Download ppt - Sociologija Sociologija Prava Web (1)

UNIVERZITET U TRAVNIKUUNIVERZITET U TRAVNIKU

PRAVNI FAKULTETPRAVNI FAKULTET

OPŠTA SOCIOLOGIJA SA SOCIOLOGIJOM PRAVAOPŠTA SOCIOLOGIJA SA SOCIOLOGIJOM PRAVA

PROF. DR. KUSTURA MENSUR ([email protected])PROF. DR. KUSTURA MENSUR ([email protected])

VIŠI ASISTENT, MR. KNEŽEVIĆ KRISTINA ([email protected])VIŠI ASISTENT, MR. KNEŽEVIĆ KRISTINA ([email protected])

LITERATURALITERATURA

Osnovna literatura:Osnovna literatura:

Fuad Saltaga: Sociologija, Pravni fakultet, Sarajevo 2006Fuad Saltaga: Sociologija, Pravni fakultet, Sarajevo 2006 Jean Karbonije: Pravna sociologija, Sremski Karlovci – Novi Sad; CID – Titograd, Jean Karbonije: Pravna sociologija, Sremski Karlovci – Novi Sad; CID – Titograd,

19921992

Dopunska literatura:Dopunska literatura:

Mitrović M. Milovan: Uvod u Sociologiju i sociologiju prava, Službeni glasnik, Mitrović M. Milovan: Uvod u Sociologiju i sociologiju prava, Službeni glasnik, Beograd 2006Beograd 2006

Duško Vrban: Sociologija prava, Golden Marketing – Tehnička knjiga, Zagreb Duško Vrban: Sociologija prava, Golden Marketing – Tehnička knjiga, Zagreb 20062006

Saša Bovan: Osnovi sociologije i sociologije prava, Sluzbeni glasnik, Beograd Saša Bovan: Osnovi sociologije i sociologije prava, Sluzbeni glasnik, Beograd 20082008

George Ritzer: Suvremena sociologijska teorija, Zagreb, Nakladni zavod, „Globus“ George Ritzer: Suvremena sociologijska teorija, Zagreb, Nakladni zavod, „Globus“ 19971997

Entoni Gidens: Sociologija, CID Podgorica – Romanov Banja Luka 2001Entoni Gidens: Sociologija, CID Podgorica – Romanov Banja Luka 2001

PREDMET SOCIOLOGIJE, SOCIOLOSKI METOD, SOCIOLOGIJA PRAVAPREDMET SOCIOLOGIJE, SOCIOLOSKI METOD, SOCIOLOGIJA PRAVA

Sociologija proučava ono sto je zajedničko svim društvenim pojavama, odnosno Sociologija proučava ono sto je zajedničko svim društvenim pojavama, odnosno ona vrši sintezu i uopštavanje rezultata posebnih društvenih nauka. Ona definira ona vrši sintezu i uopštavanje rezultata posebnih društvenih nauka. Ona definira pojam ljudskog društva kao cjeline svih društvenih pojava, zakone međusobne pojam ljudskog društva kao cjeline svih društvenih pojava, zakone međusobne uslovljenosti i povezanosti svih tih pojava u jednu cjelinu kao i zakone razvoja uslovljenosti i povezanosti svih tih pojava u jednu cjelinu kao i zakone razvoja društva kao cjeline. Dakle, sociologija ne samo da utvrđuje ono sto je zajedničko društva kao cjeline. Dakle, sociologija ne samo da utvrđuje ono sto je zajedničko svim društvenim pojavama nego i ono sto je zakonitost svih ljudskih društava svim društvenim pojavama nego i ono sto je zakonitost svih ljudskih društava kako u pogledu njihove strukture tako i u pogledu njihovog razvoja. Ono sto kako u pogledu njihove strukture tako i u pogledu njihovog razvoja. Ono sto sociologija naučno definira kao svoj predmet je povezanost svih društvenih sociologija naučno definira kao svoj predmet je povezanost svih društvenih pojava u jednu cjelinu i razvoj te cjeline u kretanju, međusobnu uslovljenost tih pojava u jednu cjelinu i razvoj te cjeline u kretanju, međusobnu uslovljenost tih pojava jednih na druge i uticaj svake od njih na cjelinu i cjeline na nju. Isto tako, pojava jednih na druge i uticaj svake od njih na cjelinu i cjeline na nju. Isto tako, sociologija proučava i korelacije društva s ostalim pojavama u prirodi u onoj mjeri sociologija proučava i korelacije društva s ostalim pojavama u prirodi u onoj mjeri koliko je priroda postala podruštvljena.koliko je priroda postala podruštvljena.

Sociologija proučava pojam društva i njegovu strukturu sastavljenu iz različitih Sociologija proučava pojam društva i njegovu strukturu sastavljenu iz različitih segmenata – društvenih pojava. To je ono sto se definise društvenom statikom, segmenata – društvenih pojava. To je ono sto se definise društvenom statikom, jer se ovdje društvo proučava u stanju mirovanja, daje se presjek društva bez jer se ovdje društvo proučava u stanju mirovanja, daje se presjek društva bez obzira na njegovo kretanje. Nasuprot definisanju društvene strukture, drugi dio obzira na njegovo kretanje. Nasuprot definisanju društvene strukture, drugi dio sociologije poučava i definise društvenu dinamiku (odnose, relacije) međusobnu sociologije poučava i definise društvenu dinamiku (odnose, relacije) međusobnu uslovljenost s jedne strane društva i izvandruštvenih pojava (priroda), s druge uslovljenost s jedne strane društva i izvandruštvenih pojava (priroda), s druge strane, društvo u cjelini i njegove sastavne elemente, i na kraju, interakciju i strane, društvo u cjelini i njegove sastavne elemente, i na kraju, interakciju i funkcionalnost samih tih elemenata.funkcionalnost samih tih elemenata.


Metod definišemo kao način kojim se u nauci dolazi od saznanja predmeta koji Metod definišemo kao način kojim se u nauci dolazi od saznanja predmeta koji proučavamo, a metodologija je nauka o metodu. Kondenzirano rečeno, suštinu proučavamo, a metodologija je nauka o metodu. Kondenzirano rečeno, suštinu metoda određujemo kao postupak kojim se, na osnovu prethodnog znanja o metoda određujemo kao postupak kojim se, na osnovu prethodnog znanja o predmetu nauke, dolazi do daljeg, potpunijeg saznanja. U najširem smislu, metod predmetu nauke, dolazi do daljeg, potpunijeg saznanja. U najširem smislu, metod obuhvata tri primarna segmenta. Prvo, riječ je o postupku kako se dolazi do obuhvata tri primarna segmenta. Prvo, riječ je o postupku kako se dolazi do saznanja, tj. koje radnje treba izvršiti da bi se došlo do saznanja istraživanog saznanja, tj. koje radnje treba izvršiti da bi se došlo do saznanja istraživanog predmeta. Drugo, to je saznanje o samom predmetu, koje omogućava da se predmeta. Drugo, to je saznanje o samom predmetu, koje omogućava da se postupak bolje prilagodi predmetu i tako obuhvati i svom korijenu. I treće, to su postupak bolje prilagodi predmetu i tako obuhvati i svom korijenu. I treće, to su sredstva pomoću kojih se predmet može u suštini saznati. sredstva pomoću kojih se predmet može u suštini saznati.

Opšti postupak naučnog saznanja predmeta istraživanja sastoji se iz šest Opšti postupak naučnog saznanja predmeta istraživanja sastoji se iz šest osnovnih faza: određivanje predmeta istraživanja, postavljanje generalne osnovnih faza: određivanje predmeta istraživanja, postavljanje generalne hipoteze, prikupljanje činjenica, opis pojave, naučno objašnjenje, postavljanje hipoteze, prikupljanje činjenica, opis pojave, naučno objašnjenje, postavljanje naučnog zakona i provjeravanje objašnjenja utvrđenog zakona.naučnog zakona i provjeravanje objašnjenja utvrđenog zakona.

Metode prikupljanja činjenica u sociologiji su: posmatranje, ispitivanje, mjerenje, Metode prikupljanja činjenica u sociologiji su: posmatranje, ispitivanje, mjerenje, eksperiment, upoređivanje, analiza studije slučaja.eksperiment, upoređivanje, analiza studije slučaja.

Posmatranje kao poseban metod podrazumijeva racionalno pasivan odnos Posmatranje kao poseban metod podrazumijeva racionalno pasivan odnos posmatrača, apstrahovan od emocija, interesa i real-političkih potreba, usmjeren posmatrača, apstrahovan od emocija, interesa i real-političkih potreba, usmjeren na objektivno posmatranje pojave onakve kakvom se ona manifestuje u na objektivno posmatranje pojave onakve kakvom se ona manifestuje u stvarnosti, nasuprot eksperimentu gdje je posmatračstvarnosti, nasuprot eksperimentu gdje je posmatrač aktivni akter same pojave.


Ispitivanje je čin kad ispitivač postavlja pitanje o izvjesnim socijalnim pojavama Ispitivanje je čin kad ispitivač postavlja pitanje o izvjesnim socijalnim pojavama na koje ispitanik odgovara. Po pravilu, ispitivanje koristi usmeni razgovor, ali na koje ispitanik odgovara. Po pravilu, ispitivanje koristi usmeni razgovor, ali može biti i pismeno. Ispitivanje hronoloski ide prvo od slobodnog razgovora, u može biti i pismeno. Ispitivanje hronoloski ide prvo od slobodnog razgovora, u kome se pitanja formulišu u toku sadržaja razgovora, i drugo, razgovora na kome se pitanja formulišu u toku sadržaja razgovora, i drugo, razgovora na osnovu unaprijed pripremljenog upitnika koga se ispitivač treba strogo osnovu unaprijed pripremljenog upitnika koga se ispitivač treba strogo pridržavati. Pismena ispitivanja vrše se pomoću pisanog upitnika, gdje ispitanici pridržavati. Pismena ispitivanja vrše se pomoću pisanog upitnika, gdje ispitanici odgovaraju pismeno.odgovaraju pismeno.

Pod mjerenjem se podrazumijeva kvantitativno posmatranje pojava. Za mjerenje Pod mjerenjem se podrazumijeva kvantitativno posmatranje pojava. Za mjerenje društvenih pojava u okviru sociologije konstituirana je sociometrija. Ona nije ništa društvenih pojava u okviru sociologije konstituirana je sociometrija. Ona nije ništa drugo nego sociološki metod za mjerenje društvenih pojava. Sociometrija mjeri drugo nego sociološki metod za mjerenje društvenih pojava. Sociometrija mjeri stepen privlačenja ili odbijanja pojedinih individuuma u okviru određene grupe i stepen privlačenja ili odbijanja pojedinih individuuma u okviru određene grupe i na taj način izvodi sociometrijski test.na taj način izvodi sociometrijski test.

Pod eksperimentom se u sociologiji definiše posmatranje pojave koja je vještački Pod eksperimentom se u sociologiji definiše posmatranje pojave koja je vještački proizvedena, u cilju sto boljeg proučavanja. Suština eksperimenta sastoji se u proizvedena, u cilju sto boljeg proučavanja. Suština eksperimenta sastoji se u tome da se u novoproizvedenoj eksperimentalnoj situaciji, obezbijede povoljniji tome da se u novoproizvedenoj eksperimentalnoj situaciji, obezbijede povoljniji uslovi i okolnosti za posmatranje neke pojave nego u prirodnoj situaciji.uslovi i okolnosti za posmatranje neke pojave nego u prirodnoj situaciji.


Sociologija prava kao posebna sociološka disciplina odgovara na krucijalno Sociologija prava kao posebna sociološka disciplina odgovara na krucijalno pitanje: kako se pravo primjenjuje? Sociologija prava bavi se stvarnošću prava.pitanje: kako se pravo primjenjuje? Sociologija prava bavi se stvarnošću prava.

Dva područja: 1. proces nastanka i promjene prava – kako pravo funkcionira kao Dva područja: 1. proces nastanka i promjene prava – kako pravo funkcionira kao socijalna institucija povezana s drugim elementima društva: socijalnim, socijalna institucija povezana s drugim elementima društva: socijalnim, ekonomskim, kulturnim i političkim kontekstom; 2. primjena prava, te stvarnost ekonomskim, kulturnim i političkim kontekstom; 2. primjena prava, te stvarnost prava, odnosi i materijalni učinci koje pravo produkuje.prava, odnosi i materijalni učinci koje pravo produkuje.

U smislu posebne sociologije, sociologija prava je primjena empirijskih socioloških U smislu posebne sociologije, sociologija prava je primjena empirijskih socioloških metoda na pravne probleme. Njen predmet obuhvata i ispitivanje uslova i načina metoda na pravne probleme. Njen predmet obuhvata i ispitivanje uslova i načina primjene pravnih normi, socijalnog konteksta, odnosa javnosti prema pravu, primjene pravnih normi, socijalnog konteksta, odnosa javnosti prema pravu, pravnim institucijama, pravnim sistemima i akterima, pravne profesije i karijere i pravnim institucijama, pravnim sistemima i akterima, pravne profesije i karijere i mnogih drugih pitanja. mnogih drugih pitanja.

U sociologiji prava postoji tri glavna teorijska pravca: funkcionalistički, U sociologiji prava postoji tri glavna teorijska pravca: funkcionalistički, marksistički i instrumentalistički, čiji se nastanak povezuje s tri velika sociologa: marksistički i instrumentalistički, čiji se nastanak povezuje s tri velika sociologa: Durkheim, Marx i Weber: funkcionalistički pravac vezuje se za Emila Dirkema, a Durkheim, Marx i Weber: funkcionalistički pravac vezuje se za Emila Dirkema, a kasnije za Parsonsa. Instrumentalistički pravac stoji u vezi sa Max Weber, dok kasnije za Parsonsa. Instrumentalistički pravac stoji u vezi sa Max Weber, dok marksističkom pravcu pripadaju: Kral Marx, Stucka, Pasukanis, zatim marksističkom pravcu pripadaju: Kral Marx, Stucka, Pasukanis, zatim neomarksisti (Neumann, Habermas).neomarksisti (Neumann, Habermas).

O POJMU DRUŠTVA U SOCIOLOGIJIO POJMU DRUŠTVA U SOCIOLOGIJI

1. O pojmu društva1. O pojmu društva Društvo je pojava sui generis ili, društvo je poseban kvalitet u objektivnoj Društvo je pojava sui generis ili, društvo je poseban kvalitet u objektivnoj

stvarnosti;stvarnosti; Suštinu društva čine najrazličitiji odnosi među socijalnim grupama;Suštinu društva čine najrazličitiji odnosi među socijalnim grupama;

2. Pojam savremenog društva2. Pojam savremenog društva Savremeno društvo čini zaseban konkretni totalitet i jednu istorijsku Savremeno društvo čini zaseban konkretni totalitet i jednu istorijsku

individualnost koja svojom imanentnosču i neponovljivosču odstupa od svega sto individualnost koja svojom imanentnosču i neponovljivosču odstupa od svega sto je do sada istorija oblikovala. Pod savremenosću mislimo modernitet, prijelaz od je do sada istorija oblikovala. Pod savremenosću mislimo modernitet, prijelaz od klasnog kapitalističkog društva u tehnologijsko društva sa svim njemu klasnog kapitalističkog društva u tehnologijsko društva sa svim njemu pripadajućim karakteristikama (apstraktna racionalnost, emancipacija rada, pripadajućim karakteristikama (apstraktna racionalnost, emancipacija rada, individualizam, životna orijentacija na budućnost, te sekularizacija individualizam, životna orijentacija na budućnost, te sekularizacija transcendentalnog i utopijskog mišljenja. Pod modernošću se, dakle, misli istorija transcendentalnog i utopijskog mišljenja. Pod modernošću se, dakle, misli istorija i vrijeme koje novinama rastače prijašnje strukture i nenapredna društva.i vrijeme koje novinama rastače prijašnje strukture i nenapredna društva.

3. Savremeno društvo – definicija3. Savremeno društvo – definicija Pod društvom definišemo tip socijalnog sistema, koji bez obzira na aspekt Pod društvom definišemo tip socijalnog sistema, koji bez obzira na aspekt

društvenosti, posjeduje stepen samodovoljnosti u odnosu na njegovo okruženje. društvenosti, posjeduje stepen samodovoljnosti u odnosu na njegovo okruženje. Okruženje društvenog sistema odlikuje se, pak, svojom samodovoljnošću koja Okruženje društvenog sistema odlikuje se, pak, svojom samodovoljnošću koja izrasta na posebnoj imanentnosti zakona kulturnog, religijskog, političkog i izrasta na posebnoj imanentnosti zakona kulturnog, religijskog, političkog i socijalnog sistema, a zatim i individuuma kao zasebnog i neponovljivog aktera. socijalnog sistema, a zatim i individuuma kao zasebnog i neponovljivog aktera. Samodovoljnost nekog društva jeste funkcija uravnotežene kombinacije njegovog Samodovoljnost nekog društva jeste funkcija uravnotežene kombinacije njegovog odnosa s okolinom i stanja njegove unutarnje integracije.odnosa s okolinom i stanja njegove unutarnje integracije.


U gore navedenoj definiciji, društvo je sistem uloga i funkcija koje trebaju U gore navedenoj definiciji, društvo je sistem uloga i funkcija koje trebaju odgovarati na uticaje iz različitih okruženja, pa se ne može odrediti iz odgovarati na uticaje iz različitih okruženja, pa se ne može odrediti iz zdravorazumske projekcije kao grupa konkretnih ljudskih jedinki. Društvo je, zdravorazumske projekcije kao grupa konkretnih ljudskih jedinki. Društvo je, dakle, skupina ljudi s određenim ulogama i zadacima. Ono je ostvarenje sinteze dakle, skupina ljudi s određenim ulogama i zadacima. Ono je ostvarenje sinteze različitih struktura, koje nastaju povezivanjem funkcija ili integracijom različitih struktura, koje nastaju povezivanjem funkcija ili integracijom podijeljenog rada, a očituje se i oživotvoruje se u zajednicama najrazličitijih vrsta podijeljenog rada, a očituje se i oživotvoruje se u zajednicama najrazličitijih vrsta i poredaka.i poredaka.

Svako zbiljsko društvo je uvijek posebno i samodovoljno društvo u nekom Svako zbiljsko društvo je uvijek posebno i samodovoljno društvo u nekom određenom stepenu i kao zatvorena globalna zajednica čini sastav odnosa i određenom stepenu i kao zatvorena globalna zajednica čini sastav odnosa i institucija.institucija.


4. Građansko društvo4. Građansko društvo U modernom značenju pojam građansko društvo označava osamostaljivanje U modernom značenju pojam građansko društvo označava osamostaljivanje

vlasništva i emancipaciju radne snage i njihovo izdvajanje iz agrarnih društava. vlasništva i emancipaciju radne snage i njihovo izdvajanje iz agrarnih društava. Ono je sistem socijalnih odnosa u kojima emancipovani individuumi slijede svoj Ono je sistem socijalnih odnosa u kojima emancipovani individuumi slijede svoj poseban interes nastojeći tako zadovoljiti potrebe. Građansko društvo je, dakle, poseban interes nastojeći tako zadovoljiti potrebe. Građansko društvo je, dakle, izraz koji označava cjelovitu strukturu socijalnih odnosa kao racionalnog izraz koji označava cjelovitu strukturu socijalnih odnosa kao racionalnog ponašanja, kao sekularizacija vrijednosti, kao prosvijećenosti, kao političko ponašanja, kao sekularizacija vrijednosti, kao prosvijećenosti, kao političko oslobođenje apstraktnog individuuma koji afirmise ontološku jednakost među oslobođenje apstraktnog individuuma koji afirmise ontološku jednakost među ljudima, kao privatno vlasništvo i sloboda pojedinca da raspolažu svojom radnom ljudima, kao privatno vlasništvo i sloboda pojedinca da raspolažu svojom radnom snagom.snagom.

5. Sustina savremenog građanskog društva5. Sustina savremenog građanskog društva U pravom smislu ovo društvo je moderno, to je postindustrijsko društvo čiju U pravom smislu ovo društvo je moderno, to je postindustrijsko društvo čiju

esenciju cine modernost i blagostanje. Modernost se manifestuje kao esenciju cine modernost i blagostanje. Modernost se manifestuje kao savlađivanje prepreka na putu ka stvaranju sredstava svih vrsta kojima se savlađivanje prepreka na putu ka stvaranju sredstava svih vrsta kojima se povećava čovjekova moć, moć njegovih organa, njegova uma, njegovih mišica i povećava čovjekova moć, moć njegovih organa, njegova uma, njegovih mišica i njegove motivacije. Izraz blagostanje treba da označi da solidarnost i briga za njegove motivacije. Izraz blagostanje treba da označi da solidarnost i briga za jednakost uslova nije samo funkcija države, već funkcija svih subsistema koji čine jednakost uslova nije samo funkcija države, već funkcija svih subsistema koji čine jedno društvo. jedno društvo.


Postindustrijskim se naziva moderno društvo jer u njemu prevladava tehnokratija Postindustrijskim se naziva moderno društvo jer u njemu prevladava tehnokratija koja svojom moĆi potiskuje privatne vlasnike i privatno vlasništvo, koja koja svojom moĆi potiskuje privatne vlasnike i privatno vlasništvo, koja programira razvoj i rast društva prema interesima privrednih aktera i njihovih programira razvoj i rast društva prema interesima privrednih aktera i njihovih proizvodnih programa. proizvodnih programa.

Masovno društvo postepeno prerasta u informatičko društvo. Tehnologija Masovno društvo postepeno prerasta u informatičko društvo. Tehnologija omogućuje proizvodnju unikata, a ne samo masovnu proizvodnju. Proizvodnja omogućuje proizvodnju unikata, a ne samo masovnu proizvodnju. Proizvodnja prema individualnim ukusima, potrebama i sklonostima, prevladavanje znanja i prema individualnim ukusima, potrebama i sklonostima, prevladavanje znanja i informacija nad sirovinama i materijalom u proizvodu Čine da je informacija informacija nad sirovinama i materijalom u proizvodu Čine da je informacija postala bit proizvodnje roba.postala bit proizvodnje roba.

6. Politike institucije savremenog društva6. Politike institucije savremenog društva U samoj državi kao pravno političkoj instituciji koja je podređena ustavnosti i U samoj državi kao pravno političkoj instituciji koja je podređena ustavnosti i

zakonitosti, a ne političkim partijama ili interesnim grupama, dogodile su se tri zakonitosti, a ne političkim partijama ili interesnim grupama, dogodile su se tri značajne promeje. Prvo, parlament gubi moć u odnosu na izvrsnu i upravnu vlast; značajne promeje. Prvo, parlament gubi moć u odnosu na izvrsnu i upravnu vlast; Drugo, kadrovske i masovne političke partije postaju stroge i disciplinirane; Drugo, kadrovske i masovne političke partije postaju stroge i disciplinirane; Treće, u sve institucije političkog subsistema, preko parlamentarnih i vladinih Treće, u sve institucije političkog subsistema, preko parlamentarnih i vladinih odbora ušle su grupe najrazličitijih eksperata i tako se oformila jedna grupa koja odbora ušle su grupe najrazličitijih eksperata i tako se oformila jedna grupa koja se može nazvati političkom tehnostrukturom.se može nazvati političkom tehnostrukturom.


Stabilnost normativnog poretka modernih društava zasniva se na moralnom i Stabilnost normativnog poretka modernih društava zasniva se na moralnom i političkom konsenzusu glavnih socijalnih i političkih aktera o osnovnim političkom konsenzusu glavnih socijalnih i političkih aktera o osnovnim vrijednostima i bitnim ciljevima društva. Svi su saglasni da se politika treba vrijednostima i bitnim ciljevima društva. Svi su saglasni da se politika treba graditi na koncepciji razvoja, rasta, modernizacije, očuvanja demokratije i graditi na koncepciji razvoja, rasta, modernizacije, očuvanja demokratije i ljudskih prava, povećanju životnog blagostanja i na socijalnoj sigurnosti.ljudskih prava, povećanju životnog blagostanja i na socijalnoj sigurnosti.

Bit je političke demokratije osigurati da odluke budu kvalitetne, a za to je Bit je političke demokratije osigurati da odluke budu kvalitetne, a za to je neophodno postaviti kriterije isključivanja nesposobnih, nemoralnih i zločinima neophodno postaviti kriterije isključivanja nesposobnih, nemoralnih i zločinima sklonih pojedinaca i grupa.sklonih pojedinaca i grupa.

7. Kulturni identitet savremenog društva7. Kulturni identitet savremenog društva Najvažniji aspekt našeg kulturnog identiteta jest apstraktna racionalnost koja Najvažniji aspekt našeg kulturnog identiteta jest apstraktna racionalnost koja

nam otupljuje duh time što nas prisiljava da sve događaje posmatramo nam otupljuje duh time što nas prisiljava da sve događaje posmatramo apstraktno, racionalizirajući ih uz pomoć apstraktnih naučnih ili ideologijskih apstraktno, racionalizirajući ih uz pomoć apstraktnih naučnih ili ideologijskih kategorija. Drugo, orijentacija na buducnost proizilazi iz jednog posebnog kategorija. Drugo, orijentacija na buducnost proizilazi iz jednog posebnog doživljaja vremena kojim se prošlost i sadašnjost zanemaruju i doživljaja vremena kojim se prošlost i sadašnjost zanemaruju i instrumentalizuju. Treći je proces individualizacije, iz čega se rezultira instrumentalizuju. Treći je proces individualizacije, iz čega se rezultira nemogućnost modernog individuuma da pripada drugome. Četvrta je nemogućnost modernog individuuma da pripada drugome. Četvrta je karakteristika, trajna potreba za manevarskim područjem o kojemu ili u kojemu karakteristika, trajna potreba za manevarskim područjem o kojemu ili u kojemu individuum može slobodno odlučivati. I na kraju tendencija ka sekularizaciji individuum može slobodno odlučivati. I na kraju tendencija ka sekularizaciji svake transcendentne ili utopijske slike svijeta.svake transcendentne ili utopijske slike svijeta.

MARKSISTIČKO POIMANJE PRAVAMARKSISTIČKO POIMANJE PRAVA

Karl Marx (1818-1883) i Friedrich Engels (1820-1895)Karl Marx (1818-1883) i Friedrich Engels (1820-1895) Polazna premisa Marksa i Engelsa je da je ekonomska proizvodnja osnova Polazna premisa Marksa i Engelsa je da je ekonomska proizvodnja osnova

političkoj i intelektualnoj povijesti, povijest kao povijest klasnih borbi, gdje je političkoj i intelektualnoj povijesti, povijest kao povijest klasnih borbi, gdje je emancipacija proletarijata shvaćeno kao emancipacija čovjećanstva.emancipacija proletarijata shvaćeno kao emancipacija čovjećanstva.

Marks je u istraživanju društvenih pojava, u otkrivanju esencije i pravilnosti Marks je u istraživanju društvenih pojava, u otkrivanju esencije i pravilnosti pojava koristio dijalektički metod. Dijalektika u marksističkoj doktrini se definiše pojava koristio dijalektički metod. Dijalektika u marksističkoj doktrini se definiše kao dijalektički materijalizam – filozofija marksizma, sto znači znanje o opštim kao dijalektički materijalizam – filozofija marksizma, sto znači znanje o opštim zakonima razvitka prirode, društva i ljudskog mišljenja. Po Marksu, istorijski zakonima razvitka prirode, društva i ljudskog mišljenja. Po Marksu, istorijski razvoj se odvija u pravcu sve složenije proizvodne organizacije društva, koja razvoj se odvija u pravcu sve složenije proizvodne organizacije društva, koja proizvodi i jedno važno teorijsko stajalište - samo pomoću kategorija razvijenih proizvodi i jedno važno teorijsko stajalište - samo pomoću kategorija razvijenih društava je moguće razumijeti društva iz prošlosti. Dijalektičkom metodom Marks društava je moguće razumijeti društva iz prošlosti. Dijalektičkom metodom Marks ce doći do opšteg rezultata poimanja društva kojeg ce izraziti u Predgovoru djela ce doći do opšteg rezultata poimanja društva kojeg ce izraziti u Predgovoru djela Prilog kritici političke ekonomijePrilog kritici političke ekonomije, gdje piše: “Način proizvodnje materijalnog , gdje piše: “Način proizvodnje materijalnog života uvjetuje procese društvenog, političkog i duhovnog života uopšte. Ne života uvjetuje procese društvenog, političkog i duhovnog života uopšte. Ne određuje svijest ljudi njihovo biće, već obrnuto, njihovo društveno biće određuje određuje svijest ljudi njihovo biće, već obrnuto, njihovo društveno biće određuje njihovu svijest.”njihovu svijest.”

U analizi građanskog društva Marks otkriva njegov antagonistički karakter, tj. da U analizi građanskog društva Marks otkriva njegov antagonistički karakter, tj. da se ono zasniva na odnosu subordinacije između kapitalista i proletera. Zbog svoje se ono zasniva na odnosu subordinacije između kapitalista i proletera. Zbog svoje antagonističke biti kapitalistički način proizvodnje treba biti oboren, da bi ustupio antagonističke biti kapitalistički način proizvodnje treba biti oboren, da bi ustupio mjesto novom društvu kojs se ne temelji na antagonizmu.mjesto novom društvu kojs se ne temelji na antagonizmu.


Marks je u proučavanju buržoaskog društva utvrdio dvije osnovne premise Marks je u proučavanju buržoaskog društva utvrdio dvije osnovne premise marksističke ekonomije – teoriju vrijednosti i zakon razvoja kapitalističkog marksističke ekonomije – teoriju vrijednosti i zakon razvoja kapitalističkog društva. Roba je opšti oblik kapitalističkog načina proizvodnje. Vrijednost neke društva. Roba je opšti oblik kapitalističkog načina proizvodnje. Vrijednost neke robe potiče iz količine društveno potrebnog rada za proizvodnju te robe.robe potiče iz količine društveno potrebnog rada za proizvodnju te robe.

U kapitalističkom društvenom odnosu, radna snaga koju radnik prodaje nezavisno U kapitalističkom društvenom odnosu, radna snaga koju radnik prodaje nezavisno od svoje volje, usljed ekonomske nužnosti postaje roba. Specifičnost radne snage od svoje volje, usljed ekonomske nužnosti postaje roba. Specifičnost radne snage kao robe leži u tome sto u toku radnog dana daje proizvodnu vrijednost koja je kao robe leži u tome sto u toku radnog dana daje proizvodnu vrijednost koja je veće od njene place.veće od njene place.

U proizvodnom procesu, za Marksa je rad jedino izvor vrijednosti i, prema tome U proizvodnom procesu, za Marksa je rad jedino izvor vrijednosti i, prema tome bogatstva. Drugi faktori proizvodnje kao sto su sirovine, postrojenja, mašinerija bogatstva. Drugi faktori proizvodnje kao sto su sirovine, postrojenja, mašinerija jesu sterilni, oni samo reprodukuju svoju vrijednost, ne proizvode novu vrijednost.jesu sterilni, oni samo reprodukuju svoju vrijednost, ne proizvode novu vrijednost.

Društveni odnos proizvodne stagnacije i proizvodne ekspanzije sa masom Društveni odnos proizvodne stagnacije i proizvodne ekspanzije sa masom nezaposlenog radništva Marks definise društvenim zakonom – stvaranje nezaposlenog radništva Marks definise društvenim zakonom – stvaranje industrijske rezervne armije. Za Marksa, kapitalistički način proizvodnje ne industrijske rezervne armije. Za Marksa, kapitalistički način proizvodnje ne potpada samo u periodične krize nego potpada pod jednu opštu krizu – potpada samo u periodične krize nego potpada pod jednu opštu krizu – tendenciju sklonosti ka samouništenju.tendenciju sklonosti ka samouništenju.

Marks opisuje kapitalističku proizvodnju kao proizvodnju sa sve većim Marks opisuje kapitalističku proizvodnju kao proizvodnju sa sve većim antagonizmima. A te antagonističnosti su rezultat kapitalističkog načina antagonizmima. A te antagonističnosti su rezultat kapitalističkog načina proizvodnje koja tezi maksimalnoj ekspanziji, koja nije cilj nego sredstvo, jer je proizvodnje koja tezi maksimalnoj ekspanziji, koja nije cilj nego sredstvo, jer je cilj oplodnja kapitala, uvećanje profita.cilj oplodnja kapitala, uvećanje profita.


Antagonizam klasa je pokretačka snaga povijesti. Marks u Manifestu konstatuje Antagonizam klasa je pokretačka snaga povijesti. Marks u Manifestu konstatuje da je povijest dosad bila povijest klasnih borbi: borbi tlačitelja i potlačenih, da je povijest dosad bila povijest klasnih borbi: borbi tlačitelja i potlačenih, patricija i plebejaca, barona i kmetova, napokon buržoazije i proletarijata.patricija i plebejaca, barona i kmetova, napokon buržoazije i proletarijata.

Sto se tiče političkih institucija, Marks daje prednost u dvostrukom smislu rijeci Sto se tiče političkih institucija, Marks daje prednost u dvostrukom smislu rijeci demokratskim institucijama: prvo, u sklopu vlasti buržoaske klase on daje demokratskim institucijama: prvo, u sklopu vlasti buržoaske klase on daje prednost demokratskoj republici; drugo, prvu fazu socijalizma definise prednost demokratskoj republici; drugo, prvu fazu socijalizma definise proleterskom diktaturom, koja nije ništa drugo nego oblik neposredne proleterskom diktaturom, koja nije ništa drugo nego oblik neposredne demokratije i vladavina demokratskim instrumentima.demokratije i vladavina demokratskim instrumentima.

Pod pojmom alijenacije Marks obuhvata: 1. alijenaciju radnika od njegova rada, 2. Pod pojmom alijenacije Marks obuhvata: 1. alijenaciju radnika od njegova rada, 2. alijenaciju radnika od sredstava za proizvodnju, 3. alijenacija proizvoda rada od alijenaciju radnika od sredstava za proizvodnju, 3. alijenacija proizvoda rada od radnika i 4. alijenacija čovjeka od čovjeka.radnika i 4. alijenacija čovjeka od čovjeka.

Kada sredstva za proizvodnju pređu u ruke i pod kontrolu radnika, cjelokupna Kada sredstva za proizvodnju pređu u ruke i pod kontrolu radnika, cjelokupna sfera alijenacije ce biti prevladana. Tako ce komunističko društvo biti sfera alijenacije ce biti prevladana. Tako ce komunističko društvo biti međunarodna asocijacija udruženih proizvođača utemeljena u međunarodna asocijacija udruženih proizvođača utemeljena u interkontinentalnim razmjerama.interkontinentalnim razmjerama.


Sto se tiče političkih institucija, Marks daje prednost u dvostrukom smislu riječi Sto se tiče političkih institucija, Marks daje prednost u dvostrukom smislu riječi demokratskim institucijama: prvo, u sklopu vlasti buržoaske klase on daje demokratskim institucijama: prvo, u sklopu vlasti buržoaske klase on daje prednost demokratskoj republici; drugo, prvu fazu socijalizma definise prednost demokratskoj republici; drugo, prvu fazu socijalizma definise proleterskom diktaturom, koja nije ništa drugo nego oblik neposredne proleterskom diktaturom, koja nije ništa drugo nego oblik neposredne demokratije i vladavina demokratskim instrumentima.demokratije i vladavina demokratskim instrumentima.

Pod pojmom alijenacije Marks obuhvata: 1. alijenaciju radnika od njegova rada, 2. Pod pojmom alijenacije Marks obuhvata: 1. alijenaciju radnika od njegova rada, 2. alijenaciju radnika od sredstava za proizvodnju, 3. alijenacija proizvoda rada od alijenaciju radnika od sredstava za proizvodnju, 3. alijenacija proizvoda rada od radnika i 4. alijenacija čovjeka od čovjeka.radnika i 4. alijenacija čovjeka od čovjeka.

Kada sredstva za proizvodnju pređu u ruke i pod kontrolu radnika, cjelokupna Kada sredstva za proizvodnju pređu u ruke i pod kontrolu radnika, cjelokupna sfera alijenacije ce biti prevladana. Tako ce komunističko društvo biti sfera alijenacije ce biti prevladana. Tako ce komunističko društvo biti međunarodna asocijacija udruženih proizvođača utemeljena u međunarodna asocijacija udruženih proizvođača utemeljena u interkontinentalnim razmjerama.interkontinentalnim razmjerama.

SOCIOLOGIJA (SOCIOLOGIJA PRAVA) EMILA DIRKEMASOCIOLOGIJA (SOCIOLOGIJA PRAVA) EMILA DIRKEMA

Emil Dirkem (1858-1917)Emil Dirkem (1858-1917)

Sociologizam Emila Dirkema se naziva sinteza pozitivističke metodologije i Sociologizam Emila Dirkema se naziva sinteza pozitivističke metodologije i posebne zbirke suštinskih teorija (Ogist Kont i Sen Simon). Dakle pod posebne zbirke suštinskih teorija (Ogist Kont i Sen Simon). Dakle pod sociologizmom se podrazumijeva opšta sociološka doktrina koja se drži stvarnosti sociologizmom se podrazumijeva opšta sociološka doktrina koja se drži stvarnosti kao sui generis kauzalnog prioriteta društvenih grupa u odnosu na pojedinca. kao sui generis kauzalnog prioriteta društvenih grupa u odnosu na pojedinca. Prema Dirkemovom sopstvenom stavu, njegov osnovni metodološki postulat je Prema Dirkemovom sopstvenom stavu, njegov osnovni metodološki postulat je “tretirati sociološke činjenice kao stvari”. “tretirati sociološke činjenice kao stvari”.

Dirkemova osnovna pravila sociološkog metoda su: prvo, da društvenu činjenicu Dirkemova osnovna pravila sociološkog metoda su: prvo, da društvenu činjenicu treba uvijek posmatrati kao mehanički determinisanu; drugo, treba je treba uvijek posmatrati kao mehanički determinisanu; drugo, treba je objašnjavati terminima druge društvene činjenice, a nikada činjenicom nižeg objašnjavati terminima druge društvene činjenice, a nikada činjenicom nižeg reda. Običan postupak objašnjavanja jedne društvene činjenice terminima njene reda. Običan postupak objašnjavanja jedne društvene činjenice terminima njene korisnosti i zadovoljenja koje ona pruža pojedincu je potpuno pogrešan, jer naše korisnosti i zadovoljenja koje ona pruža pojedincu je potpuno pogrešan, jer naše potrebe, same po sebi, ne stvaraju uslove koje će zadovoljiti te potrebe i samo potrebe, same po sebi, ne stvaraju uslove koje će zadovoljiti te potrebe i samo objašnjenje u terminima – pokretački uzrok je naučno prihvatljivo.objašnjenje u terminima – pokretački uzrok je naučno prihvatljivo.

Dirkem fenomen anomije kao izraza društvenosti promatra kao rezultat Dirkem fenomen anomije kao izraza društvenosti promatra kao rezultat spoljašnjosti, prinudne sile jednog datog reda društvenih činjenica. Anomija kao spoljašnjosti, prinudne sile jednog datog reda društvenih činjenica. Anomija kao socijalna činjenica može se objasniti socijalnim uzrocima, pojedinačnog tipa socijalna činjenica može se objasniti socijalnim uzrocima, pojedinačnog tipa uzročnog faktora koji vremenski-prostorno zadržava konstantnu nepromjenljivu uzročnog faktora koji vremenski-prostorno zadržava konstantnu nepromjenljivu snagu. Društveni faktori koji utiču na broj samoubistava mogu se otkriti iz snagu. Društveni faktori koji utiču na broj samoubistava mogu se otkriti iz korelacije broja samoubistava sa grupnim sklonostima i važnim kolektivnim korelacije broja samoubistava sa grupnim sklonostima i važnim kolektivnim procesima.procesima.


Važan aspekt promjene od primitivnih do civiliziranih oblika postojanja društva Važan aspekt promjene od primitivnih do civiliziranih oblika postojanja društva treba tražiti u porastu podjele rada ili specijalizaciji. Osnovna razlika, za Dirkema, treba tražiti u porastu podjele rada ili specijalizaciji. Osnovna razlika, za Dirkema, između primitivnih i civiliziranih društava je u tipu morala ili društvene između primitivnih i civiliziranih društava je u tipu morala ili društvene solidarnosti, sto se recipročno izražava u tipu pravnog kodeksa.solidarnosti, sto se recipročno izražava u tipu pravnog kodeksa.

U primitivnom društvu gdje je podjela rada u začetku, pojedinci su relativno U primitivnom društvu gdje je podjela rada u začetku, pojedinci su relativno homogeni, povezani mehaničkom solidarnošću koju karakterise bezuslovno homogeni, povezani mehaničkom solidarnošću koju karakterise bezuslovno povinovanje svim normama javnog mijenja i tradicije. U takvom društvu moralna povinovanje svim normama javnog mijenja i tradicije. U takvom društvu moralna i zakonska odgovornost je kolektivnog karaktera s tendencijom nasljednog i zakonska odgovornost je kolektivnog karaktera s tendencijom nasljednog određenja socijalnog statusa. određenja socijalnog statusa.

U civiliziranom društvu, uslijed razvijene društvene podjele rada, pojedinci imaju U civiliziranom društvu, uslijed razvijene društvene podjele rada, pojedinci imaju različite uloge, funkcije, i oni su povezani “organskom” solidarnošću čiji korijeni različite uloge, funkcije, i oni su povezani “organskom” solidarnošću čiji korijeni leže u njihovim potrebama da se uzajamno pomažu. U društvu s organskom leže u njihovim potrebama da se uzajamno pomažu. U društvu s organskom solidarnošću individualizam je u vrlo specifičnom smislu dominantno moralno solidarnošću individualizam je u vrlo specifičnom smislu dominantno moralno načelo.načelo.


Postoje kolektivna mentalna stanja koja se ne mogu svesti na mentalna stanja Postoje kolektivna mentalna stanja koja se ne mogu svesti na mentalna stanja pojedinca u onoj mjeri kao sto se mentalna stanja pojedinca mogu svesti na pojedinca u onoj mjeri kao sto se mentalna stanja pojedinca mogu svesti na fiziološka stanja nezavisnih ćelija mozga.fiziološka stanja nezavisnih ćelija mozga.

Nema sumnje da su na formiranje “kolektivnih predstava” uticali faktori Nema sumnje da su na formiranje “kolektivnih predstava” uticali faktori materijalnog supstrata, ali jednom stvorene, one su autonomne realnosti koje se materijalnog supstrata, ali jednom stvorene, one su autonomne realnosti koje se kombinuju prema prirodnim afinitetima i koje nisu blisko determinisane kombinuju prema prirodnim afinitetima i koje nisu blisko determinisane karakterom sredine u kojoj su nastale. U tom kontekstu moralna činjenica kao karakterom sredine u kojoj su nastale. U tom kontekstu moralna činjenica kao kolektivna predstava predstavlja poseban dualitet. Moralno pravilo nas ispunjava kolektivna predstava predstavlja poseban dualitet. Moralno pravilo nas ispunjava uvažavanjem i osjećanjem obaveze koje je potpuno nezavisno od toga da li je ovo uvažavanjem i osjećanjem obaveze koje je potpuno nezavisno od toga da li je ovo pravilo zadovoljeno, ali, s druge strane, trebamo prihvatiti da je ovo zadovoljenje pravilo zadovoljeno, ali, s druge strane, trebamo prihvatiti da je ovo zadovoljenje dobro i poželjno, cak pod uslovom i pretpostavkom da u tom trenutku ne dobro i poželjno, cak pod uslovom i pretpostavkom da u tom trenutku ne odgovara našim ličnim željama.odgovara našim ličnim željama.

Dirkemova definicija religije sažima dvije različite premise: prvo, da religijske Dirkemova definicija religije sažima dvije različite premise: prvo, da religijske ideje i prakse ukazuju na socijalnu grupu ili je simboliziraju, i drugo, da je ideje i prakse ukazuju na socijalnu grupu ili je simboliziraju, i drugo, da je udruživanje izvor religioznog iskustva. Prema Dirkemovoj analizi, udruživanje izvor religioznog iskustva. Prema Dirkemovoj analizi, najfundamentalnije vjerovanje u totemizam je vjerovanje u tajanstvenu i magičnu najfundamentalnije vjerovanje u totemizam je vjerovanje u tajanstvenu i magičnu silu ili načelo koje animira totem, određuje fizičke kazne za povredu tabua, silu ili načelo koje animira totem, određuje fizičke kazne za povredu tabua, totema i uliva moralnu odgovornost. Stoga je totem shvaćen kao simbol. On totema i uliva moralnu odgovornost. Stoga je totem shvaćen kao simbol. On simbolizira sveto totemsko načelo ili boga, ili sam klan sa kojim je totem blizu ili simbolizira sveto totemsko načelo ili boga, ili sam klan sa kojim je totem blizu ili u potpunosti identificiran. Totemsko božanstvo i klan su identični ili još opštije: u potpunosti identificiran. Totemsko božanstvo i klan su identični ili još opštije: Bog je samo simbolični izraz društva.Bog je samo simbolični izraz društva.

O POJMU PRAVNE SOCIOLOGIJEO POJMU PRAVNE SOCIOLOGIJE

Ponekad se pojmu pravne sociologije daje jedno šire značenje od pojma Ponekad se pojmu pravne sociologije daje jedno šire značenje od pojma sociologija prava. Sociologija prava bi se fokusirala na ono sto predstavlja samo sociologija prava. Sociologija prava bi se fokusirala na ono sto predstavlja samo pravo, pravila i institucije, dok bi pravna sociologija obuhvatala sve pojave više ili pravo, pravila i institucije, dok bi pravna sociologija obuhvatala sve pojave više ili manje, obojene pravom, pojave kojima pravo može biti uzrok, posljedica ili manje, obojene pravom, pojave kojima pravo može biti uzrok, posljedica ili razlog, podrazumijevajući ovdje i pojave povreda, neefikasnosti, odstupanja.razlog, podrazumijevajući ovdje i pojave povreda, neefikasnosti, odstupanja.

Sociologija prava je grana opšte sociologije koja ima za predmet jednu vrstu Sociologija prava je grana opšte sociologije koja ima za predmet jednu vrstu socijalnih pojava: socijalnih pojava: pravne pojave ili pojave prava. pravne pojave ili pojave prava. Riječ pojava je bitna: ona Riječ pojava je bitna: ona odmah upućuje na namjeru da se zadržimo kod pojavnog, da se ne ide za odmah upućuje na namjeru da se zadržimo kod pojavnog, da se ne ide za dosezanjem biti.dosezanjem biti.

Među društvenim pojavama ima takvih čiji je pravni karakter očigledan: takve su Među društvenim pojavama ima takvih čiji je pravni karakter očigledan: takve su u modernim društvima zakon, presuda, upravna odluka. To su one pojave koje u modernim društvima zakon, presuda, upravna odluka. To su one pojave koje ćemo kasnije nazvati ćemo kasnije nazvati primarnim pravnim pojavama: primarnim pravnim pojavama: one su pravne očigledno jer one su pravne očigledno jer stvaraju pravo ili bolje rečeno one se identifikuju s pravom.stvaraju pravo ili bolje rečeno one se identifikuju s pravom.

Ali, sasvim suprotno, ima mjesta za jedno šire shvatanje koje će proširiti pravnu Ali, sasvim suprotno, ima mjesta za jedno šire shvatanje koje će proširiti pravnu sociologiju na sve društvene pojave u kojima je inkludiran neki elemenat prava, sociologiju na sve društvene pojave u kojima je inkludiran neki elemenat prava, čak i ako se taj elemenat ne nalazi u čistom obliku u njima i što je s njima čak i ako se taj elemenat ne nalazi u čistom obliku u njima i što je s njima pomiješan. Ovako shvaćena pravna sociologija ne ograničava vise svoja pomiješan. Ovako shvaćena pravna sociologija ne ograničava vise svoja istraživanja na primarne pojave, već obuhvata sekundarne, izvedene pojave kao istraživanja na primarne pojave, već obuhvata sekundarne, izvedene pojave kao porodicu, vlasništvo, odgovornost etc.porodicu, vlasništvo, odgovornost etc.

O POJMU PRAVNE SOCIOLOGIJEO POJMU PRAVNE SOCIOLOGIJE

Treba najprije priznati pravnoj sociologiji njenu nezavnisnost, što ne ide samo po Treba najprije priznati pravnoj sociologiji njenu nezavnisnost, što ne ide samo po sebi. Obično su vrijeme i djela potrebni da bi jedna naučna disciplina koja je sebi. Obično su vrijeme i djela potrebni da bi jedna naučna disciplina koja je počela da se odvaja od neke druge, zadobila svoju punu samostalnost.počela da se odvaja od neke druge, zadobila svoju punu samostalnost.

Ovdje se uzdiže posebna prepreka: pravo se lako može utopiti u šire kategorije Ovdje se uzdiže posebna prepreka: pravo se lako može utopiti u šire kategorije koje izgleda da pripadaju isključivo opštoj sociologiji. Da bi učvrstila svoju koje izgleda da pripadaju isključivo opštoj sociologiji. Da bi učvrstila svoju nezavisnost, pravna sociologija, međutim, treba da ograniči svoje područje: nezavisnost, pravna sociologija, međutim, treba da ograniči svoje područje: povlačeći demarkacionu liniju između pravnog i društveno nepravnog, mogu se povlačeći demarkacionu liniju između pravnog i društveno nepravnog, mogu se najjasnije odvojiti dvije sociologije.najjasnije odvojiti dvije sociologije.

Dogmatsko pravao proučava pravna pravila sama za sebe, dok pravna sociologija Dogmatsko pravao proučava pravna pravila sama za sebe, dok pravna sociologija nastoji da otkrije društvene uzroke koji su ih izazvali i društvene posljedice koje nastoji da otkrije društvene uzroke koji su ih izazvali i društvene posljedice koje ona proizvode. Između dogmatskog prava i sociologije prava razlika nije u ona proizvode. Između dogmatskog prava i sociologije prava razlika nije u predmetu: razlika je predmetu: razlika je u stanovištu, uglu posmatranja. u stanovištu, uglu posmatranja. Isti predmet koji dogmatski Isti predmet koji dogmatski pravo analizira iznutra, sociologija prava posmatra spolja. I upravo zato sto ga pravo analizira iznutra, sociologija prava posmatra spolja. I upravo zato sto ga posmatra spolja ona ga vidi kao pojavu, kao spoljašnjost, kao pojavnost, ne posmatra spolja ona ga vidi kao pojavu, kao spoljašnjost, kao pojavnost, ne pitajući se o tome šta ono može biti samo za sebe, u svojoj ontološkoj dubini, kao pitajući se o tome šta ono može biti samo za sebe, u svojoj ontološkoj dubini, kao esencija.esencija.

PREDMET PRAVNE SOCIOLOGIJE – PRVI DIOPREDMET PRAVNE SOCIOLOGIJE – PRVI DIO

Pravo koje proučava dogmatsko pravo je jedan koherentan i monolitan entitet. Pravo koje proučava dogmatsko pravo je jedan koherentan i monolitan entitet. Pravna sociologija je razdrobila taj blok u bezbroj atoma slučajnih kombinacija. Pravna sociologija je razdrobila taj blok u bezbroj atoma slučajnih kombinacija. Atom, to je pravna pojava, vrsta društvene pojave. Opšta sociologija ne pravi Atom, to je pravna pojava, vrsta društvene pojave. Opšta sociologija ne pravi razliku između društvene činjenice i društvene pojave, ali treba govoriti samo o razliku između društvene činjenice i društvene pojave, ali treba govoriti samo o pravnoj pojavi, s obzirom da izraz pravna činjenica u dogmatskom pravu ima pravnoj pojavi, s obzirom da izraz pravna činjenica u dogmatskom pravu ima veoma precizno i sasvim različito značenje. Polje u kojem jedna pravna pojava veoma precizno i sasvim različito značenje. Polje u kojem jedna pravna pojava susreće druge pravne pojave, u kojem se uspostavljaju veze između njih zove susreće druge pravne pojave, u kojem se uspostavljaju veze između njih zove pravni sistem.pravni sistem.

Pravne pojavePravne pojaveKlasifikacija pravnih pojavaKlasifikacija pravnih pojava

Heterogenost pravnih pojava; prva klasifikacija: primarne i sekundarne pravne Heterogenost pravnih pojava; prva klasifikacija: primarne i sekundarne pravne pojavepojave

Postoje pravne pojave koje se mogu nazvati primarnim, jer iz njih proizlaze sve Postoje pravne pojave koje se mogu nazvati primarnim, jer iz njih proizlaze sve ostale zato sto se, u hijerarhiji pravnih pojava, idući od opšteg ka posebnom, one ostale zato sto se, u hijerarhiji pravnih pojava, idući od opšteg ka posebnom, one nalaze na najvišem nivou opštosti. Kad ih opišemo, kao njihov ostatak, javljaju se nalaze na najvišem nivou opštosti. Kad ih opišemo, kao njihov ostatak, javljaju se druge pravne pojave, mnogo raznovrsnije, ali sekundarne. Primarne pravne druge pravne pojave, mnogo raznovrsnije, ali sekundarne. Primarne pravne pojave imaju jednu zajedničku supstancu: to su pojave autoriteta vlasti. Sve pojave imaju jednu zajedničku supstancu: to su pojave autoriteta vlasti. Sve ostalo je sekundarna ili izvedena pravna pojava: institucija braka isto kao i ostalo je sekundarna ili izvedena pravna pojava: institucija braka isto kao i pojedinačni brak; neki ugovor isto kao i određeni ugovor.pojedinačni brak; neki ugovor isto kao i određeni ugovor.


Druga klasifikacija pravnih pojava:Druga klasifikacija pravnih pojava:

Pojave s vlašću i pojave pod vlašćuPojave s vlašću i pojave pod vlašću Mi smo primarne pojave okarakterisali kao one pravne pojave čija je suština Mi smo primarne pojave okarakterisali kao one pravne pojave čija je suština

vlast; ali to znači naći se na stranih onih koji je drže ili na strani upravljača vlast; ali to znači naći se na stranih onih koji je drže ili na strani upravljača nasuprot onih kojima se upravlja. Pojavama vlasti koju zraći vladalac odgovaraju nasuprot onih kojima se upravlja. Pojavama vlasti koju zraći vladalac odgovaraju druge pojave koje se mogu, slično, nazvati primarnim. To su, isto tako, pojave druge pojave koje se mogu, slično, nazvati primarnim. To su, isto tako, pojave koje nude najviši stepen opštosti, sadržaoci sposobni da obuhvate svaku vrstu koje nude najviši stepen opštosti, sadržaoci sposobni da obuhvate svaku vrstu sadržine: tako je subjektivno pravo tipično jedna od ovih primarnih pojava, dakle, sadržine: tako je subjektivno pravo tipično jedna od ovih primarnih pojava, dakle, od njega ce poticati, konkretnije, sekundarne pojave.od njega ce poticati, konkretnije, sekundarne pojave.

Već se opaža izvjesna subjektivnost primarnih pojava koje imaju svoje sjedište Već se opaža izvjesna subjektivnost primarnih pojava koje imaju svoje sjedište kod onih kojima se upravlja, u pojavama odozdo, pojavama pod vlašću. To su kod onih kojima se upravlja, u pojavama odozdo, pojavama pod vlašću. To su ponašanja, otpori, stanja svijesti.ponašanja, otpori, stanja svijesti.

Treža klasifikacija pravnih pojava:Treža klasifikacija pravnih pojava:

Pojave-institucije i pojave-slučajeviPojave-institucije i pojave-slučajevi Brak kao primjer pojave institucije u zakonu i pojave slučaja u društvenoj Brak kao primjer pojave institucije u zakonu i pojave slučaja u društvenoj

stvarnosti. Pojava slučaj se javlja kao derivat pojave-institucije. Ona je njena stvarnosti. Pojava slučaj se javlja kao derivat pojave-institucije. Ona je njena primjena. primjena.


Između dvije vrste pojava, najekspresivnija razlika se izgleda sastoji u tome što Između dvije vrste pojava, najekspresivnija razlika se izgleda sastoji u tome što se institucije karakterišu svojom istorijskom pojedinačnošću, dok su slučajevi se institucije karakterišu svojom istorijskom pojedinačnošću, dok su slučajevi brojne pojave. Isto tako postoje dva načina da se razmotre pojave-slucajevi – kao brojne pojave. Isto tako postoje dva načina da se razmotre pojave-slucajevi – kao individualne pojave i kao kolektivne pojave. Individualna pojava ostavice svakom individualne pojave i kao kolektivne pojave. Individualna pojava ostavice svakom celokupno bogatstvo njegovih posebnih osobina. Kolektivna pojava, zajednica celokupno bogatstvo njegovih posebnih osobina. Kolektivna pojava, zajednica pojava apstrahovaće posebnost pojedinaca, i zadržati samo zajedničke osobine pojava apstrahovaće posebnost pojedinaca, i zadržati samo zajedničke osobine preko kojih se sve individue mogu ponovo međusobno povezati.preko kojih se sve individue mogu ponovo međusobno povezati.

Pravne pojave kao pojave relacije - Ovo je jedan drugi način da se razmatraju Pravne pojave kao pojave relacije - Ovo je jedan drugi način da se razmatraju pojave-slučajevi. Analizom njihove sadržine može se, bez sumnje, izuči to što čini pojave-slučajevi. Analizom njihove sadržine može se, bez sumnje, izuči to što čini osnovu njihove prirode: interpersonalni odnosi. Klasični pravnici nisu griješili kad osnovu njihove prirode: interpersonalni odnosi. Klasični pravnici nisu griješili kad su od pravnog odnosa napravili jedan od svojih prvih pojmova. To je pojam koji su od pravnog odnosa napravili jedan od svojih prvih pojmova. To je pojam koji nije nepovezan s kategorijama opšte sociologije. Ona razmatra ono što se naziva nije nepovezan s kategorijama opšte sociologije. Ona razmatra ono što se naziva interakcijom kao područje društvenog života.interakcijom kao područje društvenog života.

Četvrta klasifikacija pravnih pojava:Četvrta klasifikacija pravnih pojava:Sporne i nesporne pojaveSporne i nesporne pojave

Spor nije ništa drugo do skup procesa. Obje riječi se mogu smatrati Spor nije ništa drugo do skup procesa. Obje riječi se mogu smatrati ekvivalentnim, mada je prva izražajnija i bolje upućuje na borbeni napor koji ekvivalentnim, mada je prva izražajnija i bolje upućuje na borbeni napor koji pokreče sukob. Sporne pravne pojave su, dakle, one pojave koje se rađaju u pokreče sukob. Sporne pravne pojave su, dakle, one pojave koje se rađaju u nekom procesu ili povodom procesa. Sve ostale pojave koje nisu predmet spora nekom procesu ili povodom procesa. Sve ostale pojave koje nisu predmet spora su nesporne pravne pojave.su nesporne pravne pojave.

PREDMET PRAVNE SOCIOLOGIJE – DRUGI DIOPREDMET PRAVNE SOCIOLOGIJE – DRUGI DIO

Razlika između pravnog i društvenog nepravnogRazlika između pravnog i društvenog nepravnog

PravnostPravnost – sve pravne pojave mogu biti posmatrane kao društvene pojave. – sve pravne pojave mogu biti posmatrane kao društvene pojave. Obrnuto, sve društvene pojave nisu pravne; to dovodi do toga da se pitamo po Obrnuto, sve društvene pojave nisu pravne; to dovodi do toga da se pitamo po kom kriterijumu se pravne pojave mogu izdvojiti iz cjeline društvenih pojava. kom kriterijumu se pravne pojave mogu izdvojiti iz cjeline društvenih pojava. Kako je objektivno pravo poistovjećeno s pravnim pravilom, razlika će Kako je objektivno pravo poistovjećeno s pravnim pravilom, razlika će najnormalnije biti izražena u izrazima pravila: pitaćemo se zbog koje osobine najnormalnije biti izražena u izrazima pravila: pitaćemo se zbog koje osobine pravna pravila mogu biti izdvojena iz skupa pravila društvenog ponašanja. Ovo pravna pravila mogu biti izdvojena iz skupa pravila društvenog ponašanja. Ovo hipotetička osobina je nazvana hipotetička osobina je nazvana pravednost.pravednost.

Osnovni oblici razlike između pravnog i društvenog nepravnog – Pravnici nisu Osnovni oblici razlike između pravnog i društvenog nepravnog – Pravnici nisu čekali sociologe da bi shvatili da pored prava postoje i druga pravila koja čekali sociologe da bi shvatili da pored prava postoje i druga pravila koja upravljaju odnosima čovjeka sa svojim bližnjim: razlika religije, prava i morala je upravljaju odnosima čovjeka sa svojim bližnjim: razlika religije, prava i morala je već dugo opšte mjesto u svim uvodima za pravne studije.već dugo opšte mjesto u svim uvodima za pravne studije.

Razlika u modernim društvima – Problem pravnosti u takvim društvima znatno je Razlika u modernim društvima – Problem pravnosti u takvim društvima znatno je izgubio oštrinu zbog jedne sasvim formalne okolnosti: ta društva imala su samo izgubio oštrinu zbog jedne sasvim formalne okolnosti: ta društva imala su samo pisano pravo. Tako da se pravo ovdje podudara s dokumentima na koje je pečat pisano pravo. Tako da se pravo ovdje podudara s dokumentima na koje je pečat prava stavila vlast, legislativa, propisi, pa i sudska praksa u okviru svoje prava stavila vlast, legislativa, propisi, pa i sudska praksa u okviru svoje nadležnostinadležnosti

Razlika u starim društvima – U ovim društvima u kojima prevladava nepisano Razlika u starim društvima – U ovim društvima u kojima prevladava nepisano pravo, razlučivanju ne može pomoći ta formalna olakšica koju za legalističke pravo, razlučivanju ne može pomoći ta formalna olakšica koju za legalističke civilizacije predstavlja prisustvo dokumenta o kojima se pravno razmišljalo. Jedna civilizacije predstavlja prisustvo dokumenta o kojima se pravno razmišljalo. Jedna druga crta doprinosi zamagljivanju svake razlike: to je odsustvo države unutar druga crta doprinosi zamagljivanju svake razlike: to je odsustvo države unutar etnije, etnije, odnosno izdvojenog organa upravljanja.odnosno izdvojenog organa upravljanja.


Istraživanje kriterija pravnosti – Konstatacija da u našim savremenim društvima, Istraživanje kriterija pravnosti – Konstatacija da u našim savremenim društvima, koegzistiraju dvije vrste normi, pravne norme i sve socijalne norme koje nisu koegzistiraju dvije vrste normi, pravne norme i sve socijalne norme koje nisu pravne, nameće nam ispitivanje kriterija pomoću kojeg treba razlikovati ove dvije pravne, nameće nam ispitivanje kriterija pomoću kojeg treba razlikovati ove dvije kategorije, s obzirom da kategorije, s obzirom da pravno pravno igra ulogu posebne pojave u odnosu na igra ulogu posebne pojave u odnosu na društvenu cjelinu, treba se angažovati u otkrivanju onog što može biti kriterij društvenu cjelinu, treba se angažovati u otkrivanju onog što može biti kriterij pravnoga, pravnoga, pravnost. pravnost.

Kriterij prinude – budući da je pravilo stvoreno da bi se primjenjivalo, ono traži Kriterij prinude – budući da je pravilo stvoreno da bi se primjenjivalo, ono traži prinudu koja ce mu osigurati primjenu. Upravo po toj razlici u prirodi društvene prinudu koja ce mu osigurati primjenu. Upravo po toj razlici u prirodi društvene prinude mogu biti razlikovane dvije kategorije pravila, pravna i ostala. Da li prinude mogu biti razlikovane dvije kategorije pravila, pravna i ostala. Da li društvo svjesno namjerava da dovede pravilo do izvršenja snabdijevajući ga društvo svjesno namjerava da dovede pravilo do izvršenja snabdijevajući ga izvjesnom dozom prinude? Pravna prinuda je ona prinuda koja ima svoje porijeklo izvjesnom dozom prinude? Pravna prinuda je ona prinuda koja ima svoje porijeklo u odvojenom, specijalizovanom organu: u odvojenom, specijalizovanom organu: organ čije je ime država u modernim organ čije je ime država u modernim društvimadruštvima..

Razlike u prirodi i stepenu prinude – analitički napor se može pojačati Razlike u prirodi i stepenu prinude – analitički napor se može pojačati komparacijom, ne vise opštih osobina prinude, nego konkretnih sredstava kojima komparacijom, ne vise opštih osobina prinude, nego konkretnih sredstava kojima se ona vrši. Među sredstvima ima onih koja su čisto psihološka, potom ima ih se ona vrši. Među sredstvima ima onih koja su čisto psihološka, potom ima ih koja su fizičke ili materijalne prirodekoja su fizičke ili materijalne prirode.


Kriterij osporavanja – vjekovi racionalne, efikasne policijske uprave formirali su Kriterij osporavanja – vjekovi racionalne, efikasne policijske uprave formirali su ljudski um tako da od pravila pravi suštinu prava, a od sankcije, kojom je ljudski um tako da od pravila pravi suštinu prava, a od sankcije, kojom je osigurano njeno izvršenje, jednu od njegovih nužnih dimenzija. Oni koji poimaju osigurano njeno izvršenje, jednu od njegovih nužnih dimenzija. Oni koji poimaju pravo samo kroz njegove sankcije ne mjere uvijek inherentnu dvosmislenost pravo samo kroz njegove sankcije ne mjere uvijek inherentnu dvosmislenost njihovog kriterija. Zaista, tvrditi da je jedno pravilo pravno, ako prekršeno njihovog kriterija. Zaista, tvrditi da je jedno pravilo pravno, ako prekršeno pokreče neki mehanizam pritiska koji pomaže da ga navede na izvršenje. pokreče neki mehanizam pritiska koji pomaže da ga navede na izvršenje. Mogućnost prekršaja tako postaje mnogo značajnija od mogućnosti prinude, i Mogućnost prekršaja tako postaje mnogo značajnija od mogućnosti prinude, i izazov koji prekršilac upućuje pravilu javlja se kao odlučujući moment u izazov koji prekršilac upućuje pravilu javlja se kao odlučujući moment u mehanizmu pravamehanizmu prava


Pravni sistemPravni sistem

Pojam pravnog sistemaPojam pravnog sistema – Pošto je pravna pojava element kojim se bavi – Pošto je pravna pojava element kojim se bavi sociologija prava, to ona, za svoje potrebe, shvata pravni sistem kao skup ovih sociologija prava, to ona, za svoje potrebe, shvata pravni sistem kao skup ovih pojava. Sve pojave prava koje se nalaze u istom prostoru i u istom vremenu pojava. Sve pojave prava koje se nalaze u istom prostoru i u istom vremenu društva su međusobno povezane odnosima solidarnosti koji označavaju sistem.društva su međusobno povezane odnosima solidarnosti koji označavaju sistem.

Pravni prostor i njegove komponentePravni prostor i njegove komponente – Pravni prostor je ustvari jedna psihološka – Pravni prostor je ustvari jedna psihološka konstrukcija: on je obilježen mrežom pravnih odnosa. Pored teritorija za konstrukcija: on je obilježen mrežom pravnih odnosa. Pored teritorija za formiranje nekog pravnog prostora su potrebni ljudi.formiranje nekog pravnog prostora su potrebni ljudi.

Pluralizam:Pluralizam: prvo predstavljanje – Pravna sociologija pristupa pravu iz pozicije prvo predstavljanje – Pravna sociologija pristupa pravu iz pozicije pluralizma. Pravo je suštinski kompleksno i heterogeno. U isto vrijeme, i istom pluralizma. Pravo je suštinski kompleksno i heterogeno. U isto vrijeme, i istom društvenom prostoru moze koegzistirati vise pravnih sistema. To predstavlja društvenom prostoru moze koegzistirati vise pravnih sistema. To predstavlja ideju o pravnom pluralizmu.ideju o pravnom pluralizmu.


Pravni pluralizam: Različitost pojavaPravni pluralizam: Različitost pojava – Ne postoji samo jedan pluralizam, nego – Ne postoji samo jedan pluralizam, nego pojave pluralizma, pojave krajnje raznovrsnosti koje bi trebalo klasifikovati. Prva pojave pluralizma, pojave krajnje raznovrsnosti koje bi trebalo klasifikovati. Prva klasifikacije se odnosi na klasifikacije se odnosi na kolektivne i individualne pojavekolektivne i individualne pojave. Pluralizam se može . Pluralizam se može sastojati u tome da posebna grupacija vrši pravo koje je različito od državnog sastojati u tome da posebna grupacija vrši pravo koje je različito od državnog prava. Pluralizam se moze isto tako sadržavati u individualnoj svijesti: pojedinac prava. Pluralizam se moze isto tako sadržavati u individualnoj svijesti: pojedinac je izložen osjećaju da kumulativno pripada dvama pravnim porecima. Druga je izložen osjećaju da kumulativno pripada dvama pravnim porecima. Druga klasifikacija se odnosi na pojave klasifikacija se odnosi na pojave konkurencije i pojave povratne spregekonkurencije i pojave povratne sprege. Na prve . Na prve pojave misle teoretičari pluralizma. Oni modernom pravu države suprotstavljaju pojave misle teoretičari pluralizma. Oni modernom pravu države suprotstavljaju ostala, isto tako moderna prava. Postoji istovremenost zapovjedništava. Isto ostala, isto tako moderna prava. Postoji istovremenost zapovjedništava. Isto tako, i samo nasljeđivanje zapovijedanja obiluje sukobima: iščezla komanda se tako, i samo nasljeđivanje zapovijedanja obiluje sukobima: iščezla komanda se moze ponovo javiti u kolektivnim stavovima ili u individualnim svijestima.moze ponovo javiti u kolektivnim stavovima ili u individualnim svijestima.


Treća klasifikacija pojava se odnosi na Treća klasifikacija pojava se odnosi na kategorične i difuzne pojavekategorične i difuzne pojave. Pluralizam . Pluralizam može biti nazvan i kategoričnim kad pravni poredak, koegzistirajući s državnim može biti nazvan i kategoričnim kad pravni poredak, koegzistirajući s državnim pravom, formira kao on jednu kategoriju jasnih obrisa, nosi nesumnjive crte pravom, formira kao on jednu kategoriju jasnih obrisa, nosi nesumnjive crte pozitivnog prava. Difuzne pojave se odnose na pozitivnog prava. Difuzne pojave se odnose na različite oblike regulacije odnosarazličite oblike regulacije odnosa

Prigovori pluralizmuPrigovori pluralizmu – Ili su zaista pojave opisane kao sastavni elementi jednog – Ili su zaista pojave opisane kao sastavni elementi jednog drugog prava razmatrane od strane globalnog pravnog sistema, priključene dakle drugog prava razmatrane od strane globalnog pravnog sistema, priključene dakle njemu, integrisane na određeni način u njega, pa je jedinstvo ponovo njemu, integrisane na određeni način u njega, pa je jedinstvo ponovo uspostavljeno kroz ovaj globalni sistem koji preuzima cjelinu; ili pak, pojave uspostavljeno kroz ovaj globalni sistem koji preuzima cjelinu; ili pak, pojave drugog prava ostaju izvan, neintegrisane u sistemu u sirovom stanju, te ne mogu drugog prava ostaju izvan, neintegrisane u sistemu u sirovom stanju, te ne mogu biti doista nazvane pravo već biti doista nazvane pravo već podpravopodpravo..

Gdje se moze naći istinski pravni pluralizam?Gdje se moze naći istinski pravni pluralizam? – Takav pluralizam može se naći u – Takav pluralizam može se naći u gustoći činjenica, kad se prestanu međusobno suprotstavljati pravila, i kad se gustoći činjenica, kad se prestanu međusobno suprotstavljati pravila, i kad se suprotstave, za isto pravilo, različiti načini njegove primjene. Pored toga, postoji suprotstave, za isto pravilo, različiti načini njegove primjene. Pored toga, postoji jedan jedan pravni ili sudski pluralizampravni ili sudski pluralizam, koji ima strukturalni karakter: to je onaj , koji ima strukturalni karakter: to je onaj karakter koji proizlazi iz onog sto se tehnički zove suverena vlast sudijske karakter koji proizlazi iz onog sto se tehnički zove suverena vlast sudijske procjene. procjene.

Potpravne pojavePotpravne pojave – ove pravne pojave nemaju poziciju u globalnom drustvu, već – ove pravne pojave nemaju poziciju u globalnom drustvu, već u djelovima populacije, više ili manje raširenih grupa. Izvjesna izolovanost u djelovima populacije, više ili manje raširenih grupa. Izvjesna izolovanost društvene cjeline je nužna da bi se moglo konstituisati i očuvati jedan autonoman društvene cjeline je nužna da bi se moglo konstituisati i očuvati jedan autonoman sistem pravila i ponašanja.sistem pravila i ponašanja.


Folklorno pravoFolklorno pravo – predmet mu je folklorno pravo: ostatak starog prava koje – predmet mu je folklorno pravo: ostatak starog prava koje nadživljava u narodnoj sredini u stanju usmenih, lokalnih običaja, bez mnogo nadživljava u narodnoj sredini u stanju usmenih, lokalnih običaja, bez mnogo sankcija osim satiričnih. Problemi ove vrste prava su problem lokalizacije, pitanje sankcija osim satiričnih. Problemi ove vrste prava su problem lokalizacije, pitanje od kada postoji arhaično pravo i problem funkcije ove vrste prava.od kada postoji arhaično pravo i problem funkcije ove vrste prava.

Vulgarno pravoVulgarno pravo – težnja nestručnih sredina da konstruišu jednu vrstu nižeg prava, – težnja nestručnih sredina da konstruišu jednu vrstu nižeg prava, kombinujući za samostalnu upotrebu elemente prava koji su pozajmljeni od kombinujući za samostalnu upotrebu elemente prava koji su pozajmljeni od pravnog poretka države. Jedna forma vulgarnog prava zaslužuje posebnu pažnju: pravnog poretka države. Jedna forma vulgarnog prava zaslužuje posebnu pažnju: to je ona u kojoj se potpravo konstituiše intervencijom države.to je ona u kojoj se potpravo konstituiše intervencijom države.

Pravni sistem kao vremensko poljePravni sistem kao vremensko polje - pravni sistem je jedno tematsko polje koje - pravni sistem je jedno tematsko polje koje je u promjenama. Ovo se odnosi na linearni napredak prava (vise sigurnosti, vise je u promjenama. Ovo se odnosi na linearni napredak prava (vise sigurnosti, vise pravde, vise istine, itd.). pravde, vise istine, itd.).

Pravni sistem kao pravna pojavaPravni sistem kao pravna pojava – pravni sistem može biti pojmljen kao pravna – pravni sistem može biti pojmljen kao pravna pojava, koja se, može smjestiti u prostoru i vremenu. U prostoru, pravni sistem pojava, koja se, može smjestiti u prostoru i vremenu. U prostoru, pravni sistem nije sam. Svako se pravo u svojoj istorijskoj posebnosti, u datom trenutku istorije, nije sam. Svako se pravo u svojoj istorijskoj posebnosti, u datom trenutku istorije, suprotstavlja svim ostalim pravima. Sa crtama suštine koje se moze uporediti suprotstavlja svim ostalim pravima. Sa crtama suštine koje se moze uporediti naročito sa jezikom, on doprinosi konstituisanju kulture i prema savremenoj naročito sa jezikom, on doprinosi konstituisanju kulture i prema savremenoj ideologiji konstituisanju nacije. ideologiji konstituisanju nacije. Pravni nacionalizamPravni nacionalizam moze, međutim da se izrazi moze, međutim da se izrazi kroz dva veoma različita tipa kolektivnog ponašanja: kroz dva veoma različita tipa kolektivnog ponašanja: prvi tip, koji je dominantan prvi tip, koji je dominantan u arhaičnim društvima, je okretanje samom sebiu arhaičnim društvima, je okretanje samom sebi. . Drugi tipDrugi tip, koji je češći u , koji je češći u modernim društvima je modernim društvima je propagandno ponašanje.propagandno ponašanje.

PREDMET PRAVNE SOCIOLOGIJE – TRECI DIOPREDMET PRAVNE SOCIOLOGIJE – TRECI DIO

Pravna akulturacijaPravna akulturacija

Pravna akulturacijaPravna akulturacija – pod akulturacijom treba razumijeti svako kalemljenje jedne – pod akulturacijom treba razumijeti svako kalemljenje jedne kulture na drugu. Pošto svaka kultura sadrži pravo, lako se došlo do ideje o kulture na drugu. Pošto svaka kultura sadrži pravo, lako se došlo do ideje o pravnoj akulturacij, na ideju da se jedan pravni sistem moze nakalemiti na drugi.pravnoj akulturacij, na ideju da se jedan pravni sistem moze nakalemiti na drugi.

Pravna akulturacija (nastavak):Pravna akulturacija (nastavak): uzročnostiuzročnosti – pojave pravne akulturacije se – pojave pravne akulturacije se ispoljavaju u jednoj psihološkoj klimi, a to je klima komunikacije. Jedna takva ispoljavaju u jednoj psihološkoj klimi, a to je klima komunikacije. Jedna takva klima nije unaprijed data. Ali postoje povoljne okolnosti za pravnu akulturaciju, klima nije unaprijed data. Ali postoje povoljne okolnosti za pravnu akulturaciju, koje proističu iz javne vlasti ili od privatnih snaga. Sociološki je najznačajnija koje proističu iz javne vlasti ili od privatnih snaga. Sociološki je najznačajnija globalna akulturacija, jer se u njoj zaista vrši mijenjanje kulture. Isto tako ugovor globalna akulturacija, jer se u njoj zaista vrši mijenjanje kulture. Isto tako ugovor moze biti efikasan instrument pravne akulturacije; za to su potrebni samo moze biti efikasan instrument pravne akulturacije; za to su potrebni samo premisivni zakoni.premisivni zakoni.

PREDMET PRAVNE SOCIOLOGIJE – TRECI DIOPREDMET PRAVNE SOCIOLOGIJE – TRECI DIO

Pravna akulturacija: posledicePravna akulturacija: posledice – kada se dva pravna sistema susretnu, to nije – kada se dva pravna sistema susretnu, to nije neproblematično. Iz toga proizilaze posljedice kako za neproblematično. Iz toga proizilaze posljedice kako za institucijeinstitucije tako i za tako i za pojedince.pojedince. Tako se svaka akulturacija prava u institucijama i pojedincima Tako se svaka akulturacija prava u institucijama i pojedincima izražava pomoću brojnih pojava socijalne psihologije, koje su pravne pojave. izražava pomoću brojnih pojava socijalne psihologije, koje su pravne pojave. Posljedice po institucije se odnose za život stranog elementra koji je jednom Posljedice po institucije se odnose za život stranog elementra koji je jednom uveden u domaći sistem: da li ce biti uspješan ili neuspješan. Sto se tiče uveden u domaći sistem: da li ce biti uspješan ili neuspješan. Sto se tiče akulturacije uopšteno uzev, mnogi sociolozi će smatrati da ona nikada ne akulturacije uopšteno uzev, mnogi sociolozi će smatrati da ona nikada ne može imati potpun uspjeh. Oni će to smatrati zbog determinističke može imati potpun uspjeh. Oni će to smatrati zbog determinističke pretpostavke. Ako je sve determinisano društvenom sredinom, nema pretpostavke. Ako je sve determinisano društvenom sredinom, nema presađivanja izvan društvene sredine koje ne bi bilo avantura i koje ne bi, u presađivanja izvan društvene sredine koje ne bi bilo avantura i koje ne bi, u svakom slučaju, trebalo imati kao rezultat deformaciju presađenog svakom slučaju, trebalo imati kao rezultat deformaciju presađenog elementa. Prema stavu opšte sociologije nema prave akulturacije ako ličnost elementa. Prema stavu opšte sociologije nema prave akulturacije ako ličnost pojedinca nije promijenjena iznutra. Da bi ovaj kriterij primijenili na pravnu pojedinca nije promijenjena iznutra. Da bi ovaj kriterij primijenili na pravnu akulturaciju, treba prihvatiti stav da akulturaciju, treba prihvatiti stav da pravo ima njegov udio u oblikovanju pravo ima njegov udio u oblikovanju ličnosti.ličnosti.

SOCIOLOŠKA TEORIJA MAX WEBERSOCIOLOŠKA TEORIJA MAX WEBER

Max Weber (1864-1920)Max Weber (1864-1920)

Ono po čemu je Weber poznat u sferi nauke i sto mu me donijelo slavu jeste Ono po čemu je Weber poznat u sferi nauke i sto mu me donijelo slavu jeste njegova koncepcija naučnog metoda. Ishodišna tačka koncipiranja naučnog njegova koncepcija naučnog metoda. Ishodišna tačka koncipiranja naučnog metoda je Weberovo isticanje potrebe “poštivanja vrijednosti teorijske metoda je Weberovo isticanje potrebe “poštivanja vrijednosti teorijske spoznaje .... A isto tako zahtijeva oblikovanje strofih pojmova i strogog spoznaje .... A isto tako zahtijeva oblikovanje strofih pojmova i strogog razlikovanja empirijskog znanja od vrijednosnih sudova.”Naučnu spoznaju razlikovanja empirijskog znanja od vrijednosnih sudova.”Naučnu spoznaju kojoj Weber teži može dati samo iskustvena spoznaja. Naučna analiza kojoj Weber teži može dati samo iskustvena spoznaja. Naučna analiza stoga treba da razlikuje spoznaje od vrijednosnih stavova, jer je time tek stoga treba da razlikuje spoznaje od vrijednosnih stavova, jer je time tek omogućeno definisanje nauke naspram raznih vjerovanja, teorijskih omogućeno definisanje nauke naspram raznih vjerovanja, teorijskih spekulacija.” spekulacija.”

Dakle, upotreba jasnih i preciznih pojmova pretpostavka je validne naučne Dakle, upotreba jasnih i preciznih pojmova pretpostavka je validne naučne analize socijalnih i kulturnih pojava i postizanje konkretnog naučnog cilja koji analize socijalnih i kulturnih pojava i postizanje konkretnog naučnog cilja koji nam moze dati samo iskustvena spoznaja. Naučnu spoznaju kojoj Max nam moze dati samo iskustvena spoznaja. Naučnu spoznaju kojoj Max Weber stremi može osigurati samo empirijska nauka.Weber stremi može osigurati samo empirijska nauka.


Razumijevanje je temeljna kategorija Weberovog poimanja sociologije koja Razumijevanje je temeljna kategorija Weberovog poimanja sociologije koja hoće društveno djelovanje kao i objašnjenje njegovog toka i učinka da hoće društveno djelovanje kao i objašnjenje njegovog toka i učinka da objasni. U tom smislu metod razumijevanja pridružuje se postupcima kojima objasni. U tom smislu metod razumijevanja pridružuje se postupcima kojima je cilj identifikovanje i izdvajanje odlučujućeg faktora uzročnog razjasnjenja je cilj identifikovanje i izdvajanje odlučujućeg faktora uzročnog razjasnjenja određenog socijalnog događaja. Ovom metodom dopire se samo do naučnih određenog socijalnog događaja. Ovom metodom dopire se samo do naučnih hipoteza. U tom smislu metod razumijevanja pridružuje se postupcima hipoteza. U tom smislu metod razumijevanja pridružuje se postupcima kojima je cilj identificiranje i izdvajanje odlučujućeg faktora uzročnog kojima je cilj identificiranje i izdvajanje odlučujućeg faktora uzročnog objašnjenja socijalne pojave.objašnjenja socijalne pojave.

MaxWeber definise idealno tipske konstrukcije na ovaj način: “On MaxWeber definise idealno tipske konstrukcije na ovaj način: “On se dobiva jednostavnim isticanjem jednog ili pojedinih stajališta i se dobiva jednostavnim isticanjem jednog ili pojedinih stajališta i ujedinjenjem čitavnog niza difuznih, diskretnih, ovdje više, tamo manje ujedinjenjem čitavnog niza difuznih, diskretnih, ovdje više, tamo manje prisutnih, mjestimice odsutnih, pojedinačnih naučnih pojava, koje se prema prisutnih, mjestimice odsutnih, pojedinačnih naučnih pojava, koje se prema tim jednostrano istaknutim stajalištima sklapaju u pojmovnu sliku koja je u tim jednostrano istaknutim stajalištima sklapaju u pojmovnu sliku koja je u sebi jedinstvena...”sebi jedinstvena...”


“Protestantska etika i duh kapitalizma” je komparativna studija odnosa Protestantska etika i duh kapitalizma” je komparativna studija odnosa između religijske etike i socijalno ekonomske organizacije jednog društva. U između religijske etike i socijalno ekonomske organizacije jednog društva. U njegovom djelu pod naslovom “Privreda i društvo”, Max Weber je sačinio njegovom djelu pod naslovom “Privreda i društvo”, Max Weber je sačinio sistematsku teorijsku konstrukciju društva. On je otpočeo time sto je sistematsku teorijsku konstrukciju društva. On je otpočeo time sto je razlikovao četiri osnovna tipa društvene aktivnosti: tradicionalna aktivnost, razlikovao četiri osnovna tipa društvene aktivnosti: tradicionalna aktivnost, svrhovita racionalnost, vrijednosna racionalnost, četvrti tip djelatnosti je svrhovita racionalnost, vrijednosna racionalnost, četvrti tip djelatnosti je motivisan osjećanjima, emocijama.motivisan osjećanjima, emocijama.

Tradicionalna aktivnost se sastoji u odsustvu računanja, u smilsu efikasnosti Tradicionalna aktivnost se sastoji u odsustvu računanja, u smilsu efikasnosti i bezrezervnom prihvatanju ustanovljenih društvenih šablona.i bezrezervnom prihvatanju ustanovljenih društvenih šablona.

Svrhovita racionalnost je aktivnost racionalno usmjerena u pravcu najvećeg Svrhovita racionalnost je aktivnost racionalno usmjerena u pravcu najvećeg dostignuća jednog mnoštva ciljeva koji se procjenjuju jedan prema drugom.dostignuća jednog mnoštva ciljeva koji se procjenjuju jedan prema drugom.

Vrijednosna racionalnost je jasno formulisana vrijednost najefektivnijim Vrijednosna racionalnost je jasno formulisana vrijednost najefektivnijim raspoloživim sredstvima, bez obzira na cijenu i odnos prema drugim raspoloživim sredstvima, bez obzira na cijenu i odnos prema drugim vrijednostima.vrijednostima.

Četvrti tip djelatnosti je uspješna akcija bilo koje orijentacije koja nije ni Četvrti tip djelatnosti je uspješna akcija bilo koje orijentacije koja nije ni racionalna ni tradicionalna, već je motivisana emocijama etc.racionalna ni tradicionalna, već je motivisana emocijama etc.


U oblasti institucionalizacije vlasti Max Weber je razlikovao tri legitimna tipa U oblasti institucionalizacije vlasti Max Weber je razlikovao tri legitimna tipa vlasti: racionalnu, tradicionalnu i harizmatsku vlastvlasti: racionalnu, tradicionalnu i harizmatsku vlast

Kod racionalno pravnog tipa vlasti, vlast funkcionira na osnovu zvanične Kod racionalno pravnog tipa vlasti, vlast funkcionira na osnovu zvanične dužnosti i pravnom kodeksu. Izvor legitimnosti nije u ličnom prestižu dužnosti i pravnom kodeksu. Izvor legitimnosti nije u ličnom prestižu pojedinca, već u autoritetu pravnog kodeksa na osnovu kojeg se obavlja pojedinca, već u autoritetu pravnog kodeksa na osnovu kojeg se obavlja politička dužnost.politička dužnost.

Tradicionalni tip vlasti je određen funkcionisanjem vlasti na osnovu položaja Tradicionalni tip vlasti je određen funkcionisanjem vlasti na osnovu položaja čiji je status utvrđen tradicijomčiji je status utvrđen tradicijom

Harizmatska vlast traži zakonitost zahtjeva u ličnom autoritetu lidera, jer Harizmatska vlast traži zakonitost zahtjeva u ličnom autoritetu lidera, jer harizmatski vođa zahtijeva od svojih podanika poslušnost, kao stvar lične harizmatski vođa zahtijeva od svojih podanika poslušnost, kao stvar lične odgovornosti njemu i njegovoj stvari.odgovornosti njemu i njegovoj stvari.

NJEMAČKA KLASIČNA FILOZOFIJANJEMAČKA KLASIČNA FILOZOFIJA

Imanuel Kant (1724-1804)Imanuel Kant (1724-1804)

Svojom moralnom strogošću, posebno nasuprot svijeta politike Kant je ne Svojom moralnom strogošću, posebno nasuprot svijeta politike Kant je ne samo demistifikovao, nego i oštro osudio makijavelistička načela i principe samo demistifikovao, nego i oštro osudio makijavelistička načela i principe vladanja. Svojim kategoričkim moralnim imperativima (“gledaj u drugome vladanja. Svojim kategoričkim moralnim imperativima (“gledaj u drugome čovjeku uvijek cilj a nikada sredstvo za ostvarenje vlastite svrhe”), on čovjeku uvijek cilj a nikada sredstvo za ostvarenje vlastite svrhe”), on utemeljuje etiku odgovornosti koja treba da bude osnovom prava i politike. utemeljuje etiku odgovornosti koja treba da bude osnovom prava i politike. Da bi tradicionalno ponašanje ustupilo mjesto umnom, potrebno je da se Da bi tradicionalno ponašanje ustupilo mjesto umnom, potrebno je da se identifikuje s transcendentalnom formulom javnog prava, kako je naziva identifikuje s transcendentalnom formulom javnog prava, kako je naziva Kant: “Svi postupci koji se tiču prava drugih individua nepravični su ako Kant: “Svi postupci koji se tiču prava drugih individua nepravični su ako njihova maksima nije podobna za publicitet.” Princip javnog prava je etički njihova maksima nije podobna za publicitet.” Princip javnog prava je etički princip i pripada učenju o vrlini. Moral ne propisuje posebne pravne norme, princip i pripada učenju o vrlini. Moral ne propisuje posebne pravne norme, pravno ponašanje je propisano opštim moralnim normama. Iz ovoga se da pravno ponašanje je propisano opštim moralnim normama. Iz ovoga se da zaključiti da Kant socijalni život poima kao sferu koja se zasniva na pravilima zaključiti da Kant socijalni život poima kao sferu koja se zasniva na pravilima a ne na nasilju. Sfera prava, u poređenju sa slobodom je uslov, jer prisiljava a ne na nasilju. Sfera prava, u poređenju sa slobodom je uslov, jer prisiljava ljude da međusobno poštuju svoje slobode. ljude da međusobno poštuju svoje slobode.

Država koja nema druge svrhe i smisla osim da garantuje pravni život i koja Država koja nema druge svrhe i smisla osim da garantuje pravni život i koja je podređena pravnim normama je za Kanta racionalna država. Kant, ustvari, je podređena pravnim normama je za Kanta racionalna država. Kant, ustvari, koncipira idealnu državu koja treba da bude norma stvarnim postojećim koncipira idealnu državu koja treba da bude norma stvarnim postojećim državama. U takvoj racionalnoj i idealnoj državi Kant razlikuje tri vlasti: državama. U takvoj racionalnoj i idealnoj državi Kant razlikuje tri vlasti: vrhovnu vlast, izvršnu vlast i sudsku vlast. Vrhovna vlast je ona koja stvara vrhovnu vlast, izvršnu vlast i sudsku vlast. Vrhovna vlast je ona koja stvara zakone, a pripada kolektivnoj volji naroda. zakone, a pripada kolektivnoj volji naroda.


Izvršna vlast jest vlada, koju može vršiti moralna ili fizička osoba kojoj je Izvršna vlast jest vlada, koju može vršiti moralna ili fizička osoba kojoj je dužnost da podučava činovnike i da činovnicima ili narodu izdaje zapovijedi dužnost da podučava činovnike i da činovnicima ili narodu izdaje zapovijedi u formi dekreta ili naredbi, a ne u formi zakona, jer se naredbe i dekreti u formi dekreta ili naredbi, a ne u formi zakona, jer se naredbe i dekreti odnose na posebne, a zakon na opšte slučajeve.odnose na posebne, a zakon na opšte slučajeve.

Kant insistira na principu diobe vlasti. Vlast je autoritarna ako vrhovna i Kant insistira na principu diobe vlasti. Vlast je autoritarna ako vrhovna i izvršna vlast nisu odijeljene, to jest, ako je vlada ujedno i zakonodavac. izvršna vlast nisu odijeljene, to jest, ako je vlada ujedno i zakonodavac. Racionalnu vladavinu utemeljenu na podjeli vlasti Kant naziva patriotskom. Racionalnu vladavinu utemeljenu na podjeli vlasti Kant naziva patriotskom. Za njega je patriotizam ekvivalent za republikanski ustav, predstavničku Za njega je patriotizam ekvivalent za republikanski ustav, predstavničku vladu, predstavnički sistem. Ta idealno racionalna država je ustvari vladu, predstavnički sistem. Ta idealno racionalna država je ustvari liberalno-demokratska republika. Ona je ograničena na to da garantuje liberalno-demokratska republika. Ona je ograničena na to da garantuje slobodu građana stiteči pravo, a utemeljena je na narodnom suverenitetu i slobodu građana stiteči pravo, a utemeljena je na narodnom suverenitetu i političkoj kontroli vlade koju provodi narod. Građansko društvo je racionalno političkoj kontroli vlade koju provodi narod. Građansko društvo je racionalno društvo, politički uređeno kao zajednica članova međusobno sjedinjenih u društvo, politički uređeno kao zajednica članova međusobno sjedinjenih u položaju usklađivanja, a ne podređivanja. položaju usklađivanja, a ne podređivanja.

Demokratija je, po Kantu, u svojoj prirodi pacifistička, jer je građanin kao Demokratija je, po Kantu, u svojoj prirodi pacifistička, jer je građanin kao osnovni subjekt politike prevshodno zainteresovan za mir.osnovni subjekt politike prevshodno zainteresovan za mir.


Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831)Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831)

Hegel esensciju istorijskog razvitka vidi i postepenom oslobađanju Hegel esensciju istorijskog razvitka vidi i postepenom oslobađanju čovjećanstva. To postepeno razvijanje slobode jeste napredovanje svijesti. čovjećanstva. To postepeno razvijanje slobode jeste napredovanje svijesti. Moderna je država o kojoj govori Hegel ostvarenje između svetog i Moderna je država o kojoj govori Hegel ostvarenje između svetog i svjetovnog jedinstva, prirodno mjesto realizacije slobode i slobodnog razvoja svjetovnog jedinstva, prirodno mjesto realizacije slobode i slobodnog razvoja pojedinca. pojedinca.

Država kao takva je nužan oblik racionalnoga, jer predstavlja princip Država kao takva je nužan oblik racionalnoga, jer predstavlja princip organizacije nasuprot nasilnim, neciviliziranim, partikularističkim težnjama organizacije nasuprot nasilnim, neciviliziranim, partikularističkim težnjama pojedinca ili grupa. Hegelova država je etička država s obzirom na to da se pojedinca ili grupa. Hegelova država je etička država s obzirom na to da se etički život odvija u njoj, hraneći se tradicijom, običajima i zakonima. Iznad etički život odvija u njoj, hraneći se tradicijom, običajima i zakonima. Iznad države postoji povijesni tok koji je posljednji, ali ne i isključivi izvor države postoji povijesni tok koji je posljednji, ali ne i isključivi izvor racionalnosti. racionalnosti.

Hegelova je država jedna ideja o stvarnosti sto izražava maksimum političke Hegelova je država jedna ideja o stvarnosti sto izražava maksimum političke racionalnosti. Građansko društvo kao svijet potreba i rada je sačinjeno od tri racionalnosti. Građansko društvo kao svijet potreba i rada je sačinjeno od tri klase: “bitna” klasa je klasa zemljoposjednika, industrijska klasa i treća je klase: “bitna” klasa je klasa zemljoposjednika, industrijska klasa i treća je “opšta” klasa birokrata. Prema Hegelu, iz ove podjele proističu tri momenta “opšta” klasa birokrata. Prema Hegelu, iz ove podjele proističu tri momenta pojma: opšte, posebno i pojedinačno. pojma: opšte, posebno i pojedinačno.


Eficijentna vlast u hegelijanskoj državi jeste vlast koju imaju funkcioneri Eficijentna vlast u hegelijanskoj državi jeste vlast koju imaju funkcioneri (birokrate). Oni sačinjavaju opštu klasu. Sudska i policijska vlast ulaze u tu (birokrate). Oni sačinjavaju opštu klasu. Sudska i policijska vlast ulaze u tu opštu klasu. Funkcija je zakonodavne vlasti da pravi zakone, dakle opštu klasu. Funkcija je zakonodavne vlasti da pravi zakone, dakle zakonodavna funkcija je u užem smislu i politička kontrola. Prema Hegelu zakonodavna funkcija je u užem smislu i politička kontrola. Prema Hegelu osim države ne smije postojati nikakav drugi autoritet, cak ni neki osim države ne smije postojati nikakav drugi autoritet, cak ni neki naddržavni autoritet. Tek tako je država suverena, a iznad nje nema ničeg naddržavni autoritet. Tek tako je država suverena, a iznad nje nema ničeg osim “svjetskog duha” – povijesti, odnosno postepenog razvijanja slobode osim “svjetskog duha” – povijesti, odnosno postepenog razvijanja slobode kroz napredovanje svijesti.kroz napredovanje svijesti.

POZITIVIZAM I PRAVOPOZITIVIZAM I PRAVO

Auguste Comte (1798-1857)Auguste Comte (1798-1857)

Naučna pretenzijaNaučna pretenzija Konta je prevashodno utemeljena na zahtjevu da se Konta je prevashodno utemeljena na zahtjevu da se utemelji novo intelektualno, po svemu praktično ponašanje kao ponašanje utemelji novo intelektualno, po svemu praktično ponašanje kao ponašanje naučnika prema objektu sto ga proučava. Karakteristika naučne metode naučnika prema objektu sto ga proučava. Karakteristika naučne metode određena je pragmatičkim karakterom istraživanja, jer znanje nije samo sebi određena je pragmatičkim karakterom istraživanja, jer znanje nije samo sebi svrha.svrha.

Kont formulise zakon triju stadija koji vrlo dobro sažima njegovo Kont formulise zakon triju stadija koji vrlo dobro sažima njegovo pozitivističko stajalište. Zakon triju stadija sastoji se u ovome: “Svako od pozitivističko stajalište. Zakon triju stadija sastoji se u ovome: “Svako od naših glavnih shvaćanja, svaka grana naših spoznaja, prolazi uzastopno kroz naših glavnih shvaćanja, svaka grana naših spoznaja, prolazi uzastopno kroz tri različita stadija: teološki ili fiktivni stadij, metafizički ili apstraktni stadij i tri različita stadija: teološki ili fiktivni stadij, metafizički ili apstraktni stadij i naučni ili pozitivni stadij.”naučni ili pozitivni stadij.”

Trima stadija odgovaraju tri načina praktične aktivnosti: 1. osvajanje Trima stadija odgovaraju tri načina praktične aktivnosti: 1. osvajanje (teološki stadij), 2. odbrana (metafizički stadij) i 3. rad (pozitivan stadij).(teološki stadij), 2. odbrana (metafizički stadij) i 3. rad (pozitivan stadij).


Novi pozitivni svijet sto ga je Kont predstavio nije liberalni, demokratski Novi pozitivni svijet sto ga je Kont predstavio nije liberalni, demokratski svijet. Ovo je novi pozitivni poredak “bez Boga i kralja” a temelji se na svijet. Ovo je novi pozitivni poredak “bez Boga i kralja” a temelji se na “društvenom osjećaju”, “pozitivnom umu” (tj. na pozitivističkoj filozofiji) i na “društvenom osjećaju”, “pozitivnom umu” (tj. na pozitivističkoj filozofiji) i na “realnoj aktivnosti” (tj. na organizovanoj industrijskoj proizvodnji).“realnoj aktivnosti” (tj. na organizovanoj industrijskoj proizvodnji).

U pozitivističkom stadiju pravo vlasništva ostaje netaknuto. Porodica se U pozitivističkom stadiju pravo vlasništva ostaje netaknuto. Porodica se učvršćuje, razlikovanje klasa i dalje traje. Ali sve je to moralizirano pomoću učvršćuje, razlikovanje klasa i dalje traje. Ali sve je to moralizirano pomoću pozitivističkog odgoja i pomoću razumnog vladanja, što je nova misija pozitivističkog odgoja i pomoću razumnog vladanja, što je nova misija čovjećanstva. Tri su osnovna oblika društvene vlasti: prvo, materijalna koja čovjećanstva. Tri su osnovna oblika društvene vlasti: prvo, materijalna koja pripada bogatima; drugo, intelektualna što pripada sveštenicima i filozofima pripada bogatima; drugo, intelektualna što pripada sveštenicima i filozofima i treća, moralna sto pripada ženama.i treća, moralna sto pripada ženama.


Herbert Spenser (1820-1903)Herbert Spenser (1820-1903)

U njegovom definisanju društva Spenser stoji na organicističkom stajalištu. On je U njegovom definisanju društva Spenser stoji na organicističkom stajalištu. On je pri tome konstatovao postojanje dva tipa društva: militarno i industrijsko društvo. pri tome konstatovao postojanje dva tipa društva: militarno i industrijsko društvo. Militarna društva karakterišu obrambeno napadačke strukture, povezane sličnim Militarna društva karakterišu obrambeno napadačke strukture, povezane sličnim ciljevima. Industrijska društva određena su strukturama usmjerenim na ciljevima. Industrijska društva određena su strukturama usmjerenim na održavanje – opstanak. U militarnim društvima pojedinac je u službi društva, održavanje – opstanak. U militarnim društvima pojedinac je u službi društva, tamo vlada prisilna saradnja, sila centralizma. U industrijskom društvu, društvo je tamo vlada prisilna saradnja, sila centralizma. U industrijskom društvu, društvo je u službi pojedinca s društvenom vladavinom proizvodne i trgovačke djelatnosti, u službi pojedinca s društvenom vladavinom proizvodne i trgovačke djelatnosti, razmjene roba i po sebi razumljivih individualnih sloboda utemeljenih u razmjene roba i po sebi razumljivih individualnih sloboda utemeljenih u trgovačkim ugovorima.trgovačkim ugovorima.

Spenserovo povjerenje u unutrašnju vrijednost društvenih procesa naziva se Spenserovo povjerenje u unutrašnju vrijednost društvenih procesa naziva se povijesnim optimizmom. Temelj njegovog optimizma jeste evolucionistička povijesnim optimizmom. Temelj njegovog optimizma jeste evolucionistička doktrina: evolucija se odvija po univerzalno valjanim zakonima kako u prirodu doktrina: evolucija se odvija po univerzalno valjanim zakonima kako u prirodu tako i u društvu i povijesti.tako i u društvu i povijesti.

Spenserov liberalizam je produkt evolucionizma “prirodnog” karaktera povijesno Spenserov liberalizam je produkt evolucionizma “prirodnog” karaktera povijesno socijalnog zbivanja. Njegov liberalizam savremenog industrijskog društva je socijalnog zbivanja. Njegov liberalizam savremenog industrijskog društva je antietatistički usmjeren.antietatistički usmjeren.

FUNKCIONALIZAM I KRITIČKA TEORIJA DRUŠTVAFUNKCIONALIZAM I KRITIČKA TEORIJA DRUŠTVA

Funkcionalna analiza definise društvo kao funkcionalni sistem usklađenih Funkcionalna analiza definise društvo kao funkcionalni sistem usklađenih elemenata i odnosa, prilagođenih vanjskoj sredini. Zastupnik funkcionalne teorije elemenata i odnosa, prilagođenih vanjskoj sredini. Zastupnik funkcionalne teorije Merton je razlikovao manifestne i latentne funkcije, iz čega je izveo Merton je razlikovao manifestne i latentne funkcije, iz čega je izveo funkcionalističko poimanje društva kao relativno stabilne homogene cjeline funkcionalističko poimanje društva kao relativno stabilne homogene cjeline elemenata od kojih je svaki nužan i funkcionalan za ravnotežu i uspješno elemenata od kojih je svaki nužan i funkcionalan za ravnotežu i uspješno funkcionisanje društva. Osnovne postavke funkcionalističke teorije Merton je funkcionisanje društva. Osnovne postavke funkcionalističke teorije Merton je supsumirao u tri postulata: postulat funkcionalnog jedinstva, postulat univerzalne supsumirao u tri postulata: postulat funkcionalnog jedinstva, postulat univerzalne funkcionalnosti i postulat funkcionalne neophodnosti.funkcionalnosti i postulat funkcionalne neophodnosti.

Postulat funkcionalnog jedinstva društva moze se akribijski izraziti u stajalištu da Postulat funkcionalnog jedinstva društva moze se akribijski izraziti u stajalištu da svaka socijalna pojava, svaki socijalni sistem obavlja pozitivnu ulogu u svaka socijalna pojava, svaki socijalni sistem obavlja pozitivnu ulogu u funkcionisanju cjeline društvafunkcionisanju cjeline društva

Postulat univerzalne funkcionalnosti izražen je u stajalištu da sve socijalne i Postulat univerzalne funkcionalnosti izražen je u stajalištu da sve socijalne i kulturne forme sadrže određenu društveno-pozitivnu funkciju.kulturne forme sadrže određenu društveno-pozitivnu funkciju.

Postulat funkcionalne neophodnosti izražen je u stajalištu da je svaka socijalna Postulat funkcionalne neophodnosti izražen je u stajalištu da je svaka socijalna pojava, institucija, sistem neophodna i nužna za funkcionisanje društva.pojava, institucija, sistem neophodna i nužna za funkcionisanje društva.

Socijalizacija ličnosti je paradigmatična osnova funkcionalizma. Socijalizacija Socijalizacija ličnosti je paradigmatična osnova funkcionalizma. Socijalizacija individua se odvija kroz proces usvajanja zajedničkih vrijednosti, normativnog individua se odvija kroz proces usvajanja zajedničkih vrijednosti, normativnog sistema i koncepta ideja. U ovoj teoriji individuum je definisan kao igrač uloge, sistema i koncepta ideja. U ovoj teoriji individuum je definisan kao igrač uloge, funkcije, pripremljen za nju kroz socijalizaciju.funkcije, pripremljen za nju kroz socijalizaciju.


Talcott Parsons vrši klasifikaciju četiri vrlo opšta podsistema ljudske akcije – Talcott Parsons vrši klasifikaciju četiri vrlo opšta podsistema ljudske akcije – organizma, ličnosti, društvenog i kulturnog sistema – što za njega predstavlja organizma, ličnosti, društvenog i kulturnog sistema – što za njega predstavlja paradigmu koju upotrebljava u čitavoj sferi akcije. Ova paradigma analizira svaki paradigmu koju upotrebljava u čitavoj sferi akcije. Ova paradigma analizira svaki sistem akcije pomoću slijedeće četiri kategorije: kategorijom koja treba da održi sistem akcije pomoću slijedeće četiri kategorije: kategorijom koja treba da održi regulativne oblike sistema, unutrašnjom integracijom sistema, orijentacijom regulativne oblike sistema, unutrašnjom integracijom sistema, orijentacijom sistema prema određenim ciljevima i njegovom sirom adaptacijom u opštim sistema prema određenim ciljevima i njegovom sirom adaptacijom u opštim uslovima okoline.uslovima okoline.

Paradigma pojma akcije primjenjiva je na društveni sistem u kojem razlikuje četiri Paradigma pojma akcije primjenjiva je na društveni sistem u kojem razlikuje četiri podsistema: institucije koje održavaju opšte kulturne vrijednosti, institucije koje podsistema: institucije koje održavaju opšte kulturne vrijednosti, institucije koje se brinu za integraciju, politički sistem i privreda sa zadatkom adaptacije u se brinu za integraciju, politički sistem i privreda sa zadatkom adaptacije u fizičkoj sredini.fizičkoj sredini.

U analizi društvenog djelovanja i njegovoj klasifikaciji Parsons koristi analitički U analizi društvenog djelovanja i njegovoj klasifikaciji Parsons koristi analitički metod. Osnovni zadatak društvene misli, pa i same sociologije, jeste integrativna metod. Osnovni zadatak društvene misli, pa i same sociologije, jeste integrativna funkcija, dakle integracija društva kroz kolektivne socijalne predstave koje funkcija, dakle integracija društva kroz kolektivne socijalne predstave koje pojedinci upražnjavaju i koje upravljaju njihovim ponašanjem nezavisno od pojedinci upražnjavaju i koje upravljaju njihovim ponašanjem nezavisno od individualne volje. On dalje smatra da socijalnom akcijom, ponašanjem i individualne volje. On dalje smatra da socijalnom akcijom, ponašanjem i funkcioniranjem društva upravljaju vrijednosti i norme. Prihvatajući i realizirajući funkcioniranjem društva upravljaju vrijednosti i norme. Prihvatajući i realizirajući vrijednosti i norme (moral, religija, pravo, običaji) putem socijalizacije pojedinci vrijednosti i norme (moral, religija, pravo, običaji) putem socijalizacije pojedinci se integrisu u dati socijalni sistem. Iz tog sistema individuum iznalazi i ciljeve se integrisu u dati socijalni sistem. Iz tog sistema individuum iznalazi i ciljeve vlastitog djelovanja.vlastitog djelovanja.


Kritička teorija društva ili tzv. Frankfurtska škola je proizvod i rezultat sinteze Kritička teorija društva ili tzv. Frankfurtska škola je proizvod i rezultat sinteze marksističke teorije društva i savremenih socijalno psiholoških teorija. Rezultati marksističke teorije društva i savremenih socijalno psiholoških teorija. Rezultati Marksove i Frojdove koncepcije društva i individuuma postaju paradigmom i Marksove i Frojdove koncepcije društva i individuuma postaju paradigmom i polaznom osnovom kritičke teorije. Frankfurtski intelektualni krug, prihvatajući polaznom osnovom kritičke teorije. Frankfurtski intelektualni krug, prihvatajući Marksovu kritiku alijenacije i ostvarenja građanskog društva i Frojdovo Marksovu kritiku alijenacije i ostvarenja građanskog društva i Frojdovo psihoanalitičko nastojanje da se kategorijom nesvjesnog objasni čovjek, društvo i psihoanalitičko nastojanje da se kategorijom nesvjesnog objasni čovjek, društvo i istorija, koncipirao je kritičko socijalnu teoriju kroz analizu savremenih problema istorija, koncipirao je kritičko socijalnu teoriju kroz analizu savremenih problema epohe.epohe.

Ono po čemu je kritička teorija društva zadobila naučni ugled i kritičko Ono po čemu je kritička teorija društva zadobila naučni ugled i kritičko humanistički dignitet jeste demistifikacija odnosa u modernom društvu i humanistički dignitet jeste demistifikacija odnosa u modernom društvu i represivnog karaktera njegovih institucija. U demistifikaciji socijalnih odnosa, represivnog karaktera njegovih institucija. U demistifikaciji socijalnih odnosa, kritička teorija je spoznala sve oblike manipulacije čovjekom: manipulacija kritička teorija je spoznala sve oblike manipulacije čovjekom: manipulacija njegovim interesima i potrebama, manipulacija osjećajima i čovjekovom sviješću, njegovim interesima i potrebama, manipulacija osjećajima i čovjekovom sviješću, i napokon manipulacija javnim mnijenjem i političkim institucijama etc.i napokon manipulacija javnim mnijenjem i političkim institucijama etc.


Maks Horkhajmer i Teodor Adorno – Dijalektika prosvjetiteljstva - smatraju da je Maks Horkhajmer i Teodor Adorno – Dijalektika prosvjetiteljstva - smatraju da je “prosvjetiteljstvo” esencija zapadne civilizacije koja već započinje antikom i “prosvjetiteljstvo” esencija zapadne civilizacije koja već započinje antikom i borbom protiv mitologije, te da se samo prosvjetiteljstvo sa zapadnom kulturom borbom protiv mitologije, te da se samo prosvjetiteljstvo sa zapadnom kulturom ponovo vraća u mitologiju. Ova analiza pokazuje, u njenom krajnjem rezultatu, ponovo vraća u mitologiju. Ova analiza pokazuje, u njenom krajnjem rezultatu, najprije kako podvrgavanje svega prirodnog pod vladajući subjekt završava u najprije kako podvrgavanje svega prirodnog pod vladajući subjekt završava u vladavini slijepog, objektivnog, instrumentaliziranog uma. U prosvjetiteljstvu sve vladavini slijepog, objektivnog, instrumentaliziranog uma. U prosvjetiteljstvu sve postaje prividom, sve ono sto se ne moze svesti na broj, na ekvivalent, konačno postaje prividom, sve ono sto se ne moze svesti na broj, na ekvivalent, konačno na jedno. na jedno.

Spoznavajući esenciju građanske kulture autori esenciju iste nalaze u njenom Spoznavajući esenciju građanske kulture autori esenciju iste nalaze u njenom totalitarnom karakteru, u sopstvenoj kvantifikaciji, u definisanju povijesnog totalitarnom karakteru, u sopstvenoj kvantifikaciji, u definisanju povijesnog procesa, kao unaprijed odlučenog, jer je matematiziran, u sveopštoj kalkulaciji procesa, kao unaprijed odlučenog, jer je matematiziran, u sveopštoj kalkulaciji kao osnovi vladanja na prirodom i time nad individuom. Autori isto tako polaze od kao osnovi vladanja na prirodom i time nad individuom. Autori isto tako polaze od Marksovog objašnjenja “fetišizma robe” i to primjenjuju na aktualne probleme Marksovog objašnjenja “fetišizma robe” i to primjenjuju na aktualne probleme građanske kulture i civilizacije. Robe, stvari, vladaju ljudima.građanske kulture i civilizacije. Robe, stvari, vladaju ljudima.


Među savremene zastupnike kritičke teorije društva spada i Jirgen Habermas. Među savremene zastupnike kritičke teorije društva spada i Jirgen Habermas. Najinteresantniji rezultat, do kojeg je došao, odnosi se na ispitivanje promjena u Najinteresantniji rezultat, do kojeg je došao, odnosi se na ispitivanje promjena u strukturi javnosti. Promjene u strukturi javnosti postaju još dublje u najnovijem strukturi javnosti. Promjene u strukturi javnosti postaju još dublje u najnovijem vremenu srastanjem privatne sfere, privatnih monopola i države. Transformacija vremenu srastanjem privatne sfere, privatnih monopola i države. Transformacija liberalne u socijalnu državu promijenila je strukturu i funkciju javnosti i svih liberalne u socijalnu državu promijenila je strukturu i funkciju javnosti i svih fenomena s njom u vezi, tako da kritička publicistika stoji u sve većem fenomena s njom u vezi, tako da kritička publicistika stoji u sve većem protivriječju sa publicitetom manipulirajućih svrha. Habermasova kritička analiza protivriječju sa publicitetom manipulirajućih svrha. Habermasova kritička analiza građanskog društva kroz fenomen javnosti pokazuje one unutrašnje građanskog društva kroz fenomen javnosti pokazuje one unutrašnje protivrječnosti koje su se rezultirale sukcesivnim iščezavanjem slobodne i protivrječnosti koje su se rezultirale sukcesivnim iščezavanjem slobodne i stvaralačke funkcije ličnosti i pojedinih slobodnih grupa kroz prevlast stvaralačke funkcije ličnosti i pojedinih slobodnih grupa kroz prevlast transcendiranih institucija i države nad pojedincem.transcendiranih institucija i države nad pojedincem.

Drugi problem Habermasovih istraživanja jeste analiza spoznaje i interesa: prvo, Drugi problem Habermasovih istraživanja jeste analiza spoznaje i interesa: prvo, da djelovanje transcendentalnog aktera ima svoju osnovu u prirodnoj istoriji da djelovanje transcendentalnog aktera ima svoju osnovu u prirodnoj istoriji ljudskog roda, te je spoznaja isto tako instrument samoodržanja kao sto i ljudskog roda, te je spoznaja isto tako instrument samoodržanja kao sto i transcendira puko samoodržanje; druga teza jeste da se interesi, koji vode transcendira puko samoodržanje; druga teza jeste da se interesi, koji vode spoznaju oblikuju u sferi rada, jezika i vladavine, treće, da je u snazi spoznaju oblikuju u sferi rada, jezika i vladavine, treće, da je u snazi samorefleksije spoznaja i interes jedno i, na kraju, jedinstvo spoznaje i interesa samorefleksije spoznaja i interes jedno i, na kraju, jedinstvo spoznaje i interesa manifestuje se u jednoj dijalektici koja na bazi historijskih tragova potisnutog manifestuje se u jednoj dijalektici koja na bazi historijskih tragova potisnutog dijaloga rekonstruira potisnuto.dijaloga rekonstruira potisnuto.

TEME ZA SEMINARSKE RADOVE TEME ZA SEMINARSKE RADOVE

Teme za seminarske radove:Teme za seminarske radove:

Pojam sociologije kao nauke i njen odnos prema drugim socijalnim naukama,Pojam sociologije kao nauke i njen odnos prema drugim socijalnim naukama, Teorijski i socijalno-historijski preduslovi za pojavu sociologije kao samostalne Teorijski i socijalno-historijski preduslovi za pojavu sociologije kao samostalne

naučne discipline,naučne discipline, Različite teorijske paradigme i njihov doprinos razvoju sociologije (Ogist Kont, Različite teorijske paradigme i njihov doprinos razvoju sociologije (Ogist Kont,

Karl Marx),Karl Marx), Savremene sociološke teorije (funkcionalizam, neomarksizam, simbolički Savremene sociološke teorije (funkcionalizam, neomarksizam, simbolički

interakcionizam, teorija komunikativnog djelovanja, sistemska teorija),interakcionizam, teorija komunikativnog djelovanja, sistemska teorija), Pojam socijalne strukture i socijalnih grupa,Pojam socijalne strukture i socijalnih grupa, Pojam i posljedice socijalne stratifikacije,Pojam i posljedice socijalne stratifikacije, Politika, moć i vlast u savremenom postindustrijskom društvu,Politika, moć i vlast u savremenom postindustrijskom društvu, Socijalne norme, etika i politička zajednica,Socijalne norme, etika i politička zajednica, Sociološko određenje pojma religije,Sociološko određenje pojma religije, Doprinos Maksa Webera, Emila Dirkema, Niklasa Luhmanna i Jürgena Doprinos Maksa Webera, Emila Dirkema, Niklasa Luhmanna i Jürgena

Habermasa razvoju opšte sociologije,Habermasa razvoju opšte sociologije, Pojam društva u različitim sociološkim paradigmama,Pojam društva u različitim sociološkim paradigmama, Socijalni pokreti i socijalni konflikti u savremenom društvu,Socijalni pokreti i socijalni konflikti u savremenom društvu,

TEME ZA SEMINARSKE RADOVETEME ZA SEMINARSKE RADOVE

PRAVNA SOCIOLOGIJA I ZAČECI PRAVNE SOCIOLOGIJEPRAVNA SOCIOLOGIJA I ZAČECI PRAVNE SOCIOLOGIJE Teorija prava i sociološka jurisprudencija u Americi,Teorija prava i sociološka jurisprudencija u Americi, Eugen Erlich i utemeljenje sociologije prava, Eugen Erlich i utemeljenje sociologije prava, Georges Gurvitch i sociologija prava u Francuskoj,Georges Gurvitch i sociologija prava u Francuskoj,

KLASICI SOCIOLOGIJE PRAVAKLASICI SOCIOLOGIJE PRAVA Emil Durkheim,Emil Durkheim, Pogled na pravo Emil Durkheim,Pogled na pravo Emil Durkheim, Kral Marx i marksizam,Kral Marx i marksizam, Marksizam i sociologija prava,Marksizam i sociologija prava, Max Weber i savremena sociologija,Max Weber i savremena sociologija, Sociologija prava Max Weber,Sociologija prava Max Weber,

SOCIOLOGIJA PRAVA I SRODNE DISCIPLINESOCIOLOGIJA PRAVA I SRODNE DISCIPLINE O etnoloskom proučavanju prava. Pravna antropologija,O etnoloskom proučavanju prava. Pravna antropologija, Pojam i razvoj historijske sociologije,Pojam i razvoj historijske sociologije, Kriminologija, pravo i sociologija,Kriminologija, pravo i sociologija, Devijantnost i socijalni problemi,Devijantnost i socijalni problemi,

TEME ZA SEMINARSKE RADOVETEME ZA SEMINARSKE RADOVE

SAVREMENA SOCIOLOGIJA PRAVASAVREMENA SOCIOLOGIJA PRAVA Savremena sociologija prava,Savremena sociologija prava, JJürgen Habermas o pravu i moraluürgen Habermas o pravu i moralu,, Pravo i sistemska teorija: Niklas Luhmann,Pravo i sistemska teorija: Niklas Luhmann, Michel Foucault i postmoderne teorije prava,Michel Foucault i postmoderne teorije prava, Praktična filozofija i pravo. Etika i odgovornost,Praktična filozofija i pravo. Etika i odgovornost,

PRAVO KAO KULTURA I INSTRUMENT DRUSTVENE TRANSFORMACIJEPRAVO KAO KULTURA I INSTRUMENT DRUSTVENE TRANSFORMACIJE Znanje i mnijenje o pravu. Pravni sistemi i kulture,Znanje i mnijenje o pravu. Pravni sistemi i kulture, Djelotvornost prava: Neočekivane posljedice i simbolizam pravne regulacije,Djelotvornost prava: Neočekivane posljedice i simbolizam pravne regulacije, Pravna tranzicija u postkomunističkim društvima,Pravna tranzicija u postkomunističkim društvima,