DIDYMA:İKİZLER ŞEHRİ

ANTİK DÜNYANIN KEHANET MERKEZİ

DENİZ, KUM VE GÜNEŞİN ÜLKESİ:DIDYMA

"Didyma", "Brankhidai" (Brankhitler Ülkesi)

TELL ME DIDYMA

Dişi Titan Leto baş tanrı Zeus ile birleşir ve daha sonra kehanet merkezi olacak olan kutsal alanda Apollon’a gebe kalır.

Apollon, Brankhos adlı çobanı kutsal kaynağa (ayazma) koruyucu yapar ve ona bilicilik yetisini verir. Anadolu’nun en ünlü kehanet merkezlerinden biri olan Didyma’daki Apollon kehanet merkezi, coğrafik olarak, aslında Karia’ya ait olan bir yarımada üzerindedir.

Brankhidai olarak da anılan kutsal alanın kuruluşu MÖ 2. binyıla dayanır.

Didyma, MÖ 8. yüzyıldan MÖ 494’teki Ioni Ayaklanması’na kadar özerk bir kehanet merkezi olarak Brankhid rahipleri tarafından yönetilir.

Didyma,

mukaddes emanetleri, zengin hazineleri, kutsal suyu (kuyu) ve kutsal koruluğu ile tanınır. Bu korulukta Apollon'un kutsal ağacı defne yetiştirilirdi. Didyma Apollon tapınağı dipteros tipinde bir mabet olup. cift

sıra sutun cemberi ile cevrilidir. Kutsal alan, ilk kuruluşunda olasılıkla kaynak suyu ve bir

sunaktan ibarettir. İlk yapı kalıntısı, M.Ö. 8. yy.’ın sonu ile 7.yy.’ın başında, kuzeydoğu-güneybatı yönlenmesinde, üç tarafı çevrili kerpiçten basit bir sekos olarak karımıza çıkar.

Tapınak hakkında ilk bilgileri 1834 tarihlerinde Anadolu'yu gezen Fransız seyyahı Charles Texier ve Halikarnassos'da (Bodrum) kazılar yapan İngiliz arkeologu Newton topladılar,

Didyma Apollon tapınağındaki ilk kazılar, 1858 yılında İngiliz heyeti tarafından yapıldı, fakat bu kazı ilmi olmaktan uzaktı.

1872 Yılında tapınakta Fransızlar Thomas ve Rayet başkanlığında çalıştılar. Sistemli kazılar ancak 1904'te Berlin müzesi adına almanlar tarafından

yapılmağa başlandı. Bu kazı devrin ünlü arkeologu Prof. Theodor Wiegand başkanlığında 1913 yılına kadar devam etti,

1924 – 1925 Yıllarında yine almanlar tarafından tapınakta çalışıldı. Bu kazıların toplu sonuçları 1941 yılında H. Knackfuss tarafından Didyma adlı bir kitapta yayımlandı. Son yıllarda ise Alman Arkeoloji enstitüsü tapınakta yeniden çalışmalara başladı.

Anadolu topraklarında kurulan en büyük ve en zengin Ion tapınağı.

Kutsal emanetleri, kutsal kuyusu ve kutsal defne korusuyla ünlü bilim ve sanatın merkezi

Milet’in kutsal alanı. Savaşlara, depremlere, yıkımlara inat Didyma yaklaşık 3 bin yıldır ayakta... Didyma Antik Kenti Aydın ilinin Söke ilçesi, Yeni

Hisar köyü (Yoran) sınırları içerisinde yeralan Didyma, Apollon Tapınağı ile ünlüdür.

Didyma’nın hazinesi sayılan Apollon Tapınağı, o zamanki adıyla Didymaion M.Ö. 560’ta inşa edildi ve antik dünyanın en önemli kehanet merkezlerinden biri haline geldi.

Efsaneye göre, tanrı Apollon bir gün Didim yöresinde çobanlık

yapan Brankhos’a rastladı. Brankhos’tan çok hoşlandı ve ona

kehanetin sırlarını öğretti.

Çoban Brankhos, defne ormanı ve su kaynağının bulunduğu, bugünkü tapınağın yerinde, Apollon adına ilk tapınağı yaptı.

Zaman içinde Brankhos soyundan gelenler Brankhidler olarak anıldılar

PERS İSTİLASI

Tapınak, uzun süre, orada yaşayan ve Brankhidler adı verilen aile tarafından

yönetildi. Ta ki M.Ö. 494’te Persler Miletos’a saldırıncaya kadar. Pers saldırısısırasında, Miletos şehri ile Apollon Tapınağı da yerle bir oldu. Tapınakta bulunan, Apollon’un bronz heykeli Pers başkenti Ekbatan’agötürüldü. Ünlü tarihçi Herodot olayı şöyle anlatır:

“Brankhidler tanrılarına sadakatsizlikle suçludurlar; tanrıya sunulmuş hazineleri hiç duraksamadan Pers kralına teslim etmiş ve ihanetlerini izleyecek olaylardan kurtulmak için de onun peşinden Pers ülkesine kaçmışlardır.

Yüz elli yıl sonra İskender buraya dek geldi. Ordusundaki Miletoslular’a ne yapması gerektiğini sorduktan sonra, yerleşmeyi yerle bir etti. Böylece babalarının işlediği suçun cezasını oğullar ödemişlerdir.”

Brankhidlerin Tanrılara İhaneti

Herodotos; İ.Ö. 494 yılında İonia Ayaklanması başarısızlıkla sonuçlanıp, Miletos düşünce, Dareios’un hem tapınak, hem de bilicilik yerini yağmalayarak yaktığını anlatır.

Oysa Strabon ile Pausanias aynı eylemi Kserkses’in İ.Ö. 479’da Plataia’daki yenilgisinden sonra , Yunanistan’dan dönerken gerçekleştirdiğini yazarlar. Bu olayda Brankhidler tanrılarına sadakatsizlikten suçluydular; tanrıya sunulmuş hazineleri hiç duraksamadan Pers kralına teslim etmiş ve ihanetlerini izleyecek olaylardan kurtulmak amacıyla, onun peşinde Pers ülkesine kaçmışlardı

DİDYMA MİLETOS’A BAĞLANIYOR

Büyük İskender M.Ö. 334’te Miletos’u aldıktan sonra kehanet merkezinin yönetimi Miletos kentine verildi. Didyma Miletos’un kutsal alanı oldu. Kazanılan zaferin coşkusuyla olsa gerek, Miletos kâhini, Büyük İskender’i Zeus’un oğlu ilan etti.

Ve hemen yıkılan tapınağın yerine, hatta onun temelleri üzerine, İon dünyasının en büyük tapınaklarından birinin yapımına başlandı. Daha sonra, Apollon Tapınağı’ndan çalınan bronz Apollon heykeli Suriye Kralı I. Seleukos tarafından bulundu ve Didyma’ya geri verildi.

Miletoslular, M.Ö. 300 dolaylarında başladıkları tapınağı tamamlayabilmek için iki yüz yıl boyunca çalıştılar ama ölçüleri çok büyük tutulan tapınağı bir türlü bitiremediler.

Suriye Kralı I. Seleukos ve Didyma

Yine de Didyma asıl canlanmasını Seleukos’a borçludur. Seleukos İ.Ö. 300 dolaylarında eski tapınağın bulunduğu yerde, bugün kalıntılarını gördüğümüz dev yapının inşaatını başlattı. Yeni kutsal alan kısa zamanda büyük bir zenginliğe kavuştu. Hellenistik devre ait olan Didyma Apollon tapınağının mimarları Efesli Paionius ve Miletli Daphis'tir.

M.O. 300 de inşasına başlanan tapınak, planın haddinden fazla buyuk tutulmuş olmasından M.S. 2. yuzyıl ortalarına kadar inşaatı devam etmişse de, bir turlu tam manasiyle nihayete erdirilememiştir.

İ.Ö. 278 yılında istilacı Galatların saldırılarından çok zarar gördü. 

FELSEFENİN BEŞİĞİNDE KEHANET!

Şiirin, ışığın, müziğin, hekimliğin tanrısı Apollon aynı zamanda kehanetin de tanrısıydı. İsterse, kâhinlik yeteneğini diğer insanlara verebilirdi. Kehanet antik çağın en gözde ‘yönetim aygıtı’ ve inancın temel taşlarından biriydi. Rasyonel düşüncenin ilk filizlerini verdiği, bilimin ilk merkezlerinden biri sayılan Miletos’ta bile..

Kutsal alana çoğunlukla deniz yoluyla gelen ziyaretçiler, Panormos limanından karaya çıkar, Miletos’u Didyma’ya bağlayan, Kutsal Yol’dan yürüyerek tapınağa ulaşırlardı.

Ziyaretçiler arasında, geleceğini öğrenmek isteyen sıradan insanların yanı sıra, bir savaşın karar arifesindeki krallar da olurdu.Bayram alayları bu kutsal yoldan

harekete geçer, tapınağın çevresinde meşale koşuları, çeşitli yarışlar yapılır, şenlikler düzenlenirdi.

18 kilometrelik Kutsal Yol’un Didyma’ya yakın son iki kilometresinde ziyaretçileri, geniş koltuklarda oturan kadın ve erkek Brankhidler’in heykelleri karşılardı.

M.Ö. 6. yüzyılda yapılan bu heykellerden pek çoğu 1858 yılında İngiliz arkeolog Newton tarafından British Museum’a gönderilinceye kadar orijinal yerlerinde, ait oldukları topraklarda, ziyaretçilerini karşılamaya devam ettiler.

Bu arkaik tapınak bir cok hukumdarın, hatta Lidya Kralı Kresus'unziyaretine mazhar olmuştur. Kehanet yeri olan buraya, krallar savaşlarından once gelip danışırlardı

Didyma Tapınağın Avludan Görünümü

Tapınak planı, alışılmışın dışındadır. Pronaos, kehanet cevabı bekleyenler için bekleme odası görünümündedir ve tapınağın iç bölümlerine geçişe olanak tanımaz.

Cellaya, pronaosun güney ve kuzey köelerinden, ancak bir kişinin geçebileceği boyutlarda açılmış olan iki eğimli koridor ile inilir. Cellada; kutsal kaynak, kutsal ağaç ve içerisinde kült heykelinin de yer aldığı naiskos bulunur.

Didyma hiçbir zaman kent olamamıştır.

SORULARLA DİDİMYA

Didim’deki tapınak kimin adına yapılmıştır?Güneş, ışık, müzik ve kehanet tanrısı Apollon adına yapılmıştır.

Neden ziyaret edilir?Tanrılardan fikir alma, onlara adak sunmak için.

CELLA: Tapınağın içinde tanrı heykelinin korunduğu kutsal bölüme verilen ad.

PRONAOS: Bir tapınakta genellikle doğuda yeralan ve cella‘ya (naos) geçit veren ön odaya verilen ad. Antik Yunanda tapınakların naosa girilmeden önceki bölümüdür

Yunanistandaki Apollon tapınakları? Yunanistan'da, Apollon tapınakları Corinth, Bassae, Patroos ve Delphi bulunur. 

Günümüzdeki kaıntılar ilk tapınağa mı ya da ssonraki döneme mi aittir? M.Ö. 334 yılındaki Granikos zaferinden sonra günümüzde kalıntılarını gördüğümüz Hellenistik Döneme aittir.

Apollon’un kutsal ağacı nedir?Defne (Daphne Apollon mit bkz)

Apollon ve liri(İst.Arkeoloji Müzesi)

Neden İkiz Şehir denilir Didyma için? Didyma"  "IKIZ KARDES" anlamına gelir. Bu tapınağa Didyma denmesinin nedeni ise Apollon’un , Tanrıça Artemis'in ikiz kardeşi olmasıdır.

Büyük İskender’i kim Zeus’un oğlu ilan etti?Didyma Kahini Brankhid heykellerini İng kim götürdü? İngiliz arkeolog Charles Newton Apollon tapınağı kim tarafından tahrip edildi? Apollcn tapmağı, Pers Kralı

Darius tarafından M.O. 494 de tahrip edilmiş. Bugün ayakta kalan kalıntısı ayakta duran Hellenistik devre ait olan tapınağın inşaatına, İskender'in Pers zaferinden sonra başlanmıştır.Bizanslılar tarafından da kullanılan tapınak bir yangın neticesinde harap olmuş ve 15. vuzvılda da bir zelzele ile yıkılmıştır.Duvarlar ile birlikte bugun ancak 3 sutunu ayakta durmaktadır.

Didyma. Turkey. A frieze with griffon motifs adorns the inner sacred courtyard Adytum walls of the Greek Temple of Apollo

Griffon nedir?

Cella'yı çevreleyen duvarlar üzerinde yerleştirilmiş olan ve `Afrodisias Heykel Okulu' sanatçıları tarafından yapılan, baş ve kanatları kartal, gövdesi aslan biçimindeki `Griffon' adı verilen mitolojik yaratıkların apollon hazinelerini bekledikleri kabul edilir.

Aiskhylos tarafindan "havlamayan, uzun gagali, kanatli kopekler" olarak tanimlanirlar.

M.Ö. 3. binden itibaren Mezopotamya, Suriye ve Mısır sanatlarında rastlanan karışık yaratıklar tanrıların insan şeklinde görülmesiyle ortaya çıkarlar. Tanrısallıklarını vurgulamak için doğaüstü bir şekilde gösterilirler. Yeryüzü ve gökyüzünün en güçlü hayvanlarının birleşimiyle oluşurlar ve dayanılmaz bir güce sahiptirler. Grifon da bu yaratıklardan biridir. Aiskhylos’un ‘Prometheus’unda ve Heredot Tarihi'nde sözü geçen bu efsanevi varlığa Yunanca’da gryps denir. 

Apollon tapınağının mimarları kim? Eserin mimarları `Miletli Daphnis' ile `Efesli Paionios' dur.

Didyma’da neden yerleşim yok?Kehanet merkezi, sadece kahinlerin yaşadığı bölge.

Sthenno ve Euryale kim?Medusa’nın kız kardeşleri. Didyma Miletos’a nasıl bağlanır? Didyma Antik

Şehri Didim ilçesinde Miletos’un 18 km. güneyindedir. Biliciler (Kahinler) kenti olarak ünlenen Miletos’tan gelen, mermer döşeli, iki yanında yatan aslan ve oturan adam heykelleri bulunan kutsal yolla bağlanır.

DİPTEROS?

Yunan tapınağının etrafında 2 sıra sütun kullanılarak elde edilen plan tipi. 2 sıra sütun kullanılması ile tapınağın görkemi artar, adeta bi sütun ormanına döner.

DIDYMA İKİZLERİN KÖKENİ

Anadolu’da yer alan kutsal alanlar içinde antik kaynaklarca en fazla anılan kutsal alan Didyma’dır

 Didymeus sıfatının, Yunanca’da ikizler anlamına gelen “didymos”kelimesi ile olan benzerliği nedeniyle; Apollon’un kardeşi Artemis ile birlikte tapınım görmüş olduğu, kelimenin tanrı ve tanrıçayı, iki tapınağı işaret ettiği düşünülür.

Didyma adı ile, kutsal alanda bulunan iki su kaynağı veya kurulu olduğu bölgedeki ikitepenin ifade edilmeye çalışıldığı biçimde aktarımlar da vardır Ancak kutsal alanda iki tapınak, iki kaynak veya iki tepe yoktur

DIDYMA YUNANCA MI YERLİ BİR DİL OLABİLİR Mİ?

Didymos’un Yunanca’da değil de yerli dillerde bir karşılığı olmalıdır.

Karia’daki Idyma, Loryma, Sidyma gibi yerli kent isimlerinde olduğu gibi, Didyma’nın da Karia dilinde bir karşılığı olması gerektiği düünülür.

TAPINAĞA KURBAN ADAK EDİLMİŞ MİDİR?

Tapınmanın merkezinde kurban ritüeli bulunmaktadır. Kurban edilen hayvanlar boğa, koyun ve keçidir.

Seleukos Nikator ve Antiokhos’un M.Ö. 288 yılında Didyma’ya adak olarak 1000 adet koyun ve 12 adet boa göndermi oldukları, yazıtlarla belgelenebilmektedir

KİM NE BAĞIŞLADI?

Mısır Firavunu Nekho, MÖ604 civarında kendi zırhını ve MÖ 6. yüzyılın ilk yarısında Kroisos birçok değerli hediyeyi, tıpkı Delphi’ye yaptıkları gibi, Didyma’daki kutsal alana bağışlamışlardır.

Diğer adak hediyeleriarasında çok sayıda silah, özellikle ok uçları dışında çok çeşitli aynalar da diğer bronz aletleri teşkil eder.

KAHİNLER ERKEK Mİ KADIN MI?

Didyma’da Arkaik Çağ kehanet ritüelleri, sunulu biçimi ile Hellenistik Çağ’ın uygulamaları arasında farklılıklar görülmektedir. Brankhos sülalesi zamanında, kahinlerin erkek oldukları, cevapların doğrudan tanrının ağzından ve düz yazı biçiminde yazıldığı, ele geçen Arkaik Çağ kehanet metinlerinden anlaşılmaktadır.

Persler’in, Brankhos sülalesi ile birlikte Ektabana’ya götürmü oldukları Apollon kült heykelinin, Seleukos tarafından geri getirilmesi ile, yaklaşık bir buçuk asır sonra yeniden başlayan

Hellenistik Çağ kehanet cevaplarındaki en büyük farklılık, cevapların Delphi’de olduğu gibi dizeler halinde verilmesidir.

Erkek kahinlerin yerini, yine Delphi’deki gibi, kadın kahinler almıştır ve cevap dili de benzer biçimde değişmiştir. Artık tanrı doğrudan

konuşmaz. Yazıtlarda, önce sorunun yazıldığı ve ardından tanrı dedi ki diye belirtilerek, cevabın verildiği görülmektedir.

MEDUSA VE DIDYMA

Didim'in En Önemli Sembollerinden Biri Olan Medusa ; Yunan Mitolojisinde Yeraltı Dünyasının Dişi Canavarı Olan Üç Gorgona' Dan Biridir.

Bu Üç Kız Kardeşten Yalnızca Yilan Saçlı Medusa Ölümlüdür Ve Kendisine Bakanları Taşa Çevirme Güçüne Sahiptir. Bu Sebeple Antik Dönemde Büyük Yapıları Ve Özel Yerleri Kötülüklerden Korumak Için Medusa Kabartmaları ve Resimleri Kullanılmıştır.

Medusa, Yaşamına Çok Güzel Bir Genç Kız Olarak Başlamıştır. O Kadar Güzeldir Ki Tanrıçaların Kıskançlığını Üzerinde Toplamış, Tanrıları Da Peşinde Koşturmuştur. Tanrıça Athena ( Zeus'un En Çok Sevdiği Kızı) Onu Çok Kıskanmaktadır Özellikle. Denizlerin Tanrısı Poseidon Ise Medusa'ya Hayrandır. Başı Öylesine Dönmüştür Ki Bir Gün Athena'nın Tapınağında Medusa'ya Zorla Sahip Olur.

Bu Durumu Kendisi Için Aşağılayıcı Bulan Athena, Medusa'yı Gorgon Yaparak Cezalandırır. Çok Çirkinleşmiş, Saçları Yılana Dönüşmüştür, Yüzüne Bakanlar Taş Kesilmektedir.

Didymaion ve Miletos arasındaki yolun Panormos limanından başlayarak iki kenarına dizilmiş tahtta oturan, elbise ve manto taşıyan Brankhid heykelleri Arkaik dönemin bilinen en eski oturan heykelleridir.

Oturan erkek heykelleri Branchos’lardan gelen ve Apollon’un rahipleri olarak değerlendirilen Brankidler olarak günümüze kadar tanınmışlardır. Araştırmacılara göre bu heykeller Teichiussa çevresindeki küçük bir soylu ailenin tanrıya ithaf edilmiş kendi heykelleridir. 

CHİTON(KHITON)

Homeros’un destanlarında adı sıkça geçen khiton Antik çağların erken dönemlerinden beri bilinen bir giysi parçasıdır. 

Olasılıkla Akkadca “keten” anlamına gelen “kitu” kelimesinden türemiş olup “manto” veya “örtü” anlamına gelmekteydi.

APOLLON &DAPHNE AŞKI

MEDUSA &ICONIUM

MS sonra 4. Yüzyılda gerçekleşen Hıristiyan egemenliği döneminde kadar Konya ve yöresi önemli bir pagan merkez konumundaydı. Hıristiyanlık öncesi dönemde Hitit dininden Eski Yunan dinine kadar birçok çoktanrıcı ve pagan inanç sistemi Konya ve civarında varlığını sürdürmüştür.

Konya şehrinin isminin (antik dönemdeki Iconium’un) şehrin pagan geçmişiyle ilişkili olduğu yönünde yaygın bir kanaat bulunmaktadır. Şehrin ismi olan Iconium ile kahraman Perseus ve Yunan mitolojisindeki olumsuz karakter Medusa arasındaki mücadeleyi anlatan mitos arasında bir ilişki olduğuna inanılır.

Buna göre bir canavar olan Medusa şehri rahatsız etmektedir ve yüce tanrı Zeus oğlu Perseus’u ona karşı savaşmak üzere gönderir. Bu mücadelede Perseus Medusa’yı öldürür ve şehirde yaşayan halk kahraman Perseus’un ikonlarını yaparlar ve şehre asarlar. Bu nedenle zamanla bu şehre “ikon şehri” anlamına gelen Iconium adı verilir