Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)

Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi

(BAP)

5.4 Sağlık Sorunları ile Baş Edebilme 2

SAĞLIK SORUNLARI İLE BAŞ EDEBİLME

Zihinsel yetersizliği olan

çocuklarda sağlıkla ilgili bazı

sorunlara normalden daha

sık rastlanmaktadır.

Bu sorunların giderilmesi ya da azaltılması hem

çocuğun performansını hem de ailenin

yaşam kalitesini arttırır.

Bu bölümde zihinsel

yetersizliği olan çocuklarda

görülen genel sağlık sorunları ve bu sorunlarla

baş edebilme yolları ele

alınmaktadır.

5.4 Sağlık Sorunları ile Baş Edebilme 3

5.4.1 Genel Sağlık Sorunları 4

Genel Sağlık Sorunları

5.4.1.1 Epilepsi (Sara) Nöbetleri 5

Epilepsi (Sara) Nöbetleri

Epilepsi (Sara) Nöbetinin Belirtileri

1. Hastada sonradan oluşan ve ön haberci denilen normalde olmayan kokuları alma, adale kasılmaları gibi ön belirtiler oluşur.

2. Bazen hasta bağırır, şiddetli ve ani bir şekilde bilincini kaybederek yığılır.3. Yoğun ve genel adale kasılmaları görülebilir, 10-20 saniye kadar nefesi kesilebilir.

4. Dokularda ve yüzde morarma gözlenebilir.

5. Ardından kısa ve genel adale kasılması, sesli nefes alma, aşırı tükürük salgılaması, altına kaçırma görülebilir.

6. Hasta dilini ısırabilir, başını yere çarpıp yaralayabilir, nöbet anında aşırı kontrolsüz hareketler gözlenir.

7. Son aşamada hasta uyanır, şaşkındır, nerede olduğundan habersiz, uyku hali vardır.

5.4.1.1 Epilepsi (Sara) Nöbetleri 6

Bazı kişilerde, epilepsi nöbeti aşağıdaki hafif belirtilerle görülebilir;1. Bir noktaya doğru dalgın bakış ve kişinin hayal âlemine dalmış gibi görünmesi,

2. İstemsiz mimik ve hareketler, dudak ısırma gibi hareketler,

3. Anlamsız konuşma ve tekrarlayan hareketler,

4. Dikkati dağıtacak derecede bellek yitimi.

5.4.1.1 Epilepsi (Sara) Nöbetleri 7

Nöbet Anında Yapılması ve Yapılmaması Gerekenlere İlişkin Bazı Basit Kurallar1. Sakin ve güven verici olun, çocuğun yanından ayrılmayın, yardım gerekiyorsa bir başkasını bu işle görevlendirin.2. Nöbete engel olamazsınız. Bu yüzden nöbetin kendi sürecini tamamlamasını bekleyin. Tehlike olmadıkça onu taşımaya çalışmayın.3. Başını ve kollarını ritmik olarak bir yerlere vuruyorsa battaniye, ceket vb. malzemelerle destekleyerek kendisini yaralaması engelleyin.4. Çocuğu bağlamaya, yumruk şeklindeki ellerini zorla açmaya çalışmayın.5. Çocuğu yere yatırın, yaralanmalara karşı koruyun. Yakınında ona zarar verebilecek, yaralanmasına neden olabilecek nesneleri ortadan kaldırın. 6. Çocuğu yan döndürüp tükürüğünün dışarı akması ve daha rahat nefes alıp vermesi için başını hafif yana eğin. 7. Elbiselerini gevşetin, şayet takıyorsa gözlüklerini çıkartın, çocuğun dilini ısırmasını engellemek amacıyla elle veya bir cisimle çeneyi açmaya çalışmayın, ağzına hiçbir şey koymayın. Ancak ağızdaki yiyecek maddelerinin çıkartılması yararlı olur.

5.4.1.1 Epilepsi (Sara) Nöbetleri 8

Nöbet Anında Yapılması ve Yapılmaması Gerekenlere İlişkin Bazı Basit Kurallar8. Üzerine su dökmeyin, zorla nefes aldırmaya çalışmayın, çocuğu sallayarak ya da yüzüne vurarak, bazı maddeler koklatarak uyandırmaya çalışmayın.9. Nöbet esnasında ilaç vermeye çalışmayın, doktorunuzun önerileri dışında kendi kendinize nöbetin geçmesine yönelik hiçbir şey yapmayın.10. Unutmayın ki nöbet sonrasında çocuk yorgun, ne yaptığını bilmez haldedir, bu aşamada elinizden geldiğince sakin bir şekilde teskin ederek bu durumun düzelmesini bekleyin, güven verici olun.11. Nöbet bittikten sonra çocuğu dinlenme pozisyonuna hafifçe yerleştirerek nefes almasına yardımcı olun.12. Nöbetler hakkında verebileceğiniz tüm bilgiler hem çocuğunuza, hem de doktorunuza yardımcı olacağından dikkatli bir gözlem daha sonra doktorunuzun sorularını cevaplamada çok işe yarayacaktır.13. Çocuğunuzun ilk nöbeti ise ya da siz öyle düşünüyorsanız, nöbet beş dakikadan fazla devam ederse, ya da kısa bir süre sonra tekrarlarsa doktorunuza haber verip tavsiyelerine uyun ya da en yakın sağlık merkezine başvurun.14.Düzenli olarak çocuk nöroloğunuzu ziyaret edin ve çocuğunuzun kontrollerini yaptırın. İlaç uygulamalarında; ilacın artırılması, azaltılması ya da bırakılmasında çocuk nöroloğunuzun önerilerini dinleyin

5.4.1.1 Epilepsi (Sara) Nöbetleri 9

Ambulans Çağırılması Gereken Durumlar1. Nöbet sırasında çocuğunuz yaralandıysa,2. Hastanın ilk nöbeti ise ya da siz öyle düşünüyorsanız,3. Nöbet beş dakikadan fazla devam ederse, 4. Nöbet suda olduysa,5. Çocuğunuzun diyabet gibi sistemik bir hastalığı varsa,6. Acil tıbbi müdahale gerektiren bir durum olduğuna inanıyorsanız,7. Nefes almaya başlamazsa veya nöbet durduktan sonra bilinci geri dönmezse,8. Bilincini kazandığı gibi başka bir nöbet başlarsa,9. Arka arkaya iki veya daha fazla nöbet geçirirse ambulans çağırmalısınız.

5.4.1.1 Epilepsi (Sara) Nöbetleri 10

5.4.1.2 Görme ve İşitme Sorunları 11

Görme ve İşitme Sorunları

5.4.1.2.1 Görme Sorunları 12

Görme Sorunları

Zihinsel yetersizliği olan bireylerde

katarakt, kırılma kusurları,

nistagmus, kornea anormallikleri

toplumun geneline göre daha yaygın görülmektedir.

Zihinsel yetersizliğin şiddeti görme sorunlarını

artırır.

Görme kusurları düzeltilmediği

takdirde çocuğun hem günlük yaşamındaki

başarısı hem de akademik başarısı

aksar.

5.4.1.2.1 Görme Sorunları 13

Nistagmus: Gözlerde sağa-sola, yukarı-aşağı veya dönme tarzında titreşimler meydana gelmesidir.

5.4.1.2.1 Görme Sorunları 14

Şaşılık: Gözlerin uyum içerisinde bakamaması ve

farklı yönlere doğru dönmüş olmasıdır. Bir göz düzgün

bakarken diğer göz içe, dışa, yukarı veya aşağı doğru

kaymıştır.

5.4.1.2.1 Görme Sorunları 15

Katarakt: Gözdeki doğal merceğin

saydamlığını kaybetmesidir. Çocuk

sisli, gölgeli ve bulanık görür.

5.4.1.2.1 Görme Sorunları 16

Miyop: Gözlerin yakındaki cisimleri net

olarak gördüğü ama uzaktaki cisimleri net olarak göremediği bir

durumdur.

5.4.1.2.1 Görme Sorunları 17

Hipermetrop: Gözlerin uzaktaki cisimleri net olarak gördüğü ama

yakındaki cisimleri net olarak göremediği bir

durumdur.

5.4.1.2.1 Görme Sorunları 18

5.4.1.2.2 İşitme Sorunları 19

İşitme Sorunları

Zihinsel yetersizliğin nedenine bağlı olarak değişen oranlarda işitme

sorunları olabilir.

Erken yaşta fark edilip uygun zamanda tanı konması ve tedavi

edilmesiyle, işitme kaybının neden olduğu gelişimsel ve toplumsal

sorunlar azaltılabilir.

Erken, uygun tanı ve tedavi, dil ve konuşma bozukluklarının önlenmesinde önemlidir.

5.4.1.2.2 İşitme Sorunları 20

İşitme kaybı tanısı alan bir çocukta yapılması

gereken en önemli uygulamalardan biri,

çocuğun işitme kaybına uygun işitme cihazının

önerilmesidir.

5.4.1.2.2 İşitme Sorunları 21

İşitme cihazları, işitme kaybını ortadan kaldırmaya veya olumsuz etkisini

azaltmaya yönelik çeşitli tıbbi/cerrahi

yaklaşımların sonuç vermediği durumlarda

kullanılır.

5.4.1.2.2 İşitme Sorunları 22

Çocuğunuzun göz ve işitme muayenelerini düzenli olarak yılda bir kez

mutlaka yaptırınız.

Çocuğunuz hem kulak burun

boğaz uzmanı hem de bir

odyolog tarafından

düzenli olarak kontrol altında

olmalıdır.

Gerekli durumda

işitme–konuşma terapistlerinden

yardım alınmalıdır.

5.4.1.2.2 İşitme Sorunları 23

5.4.2 Ağız ve Diş Sağlığı 24

Ağız ve Diş Sağlığı

Engelli bireylerde doğumsal diş

eksikliği, dişlerdeki şekil bozuklukları ve

diş dizilerindeki çapraşıklık sıkça görülmektedir.

En sık görülen ağız bulgusu; diş

etlerinde kanama, çürük oluşumu, koku, yutma ve yutkunma, salya

akıtma problemleridir.

Engelli çocuklarda dudak, yanak ve dil

kaslarındaki koordinasyon

bozukluk tükürüğün temizleyici özelliğini

ortadan kaldırmaktadır.

5.4.2 Ağız ve Diş Sağlığı 25

Zihinsel yetersizliği olan çocuklarda ağız ve diş

sağlığı sorunlarının başlamadan önlenmesi çok

önemlidir.

Diş fırçalamaya macunsuz olarak dişler çıkar çıkmaz

başlanmalıdır.

Düzenli olarak çocuk diş hekimi tarafından

kontrollerin yapılması gerekmektedir.

Yeme-yutma bozuklukları için yeme-yutma

terapistlerine başvurulmalı, fizyoterapistlerden de yemek

yeme sırasında gerekli uygun pozisyonların

öğrenilmesi gerekmektedir.

5.4.2 Ağız ve Diş Sağlığı 26

Ağız ve diş bakımında dikkat edilmesi gerekenler:

Dişler Fluroidli bir diş macunu ile her gün fırçalanmalı.

Eğer fırçalanması mümkün değilse gazlı bez veya parmak şeklinde fırçalarla temizlik yapmak

mümkün olabilir.

Eğer çocuğunuz dişlerini kendisi fırçalayabiliyorsa işlemi ona uygulayarak

gösterin. Elinden tutarak ilk fırçalamasında ona rehberlik edin.

5.4.2 Ağız ve Diş Sağlığı 27

Fırçalama işlemini kolaylaştırmak için

Kavrama yeteneği az olan

çocuklarda fırçanın tutma yeri tenis topu,

plastik el yastıkları gibi malzemelerle

kalınlaştırılabilir.

Fırça çocuğun eline geniş

yüzeyli elastik bir bantla

tutturulabilir.

Çocuk ağzını açmakta

zorlanıyorsa tahta bir çubuğun etrafına bez

sarılarak çocuğun bunu ısırması

sağlanıp dişler bu şekilde

fırçalanabilir.

5.4.2 Ağız ve Diş Sağlığı 28

5.4.3 Beslenme Sorunları 29

Beslenme Sorunları

Zihinsel yetersizliği olan bireyde kötü-yetersiz-

beslenme, obezite, çiğneme ve yutma güçlüğü, diş

problemleri, reflü, pika sorunu, gizli yemek yeme, aşırı yemek yeme isteği,

yemeği döküp dağıtmak gibi yeme bozuklukları bulunabilmektedir.

5.4.3 Beslenme Sorunları 30

Obezite

Zihinsel yetersizliği olan bireylerde yeme dürtü kontrolünün azlığından ya da beyinde iştah

merkezinin yetersiz çalışmasından dolayı aşırı kilo alma sorunu sık gözlenir.

Bu bireylerde obezitenin temel nedeninin uygun olmayan beslenme alışkanlığı ve hareketsizliktir.

5.4.3 Beslenme Sorunları 31

Öneriler:Diyetisyen

eşliğinde düşük enerjili dengeli

diyet planlanmalı, yüksek enerji

içeren besinlerden

sakınılmalıdır.

Aşırı kilo alımının

önlenmesinde ve boya göre

vücut ağırlığının dengelenmesind

e öğün atlanmamalıdır.

Yeterli ve dengeli

beslenme programları

uygulanmalı ve besinler sağlıklı

pişirme yöntemleri ile pişirilmelidir.

5.4.3 Beslenme Sorunları 32

Kötü ve Yetersiz Beslenme

Gereksinim duyulan besinlerin uzun süre eksik alınmasıdır.

Yanlış beslenme düzeni, besin alım kapasitesinin azlığı, besin gereksiniminin tam olarak belirlenmemesi veya bunu karşılayacak uygun beslenmenin planlanmamış olması

yetersiz beslenmenin temel nedenlerindendir.

5.4.3 Beslenme Sorunları 33

Çiğneme ve

yutma güçlüğü

Disfaji: Yutma güçlüğüdür.

Reflü: Ters yönde akış, ileri doğru seyreden sıvı akımının tersine dönmesidir.

5.4.3 Beslenme Sorunları 34

Öneriler:

Çocuğunuzda reflü varsa az az ve sık sık beslenmelidir.

Besinlerin oda sıcaklığında olması, fazla tatlı ve baharatlı olmaması gerekir.

Ailenin ve bakım verenlerin bilgilendirilmesi, düzenli kilo takibi, iyi seçilmiş gıdalar, eğlenceli egzersizler ve

ilaç kullanılıyorsa şeker ve yağ düzeylerinin takibi çocukların beslenme problemlerini önlemek için

yararlıdır.

5.4.3 Beslenme Sorunları 35

5.4.4 Fiziksel Etkinlik ve Spor 36

Fiziksel Etkinlik ve Spor

Zihinsel yetersizliği olan bireylerde motor

yetersizlik ve hareket kısıtlılığı nedeniyle

etkinlikte bulunmaları yetersizdir.

Düzenli yapılan egzersizler engelli

bireylerin sağlıklı bir yaşam sürmeleri açısından önem

taşımaktadır.

Fiziksel aktiviteden yoksun zihinsel

yetersizliği olan bireyler hareketsizlikten dolayı

çeşitli hastalıklara maruz kalmaktadırlar.

Zihinsel yetersizliği olan çocukları spora

yönlendirmek oldukça önemlidir.

5.4.4 Fiziksel Etkinlik ve Spor 37