Transcript
Page 1: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

STOSUNKI  DZIECKO  -­‐  RODZIC  -­‐  TRENER  dr  hab.  Edward  Wlazło,  profesor  nadzwyczajny    KIEROWNIK   ZAKŁADU   PSYCHOLOGII   AWF   WROCŁAW,   AUTOR   WIELU   PUBLIKACJI   Z  ZAKRESU  PSYCHOLOGII  SPORTU.    

Katarzyna  Prasek,  Dariusz  Parzelski,    WYDZIAŁ  PSYCHOLOGII,  UNIWERSYTET  WARSZAWSKI    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Page 2: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

 

 

Postawy  rodziców  młodych  zawodników  wobec  sportu  

 

Wstęp  

 

Mali   sportowcy   budzą   w   nas   podziw   i   uznanie   ze   względu   na   swą  

wytrwałość   oraz   zdolność  do  pokonywania  własnych  ograniczeń   i  barier  

zewnętrznych.  Na  karierę  młodego   człowieka  patrzy  się   zwykle  pod  kątem  

jego  wyników   w   zawodach,   a   źródeł   sukcesów   szuka   w   jego   osobistych  

predyspozycjach   oraz   w   umiejętnościach   trenera.  Natomiast   zapomina  

się   o   jeszcze   jednym   ważnym   czynniku,  mającym   ogromny   wpływ   nie  

tylko   na   małego   sportowca,   ale   na   każde   dziecko.   Tym   czynnikiem   są  

rodzice.   Ich   rola   w   karierze   maluchów   jest   często   niedoceniana,   a   to  

właśnie   oni,   wychowując   swoją   pociechę,   „zaszczepiają"   w   niej   pewne  

wartości,   uczą   właściwych   postaw   i   motywują   do   podejmowania  

kolejnych   wyzwań.   Dzięki   temu   dziecko   chętnie   rozpoczyna   aktywność  

sportową,   która   jest   dla   niego   przede   wszystkim   zabawą   ale   również  

pozwała   poznać   nowych   przyjaciół   i   rozwijać   określone   umiejętności.  

Niestety,   rodzice   mogą   wywierać   nie   tylko   pozytywny   wpływ   na   swoje  

pociechy.   Zdarza   się,   że   poprzez   własne   zachowanie   niekorzystnie  

oddziałują   na   osobowość   dziecka,   a   to   z   kolei   wpływa   na   rezultaty   w  

każdej  sferze   aktywności  malucha.    

Celem   niniejszej   pracy   jest   wykazanie,   że   pewne   charakterystyczne  

zachowania   niektórych   rodziców   młodych   sportowców   mają   swoje  

podłoże   w   sposobie,   komunikowania   się   w   rodzinie,   co   pozwoli  

przewidzieć   najbardziej   prawdopodobne   skutki  wpływu   rodziców   na   ich  

pociechy.  

 

 

Page 3: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

 

 

 

 

Podstawowy  cel  uczestnictwa  dzieci  w  sporcie  

 

Wielu   z   nas   niejednokrotnie   na  widok  małego   sportowca   zastanawiało  

się,   co   takiego   sprawia,   że   bez   reszty   oddaje   się   on   jakiejś   dyscyplinie.  

Poświęca   jej   większość   swego   czasu,   często   kosztem   innych   form  

aktywności.   Aby   odpowiedzieć   na   to   pytanie,   warto   odnieść   się   do  

wyników   badania   przeprowadzonego   w   stanie   Michigan   w   1978   r.  

(Universities   Study   Committee,   1978).   Ponad   100   tysięcy   młodych  

chłopców  i  dziewcząt,  jako  główny  powód  swego   uczestnictwa  w  sporcie  

wymieniło   zabawę.   Dopiero   nadalszych   pozycjach   pojawiły   się  

zdobywanie   nowych   umiejętności,   dreszczyk   emocji,   przebywanie   z  

przyjaciółmi   i   poznawanie   nowych   ludzi.   To,  co   dla  wielu   dorosłych   jest  

nieodłączną   częścią   sportu,^   więc  sukces   i   wygrana,   u   młodych   pojawia  

się   dopiero   na   piątej   pozycji.   Warto   mieć   tę   różnicę   na   uwadze,   gdy  

organizuje  się   dzieciom  programy  sportowe.    

Zarówno   trenerzy,   jak   i   rodzice  młodych   sportowców   często   traktują   ich  

jak   dorosłych,   narzucając   im   sposób   rywalizacji   przypisany   sportowi  

dorosłych.   Zapominają,   że   dla   młodego   człowieka   większym   sukcesem  

niż   wygrane   zawody   jest   poznawanie   rówieśników,   zdobywanie  

doświadczenia,   nowych   umiejętności,   zyskiwanie   pewności   siebie   i  

wiary   we   własne   siły,   a   także   polepszanie   sprawności   fizycznej.   Dopóki  

mały   sportowiec   osiąga   te   cele,   dopóty   nie   jest   przegranym   w   swojej  

dyscyplinie.   Sukcesem   nie   jest   pokonywanie   konkurentów,   są   nim  

starania   i  wysiłek  włożony  w   doskonalenie   siebie.  A  wszystko   to  osiąga  

się   poprzez   rodzaj   aktywności   będący   nieodłącznym   elementem  

dzieciństwa,   a   mianowicie   zabawę.   Powinno   się,   więc   uszanować  

prawo   młodych   podopiecznych   do   przeżywania   sportu   na   ich   własny  

Page 4: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

sposób,   do   identyfikowania   go   z   zabawą   z   kolegami.   Tylko   wtedy  

aktywność   będzie   dla   dziecka   pozytywnym   doświadczeniem   i   umożliwi  

dalszy  rozwój  w   sporcie.    

Przyjemność,   jaką   czerpie   początkujący   sportowiec   z   uprawiania   swojej  

dyscypliny   nie   jest   jednak   odizolowana   od   wpływów   dorosłych.  Sport,  

jak   każda  zabawa,  może   być  

źródłem   odczuć   zarówno   pozytywnych,   jak   i   negatywnych,   m.in.  

smutku,   zatroskania,   żalu   czy   irytacji.  Mimo   iż   zabawa   ta  podejmowana  

jest   dobrowolnie,   radość,   jakiej   dostarcza,   zależy   od   stosunku   rodziców  

do   dziecka   i   jego   zainteresowań.   Badania   przeprowadzone   wśród  

zapaśników   w   wieku   od   9   do   14   lat   wykazały,   że   przyjemność,   jaką  

odczuwa   młody   zawodnik   ze   swojej   aktywności,   ściśle   łączy   się   z  

poziomem   satysfakcji   rodziców   z   jego   występu,   ich   pozytywnym  

zaangażowaniem   w   działalność   sportową   dziecka   oraz   z   postrzeganym  

przez   niego   poziomem   własnych   umiejętności   (Scanlan,   Lewthwaite  

1986).   Są   to   jednocześnie   predyktory   przyszłego   zaangażowania   dziecka  

w   sport.   Wyniki   innych   badań   (dotyczących   zawodników   oraz  

zawodniczek  koszykówki)  wskazują,  że  brak  presji  rodziców  oraz  wrodzona  

preferencja   dla   zadań   będących  wyzwaniem   to   czynniki   podwyższające  

poziom   odbieranej   przez   sportowca   przyjemności.   Co   ważne,   wyniki  

zawodów  nie  wpływają   istotnie  na  poczucie   zadowolenia   z  gry  (Brustad  

1988).  Rodzice  nie  są,  więc  biernymi  obserwatorami  aktywności  własnego  

dziecka  -­‐  poprzez  swoje  zachowanie   i  stosunek  do   sportu  stale  oddziałują  

na   to,   jaka   forma  zabawy  wydaje  się  mu   atrakcyjna.  

 

Wpływ  rodziców  na  zaangażowanie  dzieci  w  sport  

 

Na   rozwój   psychiczny,   a   przede  wszystkim   społeczny,   dziecka   silny  wpływ  

ma   ideologia   rodzinna,   czyli   -­‐wkład   wyobrażeń   o   świecie,   postaw   i  

oczekiwań   członków   rodziny   (Tyszkowa   1985).   Rodzina   dostarcza,   więc  

Page 5: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

wielu   wzorców   zachowania,   przeżywania   i   wartościowania   wydarzeń,  

dzięki   którym   dziecko   opracowuje   i   porządkuje   swoje   doświadczenia,  

również   te   spoza   środowiska   rodzinnego.   To   w   domu   rodzinnym  

przekazuje   się   wartości   i   kształtuje   postawy   wobec   życia.   Bliskie   i  

intymne   interakcje   między   członkami   rodziny   są   niezwykle   istotne,  

ponieważ   w   procesie   komunikacji   z   rodzicami   dziecko   uczy   się  

interpretowania   swoich   doświadczeń.   Rodzice,   jako   najważniejsze,   bo  

pierwsze  w  kolejności,   środowisko   rozwojowe   i  wychowawcze,   zarówno  

poprzez   świadomą   pracę   wychowawczą,   jak   i   oddziaływanie  

niezamierzone   (wydarzenia  mające  miejsce  w  domu,   stosunek   rodziców  

do   tych   wydarzeń   oraz   wzajemne   stosunki   w   rodzinie)   wpływają   na  

fizyczny,   psychiczny   i   społeczny   rozwój   pociechy.   Rodzina,   kształtując  

osobowość   i   system   wartości   dziecka,   decyduje   o   jego   dążeniach  

życiowych   i   preferowanych   wzorach   sukcesu   życiowego.   Rodzice   mają,  

więc   również   przemożny   wpływ   na   podjęcie   lub   ewentualne  

zaniechanie   przez   syna   lub   córkę   uczestnictwa   w   sporcie.   Przekazywane  

przez   nich  wartości   i  wzorce  przeżywania  doświadczeń  decydują  o  tym,  jak  

dziecko  postrzega  i  interpretuje  swoją  aktywność  sportową.  Rodzice,   gdy  

stworzą   dziecku   możliwość   zetknięcia   się   ze   sportem,   stają   się  

odpowiedzialni   nie   tylko  za   to,   jak   bardzo   ich   pociecha   angażuje   się   w   tę  

aktywność,  ale  nawet  za  same  wyniki  małego  sportowca.    

Postrzeganie   samego   siebie   w   sporcie   pozostaje   pod   ciągłym   wpływem  

rodziców,  gdyż  dzieci  traktują  dorosłych,   jako  źródło  informacji  zwrotnej  o  

swoich   umiejętnościach.   Rodzic   zainteresowany   aktywnością   swojej  

pociechy,   wspierający   ją,   choć   niestresujący,   pomagający   w   czerpaniu  

nauki   nawet   z   porażek,   wierzący   w   jego   zdolności   sprawia,   że   młody  

sportowiec   odczuwa  większą  przyjemność   ze   swojej  aktywności,  chętnie  

kontynuuje   przygodę   ze   sportem   i  odnosi   na   tym  polu  większe   sukcesy.  

Sport   umożliwia   wykształcenie   pożądanych   cech   fizycznych   i  

psychicznych,   lecz   to   właśnie   dorośli   mogą   tę   okazję   zaprzepaścić,  

zniechęcając  syna  lub  córkę   do  kontynuowania   kariery  sportowej.  

Page 6: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

 

Jeśli   jednak   dziecko   postanowi   nadal   trenować,   pozostaje   pod  

nieustannym   wpływem   rodziców,   rzutującym   na   jego   postrzeganie  

samego   siebie,  motywację   oraz   na  odczucia  związane   z  doświadczeniami  

w   sporcie.   Badania   wykazały,   że   80%   małych   sportowców  ma   rodziców,  

którzy  są  obecni  przynajmniej  na  trzech  czwartych  ich  zawodów,  przy   czym  

25%   rodziców   zjawia   się   na   treningach   pociechy   minimum   2-­‐3   razy   w  

miesiącu   (McPherson,  Davidson   1980   za:   Sm).   Rodzice   mają,  oli   2001więc  

okazję,   jedni   z   pierwszych   ocenić   grę   dziecka,   poinformować   go   o   jego  

umiejętnościach   i   postępach.   Jeśli   dodamy,   że   stanowisko   dziecka   w  

sprawie   własnych   zdolności,   a   także   poziomu   trudności   na   zawodach  

ściśle  wiąże  się  z  oceną  tychże  dokonaną  przez  rodziców,  to  zrozumiemy,  jak  

bardzo   aktywność   małego   sportowca   poddana   jest   wpływom  

najbliższych.  

 

Podstawwe  pytania  

 

Zgoda   na   uprawianie   przez   pociechę   sportu   może   nieść   wiele  

konsekwencji.   Warto,  więc,  aby  każdy  z   rodziców   przed  podjęciem   decyzji  

zastanowił   się   nad  następującymi  kwestiami  (za:  Smoli   2001).    

1.  Czy  rodzice   są  w   stanie   dzielić   się  swoim  dzieckiem?  

Każdy  sportowiec   ćwiczy  pod  okiem  swojego   trenera,   którego   się  słucha   i  

którego   darzy   szacunkiem.   Dziecko,   dotychczas   podziwiające   tylko  

rodziców,   teraz   w   ten   sam   sposób   patrzy   na   trenera   i   widzi   w   nim  

autorytet.  Rodzic  nie  tylko  musi  się  z   tym  pogodzić,  ale  także  sam  obdarzyć  

trenera   zaufaniem   niezbędnym   dla   osoby,   której   powierza   własne  

dziecko.   Z  dużą  ostrożnością   rodzic  powinien  podchodzić  do  podważania  

kompetencji  trenera   i   słuszności   jego  decyzji,  gdyż  zrodzić   to  może  jedynie  

niepotrzebne  konflikty.    

2.  Czy  rodzic  potrafi   zaakceptować  porażki   swojego  dziecka?  

Page 7: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

Każde   zawody   sportowe   niosą   możliwość   zarówno   wygranej,   jak   i  

porażki.Ta  druga  jednak  może  być  bardzo  dotkliwa  dla  małego  zawodnika.  

W   takiej   sytuacji   rodzic   powinien   podtrzymać   na   duchu   swoje   dziecko   i  

pomóc   dostrzec   w   tym   doświadczeniu   pozytywne   aspekty.   Dzięki   temu  

zawód   zmienia   się   w   samoakceptację.   Także   sam  rodzic  powinien   umieć  

zaakceptować   to,  że   jego  dziecku  tym  razem  się  nie  udało.   Pokazując  swoje  

zakłopotanie,  wstyd  lub   złość,  może   tylko  spotęgować  smutek  dziecka.    

3.  Czy  rodzice  potrafią   nauczyć   dziecko   samokontroli?  

Rodzice   są   ważnymi   modelami   dla   zachowań   dziecka.   Jeśli   ojciec   lub  

matka   często   traci   nad  sobą  kontrolę,   ich   dziecko   również   będzie  skłonne  

do   wybuchów   złości,   a   także   ubogiej   samodyscypliny.   Te   cechy   są   w  

sporcie   bardzo   ważne,   jeśli   zawodnik   nie   „odziedziczy"   ich   po   rodzicach,   to  

trenerowi  bardzo  trudno  będzie  je  wpoić  dziecku.  

 

4.  Czy  rodzice   są  w   stanie   poświęcić  swojemu  dziecku   trochę   czasu?  

Obecność   rodziców   na   zawodach   dziecka   jest   bardzo   ważna,   jednak   nie  

zawsze  możliwa.   Każdy  rodzic  powinien   mu  uczciwie  powiedzieć,   jak  często  

może   się   na   nich   zjawiać.   Jeśli   matka   lub   ojciec   są   bardzo   zapracowani,  

jednak  chcą  wspierać  swoją  pociechę  w  aktywności  sportowej,  to  zamiast  

dawać  niemożliwe  do  spełnienia  obietnice,  że   przyjadą   na  zawody,  mogą  

po   prostu   rozmawiać   ze   swym   dzieckiem   na   temat   jego   postępów   i  

doświadczeń  z  gry.  

 

5.  Czy  rodzice  umieją   pozwolić  dziecku  podejmować  własne  decyzje?  

Dziecko   -­‐   przez   udział   w   sporcie   uczy   się   radzenia   sobie   z   trudnymi  

sytuacjami   oraz   odpowiedzialności   za   własne   czyny,   coraz   częściej  

również   wyraża   swoje   zdanie,   niejednokrotnie   odmienne   od   zdania  

rodziców.   Tym   z   kolei   trudno   jest   się   pogodzić   z   dorastaniem   pociechy.  

Jednak   w   sprawach   dotyczących   sportu   warto   dać   dziecku   więcej  

swobody   w   podejmowaniu   decyzji,   dzięki   czemu   będzie   ono   bardziej  

Page 8: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

dojrzałe   i  samodzielne.  

 

Postawy  rodzicielskie  

 

Modele   postaw   rodzicielskich   tworzyło   wielu   psychologów,   m.in.   Anna  

Roe   (1957,   za:   Schaefer   1961),   Schaefer   (1959,   w:   Schaefer   1961;   Schaefer,  

Lauterbach  1965).  

 

Postawa   rodzicielska   to   tendencja   do   zachowywania   się  w  stosunku   do  

dziecka  w   pewien   specyficzny   sposób   (Ziemska   1973).  Na   każdą  postawę  

składa   się   wymiar   myślowy   (wyrażany   słownie   pogląd   o   dziecku),  

działanie   (czynne   zachowanie   wobec   dziecka)   oraz   wymiar   uczuciowy,  

złożony   zarówno   z   zachowania,   jak   i   z   wypowiedzi   rodziców.   Postawy  

rodziców   wobec   dziecka   w   ogromnej   mierze   decydują   o   stylu  

wychowania,   a   także   o   doborze   i   skuteczności   środków  

wychowawczych!*   Oznacza   to,   że   identyczne   środki  wychowawcze   mogą  

przynosić   odmienne   rezultaty,   zależnie   od   emocjonalnych   postaw  

stosujących  je   rodziców.  To  właśnie  postawa  matki  i  ojca   wobec  pociechy  

warunkuje   sposób   pełnienia   funkcji   wychowawczych   przez   rodzinę,   a  

także   wyniki   oddziaływań   obojga   rodziców   na   dziecko.   Postawy  

rodzicielskie  wpływają   nie   tylko   na   styl  wychowania   w   rodzinie,   ale   i   na  

rodzaj   więzi   uczuciowych   między   jej   członkami,   a   w   rezultacie   na  

atmosferę   życia   rodzinnego.   Granica   między   klimatem   pozytywnie  

oddziałującym   na   rozwój  dziecka   a  klimatem   negatywnie  wpływającym  

jest   płynna,   jednak   choćby   intuicyjnie   orzec   można,   że   atmosferę  

„dobrą"   charakteryzuje   miłość,   ciepło,   serdeczność,   tolerancja,   zaufanie  

oraz   szacunek.  Natomiast   zła   atmosfera   jest   jej   przeciwieństwem,   a  więc  

brakuje   w   niej   wymienionych   właściwości   lub   po   prostu   są   one  

niedostatecznie   nasilone.  Skutki  stosunku   rodziców  do  ich   dzieci   są,   więc  

bardzo  rozległe,  warto,   zatem  przyjrzeć  się  rodzajom  postaw  rodzicielskich,  

które   wpływają   zarówno   korzystnie,   jak   i   negatywnie   na   klimat   w  

Page 9: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

rodzinie.  

 

Typy   niepożądanych  postaw   rodzicielskich  wobec    

uczestnictwa  dzieci   w  sporcie    

Uczestnictwo   dziecka   w   sporcie   daje   mu   dużo   zarówno   fizycznych,   jak   i  

psychicznych   profitów.   Są   nimi   m.in.   zdobywanie   nowych   umiejętności  

oraz   zwiększanie   swojej   sprawności,   jak   również   kształtowanie  

samodyscypliny,   pewności   siebie,   umiejętności   przywódczych.   Sport   dla  

małych   uczestników   jest   też   aktywnością   dzięki   której   zyskują   nowych  

przyjaciół,   a   ponadto,   gdy   rodzice   prawidłowo   postrzegają  

zainteresowanie   pociechy,   sport   może   zbliżyć   członków   rodziny   i  

wzmocnić   ich   więzi.   Niestety,   rodzice   pełniący   podstawową   funkcję  

socjalizującą   dla   malucha   mogą   równie   dobrze,   poprzez   swoje  

nieprawidłowe   zachowanie,   zniszczyć   pozytywne   doświadczenia  

pociechy,   co   do   sportu.   Dziecko   utożsamia   się   z   ważnymi   dla   siebie  

osobami   (a  więc   rodzicami,   trenerem),   chce   być   takie   jak   oni   i   przejmuje  

od   nich   pewne   zachowania.  Dlatego   jakość  związku  między  maluchem  a  

jednostką   socjalizującą  jest   bardzo  ważna.    

Jak   z   tego   wynika,   sport   nie   jest   aktywnością   dziecka   odizolowaną   od  

wpływów   rodziców   -­‐   maluchy   przejmują   od   dorosłych   nawet  

prezentowane   przez   nich   postawy   wobec   sportu.   Na   przykład   chłopiec  

wykazujący   zainteresowanie   meczem   oglądanym   właśnie   przez   ojca  

zostanie   przez   niego   pochwalony   (a   więc   dostanie   pozytywne  

wzmocnienie)   i   szybko   zaznajomiony   z   regułami   danej   dyscypliny.   Poza  

tym   to   właśnie   rodzice   zazwyczaj,   jako   pierwsi   umożliwiają   pociechom  

kontakt   ze  sportem.   Niestety,  nawet   wśród   tych  rodziców,  którzy  zezwolili  

córce   lub   synowi   należeć   np.   do   szkolnej   drużyny   sportowej,   zdarzają   się  

tacy,   którzy   nie   tylko   nie   wspierają   swej   pociechy,   ale   nawet   jej   w   tej  

aktywności   przeszkadzają.   A   oto   najczęściej   spotykane   typy   stosunku  

rodziców   do   uczestnictwa   ich   dziecka   sporcie,   wyróżnione   przez   Franka  

Page 10: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

Smolla  (2001).  

 

Rodzice   niezainteresowani  sportem   dziecka  

 

Podstawowym   zadaniem   rodziców,   których   dziecko   uprawia   sport,   jest  

wykazanie   choćby   minimum   zainteresowania   tą   formą   aktywności.  

Chodzi   tu   o   zwykłe   rozmowy   o   sukcesach,   jak   i   porażkach   malucha,  

uczęszczanie   na   mecze   i   turnieje   tak   często,   jak   na   to   pozwala   czas   oraz  

(jeśli   jest   to   możliwe)   pomaganie   w   organizowaniu   wszelkich   imprez.  

Niestety,   niektórzy   rodzice   wykazują   do   tego   stopnia   brak  

zainteresowania   daną   dyscypliną,   że   zaczyna   to   martwić   ich   pociechę.  

Każde   dziecko   przede   wszystkim   w   rodzinie   szuka   aprobaty   swojej  

aktywności,   a   także  wsparcia   w   trudnych   sytuacjach.   Jednak,   gdy   rodzic  

nie  chwali   dziecka  po  wygranym  meczu,  nie  pociesza  go   po  porażce  albo,  co  

gorsza,   w   ogóle   nie   pojawia   się   na   zawodach,   maluch   czuje   się  

osamotniony,   gdyż   nie   ma   przy   sobie   bliskich   mu   osób,   z   którymi   może  

dzielić   swe   radości   i   smutki.  Może   to   doprowadzić   do   spadku   motywacji  

do   gry,   a  nawet  do   wycofania  się   ze  sportu,    

W  tym  kontekście  warto  przytoczyć  wspomniane  już  badania  McPhersona  

i   Davidsona   z   1980   r.   (za:   Smoli   2001),   które   wykazały,   że   rodzice   80%  

małych   zawodników   uczęszczają   na  przynajmniej   trzy   czwarte   zawodów.  

Poza   tym,  co  najmniej  

25%   rodziców   pojawiało   się   na   dwóch   lub   nawet   trzech   treningach   w  

miesiącu.   Tak,   więc   uczestnictwo   rodziców   w   aktywności   ich   dzieci   jest  

uważane   za   potrzebne   zarówno   przez   rodziców,   jak   i   przez   ich   dzieci.  

Kolejnym   argumentem   za   tym,   by   rodzice   interesowali   się   sportem  

swych   pociech   jest   to,   że   nie   podejmując   tematu   sportu   w   domu,   nie  

stawiają   oni  wobec  dziecka   żadnych   oczekiwań   na   tym  polu.  A  wiadomo,  

że   wysokie   (i   realne)   oczekiwania   pozytywnie   wpływają   na   dziecko,  

które   zaczyna   osiągać   lepsze  wyniki,   jest   dojrzalsze   i   bardziej   altruistyczne,  

Page 11: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

ma  wyższą  samoocenę,  przejawia  mniej  agresji.    

Przyczyna   częstej   nieobecności   rodziców   na   zawodach   może   być   błaha,  

np.   za-­‐   pracowanie.   Jednak   czasami   powody   są   bardziej   niepokojące.  

Rodzice   zachowujący   się   w   ten   sposób   mogą   uznawać   liberalny   styl  

wychowawczy   za   najlepszy   dla   dziecka.   Pozostawiając   maluchowi   jak  

najwięcej  swobody,  nie  hamując  jego  aktywności,  krzywdzą  go.   Skutkiem  

takiego   stanowiska   nie   jest   już   tylko   zawód   dziecka   po   kolejnej  

nieobecności  rodziców  na  zawodach  czy  spadek  satysfakcji  z  sukcesów  w  

sporcie.   Dziecko   pozostawione   bez   jakiejkolwiek   kontroli   może   czuć   się  

zupełnie   bezkarne,   a   to   z   kolei   prowadzi   do   złego   zachowania,   co   rodzi  

częste  konflikty  z  rówieśnikami  oraz  agresję  wobec  nich.  Taki  maluch  będzie  

nieufny   i   bojaźliwy   oraz   skłonny   do   przechwałek.   Powtarzająca   się  

nieobecność   rodziców   na   wszelkich   imprezach   sportowych,   w   których  

bierze   udział   ich   dziecko,   może   być,   więc   nie   tylko   objawem   ich  

zapracowania,   ale   również   oznaką   nieprawidłowości   w   stosunku  

rodziców   do   swych   pociech.   W   drugim   przypadku   skutki   są   znacznie  

niebezpieczniejsze,   prowadzą,   bowiem   do   negatywnych   zmian   w  

zachowaniu  dziecka   nie   tylko  w   sytuacjach  sportowych.  

 

Rodzice   krytyczni  

 

Na   ogół   rodzice   do   pewnego   stopnia   identyfikują   się   ze   swoimi  

pociechami,   dlatego   chcą,   aby   odnosiły   one   jak   najwięcej   sukcesów.  

Niektórzy   jednak   zaczynają   traktować   życie   dzieci   jak   swoje   własne,  

stawiając   im   wygórowane   wymagania   oraz   nie   dopuszczając   do  

żadnych  porażek.  Dzieje  się  tak  zazwyczaj  wtedy,  kiedy  rodzic  sam  uprawiał  

kiedyś   daną   dyscyplinę   i   teraz   oczekuje,   że   pociecha   odniesie   sukces,  

jakiego   jemu   samemu   nie   udało   się   osiągnąć.   Tacy   rodzice,   chcąc  

urzeczywistnić   poprzez  dziecko  własne   marzenia,   zmuszają   je   do   ciężkich  

treningów,   wywierają   na   •nie   ogromną   presję   i   strofują   za   każde  

najmniejsze-­‐-­‐   potknięcie,   nigdy   nie   są   zadowoleni   z   jego  osiągnięć.   Zbyt  

Page 12: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

silny   nacisk   działa   jednak   odwrotnie,   gdyż   tylko   potęguje   lęk   i   obawę  

przed   współzawodnictwem.   Już   sam   sposób   zwracania   się   do   dziecka  

daje   mu   do   zrozumienia,   jak   rodzic   postrzega   jego   możliwości   i   jak   w  

niego   wierzy,   a   im   bardziej   dziecko   próbuje   sprostać   tym   oczekiwaniom,  

tym   bardziej   się   stresuje   i   osiąga   gorsze   wyniki.   Kiedy   rodzic   jest   wciąż  

niezadowolony   z  wyników   dziecka   i   zbyt   krytyczny   wobec   niego,   wtedy  

nie   daje   mu   szansy   na   czerpanie   przyjemności   z   uprawiania   sportu,  

odbiera  mu  możliwość   traktowania  sportu,  jako  zabawy,  a  to  jest  przecież  

w   sporcie   maluchów   najważniejsze.   Krytyczny   stosunek   rodziców   do  

dziecka   charakteryzuje   autorytarny   styl   wychowawczy   oraz   postawa  

nadmiernie   wymagająca.   Skutkiem   tego   może   być   przenoszenie   przez  

dziecko   agresji   na   rówieśników,   szczególnie   tych   słabszych.   Niektóre   dzieci  

są   zalęknione,   brak   im   samodzielności,   gdyż   wszystko,   co   robią,   jest  

poddane  ścisłej  kontroli   rodziców.  Dzieci,  których   rodzice  są  zbyt  krytyczni,  

nie   mają   szans   sprostać   nałożonym   wymaganiom,   co   wywołuje  

frustracje,   brak   wiary   we  własne   siły   i   niskie   poczucie   wartości.   Poczucie  

własnej  wartości   jest  zaś  nieuświadomioną  oceną  siebie  i   jeśli   powstała  

ona  wskutek   wczesnych  doświadczeń,   jest   bardzo   trwała.   Oznacza   to,   że  

perfekcjonizm   rodziców   może   skutkować   niską   samooceną   ich   dziecka  

nawet  w  jego   dorosłym  życiu.    

Między   rodzicami   krytycznymi   a   maluchem   wytwarza   się   pewien  

dystans,   który   dziecko   usiłuje   zmniejszyć   poprzez   usatysfakcjonowanie  

rodziny   sukcesami   w  sporcie.  Dziecko  uprawia,   więc  daną   dyscyplinę  nie  

dlatego,   że   jest   to   świetna   zabawa   dająca   wiele   przyjemności,   ale  

dlatego,   że   wymagają   tego   ojciec   i   matka.   Rodzice   tacy   zapominają,   że  

próbując   się   spełnić   poprzez   grę   dziecka,   prezentują   nastawienie   na  

wynik,   nie   zaś   na   wykonanie,   co   zmniejsza   szansę   dziecka   na  

powodzenie.    

Rodzice   krytyczni,   niezależnie   od   tego,   czy   stawiają   dziecku   wymagania  

związane   ze   sportem   czy   z   jakąś   inną   formą   aktywności,   dążą   do  

Page 13: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

przyspieszenia   dojrzewania   dziecka   i   odbierają   mu   szansę   na   czerpanie  

radości   ze   zwykłej   zabawy.   Robienie   czegoś   wbrew   sobie,   w   dodatku  

przynoszące   rodzinie   jedynie   rozczarowania,   nie   tylko   nie   prowadzi   do  

niczego   dobrego,   ale   wręcz   działa  negatywnie   na   samopoczucie   dziecka   i  

wpływa  niekorzystnie  na   jego   osobowość.  

 

Rodzice   „krzykacze"  

 

Kolejna   grupa   kłopotliwych   rodziców   charakteryzuje   się   niezwykłą  

agresją   w   trakcie   trwania   zawodów.   Taki   rodzic   (w   przeciwieństwie   do  

niezainteresowanego)   uczęszcza   na   wszelkie   mecze,   w   których  

uczestniczy   jego   dziecko,   i   do   tego  stopnia   angażuje   się   w   grę,  że   zaczyna  

atakować   z   trybun   wszystkich   uczestników   imprezy   (a   więc   zarówno  

zawodników,   jak   i   trenera   czy   sędziego),   wykrzykując   swe  

niezadowolenie.   Sprawia   tym   przykrość   swojemu   dziecku   i   przynosi   mu  

wstyd   przed   resztą   drużyny.   Przesadne   emocjonowanie   się   zawodami  

nie   tylko   denerwuje   innych,   ale   wprowadza   zamęt   i   uczy   dzieci  

niesportowych   zachowań.   Jeśli   rodzic   okazuje   swoje   niezadowolenie  

wobec  dzieci  z  drużyny   przeciwnej,  działa  to   jak   pozytywne   wzmocnienie  

dla  agresji  pociechy  wobec  nich.  Jeżeli  rodzic  często  traci  nad  sobą  kontrolę,  

to   jego   dziecko   również   może   się   wykazać   ograniczoną   samodyscypliną  

oraz   skłonnością  do   wybuchów  złości.    

Rodzice   z   tej   grupy,   podobnie   jak   z   poprzedniej,   reprezentują  

autokratyczny   styl  wychowania,   tym   razem  charakteryzuje   ich   postawa  

nadmiernie   chroniąca.   Takie   zachowanie   wywołuje   w   dziecku  

zarozumialstwo   i   zuchwalstwo,   staje   się   ono   egoistyczne   i   często   się  

awanturuje.   Agresja,   której   nauczyło   się   od   ojca   lub   matki,   sprawia,   że  

próbuje   wszystko   osiągać   krzykiem   i   przemocą.   Może   również   czuć   się  

przytłoczone   nadmiernym   angażowaniem   się   rodzica   w   jego   sprawy,   co  

uczy  bezradności  i  niesamodzielności.  

Page 14: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

 

Rodzice   „trenerzy  liniowi"  

 

Jedno   z   podstawowych   pytań,   jakie   powinni   zadać   sobie   rodzice,  

zezwalając   na   uczestnictwo   pociechy   w   sporcie,   dotyczy   tego,   czy   są   w  

stanie   się   dzielić  własnym   synem   lub   córką   z   trenerem.   Wymóg   taki,   z  

pozoru   błahy,   okazuje   się   bardzo   potrzebny.   Niektórzy   rodzice,   bowiem  

zapominają   w   trakcie   zawodów,   kto   jest   trenerem   i   sami   próbują  

instruować   dzieci,   jak   powinny   grać.   Taka   „pomoc"   wykrzykiwana   z  

trybun   wprowadza   zamieszanie,   gdyż   dziecko   ma   dylemat   kogo   słuchać,  

czy  trenera,  czy  własnego  ojca  lub  matki.  Dodatkowy  problem  pojawia  się  

wtedy,  gdy  instrukcje  podawane  przez   rodzica  są   sprzeczne  z  udzielanymi  

przez   trenera.   Może   to   powodować   zamęt   i   niepewność   dzieci,   która  

wskazówka   jest   prawidłowa   i   według   której   należy   działać.   Sytuacja  

taka  jest  trudna   także  dla  trenera,   który  -­‐   dbając   o  dobro   drużyny   -­‐  musi  

zareagować   na   podważanie   jego   autorytetu,   jednak   ewentualna  

sprzeczka  z  takim  rodzicem  może   jeszcze  gorzej   podziałać  na   dzieci.    

Rodzic   zachowujący   się   jak   trener   reprezentuje   autokratyczny   styl  

wychowawczy,   gdyż   próbuje  wpływać   na   zachowanie   swojego   dziecka,  

ograniczając   jego   swobodę.   Wypowiedzi   skierowane   do   dziecka   mają  

zwykle   tryb   rozkazujący,   a   od   malucha   wymaga   się   bezwzględnego  

posłuszeństwa.   Tak   samo   sytuacja   wygląda   w   przypadku   sportu   -­‐  

dziecko   powinno   słuchać   trenera,   ale   znając   wymagania   rodziców,   musi  

wykonywać   ich  polecenia,   czasem   sprzeczne   z   tymi   od   trenera.   Poza   tym  

rodzic   taki   zajmuje   postawę   nadmiernie   chroniącą   -­‐   nie   wierzy,   że   ktoś  

obcy  może  pokierować   jego  dzieckiem  w   sposób  kompetentny,  angażuje  

się   w   każde   działanie,   by   móc   sterować   jego   poczynaniami   niejako   dla  

jego  dobra.  Samo  dziecko  może  czuć  się  przytłoczone  autorytetem  rodziców,  

nie   ma   możliwości   podejmowania   własnych   decyzji,   przez   co   się  

uniesamodzielnia.   Ciągła  uległość   wobec   rodziców  wzbudza   w   nim  bunt,  

Page 15: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

który   jeśli   jest   skrywany,   objawia   się   w   zachowaniach   despotycznych  

względem   innych   dzieci.   Kontakty   między   dzieckiem   -­‐a   rodzicami  

charakteryzuje   jednostronny   szacunek,  gdyż  dorosły   nie  widzi  w  maluchu  

samodzielnej   jednostki,   która   w   sprawach   odpowiednich   dla   jego  

poziomu  rozwojowego  może  podejmować  samodzielne,  odpowiedzialne  

decyzje.   Niedopuszczanie   do   przejawiania   inicjatywy   uczy   dziecko  

bierności   i   opóźnia   jego   dojrzałość.   Również   i   tym   razem   niepokojący  

stosunek   rodzica   do   aktywności   sportowej   podejmowanej   przez   jego  

pociechę   nie   jest   problemem   samym   w   sobie,   lecz   objawem  

nieprawidłowych   kontaktów  między  dorosłymi  a   ich   dziećmi.  

 

Rodzice   nadopiekuńczy  

 

Wiadomo,   że   dzieci,   wobec   których   rodzice   mają   wysokie,   lecz   realne  

wymagania,   osiągają   lepsze   od   innych  wyniki,   są   bardziej  dojrzałe,  mają  

wyższą   samoocenę   i   częściej   zachowują   się   altruistycznie   wobec   innych.  

Jednak   niektórzy   rodzice   nie   stawiają   przed   pociechami   żadnych  

wyzwań,   gdyż   nie   doceniając   ich   umiejętności,   przesadnie   dbają   o   ich  

zdrowie   i   bezpieczeństwo   oraz   usuwają   z   ich   drogi   wszelkie   przeszkody.  

Takie   dzieci   nie   mają   w   ogóle   swobody,   wszystkie   ich   działania   są  

ograniczane  przez  nadopiekuńczość  matek  i  ojców.  Nietrudno  zgadnąć,  że  

taki  sposób  traktowania  przyczynia  się  do  niezaradności  dziecka,  któremu  

brak   samodzielności   i   odpowiedzialności.   Rodzice   nadopiekuńczy  

wychowują   swoje   dzieci   zgodnie   ze   stylem   niekonsekwentnym   i  

reprezentują  postawę  nadmiernie  chroniącą.  Nie  dopuszczają  dziecka  do  

świata   zewnętrznego  w  obawie,   że   -­‐   według   nich  -­‐   jeszcze   nie  dojrzało  

do   poradzenia   sobie   z   trudnościami.   Rodzice   tacy   nie   ufają   w  

kompetencje   trenera,   wciąż   niepokoją   się   o   swoje   dziecko,   wszędzie  

doszukując   się   niebezpieczeństw   czyhających   na   ich   „biednego"  

malucha.   Uczestniczą   w   każdym   treningu,   jeśli   z   błahego   powodu   nie  

postanowią   nie   puścić   dziecka   na   ćwiczenia.   O   uczestnictwie   w   obozach  

Page 16: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

treningowych   z  reguły   w  ogóle  nie  ma  mowy,  gdy  jednak   maluchowi   uda  

się   wyjechać,   rodzic   i   tak   zabierze   go   wcześniej   do   domu.   Zazwyczaj  

dochodzi   w   końcu,   do   rezygnacji   dziecka   z   uprawiania   sportu,   gdyż   brak  

swobody   nie   pozwala   mu   poświęcić   się   treningom   i   zdobywać   nowych  

umiejętności.    

Nadopiekuńczość   rodziców   przyczynia   się  do  wielu   niekorzystnych   zmian  

w   osobowości   dziecka   -­‐   przez   ciągłe   rozpieszczanie   staje   się   ono   bardzo  

wymagające,   a   ciągła   zależność   od   rodziców   sprawia,   że   jest   ono  

ustępliwe   i  boi  się  wszystkiego  co  nowe  i  nieznane.  

 

Podsumowanie  

 

Każde  dziecko   jest  niezwykle   podatne  na  wpływy.  Jednostką  najsilniej   je  

socjalizującą  jest   najbliższa  rodzina  (socjalizacja  taka  zwana  jest   pierwotną),  

mniejszy  zaś  udział  mają  inni  ludzie  z  otoczenia  (socjalizacja  wtórna).  Wśród  

najbliższej  rodziny   szczególną  rolę  odgrywają   rodzice,  z   którymi   dziecko  się  

utożsamia,   którzy   stają   się   dla   niego  wzorem   do  naśladowania   i   których  

sposób   odnoszenia   się   do   pociechy   i   nawiązywania   z   nią   kontaktu  

oddziałuje   na   rozwój   oraz   osobowość   dziecka   (Jarvi   2003).   Klasyfikacji  

prawidłowych   i   nieprawidłowych   metod   komunikacji   rodziców   z  

dziećmi   dostarczają   teorie   dotyczące   stylów   wychowawczych   i   postaw  

rodzicielskich.    

Zachowania   charakterystyczne   dla  każdego   ze   stylów  wychowawczych   i  

postaw   rodzicielskich   zaobserwować   można   we   wszystkich   kontaktach  

rodzica   z   dzieckiem,   również   związanych   z   uprawianiem   przez   dziecko  

sportu.   W   wyróżnionych   pięciu   grupach   kłopotliwych   rodziców,  

wpływających   bardziej   lub   mniej   świadomie   na   to,   ile   przyjemności  

czerpie   dziecko   ze   sportu,   znaleźć   można   również   zachowania   typowe  

dla   któregoś   stylu   wychowawczego   czy   postawy   rodzicielskiej*   Na  

przykład   rodzice   nieinteresujący   się   działalnością   sportową   dzieci  

Page 17: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

reprezentują   liberalny   styl   wychowawczy   oraz   postawę   unikającą;  

rodzice   krytyczni   wobec   każdego   zachowania   malucha   wychowują   go  

zgodnie   ze   stylem   autorytarnym   i   wykazują   postawę   nadmiernie  

wymagającą.   Pozostałe   grupy   kłopotliwych   rodziców,  a  więc  „krzykacze”,  

„trenerzy   liniowi"   oraz   nadopiekuńczy,   zajmują   postawę   nadmiernie  

chroniącą   oraz   autokratyczny   styl  wychowania   (w   przypadku   rodziców  

nadopiekuńczych   jest   to   styl   niekonsekwentny),   jednak   przynależność  

do  tych  kategorii   objawia   się   w  inny  sposób.  Także   skutki  każdego   z  pięciu  

rodzajów   zaburzeń,   komunikacji   w   rodzinie   są   odmienne.   Należy,   więc  

pamiętać,   że   problemy   z   rodzicami  małych   sportowców   nie  ograniczają  

się   do   sytuacji   związanych   z   tym   konkretnym   zainteresowaniem  

malucha   -­‐jest   to   zaledwie   wierzchołek   góry   lodowej   zaburzonej  

komunikacji   w   rodzinie.   Skoro   zaś   różne   zachowania   rodziców   w  

jednoznaczny   sposób   wskazują   na   styl   wychowawczy   i   postawę  

rodzicielską   uznawane   przez   psychologów   za   nieprawidłowe,   można  

przewidzieć   ich   niekorzystny   wpływ   na   rozwój   (również   sportowy)  

dziecka.  

 

Bibliografia  

 

1.  Brustad,  R.J.  (1988)  Affective  outcomes   in   competitive  youth   sport:  The  

influence   of   intrapersonal   and   socialization   factors.   Journal   of   Sport   &  

Exercse  Psychology,  

 

2.   Scanlan,   T.   K.,   Lewthwaite,   R.   (1986).   Social   Psychological   aspects   of  

competition   for   Małe   youth   sport   participants:   IV.   Predictors   of  

enjoyment.  Journal  of  Sport  Psychology,  8,  s.25-­‐35.    

3.   Schaefer,   E.S.   (1961).   Converging   Conceptual   Models   of   Matemal  

Behavior.  Springfield,  Illinois:  Ch.  Thomas    

Page 18: STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

 

4.   Schaefer,   E.S.,   Bell,   R.   Q.   (1986).   Parental   Attitude   Instrument   (PARI).  

Bethesada:  Natonsl  Institute  of  Mental  Health  —*    

5.   Jarvis,   M.   (2003).   Psychologia  sportu.  Gdańsk:GWP  

 

6.   Schaefer,   E.S.,   Lauterbach,   C.   (1965).   Mapping   the   projections   of   child  

variables  upon  sphericał  parent  behavior  model  and  vice  versa.  American  

Psychological  Conference.  Chicago,   Illinois,  1965,  Sept.   4.