Transcript
Page 1: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN
Page 2: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

Talaan ng Paggamit ng Modyul

Paaralan:

Purok:

Sangay:

Rehiyon:

Kailan natanggap sa paaralan:

Gamitin ang sumusunod na titik sa pagtatala ng kondisyon ng modyul:

A (Bago)

B (Gamit na ngunit maayos pa)

C (May kaunting sira)

D (Maraming sira)

Pangalan ng

Humiram

Kailan Ipi-

nahiram Kondisyon Kailan Isinauli Kondisyon

Page 3: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

Madya Magbarasa Kita

Giya sa Pagtukdo nin Bikol

Ang kagamitan sa pagtuturong ito ay magkatuwang na

inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at

pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat

namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon

na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran

ng Edukasyon sa [email protected].

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at

mungkahi.

1

Page 4: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

Madya Magbarasa Kita

Giya sa Pagtukdo nin Bikol - Inot na Grado

Karapatang Uri (Hindi ipinagbibili)

Unang Edisyon, 2013

ISBN: 978-971-9981-96-1

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng

Batas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaring magkaroon ng karapatang sipi sa ano mang akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapang kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaring gawin ng nasabing ahensiya o tangapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.

Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, lara-

wan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsikapang mahanap at mahingi ang pahintulot ng mga may karapatang-ari upang magamit ang mga akdang ito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng mga tagapaglathala (publisher) at may-akda ang karapatang-aring iyon. Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin Luistro FSC Pangalawang Kalihim: Dr. Yolanda S. Quijano Kawaksing Kalihim: Dr. Elena R. Ruiz Inilimbag sa Pilipinas ng ____________

Department of Education-Instructional Materials Council

Secretariat (DepEd-IMCS)

Office Address: 2nd Floor Dorm G, PSC Complex, Meralco Ave-

nue. Pasig City, Philippines 1600

Telefax: (02) 634-1054 or 634-1072

E-mail Address: [email protected]

Mga Bumuo ng Ortograpiya

Mga manunulat: Claire B. Barcelona

Nemia Bulao Cedo

Dr. Regida N. Vibar

Mga tagasuri: Sheilee Boras-Vega, Ph.D

Evelyn Estadilla Pateño

Gumuhit ng mga larawan: Deo Moreno

Jason Villena

Naglayout: Aileen Nacario Ilagan

Page 5: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

iii

Mga Laog

Mensahe .......................................................................... iv

Alpabeto asin Ortograpiya ........................................... 1

Mga Susundon sa Gramatika ..................................... 10

Glosaryo kan Pang-aroaldaw na Tataramon............. 40

Page 6: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

iv

Mensahe

Br. Armin A. Luistro, FSC

Page 7: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

Alpabeto asin

Ortograpiya

Page 8: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

2

Alpabetong Bikol Alpabeto Polisiya sa

pagsubli nin mga

tataramon

Bilang

kan

patanog

Bilang kan

Katanog

Kambal

katanog

asin

Diptonggo

28 An 20 letra na a,

b, k, d, e, g, h, i, l,

m, n, ng, o, p, r, s,

t, u, w, y supis-

yente sa pag-

baybay kan mga

katutubong tata-

ramon kan Bikol.

Gagamiton an

(8) dagdag na

letra c, f, j, ñ, q,

v, x, z sa pag-

baybay kan mga

sinubling tatara-

mon buda mga

eksaktong pan-

garan kan tawo,

lugar, institusyon

buda mga scien-

tific/technical na

tataramon.

Kun dai nin

katumbas an

subling tatara-

mon gamiton an

orihinal na pag-

baybay kaini.

(5)

a-aki

e-elisi

i- ikos

o-okra

u-uran

(23)

(15)

b-bado

d-dahon

g-gapo

h-hikaw

k-kino

l-lagadi

m-manok

n-nigo

ng- ngipon

p-paroy

r-relo

s-sira

t-talong

w-walo

y-yoyo

(8)

c-cacao

f-Filipino

j-jacket

ñ- nina

q-Quintin

v-vinta

x-x-ray

z-zoo

ay-tulay

oy-kahoy

aw-aldaw

iw-ariw

bl-blusa

br-braso

dr-dram

gr-gripo

kl-klase

kr-kristal

pl-plato

pr-pritos

tr-trapo

ts-tsupon

Page 9: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

3

Mga Alpabeto

Aa

aki

Ee

elesi

Ii

ikos

Oo

okra

Page 10: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

4

Uu

uran

Bb

bado

Dd

dahon

Gg

gapo

Page 11: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

5

Hh

hikaw

Kk

kino

Ll

lapis

Mm

manok

Page 12: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

6

Nn

nigo

NGng

ngipon

Pp

paroy

Rr

relo

Page 13: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

7

Ss

sira

Tt

talong

Ww

walo

Yy

yoyo

Page 14: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

8

Alpabetong Bikol Lengguwahe Bikol

Alpabeto 28

Vowel 5

(Patanog) Bikol English

a aldaw sun

apa cone

e elepante elephant

elisi propeller

i ido puppy

ilaw light

o okra lady fingers

obispo bishop

u ugat root

ukay monkey

Consonant 23

(katanog)

b baso glass

bilog circle

d dahon leaf

duwa two

g garapon jar

gulay vegetable

h hibi cry

hilaw raw

k kabayo horse

kamot hand

lagadi saw l

lata can

Page 15: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

9

Consonant

(katanog) Bikol English

m mani peanut

mais corn

n namok mosquito

niyog coconut

ng ngabil lips

ngimot mouth

p pato duck

payo head

r regalo gift

rosa pink

s sanga branch

siko elbow

t tasa cup

trapo rag

w walo eight

wara none

yelo ice y

yukyuk armpit

Sinublian 8

(katanog) Bikol English

c Catanduanes Catanduanes

f fountain fountain

j jacket jacket

ñ Niño Niño

q Queenie Queenie

v vase vase

x xylophone xylophone

z zebra zebra

Page 16: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

Mga Susundon sa

Gramatika

Page 17: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

11

GRAMATIKA-BIKOL

PANGNGARAN

Pagbilang kan Pangngaran-(Saruan, Duwahan, Pandakulan)

Tandaan:

Saruan - gagamiton kun an pig-uurulayan saro

sanang pangngaran.

Duwahan - gagamiton kun an pig-uurulayan duwang

pangngaran. Ikakabit an unlaping “mag” sa

ugat na tataramon.

Pandakulan - gagamiton kun an pig-uurulayan tulo o

dakul pang mga pangngaran.

Halimbawa:

Si Ton an pinsan ko.

Magpinsan sinda Miko asin Clara.

Nag-iribahan an magpirinsan na sinda Miko, Clara

asin Mara.

SARUAN DUWAHAN PANDAKULAN

ama mag-ama mag-arama

amigo mag-amigo mag-aramigo

kaiba magkaibahan magkairibahan

kakawat magkakawat magkakarawat

kaklase magkaklase magkakralase

kataning magkataning magkataraning

kaulay magkaulay magkaurulay

ina mag-ina mag-irina

pinsan magpinsan magpirinsan

Page 18: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

12

Pagkatawo (Pambabayi, panlalaki, daing kasiguraduhan,

daing pagkatawo)

Tandaan:

An mga tataramon na pambabayi gagamiton kun an pig-

uurulayan babayi.

An mga tataramon na panlalaki gagamiton kun an pig-

uurulayan lalaki.

An mga tataramon na daing kasiguraduhan gagamiton kun

an pig-uurulayan dai sigurado an pagkatawo.

An mga tataramon na daing pagkatawo gagamiton kun an

pig-uurulayan dai nin pagkatawo.

Halimbawa:

Pambabayi

Si Madam Nemia an paborito kong maestra.

Panlalaki

Nata si Sir Arnel an bagong maestro sa Mathematics?

Daing Kasiguraduhan

Nagkaigwa nin kumperensiya an mga paratukdo .

Daing Pagkatawo

Buraon mo an nakasurat sa pisara.

PAMBABAYI PANLALAKI DAING DAING

anayon/dulag butakal urig ata

babayi lalaki eskuwela libro

daraga soltero tawo burak

guna/gunakan lalong/sulog manok paroy

ina ama magurang pagkaon

lola lolo apuon sugkod

maestra maestro paratukdo pisara

manay manoy tugang bado

nene nonoy aki kawatan

madre padi relihiyoso bibliya

Page 19: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

13

PANSALIDA

An Pansalida(Panghalip) ginagamit na panribay sa pangaran

kan tawo, bagay, hayop buda lugar.

Gamit kan ako, ika, siya:

An ako, ika buda siya an ginagamit na pansalida sa pangaran

kan tawo tanganing dai na ini pag-uruutruhon pa.

Gagamiton an ako bilang pansalida sa ngaran kan tawong

nagtataram.

Halimbawa:

Ako si Lina.

Taga Baranggay Misibis, Bacacay, Albay ako.

Gagamiton an ika bilang pansalida sa pangaran kan sarong

tawong kinakaulay.

Halimbawa:

Ika an sakong bagong kaamigo.

Pasain na ika?

Gagamiton an siya bilang pansalida sa pangaran kan

sarong tawong pig-uulayan.

Halimbawa:

Siya an bago tang kaklase.

Matabang siya sato.

Gamit kan kamo, kami, kita, sinda:

An kamo, kami, kita buda sinda, mga tataramon na ginagamit

na pansalida sa pangaran kan duwa o mas dakul pang bilang

nin tawo.

Gagamiton an kamo bilang pansalida sa mga pangaran

kan duwa o mas dakul pang tawong kinakaulay.

Halimbawa:

Nauugma kamo?

Page 20: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

14

Kamo an magkapadis sa pakawat.

Gagamiton an kita o kami bilang pansalida sa mga pa-

ngaran kan mga tawong nagtataram buda an saiyang

mga pag-iriba.

Halimbawa:

Nagkarawat kami sa gilid kan tinampo.

Kami an nakadiskubre kan kuweba.

Kita an matabang sa paglinig kan palibot.

Nata masarakat kita sa bayawas?

Gagamiton an sinda bilang pansalida sa mga pangaran kan

duwa o mas dakul pang tawong pinag-uulayan.

Halimbawa:

Sinda maugmang nagkarawat nin bola.

Pirang magturugang sinda?

Gamit kan ini, iyan, ito:

An ini, iyan buda ito, mga tataramon na ginagamit na

pansalida sa mga bagay na pigtuturo.

Gagamiton an ini kun an pigtuturo mga bagay na harani sa

tawong nagtataram.

Halimbawa:

Ini an regalo sako ni Tatay.

Burak ini nin gumamela.

Gagamiton an iyan kun an pigtuturo mga bagay na harayo

sa nagtataram pero harani sa tawong kinakaulay.

Halimbawa:

Iyan an regalo saimo ni Tatay?

Burak iyan nin gumamela.

Gagamiton an ito kun an pigtuturong mga bagay harayo sa

nagtataram buda kinakaulay.

Page 21: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

15

Halimbawa:

Ito an bago kong kawatan.

Samuya na harong ito.

PANDIWA

Tataramon na nagpapahiling nin hiro/aksiyon/gawi

An pandiwa tataramon na nagpapahiling nin hiro, aksiyon asin

gawi.

Panahunan

Tandaan:

Nangyayari

Tanganing maipahiling na tapos na an ginibong hiro/

aksiyon, gagamiton an panlapi na nag bago an ugat na ta-

tatamon.

Halimbawa:

Nagkakan ako ki batag kan nakaaging semana.

Kasubanggi nagbasa siya kan libro.

Paliwanag: Sa ipinahiling na halimbawa, idinagdag an unlapi

na nag bago an ugat na tataramon na kakan.

Ginamit man an mga konsepto nin oras

(nakaaging semana, kasubanggi) na nagpahiling

na tapos na an aksiyon na ginibo.

UGAT NA

TATARAMON NANGYARI NANGYAYARI MANGYAYARI

adal nag-adal nag-aadal maadal

basa nagbasa nagbabasa mabasa

kakan nagkakan nagkakakan makakan

pangadyi nagpangadyi nagpapangadyi mapangadyi

surat nagsurat nagsusurat masurat

Page 22: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

16

Nangyayari

Tanganing maipahiling na nangyayari pa an hiro/aksiyon,

gagamiton an unlapi na nag asin dodoblehon an inot na

silaba kan ugat na tatataramon.

Halimbawa:

Nagkakakan ako ki batag aroaldaw.

Ugali na ni Mark na nagbabasa ki libro.

Paliwanag: Sa ipinahiling na halimbawa, idinagdag an unlapi

na nag bago an ugat na tataramon na kakan

buda dinoble an inot na silaba kakakan kan

ugat na tataramon.

Siring man an konsepto sa oras na aroaldaw, mina-

pahiling na pirmi piggigibo an nasabing aksiyon.

Mangyayari

Tanganing maipahiling na mangyayari pa sana an hiro/

aksiyon, gagamiton an unlapi na ma bago an ugat na tata-

ramon.

Halimbawa:

Makakan ako ki batag sa masunod na aldaw.

Taodtaod mabasa ako ki libro.

Paliwanag: Sa ipinahiling na halimbawa, idinagdag an unlapi

na ma bago an ugat na tataramon na kakan.

An konsepto sa oras (masunod na aldaw asin

taodtaod) ginamit man tanganing maipahiling na

mangyayari pa sana an aksiyon.

PANG-URI

Tataramon na Naglaladawan

An pang-uri mga tataramon na naglaladawan nin tawo, bagay,

lugar, hayop asin pangyayari.

Page 23: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

17

Lebel

Tandaan

Paglaladawan

Igwang tulong lebel an mga tataramon na naglaladawan.

An inot piggagamit kun naglaladawan nin saro sanang

pangngaran (tawo,bagay,lugar, hayop buda pangyayari).

Halimbawa:

tawo - Magayon na aki si Maria.

bagay- Sadit an ginibong lamesa.

lugar- Halangkaw an Bulkan Mayon.

hayop- Dakula na baka an binuno kan kasal ni Mario.

pangyayari- Makulor an selebrasyon kan piyesta sa

Barangay Sta.Rosa.

Paliwanag:

Sa ipinahiling na mga halimbawa, an mga tataramon na

naglaladawan piggagamit sa pagladawan nin saro

sanang pangngaran, tawo man, bagay, lugar, hayop o

pangyayari.

Pagkumparar

Tanganing maipahiling an pagkumparar na lebel kan mga

MGA TATARAMON

NA NAGLALADAWAN

POSITIVE

COMPARATIVE

SUPERLATIVE

dakula dakula mas dakula

dakulaon

pinakadakula

dakulaunon

halangkaw halangkaw mas halangkaw

halangkawon

pinakahalangkaw

halangkawunon

magayon magayon mas magayon

magayunon

pinakamagayon

magayununon

makulor makulor mas makulor

makuluron

pinakamakulor

makulurunon

sadit sadit mas sadit

saditon

pinakasadit

saditunon

Page 24: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

18

tataramon na naglaladawan, gagamiton an mas bago an

tataramon na naglaladawan. Siring man an hulaping on

ikakabit sa tataramon na naglaladawan asin sasalidahan o

dadagdagan an hudyan na patanog nin u. An duwang

paagi puwedeng gamiton nganing ipahiling an

pagkumparar.

Halimbawa:

tawo – Mas magayon sa kambal si Maria kaysa ki Mercedes.

Magayunon si Maria kaysa sa kakambal na si Mercedes.

bagay- Mas sadit an tukawan kaysa sa lamesa.

Saditon an tukawan kaysa sa lamesa.

lugar- Mas halangkaw an Bulkan Mayon kaysa Bulkan

Bulusan.

Halangkawon an Bulkan Mayon sa Bulkan Bulusan.

hayop- Mas dakula an baka kaysa sa kanding.

Dakulaon an baka kaysa sa kanding.

pangyayari- Mas makulor an selebrasyon kan piyesta nin

barangay kaysa sa kumpleanyo.

Makuluron an selebrasyon kan piyesta nin

barangay kaysa sa kumpleanyo.

Paliwanag:

Sa ipinahiling na mga halimbawa, ikinabit an mas sa tata-

ramon na naglaladawan tanganing ikumparar an duwang

pangngaran. Ipigkakabit man an hulaping on sa tataramon

na naglaladawan asin sasalidahan o dadagdagan an hud-

yan na patanog nin u. An tataramon na kaysa ginamit man

bago binanggit an ikaduwang pangngaran na pigkumparar

sa nainot.

Pinakahalangkaw

An ikatulong lebel kan tataramon na naglaladawan nin tulo

o dakul pang pangngaran, maipapahiling sa paggamit nin

mga panlapi. An unlaping pinaka pigkakabit sa tataramon

na naglaladawan. Siring man an hulaping un o non ikakabit

sa tataramon na nasa lebel nin pagkumpar. An duwang

Page 25: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

19

paagi puwedeng gamiton nganing ipahiling an pinakaha-

langkaw na lebel nin paglaladawan.

Halimbawa:

tawo – Pinakamagayon sa magturugang na babayi si Rosa.

Sa magturugang na babayi, si Rosa an magayununon.

bagay- Pinakasadit an plorera sa mga gamit sa sala.

Sa mga gamit sa sala, an plorera an saditunon.

lugar- Pinakahalangkaw an bulod nin Apo sa gabos na

bulod sa Pilipinas.

Sa gabos na bulod sa Pilipinas, an bulod nin Apo an

halangkawunon.

hayop- Pinakadakula an elepante sa gabos na hayop na

may apat na bitis na buhay.

Sa gabos na hayop na may apat na bitis na buhay,

an elepante an dakulaunon.

pangyayari- Pinakamakulor an selebrasyon kan Pasko.

An Pasko an makulurunon na selebrasyon.

Paliwanag:

Sa ipinahiling na mga halimbawa, ikinabit an mga

panlaping pinaka buda un o non sa tataramon na

naglaladawan. An pinaka pigkabit sa inutan mantang an

un o non sa hudyan kan tataramon na nagkukumparar.

Digdi tulo o mas dakul pang pangaran an piglaladawan.

Ini minapahiling kan pinakahalangkaw na lebel nin

paglaladawan.

PANANDA

Paggamit kan an/an mga, si/sinda, kay,ki/ kira

Tandaan:

Gamit kan an/an mga:

An an buda an mga an mga pananda sa pangaran kan tawo,

Page 26: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

20

hayop, bagay asin lugar.

Gagamiton an an kun an pig-uurulayan saro sanang

pangngaran (tawo, bagay, hayop, lugar).

Halimbawa:

Gagamiton an an mga kun an pig-uurulayan duwa o mas

dakul pang pangngaran.

Halimbawa:

Gamit kan si/sinda:

An si buda sinda an mga pananda na ginagamit sa eksaktong

pangaran kan tawo.

Gagamiton an si bilang pananda bago an eksaktong

pangaran kan sarong tawong pig-uulayan.

si Ela si Ben

Si Rico si Lita

Si Angela si Angelo

Tawo Bagay Hayop Lugar

an mga aki an mga bola an mga ikos an mga harong

an mga padi an mga burak an mga baka an mga saudan

an mga tawo an mga lapis an mga sira an mga simbahan

Tawo Bagay Hayop Lugar

an aki an bola an ikos an harong

an padi an burak an baka an saudan

an tawo an lapis an sira an simbahan

Page 27: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

21

Halimbawa:

Gagamiton an sinda bilang pananda bago an eksaktong

mga pangaran kan duwa o dakul pang tawong pig-

uulayan.

Halimbawa:

Gamit kan kay/ki:

Gagamiton an kay/ki bilang pananda bago an eksaktong

pangaran kan kagsadiri kan pighuhurunan na bagay.

Halimbawa:

Gamit kan kira:

Gagamiton an kira bilang pananda bago an eksaktong

mga pangaran kan kagsadiri kan pighuhurunan na bagay.

Halimbawa:

sinda Attila buda Athena

sinda Mark, Joyce asin Brigette

sinda Joseph buda Rose

Kay Rosa an pulang panyo na ini.

Ki Jose an lapis asin pantahar na ini.

Nata kay Ramil an mahibog na libro?

Kira Tasing asin Mayna an mga payong na dumog.

Kira Ton, Ella asin Nemia an mga bag na bago.

Kira Claire asin Erialc an mga tukawan na kulor pula.

Page 28: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

22

PARIRALA ASIN PANGUNGUSAP

Magkaiba an parirala asin pangungusap.

An parirala grupo nin mga tataramon, alagad dai nagta-

tao nin kumpletong ideya o mensahe.

An pangungusap puwedeng saro o grupo nin mga tatara-

mon na igwang kumpletong ideya o mensahe.

Halimbawa:

Parirala Pangungusap

an ayam buda ikos Nata ta nagbubukudan an ayam

buda ikos sa tanuman?

igwang dakulang halas Tabang! Igwang dakulang halas sa

laog kan luho.

sa kaagahan nin piyesta Paki priparar kan mga gamit sa kaa-

gahan nin piyesta.

an makusog na duros An makusog na duros an rason kun

nata ta diit an dakop na sira.

malinig sa kuwarto Kuwaon mo an lampaso ta malinig

ako sa kuwarto.

Paliwanag:

An mga halimbawang ini, minapahiling kan pag-

kaiba nin parirala sa pangungusap. An inot na grupo nin

mga tataramon daing kumpletong ideya.

An ikaduwang grupo nagpupuon sa dakulang letra

buda nagtatapos gamit an tamang bantas depende sa

klase kan pangungusap. Ini igwa man nin pangngaran na

pighuhururunan buda mga tataramon na naglaladawan

sa tema. Igwa man ini nin bilog na ideya o mensahe.

Page 29: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

23

GIYA SA ORTOGRAPIYANG BIKOL

An giya sa ortograpiyang Bikol igwa nin mga kalakaran

kun pano nagsusurat an mga Bikolano sa saindang lengguwahe.

Piglalahad sa ortograpiyang ini an mga estandardisadong mga

grapema (o pasurat na mga simbolo) asin mga prinsipyo sa pag-

gamit asin pagsayod kan mga panandang ini.

I. MGA GRAPEMA

An grapema binibilog nin mga letra asin mga simbolo.

A. Letra.

An alpabetong Bikol binibilog nin 28 letra, 20 na katutubo

asin 8 na sinublian.

B. Mga bakong letra.

Bakong letra an minasunod:

Paiwa (`) asin pakupya (^) an nagsisimbolo kan impit

na tanog;

Tuldok na pahilis (´) an nagsisimbolo nin duon asin

laba.

Bantas:

tuldok .

pahapot ?

pamati !

kurit ,

tuldok-kurit ;

Aa “ey”

Bb “bi”

Cc “si”

Dd “di”

Ee “i”

Ff “ef”

Gg “ji”

Hh “eych”

Ii “ay”

Jj “jey”

Kk “key”

Ll “el”

Mm “em”

Nn “en”

Ññ “enye”

NGng “enji”

Oo “o”

Pp “pi”

Qq “kyu”

Rr “ar”

Ss “es”

Tt “ti”

Uu “yu”

Vv “vi”

Ww “dobol yu”

Xx “eks”

Yy “way”

Zz “zi”

Page 30: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

24

duwang tuldok :

kudlit ‘

gitling -

panipi “ ”

panaklong ( )

braket [ ]

ellipsis …

II. PANGABSAN NA PRINSIPYO SA PAGBAYBAY

A. Pasayod na pagbaybay

Paletra an pagsayod kan pagbaybay sa Bikol. Saro-sarong

sinasayod na tultol an mga letrang nagbibilog kan:

1.Tataramon

Pakasurat Pakasayod

aga /ey-ji-ey/

baso /bi-ey-es-o/

tubig /ti-yu-bi-ay-ji/

2. Akronim

CASURECO /si-ey-es-yu-ar-i-si-o/

GSIS /ji-es-ay-es/

SSS /es-es-es/

3. Daglat

Mrs. /kapital em-ar-es/

Kgd. /kapital key-ji-di/

Dr. /kapital di-ar/

4.Inisyal kan mga tawo

FVR /kapital ef-kapital vi-kapital ar/

MLQ /kapital em-kapital el-kapital kyu/

GMA /kapital ji-kapital em-kapital ay/

5. Inisyal kan mga institusyon

NGO /kapital en-kapital ji-kapital o/

BU /kapital bi-kapital yu/

USI /kapital yu- kapital es-kapital ay/

Page 31: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

25

6. Simbolong pansiyensiya/pangmatematika

H20 /kapital eych-tu-o/

kg /key-ji/

cm /si-em)

B. Pasurat na pagbaybay

1. An mga katutubong tataramon ibaybay susog sa

alpabetong Bikol.

bako ribok bagas

kakan dalan bakal

saday taram gatos

2. Galangon an pagbaybay kan mga sinublian na

tataramon sa Pilipinas.

tnalak o’ t’inalak

hablon na gibo sa abaka kan mga T’boli.

payyo/payew

kabasan kan mga Ifugaw

cabalén

kababayan sa Pampango

3. Galangon an pagbaybay kan mga dayuhan na

tataramon kun ini subli sana asin kaipuhan an

konotasyon kaini sa hinalian na kultura.

amor propio habeas corpus

jihad status quo

samurai shalom

III. AN MGA SILABA ASIN PAGSILABA

A. An silaba

An silaba iyo an bunyog kan pasunod-sunod na

tanog sa pagtaram. Sa lambang bunyog, igwa nin saro

sanang pagtanog.

ano a∙no

Page 32: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

26

kahon ka∙hon

dila di∙la

lakaw la∙kaw

B. An kumpusisyon kan mga silaba.

Pigtututukoy an pantig base sa kayarian kaini sa

paagi kan paggamit nin simbolo: An K para sa katanog,

an P para sa patanog.

P a∙gom

KP da∙law

PK al∙daw

KPK bal∙de

KKP pla∙no

PKK eks∙pe∙ri∙men∙to

KKPK dram∙stik

KKPKK trans∙por∙tas ∙yon

KKPKKK shorts

C. An pagsisilaba

An pagsisilaba paagi nin pagbabanga kan

tataramon. Nagsusunod ini sa grapema o nakasurat na

simbolo.

1. Kun may magkasunod na mga patanog, sinusuway ini

na mga silaba:

nag-uuran nag∙u∙u∙ran

maagahon ma∙a∙ga∙hon

naaaraman na∙a∙a∙ra∙man

baoo ba∙o∙o

2. Kun magkasunod an katanog, binabanga ini asin iniiba

sa patanog na kataid.

bantay ban∙tay

kanta kan∙ta

anggot ang∙got

3. Kun may tulong surunudan na katanog, an inot na

duwang katanog maiba sa sinusundan na patanog,

mantang an saro duman sa nagsusunod na patanog.

Page 33: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

27

eksperyensiya eks∙per∙yen∙si∙ya

eksperto eks∙per∙to

inspirasyon ins∙pi∙ras∙yon

transportasyon trans∙por∙tas∙yon

4. Alagad, kun an katanog na m o n sinusundan nin br, dr,

pl, asin tr, sinusuway an mga katanog na m asin n sa mga

sinambit na katanog.

Disyembre Dis∙yem∙bre

balandra ba∙lan∙dra

ehemplo e∙hem∙plo

kontra kon∙tra

5. Kun may apat na surunudan na katanog, an inot na duwa

para sa sinusundan na patanog, asin an sunod na duwa

para sa masunod na patanog.

ekstra eks∙tra

eksklusibo eks∙klu∙si∙bo

D. An pag-uutro kan silaba

Ini an patakaran sa pag-uutro kan mga silaba.

1. Bakong arog kan Filipino, dai pig-uutro an patanog kun ini

yaon sa inutan. Kundi, binubugtakan nguna nin mga

panlapi bago ini pig-uutro.

maiinom ma∙i∙i∙nom

nag-iirok nag∙i∙i∙rok

inoorasan i∙no∙o∙ra∙san

2. Kun an inot na patanog kan sinublian na tataramon igwa

nin kambal na katanog, inuulit an inot na katanog asin

patanog.

pritos pi∙pri∙tu∙son

trabaho ta∙tra∙ba∙hu∙hon

problema po∙pro∙ble∙ma∙hon

IV. Pagbaybay kan mga Katutubong Tataramon

Page 34: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

28

hiro hain

inom tawi

tuguti tukdui

B. Kun an tanog “o”/”u” yaon sa huring silaba, gamiton an “o”.

gayón bako gayún

taón bako taún

raót bako raút

tukdó bako tukdú

tapós bako tapús

ako bako aku

samo bako samu

apuwera: dakúl, gasúl, balút

C. Sa iba pang posisyon kan tanog “o”/”u” gagamiton an

letrang u.

puso bako poso

bulig bako bolig

huna bako hona

burak bako borak

pugol bako pogol

sukol bako sokol

dakula bako dakola

balukag bako balokag

apuwera sa tanog “o” na pigsusundan nin s:

poste, poswelo, posible, poster, impostor,

D. Sa mga tataramong nagtatapos sa patanog na “o” kun ini

pig –uutro dai na pigriribayan an letrang “o” nin letrang “u”.

Kaagan nin gitling sa tahaw kan tataramon.

ano ano - ano

gibo gibo-gibo

kiro kiro-kiro

ribo ribo-ribo

saho saho-saho

kuyog kuyog-kuyog

hapot hapot-hapot

Page 35: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

29

kaon kaon-kaon

sunod sunod-sunod

taon taon-taon

E. Alagad, kun ini binubugtakan nin mga hulapi, arog kan –an,

–hon o –on, asin marikas an pagsayod kan patanog, ini

nagiging /u/.

luto lutuan

hapot haputon

sunod sunudon

putok putukan

gibo gibuhon

sigbo sigbuhon

F. Sa pagbaybay kan katutubong tataramong Bikol, an tanog

na [ng] isusurat sa letrang ng bako sa lumang Espanyol na

letrang gñ apuwera sa pangaran nin tawo.

ngaran bako gñaran

mga bako magña

G. Tanganing dai maribong sa tanog kan /ng/ asin /g/,

kaipuhan ibugtak ining sunudan sa mga tataramon na

yaon an duwang tanog, apuwera kun ini pangaran kan

tawo, bagay, lugar o pangyayari.

banggi

bangga

anggot

apuwera: Domingo (ngaran nin tawo)

Bingo (pangaran nin brand)

Mango (pangaran nin brand)

H. Sa pagbaybay kan diptonggo sa katutubong tataramong

Bikol, gagamiton an kumbinasyon kan patanog asin mala-

patanog na [y] o [w].

ay imbes na /ai/ bagay, marhay, paypay

aw imbes na /au/ bahaw, aldaw, bangraw

Page 36: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

30

iw imbes na / paksiw, pitiw, ariw

oy imbes na /oi/ kahoy, manoy, haloy

V. Pagbaybay kan mga Dayuhan na Tataramon.

A. Sagkod makakaya, hanapan nin katumbas na Bikol

tanganing malikayan an pagsubli nin mga tataramon.

paisi imbes na anuncio

saysay imbes na storia

pintakasi imbes na celebrar

pagraspa imbes na abortion

Igwang tulong klase nin mga dayuhan na tataramon. Inot,

an mga asimiladong tataramon. Sinda idtong mga nagdagos na

asin kabtang na kan Bikol na leksikon. Ikaduwa, idtong mga

nakikidagos sana. Buot sabihon, dai man sinda kabtang kan

aroaldaw na pagsurat asin pagtaram. Huli ta igwa man kitang

katumbas na tataramon asin huli ta kaipuhan na gayong dai

mawara an orihinal na konotasyon kan tataramon. Ikatulo iyo an

code-switching.

B. Gamiton an natatanging mga tataramon hali sa mga

katutubong lengguwahe sa Pilipinas asin padanayon an

orihinal na baybay.

banhaw - muling pagkabuhay

(Visaya)

gahum - kapangyarihan

(Cebuano, Hiligaynon, Waray)

Tandaan: Tibaad magribay man sinda kan saindang

ortograpiya, arog kan cabalen pasiring sa

kabalen, Davao pasiring sa Dabaw.

C. An mga tataramon na hali sa Espanyol, kun ini asimilado na o

parte na kan leksikon kan Bikol, ibaybay susog sa alpabetong

Bikol.

kusina hali sa cucina

pamilya hali sa familia

panyo hali sa paño

sapatos hali sa zapatos

Page 37: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

31

kinse hali sa quinse

kabayo hali sa caballo

baso hali sa vaso

D. Mga Tataramon na sinublian sa Espanyol.

1. Baybayon an tataramon susog sa alpabetong Bikol.

bokabularyo hali sa vocabulario

pilosopiya hali sa filosofia

selebrasyon hali sa celebracion

sikolohiya hali sa psicologia

kapitulo hali sa capitulo

proyekto hali sa proyecto

2. Sa mga tataramon na subli sa Espanyol na nagpupuon

sa e, padanayon an e.

estasyon bako istasyon

eksplikar bako iksplikar

estudyante bako istudyante

espiritu bako ispiritu

espesyal bako ispesyal

3. Alagad kun ini yaon sa tahaw kan tataramon, na des-, ini

nagiging “i”, huli kan mga patakaran na nasambit sa inu-

tan

disgrasya bako desgrasya

disyerto bako desyerto

disgusto bako desgusto

4. Sa mga tataramon na subli sa Espanyol na nagpupuon sa

o, padanayon an o.

obispo bako ubispo

opisina bako upisina

okasyon bako ukasyon

obligasyon bako ubligasyon

Page 38: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

32

5. Alagad kun ini makukua sa tahaw kan tataramon, ini

masunod sa mga nasambit sa inutan na patakaran

pulitika bako politika

pulis bako polis

kuryente bako koryente

turnilyo bako tornilyo

6. Sa mga tataramon na subli sa Español na may o sa inot na

silaba asin sinusundan nin n, nagbabago an kasunod na

katanog, an o nagiging u asin an n nagiging m .

kumbensyon hali sa convencion

kumperensya hali sa conferencia

kumbento hali sa convento

kumporme hali sa conforme

kumbulsyon hali sa convulsion

7. An [h] na dai man sinasayod sa Español, dai na pigkakaag

sa inutan kan mga tataramon na ini.

abilidad abito

erido igado

onra umilde

arina

E. Kun an tataramon na sinublian parehong yaon sa Espanyol

asin Ingles, sunudon an pagsayod kan Espanyol asin isurat

gamit an alpabetong Bikol.

Español Ingles Bikol

imagen image imahen

dialogo dialogue diyalogo

prioridad priority priyoridad/prayoriti

F. Pagsubli sa Tataramon na Ingles: Kun tataramon na Ingles

asin iba pang dayuhang tataramon an pigsusublian, pada-

nayon an orihinal na ispeling kun makakalibong an pagbay-

bay sa Bikol.

Page 39: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

33

load ballet

fillet chat

depot straw

1. Mga Tataramon na may Digrapo

a. Sa mga tataramong Ingles na nagtatapos sa “ct”, an

“ct” nagiging “k” pagkabinaybay sa Bikol.

abstrak hali sa abstract

adik hali sa addict

suspek hali sa suspect

b. Sa mga tataramong subli na may “ch,” tulong paagi an

puwedeng gamiton:

b.1 padanayon an orihinal na baybay.

chessboard chess

chat charger

chips chimes

b.2 salidahan nin ts an ch asin baybayon sa Bikol

tsapter hali sa chapter

tsart hali sa chart

tsanel hali sa channel

tsok hali sa chalk

tsokolate hali sa chocolate

tseke hali sa cheque

b.3. salidahan nin k an ch asin baybayon sa Bikol

iskolar hali sa scholar

kemikal hali sa chemical

Maging konsistent sa paggamit kan arin man

na paagi

c. Sa mga tataramon na may sh, padanayon ini.

shampoo shawarma

sensorship hali sa censorship

iskolarship hali sa scholarship

Page 40: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

34

2. Mga subling tataramon na nagpupuon sa letrang “s”

puwedeng baybayon sa duwang paagi.

a. padanayon an orihinal na anyo

scarf

slogan

spa

b. kagan nin “i” sa inutan pag binaybay sa Bikol

iskrip hali sa script

iskedyul hali sa schedule

isport hali sa sport

iskawt hali sa scout

iskolar hali sa scholar

G. Padanayon an orihinal na baybay kan mga tataramong

pantangi, panteknikal, pansiyensiya asin simbolong

pansiyensiya asin matematika.

Jose “Joey” Salceda varicose veins

Camalig, Albay chemotheraphy

Ceñeza Bldg. videotape

Estevez Hospital x-ray

Jhonson wax carbon dioxide

chlorophyll Fe (iron)

chloroform C (carbon)

V. MGA DAGDAG NA TUNTUNIN

A. Gitlingan an pangngarang pantangi asin subling tataramon

pagka inuunlapian.

maka-Cory maka-Diyos

maka-Pilipino maka-Joey

mapa-LCC mapa-Naga

mapa-SM mapa-BU

pa-Legazpi pa-Naga

pa-Mariners pa-Mayon

para-Ingles

Page 41: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

35

B. Pandakulan na anyo kan mga tataramon sa pagsurat.

1. Ginagamit an “mga”sa pagsurat kan darakulan na

anyo kan tataramon.

mga opisyal

mga apostol

mga anghel

2. An mga asimiladong tataramon dai na dapat magsu-

nod kan pandarakulan na patakaran sa pinaghalian

na lengguwahe.

mga opisyal bako mga opisyales

mga disipulo bako mga disipulos

mga kompiyuter bako mga kompyuters

mga Diosesis bako mga Diosesisis

mga suldados bako mga suldado

3. Dai ginagamitan nin “pamilang” asin “mga” an mga

tataramon na nasa anyong pandarakulan.

kaakian bako mga kaakian

bako limang kaakian

kamagurangan bako mga kamagurangan

bako anom na

kamagurangan

kahobenesan bako mga kahobenesan

bako tolong kahobenesan

4. Pagbilog kan pang-uri

a. Ginagamit an panlaping makauri sa ugat na

tataramon na bakong orihinal na pang-uri.

pang-akademya/ bako pang-akademiko

akademiko

pangkultura/kultural bako pangkultural

panlingguwistika/ bako panlingguwistik

lingguwistik

pangradyo bako panradyo

Page 42: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

36

pangdiyaryo bako pandiyaryo

C. Mga tataramon na may duwang magkasunod na parehong

katanog

*Pigkakaltas an saro sa duwang magkasunod na parehong

katanog.

transmiter hali sa transmitter

komite hali sa committee

bulitin hali sa bulletin

gramar hali sa grammar

D. Mga Tataramon na may Kambal-Patanog

Sa pagbaybay kan mga tataramon na sinublian sa Espanyol

na may kambal-patanog, isaalang-alang an duwang klaseng

patanog. Makusog na patanog (a, e, o) asin maluyang

patanog (i, u). Ini an mga susundon:

1. Padanayon an magkasunod na makusog na patanog

a + (e, o), e +(a, o), o + (a, e) sa mga tataramon na subli

sa Espanyol.

a + (e, o) = maestro, aorta, aerosol

e + (a, o) = teatro, teorya, empleado

o + (a, e) = loa, boa, poesiya, poeta

2. Salidahan nin y an maluyang patanog na i asin nin w an

maluyang patanog na u sa mga tataramon na Espanyol

na may kumbinasyon nin maluya asin makusog na

patanog.

i + (a, e, o) at u + (a, e, o)

ia - grasya hali sa gracia

akasya hali sa acacia

alyansa hali sa alianza

baterya hali sa bacteria

mayorya hali sa mayoria

Page 43: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

37

ie - Disyembre hali sa Diciembre

serye hali sa serie

yelo hali sa hielo

kubyerta hali sa cubierta

io - ambisyon hali sa ambicion

benepisyo hali sa beneficio

bisyo hali sa vicio

edukasyon hali sa educacion

Hunyo hali sa junio

misyon hali sa mission

milyonaryo hali sa millonario

sesyon hali sa session

okasyon hali sa ocacion

relasyon hali sa relacion

au - awto hali sa auto

awditor hali sa auditor

awtoridad hali sa autoridad

awditoryo hali sa auditorio

ua - estatwa hali sa estatua

agwador hali sa aguador

manwal hali sa manual

ritwal hali sa ritual

biswal hali sa visual

ue - abuwela hali sa abuela

posuwelo hali sa pozuelo

3. Pagsisingit nin w o y sa mga tataramong may kumbinasyon

na i + (a, e, o) at u + (a, e. i) kun:

a. An kambal-katanog minasunod sa panginot na katanog

kan tataramon:

ia - biyahe hali sa viaje

diyalekto hali sa dialecto

diyaryo hali sa diario

diyalogo hali sa dialogo

piyano hali sa piano

piyanista hali sa pianist

diyamante hali sa diamante

Page 44: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

38

ie - biyernes/Biyernes hali sa biernes

impiyerno hali sa infierno

miyembro hali sa miembro

piyesa hali sa pieza

piyesta/pista hali sa fiesta

siyempre hali sa siempre

siyete hali sa siete

siyensiya hali sa ciencia

io - Diyos hali sa Dios

biyolohiya hali sa biologia

priyoridad hali sa prioridad

iu - siyudad hali sa ciudad

i - buwitre hali sa buitre

huwisyo hali sa juico

ua - kuwarto hali sa cuarto

kuwadra hali sa cuadra

kuwadrado hali sa cuadrado

kuwarta hali sa cuarta

kuwartel hali sa cuartel

kuwaresma hali sa cuaresma

guwapo hali sa guapo

ue - kuwelyo hali sa cuello

kuweba hali sa cueva

duwelo hali sa duelo

duwende hali sa duende

puwesto hali sa puesto

puwerta hali sa puerta

ruweda hali sa rueda

suwelo hali sa suelo

suweldo hali sa sueldo

suwerte hali sa suerte

b. An kambal-patanog minasunod sa duwa o sobra pang

katanog.

aksiyon hali sa accion

adiksiyon hali sa adiccion

Page 45: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

39

bibliya hali sa biblia

bibliograpiya hali sa bibliografia

direksiyon hali sa direccion

distansiya hali sa distancia

diperensiya hali sa diferencia

diborsiyo hali sa divorcio

eleksiyon hali sa eleccion

eskuwadron hali sa escuadron

siyensiya hali sa ciencia

importansiya hali sa importancia

impluwensiya hali sa influencia

industriya hali sa industria

intensiyon hali sa intención

introduksiyon hali sa introduccion

konsiyensiya hali sa conciencia

kontradiksiyon hali sa contradiccion

leksiyon hali sa leccion

menudensiya hali sa menudencia

mansiyon hali sa mansion

pasensiya hali sa paciencia

produksiyon hali sa producción

proteksiyon hali sa proteccion

resureksiyon hali sa resureccion

silensiyo hali sa silencio

serbisyo hali sa servicio

tantiya hali sa tantear

tensiyon hali sa tension

transaksiyon hali sa transaccion

c. Minasunod sa silaba na may tanog h pagka binaybay sa

Filipino.

antolohiya hali sa antologia

estratehiya hali sa estrategia

kolehiyo hali sa colegio

huwes hali sa jues

rehiyon hali sa region

pribilehiyo hali sa privilegio

prestihiyo hali sa prestigio

Sanggunian:

* An Giya sa Ortograpiyang Bikol hali sa Komisyon sa Wikang Filipino, Marso 2012.

Page 46: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

Glosaryo kan

Pang-aroaldaw na

Tataramon

Page 47: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

41

GLOSARYO KAN LENGGUWAHENG BIKOL

ORDINARYONG PAGBATI

PARTE KAN LAWAS

BIKOL SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

Diyos marhay na aga. Magandang umaga. Good morning.

Diyos marhay na udto. Magandang tanghali. Good noon.

Diyos marhay na banggi. Magandang gabi. Good evening.

Diyos marhay na aldaw. Magandang araw Good day.

Diyos mabalos. Salamat. Thank You.

Kumusta? Kumusta? How are you?

BIKOL KASING-

KAHULUGAN

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

abaga balikat shoulder

bitis samingkil, tiil paa feet

buhok buhok hair

bukobuko bakungkungan bukongbukong ankle

buol sakong heel

daghan dibdib chest

dila dila tongue

dodo susu, mimi suso breast

dungo durangot,urong ilong nose

hita hita thigh

kamot kamolmog kamay hand

kiray kilay eye brow

Page 48: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

42

BIKOL KASING-

KAHULUGAN

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

kuko kuko sa kamay,

kuko sa paa

fingernails,

toenails

liog leeg neck

lubot puwit buttocks

lukunlukunan luluknan alakalakan

mata mata eye

muro guramoy daliri finger

ngabil ngudoy labi lips

ngaragngag halunan ngalangala palate

ngaros gilagid gums

ngimot nguso bibig mouth

ngipon ngipin teeth

palad palad palm

payo ulo head

piad piyad balakang hips

pipi buday,buray,

bobo, puke, pekpek vagina

pirok pilikmata eyelashes

pitoy boto, lapit,pisot titi penis

pusod pusod navel

puson puson belly

rapandapan dapan talampakan sole

siko siko elbow

tabay labtong paa leg

takyag braso arm

talinga taynga ear

tuhod tuhod knee

tulak buros,tiyan tiyan stomach/

tummy

yukyuk kilikili kilikili armpit

PARTE KAN LAWAS

Page 49: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

43

MIYEMBRO KAN PAMILYA

BIKOL KASING-

KAHULUGAN

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

aki igin, akos, anak child

ama

tatay, papa,

pay, itay,

paderes, papay

ama father

amaon tiyo, tiyuhin,

tiyuon, tiyuhin uncle

bayaw bayawon bayaw brother-in-law

bilas bilas

hipag hipag sister-in-law

ina

nanay, mama,

mamay,

may,maderes

ina mother

inaon mamay,

tiya,tiyaon tiya auntie

lola la, yaya, apo lola grandmother

lolo lo, yoyo,apo lolo grandfather

makuapo apuon apo grandchild

makuapo sa

tuhod

apoon,

makugiloy apo sa tuhod

great grand

child

manugang manugang son/daughter

-in-law

matua panganay,

gurang na igin panganay eldest

nguhod bunso,

kangudhan bunso youngest

pamangkin na

babae makuina pamangkin neice

pamangkin na

lalaki makuama pamangkin nephew

Page 50: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

44

MGA NAGTATRABAHO SA KOMUNIDAD

BIKOL KASING-

KAHULUGAN

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

panugangan biyenan mother/

father-in-law

pinangaking

magtugang magpinsan pinsan first cousin

pinsan primo, prima pinsan cousin

tugang ngud, ipangod kapatid sibling

tugang na

babayi

manay, ate,

yaya

kapatid na

babae sister

tugang na lalaki manoy, kuya kapatid na

lalaki brother

MIYEMBRO KAN PAMILYA

BIKOL KASING-

KAHULUGAN

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

abogado abogado lawyer

albularyo paratawas,

parasantigwar albularyo faith healer

basurero basurero garbage

collector

bombero bombero fireman

dentista dentista dentist

doktor doktor doctor

drayber drayber driver

electrician electrician electrician

katabang yaya katulong maid

kolektor kolektor collector

kusinero/

kusinera paraluto kusinero cook, chef

labandera paralaba labandera laundry

woman

madre madre nun

Page 51: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

45

BIKOL KASING-

KAHULUGAN

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

maestro, maestra paratukdo guro teacher

nars nars nurse

panadero paratinapay panadero baker

panday karpintero karpintero carpenter

paraani paragapas,

paratapas magsasaka farmer

parabulog paragunting,

paratusar barbero barber

parasira parabanwit,

parabuso mangingisda fisherman

paratahi modista, sastre mananahi tailor

paratarok paratanom,

parauma magsasaka

farmer,

cultivator

pintor pintor,

manguguhit painter

padi padre pari priest

paraaling yaya yaya nanny

partira parapaaki komadrona midwife

plansadora paraplantsa plantsador

pulis pulis policeman

tindero/tindera paratinda tindera vendor

MGA NAGTATRABAHO SA KOMUNIDAD

MGA ORDINARYONG BAGAY, HAYOP ASIN PANANOM

BIKOL KASING-

KAHULUGAN

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

aparador kabinet,

eskaparate aparador cabinet

asadol asada asarol hoe, digger

balde timba timba pail

basket bayong, alat basket, bayong basket

Page 52: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

46

BIKOL KASING-

KAHULUGAN

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

baso baso glass

bola bola ball

garapon garapon container

gunting gunting scissors

kagkag kalaykay rake

kaldero kaldero caldron/pot

kaserola kaserola casserole

kawa talyasi,

taluwasi kawa vat

kawali kawali pan

kuron palayok pot

kurtina kurtina curtain

kutsara kutsara spoon

kutsilyo kutsilyo knife

sandok kuwit sandok laddle

lamesa mesa table

lampaso bunot coconut husk

lapis lapis pencil

laso putos,

puyos laso ribbon

paha hagkos sinturon belt

pala pala spade

papel suratan papel paper

patok palakol ax

planggana palanggana basin

platito platito saucer

plato plato plate

ruler ruler ruler

sabon sabon soap

samod samhod walis tambo soft broom

sigid gihoy walis tingting hard broom

MGA ORDINARYONG BAGAY, HAYOP ASIN PANANOM

Page 53: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

47

BIKOL KASING-

KAHULUGAN

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

sundang tabak itak bolo

tabo tabo dipper

tinidor tinidor fork

trapo pamunas pamunas rag

tukawan ulaan, bangko, upuan chair

HAYOP

aninipot alitaptap firefly

atibagros tibagros,

atibagos tutubi dragonfly

ayam ido,dayo aso dog

baka baka cow

bayong gamgam ibon bird

ganso gansa goose

halas ahas, sawa ahas snake

ikos upos, ungaw pusa cat

itik itik duck

kabayo kabayo horse

kalibangbang kulibangbang paruparo butterfly

kanding kambing goat

karabaw damulag kalabaw carabao

kino babu daga rat/mouse

lawa gagamba spider

lukton tipaklong grasshopper

manok manok chicken

pabo pabo turkey

orig baktin baboy pig

tagaw butiki, tugaw butiki lizzard

tanga sirom, gamgam,

sorom langgam ant

tuko tuko gecko

MGA ORDINARYONG BAGAY, HAYOP ASIN PANANOM

Page 54: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

48

BIKOL KASING-

KAHULUGAN

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

PANANOM

batag saging banana

biriran balingbing star fruit

hantak balatong,

busitaw, antak sitaw stringbeans

gumamela gumamela gumamela

kalunggay marunggay malunggay horse radish

kamatis kamatis tomato

kamote kamote sweet potato

karabasa kalabasa kalabasa squash

lada sili,

labuyo sili pepper

mani mani peanut

marigoso amarigoso,

barantiyong ampalaya bitter gourd

okra okra lady finger

patatas patatas potato

rosal rosal rosal

singkamas singkamas turnip

talong talong eggplant

tapayas kapayas papaya papaya

turogturog makahiya mimosa plant

upo

kalabasang puti,

barantsong,

tabayag

upo bottle gourd

MGA ORDINARYONG BAGAY, HAYOP ASIN PANANOM

BIKOL KASING-SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

atop bubong bubong roof

banyo kubeta,

CR palikuran

comfort room,

wash room

MGA ORDINARYONG LUGAR SA HARONG, ESKUWELAHAN ASIN

KOMUNIDAD

Page 55: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

49

BIKOL KASING-

KAHULUGAN

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

barisbisan bulusan kan

tubig alulod gutter

harigi poste haligi post

katurugan kuwarto silid-tulugan bedroom

kisame kisame ceiling

kusina lutuan kusina kitchen

lanob ringring dingding wall

sala sala living room

salog sahig floor

sirong silong basement

ESKUWELAHAN

banyo CR,

kubeta palikuran comfort room

guard house sirungan guard house guard house

gym gym gymnasium

kantina tindahan kantina canteen

kawatan natad palaruan playground

kudal alad bakod fence

kuwarto silid-aralan classroom

laboratoryo laboratoryo laboratory

library laybrari,

silid-aklatan library

opisina tanggapan office

pavilion pavillon pavilion

tanuman masitasan,

garden taniman garden

trangkahan puwertahan pintuan gate

KOMUNIDAD

bangko bangko bank

camposanto sementeryo libingan cemetery

eskuwelahan adalan paaralan school

MGA ORDINARYONG LUGAR SA HARONG, ESKUWELAHAN ASIN

KOMUNIDAD

Page 56: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

50

BIKOL KASING-SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

estasyon terminal terminal terminal

gasolinahan gasolinahan gas station

grocery

kapehan cafeteria

kapilya ermita kapilya chapel

mall mall mall

munisipyo munisipyo municipal hall

ospital hospital ospital hospital

pamulinuhan gilingan,

kiskisan, molino gilingan mill, rice mill

panaderya tinapayan panderya bakery

parke libangan parke park

plasa plasa plaza

resort karigusan resort resort

restawran kainan restaurant

saudan talipapa,

saod tindahan market

simbahan simbahan church

terminal terminal terminal

tinampo kalsada kalye street

tindahan ki

bulong

botika,

parmasya botika drugstore

MGA ORDINARYONG LUGAR SA HARONG, ESKUWELAHAN ASIN

KOMUNIDAD

KULOR ASIN IBA PANG APOD KAN KULOR

BIKOL KASING-

KAHULUGAN KASALUNGAT

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

asul asul blue

berde luntian green

bronse bronse bronze

bulaw ginto gold

dekape kolor

tsokolate kulay kape brown

itom puti itim black

kulor abo kulay abo gray

lila biyoleta lila violet

Page 57: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

51

BIKOL KASING-

KAHULUGAN KASALUNGAT

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

mapusaw mapusyaw makusog na

kulor mapusyaw

light

colors

nagmama-

rismaris

nag-iiba-

ibang kulor

dai nagba-

bago an kolor

nagba-

bagong

kulay

changing

colors

orange kahel orange

pula pula red

puti puti white

rosa rosas pink

yellow amarilyo dilaw yellow

KULOR ASIN IBA PANG APOD KAN KULOR

KORTE ASIN IBA PANG APOD KAN KORTE

BIKOL KASING-

KAHULUGAN KASALUNGAT

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

bilog matalimon matalimon bilog round,

circlular

bilugnon biluhaba oblong

bituon estrelya bituin star

dakula dakulo saday, sadit malaki big

durudakula kadakulo,

daradakulo

medyo sadit,

surosadit, suro

saday

mas malaki bigger

halaba maaba,

laba, maba halipot mahaba long

halipot halukot halaba maiksi short

kuwadrado kuwadrado parisukat rectangle

maalsom malsom mahamis maasim sour

maamling matangli bakong

matangli maanta rancid

maanghit maangsod mahamot maanghit

maantod mahamot amoy araw amoy araw

maaskad matabang maalat salty

mabata mabuto mahamot mabaho unpleasant

Page 58: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

52

BIKOL KASING-

KAHULUGAN KASALUNGAT

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

mahamis matam-is

bakong

mahamis,

maalsom,

maaskad

matamis sweet

mahamot maamot mabata mabango pleasant

maharang marang bakong

maharang maanghang spicy

mahibog maibog manipis makapal thick

malabsay masalawsaw maliputok malabnaw not creamy

malangsa malansa mahamot malansa fishy

managom masiram masarap yummy,

tasty

manamit

matabang,

bakong

manamit,

daing namit

malasa tasty

manipis mahimpis mahibog manipis thin

mapait bakong ma-

pait mapait bitter

masakrot

mahamis,

bakong ma-

sakrot

mapakla acrid

masapog laas meaty

masiram

bakong

masiram,

bakong

manamit,

maraot

an namit,

bakong tim-

plado

masarap delicious

matigsumon maurualsom maalsum maasiim sour

puso puso heart

rektanggulo halabanon halabanon parihaba rectangle

sadit saday, gatikot dakula maliit small

triyanggulo triyanggulo tatsulok triangle

PARONG, NAMIT, ASIN IBA PANG APOD KAN PARONG ASIN NAMIT

Page 59: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

53

BIKOL KASING-

KAHULUGAN KASALUNGAT

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

aroaldaw aroaldow,

uroaldow burubanggi araw-araw every day

banggi gabi aldaw gabi night

burubanggi gurogabi,

banggi araw gabi night

kaito kadto, kaidto,

nukwa ngunyan noon last

kasubago subago,

kangina ngunyan kanina earlier

kasusarong

aldaw

ko usad na

aldow, kan

sarong aldaw

ngunyan noong

isang araw

the other

day

kasuudma

ugma,

kaso hapon,

sapon

ngunyan kahapon yesterday

maagahon

maaga,

amay na aga,

nasaki

sirum-sirum,

sulnop

bukangli-

wayway dawn

matanga lawud udto hatinggabi midnight

ngunyan nguwan,

nguwana kasuhapon ngayon today

sa aga kidamlag,

udma, ogma kasuhapon bukas tomorrow

simana linggo week

taon taon year

udto luntok, mudto matanga tanghali noon

KONSEPTO KAN ORAS

BIKOL SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

ALDAW

Lunes

Martes

Miyerkules

Huwebes

Biyernes

Sabado

Domingo

Lunes

Martes

Miyerkules

Huwebes

Biyernes

Sabado

Domingo

Monday

Tuesday

Wednesday

Thursday

Friday

Saturday

Sunday

Page 60: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

54

BIKOL SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

BULAN

Enero

Pebrero

Marso

Abril

Mayo

Hunyo

Hulyo

Agosto

Setyembre

Oktubre

Nobyembre

Disyembre

Enero

Pebrero

Marso

Abril

Mayo

Hunyo

Hulyo

Agosto

Setyembre

Oktubre

Nobyembre

Disyembre

January

February

March

April

May

June

July

August

September

October

November

December

KONSEPTO KAN ORAS

KAMUGTAKAN KAN PANAHON

BIKOL KASING-

KAHULUGAN KASALUNGAT

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

bagyo daing bagyo bagyo stormy

burubagyo alimagyo bagyo stormy

kalmada marahay na

panahon

maraot na

panahon kalmado calm

madampog maulap cloudy

maduros maparos bakong

maparos mahangin windy

maharasa-

has

maali-

ngahot,

maragan-

dang, ma-

sarangsang

malipot maalinsa-

ngan warm, hot

mainit malipot mainit warm

malawi-lawi

mahukol-

hukol, ma-

balod

payapa an

dagat,

banayad

maalon rough sea

malipot maagnow,

magnuw mainit malamig cold

mauran mainit maulan rainy

tagisti tagiti, ragiri,

turo-turo

daing uran/

tagisti ambon drizzle

Page 61: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

55

BIKOL KASING-

KAHULUGAN KASALUNGAT

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

dagit

anggot

suya,uyam,

sugrot,ingot

maugma galit angry

mamundo mundo,

pungaw maugma malungkot sad

nagdududa duda may tiwala naghihinala doubtful

naghahadit hadit,

nahahandal

daing

pakiaram,

kampante

nag-aalala worried

makasupog nasupog daing supog,

masupgon nakakahiya shameful

maugma mamuya mamundo masaya happy

nakigkig nakilhagan,

nakubanan nagulat

shock,

surprise

natakot talong

dai natatakot,

makusog an

buot

natakot scared,

frightened

PAGMATI

NUMERO PUON 0 - 100

BIKOL SIMBULO SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

siro 0 zero zero

saro

duwa

tulo

apat

lima

anom

pito

walo

siyam

sampulo

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

isa

dalawa

tatlo

apat

lima

anim

pito

walo

siyam

sampu

one

two

three

four

five

six

seven

eight

nine

ten

Page 62: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

56

BIKOL SIMBULO SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

onse

dose

trese

katorse

kinse

disisais

disisyete

disiotso

disinuwebe

beynte

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

labing-isa

labindalawa

labintatlo

labinapat

labinlima

labing-anim

labinpito

labinwalo

labinsiyam

dalawampu

eleven

twelve

thirteen

fourteen

fifteen

sixteen

seventeen

eighteen

nineteen

twenty

beynte uno

beynte dos

beynte tres

beynte kuwarto

beynte singko

beynte sais

beynte siyete

beynte otso

beynte nuwebe

treynta

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

dalawampu’t isa

dalawampu’t dalawa

dalawampu’t tatlo

dalawampu’t apat

dalawampu’t lima

dalawampu’t anim

dalawampu’t pito

dalawampu’t walo

dalawampu’t siyam

tatlumpu

twenty-one

twenty-two

twenty-three

twenty-four

twenty-five

twenty-six

twenty-seven

twenty-eight

twenty-nine

thirty

NUMERO PUON 0 - 100

Page 63: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

57

BIKOL SIMBULO SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

treynte y uno

treynta y dos

treynta y tres

treynta y kuwatro

treynta y singko

treynta y sais

treynta y siyete

treynta y otso

treynta y nuwebe

kuwarenta

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

tatlumpu’t isa

tatlumpu’t dalawa

tatlumpu’t tatlo

tatlumpu’t apat

tatlumpu’t lima

tatlumput anim

tatlumpu’t pito

tatlumpu’t walo

tatlumpu’t siyam

apatnapu

thirty-one

thirty-two

thirty-three

thirty-four

thirty-five

thirty-six

thirty-seven

thirty-eight

thirty-nine

forty

kuwarenta y uno

kuwarenta y dos

kuwarenta y tres

kuwarenta y kuwatro

kuwarenta y singko

kuwarenta y sais

kuwarenta y siyete

kuwarenta y otso

kuwarenta y nuwebe

singkuwenta

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

apatnapu’t isa

apatnapu’t dalawa

apatnapu’t tatlo

apatnapu’t apat

apatnapu’t lima

apatnapu’t anim

apatnapu’t pito

apatnapu’t walo

apatnapu’t siyam

limampu

forty-one

forty-two

forty-three

forty-four

forty-five

forty-six

forty-seven

forty-eight

forty-nine

fifty

NUMERO PUON 0 - 100

Page 64: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

58

BIKOL SIMBULO SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

singkuwenta y uno

singkuwenta y dos

singkuwenta y tres

singkuwenta y kuwatro

singkuwenta y singko

singkuwenta y sais

singkuwenta y siyete

singkuwenta y otso

singkuwenta y nuwebe

sesenta

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

limampu't isa

limampu’t dalawa

limampu't tatlo

limampu't apat

limampu't lima

limampu't anim li-

mampu't pito

limampu’t walo

limampu't siyam

animnapu

fifty-one

fifty-two

fifty-three

fifty-four

fifty-five

fifty-six

fifty-seven

fifty-eight

fifty-nine

sixty

sesenta y uno

sesenta y dos

sesenta y tres

sesenta y kuwatro

sesenta y singko

sesenta y sais

sesenta y siyete

sesenta y otso

sesenta y nuwebe

sitenta

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

animnapu't isa

animnapu't dalawa

animnapu't tatlo

animnapu't apat

animnapu't lima

animnapu't anim

animnapu't pito

animnapu't walo

animnapu't siyam

pitumpu

sixty-one

sixty-two

sixty-three

sixty-four

sixty-five

sixty-six

sixty-seven

sixty-eight

sixty-nine

seventy

NUMERO PUON 0 - 100

Page 65: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

59

BIKOL SIMBULO SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

sitenta y uno

sitenta y dos

sitenta y tres

sitenta y kuwatro

sitenta y singko

sitenta y sais

sitenta y siyete

sitenta y otso

sitenta y nuwebe

otsenta

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

pitumpu't isa

pitumpu't dalawa

pitumpu't tatlo

pitumpu't apat

pitumpu't lima

pitumpu't anim

pitumpu't pito

pitumpu't walo

pitumpu't siyam

walumpu

seventy-one

seventy -two

seventy-three

seventy-four

seventy-five

seventy-six

seventy-seven

seventy-eight

seventy-nine

eighty

otsenta y uno

otsenta y dos

otsenta y tres

otsenta y kuwatro

otsenta y singko

otsenta y sais

otsenta y siyete

otsenta y otso

otsenta y nuwebe

nobenta

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

walumpu't isa

walumpu't dalawa

walumpu't tatlo

walumpu't apat

walumpu't lima

walumpu't anim

walumpu't pito

walumpu't walo

walumpu't siyam

siyamnapu

eighty-one

eighty-two

eighty-three

eighty-four

eighty-five

eighty-six

eighty-seven

eighty-eight

eighty-nine

ninety

NUMERO PUON 0 - 100

Page 66: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

60

BIKOL SIMBULO SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

nobenta y uno

nobenta y dos

nobenta y tres

nobenta y kuwatro

nobenta y singko

nobenta y sais

nobenta y siyete

nobenta y otso

nobenta y nuwebe

sanggatos

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

siyamnapu’t isa

siyamnapu’t dalawa

siyamnapu’t tatlo

siyamnapu’t apat

siyamnapu’t lima

siyamnapu’t anim

siyamnapu’t pito

siyamnapu’t walo

siyamnapu’t siyam

isang daan

ninety-one

ninety-two

ninety-three

ninety-four

ninety-five

ninety-six

ninety-seven

ninety-eight

ninety-nine

one hundred

NUMERO PUON 0 - 100

MGA PANSUKOL NA TATARAMON

BIKOL KASING-

KAHULUGAN KASALUNGAT

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

GABAT , LABA, LANGKAW ASIN HIWAS

dangaw sangdang-

kal span/ inch

dupa dipa arm span

ektarya hektarya hectare

gramo gramo gram

halaba kalaba,

mahaba

halipot,

kalipot mahaba long

halipot alukot,

kalipot

halaba,

kalaba

maiksi,

maikli short

kabanga medya bilog kalahati half

kilo kilo kilogram

kilometro kilometro kilometer

Page 67: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

61

MGA PANSUKOL NA TATARAMON

BIKOL KASING-

KAHULUGAN KASALUNGAT

SALIN SA

FILIPINO ENGLISH

GABAT, LABA, LANGKAW ASIN HIWAS

kulang dai husto,

dai sukat subra kulang short

lakbang hiwas kasaditan lapad width

lata lata can

metro metro meter

milya milya miles

on kuwarto sangkapat one fourth

otsaba salop tupa

piye dali foot

sako sako sack

subra lampas kulang sobra excess

sukol sukat measure

yarda yarda yard

Page 68: Talaan ng Paggamit ng Modyul - DEPED-LDN

ISBN: 978-971-9981-96-1