7. Wykonywanie badań jamy ustnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Alicja J ędrzejczyk Wykonywanie badań jamy ustnej 322[03].Z1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007


1

Recenzenci: lek. med. Paweł Szymczyk mgr Katarzyna Zarębska Opracowanie redakcyjne: lek. stom. Alicja Jędrzejczyk Konsultacja: mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa

Poradnik stanowi podstawę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].Z1.02 „Wykonywanie badań jamy ustnej”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu higienistka stomatologiczna.

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


2

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 4 3. Cele kształcenia 5 4. Materiał nauczania 6

4.1. Organizacja stanowiska pracy 6 4.1.1. Materiał nauczania 6 4.1.2. Pytania sprawdzające 10 4.1.3. Ćwiczenia 10 4.1.4. Sprawdzian postępów 11

4.2. Badanie jamy ustnej 12 4.2.1. Materiał nauczania 12 4.2.2. Pytania sprawdzające 21 4.2.3. Ćwiczenia 21 4.2.4. Sprawdzian postępów 22

5. Sprawdzian osiągnięć 23 6. Literatura 27


3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności dotyczącą wykonywania badań jamy ustnej, wskazań do ich wykonania oraz ich interpretacji. W poradniku zamieszczono: – wymagania wstępne, umiejętności jakie powinieneś posiadać przed przystąpieniem do

realizacji programu jednostki modułowej, – cele kształcenia, umiejętności jakie opanujesz podczas realizacji programu jednostki

modułowej, – materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne, – pytania sprawdzające, które umoŜliwi ą ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń, – ćwiczenia zawierają: polecenie, sposób wykonania oraz wykaz materiałów do wykonania

ćwiczenia, pomogą ukształtować umiejętności praktyczne i zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,

– sprawdzian postępów pomoŜe ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń, – sprawdzian osiągnięć, po zrealizowaniu programu jednostki modułowej pozwoli ocenić

poziom nabytych umiejętności, – wykaz literatury.

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].Z1.01

Prowadzenie wywiadu chorobowego

322[03].Z1 Badania stomatologiczne

322[03].Z1.02 Wykonywanie badań jamy ustnej

322[03].Z1.03 Opracowywanie planu profilaktyczno-

leczniczego

322[03].Z1.04 Prowadzenie dokumentacji

stomatologicznej


4

2. WYMAGANIA WST ĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: – charakteryzować anatomię i fizjologię narządu Ŝucia, – wskazywać zmiany patologiczne występujące w jamie ustnej, – stosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, – przeprowadzać wywiad chorobowy, – rozróŜniać podstawowe urządzenia i narzędzia w gabinecie stomatologicznym.


5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: – zorganizować stanowisko pracy do badania narządu Ŝucia, – przygotować pacjenta do badania zewnątrzustnego i wewnątrzustnego, – zastosować środki ochrony indywidualnej, – przeprowadzić zewnątrzustne badanie przedmiotowe, – dobrać sprzęt i narzędzia do badania jamy ustnej, – przeprowadzić wewnątrzustne badanie przedmiotowe, – posłuŜyć się stomatologicznymi instrumentami diagnostycznymi, – zastosować zasady antyseptyki i aseptyki, – określić róŜnicę w uzębieniu mlecznym i stałym, – określić zmiany próchnicowe twardych tkanek zęba, – określić stan higieniczny jamy ustnej, – zinterpretować wyniki badania radiologicznego narządu Ŝucia, – ocenić stan jamy ustnej pacjenta na podstawie wyników przeprowadzonych badań, – wykonać diagram zębowy z zastosowaniem róŜnych metod, – wykorzystać wnioski z badań dla celów dyspanseryjnych, kariologicznych, ortodontycznych,

periodontologicznych i onkologicznych, – opisać stan jamy ustnej pacjenta w karcie badań kontrolnych, – posłuŜyć się specjalistycznym programem komputerowym, – zastosować zasady etyki.


6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Organizacja stanowiska pracy 4.1.1. Materiał nauczania Bardzo waŜnym elementem leczenia jest badanie pacjenta. Dzięki niemu moŜemy ocenić ogólny stan zdrowia i zaplanować dalsze postępowanie. PoniewaŜ pacjenci zgłaszają się z róŜnych powodów do gabinetu stomatologicznego, plan postępowania profilaktyczno-leczniczego moŜe być zróŜnicowany.

Badanie składa się z części podmiotowej, czyli wywiadu i przedmiotowej, czyli zewnątrz i wewnątrzustnego diagnozowania. Do dokładnego zbadania pacjenta potrzebne jest przygotowane stanowisko pracy. Gabinet powinien być wyposaŜony w unit stomatologiczny, asystor, stolik dla asysty, krzesełko dla lekarza i asysty oraz podstawowe narzędzia diagnostyczne.

Do narzędzi tych zaliczamy: − lusterko stomatologiczne, − zgłębnik czyli sondę, − pęsetę, − dmuchawkę wodno-powietrzną.

Lusterko moŜe słuŜyć do: oglądania, oświetlania pola zabiegowego, odsuwania tkanek miękkich w trakcie leczenia oraz diagnostyki opukowej zęba i ozębnej.

Zgłębnik słuŜy do sprawdzania ubytków, szczelności wypełnień, twardości tkanek zęba. Odmianą jest zgłębnik periodontologiczny, z podziałką na końcówce umoŜliwiającą zmierzenie głębokości kieszonki dziąsłowej.

Pęseta pomaga wprowadzać do jamy ustnej wałeczki ligniny, waciki, leki, chwytać róŜne drobne narzędzia (np. wiertła).

Dmuchawka wodno-powietrzna potrzebna jest do przepłukiwania, osuszania i przedmuchiwania zębów i przestrzeni międzyzębowych.

Wszystkie narzędzia powinny być sterylne i ułoŜone na stoliku. Przystępując do diagnozowania pacjenta musimy mieć odzieŜ ochronną: fartuch, rękawiczki, maseczkę.

Pacjent zgłaszający się do gabinetu oczekuje od zespołu stomatologicznego rzetelnego potraktowania jego osoby. Nie moŜna koncentrować uwagi tylko na „zębach”, ale postrzegać całego człowieka, z jego strachem, bólem, obawami i obiekcjami. Zgodnie z zasadami etyki potrzebne jest zrozumienie jego potrzeb i traktowanie z szacunkiem.

Badanie obliguje nas do dochowania tajemnicy zawodowej. Wszystkie dane, diagnozy i plan leczenia pozostają w gabinecie. Przygotowując się do badania musimy pamiętać o specyfice zabiegów, z jakimi utoŜsamiają stomatologię pacjenci. Wiadomo, Ŝe kojarzą je z bólem i dyskomfortem. Dlatego teŜ naleŜy zminimalizować te obawy. Rozmowa, muzyka i spokój powodują, Ŝe pacjent będzie bardziej otwarty i rzeczowy.

Specjalną grupę stanowią dzieci. Dla nich gabinet powinien być wyposaŜony w zabawki, ksiąŜeczki, malowanki a obsługa musi być delikatna, cierpliwa, ale jednocześnie konkretna, nastawiona na delikatną perswazję.

Pacjent powinien mieć wygodnie ustawiony fotel i zagłówek, dziecko odpowiednią podkładkę na siedzisko. Pod szyją kładziemy serwetę ochronną (włókninowo-foliową), na zagłówek jednorazowe pokrycie.

Przed badaniem pacjent płucze płynem odkaŜającym jamę ustną.


7

Jeśli pacjent jest bardzo zdenerwowany to wskazana jest premedykacja – podanie środka uspokajającego.

Całe badanie pacjenta musi być zapisane w karcie zdrowia. Zarówno podmiotowe jak i przedmiotowe, a takŜe badania dodatkowe. Zdjęcia rtg mogą być opisane lub dołączone do dokumentu.

Oznaczanie zębów Aby moŜna było porozumiewać się w zakresie leczenia pomiędzy gabinetami i w sposób jednolity zapisywać zmiany chorobowe, przyjęto umowny sposób oznaczania uzębienia.

Do najpopularniejszych naleŜą: − system Zsigmondiego, − Haderupa z poprawką Allerhanda dla zębów mlecznych. a)

prawa górna ćwiartka lewa górna ćwiartka

8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8

8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8

prawa dolna ćwiartka lewa dolna ćwiartka b)

Dla uzębienia mlecznego: 20 zębów.

V IV III II I I II III IV V

V IV III II I I II III IV V

Rys. 1. System Zsigmondiego: a) dla uzębienia stałego: 32 zęby, b) Zęby stałe oznaczamy cyframi arabskimi od 1 do 8

Zęby mleczne oznaczamy cyframi rzymskimi od I do V (od przyśrodkowych siekaczy do

ostatnich trzonowców). Numery te, zarówno w oznaczaniu stałych jak i mlecznych, wpisuje się w kąt utworzony

przez umowne granice podziału jamy ustnej na ćwiartki. Tabela 1. Przykłady znakowania zębów w systemie Zsigmondiego siekacz przyśrodkowy lewy górny

1

trzonowiec drugi prawy dolny

7

mleczny prawy kieł górny

III

mleczny lewy trzonowiec pierwszy dolny

IV


8

System Haderupa z poprawką Allerhanda Oznakowanie jest podobne jak u Zsigmondiego z tą róŜnicą, Ŝe zamiast kąta stosujemy

znak (+) dla zębów górnych i (–) dla zębów dolnych. W zaleŜności czy ząb jest po stronie lewej czy prawej znaki te stawiamy po odpowiedniej stronie cyfry. 8+, 7+, 6+, 5+, 4+, 3+, 2+, 1+ +1, +2, +3, +4, +5, +6, +7, +8, 8-, 7-, 6-, 5-, 4-, 3-, 2- ,1- -1, -2, -3, -4, -5, -6, -7, -8

Rys. 2. Diagram – zęby stałe

V+, IV+, III+, II+, I+ +I, +II, +III, +IV, +V

V-, IV-, III-, II-, I- -I, -II, -III, -IV, -V

Rys. 3. Diagram – zęby mleczne Przykład:

siekacz boczny górny lewy +2

przedtrzonowiec pierwszy dolny prawy 4-

mleczny siekacz przyśrodkowy dolny lewy -I

mleczny trzonowiec pierwszy górny prawy IV+

Dokumentacja medyczna musi być prowadzona bardzo dokładnie, a nadzór nad nią sprawuje lekarz. Przechowujemy ją 20 lat. Jest nam potrzebna do wglądu w trakcie leczenia, do planowania działań profilaktyczno-leczniczych, do celów epidemiologicznych, dyspanseryjnych, kariologicznych, ortodontycznych, periodontologicznych i onkologicznych. W diagramach zębowych umieszczamy informacje dotyczące: wypełnień, ubytków próchnicowych, koron i mostów, braków zębów, protez.

Oznaczenia poszczególnych zmian nie są juŜ tak ujednolicone, ale przyjmuje się, Ŝe: − C (caries) to ubytek próchnicowy, − W – wypełnienie, − K – korona, − M – most, − brak zęba – pozioma kreska, − X – ząb do usunięcia, − P – proteza.

Wykorzystano tu numerację zębów jak w systemach komputerowych.

K K W W W C C M M M W W – – 18 17 16 15 14 13 12 11 21 22 23 24 25 26 27 28

48 47 46 45 44 43 42 41 31 32 33 34 35 36 37 38

X C C C C K W W

Rys. 4. Przykładowy diagram zębowy


9

Odczytujemy: − zęby do leczenia – próchnica (11, 21, 42, 43, 44, 45), − zęby z wypełnieniami (15, 14, 13, 25, 26, 35, 36), − zęby pokryte koronami (34, 16, 17), − most (22, 23, 24), − brak zębów (27, 28), − zęby do ekstrakcji (46).

Obecnie dokumentację w formie pisemnej wypiera komputeryzacja. Większa dostępność, łatwe i czytelne w obsłudze programy ułatwiają pracę. Nowoczesne programy są tak konstruowane, Ŝe moŜna szybko i łatwo wykonać róŜne zestawienia.

W programach komputerowych istnieje moŜliwość znakowania według własnego uznania. MoŜna symbolom i kolorom przypisać oznaczenia i stosować je na diagramach trójwymiarowych. Mamy wtedy obraz dokładnego umiejscowienia ubytku lub innej struktury znajdującej się w jamie ustnej. a) zęby stałe

Góra prawa 1 Góra lewa 2 18 17 16 15 14 13 12 11 21 22 23 24 25 26 27 28

48 47 46 45 44 43 42 41 31 32 33 34 35 36 37 38

Dół prawy 4 Dół lewy 3 b) zęby mleczne

Góra prawa 5 Góra lewa 6 55 54 53 52 51 61 62 63 64 65

75 74 73 72 71 81 82 83 84 85

Dół prawy 7 Dół lewy 8

Rys. 5. Oznaczanie zębów dla celów komputerowych Specjalna komisja FDI w 1970 r. przyjęła, a obecnie Światowa Organizacja Zdrowia zaleca system znakowania dwucyfrowego. Pierwsza cyfra oznacza ćwiartkę łuku zębowego od 1 do 4 dla zębów stałych, od 5 do 8 dla mlecznych. Poszczególne zęby stałe oznaczamy od 1 do 8, a mleczne od 1 do 5. Znakowanie to ułatwia posługiwanie się systemami komputerowymi. Odczytując te oznaczenia naleŜy poszczególne cyfry czytać oddzielnie. Tabela 2. Przykłady znakowania zębów w systemie dwucyfrowym dolny lewy przyśrodkowy siekacz 31 – trzy, jeden dolny kieł prawy 43 – cztery, trzy górny prawy trzonowiec pierwszy 16 – jeden, sześć

Trudności diagnostyczne moŜe sprawiać uzębienie mleczne lub mieszane. WaŜna jest umiejętność odróŜniania zęba stałego od mlecznego. Czasami dorośli mają przetrwałe zęby (brak zawiązków zębów stałych) i nawet o tym nie wiedzą. Oznaczamy je systemem dwucyfrowym, w niektórych programach komputerowych literą M.

Zęby mleczne wyŜynają się od 6-go miesiąca do 24–30 miesiąca Ŝycia, a stałe od ok. 6-go do 12–13 roku Ŝycia.


10

Tabela 3. Porównanie zębów stałych i mlecznych Zęby mleczne Zęby stałe

– kolor białoniebieski – kolor Ŝółtobiały – mniejsze zmineralizowanie – większe zmineralizowanie – ilość zębów 20 – ilość zębów 28–32 – korony małe, drobne – korony duŜe – brak przedltrzonowców – obecność p/trzonowców – listewka szkliwna na policzkowych powierzchniach

(beczkowaty kształt) – brak listewki szkliwnej

– zwęŜenie szyjki silniejsze – zwęŜenie szyjki małe – brak falistości brzegów siecznych – brzegi sieczne pofałdowane, z wrębami – na rtg widoczne zawiązki zębów stałych, korzenie

szeroko rozstawione – brak widocznych zawiązków na rtg

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Z jakich części składa się wywiad lekarski? 2. Jakie są podstawowe narzędzia diagnostyczne? 3. W jaki sposób przygotowuje się pacjenta do badania? 4. W jaki sposób opisywane są zęby? 5. Jakie są cechy charakterystyczne dla zębów mlecznych? 6. Jakie są cechy charakterystyczne dla zębów stałych? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykorzystując tablice i atlas anatomiczny porównaj budowę zębów mlecznych i stałych. Na podstawie analizy modelu szczęki dziecka w wieku około lat 10, zaznacz na diagramie: zęby mleczne i stałe oraz wszystkie ubytki próchnicowe z ich lokalizacją.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zgromadzić materiały i odpowiednie przybory, artykuły piśmienne, atlas anatomiczny, tablice,

2) zaplanować tok postępowania, 3) zapisać w tabeli róŜnice pomiędzy uzębieniem mlecznym a stałym, 4) przygotować diagram zębowy według dowolnie wybranego systemu, 5) przeanalizować model uzębienia mieszanego ze wskazaniem zmian próchnicowych, 6) oznaczyć na diagramie zęby mleczne oraz zmiany próchnicowe, 7) zapisać wnioski.

Uzębienie mleczne Uzębienie stałe


11

WyposaŜenie stanowiska pracy:

− model uzębienia mieszanego ze zmianami próchnicowymi, − karta pacjenta, − diagram uzębienia, − odzieŜ ochronna, − atlas anatomiczny, − tablice dydaktyczne. Ćwiczenie 2

Wykonaj u kolegi/koleŜanki badanie uzębienia i zaznacz wyniki w diagramie. W trzech róŜnych systemach oznacz ewentualne zmiany próchnicowe i wypełnienia zębów.


1) zgromadzić narzędzia i materiały potrzebne do wykonania badania, 2) zorganizować stanowisko pracy, 3) zastosować przepisy bhp i zadbać o ochronę indywidualną, 4) wykonać diagram zębowy, 5) dokonać badania, 6) zapisać wyniki w diagramie, 7) oznaczyć w trzech róŜnych systemach zęby z próchnicą i zęby z wypełnieniami, 8) zaprezentować i omówić wyniki badania.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − karta pacjenta lub arkusz papieru, − odzieŜ ochronna, − unit stomatologiczny, − narzędzia diagnostyczne. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymienić części wywiadu lekarskiego? � � 2) rozróŜnić podstawowe narzędzia diagnostyczne? � � 3) scharakteryzować przygotowanie pacjenta do badania? � � 4) scharakteryzować sposoby opisywania zębów? � � 5) opisać system Haderupa? � � 6) opisać system Zsigmondiego? � � 7) scharakteryzować diagram zębowy systemu komputerowego? � � 8) wymienić cechy charakterystyczne dla zębów mlecznych? � � 9) wymienić cechy charakterystyczne dla zębów stałych ? � �


12

4.2. Wykonywanie badań jamy ustnej 4.2.1. Materiał nauczania

Badanie lekarsko-stomatologiczne składa się z dwóch części: podmiotowej, czyli wywiadu (anamnezy) i przedmiotowej (szczegółowego badania). Wywiad jest bardzo waŜny. Dobrze zebrany pozwala osiągnąć połowę sukcesu diagnostycznego. Nie ma ścisłych reguł mówiących o kolejności jego przeprowadzania.

Uwzględniając potrzeby pacjenta naleŜy wyczuć czy moŜna zadawać mu określone, kolejne pytania czy teŜ pozwolić mu na opowiadanie o jego obecnych dolegliwościach. NaleŜy poznać dane osobowe, miejsce zamieszkania i pracy, dane rodzinne. Wśród tych pytań uzyskujemy wiadomości o chorobach występujących w rodzinie (niektóre mogą być dziedziczne). Pacjent musi teŜ poinformować nas o wcześniejszych problemach zdrowotnych i ewentualnym leczeniu. Wszystkie te informacje naleŜy uporządkować. Większość pacjentów gabinetów stomatologicznych zgłasza się z określonymi dolegliwościami i oczekuje rzetelnego postępowania i szczerej rozmowy. Do trudnych pacjentów zaliczamy takich, którzy narzucają sposoby badania, diagnozy i leczenia. Aby tego uniknąć naleŜy kontrolować pacjenta, zadawać mu dodatkowe, celowe pytania, nie sugerować się uporem z jakim przedstawia niektóre dolegliwości. Karta choroby stanowi dokument prawny, wszystkie zgromadzone informacje powinny być w niej bardzo dokładnie i zgodne z prawdą zapisane.

Rys. 6. Schemat badania podmiotowego

Choroby ogólne zwane teŜ współistniejącymi rzutują na ocenę stanu ogólnego pacjenta i zaleŜy od nich dalsze postępowanie. Wiele z nich ma swoje odzwierciedlenie w wyglądzie jamy ustnej i jest przyczyną dolegliwości zgłaszającego się pacjenta.

Przykładem moŜe być cukrzyca, która jest chorobą przemiany materii (zmiany błony śluzowej, pieczenie, stany zapalne, utrudnione gojenie ran).

praca choroby ogólne

rodzina dane

osobowe

dolegliwości bólowe

umiejscowienie i promieniowanie

czas trwania, nasilenie, charakter

samoistne czy wyzwolone

inne objawy towarzyszące


13

W zaleŜności, z jakim schorzeniem mamy do czynienia trzeba pamiętać o odpowiednim zabezpieczeniu pacjenta w trakcie zabiegów (np.: podanie osłonowo antybiotyku, znieczulenia ze środkiem obkurczającym naczynia lub bez niego).

Uwagę zwracamy na uŜywki: tytoń, alkohol, narkotyki. Palenie tytoniu sprzyja zmianom nowotworowym oraz pobudliwości nerwowej, która moŜe objawiać się parafunkcjami, stomatodynią. Nie bagatelizujemy Ŝadnej informacji. Wszystko opisujemy bardzo dokładnie w karcie choroby. NaleŜy pamiętać, Ŝe niektóre dolegliwości i objawy nie są charakterystyczne dla jednej jednostki chorobowej, ale dla róŜnych i naleŜy to uwzględnić. Tabela 4 Przykładowe dolegliwości jako objaw chorób ogólnych

Dolegliwości Choroby Ogólne − obrzęk warg, wysypka − choroba uczuleniowa − nadŜerki, rozpadliny warg, kątów ust − niedokrwistość − nadŜerki, rozpadliny, suchość w jamie ustnej − cukrzyca − powiększony język − niedoczynność tarczycy − zmiana zabarwienia języka − choroby wątroby − zabarwienie sinicze języka, błon śluzowych − choroby serca − brązowy język − mocznica − rozpulchnienie, bolesność, krwawienie dziąseł − zaburzenia hormonalne

Badanie przedmiotowe

Po dokładnej anamnezie przystępujemy do badania przedmiotowego, w którym wszystkie informacje zdobyte w wywiadzie powinny znaleźć swoje odzwierciedlenie. Przygotowanego pacjenta, stosując podstawowe zasady aseptyki zaczynamy badać swoimi zmysłami: wzrokiem, dotykiem, węchem, słuchem.

Rys. 7. Schemat badania. Źródło [opracowanie własne] Badanie zewnątrzustne wygląd i skóra twarzy

głowa

oczy

okolica przyuszna

nos

węzły chłonne

Rys. 8. Schemat badania zewnątrzustnego

Zewnątrzustnie oceniamy wygląd powłok twarzy: skórę, jej zabarwienie, wykwity,

obrzęki, np.: bladość powłoki skórnej moŜe być wynikiem anemii. Zwracamy uwagę na proporcje twarzy, układ szczęk.

Badając głowę oceniamy ujścia nerwu trójdzielnego (nad- i podoczodołowego oraz zębodołowego dolnego). Bolesność tych miejsc moŜe wskazywać na neuralgię tego nerwu.

Badanie oczu moŜe informować o chorobach ogólnych: − przekrwione gałki oczne (nadciśnienie, niedobór witaminy B2), − blade (niedokrwistość), − suche (zespół Sjıgrena).

Badanie przedmiotowe

badanie wewnątrzustne

badanie zewnątrzustne


14

Badanie okolicy przyusznej pozwala ocenić bolesność rejonu stawu skroniowo-Ŝuchwowego, jego obrzęk, zmiany ruchomości i ewentualne trzaski. Sprawdzamy ruchy Ŝuchwy w stosunku do szczęki, trudności w rozwieraniu, zbaczania w jedną stronę. Nos powinien być bez wykwitów i wydzielin. Zmiany tej okolicy mogą wskazywać na awitaminozę B2, toczeń, choroby ślinianek i inne. Węzły chłonne nie powinny być wyczuwalne. Jeśli je wyczujemy to oceniamy ich twardość, spoistość, bolesność, stopień związania z podłoŜem.

Węzły sprawdzamy w kolejności, w jakiej zbierają chłonkę. Ma to znaczenie diagnostyczne dotyczące rozprzestrzeniania się zakaŜeń. Najpierw sprawdzamy podŜuchwowe i podjęzykowe. Dodatkowo badamy węzły przyuszne, potyliczne, szyjne, podobojczykowe. Często powiększenie węzłów jest pierwszym objawem chorób nowotworowych. Nie są one wtedy bolesne, więc nie dają dolegliwości. Dokładne badanie pacjenta zarówno zewnątrz jak i wewnątrzustne daje szansę na szybką reakcję i wyleczenie. KaŜda zmiana w wyglądzie węzłów obliguje nas do znalezienia przyczyny. Zdarza się, Ŝe zaatakowane są węzły, a nie moŜna znaleźć zmiany pierwotnej. Wtedy po usunięciu węzłów i radioterapii ok. 1/3 pacjentów ma szanse na wyleczenie.

Potwierdzenie w wywiadzie: − palenia tytoniu, − picia alkoholu, − styczność z czynnikami draŜniącymi, − brak higieny, − przewlekłe stany zapalne, − obrzęki, − niegojące się owrzodzenia, − bóle przy połykaniu, − przewlekła chrypka,

Powinno skłonić nas do skierowania pacjenta na badania dodatkowe i specjalistyczne (USG szyi, rezonans magnetyczny, tomografię czy rtg). Tabela 5. Węzły chłonne

Grupa węzłów Zakres zbioru chłonki Podbródkowe Warga dolna, bródka, zęby sieczne dolne

PodŜuchwowe przednie grupa A Warga górna, skrzydełka nosa, zęby górne przednie, przedtrzonowych, pierwszego trzonowca górnego, kły i zęby przedtrzonowe dolne

PodŜuchwowe środkowe grupa B Okolica policzka, pierwszy, drugi i częściowo trzeci ząb trzonowy górny, pierwszy i drugi trzonowiec dolny

PodŜuchwowe tylne grupa C Trzeci trzonowiec górny, dolny drugi i trzeci trzonowiec, ustna część gardła, migdałki

Badanie wewnątrzustne

Kolejność badania nie zawsze musi być zachowana, ale moŜe prowadzić to do przeoczenia istotnych dla diagnozy objawów. MoŜna je wykonać w następującej kolejności: − wargi, kąty ust, − przedsionek jamy ustnej, − policzki, − wędzidełka, − ujścia ślinianek przyusznych, − język, − ślinianki podjęzykowe i podŜuchwowe, − podniebienie twarde i miękkie,


15

− migdałki, − przyzębie, − zęby.

Oceniając wargi sprawdzamy zabarwienie, występowanie wykwitów, rozpadlin, nadŜerek. Zmiana zabarwienia moŜe świadczyć, np. o anemii. Zmiany w kątach ust mogą być objawem niedoborów witaminowych, zakaŜeń grzybiczych, zapaleń elektrogalwanicznych, cukrzycy i innych chorób.

Przedsionek jamy ustnej sprawdzamy w kierunku istnienia przetok, przemieszczenia gruczołów ślinowych, przyczepów wędzidełek. Jeśli są nieprawidłowo przyczepione mogą przyczyniać się do obnaŜania zębów, ich przemieszczania lub słabego utrzymania protez. Badamy je „testem odciągania”, obserwując zachowanie śluzówki, jej anemizację, odciąganie dziąsła.

Policzki powinny być pokryte róŜową, gładką, lśniącą i wilgotną błoną śluzową. Zmiany zabarwienia mogą sugerować anemię; pęcherzyki, pęcherze, grudki, nadŜerki czy plamy mogą świadczyć o róŜnych jednostkach chorobowych (leukoplakia, liszaj Wilsona, choroby wirusowe). Na policzkach na wysokości drugiego zęba trzonowego znajdują się ujścia ślinianek przyusznych. Brodawki ślinowe powinny być droŜne i wydzielać ślinę, nie powinny być powiększone ani bolesne. Wszelkie zmiany mogą świadczyć o ich kamicy.

Podczas badania języka oglądamy jego grzbiet, wygląd brodawek, zabarwienie, ruchomość. Pod językiem umiejscowione są ujścia ślinianek podjęzykowych i podŜuchwowych (waŜna jest ich droŜność). Niedostateczna ruchomość języka moŜe być objawem krótkiego wędzidełka, zmiana zabarwienia i przerost brodawek – zmian zanikowych lub nieŜytowych.

Podniebienie twarde i miękkie powinno być zaróŜowione, lśniące i wilgotne. Migdałki powinny być niepowiększone, róŜowe, bez wykwitów. Jakiekolwiek inne zabarwienie, grudki, pęcherzyki czy nadŜerki świadczą o zmianach patologicznych i mogą być objawem chorób ogólnych.

Przyzębie i zęby

Zwracamy uwagę na higienę. Stan oceniamy na podstawie odpowiednich wskaźników. Wyrostek zębodołowy pokryty jest dziąsłem. Oglądamy je i badamy dotykiem w celu sprawdzenia spoistości, objawu krwawienia, wysięku z kieszonek, zmian przerostowych, zanikowych, stanu brodawek międzyzębowych. W trakcie tego badania oceniamy ruchomość zębów. Mamy trzy stopnie rozchwiania: − ruchy poziome o wychyleniu do 1 mm, − ruchy poziome powyŜej 1mm, − ruchy poziome i pionowe.

Oprócz badania palpacyjnego istnieje moŜliwość diagnozowania za pomocą aparatu elektronicznego.

Sprawdzamy obnaŜenia korzeni zębów, starcie koron, usytuowanie w łuku. Starcie moŜe sugerować zaburzenia ze strony układu nerwowego lub wskazywać na urazy zgryzowe i parafunkcje.

WaŜne z punktu widzenia ortodontycznego jest badanie zgryzu. Przeprowadzamy je w zwarciu i rozwarciu szczęk. Sprawdzamy kształt łuków zębowych, braki i przemieszczenia zębowe, dostateczną ilość miejsca w łukach.

Zgryz oceniamy w zakresie stosunków pionowych, poprzecznych i przednio-tylnych. W zwarciu uwagę zwracamy na układ wzajemny pierwszych stałych trzonowców, kłów i zębów siecznych.

Prawidłowo guzek przedni policzkowy górnego pierwszego trzonowca wchodzi w przestrzeń międzyguzkową pierwszego dolnego trzonowca – jest to I kl. Angle’a. II klasa


16

Angle’a – guzek przedni policzkowy górnego pierwszego trzonowca wchodzi w przestrzeń między drugim przedtrzonowcem, a pierwszym trzonowcem dolnym.

III klasa Angle’a – guzek policzkowy przedni górnego pierwszego trzonowca wchodzi w przestrzeń pomiędzy pierwszym i drugim trzonowcem dolnym. Klasy te pozwalają diagnozować wady przednio-tylne. Tabela 6 Prawidłowe i patologiczne stosunki szczęki do Ŝuchwy [opracowanie własne] Stosunek szczęki

do Ŝuchwy Stan prawidłowy Stan patologiczny

Pionowe – siekacze górne zagryzają w 1/3

wysokości

– zgryz otwarty: brak kontaktu w zakresie zębów przednich lub bocznych,

– zgryz głęboki: nadmierne zachodzenie siekaczy,

Poprzeczne

– w odcinku bocznym guzki policzkowe przedtrzonowców i trzonowców zachodzą na guzki policzkowe zębów dolnych

– zgryz krzyŜowy jedno lub obustronny: zęby dolne zachodzą na zewnętrzne powierzchnie zębów górnych,

– zgryz przewieszony: powierzchnie policzkowe zębów bocznych dolnych stykają się z podniebiennymi powierzchniami zębów górnych,

Przednio- tylne – zęby stykają się triadami, z wyjątkiem dolnych siekaczy przyśrodkowych i ostatnich trzonowców górnych ,

– górne siekacze pokrywają dolne w 1/3 wysokości koron,

– pierwszy trzonowiec górny swym guzkiem policzkowym przednim wchodzi w bruzdę przednią trzonowca dolnego,

– kieł górny kontaktuje z dystalną powierzchnią kła dolnego

– tyłozgryz i tyłoŜuchwie: dotylne ustawienie łuku zębowego górnego w stosunku do dolnego,

– przodozgryz i przodoŜuchwie: siekacze dolne zachodzą na górne, łuk zębowy dolny jest wysunięty w stosunku do górnego

Higienistka stomatologiczna moŜe być pierwszą osobą, która uchwyci nieprawidłowości

w zgryzie. Takie badania w zakresie większych grup dają moŜliwość szybkiego reagowania: przez zapobieganie oraz wczesne podjęcie leczenia. Diagnostyka Tabela 7. Ogólna ocena przyzębia Dane z przeglądu za pomocą lusterka. 1) brak zmian – 0, 2) zapalenie dziąseł – 1, 3) zapalenie przyzębia – 2.

Tabela 8. Wskaźnik Russella Wskaźnik Russella PI : 0 – brak zapalenia, przyzębie czynnościowo wydolne, 1 – łagodne zapalenie, ząb nie jest otoczony dookoła, 2 – dziąsło w stanie zapalnym, ząb otoczony dookoła, przyczep nabłonkowy w normie, 6 – dziąsło w stanie zapalnym, kieszonki patologiczne, nie występują zaburzenia funkcji Ŝucia, 8 – utrata czynności Ŝucia zaawansowana destrukcja.


17

Wskaźnik Russella jest najczęściej wykorzystywany do badań epidemiologicznych. Obliczanie wskaźnika Russella:

− dla kaŜdego zęba przyznajemy wartość zgodnie z tablicą, − sumujemy wartości dla wszystkich zębów − dzielimy przez liczbę ocenianych zębów.

Interpretacja wskaźnika Russella: − klinicznie zdrowe przyzębie 0,0–0,2, − zapalenie dziąsła 0,3–0,9, − zapalenie przyzębia początkowe 0,7–1,9, − zaawansowane zapalenie przyzębia 1,6–3,8, − choroba w postaci krańcowej 3,8–8,0.

Wskaźnik ten wykorzystujemy do obliczania częstości zapaleń dziąseł (wartości 1 i 2) oraz zapaleń przyzębia (wartość 6 i 8). Tabela 9. Wskaźnik dziąsłowy Wskaźnik dziąsłowy – GI Oceniany tu zmiany jakościowe w dziąśle. 0 – zdrowe dziąsło, bladoróŜowe, 1 – łagodne zapalenie, lekka zmiana zabarwienia, brak krwawienia, 2 – umiarkowane zapalenie, zaczerwienienie i przerost dziąseł, krwawienie przy zgłębnikowaniu, 3 – cięŜkie zapalenie, czerwone zabarwienie, obrzęk i samoistne krwawienie.

Obliczanie wskaźnika GI:

− stan dziąsła oceniamy na 3 lub 4 powierzchniach przy danym zębie, − punkty dodajemy, − sumę dzielimy przez ilość powierzchni, − otrzymujemy wynik wskaźnika dla danego zęba.

Wskaźnik GI wykorzystujemy dla potrzeb dyspanseryjnych wyliczając dla grupy zębów lub grupy ludzi. Na jego podstawie zapalenia dziąseł dzielimy na: − łagodne 0,1–1,0 , − umiarkowane 1,1–2,0 , − cięŜkie 2,1–3,0. Tabela 10. Wskaźnik krwawienia z kieszonki dziąsłowej Wskaźnik krwawienia z kieszonki dziąsłowej moŜemy uchwycić tu wczesne stadium choroby. 0 – zdrowe dziąsło, brak krwawienia, 1 – dziąsło wyglądające zdrowo, krwawienie przy zgłębnikowaniu, 2 – zmiana zabarwienia,, krwawienie przy zgłębnikowaniu, 3 – zmiana zabarwienia, obrzęk, krwawienie, 4 –zmiana zabarwienia, zmiana wyglądu, kształtu, krwawienie, 5 – zmiana zabarwienia, zmiana wyglądu, kształtu, krwawienie, owrzodzenia.

Tabela 11. Wskaźnik periodontologicznych potrzeb leczniczych Obecnie najczęściej stosowany jest wskaźnik CPITN – periodontologicznych potrzeb leczniczych. Zapisujemy podstawowe objawy: 0 – brak objawów, 1 – krwawienie przy zgłębnikowaniu, 2 – kamień (nad- i poddziąsłowy), 3 – patologiczne kieszonki, 4 – kieszonki głębsze niŜ 6 mm.


18

Interpretacja wskaźnika CPITN Badanie przeprowadzamy specjalnym kalibrowanym zgłębnikiem periodontologicznym

w sześciu odcinkach uzębienia (17–14; 13-23; 24–27; 34–37; 33-43; 44–47). Zapisujemy najwyŜszą wartość wskaźnika dla danej grupy zębów.

Interpretacja potrzeb leczniczych: − 0–1 – poprawa higieny jamy ustnej, − 2–3 – poprawa higieny i profilaktyki profesjonalnej, − 4 – leczenie kompleksowe.

18 17 16 15 14 13 12 11 21 22 23 24 25 26 27 28

48 47 46 45 44 43 42 41 31 32 33 34 35 36 37 38

Rys. 9. Diagram z oznaczonymi sekstantami Twarde tkanki zębów

Zgłębnikiem diagnostycznym i lusterkiem oglądamy kaŜdą powierzchnię zęba w celu wykrycia ubytków próchnicowych. Istnieje moŜliwość oceny tych zmian na zdjęciach rtg lub nieinwazyjnie przy wykorzystaniu zjawiska fluorescencji czy diafanoskopii, są równieŜ dostępne preparaty, które wybarwiają zębinę próchnicową i dzięki temu mogą równieŜ słuŜyć do jej diagnostyki. Tabela 12. Podział kliniczny próchnicy

Podział kliniczny próchnicy: D1 – nienaruszone szkliwo tzw. plama próchnicowa, (próchnica początkowa) D2 – ubytek tylko w obrębie szkliwa, (próchnica powierzchowna) D3 – ubytek w obrębie szkliwa i zębiny (próchnica średnia) D4 – zmiana sięgająca miazgi (próchnica głęboka)

Przy D2, D3, D4 mogą występować dolegliwości na bodźce chemiczne i mechaniczne.

Inny podział uwzględnia specyficzną lokalizację zmian. WyróŜniamy tu: − próchnicę okręŜną – okolica przyszyjkowa, dookoła zęba i na zębach sąsiednich, − próchnicę wtórną – w zębie juŜ leczonym, przy wypełnieniu, − próchnicę nietypową – w zębach martwych, − próchnicę korzenia – występuje w obrębie obnaŜonych korzeni. Tabela 13. Podział próchnicy ze względu na przebieg

Próchnica ostra – szybki rozwój – ból sprowokowany – zębina próchnicowa Ŝółta

Próchnica przewlekła – długo nie daje dolegliwości – zębina ciemnobrązowa

Próchnica prosta – duŜy ubytek – brak dolegliwości samoistnych – ból prowokowany szybko ustępuje

Próchnica powikłana – daje objawy ze strony miazgi – ból samoistny

Ubytki próchnicowe zostały podzielone przez G. V. Blacka na 5 klas. Klasyfikacja ta

ułatwia przekazywanie informacji o leczeniu zębów pomiędzy lekarzami i w zespole stomatologicznym.


19

Tabela 14. Klasyfikacja ubytków według Blacka

Klasa I Zagłębienia anatomiczne zębów(powierzchnie zgryzowe trzonowców i przedtrzonowców, powierzchnie policzkowe trzonowców dolnych i podniebienne górnych oraz otwory ślepe siekaczy górnych bocznych).

Klasa II Powierzchnie styczne trzonowców i p/trzonowców. Klasa III Powierzchnie styczne zębów siecznych i kłów, zachowany kąt sieczny. Klasa IV Powierzchnie styczne zębów siecznych i kłów, zniszczony kąt sieczny. Klasa V Ubytki części przydziąsłowej wszystkich zębów.

Badania dyspanseryjne

Tabela 15. Wskaźniki próchnicy uŜywane do celów dyspanseryjnych Wskaźnik PUW – jest to stosunek sumy zębów z próchnicą (P), zębów usuniętych (U), zębów wypełnionych (W) do liczby osób badanych.

Wskaźnik frekwencji próchnicy – jest to stosunek liczby osób z próchnicą do liczby wszystkich badanych podany w procentach.

Zębowy wskaźnik intensywności próchnicy – jest to stosunek liczby zaatakowanych próchnicą zębów do liczby osób z próchnicą.

Wskaźnik powierzchniowy intensywności próchnicy – jest to stosunek liczby powierzchni zębów dotkniętych próchnicą do liczby osób z próchnicą.

Wskaźnik PUWp – jest to stosunek ilości powierzchni zębów zaatakowanych przez próchnicę (Pp), zębów usuniętych (Up), zębów wypełnionych(Wp) do liczby badanych osób.

Higiena jamy ustnej

Na profilaktykę próchnicy i schorzeń błony śluzowej ma wpływ higiena. Oceniamy ją: oglądaniem, zgłębnikowaniem i za pomocą wskaźników. Stosujemy wskaźniki: 1. Wskaźnik fuksynowy – obliczamy go sumując wartości liczbowe dla zabarwionych

powierzchni podniebiennych i policzkowych i dzieląc przez liczbę zębów. Wykorzystujemy tu następujące wartości liczbowe: – 0 – brak zabarwienia – 1 – zabarwiona 1/3 powierzchnia korony, – 2 – zabarwione 2/3 powierzchni korony, – 3 – zabarwione więcej niŜ 2/3 powierzchni korony.

2. Wskaźnik OHI (Oral Hygiene Index) – oceniamy powierzchnię 6 zębów. Wartość wskaźnika nalotu obliczamy sumując wartości z poszczególnych powierzchni i dzieląc na 6 zębów. Stosujemy tu punktację: – 0 – brak nalotu, brak kamienia, – 1 – nalot lub kamień do 1/3 korony, – 2 – nalot lub kamień do 2/3 korony, – 3 – nalot lub kamień powyŜej 2/3 korony.

3. Wskaźnik P.I. (płytki bakteryjnej) – Oceniamy tu grubość złogów nazębnych okolicy przyszyjkowej zębów badanych w 4 przestrzeniach dziąsłowych. Wartość tego wskaźnika otrzymujemy przez dodanie wartości liczbowych czterech powierzchni i podzielenie tej sumy przez 4. Wartości liczbowe: – 0 – brak płytki nazębnej, – 1 – niewidoczna okiem cienka warstwa płytki przylegająca do dziąsła, wykrywalna

zgłębnikiem,


20

– 2 – miękkie złogi w kieszonce dziąsłowej i na powierzchni zęba, widoczne gołym okiem,

– 3 – duŜe nagromadzenie płytki w kieszonce dziąsłowej i na powierzchniach zęba. Badania dodatkowe

Po dokładnym badaniu podmiotowym i przedmiotowym moŜemy pacjentowi zlecić badania dodatkowe, które będą nam pomocne w róŜnicowaniu niektórych jednostek chorobowych i niezbędne dla prawidłowej diagnozy.

Rentgenodiagnostyka (RTG) jest najczęściej wykonywanym badaniem dodatkowym w stomatologii.

Rodzaje zdjęć słuŜących do oceny: − zębowe – pojedynczych zębów, − zgryzowe – zębów zatrzymanych, − skrzydłowo-zgryzowe głównie do wykrywania ubytków próchnicowych na

powierzchniach stycznych, − panoramiczne – do oceny topografii struktur anatomicznych i zębów, zaników kostnych,

stopnia zaawansowania choroby przyzębia, − cefalometryczne – głównie w ortodoncji do pomiarów.

Oprócz rtg moŜemy wykorzystać do diagnostyki: rezonans magnetyczny, tomografię komputerową, USG.

W chorobach jamy ustnej stosujemy takŜe badania: − krwi (np.: przy podejrzeniu anemii, choroby niedoborowej), − moczu (np. cukrzyca), − histopatologiczne (zmiany z powiększeniem węzłów chłonnych, podejrzenie nowotworów), − cytologiczne (zmiany z powiększeniem węzłów chłonnych, podejrzenie nowotworów) , − bakteriologiczne i mikologiczne (nawracające stany zapalne), − fluorescencyjne (diagnostyka róŜnicowa chorób błony śluzowej jamy ustnej). Dokumentacja

Dane z wywiadu, bezpośrednie badanie jamy ustnej, Badania dodatkowe zapisujemy bardzo dokładnie w karcie pacjenta. W poradniach podstawowej opieki stomatologicznej dokumenty papierowe są standaryzowane. Karta zdrowia podstawowa zawiera tylko ogólne dane, w poradniach specjalistycznych jest rozbudowana w zakresie szczegółowego wywiadu i dokładnego badania. NajwaŜniejsze w diagnozowaniu jest potwierdzenie rozpoznania wszystkimi dostępnymi sposobami i badaniami dodatkowymi.

W nowoczesnych klinikach dokumentację papierową wypierają programy komputerowe. Dzięki nim moŜemy, np.: − prowadzić ewidencję wizyt i przebiegu leczenia, − współpracować z kamerą wewnątrzustną, − obrazowo przedstawić zmiany w jamy ustnej, − współpracować z radiowizjografią, − współpracować z pracownią protetyczną, − obsługiwać rachunki bankowe, − poddać obróbce zdjęcie rtg, − dokonać zestawień dla celów dyspanseryjnych, − dokonać zestawień dla Kas Chorych, − porozumiewać się z pacjentem przez Internet, − korzystać ze sklepów internetowych.


21

Programy te są wszechstronnie przygotowane do obsługi gabinetów stomatologicznych i moŜna je rozbudowywać o róŜne moduły w zaleŜności od potrzeb. Przyspieszają ewidencjonowanie i ułatwiają działanie gabinetu w zakresie promocji zdrowia.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie informacje zbierzesz w wywiadzie stomatologicznym? 2. Jakie choroby ogólne mogą dawać objawy i dolegliwości w jamie ustnej? 3. Z jakich elementów składa się badanie przedmiotowe? 4. Czym scharakteryzuje się badanie zewnątrzustne? 5. Czym scharakteryzuje się badanie jamy ustnej właściwej i przedsionka? 6. Czym scharakteryzuje się kariologiczne i ortodontyczne badanie zębów? 7. Czym scharakteryzuje się badanie przyzębia? 8. W jaki sposób dokonasz doboru wskaźników do oceny periodontologicznej? 9. Jakie są rodzaje próchnicy i ubytków próchnicowych? 10. Co to jest wskaźnik fuksynowy? 11. Do czego słuŜy wskaźnik OHI ? 12. Do czego słuŜy wskaźnik P.I.?

4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj pełne badanie stomatologiczne jamy ustnej kolegi/koleŜanki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przygotować stanowisko pracy, 2) zgromadzić narzędzia i materiały potrzebne do wykonania badania, 3) zastosować przepisy bhp i zadbać o ochronę indywidualną, 4) przygotować pacjenta, 5) dokonać badania, 6) wyniki zapisać w karcie zdrowia pacjenta, 7) przedstawić i omówić wyniki badania.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − karta zdrowia pacjenta, − odzieŜ ochronna, − unit stomatologiczny, − narzędzia diagnostyczne. Ćwiczenie 2

Przy wykorzystaniu 6 róŜnych, dowolnie wybranych wskaźników oceń stan kariologiczny, periodontologiczny i higieniczny jamy ustnej u kolegi/koleŜanki.


1) przygotować stanowisko pracy, 2) zgromadzić narzędzia i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,


22

3) zastosować przepisy bhp i zadbać o ochronę indywidualną, 4) dokonać badania i stosownych wyliczeń, 5) wyniki zapisać w karcie zdrowia pacjenta, 6) przedstawić i omówić wyniki badania.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − karta zdrowia pacjenta, − odzieŜ ochronna, − unit stomatologiczny, − narzędzia diagnostyczne, − kalkulator, kartka papieru.

4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz? Tak Nie 1) scharakteryzować wywiad stomatologiczny? � � 2) wymienić elementy składowe badania przedmiotowego? � � 3) scharakteryzować badanie zewnątrzustne? � � 4) scharakteryzować badanie jamy ustnej właściwej i przedsionka? � � 5) wykonać badanie kariologiczne i ortodontyczne zębów? � � 6) wykonać badanie przyzębia? � � 7) scharakteryzować rodzaje próchnicy i ubytków próchnicowych? � � 8) dokonać doboru wskaźników do oceny periodontologicznej? � � 9) scharakteryzować wykorzystanie wskaźnika fuksynowego? � � 10) określić, do czego słuŜy wskaźnik OHI? � � 11) określić, do czego słuŜy wskaźnik P.I.? � �


23

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Zestaw zawiera 20 zadań. 5. Do kaŜdego zadania przyporządkowane są 4 moŜliwe odpowiedzi, tylko jedna odpowiedź

jest prawidłowa. 6. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak X przy odpowiedzi

prawidłowej. W przypadku pomyłki zakreśl błędną odpowiedź kółkiem i ponownie zaznacz X odpowiedź prawidłową.

7. Za kaŜdą prawidłową odpowiedź otrzymujesz 1 punkt, za złą odpowiedź lub jej brak 0 punktów.

8. Rozwiązuj zadania samodzielnie. 9. Na rozwiązanie testu masz 40 minut. ZESTAW ZADA Ń TESTOWYCH

1. Zgłębnik periodontologiczny naleŜy do narzędzi

a) diagnostycznych. b) chirurgicznych. c) do usuwania złogów nazębnych. d) do przenoszenia leków.

2. Nieprawdą jest, Ŝe pacjent przed badaniem powinien a) mieć przygotowany fotel stomatologiczny. b) wypłukać usta płynem odkaŜającym. c) oswoić się z bólem i dyskomfortem. d) otrzymać jednorazowy kubeczek i serwetę.

3. Oznaczanie zębów przez wstawienie cyfry arabskiej (1–8) w kąt utworzony przez umowną

granicę podziału jamy ustnej na ćwiartki został wprowadzony przez a) Zsigmondiego. b) Haderupa. c) Allerhanda. d) Światową Organizację Zdrowia.

4. Zęby stałe

a) mają w łuku przedtrzonowce. b) posiadają listewkę szkliwną. c) mają zawiązki zębów. d) mają silne zwęŜenie szyjki.

5. Anamneza to

a) badanie dodatkowe. b) badanie zewnątrzustne. c) badanie zewnątrzustne. d) wywiad.


24

6. Wywiad środowiskowy pacjenta

a) nie jest waŜny w przygotowaniu pacjenta. b) moŜe wskazać, np. na choroby dziedziczne i związane z wykonywaną pracą. c) pomaga w badaniach dyspanseryjnych. d) ułatwia kontakt z pacjentem.

7. Badania przedmiotowego dokonujemy a) tylko wzrokiem. b) tylko narzędziami. c) wzrokiem, słuchem, dotykiem, węchem. d) tylko przy uŜyciu aparatury specjalistycznej.

8. Węzły chłonne a) powinny być twarde. b) powinny być widoczne. c) nie powinny być wyczuwalne. d) powinny być bolesne.

9. Zmiany w jamie ustnej

a) są charakterystyczne tylko dla chorób ogólnych. b) są charakterystyczne tylko dla chorób miejscowych. c) mogą być objawem chorób ogólnych. d) są zawsze uwarunkowane sposobami Ŝywieniowymi.

10. W kamicy ślinianek nie stwierdzamy

a) zmian w moczu. b) obrzęku ślinianki lub jej ujścia. c) powiększenia węzłów chłonnych. d) zmian w obrazie rtg.

11. Z zębów górnych przednich chłonkę zbierają węzły chłonne

a) podbródkowe. b) podŜuchwowe A. c) podŜuchwowe B. d) podŜuchwowe C.

12. Zgryz otwarty jest przykładem zaburzeń a) liczby zębów. b) stosunku pionowego szczęki do Ŝuchwy. c) stosunku poprzecznego szczęki do Ŝuchwy. d) stosunku przednio-tylnego szczęki do Ŝuchwy.

13. Nieprawidłowe wędzidełka mogą być przyczyną a) obnaŜania zębów. b) powiększenia węzłów chłonnych. c) rozwoju próchnicy. d) zaburzeń pionowych w zgryzie.


25

14. Wskaźnik płytki bakteryjnej stosujemy do oceny a) higieny jamy ustnej. b) frekwencji próchnicy. c) twardych tkanek zęba. d) rozchwiania zębów.

15. Zmiana zabarwienia, kształtu, krwawienie i owrzodzenia są charakterystyczne dla wskaźnika a) Russella. b) dziąsłowego. c) krwawienia z kieszonki dziąsłowej stopień 5. d) krwawienia z kieszonki dziąsłowej stopień 1.

16. Periodontologiczne potrzeby lecznicze badamy wskaźnikiem a) dziąsłowym. b) PUW. c) CPITN. d) Russella.

17. Próchnica średnia a) daje objawy ze strony miazgi. b) obejmuje szkliwo i zębinę. c) zajmuje ubytki przydziąsłowe. d) daje bóle samoistne.

18. Ubytki w zagłębieniach anatomicznych są charakterystyczne dla klasy a) I Blacka. b) II Blacka. c) III Blacka. d) IV Blacka.

19. Do wykrywania zmian próchnicowych najlepsze jest zdjęcie rtg

a) zgryzowe. b) skrzydłowo-zgryzowe. c) panoramiczne. d) cefalometryczne.

20. Fluorescencja jest a) badaniem słuŜącym do róŜnicowania choroby błony śluzowej jamy ustnej. b) metodą badania zgryzu. c) metodą leczenia błony śluzowej. d) badaniem węzłów chłonnych.


26

KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko ................................................................................. Wykonywanie badań jamy ustnej Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedź Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d

Razem:


27

6. LITERATURA 1. Gajda Z.: Wybrane zagadnienia ortodoncji w praktyce lekarza stomatologa. PZWL,

Warszawa 1997 2. Jańczuk Z.: Podręcznik dla asystentek i higienistek stomatologicznych. PZWL, Warszawa

1999 3. Jańczuk Z., Banach J.: Choroby błony śluzowej jamy ustnej i przyzębia. PZWL, Warszawa

1995 4. Jańczuk Z.: Zarys kliniczny stomatologii zachowawczej. PZWL, Warszawa 1981 5. Stawiński K.: Podręcznik dla pielęgniarek i higienistek stomatologicznych. PZWL,

Warszawa 1984

Education

7. Wykonywanie badań jamy ustnej