Rasuta goriva, ulja i maziva po površini tla predstavljaju posebno opasne

zagađivače voda, jer su i u malim količinama toksična za živi svijet i čine vodu

neupotrebljivom (jedan litar nafte zagadi milion litara pitke vode i učini je neupotrebijivom za

piće).

Punjenje transportnih sredstava sa gorivom i njihovo tekuće održavanje, za potrebe

Rudinka “Šikulje”, se obavlja samo na posebno uređenoj vodonepropusnoj površini.

Ukoliko se ipak dogodi rasipanje nafte i ulja izvan predviđenog platoa, mora se odmah

izvršiti njihovo čišćenje posipanjem piljevine, pijeska i sličnog materijala kojim se kupe te

rasute materije i vrši odstranjivanje zagađenog tla. Sakupljeno gorivo i ulje sa posutim

materijalom i odstranjeno zagađeno tlo se uklanjaju i deponuju na posebno predviđeno

vodonepropusno mjesto na odlagalištu uz provođenje mjera sprečavanja zagađivanja

površinskih i podzemnih voda od tog deponovanog otpada.

Mjesto rasipanja goriva, ulja i sličnih materija treba posuti zaštitnim sredstvom

"EKOPOR" ili sličnim sredstvom koje upija prolivenu naftu i njene derivate, a to sredstvo je

hidrofobno.

Odvodnjavanje na PK „Šikulje“

Odvodnjavanje PK „Šikulje“, prema do sada utvrđenoj projektnoj dokumentaciji,

predviđeno je jedinstvenim sistemom odvodnjavanja površinskih i podzemnih voda preko:

- izrade protufiltracionih zavjesa

- odvodnjavanje vodonosnih slojeva:

- vertikalnim bušenjem bunara i



- horizontalnim drenažama

- odvodnjavanje atmosferskih voda iz zone radova i to:

- gravitacijski,

- privremenim odvodnim kanalima i

- kontrolisanim spuštanjem na najnižu tačku kopa u vodosabirnik

Izmještanje i regulacija površinskih voda ima za cilj osloboditi područje rudarskih

radova i spriječiti infiltraciju površinskih voda u vodonosne slojeve i krater površinskog kopa.

Izrada polufiltracionih zavjesa obezbjedila je takođe, sprječavanje infiltracije

površinskih tokova u vodonosne slojeve, te se na taj naćin eliminiše negativan uticaj depresije

nivoa podzemne vode.

U periodu, od navedenih 15 godina, pored izmještanja korita „Šikuljačke rijeke“, kota

nivoa podinskih voda treba biti oborena na 5 m ispod najniže kote u kopu. Najniža kota u kopu

iznosi +78 m.N.V., te nivo vode treba spustiti na kotu +73 m.N.V., ispod I krovnog ugljenog

sloja.

Ako se uzme sadašnji nivo vode u III vodonosnom sloju, koji je na koti oko 140 m,

trebalo bi ga oboriti za dodatnih 67 m, tj. pritisak nivoa podzemnih voda III vodonosnog sloja

treba sniziti za 6,7 bara. U tu svrhu biti će neophodno aktivirati sve postojeće bunare koji nisu

uništeni, ugraditi nove pumpe, izvršiti sanaciju i čišćenje novih bunara, za narednih 15 godina

eksploatacije. Za ostvarenje navedenih zadataka odvodnjavanja vodonosnih slojeva u narednih

15 godina, neophodna su sredstva u iznosu od 2 847 000 KM, dok je za izmještanje rijeke

potrebno 2 110 000 KM, a prema specifikaciji iz tabele 11.4. (Izvor podataka: „Zajednički

program prestrukturiranja rudnika uglja BiH Rudnici „Kreka“ u Tuzli, površinska

eksploatacija Rudnika „Šikulje“ u Lukavcu“, 2001 godina).

Zaštita površinskog kopa „Šikulje“ od površinskih voda

Zaštita površinskog kopa od površinskih voda, zasnovana je na:

- Zaštiti površinskog kopa od tekućih vodotoka

- Zaštiti površinskog kopa od atmosferskih voda

Stalni vodotoci koji utiću na PK „Šikulje“ su: rijeka Spreča (čije korito je regulisano) i

potok Šikuljačka rijeka, čije pomjeranje se predviđa na istok, u narednih 15 godina. Od

privremenih vodotoka značajnog uticaja na stabilnost kopa ima Prlinski potok, čija regulacija

je takođe neophodna.

Regulacijom stalnih i privremenih vodotoka veća količina vode se gravitacijski odstrani

van granica površinskog kopa.

Površinski kop „Šikulje“ mora biti zaštićen (kanalima) i od prodora voda nastalih

atmosferskim padavinama, kao i od oborinskih voda koje padnu na radno područje kopa. Ove

vode se moraju kontrolisano odvoditi do vodosabirnika.



Glavni vodosabirnik mora biti tako dimenzionisan da je nemoguće potapanje radilišta

površinskog kopa.

Glavno crpno postrojenje mora imati najmanje jedan rezervni crpni agregat. Površinsko

odvodnjavanje u narednih 15 godina rada zahtjeva određena ulaganja u nabavku, što je dato u

tabeli 11.4.

Tabela 11.4. – Specifikacija potrebnih sredstava za odvodnjavanje i ulaganja u ugradnju

Nabavka i ugradnja Komada/dužina Ulaganja (KM)

Centrifugalnih pumpnih postrojenja 2 200 000

Cjevovoda φ200 1000 m′ 1000 60 000

Aluminijskog cjevovoda φ150 500 60 000

Usisnog crijeva φ 150 500 20 000

Prenosne pumpe 5 kW 2 10 000

Prenosne pumpe 10 kW 2 20 000

Potrošni materijal (vatrogasne cijevi φ75) 1000 50 000

UKUPNO: 420 000

Prema tome ukupna ulaganja u posmatranom periodu iznose za bunare 2, 427. 000 KM,

a za površinsko odvodnjavanje 420 000 KM ili ukupno 2, 847. 000 KM.

11.6. ZAŠTITA TLA

Tehničko-tehnološkim programom prestrukturiranja PK „Šikulje“, urađenim za

narednih 15 godina eksploatacije, utvrđene su prostorne konture za glavne aktivnosti: skidanje

i odlaganje krovinskih materijala i otkopavanje, odnosno proizvodnja uglja. Za te potrebe

urađeni su na predviđenom lokalitetu neizbježni zahvati na zemljištu i lokalnim vodotocima.

Struktura degradiranih zemljišta u funkciji rudarskih radova, preuzeta je od rudara-

tehnologa, a prikaz je dat u tabeli 11.5.

Tabela 11.5. – Degradirane površine u funkciji rudarskih radova PK „Šikulje“

Ukupne degradirane površine (ha)

Vanjsko odlagalište (ha)

Otkop na uglju (ha) Primjedbe

P=640 P=310 P=330 10 % (procjena)

Eksploatacijom uglja na PK „Šikulje“ izvršeno je skrnavljenje prirodnog stanja zemlje

samo u obimu neophodnom za odvijanje tehnološkog procesa.



Slobodna procjena je da će degradacija zemljišta zahvatiti i zemljište izvan

projektovanog područja u narednim godinama, što je rezultat dosadašnjih iskustava na

lokalitetima sa ovakvim materijalima.

Pijeskovi podliježu i vodnoj eroziji i eroziji vjetra, a u vrijeme jakih kiša na

inkliniranim površinama nastaju jaruge i duboke brazde. Zbog lakog prenosa ovakvih

materijala i njihovog taloženja na neoštećena zemljišta, šire se i negativni procesi u tom

području.

Bez obzira što na predmetnom lokalitetu nema posebno vrijednih biljnih vrsta,

potrebno je primjeniti mjere za ublažavanje navedenog uticaja.

Najznačajnija kvalitativna promjena, na području površinske eksploatacije ugljeva, je

na zemljištu.

S obzirom da se u prošlosti nije pridavala potrebna pažnja zemljištu, koje trajno nestaje s rudarskim radovima, nije moguće stvoriti autentičnu bazu podataka o kvalitetu zemljišta na ovom području.

Mjera kojom se uticaj na tlo spriječava je pravilno vrednovanje istog, kao i odvajanja i

deponovanje kvalitetnog tla, koje će se kasnije koristiti u procesu biološke rekultivacije. To

znači da je površinski humusni sloj i rastresiti materijal potrebno odlagati na posebno mjesto

u neposrednoj blizini, koje će biti organizovano kao deponija zemljišta, gdje se neće vršiti

nikakve fizičke aktivnosti niti odlaganje bilo kakvog drugog materijala, a koje će se u završnoj

fazi nakon eksploatacije, iskoristiti za prekrivanje degradiranih površina i biološku sanaciju.

Drugi negativni uticaj na tlo uključuju onečišćenje tla otpadnim vodama, otpadom

mineralne sirovine, jalovinom, energentima, mazivima, te sabijanje tla teškom mehanizacijom,

a sve ih je moguće izbjeći ili smanjiti na najmanju moguću mjeru pravilnim planiranjem i

provedbom tehnološkog procesa.

Zaštita zemlje u okolišu od djelovanja agresivne i mineralne prašine koja nastaje kao

nus produkt primjenjene tehnologije vršiće se planskim polijevanjem radnih površina kopa i

saobraćajnica i sakupljanjem prašine i zaštitom sakupljenih količina od rasturanja po

slobodnim prostorima.

Po uspostavljanju tehnološkog procesa, biti će izvršeno mjerenje, emisija mineralne

prašine i na bazi rezultata tih mjerenja će se definisati postrojenja koja stvaraju najveće emisije

i na istim će se provesti odgovarajuće mjere zaštite od izdvajanja mineralne prašine.

Nakon završene eksploatacije na ovom eksploatacionom području će se izvršiti

rekultivacija i revitalizacija oštećenog zemljišta i privođenje istog korištenju., a što će biti

definisano Projektom rekultivacije PK „Šikulje“.

Treba istaći da degradacija terena na PK „Šikulje“ nije trajnog karaktera i ne prouzrokuje veće štetne posljedice, tim prije što će se u narednoj fazi, koristeći pomoćnu mehanizaciju, degradirani teren dovesti u funkciju proizvodnje (tehnička i biološka rekultivacija).



11.7. NAFTNI DERIVATI I MJERE ZAŠTITE PRI AKCIDENTALNIM SITUACIJAMA

Primjenjena kontinuirana tehnologija na površinskom kopu „Šikulje“ nema naročitog

uticaja na zagađenje okoliša usljed ispuštanja goriva i maziva, osim u akcidentalnim

situacijama.

Pri akcidentalnim situacijama, kao što su curenje ili razbacivanje nafte iz ambalaže i

opasnostima od požara, dolazi do zagađenja životne sredine, odnosno čovjekova okoliša.

Moguće onečišćenje životne sredine u slučaju akcidenta, može doći u slučaju

izlijevanja većih količina nafte i ulja.

Mjere za spriječavanje akcidentalnih situacija:

- Snabdjevanje gorivom i mazivom mašina i uređaja potrebno je vršiti pomoću

autocisterne locirane na posebno betoniranim i obrađenim površinama (tank-punkt),

osiguranu od eventualnog prolijevanja izvođenjem tipskog betonskog rigola na

granici platoa

- Zauljene oborinske vode sa platoa za servisiranje mehanizacije, te platoa za

cisternu, prikupiti i zasebnom zatvorenom kanalizacijom dovesti do odgovarajućeg

pjeskolova ili separatora ulja i masti

- U slučaju eventualnog prolijevanja tečnih goriva i maziva potrebno je obezbjediti

sredstva za suho čišćenje tla od masnoća (EKOPOR), te tako nastali otpad

deponovati (u bačve) i odvoziti na deponiju opasnog otpada

- Ulja i masti skladištiti na za to predviđenom prostoru uz obaveznu „tankanu“ i

redovni prevoz otpada

- Ambalažu od naftnih derivata i ostalih štetnih materija obavezno odlagati i

sakupljati u namjenski kontejner

11.8. ZAŠTITA FLORE I FAUNE

Značajne izmjene vegetacijskog pokrova na širem području mjenjaju mikroklimu na

području oko lokaliteta.

Na smanjenje neželjenih efekata može se uticati što ranijim započinjanjem procesa

biološke rekultivacije, unošenjem u prostor drugih pejzažnih elemenata kojima se uticaj od

promjene kompenzira (uglavnom sadnja zaštitnih pojasa vegetacije i sl.).

Uticaj na floru, zavisno o konačnoj namjeni eksploatacionog prostora, može biti

privremen ili trajan. Bez obzira je li konačna namjena vraćanje prostora u stanje što bliže

prvobitnom prirodnom stanju ili privođenje nekoj novoj namjeni, treba što prije započeti sa

biološkom rekultivacijom, u dijelu u kojem je vegetacija predviđena konačnim rješenjem.



Preporučuje se sadnja authotonih biljnih vrsta, ne samo zbog očuvanja prirodnog

izgleda krajolika, nego i zbog očuvanja životinjskih staništa koja su u velikoj mjeri povezana

sa biljnim zajednicama.

Uticaj na floru predmetnog područja potrebno je smanjiti sljedećim mjerama zaštite: - Za vrijeme izvođenja radova zabranjuje se svaka sječa i oštećenje stabala izvan

područja eksploatacionog polja

- Zabranjeno je paliti vatru na otvorenim površinama

- Zabranjeno je bacanje smeća i ispuštanje tekućeg otpada, nafte i naftnih derivata

- Oko ruba visinskog dijela površinskog kopa poželjno je postaviti zaštitnu ogradu

11.9. MJERE ZAŠTITE PEJZAŽNIH VRIJEDNOSTI

Obzirom da je već došlo do narušavanja pejzažnih karakteristika na području zahvata,

tokom planiranog perioda korištenja doći će do dodatnih uticaja na pejzaž koji će se pojaviti

zbog značajnih promjena u reljefu, sječe vegetacije, pozicioniranja potrebne mehanizacije,

stvaranja otpada i deponiranja materijala.

Mjere zaštite vizuelnih kvaliteta prostora potrebno je provoditi kontinuirano tokom

eksploatacije i nakon njenog završetka. Ciljevi zaštite pejzažnih vrijednosti ogledaju se u

sljedećem:

- Očuvanje i revitalizacija pejzažnih vrijednosti koja se odnosi na floru i faunu

- Očuvanje i sanacija specifične vegetacije u njegovoj neposrednoj blizini

- Očuvanje manje izdvojenih cjelina šuma

Iz ovoga proizilaze i konkretne mjere zaštite:

- Ograničavanje korištenja prostora za eksploataciju mineralne sirovine na što manju

površinu, a što se osigurava optimalnim projektnim rješenjem

- Korištenje minimalno potrebnih internih transportnih puteva

- Redovno održavanje radnih površina i saobračajnica unutar kopa-kamenoloma

- Sadnja zaštitnog zelenila uz rubove eksploatacionog polja, kao i uz pristupne

puteve

- Tehničku i biološku rekultivaciju/sanaciju provoditi tokom eksploatacije

- Očuvanje i zaštita postojećih, te podizanje manjih šumskih cjelina uz rub kopa



12. AKTIVNOSTI I MJERE ZA SMANJENJE EMISIJA IZ POGONA/POSTROJENJA I RACIONALIZACIJA POTROŠNJE SIR OVINA I PRIRODNIH RESURSA U SKLADU SA NAJBOLJOM RASPOLOŽIV OM TEHNOLOGIJOM I ROKOVI ZA PREUZIMANJE PREDVI ĐENIH AKTIVNOSTI I MJERA

Jedan od prvorazrednih društvenih zadataka danas postao je problem zaštite okoliša.

Prisutne negativne posljedice rezultat su pogrešno planirane industrijalizacije, izgradnje

stambenih naselja, saobračajnih sistema, nekontrolisane i neadekvatno upotrebljene energije i

nedovoljno poznavanje osnovnih zakona iz domena okoliša.

Zaštita okoliša je kompromis između zahtjeva za ekonomskim aktivnostima i zahtjeva

za očuvanje kvaliteta prirode, a zaštita prirode je kompromis između želje za očuvanjem

prirode u njenom izvornom obliku i neminovnih promjena koje je čovjekova vrsta unijela u

razvoj prirode.

Uspješnost svakog rješenja u cilju zaštite okoliša obuhvata potpuno analiziranje i

definisanje svih kategorija negativnih uticaja. Tu se u prvom redu postavlja obaveza o

njihovom definisanju u odnosu na osnovne prirodne činioce, koje sačinjavaju: klima, voda, tlo,

flora, fauna, pejzaž, koji gledano kroz prizmu ekosistema, predstavljaju potpuno uređen i

samoregulišući mehanizam. Svi procesi unutar elemenata ekosistema se odvijaju na osnovu

zavisnosti jednih od drugih, bilo da se radi o organskim ili neorganskim elementima, u kom

smislu svako postrojenje i proizvodni proces, sa svojim specifičnostima, u određenim

situacijama, može dovesti do poremećaja međusobnih odnosa.

Sistematski pristup navedenim odnosima kroz analizu kriterijuma u većini slučajeva

daje zadovoljavajuće rezultate, ali samo kod njihove objektivne kvantifikacije i dosljednog

poštovanja međusobnih odnosa.

Polazna osnova ove analize, data je u tipologiji osnovnih zagađenja, njihovog porijekla

i djelovanje u smislu poboljšanja. U tabeli 12.1. data je klasifikacija osnovnih zagađenja na PK

„Šikulje“, koji se mogu pojaviti kao rezultat nepropisne dispozicije produkovanog otpadnog

materijala i jalovine, tehničke neispravnosti mehanizacije, ne pridržavanja preventivnih mjera

pri rukovanju opasnim materijama i dr. Pomenuta zagađenja, po svom intenzitetu i količini ne

predstavljaju značajne faktore, ali u određenim uslovima mogu uticati na opću i nepovoljnu

sliku o predmetnom kopu.



Tabela 12.1. – Oblici zagađenja na PK „Šikulje“ Oblici zagađenje Porijeklo Mjere smanjenja emisija

Zagađenje tla

Nepropisno odbacivanje produkovanog organskog i neorganskog otpadnog materijala, prolijevanje naftnih derivata, erozija zemljišta

Odlaganje otpada u namjenske kontejnere, propisno rukovanje naftnim derivatima, uljima i mazivima, pravilna dispozicija jalovine

Zagađenje zraka

(prašina i buka)

Tehnička neispravnost mehanizacije, prekomjerno isušivanje materijala koji se koristi u procesu proizvodnje ili erozija tla pri kretanju mehanizacije, buka i štetni izduvni plinovi iz motora transportnih vozila

Periodični pregledi i servisiranje mehanizacije, obaranje prašine prskanjem vodom materijala i manipulativnih površina i transportnih puteva, kao i prekrivanje istih betonskim slojem, te formiranje zelenih pojaseva unutar eksploatacionog polja

Zagađenje površinskih i podzemnih voda

Otpadne vode sa manipulativnih površina, nekontrolisano odbacivanje raznih otpadaka

Izgradnja „separatora masnoća i intrenih materijala“, te propisno odlaganje čvrstog otpada

Nepropisno odbacivanje organskog i neorganskog otpadnog materijala (ostatci zauljene ambalaže i krpe, papir, staklo, gume, plastika i dr.)

Sakupljanje u namjenske kontejnere zatvorenog tipa i odvoz na deponiju

Otpad

Nekontrolosano odlaganje jalovinskog materijala

Propisno odlaganje na mjesta predviđena za odlaganje jalovine u cilju krajnje rekultivacije

Od emisija u životnu sredinu iz PK „Šikulje“, utvrđeno je da se radi o emisiji prašine,

buke i otpadnih voda. Rezultati mjerenja pokazali su da se radi o emisijama koje se nalaze u

granicama maksimalno dozvoljenih vrijednosti prema važećim propisima za ovu oblast,

ukoliko se primjenjuju sve nabrojane preventivne mjere.



13. PRIJEDLOG MONITORING PLANA U SKLADU SA PROPISIMA I ROKOVI ZA PREDUZIMANJE PREDVI ĐENIH MJERA I AKTIVNOSTI

Monitoring okolinskih uticaja je esencijalni korak u uspostavljanju upravljanja

ekološkim rizicima. Plan monitoringa mora dati odgovor na značajna pitanja, odnosno

obezbjediti informacije o ugrožavanju okoliša.

U cilju uspostavljanja kontinuiranog praćenja stanja okoliša na PK „Šikulje“, te

eventualnih negativnih uticaja koji se javljaju tokom eksploatacije, potrebno je vršiti

permanentan monitoring životne sredine – okoliša, te poduzimati mjere zaštite, a sve u skladu

sa odredbama Zakona o zaštiti okoliša (Sl.novine FbiH br.33/03).

Uvođenjem permanentnog monitoringa, sistema izvješatavanja, evidentiranja i analize

prikupljenih podataka, identifikacijom okolinskih uticaja i sprovođenjem mjera na održavanju

kvaliteta, doći će se do sistematskog upravljanja okolinskim rizicima.

U „Planu monitoringa“ moraju biti definisani:

- Predmet monitoringa

- Parametar koji se posmatra

- Mjesto vršenja monitoringa

- Način vršenja monitoringa odabranog faktora

- Vrsta opreme za monitoring

- Vrijeme vršenja monitoringa (stalan ili privremen monitoring)

- Razlog zbog kojeg se vrši monitoring

U tabeli 13.1. prikazan je plan monitoringa elemenata životne sredine za PK-„Šikulje“



Tabela 13.1.- Monitoring elemenata životne sredine predviđen za PK „Šikulje“

Predmet

monitoringa

Parametri koji se

posmatraju

Mjesto vršenja monitoringa

Vrijeme i način

vršenja monitoringa

Razlog zbog čega se vrši monitoring određenog parametra

ROKOVI

Kvalitet zraka

Ukupna koncentracija prašine i štetnih polutanata, ukupni nivo buke

U okviru i van granica eksploatacionog polja

Dva puta u toku kalendarske godine po definisanoj metodologiji mjerenja

Utvrditi stvarni uticaj ležišta uglja na okoliš

U toku kalendarske 2008 godine

Kvalitet tla

Fizičko hemijski parametri (teški metali, mineralna ulja)

U okviru eksploatacionog polja

U slučaju akcidentalnih situacija-izlijevanja naftnih derivata ili opasnih i štetnih materija

Utvrđivanje stepena i vrste eventualne kontaminiranosti zemljišta, poduzimanje adekvatnih zaštitnih mjera

Jedan uzorak u toku kalendarske 2008 godine

Na izlazu iz separatora

Kvalitet vode

Fizičko hemijski i biološki parametri (osnovni pokazatelji kvaliteta vode)

Na izlazu iz „taložnika“ suspendovanih čestica sa radnog platoa

Dva puta u toku kalendarske godine po jeda uzorak

Određivanje uticaja fluenta na recipijent; projektovanje sistema za tretman otpadne vode

Odmah po izgradnji „separatora“ masnoće i taložnika nečistoća

14. PLAN ZA SPRJEČAVANJE NESREĆA VELIKIH RAZMJERA I ROKOVI ZA PREDUZIMANJE PREDVI ĐENIH AKTIVNOSTI I MJERA

Za sprječavanje nesreća velikih razmjera na PK „Šikulje“ potrebno je pridržavati se

odredaba Zakona o Zaštiti na radu, a koja se organizuju shodno važećem Zakonu o rudarstvu.

Poslovi zaštite na radu odvijaju se po dva osnova:

1. Izrada odgovarajućih standarda Zaštite na radu i analiziranje uslova rada

2. Provođenje mjera zaštite na radu



Analizom uslova rada i proizvodnog procesa, specijalisti medicine rada, zajedno sa

interdisciplinarnim timom specijalista, vrše izradu standardne zaštite na radu, za svako radno

mjesto pojedinačno.

Već doneseni odgovarajući standardi za svako radno mjesto, moraju se obezbjediti

preko organizacione jedinice zaštite na radu.

Provođenje mjera zaštite na radu sastoji se od:

- Prevencije

- Kontrole provođenje zaštitnih mjera

- Službe spasavanja i vatrogasne službe

Preventivna zaštita će zavisiti od sprovođenja mjera, normativa i standarda zaštite na

radu, te primjene savremenih metodologija, uređenja, kolektivnih i ličnih zaštitnih sredstava.

Preventivna zaštita ima trajan karakter, a počinje od projektovanja, programiranja i

planiranje, pa sve do nadzora organizacione jedinice zaštite na radu.

Kroz neposredni nadzor vrši se kontrola provođenja zaštitnih mjera, kontrola izvođenja

rudarskih radova prema odobrenoj projektnoj dokumentaciji, kao i kontrola primjene datih

propisa i uputstava.

Zaštita pri eksploataciji rudarskim mašinama

Glavnim rudarskim projektom PK „Šikulje“ izrađena su i odobrena dva osnovna projekta koji tretiraju ovu problematiku:

- Projekat zaštitnih mjesta

- Elaborat o zaštiti čovjekove sredine, kao i

- Projekat zaštite od požara Projektom zaštitnih mjera obrađena su poglavlja koja se odnose na eksploataciju rudarskih mašina:

1. Normativna osnova zaštite na radu

2. Zaštita pri radu oruđima za rad i uređajima, kao i zaštita pri radu usljed nepovoljnog

djelovanja fizičkih i hemijskih faktora radne sredine

3. Obrađene su opasnosti pri radu usljed specifičnih uslova tehnološkog procesa

4. Date su mjere i normativi zaštite na radu u pogledu organizacije i sistematizacije

poslova i zadataka iz domena službe zaštite na radu

Prilikom izvođenja radova na dobivanju, i transportu uglja, odlaganju jalovine, kao i

dobivanju i transportu uglja do klasirnice, primjenjuju se tehnička rješenja pojedinog

tehnološkog procesa, a koja su data u „Tehničkom projektu rada PK „Šikulje“ za prvih pet

godina rada“. Mjere zaštite na klasirnici date su „Tehničkim projektom klasirnice“.

Služba spasavanja

Službu spasavanja čine radnici koji su za te poslove posebno obučeni uz posjedovanje odgovarajuće opreme. Radnici koji rukovode zaštitom na radu moraju ispunjavati posebne uslove predviđene Zakonom o rudarstvu.



Radi zaštite života i zdravlja radnika, moraju se provesti i druge propisane mjere zaštite na radu, za što su odgovorni poslovodni organi, upravni organi, direktor, inžinjeri i rukovodioci površinskog kopa, te svaki pojedinac zaposlen na PK „Šikulje“.

Poslovodni organi su odgovorni za obezbjeđenje tehničkih i ličnih zaštitnih sredstava.

Informacije o nesreći

Svaka akcidentna situacija će biti oglašena standardnom zvučnom sirenom koja se

koristi u redovnoj proceduri civilne zaštite, sa signalnim znakovima koje označavaju opću

opasnost, ako se sa strane CZ i MUP-a ne utvrde drugi znaci.

Sredstvima javnog informisanja, odnosno javnih medija gravitirajućih općina

stanovništvo u gravitirajućim urbanim sredinama biće upozoreno na postojanje potencijalne

opasnosti i upoznato sa značenjem zvučnih signala, kojim se oglašavaju pojave incidenata.

Informacije o aktivnostima ugroženog stanovništva Unutrašnjim i spoljnim planovima intervencija decidno će se definisati sve planirane

aktivnosti kako lica koja se nalaze u krugu pogona Šikulje, kao i lica koja se nalaze u

gravitirajućoj životnoj sredini. Ove aktivno će biti detaljno razrađene u unutrašnjem i spoljnom

planu intervencija, a posebno u planu odbrane i spašavanja u slučaju akcidentne situacije.

Dokaz o izvršenju planiranih aktivnosti u krugu pogona Sve aktivnosti koje budu vođene prema planovima unutrašnje i spoljne aktivnosti,

planu odbrane i spašavanja u slučaju akcidentnih situacija, te izdatim uputstvima, naredbama

itd., nakon okončanja akcija će biti detaljno analizirane prvo kroz rasprave u pogonu Šikulje, a

potom i kroz javne rasprave organizovane zajedno sa centrom CZ i MUP-a na koje će biti

pozvani svi poznati i priznati stručnjaci iz ovih naučnih oblasti.

Rasprave se bilježe elektronskim putem i pisanim dokumentima, a sa njima su

upoznaju svi radnici preduzeća, kao i stanovnici gravitirajućih urbanih sredina.

Dokaz o validnosti spoljnog plana intervencije Planom unutrašnjih intervencija, planom odbrane i spašavanja, kao i odobrenom

projektnom dokumentacijom pogona Šikulje, računato i sa svim donesenim uputstvima, kao i

drugim aktivnostima koje su usmjerena na profilaktiku akcidentnih situacija, stvoreni su uslovi

da ne dođe do pojave akcidentih situacija ili da se bilo kakva akcidentna situacija eliminiše u

njenom samom početku.

Sva navedena dokumentacija i aktivnosti su usmjerene na zaštitu unutrašnjosti kruga

pogona Šikulje i ni u kojem slučaju se ne može, niti smije, dozvoliti da se opasno djelovanje

bilo koje akcidentne situacije većih razmjera proširi izvan industrijskog kruga pogona Šikulje

Međutim, bez obzira na navedene činjenica u planu odbrane i spašavanja, intervencija i drugih

dokumenata, se detaljno definišu sve aktivnosti koje će biti usmjerene institucijama koje se

nalaze izvan ovog kruga.



Obavijest o izvorima dodatnih informacija Dodatne informacije o potencijalnim opasnostima od mogućih pojava akcidentne

situacije, mogu se dobiti u spoljnom planu intervencija, a posebno na naučnim skupovima,

koje bi trebalo organizovati preduzeće u zajednici sa naučnim i stručnim radnicima

univerziteta i instituta BiH i šire.

Ime i pozicija osobe zadužene za provedbu planirane procedure Ispred pogona će sve planirane intervencije, bilo da se radi o izvođenju vježbi ili

akcijama u slučaju stvarnog događaja – akcidenta, vodit će Izvršni direktor, Tehnički

rukovodilac pogona, a u njihovoj odsutnosti Direktor preduzeća.

Ime i pozicija osobe zadužene za kontakte sa nadležnim organom CZ-a Obzirom na fizičko - hemijske osobine eksplozivnih materija, nafte, kao i na njihove

količine, te svojstva tehnološkog procesa, a s tim u vezi i na značajan broj radnih mjesta –

uposlenika sa posebnim uslovima rada, preduzeće je shodno odredbama člana 37 Zakona o

zaštiti na radu (˝Službeni list SR BiH˝, broj 22/90) dužno organizovati poslove zaštite na radu i

zaštite od požara kojim će rukovoditi lice tehničke struke sa završenim odgovarajućim

tehničkim fakultetom.

Ovo lice će, prema planu odbrane i spašavanja u slučaju akcidentne situacije, biti jedan

od članova užeg stručnog tijela, zaduženo za, pored ostalog, povezivanje sa poslovima civilne

zaštite i koordinaciju na izradi spoljneg plana intervencija u slučaju incidentnih situacija.

Opis potrebnih aktivnosti u cilju držanja akcidenta pod Sve aktivnosti koje će se poduzimati u cilju sprječavanja i/ili ograničavanja intenziteta

opasnog djelovanja bilo kakvog akcidenta moraju biti potpuno osmišljene bez stvaranja

pretpostavki da se djeluje po inerciji ili nejasnom shvaćanju situacije.

Kompletna sigurnosna oprema, uređaji, aparati, njihove instalacije i dijelovi instalacije,

kao i sva oruđa za rad uređaji i oprema, njihove instalacije i dijelovi instalacije, koje čine

tehnološke cjeline, moraju biti uvijek pod stalnom kontrolom u cilju eliminisanja svake

pogreške ili aktivnosti koja bi umanjila djelotvornost akcije na eliminaciji akcidentne pojave.

Uputstvo za poduzimanje aktivnosti za edukaciju zaposlenika u pogonu Svi zaposlenici uključujući i lica koja po ugovoru o radu ili nekom drugom osnovu

borave u opasnom krugu pogona Šikulje moraju biti potpuno i detaljno upoznati sa svim

planiranim aktivnostima na suzbijanju, smanjenju efikasnosti i eliminaciji bilo kakvog

akcidentnog događaja.

Stanovništvo u bližem okruženju će također biti detaljno upoznato sa postojanjem

potencijalne opasnosti od akcidentnih događaja i osnovama intervencija, a sve u obimu i na

način koji će biti definisani spoljnim planovima intervencije.



Uputstvo za izvještavanje organa CZ i MUP-a aktiviranje spoljnjeg plana intervencije Izvještavanje organa CZ i MUP-a koji je nadležan za poslove CZ i MUP-a na

aktiviranju spoljnog plana intervencija mora biti sadržano u planovima unutrašnjih i spoljnih

intervencija kao i u planu odbrane i spašavanja u slučaju akcidentne situacije.

Osnove dojave čini objavljivanje pomoću zvučne sirene, te prijava akcidenta putem

uobičajenih sredstava javnog komuniciranja (telefon, mobitel, radi stanica i dr.)

Uputstvo za obuku osoblja za vođenje aktivnosti na mjestima koordinacije sa spoljašnim faktorima Sve edukacije zaposlenika vršit će se po detaljno razrađenim i usvojenim programima,

kroz seminare koji će sadržavati teoretski i praktični dio, a koje će izvoditi visoko stručni i

naučni kadrovi. Teorijska edukacija će se vršiti savremenim metodama i sredstvima.

Praktična edukacija će se vršiti, prije svega obukom svih zaposlenika za pravilno

postupanje u slučaju akcidentnih situacija, kroz praktičnu upotrebu sredstava i opreme za

eliminaciju ili umanjenje djelovanja akcidentnog događaja, kao i kroz probno izvođenje vježbi

aktivnosti u uslovima simulacije nekog potencijalno opasnog akcidentnog događaja, kako je

već opisano. Koordinacija sa spoljnim hitnim službama će se vršiti navedenim sredstvima

dojave i komunikacija usporedo i u kontinuitetu izvođenja planiranih aktivnosti na

eliminacijama akcidenta.

Uputstvo za pružanje pomoći pri evakuaciji iz kruga pogona U planovima unutrašnjih i spoljnih intervencija, planu odbrane i spašavanja u slučaju

akcidentne situacije, kao i planu zaštite od požara i eksplozija, pored ostalog bit će detaljno

razrađene aktivnosti na povlačenju, evakuaciji i spašavanju ljudi i drugih živih bića iz

ugroženog ili potencijalno ugroženog prostora.

U cilju obezbjeđenja potpune efikasnosti evakuacije unutar pogona Šikulje, kao i

pojedinih objekata moraju se jasno definisati vatrogasni putovi, smjerovi normalne evakuacije,

smjerovi spašavanja kao i mjesta na kojima će se okupljati sva evakuirana lica, koja se bez

posebnog odobrenja rukovodioca akcije spašavanja ne smiju udaljavati, odnosno odlaziti sa

mjesta događaja.

Industrijski krug pogona Šikulje, svi objekti, tehnološka oprema i sigurnosni uređaji i

naprave moraju jasno označiti po pripadnosti i namjeni, na način kako je to utvrđeno

odredbama propisa, normativa i standarda.

Da bi se izbjegle akcidentna situacije treba sprovesti opće mjere zaštite:

o Preventivne mjere za zaštitu od požara podrazumjevaju pridržavanjem mjera u ˝

Elaboratu zaštite od požara˝ obezbjeđivanju potrebnih sredstava za početno gašenje

odnosno lokakalizaciju požara, te obučavanje radnika za stručno i bezbjedno rukovanje

uređajima za gašenje požara

o Svi radnici koji vrše manipulacije sa zapaljivim tekućinama i eksplozivnim materijama

moraju biti stručno osposobljeni za te poslove i imati položen stručni ispit.



o Sva oprema i sredstva za gašenje požara moraju biti stalno pod kontrolom radnika i

kontrolisana od stane ovlaštenih sesrvisa u periodima propisanih zakonom od zaštite od

požara

o Svaki eventualni akcident kao što su nekontrolisanja, curenja i rasipanja tekućina,

eksplozivnih materija i slične havarije, te požar itd. moraju biti odmah prijavljeni

najbližim vatrogasnim jedinicama, centru civilne zaštite, policijskoj upravi, nadležnom

inspektoru i rukovodno nadzornom osoblju preduzeća

o Potpuna i detaljna profilaktika požara treba biti propisana Planom požara preduzeća. U

okviru Plana zaštite od požara pored ostalog obrađuje se i plan za sprečavanje

nastajalih požara i drugih nesreća velikih razmjera ako se na bazi iskustava u

eksploatraciji tehnoloških procesa dođe do zaključaka da postaje bilo kakve

potencijalne opasnosti od tih i takvih nesreće što u našim istraživanjima nismo mogli

utvrditi, a što smo istakli u ovom Planu.

o Obavezno vršiti redovne periodične preglede uslova radne sredine kao i primjerene

mjere za zaštitu životne sredine. U slučajevima kada je moguć kontakt sa opasnim ili

štetnim materijama ili da se u prilikom redovnih pregleda uslova radne sredine

konstatuje povećan nivo buke, prašine, vlage ili bioloških i hemijskih štetnosti, treba

odrediti mjere kojima će se određene štetnosti svesti na određenu prihvatljivu mjeru,

ako se ne mogu u potpunosti eliminisati, a radnicima obezbjediti adekvatna sredstva za

zaštitu disajnih organa, ruku, lica, kože (zaštitne rukavice, zaštitna obuća i sl).

Obavezni su, u zakonskim rokovima, redovni periodični pregledi sredstava, sa aspekta

primjene mjera zaštite na radu, odnosno Zakona o zaštiti na radu

o Radove na proizvodnji uglja površinskim kopovima raditi i usmjeravati na osnovu

rudarskog projekta vodeći pri tome posebno računa o sigurnosti zaposlenika, strojeva i

oprema

o Svi zaposlenici moraju uz potpis biti zaduženi sa odgovarajućim upustvima za radno

mjesto na kome rade

o Svi novoprimljeni radnici prije stupanja na posao moraju biti zaduženi sa

odgovarajućim upustvima za rad kao i upoznati sa mjerama zaštite na radu i zaštite od

požara

o Sistem za obaranje prašine na postrojenju za preradu držati u ispravnom stanju i

upotrebljavati prema potrbi, a na mjestima gdje se stvara povećana zaprašenost

upotrebljavati zaštitne maske

o Obavezno obezbjediti da se u krugu radilišta nalazi najmanje jedno uredno popunjeno

sanduče prve pomoći u slučaju povrede zaposlemika

Odgovorna osoba, u skladu sa Pravilnikom o sadržaju informacija o sigurnosnim

mjerama i sadržaju unutrašnjih i spoljnih planova intervencije u djelatnosti preduzeća, je

direktor preduzeća. Sve planirane intervencije, bilo da se radi o izvođenju vježbi ili akcijama u

slučaju stvarnog događaja – akcidenta, ispred preduzeća će voditi tehnički direktor, a u

njegovoj odsutnosti Direktor preduzeća ili lice koje ispunjava uslove za efikasno vođenje

aktivnosti, koje odredi Direktor proizvodnje, a imenuje direktor preduzeća.



15. NAČIN IZVJEŠTAVANJA O REZULTATIMA IZVRŠENJA MJERA

Način izvještavanja o rezultatima izvršenja mjera odnosi se na niz aktivnosti u smislu

administrativnog regulisanja odeđenih pojava, koje mogu izazvati određene negativne

posljedice, ukoliko se ne regulišu na vrijeme. Pomenute mjere zaštite obuhvataju sljedeće

aktivnosti:

- Obezbjediti instrumente da se u toku izvođenja svakodnevnih radnih

aktivnosti, vrši permanentna kontrola, u smislu mogućih uticaja na okoliš

- Obezbjediti instrumente u okviru ugovorene dokumentacije, o neophodnosti

poštivanja svih propisanih mjera u fazi eksploatacije

- Obezbjediti instrumente, a na realizaciji poslova iz domena monitoringa

emisija angažovati one subjekte koji imaju stručni kadar za ispunjavanje

definisanih zadataka u oblasti zaštite okoliša

- Obezbjediti instrumente o neophodnosti stručnog usavršavanja radnog osoblja

u domenu eksploatacije predmetnog ležišta, sa aspekta upravljanja okolišem u

konkretnim okolnostima

Sve analize o izvršenim mjerenjima emisija investitor će dostavljati nadležnom

inspekcijskom organu uprave, javnosti, nadležnim Ministarstvima, te drugim institucijama

kojima ta nadležnost pripada Zakonom.

16. FINANSIJSKA PROCJENA ZA IZVRŠENJE PLANA

U tebeli 16.1. prikazana je finansijska procjena za izvršenje „Plana aktivnosti“ na godišnjem nivou za PK „Šikulje“.



Tabela 16.1. – Finansijska procjena za izvršenje Plana na godišnjem nivou za PK „Šikulje“

Predmet Namjena Lokacija/mjesto Broj objekata

Cijena po uzorku (KM)

Iznos

(KM)

Uređenje slobodnih površina, formiranje zelene barijere-rekultivacija završnih ravni

Smanjenje uticaja buke i prašine na širu okolinu

Područje eksploatacionog polja

3 2.000 6.000,00

Izgradnja „separatora ulja i masnoća“; izgradnja slivnih površina; te odvodnog kanala i rešetke

Zaštita zemljišta i vode, te prihvat i tretman zauljenih voda

U blizini utovarno-transportnog platoa

1 6.000 6.000,00

Izrada sistema za prihvat i mehanički tretman oborinskih voda „taložnika“ sa radnih i manipulativnih površina PK

Zaštita površinskih voda, prečišćavanje oborinskih i zagađenih voda sa utovarnog i skladišnog platoa

Na obodu skladišnog ili utovarnog platoa u blizini otvorenog recipijenta voda

1 3.000 3.000,00

Nabavka namjenskog kontejnera zatvorenog tipa (V=5 m3) za prikupljanje otpada

Zaštita zemljišta i voda, uklanjanje neprijatnih mirisa

Betonirana ili ravna površina u krugu utovarno-transportnog platoa

2 2.000 4.000,00

Izgradnja višekomorne, vodonepropusne septičke jame

Zaštita zemljišta i voda, prihvat otpadnih voda

Na najpovoljnijoj lokaciji u krugu utovarnog platoa

1 3.000 3.000,00

Instalacija mlaznica-sistema obaranja prašine (prskanje materijala i saobračajnica vodom u vidu sitnih kapljica)

Zaštita zraka, zemljišta, flore, zaštita radnika zaposlenih na PK-kopu

Na pogodnom mjestu utovarno-transportnog platoa

5 1.000 5.000,00

UKUPNO 27.000,00 KM



Prethodnom analizom, iskustvenih metoda i drugih proračuna, za izvršenje Plana aktivnosti sa mjerama i rokovima za postepeno smanjenje emisija, odnosno zagađenja i usaglašavanje sa najboljom raspoloživom tehnikom, za PK-kamenolom „Šikulje“ predviđa se finansijska investicija u iznosu od ukupno 27.000,00 KM.

17. PLAN NAKON PRESTANKA RADA

PK „ŠIKULJE“

Na području površinske eksploatacije mineralne sirovine, u ovom slučaju ugljeva, najznačajnija kvalitativna promjena je na zemljištu. Stoga se uglavnom i govori o rekultivaciji kao skupu mjera i zahvata tehničke, agrotehničke i biološke prirode, kojima se oštećena zemljišta vraćaju u prvobitnu funkciju.

Rudarskim radovima se oštećuji ogromne zemljišne površine, ali to bi trebala biti privremena promjena namjene i korištenja ovih prostora, što je i zakonom regulisano.

Nakon prestanka eksploatacije na lokalitetu PK „Šikulje“ potrebno je izvršiti rekultivaciju terena u skladu sa „Projektom rekultivacije“ koji će biti urađen u cilju definisanja svih operacija i zahvata koji se moraju poduzeti u tom slučaju.

Za uspjeh buduće rekultivacije, kao kvalitativni pokazatelj, najznačajnija je činjenica da su krovinski materijali zastupljeni na području djelovanja PK „Šikulje“ iz reda rekultibilnih.

To znači da su njihova vodno-fizička i hemijska svojstva povoljna, kao i teksturni sastav, te da se za 5-6 godina nakon završene rekultivacije na ovim površinama može govoriti o formiranju plodnog sloja zemljišta, osposobljenog za bioprodukciji dovoljnog broja i vrsta kultura, koje mogu biti osnova za razvoj nekog lokalnog proizvodnog kapaciteta.

17.1. TEHNIČKA REKULTIVACIJA

Pod tehničkom rekultivacijom podrazumjeva se:

- ravnanje i nivelisanje površine planuma vanjskog i unutrašnjeg odlagališta

- nanošenje humusmog sloja

- zaštita planuma od slivnih voda

- dovođenje završnih kosina PK u nagibe koji se budu planirali iz uslova

planirane rekultivacije



ZAVRŠNA KOSINA NAKON IZVEDENE TEHNIČKE REKULTIVACIJE

485

5,95

17,7

6,86

10,66

Ravnanje planuma najniže etaže kopa ima za cilj eliminisanje mikrodepresija kako ne

bi došlo do pojave akumulacije i zadržavanja vode na istim (stvaranje akimulacija vode u

manjim udubljenjima terena), i da bi se postigla što ravnija površina koja se može obrađivati

odgovarajućom poljoprivrednom mehanizacijom.

Osim ovih radova potrebno je pristupiti sadnji rastinja na kosinama etaža s ciljem

stabilizacije završnih etaža kopa i sprječavanja štetnih erozionih procesa. Nakon ravnanja i

nivelisanja platoa, potrebno je pristupiti nanošenju plodnog humusnog sloja zemljišta, debljine

oko 30 cm.

Kao humusni sloj za buduću rekultivaciju treba koristiti pokriveni materijal rudnog

ležišta i to onih kvalitetnijih njegovih dijelova, koja ima povoljnu reakciju i povoljan sadržaj

humusa, a što se dokazuje hemijskim analizama zemljišta.

Zaštita planuma od slivnih voda provodi se u cilju zaštite od viška vode, izradom

obodnih kanala po rubu planuma odgovarajućih dimenzija (širina kanala na dnu 0,5 m, širina u

vrhu 0,8 m i dubina kanala 0,7 m).

Površinski kopovi u tehničkim parametrima eksploatacije i razvoja objekta sadrže i

elemente tehničke rekultivacije (elementi radnih i završnih etaža, visina, nagib i širina etaža),

koji su veoma slični terasama kod tehničkog uređenja zemljišta.

Kvalitativni pokazatelji dobro izvedene tehničke rekultivacije, koja se radi sukcesivno

od prvih količina otkopane i odložene otkrivke, pa sve do završnih radova i zatvaranja

površinskog kopa jesu sljedeći elementi:

� planum odlagališta generalnog nagiba do 3%, isplaniran i bez depresija

� kosine odlagališta tehnički urađene kao terase, sa najmanjom zastupljenošću južnih i

jugozapadnih ekspozicija, ukoliko je to moguće

� obodni kanali i kanali za prihvat i odvođenje, kao i izmještanje površinskih tekućica,

trebaju biti projektovani i izvedeni kao hidrotehnički objekti

� u cilju vjetrozaštitnog pojasa, potrebno je pravovremeno zasaditi drvenaste kulture,

prema najbližem naselju i najdominantnijem vjetru

Slika 17.1.- Tehnička rekultivacija završne konture



17.2. AGROTEHNIČKA REKULTIVACIJA

U fazi agrotehničke rekultivacije koja slijedi odmah iza tehničke faze preduzimaju se sljedeće mjere:

- fosfatizacija i kalizacija

- humizacija i

- oranje i mješanje dubljeg sloja sa površinskim

Fosfatizacija i kalizacija preduzima se zbog niskog sadržaja fosfora, a sprovodi se unošenjem fosfatnih gnojiva koja pored fosfora sadrže i azot.

Humizacija tla povećava se unošenjem stajnjaka i zelenog gnojiva. Količina stajnog gnojiva kojeg je potrebno unijeti u prvoj godini rekultivacije je 2-3 vagona po jednom hektaru.

17.3. BIOLOŠKA REKULTIVACIJA

Kako bi se izvršila adekvatna rekultivacija i ocjena bonitetne kategorije ležišta,

potrebno je izvršiti pedološka ispitivanja u toku i nakon pojedinih proizvodnih faza

rekultivacije.

Osnovni princip biološke rekultivacije/sanacije je stvaranje supstrata koji će

permanentno omogučiti opstanak biljkama, što podrazumjeva minimum vegetacijskih uslova

(osiguranje biljke vodom, zrakom i hranjivim sastojcima).

Biološka rekultivacija treba da bude skladna okruženju i lokalitetu.

Pripreme biološke rekultivacije odnose se na proizvodnju autohtonih šumskih sadnica,

koje bi se sukcesivno koristile za pošumljavanje manjih dijelova kamenoloma, koji neće biti

dugoročno izloženi rudarskim radovima.

Ove kombinovane mjere tehničke i biološke rekultivacije, iako bi se provodile na

manjim površinama, doprinjele bi stabilnosti i umanjile proces erozije, kojima su ova zemljišta

podložna.

Biološka faza rekultivacije i namjena ovih površina završetka eksploatacije, rezultat su

usaglašenosti prostornog plana, strategije razvoja općine na kojoj se nalazi proizvodni objekat,

te programa lokalnih zajednica.



Slika 17.1.–Šematski prikaz rekultivisanih kosina i etažne berme



ZAKLJU ČAK

Primjena kontinuirane tehnologije na površinskom kopu „Šikulje“ u Lukavcu nema

naročitog značaja na zagađenje zraka usljed izduvnih gasova, ispuštanja goriva, maziva i

zagađenje vodotoka i rijeka, dok su buka i vibracija prisutne u zanemarljivom obliku.

Glavni uticaj na okolinu su degradacija terena, presjecanje puteva, vodotoka, prosipanje

materijala i zagađenje zraka usljed zaprašenosti.

Samo degradiranje terena nije stalnog karaktera i u narednoj fazi će se isti dovesti u

funkciju proizvodnje (tehničke i biološke rekultivacije). Prosipanje materijala rješit će se

pomoćnim mašinama.

Zagađenost zraka usljed zaprašenosti rješavat će se uvođenjem mehaničke zaštite

okoliša od dodira sa materijalom na tračnom transporteru masa, te kvašenjem materijala koji se

otkopava i transportuje ili izradom vještačkih barijera za ublažavanje dejstva vjetra, što se

može obaviti pomoćnom mehanizacijom.

. Buka koja se stvara u toku tehnološkog procesa dobivanja i prerade uglja na PK-

„Šikulje“ neće uticati na stanovništvo koje se nalazi u blizini.

Korištenjem Matrix metode (formiranje matrica sa brojčanim pokazateljima

ugroženosti životne sredine), kao i metode Promethee (metoda rangiranja), matematički je

dokazano da kontinuirana tehnologija i transport trakama, u poređenju sa drugim

tehnologijama i transportima, kroz životnu sredinu je u samom vrhu, a prema kriteriju zaštite

životnog okoliša.

Investitor je dužan sprovoditi potrebna ispitivanja i monitoring (mjerenja) u svim

fazama tehnološkog procesa dobivanja i prerade uglja, u cilju utvrđivanja uticaja rada PK

„Šikulje“ na okoliš i zaposlene radnike, kako je to data u ovom „Planu aktivnosti“.

Potrebno je dati značaj programima i projektima rekultivacije/remedijacije odlagališta i

drugih degradiranih površina, jer se nakon izvedenih radova i osposobljvanja ovakvih

zemljišta za bio produkciju, uložena sredstva vrlo brzo vraćaju, jer za razliku od drugih vidova

ulaganja u zaštitu čovjekovog okoliša, koja opterećuju kao čist trošak, rekultivacijom zemljišta

ulaganja stvaraju nove vrijednosti. Direktor RI: _________________________ Dr.sc.Rasim Pirić, dipl.inž.maš.

- naučni savjetnik -