1

ارق ادلنيا﴾﴿وأ ما ىف الصبح فمل يزل يقنت حىت ف

«التايالندية ابللغة»

م٤١٠٢ - هـ ٥٣٤١

2

مقدمة

أ حاديث أ نس يف قنوت الفجر

امحلد هلل

لكها طرق ث نس ثال عن أ هل و ، عليه وسملى للى عن النيب صلى ا ال يصح حلديث هذا ا

: ضعيفة. ال ول

طريق أ يب جعفر الرازي عن الربيع بن أ نس عن أ نس بن ماكل ريض هللا عنه، من_)٥(

بح فمل »ولفظه: ا ىف الص م ثى تركه، وأمى أنى النىبى صل هللا عليه وسمل قنت شهرا يدعو علي

نيا . «يزل يقنت حىتى فارق ادلوأ خرجه ابن (،٢/٤٣) “السنن”ومن طريقه ادلارقطين يف (٤/٥٥١) “املصنف”رزاق يف أ خرجه عبد ال

يف يب شيبة ٢/٤) “املصنف”أ ٥ ١خمترصا، والزبار ) (٢ يف –١٥ محد س تار( وأ “املس ند”من كشف ال

“السنن”وعنه البيقي يف “ال ربعني”واحلامك يف (٥/٥٣٤) “رشح معاين الآاثر”والطحاوي يف (،٤/٥٥٢)

(٢/٢١٥) . . وأ بو جعفر الرازي امسه عيىس بن ماهان الرازي، ضعفه كثري من أ هل العمل

حديثه ولكنه ‹ حيىي بن معني: يكتب ل حلديث. وقا ىف ا حنبل: ليس بقوي محد بن ل أ قا

خيطىء. وقال معرو بن عيل: فيه ضعف، وهو من أ هل الصدق، س ىيء احلفظ. وقال أ بو

ل النسا وقا كثريا. هيم عة: ش يخ عن زر ن ينفرد اك ن: حبا ل ابن وقا ي. ابلقو يئ: ليس

ت. وقال العجيل: ليس الااملشاهري ابملناكري، ال يعجبىن ال فامي وافق الثقا حتجاج حبديثه ا

)٥٢/١٥)انهتىى ابختصار من هتذيب الهتذيب ‹ابلقوي

سامعيل امليك ومعرو بن عبيد عن احلسن عن أ نس ولفظه : الثاين: من طريق ا

هللا» هللا عليه وسمل وأ بو بكر ومعر وعامنقنت رسول حس به قال: رابع– صل حىت –وأ

. «فارقهتميف خرجه الطحاوي ين الآاثر”أ ٥/٢) “رشح معا ٣ يف (٤ دلارقطين ٢/٣) “السنن”وا والبيقي يف (،١

. (٢/٢١٢) “السنن الكربى”

3

، مهنام ضعيف لك يل ملعزت عبيد ا معرو بن و مليك مسمل ا عيل بن سام حبديثه، وا حيتج ال

: وهذه أ قوال العلامء فيام

سامعيل بن مسمل امليك: جاء يف ترمجته يف (:٥/٤٤٢) “هتذيب الهتذيب”ا

قال أ محد بن حنبل: منكر احلديث. وقال ابن معني: ليس بىشء. وقال عيل بن املديين: ال ‹

ليك أ و معرو يكتب حديثه. وقال أ بو حامت: ضعيف احلديث خمتلط، قلت هل: هو أ حب ا

بن عبيد؟ فقال: مجيعا ضعيفان. وقال النسايئ: مرتوك احلديث. وقال ابن حبان: ضعيف

. انهتىى ابختصار ‹يروى املناكري عن املشاهري ويقلب ال سانيد

ب عل احلسن، جاء يف ترمجته يف يل: مرتوك احلديث، واكن يكذ ومعرو بن عبيد املعزت (:٨/٥٢) “هتذيب الهتذيب”

ل ابن معني‹ حب بدعة. وقال قا حلديث، صا ك ا معرو بن عيل: مرتو ل : ليس بيشء. وقا

بو داود ل أ حديثه. وقا ال يكتب ىئ: ليس بثقة، و ل النسا حلديث. وقا ك ا مت: مرتو حا بو أ

ىف احلديث. وقال ب معرو بن عبيد يكذ الطياليس عن شعبة، عن يونس بن عبيد: اكن

ب عل احلسن نه يكذ ب عل محيد: ال تأ خذ عن هذا شيئا فا . وقال ابن عون: معرو يكذ

. انهتىى ابختصار ‹احلسن : الثالث: من طريق دينار بن عبد هللا خادم أ نس عن أ نس ولفظه

. «ما زال رسول هللا صل هللا عليه وسمل يقنت يف صالة الصبح حىت مات«

هللا يف لباين رمحه خرجه اخلط (:٤/٤٨٥) “السلسةل الضعيفة”قال الش يخ ال كتاب ”يب يف أ

يروي عن ‹هل، وش نع عليه ابن اجلوزي بسببه؛ ل ن دينارا هذا قال ابن حبان فيه: “القنوت

ال عل سبيل القدح فيه آاثرا موضوعة ال حيل ذكرها يف الكتب ا .انهتىى ‹أ نس أ

حتجاج به. مهنم: ابن الاوقد حمك جامعة من العلامء عل هذا احلديث بأ نه ضعيف، ال يصح

وابن تميية يف ٬“تعليقه عل البيقي”وابن الرتكامين يف (،٥/٣٣٣) “العلل املتناهية”اجلوزي يف

ى” و ٢) “مجموع الفتا ٢/٤ ٥ ٣، يف ( د”وابن القمي د املعا ٥/٣) “زا جحر يف ٬(٣ حلافظ ابن وا

)٥/٥٢٤٨) “السلسةل الضعيفة”ومن املتأ خرين ال لباين يف ٬(٥/٢٣١) “التلخيص احلبري”

4

ت الفج حمك قنو ما مقأ ر ل ب السؤا جوا يف حمكه ن ، فقد س بق بيا زل غري النوا يف ر

ذ مل يثبت من طريق ) ٢١١٤٥( وأ ن الراحج فيه قول أ يب حنيفة وأ محد، بعدم املرشوعة، ا

. حصيح أ ن النيب صل هللا عليه وسمل اس متر عل قنوت الفجر حىت فارق ادلنيا

. وهللا أ عمل

اال سالم سؤال وجواب

http://islamqa.info/ar/101015

5

PREFACE

หลกฐานการกนตเฉพาะละหมาดศบห

มวลการสรรเสรญเปนกรรมสทธแดอลลอฮ

หะดษในเรองนทอางการรายงานจากทานนะบย ศอลลลลอฮอลยฮวะสลลม นนไม

ถกตอง โดยเปนค ารายงานจากทานอะนสสามสายดวยกน แตทงหมดอยในสถานะทเฎาะอฟ

สายแรก จากการรายงานของอะบญะอฟร อรรอซย จากอรเราะบอ บนอะนส จาก

อะนส บนมาลก เราะฎยลลอฮอนฮ จากค ารายงานทวา “แทจรงทานนะบย ศอลลลลอฮ

อะลยฮวะสลลม ไดกนตเปนเวลาหนงเดอนเพอสาปแชงพวกเขา (พวกรอและพวก

ซกวาน) หลกจากนนทานกเลกท า สวนในละหมาดศบหน นทานยงคงท าการกนตจนกระทง

เสยชวต”1

อะบญะอฟร อรรอซย มชอจรงวา อสา บนมาฮาน อรรอซย บรรดานกวชาการสวนมาก

ใหสถานะทออนแกเขา

อะหมด อบนหมบล กลาววา: ไมมความแขงแรงในหะดษ และยะหยา บนมะอน กลาว

วา: บนทกหะดษของเขาแตทวามความผดพลาด อมร บนอะลย กลาววา: เขามการรายงานท

ออน โดยทเขาเปนหนงในบรรดาผสจจรงแตความแมนย าแยมาก และอะบซรอะฮ กลาววา: ผ

อาวโสทมความคลมเครอมาก และอนนะสาอย กลาววา: ไมแขงแรง และอบนหบบาน กลาว

วา: เขารายงานล าพงจากผมชอเสยงดวยค ารายงานอปโลกน ฉนไมประทบใจการอางหะดษท

เขารายงานนอกจากค ารายงานของเขาจะสอดคลองกบผรายงานทมความนาเชอถอ อลอจญลย

กลาววา: ไมแขงแรง2

สายทสอง จากค ารายงานของอสมาอล อลมกกย และอมร บนอบยด จากอลหะสน

จากอะนส ดวยค ารายงานทวา

1บนทกโดย อบดรรอซซาก ใน “อลมศอนนฟ” (3/110); อดดารกฏนย ไดบนทกจากสายรายงานน ใน

“อสสนน” (2/39); อบนอะบชยบะฮ ใน “อลมศอนนฟ” (2/312) โดยสงเขป; อลบซซาร (556-ใน “กชฟล

อสตาร”); อะหมด ใน “อลมสนด” (3/162); อฏเฏาะหาวย ใน “ชรห มะอานย อลอาษาร” (1/143); อลหากม ใน

“อลอรบะอน”; และจากสายรายงานเดยวกนน “อลบยฮากย” ใน “อสสนน” (2/201) 2สนสดโดยสงเขป จาก “ตะฮซบบลตะฮซบ” (12/57)

6

“ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม และอะบบกร, อมร, อษมาน

หมายถงทงสทานน ไดท าการกนตจนกระทงเสยชวต”3

และอสมาอล บนมสลม อลมกกย และอมร บนอบยด ชาวมอตะซละฮ ทงสองคนน

เฎาะอฟ (ออน) หะดษของเขาไมสามารถอางเปนหลกฐานได และนคอค าพดของบรรดา

นกวชาการเกยวกบเขาทงสอง

อสมาอล บนมสลม อลมกกย: ไดถกระบไวในการสาธยายประวตของเขา

อะหมด บนหมบล กลาววา: หะดษมงกร และอบนมะอน กลาววา: ไมมคณคา และ

อะลย อบนมะดนย กลาววา: ไมบนทกหะดษของเขา และอะบหาตม กลาววา: หะดษเฎาะอฟ

ทปลอมปน ฉนกลาวกบเขาวา: เขา (อสมาอล) เปนทชนชมของทานหรอวาอมร บนอบยด

เขาตอบวา ทงคเฎาะอฟ อนนะสาอย กลาววา: หะดษทโละท ง และอบนหบบาน กลาววา:

เฎาะอฟ เขารายงานหะดษอปโลกนจากผมชอเสยงและสลบสายรายงาน4

สวนอมร บนอบยด ชาวมอตะซละฮ: หะดษโละท ง และเขากลาวเทจตออลหะสน ได

ระบไวในการสาธยายประวตของเขา

อบนมะอน กลาววา: ไมมคณคา และอมร บนอะลย กลาววา: หะดษโละท ง เปนนก

อตรกรรมในศาสนา และอะบหาตม กลาววา: หะดษโละท ง และอนนะสาอย กลาววา: ไม

นาเชอถอ และหะดษของเขาไมถกบนทก และอะบดาวด อฏฏอยยาลสย จากชอบะฮ จากยนส

บนอบยด กลาววา: อมร บนอบยด อปโลกนหะดษ และหมยด กลาววา: อยาไดรบเอาสงใด

จากคนน เขากลาวเทจตออลหะสน อบนเอาน กลาววา: อมร กลาวเทจตออลหะสน5

สายทสาม จากค ารายงานของดนาร บนอบดลลาฮ คนรบใชของอะนส จากอะนส

ดวยค ารายงานท วา “ทานเราะซลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ย งคงกนตใน

ละหมาดศบหจนกระทงเสยชวต”

ชยคอลบานย กลาววา: อลเคาะฏบ ไดบนทกไวใน “กตาบลกนต” และอบนล

เญาซย ไดต าหนเขาอยางรนแรงดวยเหตท วา: ดนารคนนอบนหบบานไดกลาวถงเขาวา:

ไดรายงานโดยอางอะนสเกยวเรองราวทอปโลกน ไมอนญาตใหกลาวถงในต าราตางๆ นอกจาก

วจารณในทางทไมดงาม6

3บนทกโดย อฏเฏาะหาวย ใน “ชรห มะอานย อลอาษาร” (1/243); อดดารกฏนย ใน “อสสนน” (2/40);

อลบยฮะกย ใน “อสสนน อลกบรอ” (2/202) 4สนสดโดยสงเขป ใน “ตะฮซบบลตะฮซบ” (1/332)

5สนสดโดยสงเขป ใน “ตะฮซยบลตะฮซบ” (8/62)

6สนสด ใน “อสสลสละฮ อฎเฎาะอฟะฮ” โดย ชยคมหมมด นาศรดดน อลอลบานย (3/386)

7

บรรดานกวชาการกลมหนงไดตดสนสถานะของหะดษบทน วา เฎาะอฟ ไมสามารถ

อางองเปนหลกฐานได ไดแก อบนลเญาซย7 และอบนลตรกะมานย8 และอบนตยมยะฮ9

และอบนลกอยยม10 และอลหาฟซ อบนหะญร11 และจากนกวชาการรวมสมยคอ อลบานย12

สวนการตดสนเกยวกบการกนตเฉพาะในละหมาดศบห นอกเหนอจากการกนตเมอเกด

ภยพบตนน ไดสาธยายค าตดสนในเรองน ไวกอนแลวในค าตอบจากค าถามล าดบท 2003113

และทมน าหนกคอค าของอะบหะนฟะฮและอะหมด ทวา ไมมบทบญญตในเรองน โดยเฉพาะไม

มหลกฐานทแนชดทรายงานโดยถกตองวา ทานนะบยฯ ไดท าการกนตเฉพาะศบหจนกระทง

เสยชวต

และอลลอฮเทานนทรดยง

7“อลอลลล อลมตะนาฮยะฮ” โดย อบนลเญาซย (1/444)

8ด “ตะอลกฮ อะลลบยฮะกย”

9“มจญมอ อลฟะตาวา” โดย อบนตยมยะฮ (22/374)

10“ซาดลมะอาด” โดย อบนลกอยยม (1/99)

11“อลตลคศ อลหะบร” โดย อลหาฟซ อบนหะญร (1/245)

12“อสสลสละฮ อฎเฎาะอฟะฮ” โดย ชยคมหมมด นาศรดดน อลอลบานย (1/245)

13http://islamqa.info/ar/20031

8

หะดษเรองการอานกนตในละหมาดศบห

หะดษเรองการอานกนตในละหมาดศบหนนมรายงานมาทงในลกษณะ “มรฟอ” คอ

อางวาเปนการกระท าของทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม และรายงานมาในลกษณะ

“เมากฟ” คอ อางวาเปนการกระท าของเศาะหาบะฮ (บางทาน) รายงานทมาในลกษณะมรฟอนนเปนการรายงานจากเศาะหาบะฮสามทาน คอ 1. จากอะนส บนมาลก ร.ฎ.

2. จากอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ.

3. จากอบนอบบาส ร.ฎ.

หะดษการอานกนตในละหมาดศบหจากการรายงานของเศาะหาบะฮท งสามทานน

หะดษของอะนส บนมาลก ร.ฎ. จากกระแสรายงานของอะบญะอฟร อรรอซย ถอเปน

หะดษทมน าหนกมากทสดจนกระทงนกวชาการมทศนะขดแยงกนวา หะดษดงกลาวน เปน

หะดษเศาะหหหรอหะดษเฎาะอฟกนแน

ความขดแยงใน “สถานภาพทแทจรง” ของหะดษเรองการอานกนต (เปนประจ า) ใน

ละหมาดศบหจงเปนเรองละเอยดออนเปนอยางยง

ทงน เพราะความขดแยงดงกลาวไมเหมอนความขดแยงระหวางเรอง “สนนะฮ” กบ

“บดอะฮ” โดยทวไปไมวาในเรองการอานอศอลล (ตะลฟฟซ), การท าเมาลด, การกนบญบาน

ผตาย, การอานอลกรอานอทศผลบญใหแกผตาย เปนตน

ตามปกตเรองทถกกลาววาเปน “บดอะฮ” โดยทวไปมกจะมลกษณะดงตอไปน

1. บางเรองไมมหลกฐานจากหะดษใดเลย ไมวาจะเปนหะดษเศาะหห, หะดษหะสน,

หะดษเฎาะอฟ หรอแมกระทงหะดษเมาฎอ เชน เรองการอานอศอลลย (ตะลฟฟซ) กอนการ

ตกบเราะตลอหรอม ฯลฯ

2. บางเรองมหลกฐาน แตเปนหลกฐานจากหะดษเมาฎอ (หะดษปลอม) หรอหะดษท

เฎาะอฟมาก ตามทศนะของนกวชาการสวนใหญ เชน เรองการอานตลกนใหแกผตาย ฯลฯ

3. บางเรองกปฏบตกนเองแลวอางหลกฐานกนอยางเอาสขางเขาถ โดยไมมนกวชาการ

ทมระดบทานใดเคยอางหลกฐานดงกลาวมากอน เชน เรองอมามน าละหมาดญะนาซะฮหนมา

ถามบรรดามะอมมวา “ทานจะวาอยางไรเกยวกบมยยตคนน” แลวบรรดามะอมมกจะประสาน

เสยงตอบพรอมกนวา “ด”

จดนจงตางกบประเดนปญหาการอานกนตในละหมาดศบหทผเขยนก าลงวเคราะหอยน

เพราะเรองน เปนความขดแยงระหวางนกหะดษซงมระดบทงสองฝายในความ “นาเชอถอ”

9

ของตวบคคลทมชอปรากฏในสายรายงานหะดษบทนทานหนง คอ อะบญะอฟร อรรอซย วา

เชอถอไดหรอไม ดงจะไดวเคราะหตอไป

และทส าคญไมมนกหะดษทานใด ไมวาฝายเชอถอและไมเชอถอ จะกลาวหาอะบญะอ

ฟร อรรอซย ผน วาเปนจอมโกหก ( اب اع ) หรอเปนผทชอบกหะดษ (كذى แมแตทานเดยว (وضى

ความขดแยงในความ “เศาะหห” หรอ “ไมเศาะหห” ของหะดษบทใดทผรายงานไม

ถงขนถกกลาวหาวาเปนจอมโกหกหรอชอบกหะดษ หากจะน าไปสการกลาวหาฝายทมทศนะ

ขดแยงกบตนดวยถอยค ารนแรงวา “ท าบดอะฮ” กเหนวาเปนเรองทไมถกตอง

ดงนนผใดกตามทกลาวหาตอผทอานดอาอกนตในละหมาดศบหเปนประจ าทกเชาวา

กระท าบดอะฮ โดยยดถอมมมองของตนเพยงฝายเดยว จงเปนเรองไมเหมาะสมและเปนเรอง

ทเสยงเปนอยางมาก

เพอความกระจางและเพอความเขาใจอนถกตองเกยวกบเรองน ผเขยนจงขอวเคราะห

ขอเทจจรงของหะดษบทนตามหลกวชาการดงตอไปน

(1) หะดษกนตในละหมาดศบหของอะนส บนมาลก ร.ฎ. จากการ

รายงานของอะบญะอฟร อรรอซย

หะดษบทนมสายรายงานและขอความดงตอไปน

อะบญะอฟร อรรอซย (เสยชวตตน ฮ.ศ. 160) ไดรายงานมาจากเราะบอ บนอะนส

(ตาบอน, เสยชวต ฮ.ศ. 140) ซงไดรายงานมาจากอะนส บนมาลก ร.ฎ. (เศาะหาบะฮ, ม

ความขดแยงในปทเสยชวตวา ฮ.ศ. 93 หรอ ฮ.ศ. 102) ไดกลาววา

قنت شهرا يدعو علي النىبى عن أنس أنى » هللا عليه وسملى بح صلى ا ىف الص م ثى تركه، فأمى

نيا «فمل يزل يقنت حىتى فارق ادل

“จากอะนส บนมาลก กลาววา แทจรงทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดอาน

ดอาอกนตหนงเดอนเพอสาปแชงชนกลมนน หลงจากนนทานกละท งมน อนงส าหรบการ

กนตในละหมาดศบหนนทานยงคงอานตอไปจนทาน (ตาย) จากโลกน ไป”14

14บนทกโดย บยฮะกย ใน “อสสนน อลกบรอ” เลม 2 หนา 201; อดดารกฏนย ใน “อสสนน” เลม 2 หนา

39; อบดรรอซซาก ใน “อลมศอนนฟ” เลม 3 หนา 110, หะดษเลขท 4964; อะหมด ใน “อลมสนด” เลม 3 หนา

162; อฏเฏาะหาวย ใน “ชรห มะอานย อลอาษาร” เลม 1 หนา 244; อบนอะบชยบะฮ ใน “อลมศอนนฟ” เลม 2 หนา

211; อบนลเญาซย ใน “อลอลล อลมตะนาฮยะฮ” เลม 1 หนา 445; บะเฆาะวย ใน “ชรห อสสนนะฮ” เลม 2 หนา

244; หากม ใน “อลอรบะอน”

10

อธบาย

ขอความขางตนเปนส านวนทบนทกโดย อดดารกฏนย ทนาสงเกตกคอ อะบญะอฟร

อรรอซย เปน “เพยงผเดยว” ทรายงานหะดษดวยขอความขางตนนมาจากเราะบอ บนอะนส

จากอะนส บนมาลก ร.ฎ. และหะดษบทน คอหลกฐานส าคญส าหรบผทอานกนตในละหมาด

ศบหเปนประจ าทกเชาซงกไดแกผทยดถอตามแนวทาง (มซฮบ) ชาฟอย

อลหากม อนนยสาบรย ไดกลาววา

ناد هذاالحديث حس س ن ا

“สายรายงานของหะดษนสวยงาม”15

อมามอนนะวะวย ไดกลาวหลงจากน าหะดษบทนลงบนทกไววา

ته الحافظ أبو حص عل ن نصى وممى ، حوه حصى و ظ من الحفىا عة ا مج رواه ، يح حص حديث

د بن على البلخ ، والحامك أبو عبدهللا ىف مواضع من كتبه، والبيقى عبدهللا محمى ى“(หะดษน ) เปนหะดษเศาะหห! รายงานโดยนกวชาการกลมหนงจากบรรดานกหะดษ

ระดบหาฟซ และพวกเขาถอวามนเปนหะดษเศาะหห และสวนหนงจากผทระบชดเจนถง

ความเศาะหหของหะดษน ไดแก หาฟซ อะบอบดลลาฮ มหมมด อลบลคย, อลหากม อะบ

อบดลลาฮ ในหลายต าแหนงจากต าราตางๆ ของทาน และอลบยฮะกย”16

หมายเหต

ค าวา “หาฟศ” ( ตามหลกวชาการหะดษหมายถง ผซงสามารถทองจ าหะดษทง (حافظ

ตวบทและสายรายงานไดถงหนงแสนหะดษ จากขอมลนจะเหนไดวา หะดษเรองการอานดอาอ

กนตในละหมาดศบหเปนประจ าบทน ตามทศนะของนกหะดษระดบหาฟศหลายทานดงทอ

มามนะวะวยไดระบนามมานนมองวา เปนหะดษทถกตอง ( يح (حص

แตในขณะเดยวกนกมนกหะดษอกมใชนอยทมองวา หะดษบทนเปนหะดษมงกร

คอ หะดษทถกคดคานความถกตองซงถอเปนหะดษทเฎาะอฟมากประเภทหนง (حديث منكر )

วเคราะห

หะดษการอานกนตจากการรายงานของอะบญะอฟร อรรอซย ขางตนจะแบงออกเปน

สองประโยคคอ

ประโยคทหนงกลาววา ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม อานกนตเพอสาปแชง

ชนกลมนนเปนเวลาหนงเดอน หลงจากนนทานกละทงมน

15

“ชรห อสสนนะฮ” โดย อลบะเฆาะวย เลม 2 หนา 244 16

“อลมจญมอ” โดย อนนะวะวย เลม 3 หนา 504

11

ประโยคทสองกลาววา อนงส าหรบการกนตในละหมาดศบหนนทานยงคงอานมนตอไป

จนทานเสยชวต

เมอไดพจารณาจากทกแงทกมมแลว สถานภาพของหะดษบทน จากประโยคทหนงซง

กลาววา “ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดอานกนตเพอสาปแชงชนกลมหนง

เปนเวลาหนงเดอน หลงจากนนทานกละทงมน” ถอเปนรายงานทถกตอง ( يح حص ) ทงน

เพราะมหลกฐานสนบสนนมาทงในลกษณะ شاهد (พยานยนยน; คอหะดษทรายงานมาจาก

เศาะหาบะฮทานอนทมขอความคลายคลงกบหะดษขางตน) และในลกษณะ متابع (รายงานท

สอดคลองกน; คอหะดษจากกระแสอนทรายงานมาจากเศาะหาบะฮทานเดยวกน, มขอความ

สอดคลองหรอเหมอนกนกบหะดษขางตน) จากทบนทกโดยบคอรย, มสลม และนกวชาการ

ทานอนอกมากมาย ซงผเขยนจะไมอธบายรายละเอยด ณ ทน

แตขอความในประโยคทสองหรอประโยคหลงทวา “อนงส าหรบในละหมาดศบห ทาน

นะบยฯ จะยงคงอานกนตตอไปจนกระทงทานเสยชวต” นนนกหะดษจ านวนมากกลาววา

เปนขอความทถกปฏเสธความถกตอง หรอทเรยกตามศพทวชาหะดษวา เปนขอความท

“มงกร”

ค าวา หะดษมงกร ( منكر) ซงเปนหะดษเฎาะอฟตามทศนะของนกวชาการสวนใหญ

โดยทวไปจะมความหมายสองนย คอ

1. หมายถงหะดษซงผรายงานทขาดความเชอถอเพราะมความผดพลาดอยางนาเกลยด

( غلطه ) หรอมกหลงลมเสมอ (فحش غفلته ت ชดเจน (فاسق) หรอปรากฏความชว (كث

( فسقه ظهر ) ไดรายงานหะดษนนมาเพยงคนเดยว ไมวาจะมการรายงานทขดแยงมาจากผอน

หรอไมกตาม

2. หมายถง “หะดษ” ซงผรายงานทขาดความเชอถอ ไดรายงานขดแยงกบผรายงาน

ทานอนทเชอถอได หรอ “ขอความ” ซงผรายงานทขาดความเชอถอไดรายงานมาใหเปน

“สวนเกน” ซงขอความดงกลาวนนไมมปรากฏในการรายงานของผรายงานอนทเชอถอได

ส าหรบขอความในประโยคหลงของหะดษจากการรายงานของอะบญะอฟร อรรอซย

ทวา “อนงส าหรบในละหมาดศบห ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม จะยงคงอาน

กนตตอไปจนทานเสยชวต” และถกวจารณวาเปน “หะดษมงกร” จากนกวชาการหลายทาน

เชน อบนหบบาน, อบนลตรกะมานย, อบนตยมยะฮ, อบนลกอยยม, อลอลบานย ฯลฯ ก

เพราะ

1. อะบญะอฟร อรรอซย เปนผรายงานทขาดความเชอถอ และเปนเพยง “ผเดยว”

ทไดรายงานขอความดงกลาวมาจากเราะบอ บนอะนส จากอะนส บนมาลก ร.ฎ. ซงถอเปน

12

“ขอความสวนเกน” ทไมมปรากฏในรายงานของ “ผทเชอถอได” อนๆ อกหลายทาน เชน

มหมมด บนสรน, อะนส บนสรน, อะบมจญลส, เกาะตาดะฮ, หมยด, อบดลอะซซ บนศฮยบ

และอาศม อลอะหวล

ผรายงานดงขางตนน ลวนเปนผเชอถอได ท งยงไดรายงานหะดษเรองทานนะบย

ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม อานกนตสาปแชงพวกอาหรบมชรกทลวงเศาะหาบะฮของทานไป

สงหารทบอรมะอนะฮเปนเวลาหนงเดอน มาจากอะนส บนมาลก ร.ฎ. ดงทบนทกโดยบคอรย

และมสลม ฯลฯ อนสอดคลองกบขอความในประโยคแรกจากการรายงานของอะบญะอฟร

อรรอซย ทกประการ

แตในรายงานของบรรดาผรายงานทเชอถอไดเหลานไมปรากฏขอความ “สวนเกน”

อนเปนขอความในประโยคหลง ดงเชนการรายงานของอะบญะอฟร อรรอซย ซงเปนผรายงาน

ทขาดความเชอถอแตประการใด

2. ขอความดงกลาวกยงขดแยงกบขอความของหะดษทถกตองบางบท ซงระบไว

อยางชดเจนวา ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม จะอานดอาอกนตในละหมาดศบหก

ตอเมอตองการจะขอดอาอใหแกชนกลมใด หรอตองการจะสาปแชงชนกลมใด เทานน

ดงทจะไดอธบายตอไปเชนเดยวกน

ตอไปน คอรายละเอยดเกยวกบเหตผลทงสองประการนน

อะบญะอฟร อรรอซย เปนผรายงานทขาดความเชอถอ

อะบญะอฟร อรรอซย ม ชอจรงวา “ ن هللا بن ماها ب عيىس عبد เปนศษย ”عيىس بن أ

ตาบอนระดบอาวโส ก าเนดทเมองบศเราะฮ แตไปเปนพอคาแลวถอโอกาสพ านกอยทเมอง

รยย และเสยชวตทนนประมาณตน ฮ.ศ. 160

ตามปกตแลวอะบญะอฟร อรรอซย ผน เปนผทพอจะเชอถอได ( صدوق) แตทาน

มจดบกพรองดานความทรงจ า ( الحفط يى และมความผดพลาดหรอสบสนเปนอยางมาก (س

ا) م كثري โดยเฉพาะอยางยงเมอทานรายงานมาจากมฆเราะฮ17 (هي

ดวยเหตน บรรดานกหะดษจงมทศนะทขดแยงกน กลาวคอมทงทใหความเชอถอและ

ไมใหความเชอถอในตวของอะบญะอฟร อรรอซย ซงผเขยนจะไมน าเอารายละเอยดเหลานน

มาอธบายไว ณ ทน

แตหากจะ “สรป” ทศนะของนกวชาการเกยวกบตวของอะบญะอฟร อรรอซย ออกมา

ทงหมดกจะไดบทสรปดงน

17ด “ ذيب โดย อบนหะญร อลอสเกาะลานย เลม 2 หนา 406 ”تقريب الهتى โดย อซซะฮะบย เลม 3 ”الكشف “ ;

หนา 283

13

1. ผทใหความเชอถอทานโดยไมมเงอนไข ไดแก อะบหาตม, อลหากม, อบนอมมาร

อลมศลย, อบนอะดย, อบนสะอด และอบนอบดลบร

2. ผทใหความเชอทานแตมเงอนไข ไดแก ยะหยา บนมะอน และอะลย บนอลมะดนย

3. ผทไมใหความเชอถอทานโดยไมมเงอนไข ไดแก อนนะสาอย, อะบซรอะฮ, อมร

บนอะลย, อซซาญย, อบนหบบาน, อบนครอช, อลอจญลย และอลฟลลาส

4. ผทยงมรายงานขดแยงในการใหความเชอถอหรอไมเชอถอ ไดแก อมามอะหมด18

เพราะฉะนนปญหาส าคญจงอยท วา อะไรคอทางออกของนกวชาการเกยวกบตว

ผรายงานทนกวชาการมทศนะทขดแยงกนในตวเขาดงเชนกรณของอะบญะอฟร อรรอซย

ควรจะใหน าหนกดานความนาเชอถอหรอใหน าหนกในดานความไมนาเชอถอ

ในสวนทเกยวกบตวของอะบญะอฟร อรรอซย น ผเขยนมเรองทจ าตองชแจงดงตอไปน

(1) มการกลาวอางค ากลาวของอลฮยษะมย 19 เกยวกบ “ผ รายงาน” หะดษ

กนตศบหจากการรายงานของอะบญะอฟร อรรอซย โดยอลฮยษะมย กลาววา

ىقون . . .رجاهل موث

“บรรดานกรายงานหะดษน เชอถอได . . .”

ผเขยนขอชแจงวา ค าแปลดงกลาวน ไมถกตอง! เพราะหากผรายงาน “เชอถอได”

อนหมายถงผรายงานทนกวชาการสวนใหญหรอนกวชาการท งหมดใหความเชอถอ

นกวชาการจะใชส านวนวา

. . .ثقات رجاهل แตค ากลาวของอลฮยษะมย ท วา ن هل موثىقو จะเปนอกส านวนหน رجا งซงหมายถง

ผรายงานซงนกวชาการสวนใหญถอวาเฎาะอฟ แตกลบไดรบความเชอถอจากนกวชาการบาง

ทาน ดงกรณของอะบญะอฟร อรรอซย เปนตน

เชนนนส านวนทวา ىقون ทเหมาะสมควรจะแปลวา ผรายงานของมนถกรบรอง رجاهل موث

ความเชอถอ (จากนกวชาการบางทาน)

(2) มการอางวา ความจรงแลวการเฎาะอฟหะดษของอะบญะอฟร อรรอซย นน

เจาะจงเฉพาะในสายรายงานจากมฆเราะฮเทานน

18ผทตองการทราบรายละเอยดเกยวกบขอมลเหลาน กสามารถจะคนควาหาอานไดจากหนงสอวจารณประวต

ผรายงานหะดษตางๆ เชน “มซาน อลออตดาล” โดย อซซะฮะบย เลม 3 หนา 319; “ตะฮซบตตะฮซบ” โดย อบน

หะญร อลอสเกาะลานย เลม 12 หนา 59-60; “สยร อะอลามนนบะลาอ” โดย อซซะฮะบย เลม 7 หนา 263-265;

“อลกาชฟ” โดย อซซะฮะบย เลม 3 หนา 283; “ตกรบตตะฮซบ” โดย อบนหะญร อลอสเกาะลานย เลม 2 หนา 406;

“ลสานลมซาน” โดย อบนหะญร อลอสเกาะลานย เลม 1 หนา 243-244 19

“มจญมะอ อซซะวาอด” เลม 2 หนา 331

14

ผเขยนขอชแจงวา การเฎาะอฟหะดษของอะบญะอฟร อรรอซย เจาะจงเฉพาะในสาย

รายงานจากมฆเราะฮ เปนเพยงมมมองของยะหยา บนมะอนและอะลย บนอลมะดนย เพยง

สองทาน

ขออางดงกลาวจงไมใช “บทสรป” ขอบกพรองท “นกวชาการทงหมด” ทไดกลาว

ต าหนอะบญะอฟร อรรอซย

อบนหะญร อลอสเกาะลานย ไดบนทกไววา

ة . ، هو يغلط فيما يروى عن مغري : ثقة ورى عن ابن معني . . قال ادلى“อดเดารย ไดรายงานจากยะหยา บนมะอน วา อะบญะอฟร อรรอซย เชอถอได แต

เขาจะมความผดพลาดในการรายงานมาจากมฆเราะฮ”20 อะลย บนอลมะดนย กไดกลาว

ในลกษณะทคลายคลงนเชนกน

ค าพดของยะหยา บนมะอนและอะลย บนอลมะดนยดงกลาวเปนการยอมรบอะบ

ญะอฟร อรรอซย วาเปนผทเชอถอได แตมเงอนไขความเชอถอวาจะตองไมใชในกรณของ

หะดษททานรายงานมาจากมฆเราะฮซงจะมความผดพลาด

ทวาขณะเดยวกนนกวจารณทานอนๆ อกจ านวนมากกมมมมองเกยวกบ “ความ

บกพรอง” ของอะบญะอฟร อรรอซย ซงอาจจะตางกบมมมองของยะหยา บนมะอน และอะลย

บนอลมะดนย ไดเปนธรรมดา

เพราะฉะนนหากมองในอกแงมมหนง ค ากลาวของยะหยา บนมะอน และอะลย บน

อลมะดนย ขางตนนนอกจากจะไมใชการหกลางทศนะของนกวชาการทานอนแลวยงเทากบไป

ชวย “เสรม” ความบกพรองของอะบญะอฟร อรรอซย ใหเพมขนอกกระทงหนงนอกเหนอไป

จากความบกพรองทนกวชาการทานอนไดกลาวต าหนไวในอกหลายๆ ประเดน เชน เขาม

ความจ าทแยมาก ( الحفظ يى หรอเขาชอบรายงานหะดษมงกรมาจากบรรดาผทมชอเสยง (س

ا) หรอเขาผดพลาดเปนอยางมาก (يروى المناكري عن المشاهري ) م كثري หรอเขาไมคอยแขงนก (هي

ในการรายงานหะดษ ( ليس ابلقوىى) หรอหะดษของเขาจะถกน ามาบนทก (คอน ามาพจารณา

รวมกบหะดษอน) ได แตมความผดพลาดมาก ( طئ يكتب حدي ثه ولكنىه خي ) หรอเขาพอจะเชอถอ

ได แตขาดความประณตในการรายงานหะดษ ( ليس بمتقن ، เปนตน21 (صدوق

(3) ไดมการพยายาม “ตะอวล” กลาวคอ บดเบอนความหมายจากค ากลาวของ

นกหะดษบางทาน เชน อบนตยมยะฮ, อบนลกอยยม และชยคอลบานยทกลาววจารณวา

อะบญะอฟร อรรอซย เปนเจาของหะดษมงกร ทไมสามารถน ามาอางเปนหลกฐานไดกบสงท

20

“ตะฮซบตตะฮซบ” เลม 12 หนา 59-60 21ด “ตะฮซบต ตะฮซบ” เลม 12 หนา 59-60

15

เขารายงานมาเพยงคนเดยว โดยอางวา “หะดษมงกร” ในทนหมายถงหะดษซงมผรายงาน

มาเพยงคนเดยว

มการอางขอมลเพอยนยนการ “ตะอวล” ขางตนจากค ากลาวของอลหาฟซ อบนหะญร

อลอสเกาะลานย ทวา

ويطلقون المناكري عل الفراد المطلقة ซงมการแปลวา นกหะดษไดใชค าวา อลมะนากร (บรรดาหะดษมงกร) กบ “การ

รายงานมาเพยงคนเดยว”22 อกทงอาจจะอางตอไปอกวา ผทถกกลาวหาวารายงานหะดษ

มงกร กไมจ าเปนวาจะตองเปนผรายงานทเฎาะอฟเสมอไป โดยไดอางขอมลจาก “ معرفة

دى م بما ال يوجب الرى واة المتكىم في ของอซซะฮะบย และยงไดอางตวอยางของผรายงานบางทาน ”الر

ทถกกลาววจารณวา “เขาไดรายงานหะดษมงกร” แตยงไดรบความเชอถอจากนกวชาการมา

ประกอบขออางดงกลาวของตน

เปาหมายในการตะอวลดงกลาวกเพอยนยนวา อะบญะอฟร อรรอซย เปนผรายงานท

เชอถอได และหะดษททานรายงานมากเปนหะดษทถกตอง แมจะเปนหะดษททานรายงานมา

เพยงคนเดยวกตาม เพราะอางวานกวชาการสวนหนงจะเรยกหะดษดงกลาววา “หะดษมงกร”

เชนเดยวกน ดงทไดอางค ากลาวของอบนหะญร อลอสเกาะลานย ทไดน าเสนอมาแลว

ผเขยนขอชแจงเรองดงกลาวดงตอไปน

(ก) ค าแปลทวา เมอนกหะดษกลาวถงค าวา “ไดเลาหะดษมงกร” นน สวนมากแลว

พวกเขาหมายถง “รายงานเพยงคนเดยว” (อลอนฟรอด)

ค าแปลขางตนน ไมครบถวนสมบรณ ตามเน อหาของส านวนภาษาอาหรบอนเปนค า

กลาวของอบนหะญร อลอสเกาะลานย ท ผเขยนไดคดลอกมาใหนนจงท าใหความหมายท

แทจรงคลาดเคลอนไปจากเจตนารมณของอบนหะญรในการกลาวถงความหมายหะดษมงกร ท

มความหมายวา หะดษทมการรายงานมาเพยงคนเดยว

อบนหะญร ไมไดกลาวแคเพยงวา الفراد (รายงานเพยงคนเดยว) เทานนดงทมการ

กลาวอาง แตทานกลาวอกดวยวา الفراد المطلقة (รายงานเพยงคนเดยวโดยไมมเงอนไข)

ดงนนทถกตองตามขอความของส านวนภาษาอาหรบดงค ากลาวของอลหาฟซ อบน

หะญร อลอสเกาะลานย ขางตนจงตองแปลวา บรรดานกวชาการมกจะใชค าวา อลมะนากร

(บรรดาหะดษมงกร) กบผรายงานมาเพยงคนเดยวโดยไมมเงอนไขใดๆ

ค าวา المطلق الفرد “รายงานมาเพยงคนเดยวโดยไมมเงอนไขใดๆ” นนหมายถง

การทผรายงานทานใดไดรายงานหะดษบทหนง “เพยงผเดยว” มาจากบรรดาผรายงานทาน

ارى “22 رشاد السى

อรชาดสสารย โดย อบนหะญร อลอสเกาะลานย หนา 392 ”ا

16

อนๆ โดยไมไดระบเฉพาะเจาะจงวา เขาไดรายงานมาจากใครบาง ไมมการระบวาบรรดาผ

ซงเขาไดอางการรายงานหะดษมาจากพวกเขาเหลานนเปนผทเชอถอไดหรอไม

ตวอยางเชนนกหะดษกลาววา واة هو منفرد برواية هذا الحديث من الر “เขาเพยงผเดยวได

รายงานหะดษบทน มาจากผรายงานอนๆ อกหลายทาน” ซงค ากลาวลกษณะนเปนการกลาว

โดยรวมไมไดระบอยางชดเจนวาเขารายงานมาจากผใด ไมไดระบเอาไวดวยวาผรายงาน

อนๆ อกหลายทานเหลานนเชอถอไดหรอไม

หะดษทถกรายงานมาโดยผรายงานคนเดยวดงตวอยางทกลาวมาน นกวชาการจะเรยก

หะดษนนวา “หะดษมงกร” เชนเดยวกนดงค าของอบนหะญร อลอสเกาะลานย ทกลาวมาแลว

แตหะดษทอะบญะอฟร อรรอซย รายงานมาวา ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม

ไดอานกนตในละหมาดศบหเปนประจ าจนเสยชวต ไมสอดคลองกบความหมายของ “หะดษ

มงกร” ตามความหมายขางตนน เพราะการรายงาน “เพยงคนเดยว” ของอะบญะอฟร

ในกรณน มการระบมาอยางชดเจนวา ไดรายงานมาจากเราะบอ บนอะนส รายงานเรองการ

อานกนตในละหมาดศบหของอะบญะอฟร อรรอซย จงไมใชเปนลกษณะการรายงานทเปน

ซงเปนความหมายของ “หะดษมงกร” ตามเจตนารมณของอบนหะญร อล الفرد المطلق

อสเกาะลานย แตตามหลกวชาหะดษจะเรยกวาเปนการรายงานในลกษณะ ب ىس ซงม الفرد الن

ความหมายตรงกนขามกบการรายงานในลกษณะ المطلق الفرد ขางตน

ค าวา ب ىس การรายงานเพยงคนเดยวอยางมเงอนไข” หมายถง การท“ الفرد الن

ผรายงานทานใดไดรายงานหะดษบทหนง “เพยงผเดยว” มาจากผรายงานทานอน โดยมการ

“ระบนาม” ผรายงานทานนนมาอยางชดเจน หรอระบลกษณะอยางใดอยางหนง เชน ชอเมอง

ไวดวยอยางชดเจน ตวอยาง “การระบนาม” อยางชดเจน เชน หะดษเรองการอานกนตใน

ละหมาดศบหของอะบญะอฟร อรรอซย บทนนนเอง

ทงน เพราะนกหะดษทกทานทไดวจารณหะดษบทน ไมวาในแงการยอมรบหรอในแง

การปฏเสธ ตางกกลาวสอดคลองกนวา อะบญะอฟร อรรอซย เปน “เพยงผเดยว” ทได

รายงานหะดษบทน มาจากเราะบอ บนอะนส

และตวอยางการระบ “ชอเมอง” เชน นกหะดษกลาววา “ไมมผใดรายงานหะดษบทน

นอกจากชาวเมองบศเราะฮเทานน” ฯลฯ

หะดษทถกรายงานมาในลกษณะเชนน นกวชาการจะไมเรยกวา “หะดษมงกร” อน

หมายถง หะดษทมผรายงานมาเพยงคนเดยวโดยไมมเงอนไข ( الفرد المطلق) ดงความเขาใจ

17

ผดตามทกลาวอาง แตนกวชาการจะเรยกหะดษดงกลาววา หะดษเฆาะรบ حديث غري() ب

หรอหะดษทแปลก23 และหะดษเฆาะรบนนมอยสองประเภท คอ

1. หะดษเฆาะรบทรบได ( غريب مقبول) หมายถงหะดษเฆาะรบทผรายงานคนเดยวท

รายงานหะดษนนมาเปนคนทเชอถอได

2. หะดษเฆาะรบทรบไมได หรอถกปฏเสธ ( غريب مردود) หมายถงหะดษเฆาะรบท

ผรายงานคนเดยวนนเชอถอไมได

และหะดษเฆาะรบประเภททสองน ม ชอเรยกอกอยางหนงวา “หะดษมงกร” ตาม

ความหมายทผเขยนไดอธบายไปแลวตงแตตอนตน คอหะดษซงผรายงานเพยงคนเดยวท

เชอถอไมได ไดรายงานมาให “เปนสวนเกน” จากการรายงานของผรายงานอนทเชอถอได

หรอรายงานให “ขดแยง” กบผรายงานอนทเชอถอได

หะดษเรองทานนะบยฯ อานกนตในละหมาดศบหเปนประจ าจากการรายงานของ

อะบญะอฟร อรรอซย จงจดอยในประเภท حديث غريب مردود (หะดษเฆาะรบทรบไมได) หรอ

อกนยหนงกคอ หะดษมงกรทเฎาะอฟ ดงค ากลาวของอบนตยมยะฮ, อบนลกอยยม, อบน

หบบาน และชยคอลบานย

(ข) สวนค าอานภาษาไทยทอางมาวา “อลอนฟรอด” นน ภาษาอาหรบจะเขยนวา

نفراد ซงค าน اال เปน مصدر หรอ “อาการนาม” ของค ากรยาบท نفعال

ทถกตองจงตองเขยนเปน ا

ภาษาไทยวา “อลอนฟรอด”

(ค) ไดอางต าราของอซซะฮะบยคอ دى م بماال يوجب الرى واة المتكىم في การรจกชอ) معرفة الر

ผรายงานทถกต าหนในสงทไมจ าเปนตองปฏเสธหะดษของเขา) มาเปนขอมลเพอยนยนวา ผท

ถกกลาวหาวา รายงานหะดษมงกรนนไมจ าเปนจะตองเปนผรายงานทเฎาะอฟเสมอไป

ผเขยนขอชแจงในประเดนน วา ขออางดงกลาวแมจะเปนเรองถกตองในแงมมหนงดง

การอธบายของอบนดะกกลอด และอสสะฆอวย ไดคดลอกมาระบไวใน “ฟตหลมฆษ” ของ

ทานเอง24

แตความหมายจากค ากลาวของอบนดะกกลอด ดงกลาวน คงไมใชในกรณของ

อะบญะอฟร อรรอซย อยางแนนอน ทงน เพราะใน “ واة ดงกลาวนนอซซะฮะบยได ”معرفة الر

ตแผรายชอของผรายงานหะดษจ านวน 396 ทานทนกวชาการสวนใหญใหความเชอถอ แต

ในขณะเดยวกนกถกต าหนถงความบกพรองจากนกวชาการบางทาน ซงสรปแลวกคอ

บรรดานกวชาการเหลาน ยงคงไดรบการเชอถอและจะปฏเสธหะดษทพวกทานรายงานไมได

23ดรายละเอยดเกยวกบเรองนจากต าราหะดษทวไป เชน “เกาะวาอด อตตะหดษ” หนา 128 ฯลฯ

24โปรดด “เกาะวาอด อตตะหดษ” โดย อลกอซมย หนา 198

18

ทวาประมาณเกาสบเกาเปอรเซนตจากการกลาวต าหนของนกวชาการตอผรายงานทง

396 ทานนน ตามขอมลทอซซะฮะบยไดน าเสนอไวในหนงสอเลมนน เปนการต าหนใน

ภาพรวม ( الجرح المجمل) ทงสน กลาวคอผต าหนไมไดอธบายเหตผลดวยวา ผทถกต าหนนนม

ความบกพรองอะไร การต าหนดงกลาวนนจงไมเปนทยอมรบในกรณทมการขดแยงกน ดงจะ

ไดอธบายรายละเอยดเกยวกบเรองนตอไปในการชแจงขอท 6

ขอน ตางกบการต าหนของนกวชาการทมตออะบญะอฟร อรรอซย เพราะในการต าหน

นนมนกวชาการหลายทานไดชแจงเหตผลไวดวยวา อะบญะอฟร อรรอซย มความบกพรอง

อยางไร การต าหนดงกลาวน จงตองเปนทยอมรบ ดงจะไดอธบายรายละเอยดในการโตแยงขอ

ท 6 เชนเดยวกน

และทส าคญในรายชอผรายงานจ านวน 396 ทานทอซซะฮะบย ไดน ามาบนทกไวใน

หนงสอเลมนน กไมปรากฏชอของอะบญะอฟร อรรอซย อยในกลมผรายงานทไดรบความ

เชอถอ (แมจะถกต าหนจากบางคนกตาม) อยดวยเลย

(4) มการอางค ากลาวของอบนลกอยยมและอบนตยมยะฮทกลาววา อะบญะอฟร

อรรอซย เปนเจาของหะดษมงกรทไมสามารถน ามาอางเปนหลกฐานได ในสงทเขารายงานมา

เพยงแคคนเดยว ดงทไดอธบายมาแลวในขอโตแยงท 3

แลวมการกลาวโตแยงในอกแงมมหนงวา ค ากลาวของอบนลกอยยมและอบนตยมยะฮ

ทวา ทไมสามารถน ามาอางเปนหลกฐานได ในสงทเขารายงานมาเพยงแคคนเดยว เปนค า

กลาวทไมถกตอง โดยมการอางรายชอนกหะดษหลายทานทมทศนะวา หะดษเรองการอานกน

ตในละหมาดศบหเปนประจ าของอะบญะอฟร อรรอซย นนเปนหะดษเศาะหห

และกลาวอางอกดวยวา และซอฮบ อลอมาม ไดกลาวหลงจากน าเสนอรายงานหะดษน

วา ในสายรายงานน มอะบญะอฟร อรรอซย โดยทไดใหการยนยนความเชอถอโดยไมใชคน

เดยว (คอหลายคน) อบนอลมลกกน กลาววา อบนศเศาะลาห กลาววา หะดษน เปนหะดษท

ไดท าการตดสนวาเศาะหหไวหลายคนจากบรรดานกหะดษ

ดงนนบรรดานกหะดษทไดกลาวไวขางตนนน สวนมากแลวอยกอนจากสมยของอบน

ตยมยะฮและอบนลกอยยม ฉะนนอบนตยมยะฮและอบนลกอยยมกลาวไดอยางไรวา ทไม

สามารถน ามาอางเปนหลกฐานไดเลยดวยกบสงทเขารายงานมาเพยงแคคนเดยวจาก

นกหะดษ

ผเขยนขอชแจงเกยวกบประเดนขางตนวา ค าอางขางตนทผเขยนน าเสนอนนอกจากจะ

บงบอกถงการ “ตกลด” ตอนกวชาการในอดตดงค าอางทวา บรรดานกวชาการทเราไดกลาวไว

ขางตนนน สวนมากแลวอยกอนจากสมยของอบนตยมยะฮและอบนลกอยยม แลวยงแสดงถง

“ความไมเขาใจและการแยกไมออก” ในระหวางค ากลาวของอบนตยมยะฮ และอบนล

19

กอยยม ทวา ไมสามารถน ามาอางเปนหลกฐานไดในสงทเขารายงานมาเพยงแคคนเดยว

กบค ากลาวของซอฮบ อลอมาม ทวา โดยทไดใหการยนยนความเชอถอโดยไมใชคนเดยว

หรอค ากลาวของอบนศเศาะลาห ทวา หะดษน ไดรบการตดสนวาเศาะหหจากนกวชาการ

หะดษหลายคน

ทงน เพราะค ากลาวของอบนตยมยะฮและอบนลกอยยม ทวา ไมสามารถน ามาอางเปน

หลกฐานไดในสงทเขารายงานมาเพยงแคคนเดยว ความหมายกคอหะดษท วา ทาน

เราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดอานกนตในละหมาดศบหเปนประจ าจนตายนน

อะบญะอฟร อรรอซย เปนผเดยวทรายงานขอความน มาจากเราะบอ บนอะนส จากอะนส

บนมาลก ร.ฎ. โดยไมมผรายงานทานใดอกเลยทไดรายงานขอความดงกลาวนมาจากเราะบอ

และอะบญะอฟร อรรอซย กเปนผรายงานทขาดความเชอถอในทศนะของอบนตยมยะฮและ

อบนลกอยยม

หะดษซงผรายงานท “ขาดความเชอถอ” ไดรายงานมา “ตามล าพง” แมจะไมม

รายงานจากผใดขดแยงมากตาม นกหะดษจะเรยกหะดษบทนนวา “หะดษมงกรทเฎาะอฟ”

และจะไมยอมรบหะดษบทนนมาเปนหลกฐานเชนเดยวกน ดงทไดอธบายมาแลวในตอนตน

ดงนนค ากลางของอบนตยมยะฮและอบนลกอยยมขางตน จงเปนไปตามหลกวชาหะดษทก

ประการ สวนค ากลาวของซอฮบ อลอมามกด ค ากลาวของอบนศเศาะลาหกด ไมไดขดแยง

แตอยางใดตอค ากลาวของอบนตยมยะฮและอบนลกอยยมในประเดนทวา อะบญะอฟร อรรอ

ซย เปนผรายงานหะดษนนมา “ตามล าพง” เพยงผเดยว แตตรงกนขามนกวชาการทงหมด

ไมวาผทกลาววาหะดษนเศาะหหหรอกลาววาหะดษนเฎาะอฟ ตางกมความเหนสอดคลองกน

ในเรองน เพยงแคความขดแยงระหวางนกวชาการเหลานนอยในประเดนทวา อะบญะอฟร

อรรอซย เชอถอไดหรอไม และหะดษททานรายงานมา “ตามล าพง” บทน เศาะหหหรอไม

ดงนนค ากลาวของซอฮบ อลอมามและอบนศเศาะลาห จงเปนการกลาวในอกประเดน

หนงทวา แมหะดษเรองทานนะบยฯ ไดอานกนตในละหมาดศบหจนเสยชวตบทน อะบญะอฟร

อรรอซย จะรายงานมาล าพงผเดยว แตทานกเปนผรายงานทไดรบความเชอถอจาก

นกวชาการหลายทาน (ดงค ากลาวของซอฮบ อลอมาม) และหะดษบทน ของทานกเปนหะดษ

เศาะหห ตามทศนะของนกวชาการหลายทาน (ดงค ากลาวของอบนศเศาะลาห)

ค ากลาวของซอฮบ อลอมามและอบนศเศาะลาห จงเปนคนละเรองและคนละประเดน

กบค ากลาวของอบนตยมยะฮและอบนลกอยยมขางตน

(5) มการอางถงค าของอบนหบบานทกลาววา อะบญะอฟร เปนผรายงานหะดษ

มงกรมาจากผทมชอเสยง แลวอางวา “หะดษมงกร” ในทนหมายถงหะดษทมผรายงานเพยง

คนเดยว เหมอนดงทไดอางค าของอบนตยมยะฮและอบนลกอยยมทผานมาแลว

20

ผเขยนขอชแจงวา นอกจากการอางขางตนจะไมสอดคลองกบความหมายของค าวา

“หะดษมงกร” ตามเจตนารมณของผกลาวดงทผเขยนไดชแจงไปแลวในการชแจงขอท 3 ค า

กลาวของอบนหบบานทอางมาจาก “ الجوهر النىقى” โดย อตตรกะมานย แลวน ามาอางและน ามา

แปลดงขางตนกยงไมครบถวนสมบรณและยงขาดขอความทส าคญไปบางสวน

กอนอนเพอความกระจางแจงของเรองน กอยากใหพจารณาค ากลาวของอบนหบบาน

เสยกอนวาทานกลาวไวอยางไร อบนหะญร อลอสเกาะลานย ไดอางค ากลาวของอบนหบบาน

ทวจารณอะบญะอฟร อรรอซย มาดงน

ن( ينفرد عن الم ديثه وقال ابن حبىان: اكن )ممى حتجاج حب، ال يعجبىن اال شاهري ابلمناكري

ىقات الى فيماوافق الث ا

อบนหบบานกลาววา: เขา (อะบญะอฟร อรรอซย) เปน (หนงจาก) ผทมกจะรายงาน

“ตามล าพง” จากบรรดาผมชอเสยง ดวยหะดษตางๆ ทมงกร ฉนไมชอบอางหะดษของเขา

เปนหลกฐาน ยกเวนทมนสอดคลองกบสงซงผทเชอถอได (รายงานมา) เทานน25

หากพจารณาค ากลาวของอบนหบบาน โดยเฉพาะอยางยงจากประโยคหลงใหรอบคอบ

กจะเขาใจไดทนทวาเจตนารมณของทานจากค ากลาวทวา “หะดษมงกร” ในทนไมไดหมายถง

“หะดษทมผรายงานมาเพยงคนเดยว” ดงการตะอวลทมการอางแนนอน

แตขอความดงกลาวบงบอกความหมายชดเจนวา ค าวา “หะดษมงกร” ตาม

เจตนารมณของทานหมายถง “หะดษเฎาะอฟซงผขาดความเชอถอ รายงานมาใหเปน

สวนเกนหรอขดแยงกบผทเชอถอได” ดงทผเขยนไดอธบายไวแลวตงแตตน

เนองจากสมมตวา หากหะดษมงกรหมายถงหะดษทมผรายงานมาเพยงคนเดยว (แต

เชอถอได คออะบญะอฟร อรรอซย) ดงความเขาใจและมการอาง เชนน ปญหากคอ

1. จากขอความในประโยคแรก อบนหบบานกกลาวไวอยางชด เจนแลววา “เขา

(อะบญะอฟร อรรอซย) เปนหนงจาก المنفرد คอผทมกจะรายงาน “ตามล าพง” (ดวยหะดษท

มงกร)” หากความหมาย “หะดษมงกร” ในทนหมายถง “หะดษทมผรายงานเพยงคน

เดยว” ดงการตะอวลทมการอางแลว ความหมายจากค ากลางของอบนหบบานกจะกลายเปน

วา “เขาเปนหนงจากผทมกจะรายงานตามล าพงดวยหะดษมงกร คอหะดษทมผรายงาน

เพยงคนเดยว” ซงจะฟงเชนใดกไมอาจเขาใจไดเลย

2. จากค ากลาวของอบนหบบานในประโยคทสองทวา “ฉนไมชอบอางหะดษของเขา

เปนหลกฐาน ยกเวนทมนสอดคลองกบสงซงผทเชอถอได (รายงานมา) เทานน”

25

“ตะฮซบตตะฮซบ” โดย อบนหะญร อลอสเกาะลานย เลม 12 หนา 60; และขอความจากภาษาอาหรบใน

วงเลบนนเปนขอความจากการบนทกโดยอซซะฮะบย ใน “สยร อะอลามนนบะลาอ” เลม 7 หนา 265

21

ผอยากจะทราบวา มเหตผลอนใดหรอทอบนหบบานจะตองปฏเสธหะดษของผท

เชอถอไดอยางอะบญะอฟร อรรอซย (แมจะรายงานมาเพยงคนเดยว) เพราะปกตแลวหะดษ

ทถกรายงานโดยผทเชอถอไดไมวาจะคนเดยวหรอหลายคนกคอหะดษทเศาะหห (ถกตอง) ใน

ตวเองอยแลว และท าไมอบนหบบานตองก าหนดเงอนไขไววา “จะตองใหมการรายงาน

สอดคลองมาจากผทเชอถอได” เสยกอนจงจะยอมรบหะดษของอะบญะอฟร

กเพราะเงอนไขทวา “จะตองมการรายงานสอดคลองมาจากผทเชอถอ” ได (ตาม

หลกวชาหะดษจะเรยกวาม ตามปกตแลวเงอนไขดงกลาวจะถกน ามาใชก (شاهد หรอม متابع

เฉพาะในกรณของหะดษเฎาะอฟทผรายงานขาดความเชอถอเทานน

นอกจากนอบนหบบานยงไดกลาวไวอกตอนหนงวา

امااكن من رواية أب جعفرعنه ل النىاس يتىقون من حديثه ضطرااب كثري نى ىف أحاديثه عنه ا

“ประชาชนจะระมดระวงหะดษของเราะบอ บนอะนส ในสวนทอะบญะอฟร อรรอซย

รายงานมาจากทาน เพราะในบรรดาหะดษของเขา (อะบญะอฟร) ทรายงานมาจากเราะบอ

บนอะนส นนจะมความสบสนอยมาก”26

หะดษทอางวาทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดอานกนตในละหมาดศบห

เปนประจ าจนเสยชวต กเปนการรายงานของอะบญะอฟร อรรอซย จากเราะบอ บนอะนส

หะดษบทนจงอยในขายของหะดษทประชาชนจะตองระมดระวงเพราะขาดความนาเชอถอ

ตามทศนะของอบนหบบาน

ขอมลเหลาน จงเปนขอมลทหกลางความเขาใจและทมการอางตอความหมาย “หะดษ

มงกร” ในค ากลาวของอบนหบบานวา หมายถงหะดษทมการรายงานเพยงคนเดยว

(6) มการอางถงกฎเกณฑของวชามศเฏาะละหหะดษอนเปนทางออกแหงความ

ขดแยงในกรณผรายงานทมทงผต าหนและผใหความเชอถอ ขอหนงทวา หลกการทไดก าหนด

ไวในหลกพจารณาหะดษนน คอเม อการต าหนทถกชแจงรายละเอยดคานกบการยนยนให

ความเชอถอ กเอาการต าหนทถกชแจงไวกอน”

แตทอางกลบไมยอมรบกฎเกณฑขอน และกลาวโตแยงในลกษณะวา ค าวจารณความ

บกพรองของผใดไมจ าเปนตองถกยอมรบเสมอไป โดยอางวา มผทษเกาะฮ (ไดรบความ

เชอถอ) มากมายทนกหะดษบางสวนไดท าการวจารณ แตกไมท าใหตองท งหะดษของเขาไป

โดยอางเอาขอมลบางสวนมายนยนค ากลาวของตนดงกลาว

26

“ตะฮซบตตะฮซบ” เลม 3 หนา 207

22

ขณะเดยวกนกไมมการเสนอแนะ “ทางออก” ทถกตองตามหลกวชาการ (ในมมมอง

ของผทอาง) ไวดวยวาจะตองท าอยางไร ในกรณผรายงานหะดษทานใดทมความขดแยงใน

ความนาเชอถอของเขา (อยางอะบญะอฟร อรรอซย)

จงดประหนงวาทศนะของผทอางกคอ เมอผรายงานหะดษทานใดถกขดแยงในความ

นาเชอถอ กตอง “ละ” ไวใหเปน “สทธและความด ารชอบ” ของทงผทเชอถอและไมเชอถอ

ตอผรายงานทานนน ดงในกรณขางตนน แสดงวา ผใดทเชอถออะบญะอฟร อรรอซย กให

ยอมรบหะดษเรองการอานกนตเปนประจ าทกเชาในละหมาดศบหบทนนไปปฏบต สวนผใด

ไมเชอถออะบญะอฟร กไมตองรบหะดษบทนนไปปฏบต

ผเขยนขอชแจงวา ในทางตรงกนขามนกวชาการไมวานกหะดษหรอนกฟกฮ ตางกเหน

พองกนในกฎเกณฑขอหนงทไดอางถงเมอสกครนนคอ

الجرح م عل التىعديل المفسى مقدى“การต าหนทถกอธบายสาเหต จะตองถกยอมรบกอนการใหความเชอถอ”

กลาวคอ ผรายงานทานใดทมทงผต าหนและผใหความเชอถอ หากผต าหนอธบายเหต

ผลไดวาทต าหนเพราะเหตอนใด กใหถอวาขอต าหนของเขายอมมน าหนกมากกวาผทใหความ

เชอถอเขา ตวอยางเชน

นาย ก กลาววา นาย ข เชอถอได

แตนาย ค กลาววา นาย ข เชอถอไมได เพราะชอบพดโกหก

เชนน การต าหนของนาย ค ตอนาย ข จงตองมน าหนกมากกวาความเชอถอทนาย ก

มใหตอนาย ข ทงน เพราะนาย ค ไดชแจงเหตผลแลววา ทเชอถอไมไดกเพราะนาย ข ม

พฤตกรรมการชอบพดโกหกซงแสดงวานาย ค จะตองเคยไดรบรหรอเคยเหนพฤตกรรม

ดงกลาวของนาย ข มาแลว ในขณะทนาย ก อาจไมเคยไดเหนหรอรบทราบความบกพรองขอ

นของนาย ข มากอน จงใหความเชอถอตอนาย ข

กฎเกณฑขางตนน ถกตองตอความเปนจรงและเปนทยอมรบของบรรดานกวชาการทง

มวลไมวาวชาการหะดษหรอวชาการฟกฮดงกลาวมาแลว กฎเกณฑนจงเปนบรรทดฐานเดยวกน

ของนกวชาการในการตดสนความขดแยงเกยวกบความเชอถอในตวอะบญะอฟร อรรอซย ท

ผเขยนก าลงวเคราะหน

การอางการโตแยงตอกฎเกณฑขอนหากจะวาไปกอาจจะมสวนถกเฉพาะในกรณทการ

กลาวต าหนน นไมไดมการอธบายสาเหตหรอแจงเหตผลเอาไวดวย ฉะนนการอางโดย

ปฏเสธกฎเกณฑขอนทงหมดโดยไมมเงอนไขเลย จงถอวาเปนสงทไมถกตอง

23

อมามอชเชากานย ไดกลาวไววา27

، ل قوا أ فيه بيهنما لجمع ا ن مك

ا م عد و يل لتىعد وا ح لجر ا ض ر تعا ىف ) لث اث فرع (

ل وى ل عل ال ا م مقدى نى الجرح وبه قال : أ ، من الجارحني كث ن أ لو ن المعدى اك ن

وا تىعديل

ل ابن دقيق ع، قا ا مج

ال ض فيه ا ، ونقل القا ج عهنم الخطيب والبا نقل مك العيد الجمهور

حيح ل ىه الصى نى ا مد ل، قال ابن دقيق العيد: والآ لعها المعدى نى مع الجارح زيدة عمل لم يطى

ا . الى مفسىنى الجرح ال يقبل ا

ىما يصح علىقول من قال ا ن

. . وهذا ا

“(ฟรอทสาม) เกยวกบเรองความขดแยงในระหวางการกลาวหาวาบกพรองและการให

ความเชอถอทไมสามารถประสานเขากนได ซงในเรองนนกวชาการมหลายทศนะดงน คอ

ทศนะทหนง: ถอวาการต าหนตองมากอนการใหความเชอถอ แมวาผใหความ

เชอถอจะมจ านวนมากกวาผต าหนกตาม นคอทศนะของนกวชาการสวนใหญดงการคดลอก

ทศนะดงกลาวโดยอลเคาะฏบและอลบาญย สวนอลกอฎยไดคดลอกมาวา ทศนะดงกลาวน

เปนมตเอกฉนท อบนดะกกลอดและอลอามดย กลาววา นคอทศนะทถกตอง เพราะผต าหน

ความบกพรอง ยอมรในความบกพรองซงผใหความเชอถอไมร อบนดะกกลอดกลาวตอไป

วา ทศนะทหนงนจะถกตองกเฉพาะตามทศนะของผทกลาววา การต าหนน นจะไมถกรบ เวน

แตตองมการอธบายสาเหตเทานน”

ن ىا لث ا ل لقو ا يف رح بماليس ي قد رح الجا نى ل الجرح عل م مقدى يل التىعد نى أ نفس :

ا لم يتى . المرجارحا . ذ لواكن الجرح مفىسى. وال بدى من تقييد هذاالقول ابلجرح المجمل ا

رح بما ليس ىف نفس المر جارحا ىل به من أنى الجارح قد ي ما عل

ทศนะทสอง: ถอวาการใหความเชอถอตองมากอนการต าหน เพราะผทต าหนผอน

วาบกพรองนนบางครงเขาอาจจะกลาวหาในสงซงความจรง (อาจจะ) ไมใชความบกพรองกได

. . . แตในทศนะน จ าเปนจะตองมเงอนไขวา (การต าหนทรบไมได) หมายถงการต าหนใน

ภาพรวม (กลาวคอการกลาวหาลอยๆ โดยไมไดบอกวาบกพรองเพราะอะไร) เพราะถาการ

ต าหนมการบอกสาเหตความบกพรองชดเจนแลว เหตผล (ในการไมยอมรบการต าหน) ทวา

“บางครงผต าหนอาจกลาวหาผอนในสงซงความจรงอาจจะไมใชความบกพรอง” กจะไม

สมบรณ

رشادالفحول “27

อรชาดลฟหล ซงเปนต าราอศลลฟกฮ โดย อชเชากานย หนา 68 ”ا

24

จะเหนไดวาแมท งสองทศนะขางตนจะมความขดแยงกนในมมหน ง แตกมความ

สอดคลองตรงกนในอกมมหนงนนคอ การต าหนทไดรบการชแจงเหตผลจะตองมากอน คอ

“ถกยอมรบ” กอนการใหความเชอถอ

ฉะนนแลวสงทจะตองพจารณาในกรณนจงมอยสองประเดน คอ

ประเดนแรก ขอความทนกหะดษใชในการต าหนนนส านวนเชนใดบางทจะเรยกวา ม

การอธบายความบกพรอง และส านวนเชนใดบางทเรยกวา ไมไดอธบายความบกพรอง

เกยวกบประเดนแรกน อมามอชเชากานย ไดกลาวไววา28

واية أو ىف الرى هل ىسا ابلت و ن يصفه بضعف الحفظ أ هو أ نى الجرح المعمول به ى أ وعند

ين، قدام عل ما يدل عل تساهل ابدلىال . . . اب

الجرح المط د ر و ا ذ

ا : قلت ن هو فا و ، أ و ليس بشئ ، أ : ليس بثقة رح الجا ل كقو لق

وز العمل ابلمروىى مع هذا أم ال؟ ، فهل ي ضعيف

ب حينئذ التىوقف حتىىيبحث المطى الت )قلت(: ي كل عل حقيقة الحال ىف مطوى لع عل ذ

أن . . . المصنىفات ىف هذاالشى“ในทศนะของขาพเจา การต าหนทจะถกยอมรบไปใชได (หมายถงการต าหนทมการ

ชแจงความบกพรอง) กคอ การบอกลกษณะวา (ผรายงานทานใด) ออนดอยดานความทรง

จ า หรอเขาสะเพราในการรายงาน หรอเขามงมนกระท าในสงซงแสดงวา เขาหยอนยานใน

เรองศาสนา . . .

หากทานถามวา: แลวในกรณทมการกลาวต าหนในภาพรวม (คอไมมการชแจง

ขอบกพรอง) เชน กลาววา เขาไมนาเชอถอ, หรอเขาไรสาระ, หรอเขาออนดอย ฯลฯ สงท

เขารายงานมาจะน ามาปฏบตไดหรอไม?

ขาพเจาขอตอบวา: กรณดงกลาวน กจ าเปนจะตองระงบ (การยอมรบหรอไมยอมรบสง

ทเขารายงาน) ไวกอนจนกวาผทคนควาในเรองนจะไดประจกษสภาพทแทจรงของเขา จาก

ต ารามาตรฐานทถกเขยนขนมาเกยวกบเรองน (โดยเฉพาะ) . . .”

จากค ากลาวของอชเชากานยขางตนจะเหนไดวา ค าวจารณของนกหะดษทกลาว

ต าหนผรายงานทานใดวา เขาไมนาเชอถอ ( ليس بثقة) เขาไรสาระ ( ي เขาออนดอย (ليس بش

เปนตน ถอวาการต าหนดงกลาวเปนการต าหนในภาพรวมและยงไมชดเจน (هو ضعيف )

ดงนนหากมความขดแยงกบการวจารณของนกวชาการทานอนกตองระงบ (الجرح المجمل )

ความไมเชอถอ (หรอเชอถอ) ในตวเขาไวกอน จนกวาจะไดตรวจสอบจนชดเจนและแนใจวา

رشادالفحول “28

อรชาดลฟหล โดย อชเชากานย หนา 68 ”ا

25

เขาเชอถอไดหรอไม แตถาหากผวจารณกลาวต าหนผรายงานทานใดดวยการระบเหตผลไว

ดวยวา เขาออนดอยดานความทรงจ า หรอเขาสะเพราในการรายงานหะดษ กถอวาการ

ต าหนดงกลาวเปนการต าหนทตองยอมรบ ( مقبول) เพราะผต าหนไดแจงเหตผลใหทราบแลว

( (الجرح المفسى

ตามปกตแลวส านวนในการต าหนผรายงานทานใดท ออนดอยดานความทรงจ า

นกหะดษจะใชค าวา ء الحفظ คอ ความจ าเขาแยมาก สวนส านวนการต าหนผทสะเพรา سى

หรอไมประณตในการรายงานหะดษ นกวชาการจะมหลายส านวนดวยกนตวอยางเชน

يروى المناكري عن المشاهري : เขาชอบรายงานหะดษมงกรมาจากบรรดาผซงมชอเสยง ฯลฯ

ค าเฉลยจากประเดนทหนงนจงน าไปสค าตอบตอค าถามของประเดนทสองนนคอ

ประเดนทสอง การต าหนอะบญะอฟร อรรอซย เปนการต าหนทไดรบการอธบาย

สาเหตหรอไม ค าตอบกคอ การต าหนอะบญะอฟร อรรอซย เปนการต าหนทไดรบการ

อธบายสาเหต เพราะทานถกต าหนวา ความจ าแยมาก และทานชอบรายงานหะดษมงกรมา

จากบรรดาผซงมชอเสยง

ผทกลาวต าหนอะบญะอฟร อรรอซย วาความจ าแยมอยสามทาน คอ

1. อลฟลลาส ดงทบนทกโดยอซซะฮะบย29

2.-3. อมร บนอะลย และอบนครอช ดงทบนทกโดยอบนหะญร อลอสเกาะลานย30

สวนผทกลาววา อะบญะอฟร อรรอซย ชอบรายงานหะดษมงกรมาจากบรรดาผทม

ชอเสยง กคอ อบนหบบาน31

การต าหนดงกรณขางตนน เปนการต าหนทตองยอมรบ เพราะผต าหนคอ อลฟลลาส,

อมร บนอะลย, อบนครอช และอบนหบบาน ไดชแจงความบกพรองของผถกต าหนคอ

อะบญะอฟร อรรอซย ทวาความทรงจ าไมดและมความสะเพราในการรายงานหะดษ จงยอมม

น าหนกมากกวาการใหความเชอถอดงกฎเกณฑทไดน าเสนอมาแลว

(7) มการกลาวหาอยางรนแรงตอบรรดานกหะดษหลายทาน เชน อบนลกอยยม,

อบนลตรกะมานย, ชยคอลบานย เปนตนวา ไมมอะมานะฮและไมมความเปนธรรมในการ

คดลอก เพราะจะคดลอกมาเฉพาะผทไมเชอถออะบญะอฟร อรรอซย เพยงดานเดยว แตไม

ยอมกลาวถงผทใหความเชอถออะบญะอฟร อรรอซย มาลงไวดวย

29

“มซาน อลออตดาล” โดย อซซะฮะบย เลม 3 หนา 320 30

“ตะฮซบตตะฮซบ” โดย อบนหะญร อลอสเกาะลานย เลม 12 หนา 60 31บนทกโดย อบนหะญร ใน “ตะฮซบตตะฮซบ” เลม 12 หนา 60; อซซะฮะบย ใน “สยร อะอลามนนบะลาอ”

เลม 7 หนา 265; “อลมฆนย ฟ อฎฎอะฟาอ” เลม 2 หนา 777; “มซาน อลออตดาล” เลม 3 หนา 320; อบนล

ตรกะมานย ใน “อลเญาฮร อนนะกย” ซงตพมพรวมกบ “อสสนน อลกบรอ” โดย อลบยฮะกย เลม 2 หนา 201

26

ในทศนะของผเขยนมองวา กรณนบรรดานกวชาการเหลานนไมไดขาดอะมานะฮในการ

น าเสนอขอมลทางวชาการดงทมการกลาวหา แตเปนเพราะพวกทานเหลานนเหนวา ตนเองได

น าเสนอ “ขอต าหนทได แจงเหตผลความบกพรอง” ของอะบญะอฟร อรรอซย จาก

นกวชาการหลายทานใหทราบแลว ดงทเราสามารถอานไดจากต าราของพวกทานเหลานน

ผทเขาใจในวชาการหะดษยอมเขาใจไดในทนทวา เมอผคดลอกประวตผรายงานหะดษ

ทานใดไดอางขอต าหนทมการชแจงเหตผลใหทราบไวดวยแลว ขอต าหนดงกลาวจะตองเปน

ทยอมรบกอนการใหความเชอถออยแลวตามกฎเกณฑของวชามศเฏาะละหหะดษและวชา

อศลลฟกฮ การน าเสนอหรอไมน าเสนอชอนกวชาการทใหความเชอถอจงไมใชเรองจ าเปนอก

การทบรรดานกวชาการเหลานนไมน าเสนอชอของผทใหความเชอถอตออะบญะอฟร

อรรอซย ในกรณนจงไมถอวาเปนการขาดอะมานะฮหรอไมเปนธรรมในการคดลอกแตอยางใด

(8) มการอางหลกฐานอกบทหนงวา อลบซซาร ไดรายงานไว32 จากอะนสวา “แทจรง

ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดท าการกนตจนกระทงเสยชวต และอะบบกร

อานกนตจนกระทงเสยชวต และอมรอานกนตจนกระทงเสยชวต” แลวอลฮยษะมยไดกลาวไว

วา33 ىقون (บรรดานกรายงานหะดษนเชอถอได) رجاهل موث

ผเขยนขอชแจงวา หะดษดงกลาวทอางมานน อลบซซาร ไดบนทกไว34 โดยรายงานมา

จากอะบญะอฟร อรรอซย จากเราะบอ บนอะนส จากอะนส บนมาลก ร.ฎ.

หะดษบทน จงเปนหะดษมงกรเหมอนกบหะดษขางตน เพราะมสายรายงานเดยวกน

กบหะดษขางตนทกประการ และค ากลาวของอลฮยษะมยท วา “ رجاهل موثىقون” ผเขยนกได

อธบายผานมาแลวเชนเดยวกนในการโตแยงขอท 1 จงไมขออธบายซ าอก ณ ทน

ทไดกลาวมาแลวทงหมดนนคอหะดษเรองการอานกนตในละหมาดศบหเปนประจ าของ

ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ซงอะบญะอฟร อรรอซย ไดรายงานมาจากเราะบอ

บนอะนส จากอะนส บนมาลก ร.ฎ.

อลบยฮะกย นกหะดษแหงมซฮบชาฟอยทานหนง (เสยชวต ฮ.ศ. 458) ไดกลาวใน

“อลมะรฟะฮ” ของทานวา

)) نن وهل شواهد عن أنس ذكرنها ىف ))الس“และส าหรบหะดษของอะบญะอฟร อรรอซย ม شواهد คอหลกฐานยนยนมากมายจาก

อะนส ซงเราไดระบมนไวแลวใน “อสสนน อลกบรอ”35

32

“กชฟลอสตาร” เลม 1 หนา 269 33

“มจญมอ อซซะวาอด” เลม 2 หนา 331 34

“อลมสนด” โดย อลบซซาร หะดษเลขท 556 35

“นศบรรอยะฮ” เลม 2 หนา 132

27

บรรดานกหะดษจงไดท าการตรวจสอบ “อสสนน อลกบรอ” ของอลบยฮะกย เพอ

คนหา شواهد หรอหลกฐานยนยนดงทอลบยฮะกยอางไว ปรากฏวา “หลกฐานยนยน”

ดงกลาวเปนหะดษเพยงสองบทจากกระแสอนทรายงานมาจากอะนส บนมาลก ร.ฎ. ซงสาย

รายงานและขอความของหะดษทงสองบทนนมดงตอไปน

บททหนง อสมาอล บนมสลม อลมกกย ( اعيل بن مسمل المكى مس และอมร บนอบยด (ا

( رو بن عبيد مع ) ไดรายงานมาจากอลหะสน อลบศรย ซงรายงานมาจากอะนส บนมาลก ร.ฎ. วา

به حس وأ ن ر وعثما ومع وأبو بكر وسملى هللا عليه هللا صلى ل: قنت رسول عن أنس قا

قال ورابع حىتى فارقهتم อะนส กลาววา “ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม, อะบบกร, อมร และ

อษมาน ร.ฎ. (อลหะสน อลบศรย กลาววา: ฉนเขาใจวา อะนสกลาววา และมคนทสคออะลย

ดวย) ไดอานกนต จนกระทงฉน (อะนส) ไดแยกจากพวกทานไป”36

วเคราะห

หะดษบทน เปนหะดษท “เฎาะอฟมาก” (ا เนองจาก (ضعيف جد

1. อมร บนอบยด เปนผรายงานทนกวชาการเหนพองกนวาเฎาะอฟมาก ดงขอมลทจะ

น าเสนอตอไป

2. อสมาอล บนมสลม อลมกกย ถกวจารณจากอมามอะหมดวา เขาเปนผชอบ

รายงานหะดษมงกร ( يث منكر الحد ) อนนะสาอยและคนอนๆ กลาววา เขาเปนผรายงานทถก

เมน ( وك อลฟลลาส กลาววา ยะหยาและอบดรเราะหมาน จะไมยอมรายงานหะดษจากเขา (مرت

اثن عنه ) 37(ال حيدى

แมกระทงทานอลบยฮะกยซงเปนผบนทกหะดษบทนกยงกลาววา38

تج ، وال بعمرو بن عبيد ال ن ى اعيل المكى مس

اب“เราจะไมถอเอาอสมาอล อลมกกย และอมร บนอบยด มาเปนหลกฐานหรอก”

นอกจากนหะดษบทขางตนนนมการกลาวเพยงสนๆ วา ทานนะบยฯ และเศาะหาบะฮ

ของทานเหลานนไดอานกนต (ในละหมาด) แตไมไดระบไวเลยวา เปนละหมาดศบหหรอ

ละหมาดอะไร? และกไมไดกลาวไวดวยเลยวา การอานกนตดงกลาวเปนการอานประจ าทกวน

36บนทกโดย บยฮะกย ใน “อสสนน อลกบรอ” เลม 2 หนา 201; อดดารกฏนย ใน “อสสนน” เลม 2 หนา 40

37“มซาน อลออตดาล” โดย อซซะฮะบย เลม 1 หนา 248

38“อสสนน อลกบรอ” เลม 2 หนา 201

28

อนเปนปญหาทก าลงมความขดแยงกนอยน ฉะนนหะดษบทน จงไมสามารถน ามาสนบสนน

หะดษบทแรกของอะบญะอฟรได

บททสอง มหมมด อนนฟยลย ( د النفيل ไดรายงานมาจากคลยด บนดะอลจญ (محمى

.ซงรายงานมาจากอะนส บนมาลก ร.ฎ (قتادة ) ซงรายงานมาจากเกาะตาดะฮ (خليد بن دعلج )

ซงกลาววา

فقن هللا عليه وسملى هللا صلى ىيت خلف رسول ر فقنت، وخلف عثمان صل ت، وخلف مع

فقنت “ฉนเคยละหมาดตามทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม แลวทานกอาน

กนต และ (ฉนเคยละหมาด) ตามอะบบกร แลวทานกอานกนต และ (ฉนเคยละหมาด) ตาม

อษมานแลวทานกอานกนต”39

วเคราะห

หะดษบทนกเปนหะดษทเฎาะอฟเชนเดยวกน เพราะคลยด บนดะอลจญ เปนผรายงาน

ทขาดความเชอถอ

อดดารกฏนย กลาววา وكني (เขาเปนหนงจากผรายงานทถกเมน) من المرت

อบนหบบาน กลาววา اكن كثري الخطأ (เขามความผดพลาดมาก)

อนนะสาอย กลาววา ليس بثقة (เขาเชอถอไมได) ฯลฯ40

และกรณการตงสมมตฐานวา หะดษทงสองบทขางตนนเปนหะดษท يح (ถกตอง) حص

แตกไมสามารถจะไปสนบสนนหะดษของอะบญะอฟร อรรอซย ใหมน าหนกข นมาดงขออาง

ของอลบยฮะกยไดอยด เนองจาก

1. ในหะดษของอะบญะอฟร อรรอซย ระบวา ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม

ไดอานกนตในละหมาดศบหเปนประจ าจนเสยชวต แตในหะดษของอสมาอล บนมสลม

อลมกกย และหะดษของคลยด บนดะอลจญ ไมมขอความดงกลาว เพยงแตมการอางลอยๆ

วา ทานนะบยฯ (และเคาะลฟะฮทงสามทานนน) เคยอานกนต

และโปรดอยาลมวา ประเดนความขดแยงในกรณน ไมไดอยท วา ทานนะบยฯ และ

เศาะหาบะฮเคยมการอานกนตหรอไม เพราะไมมผใดกลาวปฏเสธหรอขดแยงเลยในกรณทวา

ทานนะบยฯ และเศาะหาบะฮของทานบางคนเคยมการอานกนตกนจรง แตความขดแยงอยท

การอางวา ทานนะบยฯ ไดอานกนตในละหมาดศบหเปนประจ าทกเชาจนเสยชวตตางหาก จง

ไมควรจะหลงลมประเดนในขอน

39บนทกโดย อลบยฮะกย เลม 2 หนา 201

40“มซาน อลออตดาล” เลม 1 หนา 663; “ตะฮซบตตะฮซบ” เลม 3 หนา 137

29

2. ในหะดษของอะบญะอฟร อรรอซย มการระบอยางชดเจนวา เปนการอานกนตใน

ละหมาดศบห แตในหะดษของอสมาอล บนมสลม และคลยด บนดะอลจญ ไมมการระบชนด

ของการละหมาดใดๆ ไวเลย

สรปแลวหะดษอกสองบทซงรายงานมาจากอะนส บนมาลก ร.ฎ. และอลบยฮะกยทอาง

วาเปนหลกฐานสนบสนนหะดษของอะบญะอฟร อรรอซย จงไมเปนไปตามทอาง เนองจาก

หะดษบทแรกเปนหะดษทเฎาะอฟมาก สวนบททสองแมจะเฎาะอฟนอยกวา แตเน อหาสวน

ส าคญกลบไมสอดคลองกบหะดษของอะบญะอฟร อรรอซย ในจดทก าลงเปนปญหาขดแยงกน

อย คอ “การอานกนตในละหมาดศบหเปนประจ าทกเชา” เชนน หะดษทงสองบทนนจง

น ามาเปนหลกฐานสนบสนนหะดษของอะบญะอฟร อรรอซย ตามหลกวชาการดงขออาง

ของอลบยฮะกยไมได

สวนหะดษอกบทหนงทถกรายงานมาจากอะนส บนมาลก ร.ฎ. เชนเดยวกน มสาย

รายงานและขอความดงน คอ อบดรรอซซาก ไดรายงานมาจากอมร บนอบยด จากอลหะสน

อลบศรย จากอะนส บนมาลก ร.ฎ. วา

كوع ىف صال فمل يزل يقنت بعد الر ىيت مع رسول هللا صلى هللا عليه وسملى ة الغداة حىتى صل

ىف صالة الغداة كوع ب فمل يزل يقنت بعد الر ا ر بن الخطى مع ىيت خلف حىتى فارقته، وصل

فارقته “ฉน (อะนส) ไดเคยละหมาดพรอมกบทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม

แลวทานจะอานกนตหลงจากรกอในละหมาดศบหเสมอ จนกระทงฉนไดแยกจากทานไป และ

ฉนเคยละหมาดขางหลงอมร อบนลคอฏฏอบ ร.ฎ. โดยททานจะอานกนตหลงจากรกอใน

ละหมาดศบหเสมอ จนกระทงฉนไดแยกจากทานไป”41

วเคราะห

หะดษบทน “เฎาะอฟมาก” ยงกวาหะดษของอะบญะอฟร อรรอซย ทงสองส านวน

ขางตนเสยอก เพราะในสายรายงานของมนมชอ “อมร บนอบยด” ซงอซซะฮะบยไดน าเอา

นานาทศนะของนกหะดษทมตอตวทานผนมาระบไวดงตอไปน42

อบนมะอน กลาววา “หะดษของเขาจะน ามาบนทกได”

อนนะสาอย กลาววา “เขาถกเมน (คอไมถกรบ) จากหะดษทเขารายงาน”

อยยบและยนส กลาววา “เขาชอบพดเทจ”

หมยด กลาววา “เขาชอบปายความเทจใหแกอลหะสน อลบศรย”

41บนทกโดย อดดารกฏนย เลม 2 หนา 40; อฏเฏาะหาวย ใน “ชรห มะอานย อลอาษาร” เลม 1 หนา 243

42“มซาน อลออตดาล” เลม 3 หนา 274

30

หะดษทงหมดทไดน ามาวเคราะหดงขางตนนนเปนหะดษมรฟอ ซงถกอางรายงานมา

จากเศาะหาบะฮทานเดยวคอ อะนส บนมาลก ร.ฎ.

อบนหะญร อลอสเกาะลานย ไดน าเอาหะดษเรองกนตในละหมาดศบหทอะนส บน

มาลก ร.ฎ. รายงานมาทงหมดจากทกๆ กระแสรายงาน ไมวาจากรายงานของอะบญะอฟร

อรรอซย และรายงานของอมร บนอบยด ทอางวาทานนะบยฯ ไดกนตในละหมาดศบหจน

เสยชวต และจากรายงานของกอยส บนเราะบอ ทอะนสไดปฏเสธเรองทานนะบยฯ ไดอาน

กนตในละหมาดศบหจนกระทงเสยชวต (ซงผเขยนมไดน ามาระบไวในเอกสารฉบบน ) มา

บนทกไวแลวทานกสรปวา43

ـة فاختلفت الحاديث عن أن س واضطربت، فال يقوم بمثل هذا حجى“บรรดาหะดษ (เรองการอานกนตในละหมาดศบห) เหลาน ในสวนทรายงานมาจาก

อะนส ขดแยงกนและมความสบสน ดงนนหะดษในลกษณะอยางน จงน ามาอางเปน

หลกฐานไมได”

อบนหะญร อลอสเกาะลานย ไดรบการยกยองวาเปนนกหะดษระดบต านานแหงมซฮบ

ชาฟอย ซงเปนมซฮบทสนบสนนใหอานดอาอกนตในละหมาดศบหโดยอางหลกฐานจากหะดษ

ของทานอะบญะอฟร อรรอซย บททกลาวมาแลว

แตทวาสดยอด “ต านานหะดษ” อยางอบนหะญร ทงยงเปนผสงกดมซฮบชาฟอย

กลบคานวา หะดษเรองทานนะบยฯ อานกนตในละหมาดศบหเปนประจ าดงกลาวไมสามารถ

น ามาอางเปนหลกฐานไดเพราะมความขดแยงและมความสบสน ซงกสอดคลองกบค ากลาว

ของอบนหบบาน, อบนตยมยะฮ, อบนลกอยยม, อตตรกะมานย, ชยคอลบานย และนกหะดษ

อกจ านวนมาก โดยเฉพาะอยางยงการคานของอบนหะญร อลอสเกาะลานย เปนการสรปผล

หลงจากทไดน าเอาหะดษเรองการอานกนตในละหมาดศบหจากการรายงานของอะนส บน

มาลก ร.ฎ. ทกบทมาวเคราะหหาขอเทจจรงอยางถถวนแลว ค ากลาวคานของทานจงเปนสงทม

น าหนกนาเชอถอเปนอยางยง ดงทไดอธบายมาทงหมดน คอหลกฐานและเหตผลยนยนค าพด

ขอแรกของผเขยนทวา อะบญะอฟร อรรอซย เปนผรายงานท “ขาดความเชอถอ” ตามหลก

วชาการและตามทศนะของนกวชาการสวนใหญ (ญมฮรลอละมาอ)

สวนขอความทรายงานมาวา “อนงในละหมาดศบห ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮ

วะสลลม จะยงคงอานกนตตอไปจนทานเสยชวต” กเปนอะบญะอฟรเพยงผเดยวทรายงาน

ขอความดงกลาว แตผรายงานทเชอถอไดอนๆ อกเจดทานทผเขยนกลาวชอมาแลวในตอนตน

และไดรายงานเรองการอานกนตหนงเดอนของทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม

43

“ตลคส อลหะบร” โดย อบนหะญร อลอสเกาะลานย เลม 1 หนา 261-262

31

มาจากอะนส บนมาลก ร.ฎ. เหมอนกบอะบญะอฟร ไมปรากฏวาจะมผใดรายงานขอความนมา

ดวยเลย จงถอเปนขอความท “มงกร” ตามนยขอนดงทไดอธบายไปแลว สวนเหตผลขอ

สองทกลาววาขอความจากการรายงานของอะบญะอฟร อรรอซย ท วาทานเราะสลลลอฮ

ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดอานกนตในละหมาดศบหจนเสยชวต เปนหะดษมงกร (ดง

อกความหมายหนงของหะดษมงกร) กเนองจากวา ขอความดงกลาวซงเปนขอความท

เฎาะอฟ ขดแยงกบขอความทถกตองของหะดษบางบท

หะดษทถอวามสายรายงานถกตองกวา และมความหมายขดแยงกบขอความจากการ

รายงานของอะบญะอฟร อรรอซย ขางตนไดแก 1. อบนคซยมะฮ44 และอลเคาะฏบ ไดบนทกรายงานมาจากมหมมด บนอบดลลอฮ

อลอนศอรย จากสะอด บนอะบอะรบะฮ จากเกาะตาดะฮ จากอะนส บนมาลก ร.ฎ. วา

ذا دعا لقوم أو دعا عل قوم الى ا

اكن ال يقنت ا نى النىب صلى هللا عليه وسملى

ا

“แทจรงทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมนน ตามปกตทานจะไมอานกนต เวน

แตในกรณททานจะขอพรใหแกชนกลมใด หรอจะสาปแชงชนกลมใดเทานน”45

2. อบนหบบาน ไดรายงานมาจากอะบสะละมะฮ จากอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ. วา

هللا عليه وسملى هللا صلى ن رسول بح اك ىف صالة الص ن يدعو لقوم أوعل ال يقنت الى أ ا

قوم “ตามปกตทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม จะไมอานกนตในละหมาด

ศบห เวนแตเมอทานจะขอพรใหแกชนกลมใด หรอจะสาปแชงชนกลมใดเทานน”46

อซซยละอย ไดกลาววา47

ه ند وس حب التىنقيح: ل صا مختص قا ت نى القنو ىف أ ا نص وه ! يح حص ذين الحديثني

ابلنىوازل وهللا أعمل “ทานเจาของ “อตตนกห” ไดกลาววา: สายรายงานของหะดษทงสองบทน ถกตอง!

และหะดษทงสองบทน คอขอชขาดวา แทจรงดอาอกนตนนถกก าหนดใหอานเฉพาะในภาวะ

จ าเปนเทานน วลลอฮอะอลม”

44

“อศเศาะหห” โดย อบนคซยมะฮ หะดษเลขท 620 45ทานเจาของ “อลฟตหรรอบบานย” ไดกลาวรบรองในหนงสอดงกลาว เลม 3 หนา 304 วา สายรายงานของ

หะดษน เศาะหห 46โปรดด บนทกการรายงานหะดษทงสองบทน ใน “ตลคส อลหะบร” เลม 1 หนา 261; “นศบรรอยะฮ” เลม

2 หนา 130; “อลมนฮลฯ” เลม 8 หนา 84-85; “ฟกฮสสนนะฮ” เลม 1 หนา 178 47

“นศบรรอยะฮ” เลม 2 หนา 130

32

อบนหะญร อลอสเกาะลานย ไดกลาววา48

ىف النىوازل، وقد جاء الى اكن ال يقنت ا هللا عليه وسملى ىه صلى لخبار أن ذكل ويؤخذ من ا

ا، فعند ابن حي ال يقنت ىف ص هللا عليه وسملى هللا صلى ن رسول ب هريرة اك ن عن أ حبىا

ناد س

الى أن يدعو لقوم أو عل قوم، وعند ابن خزيمة عن أنس مثل وابح ا لكى صالة الص

! يح مهنما حص“และสงทเราไดรบความเขาใจจากบรรดาหะดษเหลานกคอ แทจรงทานเราะสลลลอฮ

ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม จะไมอานกนต เวนแตในภาวะจ าเปนเทานน และเรองนกไดม

รายงานมาอยางชดเจนแลว (นนคอ) อบนหบบาน ไดรายงานมาจากอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ. วา

ปกตทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม จะไมอานกนตในละหมาดศบห เวน

แตเมอทานจะขอพรใหชนกลมใดหรอสาปแชงชนกลมใดเทานน และอบนคซยมะฮ กได

รายงานมาจากอะนสคลายคลงกน ซงสายรายงานของแตละบทจากทงสองบทน เศาะหห

(ถกตอง)!”

เมอสายรายงานถกตอง หะดษทงสองบทน จงเปน “หลกฐานหกลาง” การรายงาน

ของอะบญะอฟร อรรอซย ท วา ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดอาน

กนตในละหมาดศบหเปนประจ าจนทานเสยชวต

สรปแลวหะดษมรฟอทรายงานมาจากอะนส บนมาลก ร.ฎ. วา ทานนะบย ศอลลลลอฮ

อะลยฮวะวลลม ไดอานกนตในละหมาดศบหเปนประจ าจนเสยชวต จากการรายงานของ

อะบญะอฟร อรรอซย ตามหลกวชาการจงถอวาเปนหะดษมงกรซงเปนหะดษเฎาะอฟ จง

น ามาอางเปนหลกฐานเรองใหอานกนตในละหมาดศบหเปนประจ าทกเชาไมได ดงทศนะของ

นกวชาการสวนใหญทงในอดตและปจจบน

(2) หะดษมรฟอเรองกนตในละหมาดศบหจากการรายงานของอะบ

ฮรอยเราะฮ เราะฎยลลอฮอนฮ

ดงไดกลาวมาตงแตตนแลววา หะดษเรองการอานกนตในละหมาดซศบหท เปน

หะดษมรฟอนนมการรายงานมาจากเศาะหาบะฮสามทาน คออะนส บนมาลก อะบฮรอยเราะฮ

และอบนอบบาส

48

“อดดรอยะฮ” เลม 1 หนา 195

33

ในสวน “หะดษมรฟอ” ทถกรายงานมาจากอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ. อนเปนเรองการ

อานกนตในละหมาดศบหวา49

ذا رفع رأسه من عن أب هريرة رض هللا عنه قال ا : اكن رسول هللا صلى هللا عليه وسملى

ه ىهمى ا عاء الل دل ذاا ب ىانية رفع يديه، فيدعو كعة الث ىف الرى بح ىف صالة الص كوع ن فيمن الر د

. الحديث . هديت .“มรายงานจากอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ. กลาววา ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮ

วะสลลม เมอทานเงยศรษะขนมาจากรกอในรอกอะฮทสองของละหมาดศบห ทานจะยกมอทง

สองขนขอดอาอดงน อลลอฮมมะฮดน ฟมนฮะดยต . . . จนจบหะดษ”50

อบนหะญร อลอสเกาะลานย51 ไดคานค ากลาวของอลหากมวา หะดษบทน ไมใชหะดษ

เศาะหห แตเปนหะดษเฎาะอฟ เพราะในสายรายงานของมนมชอของ “อบดลลอฮ บนสะอด

อลมกบรย” ซงเปนผรายงานทเฎาะอฟมาก และผเขยนขอชแจงเพมเตมเกยวกบสถานภาพ

ของอบดลลอฮ บนสะอด อลมกบรย ดงน

อลฟลลาส กลาววา เขาเปนผทรายงานหะดษมงกร ( منكر الحديث) และเปนผทถกเมน

وك ) (مرت

อมามอะหมด กลาววา เขาเปนผทถกเมน ( وك (مرت

ยะหยา บนสะอด กลาววา ความเทจของเขา เคยประจกษแกฉนมาแลว

อดดารกฏนย กลาววา เขาเปนผทถกเมน, ไมมความหมาย

บคอรย กลาววา บรรดานกหะดษ ตางกเมนเขา ( تركوه)52

ขอสงเกต

ผรายงานทานใดทบคอรยกลาววจารณวา فيه نظر (ในตวเขามเรองจะตองพจารณา)

หรอกลาววา ا عنه سكتو (บรรดานกวชาการตางปลอยวางเขา) ถอวา บคคลผน นไดรบความ

เชอถอในระดบต าสด หรออกนยหนงคอขาดความนาเชอถออยางแรง53

49หะดษบทน ซรอญดดน อบบาส ไดน ามาอางไวใน “มสอะละฮ อกามา” และอาจารยอบดลการม (อรณ)

วนแอเลาะ ไดน ามาแปลในชอภาษาไทยวา “ขอโตแยงปญหาศาสนา” ซงหะดษดงกลาวมระบอยในเลม 1 หนา 74 -75

(ฉบบแปลไทย) 50บนทกโดย อลหากม ใน “อลอรบะอน” และทานกลาววา เปนหะดษเศาะหห

51“ตลคส อลหะบร” เลม 1 หนา 266

52“มซาน อลออตดาล” เลม 2 หนา 429; “ตะฮซบตตะฮซบ” เลม 5 หนา 209; “อฎฎอะฟาอ วลมตรกน”

โดย อดดารกฏนย หนา 258 53ดงทมระบใน “ الباعث الحثيث” อลบาอษลหะษษ หนา 106

34

แตในกรณการต าหนของบคอรยดวยค าวา تركوه ดงในกรณของอบดลลอฮ บนสะอด

อลมกบรยน จะยงท าใหผถกต าหนขาดความนาเชอถอมากยงขนไปอก

หะดษของอะบฮรอยเราะฮบทน จงเปนหะดษเฎาะอฟมากอกบทหน งและไมสามารถ

น าไปสนบสนนหะดษของอะบญะอฟร อรรอซย ใหมน าหนกขนมาได

(3) หะดษมรฟอเรองกนตในละหมาดศบห จากการรายงานของ

อบนอบบาส เราะฎยลลอฮอนฮมา

หะดษเกยวกบเรองการอานกนตในละหมาดศบหทมการรายงานมาจากอบนอบบาส

ร.ฎ. จะมอยสองบท ดงน

(1) อลวะลด บนมสลม ( الوليد بن مسمل) รายงานจากอบนญรอยจญ ( بن جريجจาก (ا

อบดรเราะหมาน บนฮรมซ ( محن عبد بن هرمز الرى ) จากบรอยด บนอะบมรยม ( بريد بن أب مري)

จากอบนอบบาส ร.ฎ. ไดกลาววา

ب ىف القنوت من صالة الص ىمنا دعاء ندعو به يعل هللا عليه وسملى هللا صلى ن رسول ح: اك

ىهمى اه . الحديث . فيمن هديت . ن د ألل“ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดสอนดอาอบทหนงแกพวกเราเพอ

ใชวงวอนในการอานกนตในละหมาดศบหวา: อลลอฮมมะฮดนย ฟมนฮะดยต . . .”54

วเคราะห

หะดษบทนเปนหะดษทเฎาะอฟมาก เพราะมขอบกพรองสองประการคอ

1. อบนญรอยจญ มชอจรงวา “อบดลมะลก บนอบดลอะซซ” เสยชวตประมาณ ฮ.ศ.

150 เปนผรายงานหะดษประเภท ىس ระดบแนวหนา55 และหะดษบทน (มวนม) مدل ทานกใช

ส านวนในการรายงานวา ي ب مر จากบรอยด บนอะบมรยม” ซงถอวาเปน“ عن ب ريد بن أ

ลกษณะการรายงานหะดษมดลลสอนเปนหะดษเฎาะอฟ

2. อบดรเราะหมาน บนฮรมซ เปนผรายงานทไมมผใดทราบประวต ( مجهول)56

(2) อบดลมะญด บนอบดลอะซซ บนอะบเราวาด ไดรายงานมาจากอบนญรอยจญ

จากอบดรเราะหมาน บนฮรมซ จากบรอยด บนอะบมรยม ไดกลาววา

54บนทกโดย อลบยฮะกย เลม 2 หนา 210; และหะดษบทนมการอางถงใน “ขอโตแยงปญหาศาสนา” เลม 1

หนา 66 55

“อตตดลซ ฟลหะดษ” หนา 383; “ตกรบตตะฮซบ” เลม 1 หนา 520 56

“อรวาอลเฆาะลล” เลม 2 หนา 174; อศศอนอานย ใน “สบลสสะลาม” เลม 1 หนา 186 ไดกลาววา

อบดรเราะหมาน บนฮรมซ เฎาะอฟ

35

د بن على وهو ابن الحنفيىة ابلخيف، يقوالن: اكن النىب صلى عت ابن عبىاس ومحمى هللا مس

يقنت ىف صال ىهمى اهدن فيمن هديت عليه وسملى مات: الل ىيل بذه الك بح وىف وتر الل ة الص

. . . “ฉนไดยนอบนอบบาส และมหมมด บนอะลย บนอลหะนะฟยะฮ (เปนบตรชายของ

อะลย บนอะบฏอลบ ร.ฎ. กบเคาละฮ) ทงสองทานนนไดกลาวขณะอยทสนดอนกลางรองน าท

เชงเขาแหงหนงวา ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เคยอานกนตในละหมาดศบหดวย

ถอยค าเหลาน คอ “อลลอฮมมะฮดนย ฟมนฮะดยต . . .”57

วเคราะห

หะดษบทน ของอบนอบบาส ร.ฎ. มสถานภาพเปนหะดษเฎาะอฟเชนเดยวกน โดยม

ขอบกพรองดงตอไปน

1. อบดลมะญด บนอบดลอะซซ บนอะบเราวาด ไดถกอะบหาตมกลาววา เขาไมใชผ

ทแขงนกในการรายงานหะดษ ( ليس ابلقوىى) อดดารกฏนยกลาววจารณวา หะดษของเขาน ามา

ท าเปนหลกฐานไมได แตน ามาพจารณารวมกบหะดษอนได ( ت ج به ويعترب به ال حي ) บคอรยกลาว

วา อลหมยดยเคยวจารณ (ความบกพรอง) ในตวเขา ( اكن الحميدى يتكىم فيه) และอบนหะญร

อลอสเกาะลานยไดกลาวสรปวา เขาพอจะเชอถอไดแตมความผดพลาด ( طئ ، خي 58(صدوق

2. อบดรเราะหมาน บนฮรมซ เปนผทไมมใครรจกและไมมใครทราบประวต ( مجهول)

ดงทไดกลาวมาแลว

สรปแลวการอานกนตในละหมาดศบหทกเชาดงผทสงกดมซฮบชาฟอยปฏบตกน จงไม

มหลกฐานทถกตองจาก “หะดษมรฟอ” ไมวาจะเปนหะดษบทใดหรอจากการรายงานของ

เศาะหาบะฮทานใดมารองรบเลย

ดงนนส งทยงตกคางและหลงเหลออยกคอ ขออางท วามเศาะหาบะฮหลายทาน

โดยเฉพาะอยางยงเคาะลฟะฮทงสทานคอ อะบบกร, อมร, อษมาน และอะลย ไดอานดอาอ

กนตในละหมาดศบห ประเดนทจะตองน ามาพจารณาจากขออางดงกลาวกคอ การรายงาน

เหลาน ถกตองหรอไม และถาเปนรายงานทถกตองแลวกนตทพวกทานอานคอกนตอะไร

ตอไปน คอบนทกรายงานบรรดาหะดษเหลานนและการวเคราะห

57บนทกโดย อลบยฮะกย เลม 2 หนา 210; อบนนศร ใน “เศาะลาตลวตร” หนา 138; และอบดรรอซซาก ใน

“อลมศอนนฟ” เลม 3 หนา 108 หรอหะดษเลขท 4957; และหะดษบทนมอางถงใน “ขอโตแยงปญหาศาสนา” เลม 1

หนา 68 58

“มซาน อลออตดาล” เลม 2 หนา 648; “ตกรบตตะฮซบ” เลม 1 หนา 517

36

หะดษเมากฟ : การอานกนตในละหมาดศบห

หะดษเมากฟ คอหะดษทอางวาเปนค าพดหรอการกระท าในเรองใดๆ ของเศาะหาบะฮ

ทานหนงทานใดของทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม

โดยปกตแลวนกวชาการสวนใหญจะไมยดถอหะดษเมากฟมาเปนหลกฐานใน

ภาคปฏบตของศาสนา เวนแตในกรณท “ค าพด” ใดๆ ของเศาะหาบะฮเปนเรองทไมอยใน

ขอบขายการวนจฉย ( جهتاد ของสามญชน นอกจากจะตองไดรบการถายทอดมาจากทาน (ا

นะบยฯ เทานน เชน เศาะหาบะฮเลาเรองเกยวกบสวรรคและนรก เรองการลงโทษในกบร เรอง

ของโลกหนาหรออาคเราะฮ ฯลฯ

หะดษเมากฟประเภทน แมเศาะหาบะฮผรายงานจะไมอางชดเจนวา ไดรบถายทอด

มาจากทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม แตนกหะดษถอวาขอความเหลาน น

เศาะหาบะฮทานนนจะพดออกมาจากความรสกนกคดตนเองไมได นอกจากจะตองไดรบฟง

หรอรบการถายทอดมาจากทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม

หะดษเมากฟดงกลาวตามหลกการจงถอวาเปนหะดษ “มรฟอ” (เรยกตามศพท

วชาการวา (مرفوع حمكا)) ซงหากสายรายงานของมนถกตอง กสามารถน ามาอางเปนหลกฐาน

ไดเชนเดยวกน แตหะดษเมากฟเรองการอานกนตในละหมาดศบห (สมมตใหวาถาสาย

รายงานของมนถกตอง) กจะไมถกจดอยในกรณขางตนน เพราะถอวามนเปนการกระท าซง

อาจเปนเพยงขอวนจฉยสวนตว ( جهتادของเศาะหาบะฮทานนนได และรายงานทอางวาม (ا

เศาะหาบะฮบางทานเคยอานกนตในละหมาดศบหมดงตอไปน

(1) จากอะบฮรอยเราะฮ เราะฎยลลอฮอนฮ

มการอางขอมลจาก “อซซรกอนย” อนเปนหนงสออธบายหะดษ “อลมวฏเฏาะอ” ของ

อมามมาลก บนอะนส ดงตอไปน59

بح ىف حياة النىبى ىه اكن يقنت ىف الص وبعده وثبت عن أب هريرة أن صلى هللا عليه وسملى“มการยนยนมาวา อะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ. เคยอานกนตในละหมาดศบหทงขณะททาน

นะบยฯ ยงมชวตอยและหลงจากทานตายไปแลว”

59

“อซซรกอนย” เลม 1 หนา 456

37

ขอโตแยง

ขออางเรองอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ. อานกนตในละหมาดศบห ขณะทานนะบยฯ ยงมชวต

อย ผเขยนไมเคยคนพบทงสายรายงานและตวบทจงไมสามารถวเคราะหได นอกจากทวาการ

อานกนตหลงจากทานนะบยฯ เสยชวตไปแลว อนเปนหะดษทถกตองบนทกโดยบคอรย หะดษ

เลขท 126; มสลม หะดษเลขท 296/676; อะบดาวด หะดษเลขท 1440; อนนะสาอย หะดษ

เลขท 1074 ฯลฯ แตหะดษบทน ไมสามารถน ามาอางเปนหลกฐานเรองการอานกนต

ในละหมาดศบหเปนประจ าดวยดอาอ “อลลอฮมมะฮดนย . . .” ดงทมการปฏบตกนอยได

เนองจาก

1. กนตทอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ. อานดงรายงานขางตนเปนการสาธต “กนตนาซละฮ”

ดงขอความตอนทายของหะดษทวา فيدعو للمؤمنني ويلعن الكفىار (แลวทานอะบฮรอยเราะฮกขอ

พรใหแกบรรดาผศรทธาและสาปแชงตอบรรดากาฟร)

2. กนตทอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ. อานดงทระบไวในหะดษบทนนมไดจ ากดเฉพาะใน

ละหมาดศบหอยางเดยว แตทานอานในละหมาดซฮรและในละหมาดอชาอดวย

3. ในกรณสมมตฐานใหวา มรายงานท ถกตองวาอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ. เคยอาน

กนตในละหมาดศบหเพยงอยางเดยว ไมวากอนหรอหลงทานนะบยฯ ศอลลลลอฮอะลยฮ

วะสลลม เสยชวต แตกนตทอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ. อานกจะตองเปนกนตนาซละฮไมใชกนต

ดวยดอาอทวา “อลลอฮมมะฮดนย ฟมนฮะดยต . . .” เหมอนทหลายคนอานกน และทานก

คงจะไมอานมนเปนประจ าดวย

เหตผลกเพราะอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ. เคยรายงานหะดษท ถกตองบทหนงมาจาก

ทานนะบยฯ ดวยตวเองวา ปกตทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม จะไมอาน

กนตในละหมาดศบห เวนแตเมอทานจะขอพรใหแกชนกลมใด หรอจะสาปแชงชนกลมใด

เทานน ดงทไดน าเสนอมากอนหนาน แลว ดงนนการอางเรองการอานกนตในละหมาดศบห

เปนประจ าของอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ. ดวยดอาอวา “อลลอฮมมะฮดนย . . .” จงไมมรายงาน

มาแมแตบทเดยว

(2) จากอะลย บนอะบฏอลบ เราะฎยลลอฮอนฮ

มการอางการรายงานมาจากอบดลลอฮ บนมะอกล (ตาบอนระดบอาวโส, เสยชวตเมอ

ฮ.ศ. 88) มาอกวา “อะลย ร.ฎ. ไดอานกนตในละหมาดศบห” แลวยงอางค ากลาวของ

อลบยฮะกยวา60 หะดษน เศาะหหและเปนทเลองลอ ( يح مشهور (حص

60

“อสสนน อลกบรอ” โดย อลบยฮะกย เลม 2 หนา 204

38

ขอโตแยง

แมหะดษบทนจะเปนหะดษทถกตองดงค ากลาวของอลบยฮะกย แตกไมอาจจะน ามา

อางเปนหลกฐานเรองการอานกนตในละหมาดศบหเปนประจ าได เนองจาก

1. หะดษบทนนกลาวลอยๆ เพยงวา อะลยเคยอานกนตในละหมาดศบห แตไมไดระบ

ไวเลยวา อะลย ร.ฎ. จะอานกนตในละหมาดศบหดวยดอาอทวา “อลลอฮมมะฮดนย ฟมน

ฮะดยต . . .” อานมนเปนประจ าดงทพวกเราอานกน

2. มรายงานจากหะดษบทอนระบชดเจนวา กนตทอะลย บนอะบฏอลบ ร.ฎ. อานใน

ละหมาดศบหดงกลาวนนเปนกนตนาซละฮ และทานกไมเคยอานมนมากอนนอกจากในครง

นนหรอเพยงบางครงเทานน

อบนอะบชยบะฮ61 ไดบนทกดวยสายรายงานทถกตองจากอรวะฮ บนอลหารษ อล

ฮมดานย จากอชชะอบย วา

ىما استنرص ن، فقال: ا كل س ذ بح أنكر النىا ىف صالة الص ا قنت عل : لمى عب ن عل قال الشى

ن عدوى“อชชะอบย กลาววา: เมออะลยอานกนตในละหมาดศบห ประชาชน (ชาวเมอง

กฟะฮ) กคดคานทานในเรองน ทานจงกลาววา: ฉนเพยงแตขอ (ดอาอ) ใหมชยชนะเหนอ

ศตรของเรา (คอมอาวยะฮ) เทานน”

นอกจากนอบดรเราะหมาน บนมฆอฟฟล กไดรายงานมาจากอะลยเชนเดยวกนวาอะลย

ไดอานกนตในละหมาดศบห และขอดอาอใหมชยชนะเหนอมอาวยะฮ, อมร บนอลอาศ, อะบ

อสสลมา และอบดลลอฮ บนกอยส ตลอดจนผสนบสนนพวกเขาเหลาน 62 ดอาอทขอใหมชย

ชนะเหนอศตรแบบน กคอดอาอในกนต “นาซละฮ” ทนาสงเกตกคอ เรองการอานกนต แม

จะเปนกนตนาซละฮ บรรดาเศาะหาบะฮกไมนาจะอานกนพร าเพรอหรอบอยมากนก มฉะนน

ประชาชนชาวเมองกฟะฮกคงจะไมพากนคดคานอะลยเมอทานอานกนตในละหมาดศบห ดง

ขอความของหะดษบทแรกนน อกทงยงมรายงานจากอบรอฮม อนนะคออย (เสยชวต ฮ.ศ.

96) อกวาชาวเมองกฟะฮนนเพงจะรจกกนตกจากการทอะลยอานเพอขอใหมชยชนะเหนอ

มอาวยะฮนนเอง และชาวเมองชามเพงไดร เรองกนตกเพราะมอาวยะฮไดอานกนตเพอขอใหม

ชยเหนออะลยเชนเดยวกน63

61

“อลมศอนนฟ” โดย อบนอะบชยบะฮ เลม 2 หนา 209 62ดงทบนทกโดย อบนอะบยชยบะฮ ใน “อลมศอนนฟ” เลม 2 หนา 216

63ด “นศบรรอยะฮ” โดย อซซยละอย เลม 2 หนา 131

39

สรปแลวกนตทอะลย บนอะบฏอลบ ร.ฎ. เคยอาน (บางครง) ในละหมาดศบห จงเปน

กนตนาซละฮ ไมใชกนตดวยดอาอวา “อลลอฮมมะฮดนย . . .” และทานกไมไดอานเปน

ประจ าทกเชาดงทมการอาง

(3) จากอะบบกร, อมร และอษมาน เราะฎยลลอฮอนฮม

มการอางหลกฐานเกยวกบเรองนดงตอไปน

كوع، ل: بعد الر ؟ فقا بح ىف الص ت عن القنو ن عثما اب ل: سألت أ زة قا مح م بن ا عن العوى

ر وعثمان، فقلت: معىن؟ فقال: عن أب بكر، ومعจากอลเอาวาม บนหมซะฮ กลาววา “ฉนไดถามอะบอษมานเรองการอานกนตใน

ละหมาดศบห ทานตอบวา: ใหอานหลงจากรกอ ฉนถามวา (ทานไดร เหนเรองน ) มาจาก

ใคร? ทานตอบวา: (ร เหนมา) จากอะบบกร, อมร และอษมาน”64 หะดษบทน อลบยฮะกย

กลาววา สายรายงานของมนสวยงาม ( حسن) แตอบนอตตรกะมานย ซงวจารณสายรายงาน

หะดษใน “อสนน อลกบรอ” โดยอลบยฮะกยขางตนคานวา สายรายงานของมนเฎาะอฟ

ชแจง

ไมวาสายรายงานของหะดษน จะสวยงามหรอเฎาะอฟ แตตามสมมตฐานทวา สาย

รายงานของมนสวยงามดงค ากลาวของอลบยฮะกย แตทวาหะดษบทนกยงน ามาเปนหลกฐาน

เรองการอานกนตในละหมาดศบหเปนประจ าดวยดอาอทวา “อลลอฮมมะฮดนย ฟมนฮะดยต

. . .” ไมได เนองจาก

1. ในหะดษขางตนระบเพยงวา เคาะลฟะฮเหลานนเคยอานกนตหลงรกอในละหมาด

ศบห แตไมไดระบเลยวาเปนการอานประจ าทกเชา แลวอานกนตอะไร

ดงทผเขยนไดน าเสนอมาแลววา เรองบรรดาเคาะลฟะฮทงสทานเคยอานกนต ไมวาใน

ละหมาดศบหหรอละหมาดอนนนไมใชเปนประเดนขดแยง แตประเดนขดแยงอยทวาเปนการ

อานเปนประจ าทกเชาในละหมาดศบหดวยดอาอ “อลลอฮมมะฮดนย . . .” ซงขอความนจะไม

ปรากฏมระบไวเลยในหะดษขางตนน

2. มหลกฐานทถกตองจากการบนทกโดยอบนอะบชยบะฮ65 โดยรายงานมาจากอบยด

บนอมยร ยนยนวา เคาะลฟะฮอมร อบนลคอฏฏอบ ร.ฎ. เคยอานกนตในละหมาดศบหเพอ

ขอความชวยเหลอจากพระองคอลลอฮ และสาปแชงบรรดากฟฟารทหนเหออกจากศาสนาของ

64บนทกโดย อลบยฮะกย ใน “อสสนน อลกบรอ” เลม 2 หนา 202; อบนอะบยชยบะฮ ใน “อลมศอนนฟ”

เลม 2 หนา 212 65

“อลมศอนนฟ” เลม 2 หนา 213

40

พระองค และอษมาน บนซยาด กรายงานวา66 เคาะลฟะฮอษมาน บนอฟฟาน ร.ฎ. กเคยอาน

กนตในละหมาดศบหในลกษณะคลายคลงกนน

อบนลกอยยม อลเญาซยะฮ ไดกลาววา67

يق رض دى ا: قنوت عند النىوازل، كقنوت الصى ه ن، أحد حابة فنوعا ى عن الصى ا المرو وأمى

يلمة، وعند محاربة أ حابة لمس ىف محاربة الصى ر، هللا عنه مع كل قنوت ب، وكذ هل الكتا

عهنم ه حك من د مرا مطلق : ن ىا ، الث م ا هل الشى وأ وية محاربته لمعا عند على ت به وقنو

ىناء وهللا أعمل عاء والث كن لدل تطويل هذاالر“อน งสงทมรายงานมาจากบรรดาเศาะหาบะฮ (ในเรองกนต) จะมสองประเภท

คอ ประเภททหนง: เปนกนตนาซละฮ (กนตขณะมเหตการณตางๆ) ตวอยางเชน การอาน

กนตของอะบบกร อศศดดก ร.ฎ. ในตอนท าสงครามระหวางเศาะหาบะฮกบมซยละมะฮ

อลกซซาบ และตอนท าสงครามกบพวกอะฮลลกตาบ ในท านองเดยวกนการอานกนตของอมร

และการอานกนตของอะลยตอนททานท าสงครามกบมอาวยะฮและชาวเมองชาม สวนประเภท

ทสอง: กนตในยามปกตซงเจตนารมณของผซงไดเลาเกยวกบกนตประเภทนมาจากพวกทาน

จะหมายถงการยนนานในรกนน (หมายถงในการยนออตดาล) เพอขอดอาอและเพอยกยอง

ตอพระองคอลลอฮ วลลอฮอะอลม

และมการกลาวในการบนทกประวตของอะบอลหะสน อลกรญย นกวชาการแหงมซฮบ

ชาฟอยทานหนงวา

ىه ال يقنت ىف الفجر، ويقول: ن لم يصحى ىف ذكل حديث ا

“แทจรงอะบอลหะสนไมเคยอานกนตในละหมาดศบหเลย และทานกลาววาในเรองน

ไมมหะดษถกตองเลยแมแตบทเดยว”68

จากขอมลตางๆ เพยงเทาทไดน าเสนอและวเคราะหมาแลวนจงสรปไดวา เรองการอาน

กนตเปนประจ าทกเชาในละหมาดศบหดวยดอาอทวา “อลลอฮมมะฮดนย ฟมนฮะดยต . . .”

(จนจบ) ดงทผสงกดมซฮบชาฟอยปฏบตอยนนเปนสงทไมมหลกฐานทถกตอง ไมวาจาก

หะดษมรฟอหรอจากหะดษเมากฟแมแตบทเดยวมายนยนไว

66

“อลมศอนนฟ” เลม 2 หนา 214 67

“ซาดลมะอาด” โดย อบนลกอยยม อลเญาซยะฮ เลม 1 หนา 96 68

“อฎเฎาะอฟะฮ” โดย มหมมด นาศรดดน อลอลบานย เลม 3 หนา 388

41

POSTSCRIPT

ความจรงปญหาการดอาอกนตซงกระท าเปนประจ าทกๆ ละหมาดศบหนนถอวา เปน

เรองทมการโตเถยงกนอยางกวางขวางในอดต แตเพราะเหตใดผเขยนจงหยบยกขนมาน าเสนอ

อกเลา กเนองจากวายงมพนองมสลมถามผเขยนมาอยางตอเนอง ใชแตเทานนยงมนกวชาการ

บางทานยงตดใจอยวาเมอไมอานดอาอกนตในละหมาดศบหแลวไปต าหนพนองมสลมบางคน

ทพวกเขาดอาอกนตในละหมาดศบหท าไม เมอเปนเชนนนแลวผเขยนจงตองท าหนาท

รวบรวมขอมลตางๆ มาเขยนเพอท าความเขาใจใหแกพนองมสลมของเราอกครงหนง ทงนท า

ใหผทไมอานดอาอกนตในละหมาดศบหนนไดมนใจวา ตนเองกระท าถกตองตามแบบฉบบ

ของทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม แลวยงท าใหผทยงอานดอาอกนตในละหมาดศบห

ไดวเคราะหวาเมอตนเองปฏบตในเรองทเปนศาสนา เขาจ าเปนจะตองมหลกฐานจากอลกรอาน

หรอหะดษมายนยนการกระท าของตน แตถาไมมหลกฐานมายนยนนนกหมายรวมวา เข า

จ าเปนจะตองละท งสงนนโดยส นเชง เพราะผเขยนเชอวาคงไมมใครเลอกตามอารมณของ

ตนเองมากกวาเลอกตามหลกฐานจากอลกรอานและหะดษของทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮ

วะสลลม อยางแนนอน ฉะนนเกยวกบประเดนดงกลาวมรายละเอยดดงน

ประเดนทหนง ตงค าถามกอนวาทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เคยดอาอ

กนตขณะละหมาดศบหหรอไม? ค าตอบกคอทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เคย

ดอาอกนตในละหมาดศบห ดงหลกฐานจากอะนส บนมาลก เลาวา “แทจรงทานเราะสลลลอฮ

ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม กนต (เปนระยะเวลา) หนงเดอน โดยขอดอาอเพอใหพระองค

อลลอฮทรงลงโทษกลมคนหน ง ซงพวกเขาสงหารกลมคนหน ง (หมายถงสงหารบรรดา

เศาะหาบะฮททองจ าอลกรอาน)”69

อะบฮรอยเราะฮ เลาวา “ฉนใกลชดมากกวาพวกทานเกยวกบการละหมาดของทาน

เราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ซงปรากฏวาอะบฮรอยเราะฮกนตในรอกอะฮ

(สดทาย) ของละหมาดศบห”

สรปคอ ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เคยดอาอกนตในละหมาดศบห โดย

ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ขอดอาอกนตประมาณหนงเดอนโดยขอดอาอกนตใน

ทกๆ เวลาละหมาดฟรฎซงรวมถงละหมาดศบหดวย สาเหตเนองจากคนกลมหนงไดสงหาร

บรรดาเศาะหาบะฮททองจ าอลกรอานไดทงหมด โดยททานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม

69บนทกโดย บคอรยและมสลม

42

เปนผสงพวกเขาไปยงชนกลมนน แลวทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม กขอดอาอ

นาซละฮ (ขอดอาอใหพระองคอลลอฮทรงลงโทษ) พวกเขาประมาณหนงเดอนดงทมการ

บนทกโดยบคอรยและมสลมระบวา

هللا صل هللا رسول رأ يت مفا القراء لقت حني شهرا وسمل عليه هللا صل هللا رسول قنت

منه أ شد قط حزن حزن وسمل عليه“ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดดอาอกนตประมาณหนงเดอน

(สาเหตเนองจาก) นกทองจ าอลกรอานถกสงหาร ซงฉน (หมายถงผรายงานหะดษ) ไมเคย

เหนทานเราะสลลลอฮฯ โศกเศราเสยใจครงใคทรนแรงมากไปกวาครงนนเลย” จากนนทาน

เราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม กละท งการดอาอกนตดงกลาวซงดอาอดงกลาว

เรยกวา ดอาอกนตนาซละฮ นนเอง

อะนส บนมาลก เลาวา

ةالغدا صالة يف شهرا وسمل عليه هللا صل النيب فدعا“ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ดอาอ (กนตเปนระยะเวลา) หนง

เดอนในละหมาดศบห”70

ประเดนทสอง ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เคยดอาอกนตเฉพาะ

ละหมาดศบหหรอไม ภายหลงทเคยขอดาอกนตนาซละฮหนงเดอน? ค าตอบกคอ ภายหลงท

ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ขอดอาอกนตนาซละฮประมาณหนงเดอนแลว

ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม กไมเคยขอดอาอกนตเฉพาะในละหมาดศบห

อกเลย ดงหลกฐานจากอะบฮรอยเราะฮ เลาวา “ปรากฏวาทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮ

อะลยฮวะสลลม ไมเคยดอาอกนตในละหมาดศบห ยกเวนในกรณททานเราะสลลลอฮฯ ขอ

ดอาอใหกบชนกลมหนงหรอสาปแชงคนกลมหนง”71

หะดษขางตนระบอยางชดเจนวา ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไม

เคยขอดอาอกนตในละหมาดศบหเปนประจ า ภายหลงทขอดอาอกนตนาซละฮอกเลย

หลกฐานจากบรรดาเศาะหาบะฮทพวกเขามไดอานดอาอกนตในทกการละหมาดศบห

จากอะบมาลก อลอชอารย เลาวา “ฉนกลาวกบพอของฉนวา โอพอทรกของฉน ฉนเคย

ละหมาดขางหลงทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม, อะบบกร, อมร, อษมาน

70บนทกโดย บคอรยและมสลม

71บนทกโดย อบนหบบาน; หาฟซ ระบวา สายรายงานหะดษขางตนเศาะหห ใน “อะหกามลกนต” หนา 25

43

และอะลย บนอะบฏอลบ ทเมองกฟะฮหาป ปรากฏวาพวกเขาอานดอาอกนตหรอไม เขาตอบ

วา โอลกทรกของฉน นนถอวาเปนสงทถกประดษฐขนมาใหมนนเอง”72

อกส านวนหนงบนทกโดยนะสาอย มใจความวา “ฉนละหมาดขางหลงอะบบกร ซงเขา

มไดกนต ฉนละหมาดขางหลงอมรเขากมไดกนต ฉนละหมาดขางหลงอษมานเขากมไดกนต

และฉนละหมาดดานหลงอะลยเขากมไดดอาอกนต (ในศบห) เชนกน จากนนเขากกลาววา โอ

ลกทรกของฉน (นนคอ) บดะฮ”

นาฟอ เลาวา “ปรากฏวาอบนอมรไมดอาอกนตในขณะละหมาด (หมายถง มไดดอาอ

กนตเปนประจ านนเอง)”73

อลเกาะมะฮและอสวด กลาววา “ปรากฏวาอบดลลอฮไมดอาอกนตในละหมาดฟรฎ

ตางๆ ยกเวนในละหมาดวตรกอนรอกอะฮ (หมายถงกอนรกอ)”74

ดงนนรองรอยเปนจ านวนมากและสายรายงานทหลากหลายจากบรรดาเศาะหาบะฮของ

ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ท าใหเหนไดวาพวกเขาไมดอาอกนตใน

ละหมาดศบห ยกเวนกนตนาซละฮหรออนเนองจากความจ าเปน ซงอะบมาลก อลอชอารย

เศาะหาบะฮทานหนงของทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เขาเคยละหมาด

ดานหลงทานเราะสลลลอฮฯ ในขณะนนเขาอายไดสบขวบ เขาเคยละหมาดดานหลงบรรดา

เคาะลฟะฮทงสเปนระยะเวลาหลายป เขาไมเคยไดยนบคคลใดในหมพวกเขาทจะกนตใน

ละหมาดศบหโดยไมมสาเหต และผทอยรวมกบเขาคออบนมสอด, อบนอบบาส และอบนอมร

เปนตน

อนทจรงแลวเปนไปไมไดโดยเดดขาดทบรรดาเศาะหาบะฮจะปฏบตสงหนงโดยไม

พจารณาแบบฉบบ (สนนะฮ) ของทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ดงนนการท

บรรดาเศาะหาบะฮหลายตอหลายทานทไมดอาอกนตในละหมาดศบหเปนประจ ายกเวนกนต

นาซละฮ หรอกนตอนเนองจากความจ าเปนเทานน เมอเปนเชนนนบางทานกลาววา การไม

ดอาอกนตในละหมาดศบหเปนทศนะของเศาะหาบะฮเทานน เชนน จงเปนทศนะทฟงไมขน

นนเอง

อนงทอางวาหรอทมทศนะวาใหดอาอกนตทกละหมาดศบหนนมอยจรงโดยทศนะ

เหลานนไดหยบยกหลกฐานอางองจากอะนสเลาวา

72บนทกโดย อะหมด, นะสาอย, ตรมซย; สายสบหะดษเศาะหห

73บนทกโดย มาลก; สายรายงานเศาะหห

74บนทกโดย อบนอะบชยบะฮ, อบดรรอซซาก, อฏฏอบรอนย

44

ما زال رسول هللا صل هللا عليه وسمل يقنت يف صالة الصبح حىت مات

“ทานเราะสลลลอฮ ยงคงอานดอาอกนตในละหมาดศบหจนกระทงจากโลกน ไป”75

แตทวาหะดษขางตนมปญหา เนองจากทกๆ สายรายงานหะดษทกลาวถงการกนตใน

ละหมาดศบหเปนประจ าของทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม นนมนกรายงาน

หะดษคนหนงทชอ อะบญะอฟร อรรอซย รวมรายงานหะดษอยดวย ซงอะบญะอฟร อรรอซย

หรอมชอจรงวา อสา บนมาฮานนน อะหมดและนะสาอย ไดระบวา เขาไมใชบคคลทแขงแรง

(ในเรองหะดษ) อกทงหาฟซกลาวไววา เขาเปนคนความจ าไมด76

อนงใน “มสนด อมามอะหมด” ระบไววา77 สายรายงานของหะดษขางตนเฎาะอฟ

เนองจากอะบญะอฟร อรรอซยนน เขาเปนคนความจ าไมด อกทานหะดษขางตนยงคานกบ

หะดษทมนกรายงานหะดษทเชอไดอกดวย ดงเชนหะดษทระบวา “แทจรงทานเราะสลลลอฮ

ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ดอาอกนต (เปนระยะเวลา) หนงเดอนเพอขอให (พระองค

อลลอฮ) ลงโทษคนกลมหนงจากกลมชนของอาหรบ”78 หรออกหะดษบทหนงระบวา “แทจรง

ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม จะไมดอาอกนต ยกเวนเมอทานเราะสลลลอฮ

ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ตองการจะดอาอเทานน”79

ฉะนนสรปวา เรองการอานดอาอกนตเฉพาะในละหมาดศบหซงมมสลมสวนใหญนยม

กนท านนไมมแบบฉบบมาจากทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม แตอยางใด

ทงส น อกทงยงไมปรากฏบรรดาเศาะหาบะฮปฏบตเชนนนเลยแมแตครงเดยว เมอเปน

เชนนนการดอาอกนตในละหมาดศบหเปนประจ านนหกมจะวาอยางไร? ค าตอบของปญหา

ขางตนน ผเขยนขอหยบยกค าตอบของชยคอบนบาซ ซงไดตอบค าถามขางตนไววา “ไมปรากฏ

วาทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ขอดอาอกนตเปนประจ าในละหมาดศบห

อกทงไมไดขอดอาอกนตทมส านวนวา “อลลอฮมมะฮดน ฟมนฮะดยต . . .” และไมไดขอ

ดอาออนจากส านวนดงกลาวอกดวย อนทจรงทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม

ขอดอาอกนตนาซละฮ หมายถงขอดอาอ (ใหพระองคอลลอฮทรง) ลงโทษกลมชนซงเปนศตร

ของอสลามทท ารายบรรดามสลม โดยทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ขอดอาอ

ทมระยะเวลาทถกเจาะจงไวเทานน อกทงยงมหะดษทระบวาไมอานดอาอกนตในละหมาด

ศบหอกดวย ดงหลกฐานของสะอด บนฎอรก อลอชญะอย ซงเขากลาวแกพอของเขาวา โอพอ

75บนทกโดย อะหมด, อลบยฮะกย, อดดารกฏนย, อฏเฏาะหาวย, อบดรรอซซาก

76ด “อะหกามลกนต” หนา 31-32

77“มสนด อมามอะหมด บนหมบล” เลม 20 อธบายหะดษโดย ชอยบ อลอรนะอฎ หนา 95

78บนทกโดย อมามอะหมด หะดษเลขท 12064

79ด “อะหกามลกนต” หนา 32

45

ของฉน อนทจรงพอยนละหมาดดานหลงของทานเราะสลลลอฮฯ, ดานหลงอะบบกร, ดานหลง

อมร, ดานหลงอษมาน และดานหลงอะลย ไมทราบวาพวกเขาดอาอกนตในละหมาดศบห

หรอไม? พอของเขาตอบวา โอลกทรกของพอ สงดงกลาวนน (หมายถง การดอาอกนตใน

ละหมาดศบหนน) เปนสงทอตรกรรมขนมาใหม”80 สวนทอางหะดษของอะนส ทระบวา

“ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ยงคงอานดอาอกนตในละหมาดศบห

จนกระทงจากโลกน ไป” ถอวาเปนหะดษเฎาะอฟในทศนะของบรรดาปวงปราชญหะดษ”81

80บนทกโดย อะหมด, ตรมซย, นะสาอย; ซงสายรายงานของหะดษขางตนเศาะหห

81“อลบดะอ วลมะหดะษาต” หนา 518-519

46

APPENDICES

47

APPENDIX I

การอานกนตในละหมาดวตร

เรองการอานกนตในละหมาดวตร ประเดนทถกถามกคอการอานกนตดงกลาว สนนะฮ

ใหอานกอนหรอหลงรกอ จะตองยกมอในการอานกนตวตรดวยหรอไม และการอานกนตวตร

จ ากดเฉพาะในครงหลง คอครงเดอนหลงของเดอนรอมะฎอนใชหรอไม ผเขยนขอชแจงขอเทจจรงเกยวกบหลกฐานของเรองการอานกนตในละหมาดวตรจาก

ประเดนแรกคอ อานกอนหรอหลงรกอ ดงตอไปน

ดงเปนททราบกนดอยแลววา เรองของการอานกนตในละหมาดนนตามหลกฐานท

ถกตองทไมมการขดแยงของนกวชาการ จะมอยในสองกรณดวยกน คอ กนตในละหมาดวตร

กบกนตนาซละฮ คอ การอานกนตในละหมาดทงหาเวลาเมอมเหตการณใดๆ เกดขน

สวนการอานกนตเปนประจ าในละหมาดศบห นอกจากจะเปนการกระท าทมความ

ขดแยงกนในประเดนทวา เปนสนนะฮหรอไม แลวหลกฐานเรองการอานกนตเปนประจ าใน

ละหมาดศบห ยงเปนหลกฐานทออนมากอกดวย ดงทผเขยนเคยเขยนอธบายรายละเอยดไป

แลวจงไมขอกลาวถงอก ณ ทน

กนตนาซละฮเปนกนตทใหอานเมอมความจ าเปนตองการขอพรใหแกชนกลมใด หรอ

เกดมเคราะหกรรมใดๆ ทตองการขอความชวยเหลอจากพระองคอลลอฮ ใหชวยปลดเปลอง

และปดเปาจากเคราะหกรรมอนนน กนตนาซละฮจงเปนกนต “เฉพาะกจ” โดยเน อหาของ

ดอาอ จะไมมขอความตายตว แตตองสอดคลองกบเหตการณทเกดขนเปนคราวๆ ไป

การอานกนตนาซละฮใหอานหลงจากรกอในรอกอะฮสดทายของละหมาดฟรฎทงหา

เวลา หรอหลงรกอในละหมาดวตรดวยกได ดงทเคยมการปฏบตกนในสมยของอมร อบนล

คอฏฏอบ ร.ฎ. ซงผเขยนจะอธบายเกยวกบเรองน ในภายหลง

สวนกนตวตรเปนกนตททานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดเคยปฏบต

และสอนใหมการปฏบตในละหมาดวตรโดยเฉพาะ ดวยดอาอทมขอความชดเจนโดยเฉพาะดง

เปนททราบกนด

ส าหรบชวงเวลาของการอานกนตในละหมาดวตรนน นกวชาการมทศนะขดแยงกน

เหมอนปญหาขดแยงอนๆ นกวชาการบางทานกลาววา สนนะฮใหอานกนตวตรกอนรกอ และ

นกวชาการบางทานกลาววา สนนะฮใหอานกนตหลงรกอ

48

แตเทาทผเขยนไดตรวจสอบหลกฐานดอยางละเอยดแลว รสกวากนตวตรตาม

สนนะฮใหอาน “กอนรกอ” ในรอกอะฮสดทายของละหมาดวตร

หลกฐานเกยวกบเรองนมทงจากค าสงและการปฏบตของเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮ

อะลยฮวะสลลมเอง ทงจากการกระท าของเศาะหาบะฮของทาน และทงจากการ “วเคราะห”

จากหะดษทเศาะหหทบคอรยไดรายงานมาเกยวกบเรองเวลาของการอานดอาอกนตดวย

รายละเอยดตางๆ ของหลกฐานเหลานนมดงตอไปน

(1) หลกฐานจากค าสงของทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮ

วะสลลม

อบนมนดะฮ (بن منده ไดบนทกไวใน “อตเตาฮด” ของทาน82 โดยรายงานมาจาก (ا

อมร บนอบดลลอฮ อลบศรย ซงรายงานมาจากอลฟฎล บนมหมมด บนอลมซยยบ แลวสบ

สายรายงานไปจนถงหะสน บนอะลย ซงกลาววา

ىمىن ه رسول عل ـى ه صلى الل ـى ن وسملى عليه الل ذافرغت أقول أت من ا ىهمى : الوتر ىف قراء ألل

لحديث ا . . . هديت فيمن اهدن “ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดสอนใหฉนกลาว (คออานดอาอ

กนต) เมอฉนเสรจส นจากการอานในละหมาดวตร วา “อลลอฮมะฮดนย ฟมนฮะดยต . . .

(จนจบหะดษ)”

ค ากลาวของหะสนทวา ทานนะบยฯ ไดสอนใหทานอานดอาอกนตเมอ “เสรจสนจาก

การอานแลว” ตามรปการกคอ “เสรจสนจากการอานฟาตหะฮและสเราะฮแลว” ซงกคอ กอน

จะกมลงรกอนนเอง

สงทชวยยนยนความหมายดงกลาวกคอหะดษน อกกระแสหนงซงตามหลกวชาการ

หะดษเรยกวาเปน “มตาบะอะฮ” ( متابعة) คอหะดษทรายงานมาสอดคลองกนกบหะดษบท

น โดยอบนหะญร อลอสเกาะลานย83 อางการบนทกโดยอะบบกร อะหมด บนอลหสยน บน

มะฮรอน ใน “อลฟะวาอด” โดยรายงานมาจากมหมมด บนยนส อลมกรย จากอลฟฎล บน

มหมมด บนอลมซยยบ ซงสบสายรายงานไปจนถงหะสน บนอะลย เชนเดยวกนแตมขอความ

ทชดเจนวา

82ดงการอางองโดย ชยคอลบานย ใน “อรวาอลเฆาะลล” เลม 2 หนา 167

83“ตลคส อลหะบร” โดย อบนหะญร เลม 1 หนา 265

49

ىمىن ه رسول عل ـى ه صلى الل ـى كوع الوترقبل ىف أقول أن وسملى عليه الل ىهمى : الر ن ألل فيمن اهد

الحديث . . . هديت “ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดสอนใหฉนกลาว (ดอาอกนต) ใน

ละหมาดวตรกอนรกอวา อลลอฮมะฮดนย ฟมนฮะดยต . . . (จนจบ)”

หะดษทงสองกระแสขางตนตางยนยนซงกนและกน เชนน จงเปนหลกฐานชดเจนทท าให

เชอถอไดวาทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมไดสอนหลานชายของทานคอหะสน

บนอะลย ใหอานดอาอกนตในละหมาดวตรกอนการรกอจรง

(2) หลกฐานจากการกระท าของทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮ

อะลยฮวะสลลม

อบยย บนกะอบน (เสยชวต ฮ.ศ. 19 หรอ ฮ.ศ. 32) ไดรายงานวา “เราะสลลลอฮฯ

ไดละหมาดวตรสามรอกอะฮ โดยอานในรอกอะฮแรกดวยสเราะฮ ح بى س س ىك ا العل رب ใน

รอกอะฮทสองดวยสเราะฮ ا قل الكفرون يأهي และในรอกอะฮทสามดวยสเราะฮ ه هو قل أحد اللـى . . . แลวทานอบยย ร.ฎ. กกลาวตอไปวา

كوع قبل ويقنت الر“และทานจะอานดอาอกนตกอนรกอ”84

อะบดาวดไดกลาววจารณขอความตอนทายของหะดษน ซงอบยย บนกะอบน รายงานมา

วา “และทานนะบยฯ จะอานดอาอกนตกอนรกอ” วานาจะเปนขอความทผดเพ ยนและไม

นาเชอถอในสองประเดนคอ

ประเดนทหนง ปรากฏวา อสา บนยนส เพยงผเดยวทรายงานขอความนมาจาก

สะอด บนอะบอะรบะฮ ซงรายงานมาจากเกาะตาดะฮ ขณะทสหายคนอนๆ ของสะอด เชน

ยะซด บนซรอยอ, อบดลอะอลา, มหมมด บนบชร ฯลฯ ไดรายงานหะดษน จากสะอดเชนกน

แตรายงานเฉพาะขอความตอนตนทวา ทานนะบยฯ ไดอานสเราะฮทงสามในการละหมาดวตร

สามรอกอะฮ แตไมมผใดรายงานขอความวา ทานจะอานดอาอกนตกอนรกอ ดงการ

รายงานของอสา บนยนส

ประเดนทสอง มเพยงหฟศ บนฆยาส ทรายงานขอความน มาจากมซอร บนกดาม

ซงรายงานมาจากสบยด อลยามย ขณะทสหายคนอนๆ ของสบยด เชน สลยมาน อลอะอมช,

84บนทกโดย อนนะสาอย หะดษเลขท 1698; อะบดาวด หะดษเลขท 1427; อบนมาญะฮ หะดษเลขท 1182;

อลบยฮะกย เลม 3 หนา 39-40; อดดารกฏนย เลม 2 หนา 31; อบนนศร ใน “เศาะลาตลวตร” หนา 139

50

ชอบะฮ, อบดลมาลก บนอะบสลยมาน, ญะรร บนหาชม ไมปรากฏวาจะมผใดรายงานขอความ

วา ทานนะบยฯ จะอานกนตกอนรกอ มาจากสบยด อลยามย นอกจากมซอร บนกดาม เพยง

ผเดยวเชนเดยวกน

สรปแลวการท “อสา บนยนส” และ “มซอร บนกดาม” ไดรายงานมา (โดยรายงาน

ทงหมดสบสายรายงานไปถงอบยย บนกะอบน) วา “ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม

อานดอาอกนตกอนรกอ” เปนการรายงานเพมเตมในสงซงผอนทเชอถอไดจ านวนมากไมได

รายงานมา

ขอความเพมเตมดงกลาวจงเปนขอความท “ผดเพ ยน” (เรยกตามศพทวชาหะดษวา

เปน شاذ حديث ) ซงถอวาเปนหะดษเฎาะอฟประเภทหนง ดงนนจงน ามาอางเปนหลกฐานใน

เรองสนนะฮใหอานดอาอกนตในละหมาดวตรกอนรกอไมได

นคอสรปการวจารณของอะบดาวดตอขอความในหะดษทวา ทานนะบย ศอลลลลอฮ

อะลยฮวะสลลม อานดอาอกนตในละหมาดวตรกอนรกอ85

ชแจงการวจารณของอะบดาวด

ม นกวชาการท งอดตและปจจบนหลายทานทม “มมมอง” ในเรองน แตกตาง

และขดแยงกบอะบดาวด และไดโตแยงทานเกยวกบขอเทจจรงของหะดษดงกลาว เชน อบน

อตตรกะมานย (เสยชวต ฮ.ศ. 745)86 มะหมด มหมมด คอฏฏอบ อสสบกย (เสยชวต ฮ.ศ.

1352)87 และชยคอลบานย88 ฯลฯ ขอขดแยงและเหตผลในการโตแยงมดงน

(1) ประเดนทหนง อสา บนยนส เปนผรายงานทเชอถอไดดงการรบรองของอบน

หะญร อลอสเกาะลานย89 และการรายงานขอความดงกลาวเพมเตมมากมใชเปนการรายงาน

เพยงล าพง แตการรายงานของทานม “ متابع” คอผอนทรายงานขอความนมาสอดคลองกบทาน

อกสองคนดวยกนคอ หฟศ บนฆยาส90 และมคลด บนยะซด91

85

“อสสนน” โดย อะบดาวด เลม 1 หนา 321-322 86ไดโตแยงใน “อลเญาฮร อนนะกย” ซงตพมพรวมกบ “อสสนน อลกบรอ” โดย อลบยฮะกย เลม 3 หนา

40-44 87ไดโตแยงใน “อลมนฮลฯ” เลม 8 หนา 64-65

88ไดโตแยงใน “อรวาอลเฆาะลล” เลม 2 หนา 167

89“อตตกรบ” เลม 2 หนา 103

90ดงทบนทกโดย อลบยฮะกย เลม 3 หนา 40; และโปรดด “เอานลมะอบด” เลม 4 หนา 304

91ดงทบนทกโดย อนนะสาอย หะดษเลขท 1698

51

(2) ประเดนทสอง การรายงานของมซอร บนกดาม นนกมใชมทานเพยงผเดยวท

รายงานขอความดงกลาวมาจากสบยด อลยามย ดงการวจารณของอะบดาวด แตทวาผท

รายงานขอความนมาจากสบยด อลยามย สอดคลองกนมรวมทงหมดสามทานคอ

1. มซอร บนกดาม92

2. สฟยาน อษเษารย93

3. ฟฏร บนเคาะลฟะฮ94

มซอร บนกดาม, สฟยาน อษเษารย และฟฏร บนเคาะลฟะฮ ลวนเปนผรายงานท

เชอถอได การรายงานมาตรงกนทงสามทานวา ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดอาน

กนตวตรกอนรกอ ตามหลกวชาหะดษถอวาเปน “มตาบะอะฮ” หรอการรายงานทสอดคลอง

กนทแขงแรงและมน าหนกยง

ประเดนนจงถอเปนประเดนทส าคญทสดและมน าหนกทสดในการหกลาง

ทศนะของอะบดาวด

(3) ประเดนทสาม ยงมเหตผลเพมเตมอกสองประการดวยกนคอ

(ก) อสหาก บนอบรอฮม95 และอลมซยยบ บนวาฎห96 ซงทงสองทานเปนผทเชอถอ

ไดนนไดรายงานขอความดงกลาวมาสอดคลองกนโดยสบสายรายงานไปถงเกาะตาดะฮ

(ข) ทงสบยด อลยามย (จากการชแจงในประเดนทสอง) และเกาะตาดะฮ (จากการ

ชแจงในประเดนทสาม) ซงเปนผทเชอถอไดทงสองทานตางกรายงานมาสอดคลองกนดวย

ขอความทวา “ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดอานกนตในละหมาดวตรกอน

รกอ” จากสะอด บนอบดรเราะหมาน บนอบซา จากบดาของทาน จากอบยย บนกะอบน

สายรายงานน เปนสายรายงานทถกตอง97

สรปแลวหะดษทอบยย บนกะอบน รายงานวา ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม

อานดอาอกนตในละหมาดวตรกอนรกอน นเปนหะดษทมการรายงานมาตรงกนและ

92บนทกโดย อะบดาวด หะดษเลขท 1427; อลบยฮะกย เลม 3 หนา 40

93บนทกโดย อนนะสาอย หะดษเลขท 1698; อบนมาญะฮ หะดษเลขท 1182

94บนทกโดย อลบยฮะกย เลม 3 หนา 40; อดดารกฏนย เลม 2 หนา 31

95บนทกโดย อบนนศร ใน “เศาะลาตลวตร” หนา 139

96บนทกโดย อดดารกฏนย เลม 2 หนา 31; อลบยฮะกย เลม 3 หนา 39

97รบรองโดย ชยคอลบานย ใน “อรวาอลเฆาะลล” เลม 2 หนา 167

52

สอดคลองกนจากผรายงานทเชอถอไดจ านวนมาก ดงนนตามหลกวชาการแลวจงถอวา

หะดษน เปนหะดษเศาะหหสามารถน ามาเปนหลกฐานเพอถอปฏบตได98

(3) หลกฐานจากการกระท าของเศาะหาบะฮ

1. อฏฏอบรอนย ไดบนทกใน “อลมอญม อลกะบร”99 โดยรายงานมาจากอบดร

เราะหมาน บนอลอสวด ซงรายงานมาจากบดาของทานคออลอสวด บนยะซด (เสยชวต ฮ.ศ.

75) ดวยสายรายงานทถกตองวา

ه اكن ـى ـىء ىف يقنت ال عبدالل لوات من ش الى الصىكعة الوترقبل ىف ا الرى

“อบดลลอฮ (อบนมสอด) ไมเคยอานกนตในละหมาดใดๆ ของทาน นอกจากใน

ละหมาดวตร (โดยจะอาน) กอนรกอ”

2. อบนอะบชยบะฮ บนทก100 โดยรายงานจากยะซด บนฮารน จากฮชาม อลดซตวาอย

จากหมมาด จากอบรอฮม จากอลกอมะฮ (ตาบอน เสยชวตทกฟะฮ ฮ.ศ. 62) ซงกลาววา

نى اب مسعود ابن ا ه صلى النىبى وأحص ـى كوع الوترقبل ىف يقنتون اكنوا وسملى عليه الل الر “แทจรงอบดลลอฮ อบนมสอด และบรรดาเศาะหาบะฮของทานนะบย ศอลลลลอฮ

อะลยฮวะสลลม พวกเขาจะอานกนตในละหมาดวตรกอนรกอเสมอ”

สายรายงานน ถกตองตามเงอนไขของมสลม ดงการรบรองของอบนอตตรกะมานย101

สวนชยคอลบานย ไดกลาววา สายรายงานนสวยงาม102

อนงสวนการทมรายงานมาจากอะลย บนอะบฏอลบ วาทานเคยอานกนตในละหมาด

วตรหลงรกอ103 ปรากฏวา ในสายรายงานของมนมชอของ “อะฏออ บนอซซาอบ” ซงทานผน

เปนผทขาดความเชอถอเพราะความจ าสบสนและเลอะเลอนในชวงหลงๆ104

98หากตองการทราบรายละเอยดการวเคราะหตลอดจนการโตแยงทศนะของอลบยฮะกยทคลอยตามทศนะของ

อะบดาวดโดยกลาววา หะดษดงกลาวทงหมดเปนหะดษเฎาะอฟ ใหอานการวเคราะหโดย อบนอตตรกะมานย ใน “อล

เญาฮร อนนะกย” ซงตพมพรวมกบ “อสสนน อลกบรอ” โดย อลบยฮะกย เลม 3 หนา 40-44; “อลมนฮลฯ” โดย

มะหมด มหมมด คอฏฏอบ อสสบกย เลม 8 หนา 64-65; “อรวาอลเฆาะลล” โดย ชยคอลบานย เลม 2 หนา 167-

169 99ดงการอางองโดย ชยคอลบานย ใน “อรวาอลเฆาะลล” เลม 2 หนา 166

100“อลมศอนนฟ” เลม 2 หนา 202

101อบนอตตรกะมานย ใน “อลเญาฮร อลนะกย” ซงตพมพรวมกบ “อสสนน อลกบรอ” เลม 3 หนา 41

102ชยคอลบานย ใน “อรวาอลเฆาะลล” เลม 2 หนา 166 วาสายรายงานน สวยงาม

103บนทกโดย อบนอะบชยบะฮ ใน “อลมศอนนฟ” เลม 2 หนา 201; อลบยฮะกย ใน “อสสนน อลกบรอ”

เลม 3 หนา 39; อบนนศร ใน “เศาะลาตลวตร” หนา 148 104

“อตตกรบ” เลม 2 หนา 22; “อลกาชฟ” เลม 2 หนา 232

53

หลกฐานชดเจนในความสบสนดงกลาวกคอ หะดษน จากการบนทกของผบนทกท งสาม

ทานขางตน รายงานมาดวยขอความวา “อะลยอานกนตในละหมาดวตรหลงรกอ”

แตทบนทกโดยอฏเฏาะหาวย105 ดวยสายรายงานเดยวกน กลบมขอความวา “อะลย

อานกนตในละหมาดศบหกอนรกอ”

ดวยเหตน รายงานทวา อะลย บนอะบฏอลบ อานกนตในละหมาดวตรหลงรกอ อาน

กนตในละหมาดศบหกอนรกอ นนจงถอวาเปนรายงานทเฎาะอฟเพราะความสบสนในขอความ

ทรายงานมา ซงแสดงถงความสบสนในดานความจ าของตวอซซาอบ บนยะซด หนงในจ านวน

ผรายงานหะดษน เพราะฉะนนแลวรายงานดงกลาวนจงน ามาอางเปนหลกฐานใดๆ ไมได

(4) หลกฐานจากการวเคราะห ( تنباط س (ا

รายงานมาจากอาศม อลอะหวล วา106

الة؟ ىف القنوت عن ماكل بن أنس سألت كوع قبل اكن : فقلت نعم،: فقال الصى أوبعده؟ الر

،: قال نى : قلت قبلن فالن فا ىك عنك أخرب ب : قال عده،ب قلت أن ىما! كذ ن

رسول قنت ا

ه ـى ه صلى الل ـى كوع بعد وسملى عليه الل الحديث . . . شهرا الر “ฉน (อาศม อลอะหวล) ไดถามอะนส บนมาลก เรองการอานกนตในละหมาด ทาน

ตอบวา ใช ฉนถามตอไปวา แลวกนตนนอานกอนรกอหรอหลงรกอ? ทานกตอบวา อาน

กอนรกอส! ฉนกลาวแยงวา มผบอกฉนวาทานเคยกลาววาอานหลงรกอ? ทานอะนสปฏเสธ

วา ไมจรง! กนตหลงรกอน นทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เคยอานอย

เพยงเดอนเดยวเทานน . . .”

“เดอนเดยว” ทอะนสกลาวนนหมายถง กนตนาซละฮ คอกนตททานนะบยฯ อาน

สาปแชงผทลวงเศาะหาบะฮของทานไปสงหารทบอรมะอนะฮ โดยทานนะบย ศอลลลลอฮ

อะลยฮวะสลลม ไดอานกนตดงกลาวหลงจากรกอในรอกอะฮสดทายของการละหมาดฟรฎทง

หาเวลาเปนเวลาหนงเดอนดงเปนททราบกนด

เพราะฉะนนค าตอบของอะนส บนมาลก ในตอนแรกทกลาววา “อานกอนรกอ

ส!” นนทานหมายถงกนตอะไร?

105

“ชรหลมะอานย” เลม 1 หนา 251 106บนทกโดย บคอรย หะดษเลขท 1002; มสลม หะดษเลขท 301/677 และผบนทกทานอนๆ; ส านวนน เปน

ส านวนจากการบนทกโดยบคอรย

54

ดงทไดกลาวมาแลววา การอานกนตในละหมาดตามหลกฐานทถกตองมเพยงสองกรณ

เทานนคอ กนตนาซละฮกบกนตวตร กนตนาซละฮนนอะนส บนมาลก เองไดอธบายไว

ชดเจนแลวในหะดษบทเดยวกนน วา ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม อานหลงรกอ

เปนเวลาหนงเดอนซงผเขยนไมเคยเจอขอขดแยงในประเดนน เพราะฉะนนกนตทอะนส บน

มาลก กลาววา “อานกอนรกอส!” จงเปนกนตอะไรอกเลาถาไมใชกนตในละหมาดวตร

ตอใหผทมทศนะวา สนนะฮใหอานกนตในละหมาดศบหกตามแลวมผใดบาง

ทกลาววา สนนะฮใหอานกนตในละหมาดศบหกอนรกอ

ดวยเหตนอบนหะญร อลอสเกาะลานย จงไดอธบายหะดษบทขางตนน วา107

كوع بعد للحاجة القنوت أنى ذكل من ماكل بن أنس عن ماجاء ومجموع عنه خالف ال الر

، ىف ا ذكل حيح الحاجة لغري وأمى ه عنه فالصى ـى كوع قبل أن الر “และสรปรายงานจากอะนส บนมาลก ในเรองการอานกนตกคอ ในกรณทจ าเปน

(หมายถงกนตนาซละฮ) กใหอานหลงจากรกอโดยไมมรายงานขดแยงจากทานในเรองน

อนงสวนกนตทอนจากกรณจ าเปน (กจะมกนตอะไรอกเลานอกจากกนตในละหมาดวตร)

รายงานทเศาะหห (ถกตอง) จากอะนส บนมาลก กคอใหอานกอนรกอ”

107

“ฟตหลบารย” โดย อบนหะญร อลอสเกาะลานย เลม 2 หนา 491

55

APPENDIX II

การยกมอขณะอานกนตในละหมาดวตร

เรองของการยกมอขณะอานดอาอกนตน หากเปนในกรณของกนตนาซละฮ กเหนวาด

เหมอนจะไมมขอขดแยงของนกวชาการในกรณน ทงน เพราะมหะดษทถกตองซงรายงานมา

จากอะนส บนมาลก ผเลาเหตการณตอนทเศาะหาบะฮจ านวนเจดสบทาน ถกลวงไปสงหารท

บอรมะอนะฮ อนมขอความยดยาวพอสมควรแลวอะนสกไดกลาวในตอนหนงของหะดษนนวา

ه رسول فمارأيت ـى ه صلى الل ـى ـئ عل وجد وسملى يه عل الل م، وجده قط ش فلقدرأيت علي

ه رسول ـى ه صلى الل ـى م فدعا يديـه رفع الغداة صالة ىف وسملى عليه الل علي“ฉนไมเคยเหนครงใดททานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม จะแสดงอาการ

โกรธแคนใครเทากบอาการโกรธแคนตอพวกนน ขอยนยนวาฉนเหนทานเราะสลลลอฮ

ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดยกมอทงสองของทานในละหมาดศบหแลวอานดอาอ (กนต)

สาปแชงพวกนน . . .”108

แตในกรณการอานดอาอกนตในละหมาดวตรนน มบารอก ฟรย ไดกลาววา109

ارفع فيه مرفوع حديث عل أقف فمل الوتر قنوت ىف اليدين وأمى“อนงการยกมอทงสองในการอานดอาอกนตวตรนน ฉนยงไมเคยเจอหะดษทอางองไป

ถงทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เลยในเรองน”

ผเขยนเองกไมเคยคนพบหลกฐานจากหะดษแมแตบทเดยวทอางอง ( مرفوع) ถงทาน

เราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เกยวกบเรองการยกมอในดอาอกนตในละหมาด

วตรน เชนกน ดวยเหตน บรรดานกวชาการตงแตยคสะลฟเปนตนมาจงมทศนะขดแยงกน

วา สมควรจะมการยกมอขณะอานดอาอกนตในละหมาดวตรหรอไม

อบนนศร (เสยชวต ฮ.ศ. 294) ไดน าขอมลทขดแยงกนของนกวชาการในอดตเกยว

กบเรองน มาบนทก110 โดยรายงานมาจากอบนมสอด อะบฮรอยเราะฮ อบรอฮม บนยะซด

อนนะคออย (เสยชวต ฮ.ศ. 96) อะบกลาบะฮ (เสยชวต ฮ.ศ. 104) และมกหล (เสยชวต

108บนทกโดย อะหมด เลม 3 หนา 137 ; อฏฏอบรอนย ใน “อลมอญม อศเศาะฆร” หนา 111 ดวยสาย

รายงานทถกตอง 109

“ตหฟะตลอะหวะซย” โดย มบารอก ฟรย ซงเปนต าราอธบายหะดษ “สนน อตตรมซย” เลม 2 หนา 567 110

“เศาะลาตลวตร” หนา 153-154 บาบวาดวยเรอง “ رفع اليدى عندالقنوت” (การยกมอตอนอานดอาอกนต)

56

ประมาณ ฮ.ศ. 110) วาพวกทานไดยกมอในการอานดอาอกนตวตร และยงไดรายงานมาจาก

สฟยาน อษเษารย (เสยชวต ฮ.ศ. 161) อนเปนหะดษเลขท 278 จากต าราเลมเดยวกนวา

บรรดาตาบอนเหนชอบใหมการยกมอในการอานดอาอกนตวตรดวย

ในขณะเดยวกนอบนนศรกไดรายงานมาจากอซซฮร (เสยชวต ฮ.ศ. 125) หะสน

อลบศรย (เสยชวต ฮ.ศ. 110) สะอด บนอลมซยยบ (เสยชวตหลงจาก ฮ.ศ. 90) และอล

เอาซาอย (เสยชวต ฮ.ศ. 157) วาพวกทานเหลาน ไมไดยกมอในการอานดอาอกนตวตร

แตทวาบนทกดงกลาวนนเกอบทงหมดนนไมไดระบสายรายงานไวดวยจงไมสามารถ

จะวเคราะหหรอระบสถานภาพของรายงานเหลานนไดวาเปนรายงานทถกตอง (เศาะหห)

หรอไม นอกจากในบางรายงานคอในรายงานของอบนมสอด และรายงานของอบรอฮม บน

ยะซด อนนะคออย เทานน บรรดานกวชาการไดน ารายงานจากอบนมสอด เรองการยกมอใน

กนตรวตรมาบนทกไวโดยรายงานมาจากอลอสวด บนยะซด (เสยชวต ฮ.ศ. 75) ซงกลาววา

نى ه ا ـى الوتر قنوت ىف يديـه رفع ي اكن عبدالل

“อบดลลอฮ อบนมสอด เคยยกมอทงสองของทานในกนตวตร”111

แตรายงานน เปนรายงานทเฎาะอฟ เนองจากในสายรายงานของมนมชอของ “ลยษ

บนอะบสลยม” ซงบกพรองเพราะชอบรายงานมว ( 112(مختلط

สวนรายงานของอบรอฮม บนยะซด อนนะคออยนน อบนนศร กไดบนทกไว113 โดย

รายงานมาจากวะกอ บนอลญรรอห (เสยชวต ฮ.ศ. 197) จากมหลล บนมหรรอซ (เสยชวต

ฮ.ศ. 153) จากอบรอฮม บนยะซด อนนะคออย (ตาบอน, เสยชวต ฮ.ศ. 96) ซงกลาววา

ل ثى أذنيه، من قريبا يديـه ورفع هكذا، الوتر ىف قل يديه ترسى“ทานจงท าอยางน ใน (กนต) ละหมาดวตรส! แลวทานก (ท าตวอยางดวยการ) ยกมอ

ทงสองขนจนใกลถงหทงสองของทานจากนนทานกคอยๆ กางมอทงสองออกชาๆ (ในลกษณะ

การขอดอาอ)” แตรายงานน เปนรายงานทเฎาะอฟเชนเดยวกน เพราะสายรายงานดงขางตนน

มลกษณะขาดตอน เนองจากอบนนศร ผรายงานขอความน มาจากวะกอเกดเมอ ฮ.ศ. 202

หลงจากวะกอไดเสยชวตไปแลวหาป

อกส านวนหนงรายงานจากอบรอฮม บนยะซด อนนะคออย ในการละหมาดวตรกคอ

ذا، القراءة من فرغ ا ثى قنت ثى يديـه، ورفع كربى وركع كربى

111บนทกโดย อบนอะบชยบะฮ เลม 2 หนา 206; อลบยฮะกย เลม 3 หนา 41; บคอรย ใน “ اليدين ”جزء رفع

ดงการอางองโดย มบารอก ฟรย ใน “ตหฟะตลอะหวะซย” เลม 2 หนา 567; อบนนศร ใน “เศาะลาตลวตร” หนา 153 112

“อตตกรบ” เลม 2 หนา 139 113

“เศาะลาตลวตร” หนา 153

57

“เมอเสรจจากการอาน (ฟาตหะฮและสเราะฮในรอกอะฮสดทายของละหมาดวตร)

อบรอฮมกกลาวตกบรแลวยกมอทงสองขนอานกนตแลวทานกกลาวตกบรและกมลงรกอ”114

แตรายงานดงกลาวนกปราศจากสายรายงานเพอทจะไดตรวจสอบความถกตองเชนเดยวกน

สรปแลวจงเปนเรองยากทจะวนจฉยขอเทจจรงของขอมลและการปฏบตทขดแยงกน

ของนกวชาการยคเศาะหาบะฮและยคตาบอนในอดต เกยวกบเรองการยกมอในดอาอกนตวตร

ทอบนนศร ไดน าเสนอมานนเนองจากขาดขอมลทส าคญกคอสายรายงานดงไดกลาวมาแลว

ในแงการปฏบตตามแนวมซฮบหรอการปฏบตตามทศนะของบรรดาอหมามทงสทาน

นนกพอจะมบทสรปดงตอไปน

1. มซฮบหะนะฟย มซฮบน มทศนะวา ใหผละหมาดยกมอในการอานดอาอกนต

ในละหมาดวตรในลกษณะเดยวกนกบการยกมอในการตกบเราะตลอหรอม115

2. มซฮบมาลกย ในสวนทศนะของอมามมาลกเองในตอนหลงนนดงการรายงาน

ของอบนลกอซม กคอทานคดคานการอานดอาอกนตในละหมาดวตร ไมวาจะเปนในเดอน

เราะมะฎอนหรอเดอนใดกตาม มซฮบนจงไมมการกลาวถงการยกมอขณะกนตแตอยางใด116

3. มซฮบชาฟอย ผเขยนไมเคยคนพบทศนะของอมามอชชาฟอยโดยตรงเกยวกบ

เรองน แตอมามอนนะวะวย (เสยชวต ฮ.ศ. 676) ซงเปนนกฟกฮและหะดษแหงมซฮบชาฟอย

ทานหนงไดกลาววา การยกมอในการอานกนตวตรกเหมอนกบการยกมอในกนตศบห คอเปน

สนนะฮเหมอนกน117

4. มซฮบหมบะลย อบดลลอฮ บตรของอมามอะหมด อบนหมบล เองไดบนทกไว

ใน “อลมะซาอล” อนเปนต ารารวบรวมการตอบปญหาของอมามอะหมด มขอความวา

ذا رجل : عن أب سألت : قال الة يوترىف أن اراد ا ذا: فقال ؟يديـه يرفع الصى

جل قنت ا الرى

. . . الوتر ىف قنوتـه ىف يديـه ورفع صدره، حذو يديـه يرفع อบดลลอฮ กลาววา “ฉนไดถามคณพอ (อมามอะหมด) เกยวกบชายผหนงทตองการ

จะละหมาดวตร วาเขาจะตองยกมอทงสองของเขา (ในการอานกนตหรอไม) ทานตอบวา เมอ

เขาอานกนตกใหเขายกมอทงสองข นเสมอหนาอก และใหเขายกมอทงสองของเขาในการ

อานกนตวตรดวย”118

114

“เศาะลาตลวตร” โดย อบนนศร หะดษเลขท 282 115

“ตหฟะตลอะหวะซย” เลม 2 หนา 567 116

“อซซรกอนย” ซงเปนต าราอธบายหะดษ “อลมวฏเฏาะอ” โดย มาลก บนอะนส เลม 1 หนา 343 117

“อลมจญมอ” โดย อนนะวะวย เลม 4 หนา 16 118

“มะซาอล อมามอะหมด” จากการรายงานของอบดลลอฮ หนา 90 เลขท 319

58

ประเดนปญหาอยทวา หลกฐานเรองสนนะฮยกมอในการอานกนตวตรน น

อมามอะหมดเอามาจากไหน?

อบนนศร ไดบนทกไววา119 อมามอะหมดกลาววา หลกฐานของทานกคอการ “กยาส”

กบการยกมอในการอานดอาอกนตในละหมาดศบหททานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮ

วะสลลม เคยปฏบตเปนแบบอยางไว

ความหมายทวา “กนตในละหมาดศบห” ในทนอมามอะหมด อบนหมบล หมายถง

“กนตนาซละฮ” ) م علىقو أودعا دعالقوم( คอ ดอาอเพอขอใหมชยชนะเหนอศตรหรอเพอสาปแชง

ศตร ซงทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เคยอานในรอกอะฮสดทายของละหมาดศบห

หลงจากรกอ120 มใชหมายถง “กนตศบห” ดงทมการอานกนอยางแพรหลายในบางทองทและ

บางมสญด

และการ “กยาส” ของอมามอะหมด ระหวางการยกมอในกนตรละหมาดวตรกบการยก

มอในกนตนาซละฮในละหมาดศบหนนเปนเรองอนญาตตามหลกวชาการและตามเงอนไขของ

การกยาส ดวยเหตน อมามอะหมดจงไดน าหลกกยาสมาใชในกรณน ทงๆ ทโดยปกตทาน

คอนขางรงเกยจทจะใชการกยาส เวนแตในกรณจ าเปนเทานน

สรป

(1) การยกมอในดอาอกนตนาซละฮ มหลกฐานทถกตองรายงานมาจากเราะสลลลอฮ

ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม แตการยกมอในดอาอกนตวตรนนไมมหลกฐานรายงานมาจาก

ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม วาทานจะเคยยกมอหรอไม

(2) บรรดานกวชาการในยคเศาะหาบะฮ และโดยเฉพาะในยคตาบอน กมความ

ขดแยงกนในการปฏบตเรองน คอบางทานเหนชอบใหมการยกมอในดอาอกนตละหมาดวตร

แตในขณะทบางทานไมสนบสนนใหมการยกมอ121

(3) อนเนองมาจากเรองนมชองทางตามหลกวชาการใหใชการกยาสได ดงค ากลาว

ของอมามอะหมด อบนหมบล แตตองเขาใจดวยวาการกยาสดงกลาวมใชเปนขอบงคบ แต

อยางใด ดงนนจงเปนสทธและความด ารชอบของแตละคนทจะเลอกปฏบตในเรองน ดวยการ

รบหรอปฏเสธการกยาสดงกลาว ซงกคอจะยกมอหรอไมยกมอในการอานกนตวตรกได

119

“เศาะลาตลวตร” โดย อบนนศร หนา 149-150 120ดงค าอธบายของอมามอะหมด ใน “มะซาอลฯ” โดย อบดลลอฮ บนอะหมด หนา 91 เลขท 323

121บนทกโดย อบนนศร ใน “เศาะลาตลวตร” หนา 153-154

59

ابلمتويه ليس الصحابة قال... رسوهل قال هللا قال العمل

فقيه قول وبني الرسول بني... سفاهة للخالف نصبك العمل ما

آهل وعل محمد نبينا عل وسمل هللا وصل وأ حصابه أ

حسان تبعهم ومن ىل اب ادلين يوم ا