342

343

ARALING PANLIPUNAN 8

MODYUL BLG. 4 :ANG SILANGAN AT TIMOG SILANGAN ASYA SA TRANSISYUNAL AT MAKABAGONG PANAHON ((IKA-16 HANGGANG IKA-20 SIGLO)

PANIMULA AT MGA GABAY NA TANONG Ayon sa Travel Magazine, humigit kumulang sa dalawang milyong Kanluranin ang nagtungo sa Asya noong 2010 upang bisitahin ang magaganda at makasaysayang lugar dito. Ganito din kaya ang dahilan ng pagpunta ng mga Kanluranin sa Asya noong ika-16 na siglo? Bakit sinakop ng mga Kanluranin ang karamihan ng mga bansa sa Asya?

Paano ipinaglaban ng mga mga Asyano ang kanilang kalayaan at karapatan? Higit sa lahat, paano binago ng pananakop at pakikipaglaban ang Silangan at Timog Silangang Asya noong ika-16 siglo hanggang sa ika-20 siglo? Sa Modyul na ito ay mauunawaan mo ang nagpatuloy at nagbago sa mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya na nasakop ng mga Kanluranin. Tandaan na dapat mong maunawaan sa modyul na ito ang sagot sa sumusunod na katanungan:

Paano nakamit ang transpormasyon sa Silangan at Timog Silangang Asya sa mula ika-16 siglor hanggang sa ika-20 siglo?

Paano nakaimpluwensiya sa transpormasyon ng Silangan at Timog Silangang Asya ang karanasan nito sa panahon ng Kolonyalismo at Imperyalismo?

Paano nakatulong ang pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya sa kasalukuyang kalagayan?

Paano nahubog ng paglaya ng Silangang Asya at Timog Silangang Asya ang transpormasyong naganap noong ika-16 na siglo hanggang sa ika-20 siglo?

Paano nakaapekto sa mga Asyano ang mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika-16 hanggang ika-20 siglo

MGA ARALIN AT SAKOP NG MODYUL

Aralin 1 – Kolonyalismo at Imperyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika 16- hanggang ika-20 siglo Aralin 2 – Pag-usbong Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika 16- hanggang ika-20 siglo

344

Aralin 3 – Hakbang tungo sa Paglaya ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika-16 hanggang ika-20 siglo Aralin 4 – Ang mga Pagbabago sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika -16 hanggang ika-20 siglo

Grapikong Pantulong ng Aralin

Ang sumusunod ang inaasahang matutuhan mo sa Modyul na ito. Tiyaking iyong babasahin at babalik-balikan dahil ito ang magsisilbi mong gabay sa iyong pagkatuto.

Sige na! Simulan na nating basahin…

Aralin 1 Nasusuri ang mga dahilan at paraan ng pagpasok ng mga Kanlurang bansa hanggang sa pagtatag ng kanilang mga kolonya o kapangyarihan sa Silangan at Timog Silangang

345

Asya

Nasusuri ang transpormasyon ng mga pamayanan at estado sa Timog at Timog Silangang Asya sa pagpasok ng mga isipan at impluwensiyang kanluranin sa larangan ng: (a) pamamahala, (b) kabuhayan, (c) teknolohiya, (d) lipunan, (e) paniniwala, (f) pagpapahalaga, at (g) sining at kultura

Naipapaliwanag ang mga nagbago at nanatili sa ilalim ng kolonyalismo

Natataya ang mga epekto ng kolonyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya

Naihahambing ang mga karanasan sa Silangan at ng Timog Silangang Asya sa ilalim ng imperyalismong kanluranin

Aralin 2 Nasusuri ang mga salik at pangyayaring nagbigay –daan sa pag-usbong at pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya

Naipapaliwanag ang iba’t ibang manipestasyon ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya

Nabibigyang halaga ang papel ng nasyonalismo sa pagbuo ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangan

Aralin 3 Naihahayag ang pagpapahalaga sa bahaging ginampanan ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya ng mga bansa mula sa imperyalismo

Nasusuri ang pamamaraang ginamit sa Silangan at Timog Silangang Asya sa pagtatamo ng kalayaan mula sa kolonyalismo ng kilusang nasyonalista

Nasusuri ang matinding epekto ng mga digmaang pandaidig sa pag-aangat ng malawakang kilusang nasyonalista

Nasusuri ang kaugnayan sa iba’t ibang ideolohiya( ideolohiya ng malayang demokrasya, sosyalismo at komunismo) sa malawakang kilusang nasyonalista

Aralin 4 Naihahambing ang mga pagbabago sa mga bansang bumubuo sa Silangan at Timog Silangang Asya

Nasusuri at naihahambing ang balangkas ng pamahalaan ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangangn Asya

Nasusuri ang mga anyo at tugon sa Neokolonyalismo sa Silangan at Timog-Silangang Asya

Nasusuri at naihahambing ang mga palatuntunang nagtataguyod sa karapatan ng mamamayan sa pangkalahatan, at ng kababaihan, grupong katutubo, mga kasapi ng caste sa India at iba pang sektor ng lipunan

Naihahambing ang kalagayan at papel ng kababaihan sa iba’t ibang bahagi ng Timog at Kanlurang Asya at ang

346

kanilang ambag sa bansa at rehiyon

Naiuugnay ang mga kasalukuyang pagbabago, pang-ekonomiya na naganap/ nagaganap sa kalagayan ng mga bansa sa Silangan at Timog-Silangang Asya

Nasusuri ang pagkakaiba-iba ng antas ng pagsulong at pag-unlad ng Timog at Timog Silangang Asya gamit ang estadistika at kaugnay na datos

Nasusuri ang epekto ng kalakalan sa pagbabagong pang-ekonomiya at pangkultura ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya

Nasusuri ang epekto ng mga samahang kababaihan at ng mga kalagayang panlipunn sa buhay ng kababaihan tungo sa pagkakapantay-pantay, pagkakataong pang-ekonomiya at karapatang pampolitika

Nasusuri ang kinalaman ng edukasyon sa pamumuhay ng mga Asyano

Natataya ang bahaging ginampanan ng relihiyon sa iba’t ibang aspeto ng pamumuhay

Napahahalagahan ang mga kontribusyon ng Silangan at Timog Silangang Asya sa larangan ng sining at humanidades at palakasan

Nahihinuha ang pagkakakilanlan ng kulturang Asyano batay sa mga kontribusyon nito

MGA INAASAHANG KAKAYAHAN Upang maisakatuparan ang pagkatuto sa Modyul na ito, kailangan mong alalahanin at gawin ang sumusunod:

1. Mabigyang kahulugan ang mahahalagang konsepto na may

kaugnayan sa paksa

2. Makapagsuri ng mga talahanayan, larawan at primaryang sanggunian

3. Makabuo ng pag-unawa tungkol sa mga nanatili, nagbago at nagpatuloy sa lipunang Asyano mula ika-16 na siglo hanggang sa ika-20 siglo at ang epekto nito sa mga mamamayan

4. Makilahok sa kinabibilangang pangkat sa pagtupad ng iba’t ibang

gawaing pampagkatuto.

347

5. Makapagsulat ng iyong repleksiyon o realisasyon tungkol sa iba’t ibang antas ng transpormasyon ng mga bansang Asyano

PAUNANG PAGTATAYA

1. Alin sa mga sumusunod ang naglalarawan ng epekto ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa ekonomiya ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo?

a. Nagpatayo ng mga simbahan upang maipalaganap ang relihiyong

Kristiyanismo b. Nagtalaga ng mga banyagang kinatawan upang pamunuan ang

nasakop na bansa c. Nagpagawa ng mga kalsada at riles ng tren upang mapabilis ang

pakikipagkalakalan d. Nagpalabas ng mga kautusan upang mapasunod ang mga katutubong

Asyano

2. Isa ang Tsina sa mga bansang nakaranas ng pananakop ng mga Kanluranin. Magkakaiba ang pamamaraan at layunin ng mga Tsino na nakipaglaban para makamit ang kanilang kalayaan. Pagsunod-sunurin ang mga pangyayari na may kaugnayan sa pagpapakita ng mga Tsino ng damdaming Nasyonalismo.

I. Pagtatatag ni Sun Yat Sen ng partidong Kuomintang II. Paghihimagsik ng mga Boxer laban sa mga Kanluranin III. Pagsiklab ng Rebelyong Taiping laban sa mga Manchu IV. Pagsikat ng partidong Kunchantang sa pamumuno ni Mao Zedon a. III, II, I at IV b. I, II, III, at IV c. II, III, I, at IV d. IV, III, I, at II

Ngayon, subukin mo nang sagutin ang panimulang pagsusulit na magtatakda kung ano na ang iyong alam sa mga aralin. Handa ka na ba? Simulan mo na ang pagsagot. Bigyang-pansin ang mga katanungan na hindi mo masasagutan nang wasto at alamin ang wastong kasagutan nito sa iba’t ibang aralin sa Modyul na ito.

348

3. Sa paglaya ng maraming bansa sa Asya ang isa sa pinaka nakatulong

upang makamit ang paglaya ay ang pagkakaroon ng pambansang kamalayan kagaya nang pagtatanggol sa bayan, paghahandog ng sarili para sa bayan, pag-iisip kung ano ang ikabubuti ng sambahayan ang konseptong tinutukoy ay-

a. Patriotismo b. Kolonyalismo c. Nasyonalismo d. Neokolonyalismo

4. Inanyayahan ka ng iyong kaibigan na manood ng pagtatanghal ng

Miss Saigon na gaganapin sa CCP. Gaganap ka bilang Kim, ang pangunahing tauhan sa nasabing pagtatanghal si Lea Salonga. Sa anong larangan siya nakilala?

a. Arkitektura b. Musika c. Palakasan d. Pulitika

5. Maraming pagbabago ang naganap sa mga bansang napasailalim sa

kapangyarihang kanluranin. Suriin ang tsart sa ibaba na nagpapakita ng epekto ng kolonyalismo sa isang bansa. Sa iyong palagay, anong aspeto ang nagbago na ipinapakita ng tsart?

Epekto ng

Kolonyalismo

?

Paglaganap ng

kahirapan

Pagkaubos ng

lokas na yaman

Paglaganap ng pagtatanim ng

mga produkto para sa monopolyo

349

a. edukasyon b. kabuhayan c. lipunan d. pulitika

6. Para sa aytem na ito, suriin ang ipanapakita ng mapa sa ibaba: Ayon sa mapa, ano-ano ang mga bansang Kanluranin na nanakop ng mga lupain sa Silangan at Timog Silangang Asya?

a. Great Britain, Netherlands, Portugal, Spain b. France, Netherlands, Spain, Portugal c. Portugal, United States of America, Spain, Netherlands d. United States of America, Spain, Portugal, Great Britan

7. Nadama ng maraming bansa sa Timog Silangang Asya ang pagnanais na lumaya. Alin sa mga sumusunod ang isa sa mga pamamaraang ginamit sa Timog Silangang Asya kagaya ng Pilipinas, Indonesia, Myanmar at iba pa upang lumaya?

a. Pagsunod at paghihintay b. Pagtutol at pakikipagtulungan c. pakikipagtulungan at pagpapakabuti d. Pananahimik at pagwawalang bahala

350

8. Para sa aytem na ito, suriin ang kasunod na mga larawan : Ano ang

pagkakatulad ng nagawa ng kababaihan na nasa larawan?

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Aung_San_Suu_Kyi_17_November_2011.jpg

a. Nagtaguyod ng demokrasya sa kanilang bansa b. Nakibaka para sa karapatan ng mga babae sa kanilang bansa c. Nanungkulan sa pinakamataas na posisyon sa pamahalaan ng

kanilang bansa d. Nagpairal ng bagong uring pamahalaan sa kanilang bansa

Para sa aytem na blg.9, suriin ang kasunod na larawan .

http://www.google.com.ph/imgres?q=colonialism+in+southeast+asia&num=10&hl=fil&biw=1280&bih=563&tbm=isch&t

bnid=aXFAxKOiZN7vyM:&imgrefurl=http://blogs.bauer.uh.edu/vietDiaspora/blog/colonial-

9. Ano ang mahihinuha mo sa kalagayan ng pamumuhay ng mga Asyano sa ilalim ng mga mananakop?

a. Ang pagsasaka ay kinontrol ng mga mananakop. b. Mas napalago ng mga mananakop ang sektor ng agrikultura c. May kalayaan ang mga bansang Asyano pa pamunuan ang

sariling bansa.

Megawati Sukarnoputri

Corazon Aquino Aung San Suu Kyi

Chandrika Kumaratunga

Commented [SI1]: Change picture with ebok drawing. thanks

351

d. .Ang mga Asyano ay lubos na binabantayan sa kanilang pagtatrabaho.

10. Para sa aytem na ito, suriin ang kasunod na mapa ng Asya :

Ano ang iyong mahihinuha sa nakalarawang mga tao sa mapa?

a. Karamihan ng mg bansang nasakop ng mga Kanluranin ay kabilang sa Timog, Silangan at Timog Silangang Asya.

b. Iba-iba ang paraan ng pagtugon ng mga Asyano sa hamon ng kolonyalismo at imperyalismo.

c. Dumanas ng pagmamalupit at pang-aabuso ang mga Asyano sa kamay ng mga mananakop.

d. Ang paglaya ng isang bansa ay nasa kamay ng isang mahusay na pinuno.

11. Pahayag 1: Ang lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog-Silangang Asya ay sinakop ng mga Europeo. Pahayag 2: Ang mga bansang lumaya sa pananakop ng mga Kanluranin ay naging demokratikong bansa

a. Pahayag 1 ay tama, pahayag 2 ay mali b. Pahayag 1 ay mali, pahayag 2 ay tama c. Lahat ng pahayag ay tama. d. Lahat ng pahayag ay mali.

Civil

Disobedience

Gumamit ng panulat

Nagtaguyod

ng

ideolohiyang

komunismo

Guided democracy

MGA KILALANG PINUNO NG

NASYONALISMONG ASYANO

Koumintang

352

12. Paano naapektuhan ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ang Silangan at Timog Silangang Asya sa pag-aangat ng mga malawakang kilusang nasyonalista?

a. Nagpatuloy ang digmaan at nagkaroon ng digmaang sibil b. Lumakas ang nasyonalismo at dahil dito nakamit ang kasarinlan c. Nagkaroon ng lakas ng loob na lumaban upang makamtan ang

kalayaan d. Milyon-milyong mamamayan ang namatay at maraming lungsod ang

nasira

13. Para sa aytem na ito, suriin ang larawan sa ibaba Inihalintulad ng ekonomistang si Kaname Akamasu ang pag unlad ng ekonomiyang Asyano sa gansangl umilipad( flying geese ). Ano ang mensaheng ipinahihiwatig nito?

a. Magkakaiba ang antas ng pag-unlad ng mga bansang Asyano. b. Mabagal ang pag-unlad ng mga bansang Asyano. c. Magkakasabay ang tinatamasang pag-unlad ng mga bansang Asyano. d. May malaking impluwensiya ang mga kanluraning bansa sa pag-unlad

ng mga bansang Asyano.

14. Sa paglipas ng panahon ay patuloy na nadaragdagan ang pangalan ng

mga Asyanong nagtatagumpay sa iba’t ibang larangan ng palakasan

sa daigdig. Paano nakaapekto ang tagumpay na ito ng mga bansang

Asyano sa pananaw ng mga bansa sa daigdig?

a. Naging sentro ng kontrobersiya ang tagumpay na natamo ng mga

Asyano.

b. Kinilala ang Asya sa larangan ng palakasan bilang isang

powerhouse.

Itinuring na balakid ng ibang mga bansa ang tagumpay na tinamo ng

mga Asyano sa kanilang sariling hangarin.

353

c. Maraming atletang Asyano ang hinangad ng ibang mga bansa na

makuha nila.

15. Maraming pagbabago ang dulot ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa Asya. Isa dito ay ang pagbabago sa kultura na naging dahilan sa kawalan ng tunay na pagkakaisa ng mga mamamayang Asyano sa kani-kanilang bansa. Makikita na may kaugnayan sa mga hamon na nararanasan ng mga Asyano sa kasalukuyan. Ano ang nararapat na gawin upang maging bahagi sa paglutas ng nabanggit na suliranin?

a. Sisihin ang mga Kanluraning bansa na nanakop sa mga bansang

Asyano b. Tanggihan ang mga turista na mula sa mga bansa na nanakop noon

sa Asya c. Magsumikap sa pag-aaral upang hindi maging pabigat sa lipunan d. Tanggapin ang mga pagbabagong naganap at gamitin para

mapaunlad ang bansa

16. Nabuo ang nasyonalismo sa Asya bilang reaksiyon ng mga Asyano sa kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin. May mga gumamit ng civil disobedience, rebolusyon, pagyakap sa ideolohiya, pagtanggap sa mga pagbabagong dala ng mga dayuhan at pagtatag ng mga makabayang samahan upang ipakita ang damdaming nasyonalismo. Bilang mag-aaral paano mo maipakikita ang pagmamahal sa bayan sa kasalukuyang panahon?

a. Maging mabuting mag-aaral at makilahok sa mga gawaing

pangkomunidad b. Makiisa sa mga samahan na nagsusulong ng pangangalaga sa

kalikasan c. Mag-aral ng mabuti upang hindi maging pabigat sa lipunang

kinabibilangan

17. Mahigpit na pinagtatalunan ng bansang China at Pilipinas ang mga

isla ng Spratly na tinatawag din ng mga Pilipino na Kalayaan Islands. Noong panahon ng kolonyalismo at imperyalismo, ang mga teritoryo ng mga bansang Asyano ay sinakop ng mga Kanluranin, ano ang nararapat gawin upang maiwasan na mauwi sa pananakop ng China ang sigalot sa Spratly Islands?

a. Idulog ang usapin sa pandaigdigang husgado upang maresolba ng

mapayapa ang nabanggit na krisis

d. Magtayo ng samahan upang pagbayarin ang mga Kanluranin sa kanilang kasalanan

354

b. Palakasin ang puwersang pandigma ng Pilipinas upang maging handa sa posibleng digmaan

c. Humingi ng tulong sa mga malalakas na bansa upang matapatan ang malakas na puwersa ng China

d. Makipagkasundo sa pinuno ng pamahalaang Tsino upang paghatian

ang mga isla sa Spratly

18. Kung ikaw ay isa sa mga namumuno sa ating bansa at papasok ka sa

mga kasunduan ano ang dapat na isasaisip sa pagsusulong nito?

a. Isusulong ang interes ng ating bansa at babantayan ang ating

karapatan

b. Isusulong ang malayang kalakalan upang umunlad ang ating

ekonomiya

c. Bibigyang pabor ang interes ng ibang bansa upang mapanatili ang

kapayapaan

d. Isusulong ang pag-unlad ng ating bansa kahit maapektuhan ang ating

kapaligiran

19. Ang mga demonstrasyon na naganap sa EDSA sa Pilipinas noong

1986 at Tiananmen sa China noong 1989 ay parehong nauwi sa isang

rebolusyon. Paano nagkakatulad ang dalawang magkahiwalay na

pangyayari sa kasaysayan?

http://www.theepochtimes.com/n2/images/storie/ http://2.bp.blogspot.com/-

Iep97hIN73Y/T0WMsEhWT5I large/2010/06/03/tiananmen+square+massacre.jpg

AAAAAAAAAY0/f1SgmJeLZIo/s1600/edsa+uprising+/ 2.jpg

355

http://i.telegraph.co.uk/multimedia/archive/ http://news.asiaone.com/A1MEDIA/news/

01416/tiananmen_square8_1416033i.jpg 02Feb12/images/20120225.104422_edsa.jpg

a. May kakayanan ang pamahalaang tumanggi sa hangarin ng

mamamayan nito.

b. May kakayanan ang mamamayan na maipahatid sa pamahalaan

ang kanilang naisin.

c. Maaaring magtagumpay ang isang mapayapang pamamaraan

kung magkakaisa.

d. Maaaring tularan ng isang bansa ang karanasan ng ibang bansa na

may parehong resulta

20. Ang mga OFW ay itinuturing na pangunahing dahilan ng unti-unting pagbangon ng ekonomiya ng Pilipinas. Kamakailan lang ay patuloy ang pagbalik sa bansa ng mga OFW bunsod ng mga di magandang karanasan na kanilang tinamo tulad ng pang-aabuso, pagmamaltrato at iba pa. Kung ikaw ang Sec. of DFA ano ang iyong imumungkahing mabisang gawin ng pamahalaan ukol dito?

a. Himukinangmga OFW nabumaliksamgabansangpinagtatrabahuhan b. Wakasan ngPilipinas ang ugnayan sa mga nasabing bansa. c. Himukinangmgakaratigbansanamagpairalng ‘economic embargo’. d. Maglunsadngmgaprogramangpangkabuhayanparasamganagbalikna

OFW

Commented [SI2]: Pls confirm copyright of this picture

Or let ebok draw these. thanks

356

ARALIN BLG. 1: KOLONYALISMO AT IMPERYALISMO SA

SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA

ALAMIN

Gawain 1. Hanapin Mo Ako, Kung Kaya Mo! Basahin ang kuwento ng isang turista na nagtungo sa Pilipinas. Tukuyin ang mga lugar na kaniyang pinuntahan gamit ang sumusunod na mapa

Handa ka na ba? Ngayon ay simulan mong alamin ang mga dahilan at pamamaraan na ginamit ng mga Kanluranin sa

pananakop ng mga lupain sa pamamagitan ng isang paglalakbay.

357

Nagtungo ako sa Pilipinas upang bisitahin ang iba’t ibang lugar

at lansangan dito. Una kong pinuntahan ang daan na makikita sa silangan ng Athletic Bowl at sa kanluran ng Session Road. Malapit ito sa Governor Pack Road. Ito ay ang (1)____________________. Pagkatapos nito ay nagtungo ako sa Maynila upang magpunta sa isang ospital. Napansin ko ang isang daan na ipinangalan sa isang bansa sa Europa. Makikita ang daan na ito sa kanluran ng ospital na aking pinuntahan. Nasa hilagang bahagi nito ang isang sikat na fastfood chain. Ang pangalan ng daan na ito ay (2)____________________. Mula sa ospital ay nagtungo ako sa isang pharmacy upang bumili ng gamot. Dumaan ako sa isang mahabang lansangan na makikita sa hilaga ng EDSA. Ito ay ang (3) ______________________. Ayon sa aking mga kaibigan ay masarap ang mga prutas dito sa Pilipinas kaya’t nagtungo ako sa Marfori Fruit Market. Upang makarating dito, dumaan ako sa (4) __________________ na makikita sa silangan ng Marfori Fruit Market at Timog ng A. Pichon St. Upang makapaglibang naman ay naglaro ako ng basketball sa Bacag Basketball Court na kalapit naman ng Bacag Elementary School. Makikita sa pagitan ng dalawang nabanggit na lugar ang (5) _________________________. Huli kong pinuntahan ang ferry station sa Maynila upang makita ang kasalukuyang kalagayan ng Ilog Pasig. Ang nasabing ferry station ay bumabagtas mula sa Pasig hanggang sa (6)_____________. Makikita ito sa Hilaga ng Quezon Boulevard at Timog Silangang bahagi ng McArthur Monument.

Mga Sagot: 1. 2. 3. 4. 5.

6.

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ano ang pangalan ng mga daan at lugar na pinuntahan ng turista? 2. Sila ba ay mga Pilipino o banyaga? Patunayan. 3. Ano ang ginawa ng mga nabanggit na dayuhan

nang sila ay nagpunta sa Pilipinas? Ipaliwanag.

358

Gawain 2. Mapa-nakop Tinalakay sa Aralin 1 at 2 ng Modyul 3 ang pananakop ng mga Kanluranin sa Timog at Kanlurang Asya. Sa nakarang gawain, nabatid mo na ang Pilipinas ay isa rin sa nasakop na bansa. Bukod sa Pilipinas, ano pa kaya ang ibang bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya na nasakop ng mga Kanluranin? Panuto: Makikita sa unang mapa ang mga bansa sa Timog at Kanlurang Asya na nasakop ng mga Kanluranin. Gamit ang pangalawang mapa, tukuyin mo ang mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya na nasakop ng mga Kanluranin sa pamamagitan ng paglalagay ng mga flaglets sa mga nasakop na bansa.

Mga bansa sa Timog at Kanlurang Asya na nasakop ng mga Kanluranin

Portugal France England

359

Pamprosesong Tanong Sagutin ang sumusunod na tanong:

1. Ano-ano ang bansang Asyano na nasakop ng mga Kanluranin? 2. Bakit sinakop ng mga Kanluranin ang karamihan ng mga bansa sa Asya? 3. Paano nakaapekto sa pamumuhay ng mga Asyano ang pananakop ng mga Kanluranin?

Mga bansa sa Timog at Kanlurang Asya na nasakop ng mga Kanluranin.

England USA Spain Netherlands France Portugal

360

Gawain 3. Hagdan ng Aking Pag-unlad

Sigurado akong pagkatapos mong matukoy ang mananakop at nasakop na bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay nais mo namang malaman ang mga dahilan kung bakit ito naganap. Bago natin ipagpatuloy ang pagsusuri sa mga dahilan na ito ay sagutan mo muna ang chart na “Hagdan ng Aking Pag-unlad”. Panuto: Sagutan ang hanay na Ang aking Alam at Nais malaman. Samanatala, masasagutan mo lamang ang iba pang bahagi ng chart pagkatapos ng modyul na ito.

BINABATI KITA! Sa puntong ito ay nagtatapos na ang bahagi ng Alamin

ANG AKING ALAM

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________

_______

NAIS MALAMAN ________________

________________

________________

________________________________

________________

________________

________________

________________

___

MGA NATUTUHAN ________________

________________

________________

________________

________________

________________

________________

_______________________________

Paano nabago ang pamumuhay ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya noong panahon ng Kolonyalismo at Imperyalismo?

______________________

___________

___________

______________________

___________

___

Pagkatapos masuri ang iyong mga kaalaman tungkol sa Kolonyalismo at Imperyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya ay tiyak kong nais mong malaman ang sagot sa iyong mga tanong na isinulat mo sa chart na iyong sinagutan. Masasagot ito sa susunod na bahagi ng modyul . Sa iyong pagtupad sa iba’t ibang gawain, suriin kung tumutugma ba ang iyong mga dating alam sa mga bagong kaaalaman na iyong matutuhsan sa modyul na ito.

361

PAUNLARIN

Gawain 4. Balikan Natin

Ilahad sa klase ang nilalaman ng timeline. Sagutin ang sumusunod na tanong. Pamprosesong Tanong:

1. Kung ang mga pangyayari sa iyong nabuong timeline ay hindi

naganap. Ano ang mga posibleng mangyayari sa Silangan at

Timog Silangang Asya?

2. Dahil sa kaganapang ito, ano ang kinahinatnan ng Asya?

Sa bahaging ito ay inaasahan na matutuhan mo ang mga dahilan, pamamaraan at epekto ng pananakop ng Kolonyalismo at Imperyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Maaari mong balikan ang mga sagot sa unang kolum ng chart na iyong sinagutan sa Gawain 3 upang malaman kung tama ito. Samantala matutuhan mo sa bahagi na ito ang sagot sa mga tanong na iyong isinulat sa ikalawang kolum ng chart.

Mga pangyayari na nagbigay daan sa pagtatatag ng Imperyalismong Kanluranin sa Asya

Batay sa tinalakay sa Aralin 1 ng Modyul 3, bumuo ng timeline tungkol sa

mga pangyayaring nagbigay daan sa Imperyalismong Kanluranin sa Asya.

362

Sa iy Gawain 5. Pagsusuri Suriin ang mga dokumento na nagbibigay-katuwiran sa Kolonyalismo at Imperyalismo ng mga Kanluranin sa Asya. 5.1 Ipinapakita sa larawan ang isang patalastas (advertisement) ng Pear’s soap. Suriin ang nilalaman nito. Sagutin ang mga pamprosesong tanong.

The first step towards lightening The White Man’s Burden is through teaching the virtues of cleanliness. Pears’ Soap is a potent factor in brightening the dark corners of the earth as civilization advances, while amongst the cultured of all nations it holds the highest place – it is the ideal toilet soap

Primaryang Sanggunian Blg. 1. Advertisement ng

sabon na Per’s Soap.

Sa nakaraang gawain, nabatid mo ang mga pangyayaring nagbigay-daan sa Imperyalismong Kanluranin sa Asya. Sa kasalukuyan, maraming dokumento ang naglalahad ng paghihirap na dinanas ng mga katutubong Asyano sa kamay ng mga mananakop na Kanluranin. Ngunit, ano nga ba ang dahilan ng mga Kanluranin kung bakit sila nanakop ng mga lupain? Bakit kaya para sa kanila ay tama ang kanilang ginawa, na ito ay isang misyon? Basahin at unawin mo ang sumusunod

na sanggunian.

Pear’s soap.

http://academic.reed.edu/humanities/110tech/rom

anafrica2/pears'soap.jpg.

Retrieved on December 7, 2012.

363

5. 2 Makibahagi sa iyong pangkat. Punan ng tamang sagot ang chart. Iulat ang sagot sa klase.

Take up the White Man's burden-- And reap his old reward: The blame of those ye better, The hate of those ye guard-- The cry of hosts ye humour (Ah, slowly!) toward the light:-- "Why brought he us from bondage, Our loved Egyptian night?" Take up the White Man's burden-- Ye dare not stoop to less-- Nor call too loud on Freedom To cloke your weariness; By all ye cry or whisper, By all ye leave or do, The silent, sullen peoples Shall weigh your gods and you. Take up the White Man's burden-- Have done with childish days-- The lightly proferred laurel, The easy, ungrudged praise. Comes now, to search your manhood Through all the thankless years Cold, edged with dear-bought wisdom, The judgment of your peers! White Man’s Burden. Rudyard Kipling, 1899. http://www.fordham.edu/halsall/mod/kipling.asp (Retrieved on November 20, 2012).

Take up the White Man's burden-- Send forth the best ye breed-- Go bind your sons to exile To serve your captives' need; To wait in heavy harness, On fluttered folk and wild-- Your new-caught, sullen peoples, Half-devil and half-child. Take up the White Man's burden-- In patience to abide, To veil the threat of terror And check the show of pride; By open speech and simple, An hundred times madeplain To seek another's profit, And work another's gain. Take up the White Man's burden-- The savage wars of peace-- Fill full the mouth of Famine And bid the sickness cease; And when your goal is nearest The end for others sought, Watch sloth and heathen Folly Bring all your hopes to nought. Take up the White Man's burden-- No tawdry rule of kings, But toil of serf and sweeper-- The tale of common things. The ports ye shall not enter, The roads ye shall not tread, Go mark them with your living, And mark them with your dead.

Pamprosesong Tanong: 1. Tungkol saan ang patalastas (advertisement)? 2. Anong bahagi ang nagbibigay-katuwiran sa pananakop ng mga Kanluranin sa Asya? Ipaliwanag ang iyong sagot. 3. Sang-ayon ka ba sa mensahe ng patalastas? Bakit?

THE WHITE MAN’S BURDEN

ni Rudyard Kipling

Ang tula na The White Man’s Burden ay isinulat ni Rudyard Kipling noong 1899. Sa tula na ito ay biniyang-katuwiran ni Kipling ang ginawang pananakop ng mga Kanluranin. Basahin at unawain ang

nilalaman ng tula.

364

Gawain 6. Kung ikaw ay isang mananakop Sagutin ang mga tanong batay sa mga primaryang sanggunian na iyong sinuri at sa mga nakaraang aralin na inyong tinalakay

Take up the White Man's burden— Send forth the best ye breed— Go bind your sons to exile.” To serve your captive’s need;

Your new-caught, sullen peoples, Half-devil and half-child

Take up the White Man’s burden- And reap his old reward The blame of those ye better The hate of those ye guard The cry of hosts ye humour

Pangkat 1

Pangkat 2

Pangkat 3

Gamitin ang chart sa pagsusuri sa mga bahagi ng tula na itinakd sa inyong pangkat.

Sino ang tinutukoy?

Ipaliwanag

(Mananakop o Sinakop)

Ipaliwanag ang ibig

ipahiwatig ng bahagi ng tula.

Sang-ayon ka ba sa

nilalaman/mensahe ng

bahagi tula na itinakda sa

inyong pangkat? Bakit?

Tanong

365

Pamprosesong Tanong:

1. Sang-ayon ka ba sa dahilan ng mga Kanluranin sa pananakop ng mga lupain? Bakit?

Ano ang inisip na dahilan sa ginawang

pananakop?

Ano ang naramdaman kapag nakasakop

ng lupain?

Ano-ano ang kagamitan at kakayahan na mayroon ang mga Kanluranin na nakatulong sa paglalayag at pananakop ng lupain

Pagbubuod

Nagtagumpay ang mga Kanluranin na makapaglayag sa ibang lupain dahil mayroon silang angkop na kagamitan tulad ng ________________________________.

Ayon sa mga Kanluranin, tungkulin nila na tulungan ang

sangkatauhan lalo na ang mga bansa sa Africa at Asya dahil naniniwala sila na ___________________________________________________________________.

366

Kolonyalismo at Imperyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asy

Mga lupain at bansa sa Silangan at Timog Silangan Asya na sinakop ng mga Kanluranin noong Unang Yugto ng Imperyalismo (ika-16 at ika-17 siglo).

Upang maisakatuparan ang kanilang mga layunin, nagtayo ng kolonya ang mga Kanluranin sa Asya. Nagkaniya-kaniya ang mga Kanluranin sa pagsakop sa mga bansang Asyano. Ang rehiyon ng Silangan at Timog Silangang Asya ay mga rehiyon na lubusang naapektuhan ng pananakop. Kadalasan, isang bansang Kanluranin ang nakakasakop sa isang bansang Asyano, subalit may mga pagkakataon din na dalawa o higit pang bansa ang nakakasakop dito. Iba-iba ang pananaw ng mga Kanluranin sa pananakop ng lupain. Habang ang iba ay sinakop ang buong bansa, ang iba naman ay sinakop lamang ang mga piling bahagi nito.

Makikita sa mapa, ang mga lupain at bansa sa Asya na sinakop ng mga Kanluranin. Suriin ang mga dahilan kung bakit ito sinakop.

Sa Gawain 5 at 6 ay natutuhan mo ang mga dahilan ng mga Kanluranin kung bakit sila nanakop ng mga lupain. Maaaring hindi ka sang-ayon sa mga ito, o kaya naman ay naisip mo na kung ikaw ang nasa kanilang sitwasyon ay maaaring nanakop ka rin ng lupain. Mahalaga na malaman mo ang panig ng mga Kanluranin hindi upang sila ay kampihan o tularan, kung hindi upang mas mapalawak pa ang iyong pananaw sa pagsusuri ng mga pangyayari na may kaugnayan sa Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya. Sa susunod na bahagi ng modyul na ito ay mababasa mo ang mga karanasan ng mga Asyano na napasailalim sa mga patakaran ng mga mananakop na Kanluranin. Sa pagkakataong ito ay iyo namang mababatid ang panig ng mga nakaranas ng paghihirap, kalupitan at karahasan sa kamay ng mga mananakop na Kanluranin.

367

Gawain 7. Map Analysis – Unang Yugto Batay sa mapa na iyong sinuri, punan ng tamang sagot ang chart. Iulat ang sagot sa klase.

Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Asya

TANONG

Ano-ano ang mga bansang nanakop sa Silangang at Timog Silangang Asya noong Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin?

Kailang ito naganap?

Batay sa mapa, ano ang kapakinabangan na makukuha ng mga mananakop sa mga nasakop na lupain?

Natukoy mo sa nakaraang gawain ang mga lupain na sinakop ng mga Kanluranin noong Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Nagbigay rin ito sa iyo ng paunang kaalaman sa mga dahilan ng kung bakit ito sinakop ng mga Kanluranin. Upang mas mapalawak pa ang iyong kaalaman at pag-unawa tungkol sa mga dahilan at iba’t ibang paraan ng pananakop ng mga Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya, basahin at unawain mo ang sumusunod na teksto.

368

Unang Yugto ng Kolonyalismo at Imperyalismo sa Asya (ika-16 at ika-17 siglo)

Batay sa nakaraang aralin! Mga pangyayaring nagbigay-daan sa Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Asya

M

e

r

k

a

n

t

i

l

i

s

m

o

P a g b a b a g o sa P a g l a l a y a g

P a g h a h a n a p

ng

B a g o n g

R u t a

P a g l a l a k b a y

ni

M a r c o

P o l o

K

r

u

s

a

d

a

Sa modyul na ito ay malalaman mo ang mga kolonya na itinatag ng mga Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya. Silangang Asya Sa loob ng mahabang panahon ay mayroon nang ugnayan ang Silangang Asya sa mga bansang Kanluranin dahil sa mga sinaunang rutang pangkalakalan. Bunga nito,nabatid ng mga Kanluranin ang karangyaan ng mga bansa sa Silangang Asya. Bagamat maraming naghangad na ito ay masakop, hindi gaanong naapektuhan ang Silangang Asya ng Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin dahil na rin sa matatag na pamahalaan ng mga bansa dito.

Isa ang bansang Portugal sa mga Kanluraning bansa na naghangad na magkaroon ng kolonya sa Silangang Asya partikular sa China. Nakuha ng Portugal ang mga daungan ng Macao sa China at Formosa (Taiwan). Hindi nagtagal ay nilisan din ng Portugal ang mga nabanggit na himpilan.

Sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin, maraming bansa ang nag-unahan na masakop ang bansang China.

Timog Silangang Asya

Kung ang Silangang Asya ay hindi gaanong naapektuhan, iba naman ang naging kapalaran ng mga bansa sa Timog Silangang Asya noong Unang Yugto ng Imperyalismong

Kanluranin. Karamihan ng mga daungan sa

Natutuhan mo sa nakaraang Aralin 1, Modyul 3 ang mga pangyayaring nagbigay-daan sa Unang Yugo ng Imperyalismong Kanluranin sa Asya. Natukoy mo rin ang mga bansa sa Timog at Kanlurang Asya na sinakop ng

mga Kanluranin at kung bakit ito sinakop.

369

Ang sumusunod ay bansa sa Timog Silangang Asya na sinakop noong

Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin

sa rehiyong ito ay napasakamay ng mga Kanluranin. Ang mataas na paghahangad na makontrol ang kalakalan ng mga pampalasa at pagkuha ng ginto ang siyang nagtulak sa kanila na sakupin ang Timog- Silangang Asya . Nauna ang mga bansang Portugal at Spain sa pananakop ng mga lupain. Nang lumaya ang Netherlands mula sa pananakop ng Spain, nagtayo rin ito ng mga kolonya sa Timog Silangang Asya. Hindi nagtagal ay sumunod din ang mga bansa ng England at France.

370

Ang sumusunod ay patakaran na ipinatupad ng mga Español upang

Gabay na tanong: 1. Ano ang pangunahing dahilan ng mga Español sa pagsakop sa Pilipinas? 2. Paano sinakop ng mga Español ang Pilipinas? Ipaliwanag ang pamamaraang ginamit.

371

372

Gabay na tanong 1. Ano ang pangunahing dahilan ng pagsakop ng Netherlands sa ilang bahagi ng Indonesia? 2. Paano sinakop ng mga Dutch ang mga sentro ng kalakalan sa Indonesia? Ipaliwanag ang pamamaraang ginamit.

373

.

Tulad ng Pilipinas, maraming bansa rin ang sumakop sa

Malaysia. Ito ay ang Portugal, Netherlands at England. Pangunahing

layunin din ng mga nanakop na bansa ang pagkontrol sa mga sentro

ng kalakalan. Bukod sa kalakalan, sinubukan din ng mga Portuges na

palaganapin ang Kristiyanismo sa mga daungan na kanilang nasakop

subalit hindi sila nagtagumpay dahil sa malakas na impluwensiya ng

Islam sa rehiyon. Samantala, hindi gaanong naimpluwensiyahan ng

mga bansang Netherlands at England ang kultura ng Malaysia.

Maraming katutubo ang naghirap dahil sa pagkontrol ng mga

nabanggit na bansa sa mga sentro ng kalakalan sa Malaysia.

Paano nagkakaiba ang

patakaran sa pananakop ng mga Dutch at

mga Español?

Hindi tulad ng mga Español, sinakop lamang ng mga Dutch

ang mga sentro ng kalakalan ng mga Indones noong 1511. Ito ang

naging pangunahing patakaran ng mga Dutch sa pamumuno ng

Dutch East India Copany sa pananakop dahil mas malaki ang

kanilang kikitain at naiiwasan pa nila ang pakikidigma sa mga

katutubong pinuno. Subalit, kung kinakailangan, gumagamit din

sila ng puwersa o dahas upang masakop ang isang lupain. Bunga

nito, pangunahing naapektuhan ang kabuhayan ng mga

katutubong Indones. Lumiit ang kanilang kita at marami ang

naghirap dahil hindi na sila ang direktang nakikipagkalakalan sa

mga dayuhan. Sa kabila ng pagkontrol sa kabuhayan, hindi

naman lubusang naimpluwensiyahan ng mga Dutch ang kultura ng

mga Indones.

Paano nagkakaiba ang

patakaran sa pananakop ng mga Dutch at

mga Español?

374

375

Gawain 8. Paghahambing – Unang Yugtto

Suriin ang pagkakaiba at pagkakatulad ng mga karanasan ng mga

bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya na sinakop ng mga Kanluranin.

Punan ng tamang sagot ang chart. Iulat ang sagot sa klas

Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang Kanluraning bansa na sumakop sa mga lupain sa Silangan

at Timog Silangang Asya?

2. Bakit nanakop ang mga Kanluranin ng mga lupain sa Silangan at Timog

Silangang Asya?

3. Magkakatulad ba ang pamamaraang ginamit ng mga Kanluranin sa

pananakop? Bakit?

4. Ano ang naging reaksiyon ng mga Asyano sa pananakop ng mga

Kanluranin?

5. Ano ang naging epkto ng mga patakaran na ipinatupad ng mga

Kanluranin sa pamumuhay ng mga Asyano?

Nasakop na Bansa

Kanluraning Bansa na

Nakasakop

Dahilan ng Pananakop

Paraan ng

Pananakop

Patakarang Ipinatupad

Epek

to

China

Pilipinas

Indonesia

Malaysia

Gabay na tanong: 1. Ano ang pangunahing dahilan ng pagsakop ng mga Kanluranin sa ilang bahagi ng Malaysia? 2. Paano sinakop ng mga Kanluranin ang mga sentro ng kalakalan sa

Malaysia? Ipaliwanag ang pamamaraang ginamit.

376

Hindi nagtapos ang pananakop ng mga Kanluranin sa Asya

noong ika-17 siglo. Sa pagpasok ng ika-18 siglo, mayroon pang ibang

bansang Kanluranin tulad ng United States na nagsimula na ring

manakop ng mga lupain sa Asya. Ang mga pagbabago sa ekonomiya,

teknolohiya at industriya sa Europe at United States ay ilan lamang sa

mga dahilan sa pagpapatuloy ng Impeyalismong Kanluranin sa Asya

noong ika-18 hanggang ika-19 na siglo. Suriin mo ang kasunod na

mapa na nagpapakita ng mga nasakop na bansa sa Silangan at Timog

Silangang Asya sa panahong ito.

377

378

Gawain 9. Map Analysis – Unang Yugto Batay sa mapa na iyong sinuri, punan ng sagot ang chart.

Paghambingin ang iyong mga sagot sa Gawain Bilang 7. Iulat ang sagot sa klase.

Ikalawang Yugto ng Imperyalismo sa Asya

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang mga bansang Kanluranin na

nahinto - nagpatuloy - nagsimulang – manakop ng mga lupain sa Silangan at Timog Silangang Asya noong Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin?

2. Ano ang magkaibang katangian ng Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin?

Unang Yugto ng Imperyalismo

TANONG Ikalawang Yugto ng Imperyalismo

Ano-ano ang bansang nanakop ng mga lupain sa

Silangan at Timog Silangang Asya ?

Kailan ito naganap?

Batay sa mapa, ano ang kapakinabangan na makukuha ng mga

mananakop sa mga nasakop na lupain?

Nabatid mo mula sa mapa na iyong sinuri ang mga lupain at bansa na sinakop ng mga Kanluranin sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Upang mas mapalawak pa ang iyong kaalaman at pag-unawa kung bakit nagpatuloy ang pananakop ng mga Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya, basahin at unawain mo ang sumusunod na teksto.

379

Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Asya (ika-18 at ika-19 na siglo

Maraming bansang Kanluranin ang nagpatuloy na naghangad na makasakop ng lupain sa Asya. Lalo pang umigting ang paghahangad na ito ng mga Kanluranin dahil sa mga pagbabagong naganap sa kontinente ng Europe at Amerika.

Bakit nga ba nagpatuloy ang imperyalismong Kanluranin sa Asya? Ano-ano ang lupain na nasakop sa pagkakataong ito at bakit sila sinakop? Paano nanakop ang mga Kanluranin? Sa bahaging ito ng modyul ay mauunawaan mo ang mga sagot sa mga nabanggit na katanungan. Silangang Asya China

Sa loob ng mahabang panahon ay ipinatupad ng China ang paghihiwalay ng kaniyang bansa mula sa daigdig (isolationism) dahil sa mataas na pagtingin niya sa kaniyang kultura at naniniwala siya na makasisira ito kung maiimpluwensiyahan ng mga dayuhan. Bagamat pinahihintulutan ang mga Kanluranin, pinapayagan lamang sila sa daungan ng Guanghzou at dapat na isagawa ng mga dayuhang mangangalakal ang ritwal na kowtow bilang paggalang sa emperador ng China. Bunga ng isolation, umunlad at napatatag ng China ang kaniyang ekonomiya, kultura at politika. Nagawa ng China na makatayo sa sariling paa. Sa panahong ito, ang mga Kanluranin (Euroepans) ang siyang umaasa sa

380

Matagal nang hinahangad ng mga Kanluranin na masakop ang

China. Nagsimula ang pananakop ng mga Kanluranin sa China dahil sa

tinutulan ng Emperador na ipasok sa bansa ang opyo na produkto ng

bansang England. Ang opyo ay isang halamang gamot na kapag inabuso

ay nagdudulot ng masamang epekto sa kalusugan. Dahil din sa opyo,

nabaligtad ang sitwasyon ng mga British at mga Tsino. Ito ay dahil mas

marami na ngayon ang produktong inaangkat ng mga Tsino mula sa mga

British kaysa inaangkat ng mga British mula sa China. Sinamantala ito ng

England, at kahit ipinagbabawal, patuloy pa rin na nagpasok ng opyo ang

mga British sa mga daungan ng China. Ito ang naging dahilan ng mga

Digmaang Opyo na naganap sa pagitan ng China at England.

hangad ng mga Kanluranin na maangkin ang yaman ng China ang pangunahing dahilan ng imperyalismo sa bansa.

381

Ang Sphere of Influence sa China Isa sa epekto ng pagkatalo ng China sa mga Digmaang Opyo ay ang unti-unting paghina ng katatagan ng pamahalaan nito. Sinamantala ito ng mga Kanluranin at tuluyang sinakop ang bansa. Subalit, hindi katulad ng ibang bansa sa Asya, hindi sinakop ng mga Kanluranin ang buong China. Upang maiwasan ang digmaan sa pagitan ng mga Kanluranin, hinati nila ang China sa mga spheres of influence noong 1900s. Ito ay tumutukoy sa mga rehiyon sa China kung saan nangingibabaw ang karapatan ng Kanluraning bansa na kontrolin ang ekonomiya at pamumuhay ng mga tao dito. Binigyan din ng karapatan ang mga Kanluraning bansa na magpatayo ng iba’t ibang imprastraktura gaya ng kalsada, tren at mga gusali upang paunlarin ang kanilang sphere of influence. Ipinatupad din sa mga lugar na ito ang karapatang extraterritoriality.

Isa pang dayuhang bansa ang nagkaroon ng sphere

of influence sa China. Ito ang bansang Japan. Nakuha ng

bansang Japan ang karapatan sa mga isla ng Formosa,

Pescadores at Liadong Peninsula sa pagkatalo ng China sa

digmaang Sino-Japanese noong 1894. Nakapaloob ang

pagbibigay ng China ng mga nabanggit na lugar sa Japan

sa Kasunduang Shimonoseki.

Spheres of Influence sa China England – Hongkong Yang Tze valley Weihaiwei France – Zhanjiang Kwangchow Germany – Kwantung Qingdao Yunnan Portugal – Macao Russia - Manchuria

Ano ang pinakamasang epekto ng pagkatalo ng mga China sa mga Digmaang Opyo? Bakit?

Larawan at mapa na nagpapakita ng Sphere of Influence sa China

382

Ang Open Door Policy Ang paghahati-hati ng China sa spheres of influence ay

nagdulot ng pangamba sa bansang United States dahil sa

posibilidad na isara ang China sa pakikipagkalakalan sa ibang

bansa na walang sphere of influence dito. Kapag naganap ito, mapuputol

ang ugnayang pangkalakalan ng United States sa China. Dahil dito,

iminungkahi ni John Hay, Secretary of State ng United States na ipatupad

ang Open Door Policy kung saan ay magiging bukas ang China sa

pakikipagkalakalan sa ibang bansa na walang sphere of influence rito.

Nakapaloob sa mungkahi ni John Hay ang sumusunod:

1. pagrespeto sa karapatan at kapangyarihan sa pakikipagkalakalan sa mga lugar na sakop ng sphere of influence ng mga Kanluranin; 2. pagbibigay ng karapatan sa China na mangolekta ng buwis sa mga produktong inaangkat mula sa bansa; at 3. paggalang sa mga itinakdang halaga ng buwis ng mga Kanluraning bansa sa paggamit ng mga kalsada, tren at daungan sa kani-kanilang spheres of influence.

Dahil sa mga patakarang sphere of influence at open door, napanatili

ng China ang kaniyang kalayaan, subalit nanatiling kontrol ng mga

mananakop ang kaniyang ekonomiya. Nawala sa kamay ng mga Tsino ang

kapangyarihan na magtakda ng kanilang mga patakaran para sa mga

dayuhan. Gayundin, gumuho ang dating matatag na pamamahala ng mga

emperador dahil sa panghihimasok ng mga dayuhang dinastiya. Higit sa

lahat, pumasok sa China ang iba’t ibang impluwensiya ng mga Kanluranin na

nakapekto sa kanilang iniingatan at ipinagmamalaking kultura.

Bakit ipinilit ng United States

na maipatupad sa China ang Open Door

Policy?

Japan Napaunlad ng Japan ang kaniyang ekonomiya, napatingkad ang

kaniyang kultura at pagpapahalaga at napatatag ang kaniyang pamamahala dahil sa pagsasara ng kaniyang mga daungan mula sa dayuhan. Bagamat may ugnayan sa mga bansang Netherlands, China at Korea, hindi nito pinahihintulutan na makapasok sa bansa ang mga dayuhan. Sa pagdating ng mga Kanluranin sa Asya, isa ang bansang Japan sa mga ninais nilang masakop. Nagpadala ng kanilang mga kinatawan ang bansang England, France, Russia at United States subalit lahat sila ay tinanggihan ng Japan.

383

Noong 1853, ipinadala ni Pangulong Milliard Filmore ng

United States si Commodore Matthew Perry upang hilingin sa

emperador ng Japan na buksan ang kaniyang mga daungan para

sa mga barko ng United States. Kailangan ng mga barko ng United

States na tumatawid sa Karagatang Pasipiko nang

mapagdadaungan upang mapagkuhanan ng karagdagang pagkain,

tubig at panggatong. Hindi kasi sapat ang kanilang reserba o kaya

ay mahirap na dalhin pa nila ang lahat ng ito sa kanilang

paglalakbay. Sa pagpunta ni Perry sa Japan ay nakita ng mga

Hapones ang naglalakihang barko ng United States na armado ng

kanyon. Bagamat hindi tahasang sinabi, ang ginawang ito ni Perry

ay isang babala na kung hindi bubuksan ng mga Hapones ang

kanilang daungan, hindi magdadalawang isip ang United States na

gamitin ang kanilang puwersa. Upang maiwasan ang pakikidigma

sa isang malakas na bansa, tinanggap ng Japan ang United States

sa bisa ng Kasunduang Kanagawa noong 1854. Sa ilalim ng

kasunduang ito ay binuksan ang mga daungan ng Hakodate at

Shimoda para sa mga barko ng United States. Pinahintulutan din

na magtayo ng kaniyang embahada ang United States sa Japan.

Dahil sa pagbubukas ng Japan, nakapasok na din sa kanilang

bansa ang mga Kanluranin tulad ng England, France, Germany,

Russia at Netherlands.

Nagalit ang mga Hapones sa kinahinatnan ng kanilang

bansa. Nawala sa kamay ng Shogunato ng Tokugawa ang

kapangyarihan. Siya ay pinalitan ng bagong tatag na pamahalaan

sa pamumuno ni Emperador Mutsuhito na nagsimulang

manungkulan sa edad na 15. Ang kaniyang pamumuno ay tinawag

niyang Meiji era – ang ibig sabihin ay enlightened rule. Napagtanto

ni Emperador Mutsuhito na ang mabisang paraan sa pakikitungo sa

mga Kanluranin ay ang pagyakap sa modernisasyon. Ang

makabagong mga kagamitan, teknolohiya at paraan ng

pamumuhay na natutunan ng mga Hapones mula sa mga dayuhan

ay nakatulong upang siya ay umunlad sa kabila ng panghihimasok

ng mga Kanluranin sa kaniyang bansa.

Paano nagkakatulad ang China at Japan sa pakikitungo sa mga dayuhan?

384

Timog Silangang Asya Nagpatuloy ang paghahangad ng mga Kanluranin sa mga pamapalasa ng mga bansa sa Timog Silangang Asya. Ang pagbabagong dulot ng industriyalisasyon ay lalo pang nagpataas sa pagnanais ng mga Kanluranin na mapanatili ang kanilang imperyo. Ginamit ng mga Kanluranin ang mga likas na yaman na makukuha sa mga bansa rito upang makagawa ng mas maraming produkto. Higit sa lahat, ang kanilang mga sobrang produkto ay dinala nila sa mga pamilihan ng mga bansa sa Timog Silangang Asya. Naisakatuparan nila ang lahat ng mga ito dahil sakop nila ang karamihan ng mga bansa sa rehiyon. May mga bansang nasakop noong Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin ang patuloy na napasailalim sa kapangyarihan ng mga dayuhan. Samantala, ang mga dating malaya ay sinakop o kaya ay kinontrol ng mga Kanluranin ang kabuhayan.

Pilipinas Sa loob ng mahigit tatlong daang taon ay napasailalim ng mga Español ang Pilipinas. Nagtangka ang mga Pilipino na makamit ang kalayaan sa kamay ng mga mananakop subalit sila ay nabigo. Sa pagpasok ng ika-19 na siglo, nagsimulang magpalawak ng kaniyang teritoryo sa Asya-Pasipiko ang United States. Isa ang Pilipinas sa mga lupain na nais nitong makontrol dahil sa istratehikong lokasyon nito. Angkop ang lokasyon ng bansa sa kaniyang plano na sakupin ang iba pang bansa sa Asya at sa pagkontrol sa kalakalan sa Asya-Pasipiko. Noong una, tinulungan ng mga Amerikano ang mga rebolusyunaryong Pilipino sa pamumuno ni Emilio Aguinaldo na talunin ang mga Espanyol. Natalo ang mga Español l at idineklara ni Aguinaldo ang kalayaan ng Pilipinas noong Hunyo 12, 1898. Subalit, lingid sa kaalaman ng mga Pilipino ay nagkaroon ng lihim na kasunduan ang mga Spain at United States. Batay sa kasunduan, susuko ang Spain sa United States at isasalin sa huli ang karapatang pamunuan ang Pilipinas. Samakatuwid, hindi pa din malaya ang Pilipinas dahil sila ay mapapasailaim sa United States – ang bansa na kaniyang itinuring na kaibigan. Pormal na naisalin sa kamay ng United States ang pamumuno sa Pilipinas sa bisa ng Kasunduan sa Paris. Nilagdaan ito ng mga kinatawan ng United States at Spain noong Disyembre 10, 1898.

Ganito inilarawan ni Jose Rizal ang Pilipinas dahil sa ganda ng bansa at sa kaniyang lokasyon nito sa Asya. Paano nakaapekto sa kasaysayan ng Pilipinas ang kaniyang lokasyong

heograpikal?

Ibinayad ng United States sa Spain kapalit ng pagpapaunlad na ginawa ng España sa Pilipinas. Ano ang epekto ng Kasunduan sa Paris

sa mga Pilipino?

20 milyong dolyar

Perlas ng Silangan

385

Sumiklab ang Digmaang Pilipino-Amerikano noong 1902 kung saan ay natalo ng mas malakas na puwersang Amerikano ang mga Pilipino. Itinatag ng mga Amerikano ang Pamahalaang Militar at nang lumaon ay naging Pamahalaang Sibil na parehong pinamumunuan ng mga Amerikano at Pilipino. Nagpatayo rin sila ng mga paaralan at ginawang libre para sa lahat ang pag-aaral, ospital, kalsada, at mga gusaling pampamahalaan. Sa kabilang banda, nagpalabas din sila ng mga batas na nagpipigil sa pagpapamalas ng mga Pilipino ng damdaming Nasyonalismo. Sa huling bahagi ng kanilang pamumuno, itinatag nila ang Pamahalaang Commonwealth kung saan ay sinanay nila ang mga Pilipino sa pagpapatakbo ng isang pamahalaang demokratiko. Bukod dito, nais din ng mga Amerikano na manatili ang kanilang impluwensiya sa pamahalaan ng Pilipinas upang maprotektahan ang kaniyang mga interes sa bansa matapos niyang maipagkaloob ang kalayaan nito.

Tawag sa mga unang gurong Amerikano na dumating sa Pilipinas lulan ng barkong S.S.Thomas Paano nagamit ng mga Amerikano ang edukasyon upang masakop ang Pilipinas?

Thomasites

Ano ang pagkakaiba ng paraan ng pananakop at pamamahala ng mga Español at

mga Amerikano?

Indonesia (East Indies) Patuloy na pinamahalaan ng Netherlands ang Indonesia. Ang mataas na paghahangad ng mga taga-Europe sa mga pampalasa at produktong agrikultural ang nagtulak sa mga Dutch na ipatupad ang culture system o kilala rin sa tawag na cultivation system. Ang patakaran na ito ay iminungkahi ni Johannes Van den Bosch. Sa ilalim ng patakarang ito, inatasan ng mga Dutch ang mga magsasakang Indones na ilaan ang sanlimang (1/5) na bahagi ng kaniyang lupain o 66 na araw para sa pagtatanim ng mga produktong iniluluwas ng mga Dutch. Ilan sa mga ito ay asukal, kape at indigo. Nang makita ng mga Dutch ang tagumpay ng culture system, sapilitan na ring ipinatanim sa mga Indones ang iba pang produkto tulad ng bulak, palms, tsaa, tabako, quinine at iba pang pampalasa. Dumanas nang lubos na paghihirap ang mga Indones sa ilalim ng patakarang ito dahil hindi na sila makapagtanim ng mga produkto para sa kanilang sariling pangangailangan.

Patakarang ipinatupad ng mga Dutch sa Indonesia upang matugunan ang pangangailangan nito sa pagbebenta ng mga pampalasa sa pandaigdigang kalakalan. Ano ang naging epekto ng Culture system sa mga

CULTURE SYSTEM

386

Malaysia at Singapore Napasakamay ng mga British ang Singapore, na noon ay bahagi pa ng Malaysia dahil naghahanap sila ng angkop na daungan para sa kanilang mga barkong pangkalakalan mula India patungong China. Nakilala ang Singapore bilang isa sa pinakamaganda at pinakamaunlad na daungan sa Timog Silangang Asya. Kinontrol ng mga British ang Singapore at kumita sila nang malaki mula sa pakikipagkalakalan sa mga karatig-bansa at sa mga bansang Kanluranin. Sa kabilang banda, kilala naman ang Malaysia sa malawak na plantasyon ng goma (rubber) at sa pagkakaroon ng malaking reserba ng lata (tin). Naging pangunahing produktong panluwas ng Malaysia ang goma at lata. Kumita nang malaki ang mga British dahil sa pagkontrol nila ng pagluluwas ng mga nabanggit na produkto. Upang mas mapabilis pa ang produksiyon, hinikayat ng mga British ang mga Tsino na mandayuhan sa Malaysia upang maging mga manggagawa. Hindi naglaon, mas dumami pa ang mga Tsino kaysa sa mga katutubong Malay sa Malaysia. Ang pananakop ng mga British sa Malaysia ay nagdulot ng paghihirap at ng kaguluhan sa pagitan ng mga nandayuhang Tsino at katutubong Malay na hanggang ngayon ay nararamdaman pa rin sa bansa.

Salitang Malay na ang ibig sabihin sa Ingles ay Lion City. Bakit sinakop ng mga British ang Singapore?

SINGAPURA

Ito ay orihinal na matatagpuan sa South America. Dinala ng mga British ang mga buto nito sa Malaysia upang pasimulan ang plantasyon ng rubber tree sa rehiyon. Ano ang kapakinabangan ng rubber tree para sa mga British?

Rubber

Tree

Tawag sa lugar o rehiyon kung saan nagtatagpo ang iba’t ibang mga kultura at pangkat-etniko. Ang populasyon ng Malaysia ay binubuo ng mga katutubong Malay, malaking bahagdan ng mga Tsino, Tamil, Pilipino, at mga Nepalese. Paano nakaapekto sa kalagayan ng kapayapaan sa Malaysia ang panghihikayat ng mga British noon sa

mga Tsino na manirahan sa Malaysia?

Melting Pot

387

Talahanayan ng Dahilan at Bunga ng mga Digmaang Anglo-Burmese

Unang Digmaang Anglo-Burmese

Ikalawang Digmaang Anglo-Burmese

Ikatlong Digmaang

Anglo-Burmese

Taon 1842-1856 1852-1853 1885-1886

Dahilan Paglusob ng Burma sa mga estado ng Assam, Arakan, at Manipur na itinuring ng mga British na panghihimasok sa India

Hidwaan sa kalakalan. Sapilitang kinuha ng mga British ang mga barkong pangkalakalan ng mga Burmese

Itinuring ng mga British na pagtataksil ang pakikipagkasundo ng mga haring Burmese sa bansang France

Bunga Natalo ang mga Burmese at nilagdaan ang Kasunduan sa Yandabo. Nagbigay ng bayad-pinsala ang Burma Napasakamay ng English East India Company ang Arakan at Tenasserim Tinanggap ng Burma ang British Resident sa palasyo ng hari

Natalo ang mga Burmese dahil sa mas malakas na kagamitang pandigma ng mga British. Nawalan ng karapatan ang mga Burmese na dumaan sa mga rutang pangkalakalan na dati ay kanilang pagmamay-ari.

Natalo ang mga Burmese Ganap na sinakop ng England ang buong Burma at isinama ito bilang probinsiya ng India. Isa itong malaking

Burma (ngayon ay Myanmar) Ang lokasyon ng Burma sa India, na sakop ng mga England ang dahilan kung bakit sinakop din ito ng mga British. Mahalaga para sa mga British ang Burma dahil ito ay magagamit niya upang mapigilan ang mga magtatangkang sumakop sa silangang bahagi ng India na noon ay kabilang sa mga sakop niyang lupain. Noong una ay may maayos na ugnayan ang England at Burma. Subalit sa hindi inaasahang pangyayari, sumiklab ang mga labanan sa pagitan ng mga British at Burmese na tinawag na Digmaang Anglo-Burmese.

Bakit mahalaga para sa England ang Burma?

388

kahihiyan para sa kaharian ng Burma na matagal nang namamahala sa kanilang lupain.

Bakit napahiya ang Burma nang ito ay ginawang probinsiya ng India?

Ang resident system ay isang patakaran na ipinatupad ng mga British sa Burma. Ang British Resident ay kinatawan ng pamahalaan ng England sa Burma. Bilang kinatawan, kailangang manirahan ang British Resident sa Burma. Isa sa kaniyang tungkulin ay ang pakikipag-ugnayan sa mga dayuhang bansa. Ibig sabihin, may karapatan siyang makipag-usap, makipagkasundo, makipagkalakalan at magdesisyon sa mga usaping panlabas ng Burma na dati ay gawain lamang ng Hari ng Burma. Nabawasan ang kapangyarihan ngHari at nawala sa kaniyang kamay ang karapatan na magdesisyon kung kaninong dayuhan makikipagkaibigan at makikipag-ugnayan.

Maituturing ba ang Resident System bilang isang paraan ng pananakop? Bakit?

389

Bakit tinawag na Indo-China ang rehiyon na kinabibilangan ng Laos,

Cambodia at Vietnam?

390

Gawain 10. Pagsusuri

Suriin ang pagkakaiba at pagkakatulad ng mga karanasan ng mga

bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya na sinakop ng mga Kanluranin

noong Ikalawang Yugto ng Imperyalismo. Punan ng tamang sagot ang chart.

Iulat ang sagot sa klase.

Nasakop na Bansa

Kanluraning bansa na

Nakasakop

Dahilan ng Pananakop

Paraan ng Pananakop

Patakarang Ipinatupad

Epekto

China

Japan

Pilipinas

Indonesia

Malaysia

Indo-China

Myanmar

Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang bansang Kanluranin na nanakop ng lupain sa Ikalawang

Yugto ng Imperyalismo?

2. Bakit kinailangan ng mga Kanluranin na manakop ng mga lupain sa Asya?

3. Magkakatulad ba ang pamamaraang ginamit ng mga Kanluranin sa

pananakop ng mga naturang lupain? Bakit?

4. Paano naapektuhan ng pananakop ng mga Kanluraning bansa ang

kalagayan ng bansang Asyano sa panahon ng pananakop?

Gawain 11. Paghahambing - Imperyalismo Sa pamamagitan ng Venn Diagram, suriin ang pagkakatulad at pagkakaiba ng Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya.

Unang Yugto ng

Imperyalismo

Ikalawang Yugto ng

Imperyalismo

391

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging epekto ng mga patakarang ipinatupad ng mga Kanluraning bansa sa mga bansang Asyano?

2. Paano nabago ang pamumuhay ng mga mamamayan sa nasakop na mga

bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya?

3. Masasalamin pa ba sa kasalukuyang panahon sa Silangang Asya at

Timog- Silangang Asya ang mga pagbabagong naganap dulot ng pananakop

ng mga Kanluranin? Patunayan ang sagot.

Malakas at makapangyarihan ang mga Kanluranin. Sa panahon ng imperyalismo, maaaring sabihin na lahat ng kanilang naisin ay kanilang nakukuha, Iba-iba ang pamamaraan na kanilang ginamit, ang iba ay sa pamamagitan ng pakikipagkaibigan, pakikipagkalakalan o kaya ay paggamit ng dahas.

Subalit, hindi lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay nasakop ng mga Kanluranin. Bagamat maraming likas na yaman at produkto na maaaring mapakinabangan, napanatili ng bansang Thailand ang kalayaan nito mula sa mga Kanluranin. Sa kabilang banda, nasakop ang Korea ng kapwa Asyanong bansa tulad ng China at Japan. Subalit gaya ng Thailand, nailigtas ng Koreans ang kanilang bansa mula sa pananakop ng mga Kanluranin.

Tunghayan mo ang susunod na teksto upang maunawaan mo ang mga dahilan at pamamaraang ginamit ng mga pinuno ng Thailand at Korea upang sila ay hindi masakop ng mga

Kanluranin.

Napatunayan mo na hindi lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay nasakop ng mga Kanluranin. Bagamat magkaiba ng estratehiyang ginamit, parehong nailigtas ng Thailand at Korea ang kanilang lupain mula sa panghihimasok at pananakop ng mga Kanluranin. Ang pagkakaroon nila ng mahuhusay na pinuno ay

nakatulong din upang mapanatili nila ang kanilang kalayaan.

392

Gawain 12. Paghahambing Paano nga ba nagkakatulad at nagkakaiba ang Thailand at Korea? Suriinn mo ito gamit ang venn diagram. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang dalawang bansa sa Silangang Asya at Timog Silangang Asya na hindi nasakop ng mga Kanluranin? 2. Bakit tinawag na Buffer State ang Thailand at Hermit Kingdom ang Korea? 3. Paano nagkakaiba ang ginamit na estratehiya ng dalawang bansa upang mapanatili ang kalayaan mula sa mga Kanluranin? 4. Paano naman nagkakatulad ang dalawang bansa sa aspeto ng mga namumuno sa pamahalaan? BINABATI KITA! Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin 1.

Ngayong ay may sapat ka nang kaalaman at pag-unawa tungkol sa mga dahilan, paraan at epekto ng Imperyalsimo at Kolonyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng modyul na ito upang mapalalim at mapalawak pa ang iyong pag-unawa tungkol sa paksang ito.

Thailand Korea

393

PAGNILAYAN AT UNAWAIN

Gawain 13. Noon at Ngayon Makikita pa rin sa kasalukuyan ang mga patunay ng kolonyalismo at imperyalismo na naganap sa Asya. Suriin mo kung ano ang mga nagbago at nagpatuloy sa kultura, pamahalaan at ekonomiya ng Pilipinas pagkatapos itong lumaya mula sa Imperyalismong Kanluranin. Gawain 14. Pagsulat ng Repleksiyon Sumulat ng repleksiyon ukol sa iyong mga natutunan, realisasyon at opinyon tungkol sa ginawang pagsusuri.

Gawain 15. Hagdan ng Aking Pag-unlad

Sa bahaging ito, sagutan mo ang bahagi ng Mga Natutunan at Epekto ng pananakop ng mga Kanluranin sa mga bansang Asyano.

Sa bahaging ito, palalalimin mo ang mga nabuong pag-unawa tungkol sa paksa. Inaasahan din na sa pagkakataong ito ay kritikal na masusuri mo ang impluwensiya ng pananakop ng mga Kanluranin sa

pamumuhay ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.

Gawin ang sumusunod na hakbang:

1. Mamili sa sumusunod na aspeto na iyong susuriin: kultura, pamahalaan, ekonomiya. 2. Gamitin ang chart sa gagawing pagsusuri.

Aspeto Kalagayan Bago Dumating

ang mga Mananakop

Kalagayan sa Ilalim ng mga mananakop

Kalagayan sa Kasalukuyan

3. Sagutin ang sumusunod na tanong: 3.1 Ano-ano ang nagpatuloy at nagbago sa sinuring aspeto bago at matapos ang Imperyalismong Kanluranin sa Pilipinas? 3.2 Alin sa mga hamon na kinakaharap ng bansa sa kasalukuyan ang maituturing na epekto ng kolonyalismo at Imperyalismo? Ipaliwanag. 3.3 Paano hinaharap ng mga mamamayan ang hamon sa kasalukuyan?

394

Balikan mo ang iyong mga sagot sa naunang bahagi ng Hagdan ng Aking Pag-unad upang masuri kung umunlad ba ang iyong kaalaman at pag-unawa

BINABATI KITA!

Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng Pagnilayan at Unawain para sa Aralin 1.

ILIPAT/ISABUHAY

ANG AKING ALAM ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______

NAIS MALAMAN ________________

________________

________________

________________

________________

________________________________

________________

________________

___

MGA NATUTUHAN

_____________

_____________

_____________

_____________

_____________

_____________

_____________

_____________

_____________

_____________

_____________

Paano nabago ang pamumuhay ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya dahil sa Kolonyalismo at Imperyalismo?

_________

__________________

_________

_________

__________________

_________

________

Sa bahaging ito ay pagtitibayin mo ang iyong pag-unawa ukol sa aralin. Magsasagawa ka ng mas malalim na pagtalakay tungkol sa mga sanhi at epekto ng mga suliranin na kinahaharap ng mga bansang Asyano sa kasalukuyan at kaugnayan nito sa Imperyalismong Kanluranin na naganap noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo. Sa bahaging ito, isasagawa mo ang gawain hindi lamang bilang isang mag-aaral kundi bilang isang aktibong bahagi ng lipunan o ng bansa na iyong kinabibilangan.

Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa impluwensiya ng pananakop ng mga Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya. Nakatitiyak akong handa ka na para sa susunod na gawain.

395

Gawain 16. Imbestigasaysayan

Pamagat: South China Sea Dispute

Rival countries have squabbled over territory in the South China Sea

for centuries - but a recent upsurge in tension has sparked concern

that the area is becoming a flashpoint with global consequences.

Natutuhan mo sa araling ito na may malaking impluwensiya sa pamumuhay ng mga Asyano ang pananakop ng mga Kanluranin. Kung iyong matatandaan, kaakibat ng imperyalismo ang pagpapalawak ng teritoryo. Sa kasalukuyan, may mga isyu sa pagitan ng mga bansa sa Asya na may kaugnayan sa pag-aagawan ng mga teritoryo. Maituturing pa rin ba itong imperyalismo? Paano kaya ito naiiba sa imperyalismo noong ika-16-19 na siglo? Ano kaya ang mga sanhi at epekto ng suliraning ito? Basahin at unawain ang teksto tungkol sa sigalot sa pagitan ng China, Pilipinas at Vietnam kaugnay sa pinag-aagawang mga isla na matatagpuan sa pagitan ng tatlong bansa.

396

What is the argument about?

It is a dispute over territory and sovereignty over ocean areas and the

Paracels and the Spratlys - two island chains claimed in whole or in part by a

number of countries. Alongside the fully fledged islands, there are dozens of

uninhabited rocky outcrops, atolls, sandbanks and reefs, such as the

Scarborough Shoal.

Who claims what?

China claims by far the largest portion of territory - an area stretching

hundreds of miles south and east from its most southerly province of Hainan.

Beijing has said its right to the area come from 2,000 years of history where

the Paracel and Spratly island chains were regarded as integral parts of the

Chinese nation.

In 1947 China issued a map detailing its claims. It showed the two

island groups falling entirely within its territory. Those claims are mirrored by

Taiwan, because the island considers itself the Republic of China and has

the same territorial claims.

Vietnam hotly disputes China's historical account, saying China never

claimed sovereignty over the islands until the 1940s. Vietnam says both

island chains are entirely within its territory. It says it has actively ruled over

both the Paracels and the Spratlys since the 17th Century - and has the

documents to prove it.

The other major claimant in the area is the Philippines, which invokes

its geographical proximity to the Spratly Islands as the main basis of its claim

for part of the grouping.

Both the Philippines and China lay claim to the Scarborough Shoal

(known as Huangyan Island in China) - a little more than 100 miles (160km)

from the Philippines and 500 miles from China.

Malaysia and Brunei also lay claim to territory in the South China Sea

that they say falls within their economic exclusion zones, as defined by the

United Nations Convention on the Law of the Sea in 1982. Brunei does not

claim any of the disputed islands, but Malaysia claims a small number of

islands in the Spratlys.

According to the EIA, the real wealth of the area may well be natural gas

reserves. Estimates say the area holds about 900 trillion cubic ft (25 trillion

cubic m) - the same as the proven reserves of Qatar.

The area is also one of the region's main shipping lanes, and is home to a

fishing ground that supplies the livelihoods of thousands of people.

Vietnam has held live-fire exercises off its coast - an action that was seen as

a gross provocation by Beijing.

397

Is anyone trying to resolve the row?

Over the years, China has tended to favour arrangements negotiated behind

closed doors with the individual leaders of other countries. But the other

countries have pushed for international mediation.

So in July 2010, when US Secretary of State Hillary Clinton became involved

in the debate and called for a binding code of conduct, China was not

pleased. The Chinese Foreign Ministry dismissed her suggestion as an

attack on China.

Agreements such as the UN's 1982 convention appeared to lay the

framework for a solution. But in practice, the convention led to more

overlapping claims, and did nothing to deter China and Vietnam in pressing

their historical claims.

Both the Philippines and Vietnam have made bilateral agreements with

China, putting in place codes of conduct in the area. But the agreements

have made little difference.

The regional grouping Asean - whose membership includes all of the main

players in the dispute except China and Taiwan - concluded a code of

conduct deal with China in 2002.

Under the agreement, the countries agreed to "resolve their territorial and

jurisdictional disputes by peaceful means, without resorting to the threat or

use of force, through friendly consultations and negotiations".

But recent events suggest that Vietnam and China at least have failed to

stick to the spirit of that agreement. And Asean continues to discuss new

ideas for resolving the dispute.

Why are so many countries so keen?

The Paracels and the Spratlys may have vast reserves of natural

resources around them. There has been little detailed exploration of the area,

so estimates are largely extrapolated from the mineral wealth of neighbouring

areas.

Chinese officials have given the most optimistic estimates of resource

wealth in the area. According to figures quoted by the US Energy Information

Administration, one Chinese estimate puts possible oil reserves as high as

213 billion barrels - 10 times the proven reserves of the US. But American

scientists have estimated the amount of oil at 28 billion barrels.

According to the EIA, the real wealth of the area may well be natural gas

reserves. Estimates say the area holds about 900 trillion cubic ft (25 trillion

cubic m) - the same as the proven reserves of Qatar.

398

The area is also one of the region's main shipping lanes, and is home to a

fishing ground that supplies the livelihoods of thousands of people.

How much trouble does the dispute cause?

The most serious trouble in recent decades has flared between Vietnam

and China. The Chinese seized the Paracels from Vietnam in 1974, killing more

than 70 Vietnamese troops. In 1988 the two sides clashed in the Spratlys, when

Vietnam again came off worse, losing about 60 sailors.

The Philippines has also been involved in a number of minor skirmishes

with Chinese, Vietnamese and Malaysian forces.

The most recent upsurge in tension has coincided with more muscular

posturing from China. Beijing officials have issued a number of strongly worded

statements, including warning their rivals to stop any mineral exploration in the

area.

The Philippines has accused China of building up its military presence in

the Spratlys. The two countries have engaged in a maritime stand-off, accusing

each other of intrusions in the Scarborough Shoal. Chinese and Philippine

vessels refuse to leave the area, and tension has flared, leading to rhetoric and

protests.

Unverified claims that the Chinese navy deliberately sabotaged two

Vietnamese exploration operations has led to large anti-China protests on the

streets of Hanoi and Ho Chi Minh City.

Vietnam has held live-fire exercises off its coast - an action that was seen

as a gross provocation by Beijing.

Source: Q&A South China Sea Dispute. http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific- 13748349 Retrieved on November 19, 2012

399

Punan ng tamang sagot ang cause and effect chart. Ibahagi ang sagot sa klase.

Suriin ang sagot ng kamag-aaral gamit ang Guide Question Sheet.

Tanong 1. Paano nagkakatulad at nagkakaiba ang suliranin na iyong sinuri tungkol sa imperyalismo noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo?

2. Makabubuti ba sa mga bansang kabilang sa suliranin ang posibleng maging epekto ng kanilang sigalot? Bakit?

3. Sa mga nabanggit na epekto, alin ang maituturing na pinakamasama? Pangatuwiranan.

4. Alin sa mga epekto ang may direktang kaugnayan sa kolonyalismo at imperyalismong naganap sa Asya noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo? Ipaliwanag.

SULIRANIN

400

Glosaryo: 1. The White Man’s Burden – tula na isinulat ng manunulang British na si Rudyard Kippling. Una ito nailathala noong 1889 . Ipinahayag ni Kippling ang pagsuporta niya sa imperyalismong Kanluranin sa pamamagitan ng tulang ito. 2. Kanluranin – pangkalahatang tawag sa mga mamamayan ng Europe na nanakop ng lupain sa Asya noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo. Ginagamit din ang salitang Europeo bilang kasingkahulugan ng Kanluranin. 3. Monopolyo – lubos ang kontrol sa isang bagay o karapatan. 4. Isolationism – tumutukoy sa patakaran na ipinatutupad ng isang bansa kung saan ay inihihiwalay o isinasara nito ang bansa mula sa impluwensiya at pakikipag-ugnayan sa mga dauhan References: A. Books Antonio, Eleanor D. Pana-Panahon II. Worktext para sa Araling Panlipunan Ikalawang Taon. Kasaysayan ng Asya. 1999. Rex Bookstore. 856 Nicanor Reyes Sr. St. Manila Philippines. pp. 219-270.

Transisyon sa susunod na modyul Binigyang-diin sa modyul na ito ang mga paraan, patakaran at epekto ng Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya. Nagkaroon ng malaking impluwensiya ang mga nanakop na Kanluranin sa kultura, ekonomiya at politika ng nasakop na mga lupain sa Asya. Sa kabila ng pagiging makapangyarihan, napanatili ng bansang Thailand at Korea ang kanilang kalayaan mula sa mga Kanluranin dahil sa mahusay na pakikitungo ng kanilang mga pinuno sa mga dayuhan. Dumanas ng malubhang paghihirap, kagutuman, pang-aabuso at pagkawala ng karapatan at kalayaan ang mga Asyano dulot ng mga patakaran ng mga Kanluraning nakasakop sa kanilang lupain. Ang mga karanasan ng mga Asyano mula sa pananakop ng mga Kanluranin ay nagbigay-daan sa pag-unlad ng kanilang damdaming nasyonalismo. Mauunawaan mo sa susunod na modyul ang iba’t ibang anyo ng nasyonalismong umunlad sa mga piling bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.

401

Beck, Roger B. et. al. A Modern History of the World. Word History. Patterns of Interaction. McDougal Littell Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204. 1999. pp. 80-94, 321-326, 332-340. Beck, Roger B. et.al. Word History. Patterns of Interaction. McDougal Littell Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204. 1999. pp. 460-477. Boehm, Richard G. et.al. Our World’s Story. Harcourt Brace & Company, 6277 Sea Harbor Drive, Orlando, Florida 32887-6777. 1997. pp. 517-520. Camagay, Ma. Luisa T. et. al. Kabihasnang Asyano Kasaysayan at Kultura. Vibal Publishing House, Inc. 1253 Gregorio Araneta Avenue, Quezon City. 2010. pp. 262-290. Farah, Mounir A. & Karls, Andrea Berens. World History: The Human Experience. Glencoe/McGraw-Hill, 936 Eastwind Drive, Westerviell, Ohio 43081. 1999. pp. 713-719. Mercado, Michael M. Sulyap sa Kasaysayan ng Asya. St. Bernadette Publishing House Corporation. 173 Rodriquez S. Ave., Kristong Hari, 1112 Quezon City. 2009. pp.245-250, 279-285. Perry, Marvin. A History of the World. Houghton Mifflin Company Boston, Massachusetts, USA. 1989. pp. 567-578. Rhoads, Murphey. A History of Asia 6th Edition. Longman, 2008. Whitfield, Susan. Life along the Silk Road. University of California Press, 2001. B. Websites China: Spheres of Influence and Treaty Ports, c. 1900. http://images.classwell.com/mcd_xhtml_ebooks/2005_world_history/images/mcd_mwh2005_0618377115_p374_f1.jpg. Retrieved on December 1, 2012. Map of Asia. www.worldpress.com. Retrieved on October 20, 2012. Map of Esapaña Boulevard, Manila. . http://maps.google.com.ph/. Retrieved on October 18, 2012. Map of Harrison Road, Baguio City. Ibd. Map of MacArthur Highway, Ilocos. Ibd.

402

Map of Magallanes St., Davao. Ibd. Map of Pasig ferry in Lawton, Manila. Ibd. Map of Taft Avenue, Pasay City. Ibd. Q&A South China Sea Dispute. http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-13748349. Retrieved on November 19, 2012 Flag of England. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/docs/flagsoftheworld.html. Retrieved on October 21, 2012. Flag of France. Ibd. Flag of Netherlands. Ibd. Flag of Portugal. Ibd. Flag of Spain. Ibd. Flag of USA. Ibd. White Man’s Burden. Rudyard Kipling, 1899. http://www.fordham.edu/halsall/mod/kipling.asp (Retrieved on November 20, 2012).

403

ARALIN BLG. 2: NASYONALISMO SA SILANGAN AT TIMOG

SILANGANG ASYA

“Ibon man may layang lumipad, kulungin mo at umiiyak”. Ipinahihiwatig ng bahagi ng awiting “Bayan Ko” ang pagmamahal sa kalayaan. Para sa iyo, bakit mahalaga ang kalayaan? Ano ang gagawin mo kung may mga dayuhang nais sakupin ang ating bansa? Sa kasalukuyan, paano mo ipakikita ang pagmamahal sa iyong bansang sinilangan? Paano ipinakita ng mga kapwa natin Asyano ang damdaming nasyonalismo?

Naunawaan mo sa nakaraang aralin ang mga dahilan at epekto ng pananakop ng mga Kanluranin sa Asya. Isa sa hindi mabuting epekto nito ay ang pagkawala ng kalayaan at pang-aabuso sa karapatan ng mga Asyano. Ang kalagayan na ito ay nakaimpluwensiya sa pagkabuo ng nasyonalismong Asyano. Sa araling ito, susuriin mo kung paano umunlad ang damdaming Nasyonalismo ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya.

ALAMIN:

Gawain. 1: PICTURE ANALYSIS Suriin ang larawan tungkol sa kalagayan ng mga Asyano sa panahon ng Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo. Sagutin ang mga tanong.

Handa ka na ba? Ngayon ay simulan mong alamin kung paano umunlad ang damdaming Nasyonalismo ng mga

mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya

404

Gawain. 2. Ang aking pag-unawa . . .

Bago natin ipagpatuloy ang pagsusuri sa mga dahilan ng pag-unlad ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya ay sagutan mo muna ang Generalization Table. Panuto: Ano na ang iyong mga alam tungkol sa ating aralin? Sagutan ang hanay na Ang aking naunang pagkakaunawa. Samanatala, masasagutan mo lamang ang iba pang bahagi ng talahanayan sa susunod na bahagi ng modyul na ito.

GENERALIZATION TABLE

MGA TANONG Ang aking Naunang

Pagkakaunawa

Ang aking mga

Natuklasan at

Pagwawastong

Ginawa

Ang Aking mga

Patunay

Ang Aking Paglalahat

1. Ano-ano ang pangyayari na nagbigay daan sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya?

2. Bakit magkakaiba ang paraan ng pagpapakita ng damdaming Nasyonalismo ng mga Asyano?

3. Paano ipinamalas ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya ang Nasyonalismo?

4. Paano nagkakaugnay ang Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin at Nasyonalismong Asyano?

BINABATI KITA!

1. Ano ang mensahe na ipinahihiwatig ng larawan? 2.. Ano ang naging pangunahing reaksiyon ng mg Asyano laban sa kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin? 3. Paano umusbong ang damdaming nasyonalismo ng mga mamamayan

sa Silangan at Timog Silangang Asya?

405

Sa puntong ito ay nagtatapos na ang bahagi ng Alamin

PAUNLARIN:

NASYONALISMO SA SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA

Ano kaya ang maaring maging epekto ng patuloy na pagdanas ng pang-aabuso at pagmamalupit sa mga Asyano? Paano kaya tutugunan ng mga Asyano ang mga patakarang ipinatupad ng mga Kanluranin na nagsagawa ng Kolonyalismo at Imperyalismo noong ika-16 hanggang ika-20 siglo?

PAG-UNLAD NG NASYONALISMO SA SILANGANG ASYA

Pagkatapos suriin ang iyong mga kaalaman tungkol sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay tiyak kong nais mong malaman ang sagot sa iyong mga tanong. Masasagot ito sa susunod na bahagi ng modyul . Sa iyong pagtupad sa iba’t ibang gawain, suriin kung tumutugma ba ang iyong mga dating alam sa mga bagong kaaalaman na iyong matutuhan sa modyul.

Sa bahaging ito ay inaasahan na matutunan mo ang mga mga pangyayari na nakaimpluwensiya sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Maari mong balikan ang mga sagot at tanong na iyong nabuo sa unang bahagi ng modyul na upang malaman kung tama ito at nasasagot ang mga ito.

Ipinakikita sa mapa ang mga kilalalng lider ng China at Japan na

nagpaunlad ng damdaming nasyonalismo sa kani-kanilang mga bansa.

406

4 Hindi man tuwirang nasakop ng mga Kanluranin, dumanas ng maigting na imperyalismo ang Silangang Asya lalo na noong ika-18 siglo. Isa sa mga patunay nito ay ang pagpapatupad ng sphere of influence ng mga Kanluranin sa China at ang paggigiit ng Open Door Policy ng United States sa Japan. Ang imperyalismong Kanluranin sa Silangang Asya ay nagdulot ng epekto sa kabuhayan, pamahalaan, lipunan at kultura ng mga Asyano. Naghangad ang mga Tsino at Hapones na makawala mula sa imperyalismong Kanluranin dahil sa hindi mabuting epekto nito sa kanilang pamumuhay. Ang paghahangad na ito ang nagbigay-daan sa pag-usbong ng nasyonalismo sa dalawang bansa.

PAG-UNLAD NG NASYONALISMO SA CHINA

Nagsimula ang pagkawala ng kontrol ng China sa kaniyang bansa

nang matalo ito sa Great Britain sa Unang Digmaang Opyo (1839- 1842) at

sa Great Britain at France noon Ikalawang Digmaang Opyo (1856-1860).

Bunga nito, nilagdaan ang Kasunduang Nanking (1843) at Kasunduang

Tientsin (1858) na naglalaman ng mga probisyon na hindi patas para sa

mga Tsino.

Upang ipahayag ang kanilang pagtutol mula sa panghihimasok ng

mga dayuhan, nagsagawa ng dalawang rebelyon ang mga Tsino. Ito ay

ang Rebelyong Taiping (Taiping Rebellion) noong 1850 at Rebelyong Boxer

(Boxer Rebellion) noong 1900.

Rebelyong Taiping

Pinamunuan ni Hung Hsiu Ch’uan

(Hong Xiuquan) ang Rebelyong Taiping

laban sa Dinastiyang Qing na

pinamumunuan ng mga dayuhang Machu.

Layunin ng rebelyong ito na mapabagsak

ang Dinastiyang Qing upang mahinto na

ang pamumuno ng mga dayuhan sa

kanilang bansa. Bukod dito, hangad din ng

Rebelyong Taiping ang pagbabago sa

lipunan. Kabilang dito ang pagkakapantay-

pantay ng karapatan para sa mga

kababaihan at pagpapalit ng mga relihiyong

Confucianism at Buddhism sa relihiyong

Kristiyanismo.

Petsa:

Disyembre 1850 – Agosto 1864

Lokasyon:

Timog Tsina

Layunin:

Mapabagsak ang Dinastiyang

Qing (Dinastiyang Manchu) na pinamumunuan ng mga

dayuhang Manchu

Bunga:

Nagapi ng Dinastiyang Qing

(Manchu) ang Rebelyong Taiping sa tulong mga mga

British at French.

407

Rebelyong Boxer

Sumiklab ang Rebelyong Boxer noong 1899. Tinawag itong

Rebelyong Boxer dahil ang mga naghimagsik ay miyembro ng samahang I-

ho chu’an o Righteous and Harmonious Fists. Ang mga miyembro nito ay

may kasanayan sa gymnastic exercise. Bukod sa pagtuligsa sa korupsyon

sa pamahalaan, pangunahing layunin ng Rebelyong Boxer ay ang patalsikin

ang lahat ng mga dayuhan sa bansa, kabilang dito ang mga Kanluranin.

mamamayan sa China at masupil ang rebelyon. Nagapi ang mga boxer

dahil sa pagtutulungan ng mga dayuhang imperyalista. Nabawi ng mga

imperyalista mula sa mga boxer ang Peking noong Agosto 14, 1900.

Dahil sa pagkabigo ng Rebelyong Taiping at Rebelyong Boxer,

nagpatuloy ang pamamayani ng mga dayuhan sa Tsina. Sinikap ng mga

Tsino na magsagawa ng reporma subalit hindi ito maisakatapuran dahil

sa impluwensiya ng mga

Ipinakikita sa larawan ang pagtutulungan ng mga imperyalistang bansa upang magapi ang Rebelyong Boxer.

Nagsagawa ng maramihang

pagpatay ang mga mga boxer.

Pinaslang nila ang mga

misyongerong Krisityano at mga

Tsino na naging deboto ng

relihiyong Kristiyanismo. Mula sa

probinsiya, kumalat ang Rebelyong

Boxer hanggang sa Peking

(Beijing). Nagpadala ng puwersang

militar na mayroong 2,100 na mga

sundalo ang United States, Great

Britain, Russia, France, Italy at

Japan upang maprotektahan ang

kanilang mga

Nahinto ang Rebelyong Boxer nang ito ay magapi ng Dinastiyang Qing sa tulong ng mga British at French. Itinuturing na isa sa mga madugong rebelyon sa kasaysayan ng Tsina ang Rebelyong Boxer kung saan mahigit sa 20 milyong Tsino ang namatay.

408

Ang China sa gitna ng dalawang magkatunggaling ideolohiya

Ang pagsisimula ng ika-20 siglo ay nangangahulugan ng pagpasok ng

dalawang magkatunggaling ideolohiya sa Tsina. Lumaganap sa bansa ang

ideolohiya ng demokrasya at komunismo. Ito ay nagdulot ng pagkakahati ng

bansa at naghudyat ng tunggalian ng mga pinunong Tsino na nagsusulong

ng demokrasya at komunismo.

Ideolohiyang Demokrasya sa China

Ang pagbagsak ng dinastiyang Manchu ay senyales ng pagwawakas

ng mahigit sa 2,000 taon ng pamumuno ng mga dinastiya sa China. Hinarap

ng mga Tsino ang isang malaking hamon sa kanilang bansa – ito ay ang

pagtukoy sa ipapalit na pamumuno ng mga emperador.

Sa panahon na ito ng kaguluhang pampolitikal at kawalan ng

pagkakaisa nakilala si Sun Yat Sen. Nakapag-aral si Sun sa Hawaii at sa

Hong Kong Medical School. Isinulong niya ang pagkakaisa ng mga Tsino

gamit ang tatlong prinsipyo (three principles): ang San Min Chu-i o

nasyonalismo, Min-Tsu-Chu-I o demokrasya at Min-Sheng-Chu-I o

kabuhayang pantao. Binigyang-diin ni Sun na ang pagkakaisa ng mga Tsino

ang susi sa tagumpay laban sa mga imperyalistang bansa. Naging ganap

ang pamumuno ni Sun sa China nang pamunuan niya ang mga Tsino sa

pagpapatalsik sa mga Manchu sa tanyag na Double Ten Revolution na

naganap noong Oktubre 10, 1911. Tinawag itong Double Ten dahil naganap

ito sa ika-sampung buwan ng taon (Oktubre) at ika-sampung araw ng

impluwensiya ng mga Kanluranin sa pamahalaang Manchu. Nang

mamatay si Empress Dowager Tzu Hsi noong 1908, lalong lumala ang

sitwasyon ng kahirapan sa Tsina. Siya ay pinalitan ni Puyi na naging

emperador sa edad na dalawang taon. Si Puyi o Henry Puyi para sa

mga Kanluranin ang huling emeprador ng dinastiyang Qing (Manchu) at

itinuturing din na huling emperador ng Tsina ng reporma subalit hindi ito

409

buwan. Sa araw ding ito, itinatag ang bagong Republika ng China.

Dahil sa kaniyang tagumpay, pansamantalang itinalaga si Sun bilang

pangulo ng bansa noong Oktubre 29, 1911, tinagurian siya bilang

“Ama ng Republikang Tsino”. Itinatag ni Sun Yat-Sen ang Partido

Kuomintang o Nationalist Party noong 1912. Naging batayan ng

kaniyang pamumuno ang paggamit ng konsiliasyon (conciliation) at

pagkakasundo (compromise) upang maiwasan ang alitan at

maisulong ang kaunlaran ng bansa. Naniniwala din siya na dapat

pagtuunan ng pansin ang regulasyon ng puhunan (regulation of

capital) at pantay-pantay na pag-aari ng lupa (equalization of land

ownership). Higit sa lahat, hindi naniniwala si Sun Yat-Sen na

kailangan ang tunggalian ng mga uri o class struggle upang makamit

ang pagkakaisa, kaayusang panlipunan at kaunlarang pang-

ekonomiya.

Humalili si Heneral Chiang Kai Shek bilang pinuno ng Partido

Kuomintang nang mamatay si Sun Yat-Sen noong Marso 12, 1925.

Sa ilalim ng pamumuno ni Chiang Kai Shek ay ipinagpatuloy ng

Kuomintang ang pakikipaglaban sa mga warlords (nagmamay-ari ng

lupa na may sariling sandatahang lakas.

Matapos magapi ang mga warlords, hinarap ng Kuomintang

ang isa pang kalaban – ang pagpasok ng katunggaling ideolohiya sa

China – ang komunismo na ipinalaganap ni Mao Zedong sa China.

410

Ideolohiyang Komunismo sa China

Ang pagpasok ng ideolohiyang komunismo sa China ay nagsimula

noong 1918. Naging tanyag ang komunismo sa China sa pamumuno ni

Mao Zedong. Si Mao ay mula sa pamiya ng magbubukid sa probinsiya

ng Hunan. Sinuportahan at isinulong ni Mao ang mga prinsipyo ng

komunismo tulad ng tunggalian ng uring manggagawa o proletariat laban

sa uri ng kapitalista o bourgeois. Sa tunggalian na ito, naniniwala ang

mga komunista na mananaig ang mga manggagawa at maitatatag ang

isang lipunang soyalista. Sa lipunang ito, ang estado ang siyang

hahawak sa lahat ng pag-aari ng bansa. Upang ganap na maisulong ang

kanilang ideolohiya, itinatag ni Mao Zedong kasama ang iba pang

komunistang Tsino ang Partido Kunchantang noong 1921. Lalo pang

lumakas ang komunismo sa China sa pagdating ng Russian advisers sa

Canton. Lumaganap ang ideolohiya hindi lamang sa mga

pangkaraniwang mga magsasaka at manggagawa kundi pati na din sa

mga opisyal ng pamahalaan at sa grupo ng mga edukadong Tsino.

Madaming Tsino ang yumakap sa komunismo dahil sa mga panahong

pumasok ang ideolohiyang ito ay unti-unti nang nawawala ang tiwala nila

sa pamumuno ni Chiang Kai Shek dahil sa laganap na katiwalian sa

pamahalaan at malawakang kahirapan na dinaranas sa bansa.

Nabahala si Chiang Kai Shek sa lumalakas na impluwensiya ng

komunismo sa China. Iniutos niya ang paglulunsad ng kampanyang

militar laban sa mga komunista. Maraming komunista ang hinuli,

pinahirapan at napatay. Hindi lahat ng mga komunista ay nahuli,

pinamunuan ni Mao Zedong ang mga nakaligtas na Red Army, tawag sa

mga komunistang sundalong Tsino at sila ay tumakas patungo sa

Jiangxi. Tinawag itong Long March dahil sa kanilang nilakbay na may

layong 6,000 milya. Umabot ito ng isang taon kung saan marami ang

namatay dahil sa hirap, gutom at patuloy na pagtugis ng mga sundalo ni

Chiang Kai-shek. Upang ganap na maisulong ang kanilang ideolohiya,

itinatag ni Mao Zedong kasama ang iba pang komunistang Tsino ang

411

Partido Kunchantang noong 1921. Lalo pang lumakas ang

komunismo sa China sa pagdating ng Russian advisers sa Canton.

Lumaganap ang ideolohiya hindi lamang sa mga pangkaraniwang mga

magsasaka at manggagawa kundi pati na din sa mga opisyal ng

pamahalaan at sa grupo ng mga edukadong Tsino. Madaming Tsino ang

yumakap sa komunismo dahil sa mga panahong pumasok ang

ideolohiyang ito ay unti-unti nang nawawala ang tiwala nila sa

pamumuno ni Chiang Kai Shek dahil sa laganap na katiwalian sa

pamahalaan at malawakang kahirapan na dinaranas sa bansa.

Nabahala si Chiang Kai Shek sa lumalakas na impluwensiya ng

komunismo sa China. Iniutos niya ang paglulunsad ng kampanyang

militar laban sa mga komunista. Maraming komunista ang hinuli,

pinahirapan at napatay. Hindi lahat ng mga komunista ay nahuli,

pinamunuan ni Mao Zedong ang mga nakaligtas na Red Army, tawag sa

mga komunistang sundalong Tsino at sila ay tumakas patungo sa

Jiangxi. Tinawag itong Long March dahil sa kanilang nilakbay na may

layong 6,000 milya. Umabot ito ng isang taon kung saan marami ang

namatay dahil sa hirap, gutom at patuloy na pagtugis ng mga sundalo ni

Chiang Kai-shek.

Pansamantalang natigil ang pagtutunggali ng puwersa nina

Chiang Kai-shek at Mao Zedong dahil sa banta ng pananakop ng mga

Hapones

Tunghayan ang timeline upang maunawaan ang iba pang

kaganap sa pag-unlad ng nasyonalismong Tsino:

412

Pamprosesong tanong:

1. Ano-ano ang mga salik sa pag-usbong ng Nasyonalismong Tsino?

2. Paano nagkakaiba at nagkakatulad sina Sun Yat-Sen at Mao Zedong?

3. Paano ipinamalas ng mga Tsino ang damdaming nasyonalismo sa harap ng

imperyalismong kanluranin?

PAG-UNLAD NG NASYONALISMO SA JAPAN

Kung iyong matatandaan, magkatulad at magkaiba ang naging

pakikitungo ng mga Tsino at Hapones sa mga Kanluranin. Magkatulad

dahil noong una parehas nilang isinara ang kanilang bansa at daungan

mula sa mga Kanluranin. Subalit magkaiba ang naging pagtugon ng

dalawang bansa sa banta ng imperyalismo. Patuloy na naging sarado

ang China na nagresulta sa sapilitang pagpasok ng mga Kanluranin sa

pamamagitan ng digmaan. Sa kabilang banda, tinanggap ng Japan ang

mga Kanluranin nang hilingin nito na ipatupad ang Open Door Policy

noong 1853. Sa panahon na ito umusbong ang damdaming

nasyonalismo ng mga Hapones. Ipinakita ito ng mga Hapones sa kabila

ng pananatili ng mga Kanluranin sa kanilang teritoryo. Ito ay

pinasimulan ni Emperador Mutsuhito na siyang namuno sa panahon na

kilala bilang Meiji Restoration.

Ang Modernisasyon ng Japan: Panahon ng Meiji Restoration

Nakita ni Emperador Mutsuhito ang maaaring maging epekto sa

Japan kung patuloy silang magpupumilit na isara ang bansa mula sa

mga Kanluranin. Natuto siya mula sa karanasan ng China sa

pakikidigma nito sa mga kanluranin. Bagama’t handang lumaban para

sa kanilang bansa, napagtanto ng mga Hapones na magiging magastos

ang digmaan at maraming mga inosenteng mamamayan ang

madadamay. Bukod pa dito, batid nilang mahihirapan silang manalo sa

digmaan dahil sa lakas ng puwersang pandigma ng mga Kanluranin.

Nang tanggapin ng mga Hapones ang mga Kanluranin sa bisa ng

Kasanduang Kanagawa ay naging pinuno ng Japan si Emperador

Mutsuhito. Tumagal ang kaniyang pamumuno mula 1867 hanggang

1912. Siya ang naglipat ng kabisera ng Japan sa Edo (Tokyo sa

kasalukuyan). Bukod sa paglilipat ng kabisera, nakilala si Mutsuhito

dahil sa kaniyang pagyakap sa impluwensiya ng mga Kanluranin na

kaniyang ginamit upang mapaunlad ang Japan. Ilan sa mga ito ay ang

sumusunod:

413

Modernisasyon ng Japan

Tinularan ng mga Hapones ang paraan ng pamumuhay ng mga Kanluranin na makatutulong sa kaniyang pag-unlad. Ilan sa mga ito ay ang sumusunod:

Bansa Natutuhan

Germany Sentralisadong pamahalaan, ginawang modelo ang konstitusyon nito

England Kahusayan at pagsasanay ng mga sundalong British

United States Sistema ng edukasyon

Ipinadala ng pamahalaan ng Japan ang kaniyang mga iskolar sa Europe at United States upang matuto ng makabagong kaalaman at kaisipan sa pamamahala, kalakalan at pakikipagdigma. Tinularan din ng Japan ang pagpapaunlad ng industriya na ginawa ng United States at mga Kanluraning bansa. Hindi nagtagal, naging isang maunlad at makapangyarihang bansa ang Japan. Nagsimula na din siyang manakop ng ibang lupain upang matugunan ang kaniyang mga pangangailangan. Ilan sa kaniyang mga nasakop ay ang Korea,

bahagi ng Russia at China, at Pilipinas.

EDUKASYON EKONOMIYA SANDATAHANG LAKAS

* Nagpatupad ng compulsory (sapilitang) edukasyon sa elementarya * Nag-imbita ng mga mahuhusay na guro mula sa ibang bansa * Ipinadala ang mga iskolar na Hapones sa ibang bansa

* Nagtungo sa United States at Europe upang matutuhan ang paraan ng pagnenegosyo at pagpapaunlad ng iba’t ibang industriya * Nagpagawa ng mga kalsada, tulay, linya ng kuryente na nagpaunlad sa sistema ng komunikasyon at transportasyon

* Pinalakas ang sandatahang lakas sa pamamagitan ng pagpapagawa ng makabong barko at kagamitang pandigma. * Isinaayos ang pagsasanay ng mga sundalong Hapones.

414

Gawain 3. BUUIN NATIN – Silangang Asya Sagutan ang graphic organizer tungkol sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangang Asya.

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang mga salik sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangang Asya? 2. Bakit hindi makatulad ang anyo ng Nasyonalismo ng China at Japan? 3. Paano nagkakatulad o nagkakaiba ang nasyonalismong Tsino at Hapones

Gabay na tanong: 1. Ano ang mahalagang papel na ginampanan ni Emperador Mutsuhito sa Japan? 2. Paano ipinamalas ng mga Hapones ang damdaming nasyonalismo sa gitna ng imperyalismong Kanluanin? 3. Nakatulong ba sa Japan ang ipinatupad na modernisasyon? Patunayan.

415

PAG-UNLAD NG NASYONALISMO SA TIMOG SILANGANG ASYA

Lubos na naramdaman ang kalupitan ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa Timog Silangang Asya. Ito ay dahil sa mga hindi makatarungang patakaran na ipinatupad ng mga Kanluranin sa mga lupain na kanilang sinakop. Nagdulot ang mga patakaran na ito ng paghihirap, kawalan ng dignidad at kalayaan, pagbabago ng kultura, at pagkakawatak-watak ng mga Asyano. Ang mga karanasan ng mga nasakop na bansa sa Timog Silangang Asya ang nagbigay-daan sa pag-usbong ng damdaming nasyonalismo sa rehiyong ito. Suriin nating kung paano ito naganap sa sumusunod na bansa.

Aung San

Sukarno

Rizal

Bonifacio

Ho Chi Minh

Ipinakikita sa mapa ang mga lider na sina Aung San ng Burma, Ho Chi Minh

ng Vietnam, Sukarno ng Indonesia at Rizal at Bonifacio ng Pilipinas. Sila ang namuno sa pagpapaunlad ng damdaming nasyonalismo sa Timog Silangang Asya

416

NASYONALISMO SA INDONESIA Ang mga patakarang pang-ekonomiya na ipinatupad ng mga

Dutch tulad ng culture system at pagkontrol sa mga sentro ng kalakalan

ay nagkaroon ng negatibong epekto sa kabuhayan ng mga Indones.

Lahat ng kapakinabangan sa mga nabanggit na patakaran ay napunta sa

mga mananakop na Kanluranin. Bagama’t hindi gaanong

pinanghimasukan ng mga Dutch ang kultura ng Indonesia, naapektuhan

naman ng kapabayaan ng mga Dutch sa sistema ng edukasyon sa bansa

ang kultura at antas ng karunungan ng mga Indones.

Umunlad ang nasyonalismong Indones dahil sa paghahangad na

matigil ang mga hindi makatarungang patakaran ng mga mananakop na

Dutch. Nagsimula ang pakikibaka ng mga Indones noong 1825. Sa

taong ito ay pinamunuan ni Diponegoro ng Java ang isang malawakang

pag-aalsa. Noong 1930 nalupig ng mas malakas na puwersa ng mga

Dtuch ang puwersa ni Diponegoro.

Nagpatuloy ang pakikibaka ng mga Indones para sa kalayaan

noong ika-20 siglo. Isinagawa nila ito sa pamamagitan ng pagtatatag ng

mga makabayang samahan. Tunghayan ang talahanayan.

Mga Makabayang Samahan sa Indonesia

417

Ang mga nabanggit na samahan ang nanguna sa pagpapamalas ng

nasyonalismong Indonesian. Kinailangan nilang makipaglaban sa

pamamagitan ng paghihimagsik upang makamit ang kalayaan. Maraming

Indones ang namatay dahil na rin sa malakas na puwersa ng mga Dutch.

Ganap na nakamit ng mga Indonesian ang kalayaan dahil sa isang

matagumpay na rebolusyon na kanilang inilunsad matapos ang Ikalawang

Digmaang Pandaigdig. Nagpalabas si Sukarno ng dekreto noong Agosto

17, 1945 na nagdedeklara ng kasarinlan ng Indonesia.

Gabay na tanong: 1. Ano ang mga dahilan ng pag-usbong ng nasyonalismo sa Indonesia? 2. Paano ipinamalas ng mga Indones ang damdaming nasyonalismo? 3. Makatarungan ba ang pagkamit ng rebolusyon upang makamit ang kalayaan? Pangatuwiranan.

NASYONALISMO SA BURMA

Tulad ng China, nagsimulang mawala ang kalayaan ng Burma bunga

ng pagkatalo nito sa digmaan sa mga British. Nilagdaan ang Kasunduang

Yandabo na naging dahilan ng tuluyang pagkontrol ng Great Britain sa

teritoryo ng Burma. Isa sa mga hindi matanggap ng mga Burmese ay nang

gawing lalawigan lamang ng Indian ang Burma. Hinangad ng maraming

Burmese na maihiwalay ang kanilang bansa mula sa India. Magaganap

lamang ito kung sila ay lalaya mula sa pananakop ng mga British. Ang

paghahangad na lumaya ang nagtulak sa mga Burmese na ipahayag ang

kanilang damdamaing nasyonalismo.

Ang pagpapahayag ng damdaming nasyonalismo sa Burma ay

nagsimula noong 1900s sa pamumuno ng mga edukadong Burmese na

nakapag-aral sa loob at labas ng bansa. Bagama’t binigyan ng

pagkakataon ng mga British na maging bahagi ng lehislatura ang mga

Burmese, hindi ito naging sapat upang maisulong ang kapakanan ng

Burma. Nagpatuloy ang pakikibaka ng mga Burmese sa pamamagitan ng

rebelyon at pagtatatag ng mga makabayang samahan.

418

Gabay na tanong: 1. Ano ang mga dahilan ng pag-usbong ng nasyonalismo sa Burma? 2. Paano ipinamalas ng mga Burmese ang damdaming nasyonalismo? 3. Bakit ninais ng mga Burmese na humiwalay sa bansang India?

419

NASYONALISMO SA INDOCHINA

Bunga ng pagkakaiba ng kanilang lahi at kultura, hindi nakamit ng mga

taga Indochina ang pagkakaisa upang labanan ang mga mananakop na

Kanluranin. Ang mga Vietnamese ay nagpakita ng damdaming nasyonalismo

sa pamamagitan ng pakikidigma sa mga Kanluranin. Nagkaroon ng malaking

epekto sa kalayaan ng Indochina ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig dahil

sa pagkakasangkot ng France na siyang nakasakop sa bansa. Suriin ang mga

epekto sa kalagayan ng kalayaan ng Indochina habang at pagkatapos ng

Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

420

NASYONALISMO SA PILIPINAS

Nasakop ng mga Espanyol ang Pilipinas sa loob ng 333 taon. Nagpatupad

ang mga Espanyol ng mga patakarang pangkabuhayan, pampolitika at

pangkultura na nakaapekto sa pamumuhay ng mga Pilipino. Marami ang

naghirap dahil sa hindi makatarungang pagpapataw ng buwis, pagkamkam sa

mga ari-arian at mga produktong Pilipino. Nabago din ang kultura ng mga

Pilipino dahil sa pagpapalaganap ng relihiyong Kristiyanismo. Naging laganap

din ang racial discrimination sa pagitan ng mga Espanyol at mga Pilipino na

tinatawag na Indio ng mga mananakop. Higit sa lahat, nawala ang karapatan at

kalayaan ang mga Pilipino na pamunuan ang kanilang sariling bansa. Naging

sunud-sunuran sila sa ilalim ng mapagmalupit na mga Espanyol.

Bagama’t may mga pag-aalsa na naganap sa Pilipinas sa pagitang ng ika-

16 hanggang sa unang bahagi ng ika-19 na siglo, lahat ng ito ay nabigo. Ilan sa

mga dahilan ay ang mas malakas na armas ng mga Espanyol, kawalang ng

damdaming pambansa na mag-uugnay at magiisa laban sa mga mananakop at

ang pagtataksil ng ilang Pilipino.

Sa pagpasok ng ika-19 na siglo, nagkaroon ng malaking pagbabago sa

ekonomiya at lipunang Pilipino. Nabuksan ang Pilipinas sa pandaigdigang

kalakalan. Pumasok sa Pilipinas ang mga produkto mula sa mga Kanluranin.

Naging tanyag at mabili sa Kanluran ang mga produkto ng mga Pilpino tulad ng

asukal, kopra, tabako at iba pa. Ito ang nagbigay-daan sa pag-unlad ng

kalakalan sa bansa. Umusbong ang gitnang uri o middle class. Sila ay

mayayamang Pilipino, mestisong Tsino at Espanyol. Ang mga anak ng gitnang

uri ay nakapag-aral sa mga kilalang unibersidad sa Pilipinas at maging sa

Espanya. Ang grupo ng ito ay tinatawag na ilustrado mula sa salitang Latin na

dayagram sa susunod na pahina.

Gabay na tanong: 1. Ano ang pangunahing salik sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Indochina? 2. Paano ipinamalas ng Vietnamese ang damdaming nasyonalismo? 3. Paano nakaapekto ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa kalagayan ng kalayaan ng Indochina?

421

ilustre na ang ibig sabihin ay “naliwanagan”.

Ang pagpapamalas ng nasyonalismong Pilipino ay pinasimulan ng mga ilustrado na nagtatag ng Kilusang Propaganda at ipinagpatuloy ng mga Katipunero na nagpasimula ng Katipunan. Paano nga ba ipinahayag ng mga Propagandista at Katipunero ang damdaming nasyonalismo? Tunghayan ang

dayagra sa susunod na pahina

422

Sagutan ang graphic organizer tungkol sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Timog Silangang Asya.

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang mga salik sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangang Asya? 2. Paano ipinamalas ng mga Tsino at Hapones ang damdaming Nasyonalismo? 3. Bakit hindi makatulad ang anyo ng Nasyonalismo ng China at Japan?

423

Gawain 5. PAGSULAT NG SANAYSAY Balikan mo ang iyong mga natutuhan tungkol sa Nasyonalismo sa Timog Asya at Kanlurang Asya na tinalakay sa nakaraang yunit. Suriin ang kaugnayan nito sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Sumulat ng sanaysay tungkol sa pag-unlad ng damdaming Nasyonalismo ng mga Asyano. Gamiting gabay ang sumusunod na tanong sa pagbuo ng sanaysay. 1. Ano ang kaugnayan ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa pag-usbong ng damdaming Nasyonalismo Asya? 2. Paano nagkakaiba ang pagpapamalas ng damdaming nasyonalismo ng mga Asyano? 3. Bakit mahalaga ang pakikibaka para sa ikabubuti ng kapwa at ng bansa? Gawain 6. Daloy ng Kasaysayan Batay sa iyong mga natutuhan sa mga rehiyon ng Asya na tinalakay sa Aralin 2 ng Yunit III at Aralin 2 ng Yunit IV, bumuo ng flowchart na magpapakita ng kaugnayan ng imperyalismo at kolonyalismo sa pag-unlad ng damdaming nasyonalismo ng mga Asyano. Sumulat ng paliwanag tungkol sa iyong nabuong flowchart. Gawing gabay ang sumusunod na pattern:

Ipakita sa unang bahagi ang epekto ng Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin sa pamumuhay ng

mga Asyano

Ipakita sa ikalawang bahagi ang kaugnayan ng mga epekto na ito sa pag-unlad ng nasyonalismong Asyano

Ipakita sa ikatlong bahagi ang iba’t ibang paraan ng pagpapamalas ng nasyonalsimo ng mga

Asyano

Ipakita sa ikaapat bahagi ang iyong kongklusyon tungkol sa nasyonalismo

ng Asyano.

424

Gawain 7. Ang aking pag-unawa . . . Panuto: Pagktapos mong maunawaan ang mga dahilan at pangyayari na nagbigay daan sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya ay handa ka na upang sagutan ang gawaing ito.

Sa bahaging ito ay sagutan mo ang mga kolum na Ang aking mga natuklasan at pagwawastong ginawa, Ang aking mga patunay at Ang aking paglalahat.

GENERALIZATION TABLE MGA TANONG Ang aking

Naunang Pagkakauna

wa

Ang aking mga Natuklasan at

Pagwawastong Ginawa

Ang Aking mga

Patunay

Ang Aking Paglalahat

1. Ano-ano ang pangyayari na nagbigay daan sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya?

2. Paano ipinamalas ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya ang Nasyonalismo?

3. Bakit magkakaiba ang paraan ng pagpapakita ng damdaming Nasyonalismo ng mga Asyano?

4. Paano nagkakaugnay ang Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin at Nasyonalismong Asyano?

BINABATI KITA! Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin

Paliwanag sa flowchart:

425

PAGNILAYAN AT UNAWAIN

Sa bahaging ito pagtitibayin mo ang mga nabuong pag-unawa tungkol sa paksang pinag-aralan. Inaasahan din na sa pagkakataong ito ay kritikal na masusuri mo ang mga dahilan sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.

Gawain 8: Ang Aking Panata! Bagamat malaya na ang mga bansang Asyano sa kasalukuyan, mahalaga pa rin na ipahayag nila ang damdaming nasyonalismo. Makatutulong ito sa pag-unlad ng bansa at maayos na ugnayan ng mga mamamayan. Bilang isang mag-aaral, sumulat ng panata kung paano maipamamalas ang Nasyonalismo upang maisulong ang kaunlaran at maprotektahan ang kalayaan ng Pilipinas. Gawain 9. PAGSULAT NG REPLEKSIYON Sumulat ng repleksiyon tungkol sa kahalagahan ng pagpapahayag ng damdaming nasyonalismo sa kasalukuyang panahon BINABATI KITA!

Ngayong ay may sapat ka nang kaalaman at pag-unawa ukol sa mga pangyayari na nagbigay daan sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng modyul na ito upang mapalalim at mapalawak pa ang iyong pag-unawa ukol sa paksang ito.

Ang aking Panata

Ako si _______________________________ ay ____________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________

Lagda

426

Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng Pagnilayan at Unawain para sa Ara

ILIPAT/ ISABUHAY

Gawain 10. Suriin natin! Suriin ang resolusyon tungkol sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa isa sa mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya gamit ang Thesis-Proof Worksheet.

Basahin at unawain ang isang resolusyon tungkol sa pagpapahayag ng damdaming Nasyonalismo ng mga taga Cambodia.

Sa bahaging ito ay pagtitibayin mo ang iyong pag-unawa ukol sa aralin. Magsasagawa ka ng mas malalim na pagtalakay tungkol sa suliranin na kinahaharap ng mga bansang Asyano sa kasalukuyan at kaugnayan nito sa pagpapahayag ng damdaming nasyonalismo sa kasalukuyan. Sa bahaging ito, isasagawa mo ang gawain hindi lamang bilang isang mag-aaral kundi bilang isang aktibong bahagi ng lipunan o ng bansa na iyong kinabibilangan.

Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa mga pangyayari na nagbigay-daan sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Tiyak na handa ka na para sa susunod na gawain.

H.J.RES.602 Latest Title: A joint resolution in support of the restoration of a free and independent Cambodia and the protection of the Cambodian people from a return to power by the genocidal Khmer Rouge. Sponsor: Rep Atkins, Chester G. [MA-5] (introduced 6/30/1988) Cosponsors (60) Related Bills:S.J.RES.347 Latest Major Action: 10/18/1988 Became Public Law No: 100-502.

427

SUMMARY AS OF: 8/8/1988--Passed House amended. (There is 1 other summary (Measure passed House, amended)

Declares that all parties seeking a settlement of the conflict

in Cambodia, including the United States, should have among

their highest priorities the restoration of an independent

Cambodia and the protection of the Cambodian people from a

return to power by the Khmer Rouge. Calls on Vietnam to

withdraw its forces from Cambodia and deny haven to the Khmer

Rouge. Declares that the United States and the international

community should use all means available to prevent a return to

power of Pol Pot.

States that the United States should seek the support of

the Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) and other

nations for the inclusion, in United Nations resolutions relating to

Cambodia of the principle that those responsible for acts of

genocide and human rights violations shall not return to power in

Cambodia upon the withdrawal of foreign occupation forces.

Declares that the United States, in consultation with ASEAN,

should consider whether a Cambodian settlement could be facilitated by

an international conference on Cambodia and international

peacekeeping forces. Declares that the United States should seek to

ensure that: (1) the Khmer Rouge controlled refugee camps are opened

to inspection by international organizations; and (2) those within such

camps have the freedom to move to non-Khmer Rouge camps if they

desire to do so. States that the United States should attempt to halt the

flow of arms to the Khmer Rouge by urging nations that support the

Khmer Rouge to cease doing so.

428

Source: http://thomas.loc.gov/cgibin/bdquery/z?d096:HR02200:@@@D&summ2=m&

Retrived on December 20, 2012. Pamprosesong Tanong: 1. Sino ang sumulat ng resolusyon? Saang bansa siya nagmula? 2. Ano ang bansa sa Asya na tinutukoy sa sipi? 3. Punan ng tamang sagot ang Thesis-Proof Worksheet

THESIS-PROOF WORKSHEET

Thesis: Tukuyin ang pangunahing paksa at layunin ng sipi

Ebidensiyang Nagpapatunay Ebidensiyang Sumasalungat

Hanapin mula sa sipi ang bahagi na naglalahad ng Nayonalismo sa Cambodia

Hanapin mula sa sipi ang bahagi na naglalahad ng mga balakid sa pagtamo o pagpapahayag ng Nasyonalismo sa Cambodia

Transisyon sa susunod na modyul Binigyang-diin sa modyul na ito ang kaugnayan ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa pag-unlad ng damdaming Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Ang karanasan ng mga Asyano sa ilalim ng pamumuno ng mga imperyalistang bansa ay nakaimpluwensiya sa mga Asyano upang ipahayag ang pagmamahal sa kanilang bayan. Bagama’t magkakaiba ang paraan ng pagpapamalas ng damdaming Nasyonalismo, makikita na ang Nasyonalismo ang naging reaksiyon ng mga Asyano laban sa Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin. Mahalaga ang bahaging ginampanan ng damdaming Nasyonalismo sa pagkamit ng kalayaan ng mga bansang napasailalim sa mga mananakop.

Kongklusyon ___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

429

Pag-aaralan mo sa susunod na modyul ang kaugnayan ng damdaming Nasyonalismo sa pagkamit ng hinahangad na kalay GLOSARYO 1. Nasyonalismo – kadalasan, tumutukoy ito sa masidhing pagmamahal sa bayan. Subalit, maliban dito, ang nasyonalismo ay nangangahulugan din ng pagkakatanto ng isang nilalang o lahi na mahalagang ipagtanggol ang kanyang bansa laban sa panlulupig ng mga banyaga. 2. Middle class – tumutukoy sa panggitnang uri ng tao sa lipunan. Sila ay nasa pagitan ng mga pinakamayayaman at mahihirap na grupo ng tao. Kadalasang batayan ng pagiging middle class ay ang pagkakaroon ng kayamanan at kapangyarihan sa lipunan na kinabibilangan. 3. Kilusang Propaganda – samahang itinatag ng mga ilustrado sa Pilipinas noong ika-19 na siglo. Layunin nito na maisulong ang reporma sa bansa sa ilalim ng pamahalaang kolonyal ng España. 4. Katipunan – isang rebolusyonaryong samahan. Tinatawag din itong KKK o Kataas-taasan Kagalang-galangan Katipunan ng mga Anak ng Bayan. Isinusulong nito ang ganap na kalayaan ng Pilipinas mula sa mga Españo

430

References: A. Books Antonio, Eleanor D. Pana-Panahon II. Worktext para sa Araling Panlipunan Ikalawang Taon. Kasaysayan ng Asya. 1999. Rex Bookstore. 856 Nicanor Reyes Sr. St. Manila Philippines. pp. 280-330. Ball, Macmahon W. Nationalism and Communism in East Asia. Melbourne University Press. 1956. pp. 1-211. Beck, Roger B. et. al. A Modern History of the World. Word History. Patterns of Interaction. McDougal Littell Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204. 1999. pp. 332-340, 482-486, 512-516 Beck, Roger B. et.al. Word History. Patterns of Interaction. McDougal Littell Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204. 1999. pp. 712-720, 892-896. Camagay, Ma. Luisa T. et. al. Kabihasnang Asyano Kasaysayan at Kultura. Vibal Publishing House, Inc. 1253 Gregorio Araneta Avenue, Quezon City. 2010. pp. 302-316. Clyde & Beers. The Far East A History of the Western Impact and the Eastern Response (1830-1970). Prencite-Hall, Inc. Englewood cliffs, New Jersey, U.S.A. 1971. pp. 209-222, 491-512. Farah, Mounir A. & Karls, Andrea Berens. World History: The Human Experience. Glencoe/McGraw-Hill, 936 Eastwind Drive, Westerviell, Ohio 43081. 1999. pp. 804-807, 909-915.

431

Mercado, Michael M. Sulyap sa Kasaysayan ng Asya. St. Bernadette Publishing House Corporation. 173 Rodriquez S. Ave., Kristong Hari, 1112 uezon City. 2009. pp.322-343. Perry, Marvin. A History of the World. Houghton Mifflin Company Boston, Massachusetts, USA. 1989. pp. 757-762. Rhoads, Murphey. A History of Asia 6th Edition. Longman, 2008. Whitfield, Susan. Life along the Silk Road. University of California Press, 2001. B. Websites A joint resolution in support of the restoration of a free and independent Cambodia and the protection of the Cambodian people from a return to power by the genocidal Khmer Rouge. http://thomas.loc.gov/cgibin/bdquery/z?d096:HR02200:@@@D&summ2=m& Retrived on December 17, 2012. Flag of Burma. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/docs/flagsoftheworld.html. Retrieved on December 18, 2012. Map of Asia. www.worldpress.com. Retrieved on October 20, 2012.

432

Sa bahaging ito, ating alamin ang nakaraang mga Kaalaman, ang mga hakbang na ginawa ng Silangang Asya at Timog Silangang Asya sa mga mananakop at kung paano ang paglayang ito ay humubog sa transpormasyong naganap noong ika-16 na siglo hanggang sa kasalukuyan.

Ngayon ay iyong alamin ang mga konseptong iyong kakailanganin upang mas maunawaan ang paksang tatalakayin tungkol sa mga hakbang at pamamaraang ginamit ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya upang lumaya.

Maaari mo nang sagutan ang sumusunod na gawain

ARALIN BLG. 3: HAKBANG TUNGO SA PAGLAYA NG SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA Alamin

.

GAWAIN 1: HALU-AYOS-LAYA! Iayos ang mga pinaghalong letra upang makabuo ng isang salita na tumutugon sa inilalarawan ng pangungusap .

Simula ng Aralin3

33

A L A Y A N K A

Pangunahing layunin upang wakasan ang panghihimasok ng mga mananakop sa kanilang pamumuhay at kabuhayan

I S A Y O N S A

M O N L

Ideya ng pambansang kamalayan na kung saan lahat ng pansariling kapakanan ay napangingibabawan ng pambansang kapakanan na kakikitaan ng matinding pagmamahal at pagpapahalaga sa kaniyang bansa

433

I S K O M O N M U

Ideolohiyang naghahangad na bumuo ng isang lipunang walang antas o uri (classless society) kung saan ang mga salik ng produksyon ay pag-aari ng lipunan. Sa sistemang ito, tinatayang darating ang panahon na hindi na kailangan ang estado kaya kusa itong mawawala. Ang estado ang may-ari ng produksiyon ng lahat ng negosyo ng bansa. Upang masiguro ang maayos na pagpapatupad, kailangang pairalin ang diktadurya.

A S Y A K R E D O M

Tumutukoy ang ideolohiyang ito sa kapangyarihan ng pamahalaan na nasa kamay ng mga tao at ang pagkakapantay-pantay ng mga mamamayan sa tingin ng batas at sa iba pang pangunahing aspeto ng pamumuhay. Bukod pa rito ay karaniwang pumipili ang mga tao, sa pamamagitan ng halalan, ng mga kinatawan na siyang hahawak sa kapangyarihan o pamahalaan sa ngalan nila

N I M A G H A S I K

Malawakan at organisadong paglaban upang mapabagsak ang namumuno sa isang bansa na nagdudulot ng malawakang pagbabago

L O H I I D E O Y A

Ito ay isang sistema o lipon ng mga ideya o kaisipan na naglalayong magpaliwanag tungkol sa daigdig at pagbabago nito. Ang mga halimbawa nito ay demokrasya, kapitalismo, monarkiya, totalitaryanismo, autoritaryanismo, sosyalismo at komunismo

MANGD I G A DAIGPA N IG D

Malawakang digmaan na kinasangkutan ng maraming bansa sa buong mundo na nagdulot ng malawakang pagbabago

A L I S M I M P E O RY

Pagpapalawak ng kapangyarihan at teritoryo sa pamamagitan ng pananakop ng hindi lang isa kundi maraming teritoryo o bansa

434

PAMPROSESONG MGATANONG Sagutin mo ang sumusunod na mga tanong:

1. Kung aayusin mo ang konsepto batay sa naganap na pangyayari sa kasaysayan ng Silangan at Timog Silangang Asya paano mo ito pagsusunod-sunurin ? Ipaliwanag ang ginawang pagkakasunod-sunod.

Paliwanag:_________________________________________________________________________________________________________________

YAOLK L O N I SM O

Pananakop ng isang makapangyarihang bansa sa isang bansa upang makontrol at magamit ang likas na yaman nito para sa pansariling interes.Bunga nito ay karaniwang naaabuso at napagsasamantalahan ang bansa at mamamayan na nasakop

S U N D U K A A N

Pagkakaunawaan ng dalawang magkasalungat na panig upang matigil na ang kanilang sigalot o di- pagkakaunawaan, nagkakaroon ng usapan o kompromiso ang magkabilang panig

435

Ngayong alam mo na ang mga konseptong kakakilanganin sa araling ito .

Subukin mong sagutan ang susunod na gawain…..

______________________________________________________________________

2. Bakit mahalagang maunawaan ang mga konsepto na nabanggit sa pag-aaral sa mga pagbabagong naganap noong ika -16 na siglo hanggang sa ika-20 siglo sa Silangan at Timog Silangang Asya?

__________________________________________________________ __________________________________________________________

GAWAIN BLG. 2: SAAN KA PA!!! (Anticipation-Reaction Guide)

Tingnan kung gaano na ang iyong kaalaman sa paksang ating tatalakayin sagutan ang unang kolum sa pamamagitan ng pagsulat ng salitang sumasang-ayon o SA kung ikaw ay sumasang-ayon at hindi sumasang-ayon o HSA kung ikaw ay di-sumasang-ayon.

Bago ang talakayan

Konsepto at Pananaw Pagkatapos ng talakayan sa buong Aralin

Ang lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangan Asya ay naghangad ng kalayaan sa pananakop ng mga bansang Kanluranin dahil sa kaisipang liberal at ideya ng demokrasya

Ang prinsipyong nagbigay-diin sa pagbubuo ng isang pamahalaang konstltusyonal na pinagsama ang Kanluranin at tradisyunal na Tsino upang palitan ang absolute monarchy ay demokrasya

Ang pagpapalakas ng Hapon ng

Commented [SI3]: Agree disagree icon .Not sure with the

copyright but I let ebok draw it in another concept

436

kanyang hukbong - militar ay naging daan sa pagbubuo ng depensibong nasyonalismo sa kanyang bansa.

Iba't iba ang pamamaraang ginamit ng mga naging pinunong Iider sa mga kilusang naghangad ng paglaya sa mga Europeong mananakop sa rehiyon ng Timog Silangang Asya

Upang mapagtagumpayan ang paghahangad sa pagsasarili naghain ang mga Asyano ng mga reporma, nagbuo ng mga makabayang organisasyon, at nang lumaon ay gumamit din ng mga madugong pakikihamok laban sa mga mananakop

Sa Pilipinas, naglatag ng kaisipang paglaya ang kilusang Propaganda at ang Katipunan ang naging kasangkapan sa pagsasakatuparan ng paglaya sa mga dayuhang mananakop.

Ang Tsina, Vietnam at Hilagang Korea at Hapon ay kumapit sa kaisipan ng sosyalismo at komunismo bilang landas hindi lamang sa pagpapalaya ng bansa kundi sa pagbubuo rin ng bagong sistemang panlipunan na magwawakas sa pagsasamantala ng mga mananakop.

Si Nguyen Ai-Quoc o Ho Chih Minh, ang nasyonalistikong pinuno ng partido, ang naging pangunahing kasangkapan sa paglaya ng kanilang bansa laban sa mga Pranses sa pamamagitan ng pagtanggap sa pamamaraang demokratiko

Ang naglalabang ideolohiyang demokratiko at komunismo ang naging sanhi ng pagkakahati ng Korea at Vietnam

437

Nakatitiyak akong gusto mong malaman kung tama ba o hindi ang iyong palagay tungkol sa kung paano lumaya ang mga bansa sa Silangan at Timog Silangan Asya at kung paano ang paglayang ito ay nagdulot ng pagbabago o transpormasyon noong ika -16 na siglo hanggang ika-20 siglo. Kung nais mong malaman kung tama o hindi ang iyong palagay sagutan mo ang sumusunod na bahagi ng Modyul na ito at habang sinasagutan mo unti-unti mong matutuklasan ang mga transpormasyong naganap tungkol sa paglaya ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya

Sa bahaging ito ay inaasahan na matututuhan mo ang bahaging ginampanan ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya ng mga bansa mula sa imperyalismo, epekto ng mga digmaang pandaidig sa pag-aangat ng malawakang kilusang nasyonalista tungo sa paglaya at ang impluwensiya ng iba’t ibang ideyolohiya( ideolohiya ng malayang demokrasya, sosyalismo at komunismo) sa malawakang kilusang nasyonalista sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya. Maaari mong balikan ang mga kasagutan at katanungan na iyong nabuo sa unang bahagi ng Modyul na ito upang malaman kung tama ito ang iyong mga naunang katanungan.

Sa kasalukuyan ay patuloy pa rin ang mga pagbabago sa mga ideolohiyang gumagabay sa pamamahala at pamumuhay ng mga bansa sa daigdig.

BINABATI KITA!

….dahil natapos mo ang unang hakbang.

Paunlarin GAWAIN BLG 3: SURI-TEKSTO

Kapag tinanong ka kung paano lumaya ang Pilipinas o kaya ay ang Myanmar, bakit nahati ang Vietnam at Korea? O kaya’y, malaya ba ang China? Masasagot mo kaya? Ang gawaing ito na pinamagatang SURI-TEKSTO ay

magbibigay kaalaman sa iyo tungkol sa naging hakbang ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya upang makamit ang kalayaang inaasam.

438

. Simulan mong basahin ang bawat teksto at bumuo ng isang paghihinuha sa bawat eksto at para sa karagdagang kaalaman maaari rin kayong magbasa ng iba pang aklat na may kaugnayan sa paksa. HAKBANG SA PAGLAYA NG SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA

Pangkalahatang Ideya Ang pananakop at paniniil sa mga bansa sa Silangang Asya at Timog- Silangang Asya ay naglunsad ng pag-usbong ng diwang makabansa bilang tugon sa pang-aabuso at pagyurak sa karapatan ng mga bansa sa Silangan at Timog-Silangang Asya na ang tanging mithiin ay magkaroon ng kalayaan. Ang Una at Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay nakaapekto upang makamit ang kalayaan dahil sa Unang Digmaang Pandaigdig, nagbago ang balance of power, nakilala ang Japan dahil pinalakas nito ang kaniyang hukbong militar. Isinulong na rin nito pagkatapos ng digmaan ang racial equality o pantay na pagtingin sa lahi na di pinansin ng mga Kanluranin.Dahil naman sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig lumakas ang Nasyonalismo sa Timog Silangang Asya. Napabilis ang paglaya kaya maraming mga bansa sa Timog Silangang Asya ang lumaya pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig

Ang tatlong malalaking konsepto na aking makukuha mula sa teksto ay… 1.____________ 2.____________ 3.____________ Ang aking mahihinuha ay… ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

May iba’t ibang ideolohiya at paniniwala rin ang niyakap ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya, may naniwala na ang kasagutan sa minimithing kalayaan ay ang ideolohiyang komunismo, ang iba ay naniwala sa ideolohiya ng demokrasya, totalitaryanismo at autokrasya. Ang mga ideolohiyang ito ay nagdulot ng transpormasyon sa mga bansang Silangan at Timog Silangang Asya.

439

Ngayong nalaman mo na ang pangkalahatang konsepto ng paksang tatalakayin,ating suriin ang sumusunod na teksto tungkol sa mga hakbang sa paglaya ng ilang bansa na nasa Silangan at Timog Silangang Asya Paglaya ng mga Bansa sa Silangang Asya

Paglaya ng China Dahil sa kasikatan ng produktong China sa Europa hinangad ng mga Europeo na makipagkalakalan sa China na kalaunan ay naging dahilan ng paghahangad na makontrol ang lupain nito. Ang pagkakatalo ng Tsina sa Digmaang Opyo ay naging daan ng di- makatuwirang kasunduan at pagkakaroon ng Sphere of Influence ng mga bansang Europeo sa teritoryo ng China. Tatlong uri ng Nasyonalismo ang umusbong nasyonalismong tradisyunal na ang layunin ay paalisin ang mga Kanluranin at ang impluwensiya nito na pinangunahan ng samahang Boxers, ang pangalawa ay ang Nasyonalismong may impluwensiya ng kanluran na ang layunin ay maging republika ang China yakap ang ideolohiyang demokratiko na pinangunahan ni Dr Sun Yat Sen at Chiang Kai Shek at ang pangatlo ay ang Nasyonalismong may impluwensiya ng Komunismo na pinangunahan ni Mao Zedong. Sa paglakas ng nasyonalismong Tsino nabahala ang Japan na baka maapektuhan ang interes nito sa China kung kaya’t sunod sunod ang ginawang pakikidigma at pananakop. Una na ritong naganap ang Manchuria Incident sinundan ng Rape of Nanking na nasundan pa ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig

1.Anong bansa ang nanakop? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 2. Ano-anong pamaraan ang ginamit upang lumaya? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 3.Ano-anong ideolohiya ang mga nabanggit? ____________________________________________________________________________________________ 4. Ang aking mahihinuha ay… ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

440

Subalit hindi nakaligtas ang Korea sa dalawang ideolohiyang nag-uumpugan, ang komunismo na niyakap ng Hilagang Korea at sinuportahan ng Unyong Sobyet at demokrasya na niyakap ng Timog Korea na sinuportahan ng Amerika . Noong 1948, pinasinayaan ang bagong republika na sinuportahan ng Amerika na pinamunuan ni Syngman Rhee ngunit kaagad namang ipinahayag ng North Korea ang Democratic People’s Republic of Korea na sinuportahan ng Soviet Union na pinamunuan ni Kim Il Sung. Mula noon, nahati ang Korea sa pamamagitan ng 38th parallel.

______________________________________________________________________________________________________________________________ 3.Ano-anong ideolohiya ang nabanggit? _________________________________________________________________________________________________________ 4. Ang aking mahihinuha ay… ______________________________________________________________________________________________________________________________

. Natalo ang Japan noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig ngunit nagpatuloy ang kaguluhan sa China sa pagitan ng puwersa ng komunista ni Mao Zedong at nasyonalista ni Chiang Kai Shek. Natalo ang nasyonalista at napasailalim sa komunistang pangkat ang Mainland China samantalang ang nasyonalista ay tumakas at pumunta sa isla ng Formosa na ngayon ay tinawag na Taiwan noong October 1,1949.

Paglaya at Pagkakahati ng Korea Unti-unting nasakop ng Hapon ang Korea na ginawang base militar at pilit na itinaguyod ang kanilang kabihasnan.Bunsod nito maraming pagtatangkang ginawa ang Korea upang mapatalsik ang mga Hapones. Napabilis ito pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig kung saan natalo ang mga Hapon.

1.Anong bansa ang nanakop? ________________________________________________________________________________________________ 2. Ano-anong pamaraan ang ginamit upang lumaya? ________________________________________________________________________

441

Paglaya ng mga Bansa sa Timog Silangang Asya

Paglaya ng Indonesia Nakamit ng Indonesia ang kalayaan nito noong Agosto 17,1945 sa pamumuno ni Achmed Sukarno sa pamamagitan ng rebolusyon laban sa mga Olandes. Umigting ang pagnanasang lumaya ng Indonesia nang pinagkalooban ng simbolikong kalayaan si Sukarno ng Hapon nang masakop ito noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Ngunit nang matalo ang Hapon dumating ang mga Olandes upang muling ibalik ang kanilang

pamamahala .Subalit ang Indonesia na nakaranas ng kalayaan ay lumaban.Pinamunuan ni Sukarno ang Indonesia sa loob ng 23 taon. Pinasimulan niya ang pamamahalang guided democracy (limited democracy) base sa Pancasila- 5 patnubay na prinsipyo: paniniwala sa Dios, nasyonalismo, pagkakawanggawa, katarungang panlipunan at demokrasyang gagabayan ng karunungan. Tinanggap at ipinagbunyi ng mga tao at ginawa siyang pangulong panghabambuhay noong 1963 subalit ang lubos niyang kapangyarihan ang naging dahilan ng pang aabuso niya sa kapangyarihan.

1.Anong bansa ang nanakop? ________________________________________________________________________________________ 2. Ano-anong pamaraan ang ginamit upang lumaya? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Anong ideolohiya ang nabanggit? ______________________

______________________________________________________________________________________________________________

4. Ang aking mahihinuha ay… _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Paglaya ng Vietnam Sa kasaysayan ng Vietnam ay may tatlong naganap na paglaya ang una ay noong 938 mula sa China, ang pangalawa noong Setyembre 02,1945 mula sa France, at ang pangatlo ay noong Hulyo 02, 1976.

1.Anong bansa ang nanakop? ________________________________________________________________________________

________

442

. Ang pag-iisa ng Vietnam sa pamumuno ni Nguyen Ai-Quoc o Ho Chih Minh mula sa kilusang Viet Minh bilang isang Sosyalistang Republika na may oryentasyong komunista . Isang matagalang digmaan ang ginawa ng mga Vietnamese upang makamtan ang kalayaan. Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig nahati ang Vietnam sa dalawang bansa, ang Hilagang Vietnam na nagsulong ng ideolohiyang Komunismo at Sosyalismo sa pamumuno ni Ho Chi Minh at Timog Vietnam na yumakap sa ideolohiyang Demokratiko sa pamumuno ni Ngo Dinh Diem . Nagkaroon ng Vietnam War na sinalihan ng Estados Unidos sa haba ng digmaan naging magastos at madugo ito para sa bansa. Para sa pandaigdigang opinyon ay iwan na ng mga Kanluranin ang Vietnam at dito natalo ang Estados Unidos ,iniwan nila ang Timog Vietnam at napasailalim sa kontrol ng grupong may ideolohiyang komunismo/sosyalismo. Muling napag-isa ang dalawang Vietnam at naging isang bansa.

2. Ano-anong pamaraan ang ginamit upang lumaya? ____________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Anong ideolohiya ang nabanggit? ______________________

______________________________________________________________________________________________________________

4. Ang aking mahihinuha ay… ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Paglaya ng Burma (Myanmar) Nakamit ng Burma ang kalayaan nito noong Enero 04, 1948 sa pamumuno ni U Nu bilang punong Ministro ng Republika ng Burma na kalaunan ay inilipat ang pamumuno kay Heneral Ne Win na isang diktador militar .Bilang pinuno ng mga hukbong armado pinairal niya ang ideolohiyang Myanmar way to Socialism na kung saan kinumpiska ng pamahalaan , ang anumang negosyo at pangkalakalan,bangko at mga pribadong ari-arian kung kayat nawalan ng hanapbuhay ang mga dayuhan. Noong unang hindi pa nakakamit ng Burma ang kalayaan ang kumokontrol dito ay ang India sa tulong ng Ingles at China .Bilang pagtugon sa pananakop na ito nagtatag ng iba’t ibang kilusang naglalayon ng kalayaan. Nang maramdaman ng mga Ingles ang pagpupunyagi sa kalayaan ng mga Burmese nagkaroon ng pagbabago na nagresulta sa paghiwalay ng Burma sa India noong 1935. Ilan pang pagbabago ang tinangka ng pamahalaang Ingles ngunit hindi nangyari dahil sa pagsiklab ng Ikalawang Digmaang

443

Pandaigdig at ang bansang Hapon naman ang sumakop sa Burma. Upang makuha ng mga Hapones ang loob ng mga Burmese maagang ipinahayag nito ang pagtataguyod tungo sa kasarinlan. Ang pangkat ni Aung San na Dohama Asiayona(Burma for Burmese) ay nakipagkasundo sa Hapon tungkol sa pagtustos ng sandata at sa pamumuno sa militar at nagsanib puwersa upang makuha ang Rangoon laban sa mga Ingles .Ipinahayag ng Hapon ang kalayaan ng Burma sakop pa nila ito subalit kalaunan nadama ng mga Burmese na ang tunay na layunin ng pagtulong ng Hapon ay hindi upang lumaya kundi sakupin sila. Nakaranas sila ng kahirapan ang mga Burmese sa pamamalakad ng mga Hapones kung kaya’t nagtatag sila ng kilusang laban sa Hapon ,ang AFPFL (Anti Fascists People’s Freedom League) sa pamumuno ni Aung San na binubuo ng mga makademokratiko at komunistang pangkat. Nagapi nila ang mga Hapones at bumalik ang mga Ingles subalit hindi na pumayag ang mga Burmese kaya’t sunod -sunod na usaping pangkalayaan ang naganap .Bunga nito, pinagtibay ang kasunduang Anglo-Burmese na nagpapahayag ng kalayaan sa Burma noong Enero 04, 1948. Sa kasawiang palad pinatay si Aung San at ang kaniyang gabinete ng upahang armado ng kaniyang talunang kalaban na si U Saw. Ngunit nang maaresto si U Saw ay ipinagpagtuloy ni U Nu ang naiwan ni Aung San

1.Anong bansa ang nanakop? ______________________________________________________________ 2. Anong pamamaraan ang ginamit upang lumaya? __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 3.Anong ideolohiya ang mga nabanggit? ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ 4. Ang aking mahihinuha ay… ___________________________________________________________________________________________________________________________________________

Paglaya ng Pilipinas Nakamit ng Pilipinas ang paglaya noong Hunyo 12, 1898 sa pamumuno ni Heneral Emilio Aguinaldo .Nakipagsabwatan ang mga Amerikano sa Pilipino upang matalo ang mga Espanol sa Digmaang Espanol-Amerikano kung saan natalo ang mga Espanol. Inakala ng pamunuan ni Aguinaldo na aalis na ang mga Amerikano sa Pilipinas at ipauubaya na ang pamumuno sa atin kaya idineklara ang ating kalayaan at nagtatag ng isang demokratikong pamahalaan.Samantala, iba naman ang ikinikilos ng mga Amerikano, nagpalabas ito ng patakarang Benevolent

Assimilation at lumagda sa Treaty of Paris na nagpapahayag

444

ng paglilipat ng pamamahala ng Pilipinas sa Amerikano mula sa mga Espanol.Naging hayagan ang pagtutol ng mga Pilipino sa pananakop ng mga Amerikano kung kaya’t sumiklab ang Digmaang Pilipino- Amerikano .Subalit may ibang Pilipino na hindi nakiisa, walang pakialam at nakiisa sa mga Amerikano .Dahil sa kawalan ng pagkakaisa, nakapagtatag ang Amerikano ng pamahalaang kolonyal na nagsilbi sa interes ng mga Amerikano at pinalaganap ang edukasyong makabanyaga. Sa isang banda tinugis ang mga Pilipinong lumaban para sa kalayaan at ipinatapon ang ibang lider -Pilipino sa ibang bansa. Ang ibang Pilipino naman na nakiisa sa mga Amerikano ay isinulong ang paghingi ng kalayaan sa mga Amerikano. Dahil ang kalayaan natin ay ating hinihingi matagal bago naibalik ang kalayaan at sa bawat paghingi natin ay may katumbas na mas malaking kapalit na likas na yaman at pagkontrol sa kalakalan. Pansamantalang natigil ang pananakop ng mga Amerikano nang tayo’y masangkot sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig . Nilusob tayo ng Hapon dahil kaalyado natin ang mga Amerikano at ang pinakamalaking base-militar ng Amerikano ay nasa ating bansa.Sa kasagsagan ng digmaan ,iniwan tayo ng mga lider-Amerikano at natira tayong lumalaban at nagtatanggol sa ating kalayaan. Nasakop tayo ng Hapon sa loob ng 5 taon. Natalo ang Hapon sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig kung kaya’t binalikan tayo ng mga Amerikano at ibinigay ang ating kalayaan noong Hulyo 04,1946. Ayon kay Renato Constantino hindi ganap na nakamtan ng Pilipinas ang Kalayaan dahil nanatiling makapangyarihan at impluwensiyal ang Amerikano sa Pilipinas sa larangang pangkabuhayan at pampolitika.

1.Anong bansa ang nanakop? ______________________________________________________________________________________________________________________ 2. Anong pamamaraan ang ginamit upang lumaya? _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 3.Anong ideolohiya ang mga nabanggit? ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ 4. Ang aking mahihinuha ay… ______________________________________________________________________________________________________________________

445

PAMPROSESONG TANONG

1. Paano ipinakita ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ang pagmamahal sa bayan? Magbigay ng patunay sa inyong mga sagot. ._________________________________________________________________________________________________________________________

2. Paano hinubog ng ideolohiya ang paglaya ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya? Magbigay ng patunay sa inyong mga sagot. _________________________________________________________________________________________________________________________

3. Paano nakaapekto ang Una at Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa paglaya ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya? __________________________________________________________________________________________________________________________

GAWAIN BLG.4: BUO-LAYA Iyong natunghayan kung paano lumaya ang mga bansa sa Asya at upang magkaroon ng buong pananaw sa paglaya ng mga bansa buuin ang talahanayan at ihambing ang bawat datos na iyong makakalap

Bansa sa Silangan Asya (na nasa teksto)

Mga Bansang Nanakop

Araw ng Paglaya

Namuno Pamamaraang Ginamit sa Paglaya

Ideolohiyang Niyakap

Silangang Asya

446

Ngayong natapos mo nang sagutan ang talahanayan at naiwasto,

BINABATI KITA!

Bansa sa Timog Silangan Asya (na nasateksto)

Mga Bansang Nanakop

Araw ng Paglaya

Namuno Pamamaraang ginamit sa Paglaya

Ideolihiyang Niyakap

Dahil may sapat ka nang kaalaman at pag-unawa tungkol sa:

bahaging ginampanan ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya ng mga bansa mula sa imperyalismo;

epekto ng mga digmaang pandaidig sa pag-aangat ng malawakang kilusang nasyonalista tungo sa paglaya at

ang impluwensiya ng iba’t ibang ideolohiya( ideolohiya ng malayang demokrasya, sosyalismo at komunismo) sa malawakang kilusang nasyonalista sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya.

Maaari mong balikan ang mga kasagutan na iyong ginawa sa unang bahagi ng Modyul na ito upang malaman kung tama ito .

Maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng Modyul na ito upang mapalalim at mapalawak pa ang iyong pag-unawa tungkol sa paksang tinatalakay.

447

ATING PAGNILAYAN AT UNAWAIN

GAWAIN BLG. 7: SAAN KA PA!!! (Anticipation-Reaction Guide)

Tingnan kung gaano na ang kaalaman sa paksang Tinalakay. Sagutan ang unang kolum sa pamamagitan ng pagsulat ng salitang sumasang-ayon kung sumasang-ayon at hindi sumasang-ayon kung di-sumasang-ayon sa ipinahayag na mga kaalaman

Bago ang Talakayan

Konsepto at Pananaw Pagkatapos ng Talakayan sa Buong Aralin (Ipaliwanag ang naging kasagutan)

Ang lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay naghangad ng kalayaan sa pananakop ng mga bansang Kanluranin dahil sa kaisipang liberal at ideya ng demokrasya

Ang prinsipyong nagbigay-diin sa

Sa bahaging ito, pagtitibayin mo ang nabuong mga pag-unawa tungkol sa paksa. Inaasahan din na kritikal mong masusuri ang:

bahaging ginampanan ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya ng mga bansa mula sa imperyalismo;

epekto ng mga digmaang pandaidig sa pag-aangat ng malawakang kilusang nasyonalista tungo sa paglaya at

ang impluwensiya ng iba’t ibang ideolohiya( ideolohiya ng malayang demokrasya, sosyalismo at komunismo) sa mga malawakang kilusang nasyonalista sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya .

448

pagbubuo ng isang pamahalaang konstltusyonal na pinagsama ang Kanluranin at tradisyunal na Tsino upang palitan ang absolutong monarkiya ay demokrasya

Ang pagpapalakas ng Hapon ng kaniyang hukbong - militar ay naging daan sa pagbubuo ng depensibong nasyonalismo sa kaniyang bansa.

Iba't iba ang pamaraang ginamit ng mga naging pinunong Iider sa mga kilusang naghangad ng paglaya sa mga Europeong mananakop sa rehiyon ng Timog Silangang Asya

Upang mapagtagumpayan ang paghahangad sa pagsasarili naghain ang mga Asyano ng mga reporma, nagbuo ng mga makabayang organisasyon, at nang lumaon ay gumamit din ng mga madugong pakikihamok laban sa mga mananakop

Sa Pilipinas, naglatag ng kaisipang paglaya ang kilusang Propaganda at ang Katipunan ang naging kasangkapan sa pagsasakatuparan ng paglaya sa mga dayuhang mananakop.

Ang Tsina, Vietnam at Hilagang Korea at Hapon ay kumapit sa kaisipan ng sosyalismo at komunismo bilang landas hindi lamang sa pagpapalaya ng bansa kundi sa pagbubuo rin ng bagong sistemang panlipunan na magwawakas sa pagsasamantala ng mga mananakop.

Si Nguyen Ai-Quoc o Ho Chih Minh, ang nasyonalistikong pinuno ng partido, ang naging pangunahing kasangkapan sa paglaya ng kanilang bansa laban sa mga Pranses sa pamamagitan ng pagtanggap sa pamamaraang demokratiko

449

S.RES.217 Latest Title: A resolution calling for a peaceful and multilateral resolution to maritime territorial disputes in Southeast Asia. Sponsor: Sen Webb, Jim [VA] (introduced 6/27/2011) Cosponsors (3) Latest Major Action: 6/27/2011 Passed/agreed to in Senate. Status: Submitted in the Senate, considered, and agreed to without amendment and with a preamble by Unanimous Consent.

SUMMARY AS OF: 6/27/2011--Introduced. (There is 1 other summary)

Reaffirms the strong support of the United States for the peaceful resolution of maritime territorial disputes in the South China Sea.

Deplores the use of force by China's naval and maritime security vessels in the South China Sea

Calls on all parties to the territorial dispute to refrain from threatening force or using force to assert territorial claims.

Supports the continuation of operations by the U.S. Armed Forces in support of freedom of navigation rights in international waters and air space in the South China Sea.

Ang ideolohiyang demokratiko at komunismo ang dalawang naglalabang ideolohiya na naging sanhi ng pagkakahati ng Korea at Vietnam

Sa kasalukuyan ay patuloy pa rin ang mga pagbabago sa mga ideolohiyang gumagabay sa pamamahala at pamumuhay ng mga bansa sa daigdig.

GAWAIN BLG 5: RE – SOLUSYON

Natutuwa ako na marami ka nang alam. Subukin natin kung maaari mong ilapat ang mga kaalaman na iyong natutuhan. Suriing mabuti ang sipi ng isang resolusyon na nakalap sa Library of Congress

(http://thomas.loc.gov/cgibin/bdquery/z?d112:SE00217:@@@D&summ2=0& Nov. 5,2012 2:20pm)

Commented [SI4]: Pls. Change this icon (this icon has

copyright) with the icon that ebok draw.

450

PAMPROSESONG MGA TANONG 1. Ano ang paksa at layunin ng resolusyon sa sipi?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Sino ang sumulat ng resolusyon?Saang bansa siya nagmula? ________________________________________________________

3. Ano ang kaniyang mga panukala? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Sa iyong tingin kaninong interes ang pinagsisilbihan ng resolusyon na ito? Patunayan ang sagot .________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. May konsepto ba ng kolonyalismo/imperyalismo ang nakatala sa sipi? Patunayan.

________________________________________________________________________________________________________________

6. May ideolohiya bang isinusulong ang mga nakatala sa resolusyon? Pangatuwiranan ________________________________________________________________________________________________________________

7. Kung ikaw ang gagawa ng isang resolusyon tungkol sa paksang tinatalakay sa sipi ano ang iyong imumungkahi? Bakit? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Bilang isang Pilipino paano mo pangangalagaan ang kalayaan ng ating bansa? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

451

http://www.clker.com/cliparts/e/K/g/G/i/j/blue-stick-man-reflect-md.png

Sa kabuuan ang natutuhan ko ay___________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________

Kung gayon! Ang paksa ngayon ay _________________________________________________ Isang mahalagang konsepto na aking natutuhan ay _________________________ Ito ay mahalaga dahil__________________________________________________ Ang isa pang ideya ay _________________________________________________ Magagamit ko ito sa___________________________________________________

GAWAIN 6: BUKAS- ISIP! (reflective journal) Sumulat ng maikling repleksiyon ukol sa iyong mga natutuhan, realisasyon at opinyon tungkol sa mga paksang ating tinalakay.

452

BINABATI KITA!

Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng Pagpapalalim.

ATING GAWIN Gawain 8 : Paggawa ng Resolution

Bilang paghahanda sa gagawing Performance Task ay basahin ang sumusunod na sitwasyong. Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig maraming isyu ang umusbong sa Silangan at Timog Silangang Asya. Isa na rito ang sigalot dulot ng pag-aagawan sa teritoryo. Ikaw,bilang mambabatas ng iyong bansa ay gagawa ng

isang resolusyon para ipakita ang iyong mga punto sa teritoryong inaangkin .Ang iyong nabuong resolusyon ay maglalaman ng naging mga problema bunsod ng nasabing usapin at mga mungkahing solusyon upang malutas ang sigalot na ito gamit ang powerpoint presentation Ang resolusyon na ginawa ay huhusgahan batay sa sumusunod na pamantayan--- Maliwanag at maayos ang pagkakalahad ng resolusyon. Sapat at katanggap-tanggap ang mga mungkahing solusyon sa suliranin. Nakapaglahad ng mga datos batay sa realidad ng suliranin na binibigyan ng solusyon.

Krayterya 4 3 2 1

Nilalaman Sapat at katanggap-tanggap ang mga mungkahing solusyon sa suliranin. Nakapaglahad ng mga datos batay

Katanggap-tanggap ang mga mungkahing solusyons sa suliranin ngunit di-wasto ang ilan: may ilang impormasyon na hindi

May mga mungkahing solusyon ngunit ang mga datos ay di- gaanong batay sa realidad ng suliranin na binibigyan ng

May mga mungkahing solusyon ngunit ang mga datos ay hindi batay sa realidad ng suliranin na binibigyan ng

Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa bahaging ginampanan ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Ito ay tungo sa paglaya ng mga bansa mula sa imperyalismo, epekto ng digmaang pandaidig sa pag-aangat ng mga malawakang kilusang nasyonalista tungo sa paglaya at ang impluwensiya ng iba’t ibang ideyolohiya( ideolohiya ng malayang demokrasya, sosyalismo at komunismo) sa malawakang kilusang nasyonalista sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya. Ngayon ay handa ka nang gawin ang ating susunod at huling gawain sa araling ito.

TRANSFER:

LEVEL 3

Commented [SI5]: Change icon with ebok drawing. thanks

453

sa realidad ng suliranin na binibigyan ng solusyon.

maliwanag ang pagkakalahad. Nakapaglahad ng mga datos batay sa realidad ng suliranin na binibigyan ng solusyon.

solusyon. solusyon.

Pinagkunan ng Datos

Ibinatay sa iba’t ibang saligan ang mga kaalaman tulad ng mga aklat, pahayagan, video clips, interbyu, radio at iba pa. Isinulat ang pinagkunan ng mga impormasyon

Ibinatay sa iba’t ibang saligan ang mga impormasyon ngunit limitado lamang.

Ibinatay lamang ang saligan ng impormasyon sa batayang aklat lamang.

Walang batayang pinagkunan at ang mga impormasyon ay gawa-gawa lamang.

Organisasyon

Organisado ang ginawang resolusyon at sa kabuuan maayos ang presentasiyon ng gawain, ang pinag sama-samang ideya ay malinaw na naipapahayag at natatalakay gamit ang makabuluhang

Organisado ang mga paksa sa kabuuan at maayos na presentasiyon ngunit di masyadong nagamit nang maayos ang powerpoint presentation.

Walang interaksiyon at ugnayan sa mga kasapi. Walang malinaw na presentasiyon ng mga paksa. May powerpoint presentation ngunit hindi lubusang nagamit at nagsilbi lamang na palamuti sa pisara.

Di- organisado ang paksa. Malinaw na walang preparasyon ang presentasiyon ng pangkat.

454

powerpoint presentation.

Presentasiyon

Maayos ang pagkakalahad. Gumamit ng powerpoint presentation. Namumukod tangi ang pamamaraan ng presentasiyon sa pamamagitan ng malakas at malinaw ang pagsasalita na sapat para marinig at maintindihan ng lahat.

Maayos ang paglalahad gamit ang powerpoint presentation,may kahinaan ang tinig ng mga nagtalakay

Simple at maikli ang presentasiyong nagawa.

Ang paglalahad ay hindi naging malinaw. Walang gaanong presentasiyon.

Transisyon sa Susunod na Modyul Ngayong nasuri mo na kung paano nahubog ng paglaya ang transpormasyong naganap noong ika-16 na siglo hanggang sa kasalukuyan sa susunod na modyul ay malalaman mo kung paano nakaapekto sa mga Asyano ang mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika -16 hanggang ika- 20 siglo .

455

Handa ka na ba sa panibagong hamon ng pag-aaral? Kung handa ka na, nais kong pag isipan mo ang iyong kasagutan sa tanong na ito:Ano ang naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya matapos nilang makamit ang kanilang kalayaan mula sa mahabang panahon ng pananakop ng Kanluran?

ARALIN BLG. 4: MGA PAGBABAGO SA SILANGAN AT TIMOG

SILANGANG ASYA SA TRANSISYONAL AT MAKABAGONG PANAHON (16-20 SIGLO)

Alamin:

GAWAIN BLG. 1: Ano Alam Ko? . Sagutin ang tanong sa itaas gamit ang IRF WORKSHEET.

Punan mo lamang ang kolum para sa initial answer.Ang dalawa pang natitirang kolum ay mapupunan mo lamang sa sandaling natapos ng talakayin ang aralin.

PAMPROSESONG TANONG Sagutin mo ang sumusunod na katanungan:

3. Ano ang initial answer mo ukol sa tanong na kaugnay sa paksa? 4. Ano-ano ang iyong naging batayan sa kasagutan mo na iyong

inilahad sa IRF Worksheet? Ilahad mo ang ilan sa iyong patuna

Initial Answer (Paunang sagot)

Revised Answer (Binagong sagot)

Final Answer (Huling sagot)

Simula ng Aralin 4

IRF WORKSHEET

456

Pag- usapan sa inyong pangkat ang sumusunod na katanungan sa checklist sa ibaba. Kunin ang bilang ng iyong mga kasama sa pangkat na sumagot sa bawat aytem.

GAWAIN BLG. 2: POLL OPINYON

Gaano mo kakilala ang mga bansa sa Silangan at Timog

Silangang Asya sa Transisyonal at Makabagong Panahon gamit ang iyong pang-unang kaalaman? Sagutin ang mga tanong sa ibaba.

OO HINDI KABUUAN

1. Nagkaroon ba ng mga programa na nagtaguyod sa karapatan ng mamamayan, kababaihan, at katutubo?

2. Nanatiling tulad ba ng dati ang sistemang pulitikal sa mga bansa sa rehiyon at maging ang balangkas ng pamahalaan nito?

3. Nagkaroon ba ng malaking gampanin ang relihiyon sa mga pagbabagong naganap sa rehiyon?

4. May kaugnayan ba ang edukasyon sa kalidad ng pamumuhay ng isang bansa?

5. Umunlad ba ang ekonomiya ng mga bansa sa rehiyon?

6. Nararanasan pa ba ang kolonyalismo sa rehiyon sa kasalukuyan?

7. Nakapag-ambag ba ang mga bansa sa rehiyon sa larangan ng sining, humanidades, at palakasan?

KABUUAN

ANG SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA SA TRANSISYONAL AT MAKABAGONG PANAHON

MGA TANONG SAGOT

457

Ngayon, masasagutan mo na ba ang lahat ng mga tanong? Muli kang bumalik sa dati mong pangkat. Kuhanin ninyo ang bilang ng iynyong mga kasama sa pangkat na sumagot sa bawat aytem at sagutin ang sumusuno:

Ilan ang sumagot ng oo sa bawat aytem?

Ilan ang sumagot ng hindi sa bawat aytem?

Ano sa tingin mo ang implikasyon nito?

Matapos nito, ibahagi sa harap ng klase ang datos na nakuha sa bawat bilang. BINABATI KITA! ….dahil natapos mo ang unang hakbang.

PAUNLARIN…

PAUNLARIN…

Sa puntong ito marahil ay marami ka ng agam-agam sa iyong mga naging kasagutan sa mga Gawain sa itaas. Huwag mo itong ikabahala sapagkat sa modyul na ito ay higit mong mauunawaan ang mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya sa transisyonal at makabagong panahon (16-20siglo). Kailangan mo lamang pagtuunan ng pansin at pag-unawa ang mga susunod na Gawain sa iba pang pahina. Sa huli, matutuklasan mo kung ang iyong mga naging kasagutan ay tama o mali sa dalawang naunang gawain.

Simulan na natin ngayon ang pagpapayabong ng iyong kaalaman ukol sa mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya sa transisyonal at makabagong panahon (16-20siglo). Inaasahan ko na natatandaan mo pa ang mga kasagutan mo sa mga nakalipas na gawain. Ito na ang pagkakataon upang mapatunayan mo ang iyong kasagutan sa mga tanong na iyong tinugunan.

458

Isa sa mga aspeto ng kultura ng isang bansa ay ang sistemang

pulitikal na umiiral dito. Ang sistemang pulitikal ng mga bansa sa

Silangan at Timog Silangang Asya ay nabuo batay mga pangyayaring naganap dito sa mahabang panahon na bahagi na ng

tinatawag na kasaysayan. Kabilang na sa mga pangyayaring

nabanggit ang karanasan ng mga bansa sa rehiyong ito ng Asya sa

mga kanluraning bansa na nagkaroon ng kaugnayan sa mga ito sa pamamagitan ng iba’t ibang pamamaraan at kadahilanan.

Samakatuwid, hindi rin maitatanggi na ang mga kanluraning

bansang ito ay maituturing na salik sa pagkabuo ng sistemang

pulitikal na umiiral sa rehiyon na ito ng Asya sa ngayon. Isang magandang halimbawa nito ang Pilipinas na ating bansa na sinanay

ng mga Amerikano sa pamamahala sa panahong kontrolado tayo ng

mga ito. Ito ang kadahilanan kung kaya’t napakalaki ng

pagkakatulad ng ating pamahalaan sa kanila, mula sa balangkas at kapangyarihan ng bawat sangay n gating pamahalaan. Ang

pagbabagong hatid ng pag-unlad at panahon ay salik din sa

pagkabuo ng sistemang pulitikal ng isang bansa. May mga bansa na

kinailangang iayon ang kanilang sistemang pulitikal sa pagbabago

ng panahon upang makasabay ang mga ito. Masasalamin ang pagbabagong ito sa pagbabago rinse uri ng kanilang pamahalaan.

Ang China ay masasabing magandang halimbawa sa aspetong ito

na patuloy na nakikilala sa kasalukuyang panahon sa mga reporma

na ginawa nito.

GAWAIN BLG 3: SISTEMANG PULITIKAL AT PAMAHALAAN SA SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA

ANYO NG PAMAHALAAN DESKRIPSYON BANSA

1. MONARKIYA Pamumuno ng isang tao

Ang sistemang pulitikal sa Silangan at Timog Silangang Asya ay hinubog ng kasaysayan at paniniwala ng mga mamamayang naninirahan dito. Sa karanasang tinamo ng mga Asyano sa mga bansang kanluranin na sumakop sa kanila idagdag pa ang kanilang mga panloob na suliraning kinaharap ay nagbagong anyo ang mga sistemang pulitikal na ito at uri ng pamahalaan. Matutunghayan mo sa ibaba ang ibat’ ibang uri ng pamahalaan na umiiral sa rehiyon na ito ng Asya. Suriin mo itong mabuti at kilalanin ang mga bansang napapaloob dito.

SISTEMANG PULITIKAL SA SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA

459

1.1 Walang Takda (Absolute)

1.2 Konstitusyunal

sa partikular na estado

Minana ang karapatan sa pamumuno

Nagtataglay ng panlahatang kapangyarihan

May pagkilala sa pinuno na nagtataglay ng divine right o mula sa pamumuno na mula sa Diyos

May takda ang kapangyarihan ng pinuno na nakabatay sa isang Saligang Batas

Figure Head o simbolikong pinuno lamang ang monarka

Brunei

Cambodia Japan

Malaysia Thailand

2. One Party Government

Nag-iisang partidong pulitikal ang may kapangyarihan na bubuo sa pamahalaan

Pumapailalim sa isang nangungunang partido ang iba pang partido kung sakaling ito ay papahintulutan ng una.

Ipinagbabawal ang oposisyon sa naghaharing partido

Diktaturyal ang pamahalaan

China Laos

North Korea Vietnam

3. Militar Pinangangasiwaan ng isang junta o pangkat ng matataas na opisyal ng hukbong sandatahan

Pinaiiral bilang tugon sa kaguluhang putikal sa bansa

Walang pinapanigan at di-kaanib sa anumang partidong pulitikal

Myanmar

4. Demokrasya Taglay ng sambayanan East Timor

460

ang kapangyarihan

May representasyon ang ibat ibang sektor ng lipunan sa pamahalaan

May kalayaan sa pagpapahayag at pagbuo ng mga samahan

Nagtataglay at kinikilala ang karapatang pantao at katarungang panlipunan

May mga legal na partido ng oposisyon

Kinikilala ang proseso ng pamamaraan sa pagpapairal ng hustisya.

Indonesia Pilipinas

South Korea Taiwan

PAMPROSESONG TANONG

Sagutin mo ang mga tanong sa ibaba batay sa sinuri mong chart.Itala ang mga sagot sa iyong notebook.

TANONG SAGOT

1. Anu-ano ang sistemang pulitikal ng pamahalaan ang umiiral sa Silangan at Timog Silangang Asya?

2. Sa anong uri ng pamahalaan maikakategorya ang sistemang dinastiya?

3. Ano ang mabuti at di- mabuting maaaring idulot sa bansa at mamamayan ng bawat sistemang pulitikal at pamahalaan? Magbigay ng dalawa sa bawat uri.

4. Anong konklusyon ang iyong mabubuo ukol sa sistemang pulitikal at pamahalaan mayroon ang mga bansa sa Silangang Asya? Timog Silangang Asya?

5. Anong uri ng pamahalaan ang para sa iyo ang pinakamainam?

461

Pagyamanin pa natin ang iyong nalalaman tungkol sa sistemang pulitikal at pamahalaan ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya. Ito ay sa pamamagitan ng iyong masigasig na paglahok sa gawain.

GAWAIN BLG 4: PAG-ARALAN AT IBAHAGI

1. Basahin mo at ng iyong pangkat ang timeline kaugnay sa mahalagang pagbabagong naganap sa sistemang pulitikal sa ilang piling bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.

a. Pangkat 1-Peoples Republic of China b. Pangkat 2- Union of Myanmar c. Pangkat 3-Kingdom of Thailand d. Pangkat 4- Federation of Malaysia e. Pangkat 5- Evaluating gamit ang Rubrics

PEOPLE’S REPUBLIC OFCHINA Ang Republika

1911-12 –Proklamason ng Republic of China sa pamumuno ng mga militar na nag-alsa na pinangunahan ni Sun Yat-sen.Ito ay hudyat ng pagwawakas ng kapangyarihan ng huling emperador ng Qing. Kinaharap ng republika ang mga hamon sa pamamahala hatid ng mga rehiyonal na pag-aalsa at unti-unting paglakas ng Communist Party. 1925 –Pagkamatay ni Sun Yat-sen na naghatid sa kapangyarihan kay Chiang Kai-shek. Humiwalay si Chiang Kai-shek sa mga komunista at kinilala ang Kuomintang bilang pambansang partido. 1931-45 – Unti-unting pananakop ng Japan sa China.

hindi mo nais mapailalim? Bakit?

6. Nakaapekto ba sa mga bansa sa rehiyon ang pagpapalit nito ng anyo ng pamahalaan? Patunayan.

462

1934-35 – Pamumuno ni Mao Zedong sa Communist Party. Nagsagawa ang partido ng "Long March" patungo sa bago nitong himpilan sa lalawigan ng Shaanxi. 1937 – Pagsanib puwersa ng Kuomintang at mga Communists upang labanan ang Japan. Muling sumiklab ang digmaang sibil mataposang pagkatalo ng Japan sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Ang Tagumpay ng mga Komunista 1949 - 1 October –Pagkakatatag ng People's Republic of China sa pangunguna ni Mao Zedong matapos talunin ng kanyang Communist Party ang Nationalist Party sa mahigit 20 taong digmaang sibil. Umatras ang mga kasapi ng Nationalist Party sa pulo ng Taiwan at doon nagtatag ng panibagong pamahalaan.

1950 –Panghihimasok ng China sa Korean War sa pamamagitan ng pagpanig sa North Korea. Ang Tibet ay naging bahagi ng People's Republic of China. 1958 –Inilunsad ni Mao ang "Great Leap Forward",ang limang (5) taong programang pangkabuhayan tungo sa kaunlaran. Ang kolektibong gawaing pagsasaka at pagpapalakas ng mga industriya ay ipinakilala. Ang adhikaing ito ng pamahalaan ay tumagal lamang ng dalawang taon bunsod ng kabiguang mapalaki ang ani na lumikha ng milyong pagkagutom at kamatayan ng mga mamamayan. 1959 –Sinupil ng hukbong sandatahan ng bansa ang malawakang pag-aalsa sa Tibet. 1962 –Hidwaan ng China sa India kaugnay sa hangganan nito sa Himalayas. 1966-76 –Inilunsad ni Mao ang "Cultural Revolution",ang 10-taong kampanyang pampulitika at ideolohikal na naglalayong buhayin ang diwang rebolusyonaryo, lumikha ito ng matinding pagbabago sa lipunan, ekonomiya at pamamahala. 1972 –Pagbisita sa China ni US President Richard Nixon. Nangako ang dalawang bansa na pagbutihin ang ugnayan ng dalawang bansa. 1976 –Pagkamatay ni Mao Zedong. 1977 – Pag-angat sa kapangyarihan ni Deng Xiaoping.Pagsisimula ng mga reporma sa larangan ng kabuhayan sa China.

463

1979 – Pagsisimula ng diplomatikong relasyon ng China at USA. Pinasimulan ng pamahalaan ang “One-Child Policy” upang pigilan ang lumalaking populasyon nito. 1986-90 –Pinairal ng China ang "Open-door policy" na nagbigay pagkakataon sa pamumuhunan ng mga dayuhan sa loob ng bansa. Nakapagpasigla din ito sa ekonomiya ng bansa at humikayat ng mas higit na pamumuhunan sa pribadong sektor. 1989 –Naganap ang demonstrasyon ng mga mag-aaral at iba pang sektor sa Tiananmen Square. Ito at upang ipanawagan sa pamahalaan ang pagkakaloob ng kalayaan at karapatang maipahayag ang damdamin ng mga mamamayan. Hindi ito pinakinggan ng pamahalaan at sa halip ay nagresulta sa pagkadakip ng mga protesta at pagkamatay 200 sa mga ito. Tinagurian itong Tiananmen Massacre. Pumukaw ng pansin sa iba’t ibang bansa ang pangyayaring ito at may ilang kinondena ang pamahalaan bunsod ng marahas na ginawa nito.

1989 –Naging general secretary ng Chinese Communist Party si Jiang Zemin bilang kahalili ni Zhao Ziyang na tumutol na suportahan ang martial law sa panahong nagaganap ang demonstrasyon sa Tiananmen. Pagbubukas ng Stock markets sa Shanghai at Shenzhen. 1992 – Paglagda ng China at Russia ng deklarasyong muling pagbuhay sa kanilang pagkakaibigan. 1993 – Opisyal na paghalili ni Jiang Zemin kay Yang Shangkun bilang pangulo. 1995 –Pagsasagawa ng China ng tests missiles at military exercises sa Taiwan Strait habang nagaganap ang pampanguluhang halalan sa Taiwan. 1996 – Ang China, Russia, Kazakhstan, Kyrgyzstan at Tajikistan ay nagdaos ng pagpupulong sa Shanghai upang magkasundo at magtulungan na labanan ang tensiyon kaugnay sa mga katutubo at relihiyon sa kani-kanilang bansa. Tinaguriang ang mga bansang ito na Shanghai Five. 1997 - Pagkamatay ni Deng Xiaoping sa edad na 92. Pagbabalik ng kontrol ng China sa Taiwan mula sa mga British. 1998 –Paghalili ni Zhu Rongji kay Li Peng bilang premier. 1999 - Ika-50 taong anibersaryo ng pagkakatatag ng People's Republic of China. Pagbalik ng Macao sa ilalim ng pamamahala ng Chin

464

UNION OF MYANMAR Pagsasarili 1948 – Paglaya ng Burma sa pamumuno ni U Nu bilang prime minister. Kalagitnaan ng 1950’s- Si U Nu kabilang sina Prime Minister Nehru, Indonesian President Sukarno, Yugoslav President Tito at Egyptian President Nasser ay tinatag ang Movement of Non-Aligned States. 1958-60 - Pansamantalang pamahalaan, sa pangunguna ng hukbo ni Chief of Staff General Ne Win, na nabuo matapos ang pagkakahati sa namumunong AFPFL party. 1960 – Pagwawagi sa halalan ng partido ni U Nu,subalit ang panghihikayat nito sa Buddhismo bilang relihiyon ng estado at pagkunsinti sa pagkakahiwa-hiwalay ay nagpasidhi ng galit sa panig ng militar.

One-party, Ang Pamumuno ng Militar sa Estado 1962 – Pagpapatalsik kay U Nu sa pamamagitan ng kudeta na pinamunuan ni Gen Ne Win na tuluyang nag-alis ng sistemang pederal at pagpapasinaya ng "the Burmese Way to Socialism" .Ito ay nangangahulugang pagkontrol sa pambansang ekonomiya, pagbuo ng single-party state na kung saan ito ay ang Socialist Programme Party bilang tanging partido political sa bansa at pagbabawal sa malayang pamamahayag. Ang military junta na ito ay namuno hanggang 2011. 1974 – Pagsasabisa ng bagong saligang batas, pagsasalin ng kapangyarihan ng hukbong sandatahan ng bansa sa People's Assembly sa pamumuno ni Ne Win at iba pang mga dating lider ng militar. 1975 –Pagtatag ng Opposition National Democratic Front ng mga grupo ng minorya sa rehiyon na nagpapasimula din paglaban sa umiiral na pamahalaang militar. 1981 – Isinalin ni Ne Win ang pagiging pangulo ng bansa kay San Yu ,isang retiradong militar, subalit nanatiling chairman ng namumunong Socialist Programme Party 1982 – Pagpapairal ng batas na nagbabawal sa mga mamamayang hindi katutubong isinilang sa bansa o dayuhan na humawak ng anumang katungkulan sa pamahalaan at iba pang ahensiya nito. Panahon ng Kaguluhan at Pagsupil

465

1987 – Pagbaba ng halaga ng salapi na nagpahirap sa maraming mamamayan at naging sanhi ng malawakang pagbatikos sa pamahalaan na lumikha ng labis na kaguluhan sa bansa. 1988 – Maraming mamamayan ang napatay sa isang kilos protesta laban sa pamahalaan bunsod ng kaguluhan. Binuo ng pamahalaan ang State Law and Order Restoration Council (Slorc). 1989 – Dineklara ng Slorc ang martial law.Nagkaroon ng malawakang pag-aresto ng mga mamamayan kabilang na ang mga nangangampanya parasa demokrasya at karapatang pantao. Pinalitang ang pangalan ng bansa mula Burma bilang Myanmar at ang kabiserang lungsod na Rangoon bilang Yangon. Ang lider ng NLD (National League for Democracy) na si Aung San Suu Kyi, anak ni Aung San ay ipinailalaim sa house arrest.

Kontrobersiyal na Halalan 1990 – Pagkapanalo ng oposisyon na National League for Democracy (NLD) sa halalan na nagtamo ng napakalaking boto, subalit ang resultang ito ay binalewala lamang ng militar. 1991 – Ginawaran ng Nobel Peace Prize si Aung San Suu Kyi para sa kanyang dedikasyon sa pagbago sa bansa sa mapayapang pamamaraan. 1992 – Pinalitan ni Than Shwe si Saw Maung bilang chairman ng Slorc,prime minister at defense minister. Pinalaya din ang ilang bilanggong politikal upang bumuti ang imahe ng Burma sa daigdig. 1995 - Pinalaya si Aung San Suu Kyi mula sa anim na taong house arrest. 1996 – Dumalo si Aung San Suu Kyi sa kongreso ng unang pagpupulong ng NLD matapos itong makalaya. Humigit sa 200 delegado ang inaresto ng Slorc habang ang mga ito ay papunta sa nasabing pagpupulong. 1997 – Tinanggap ang Burma bilang bagong kasapi ng Association of South East Asian Nations (ASEAN); Ang Slorc naman ay muling pinangalanan bilang State Peace and Development Council (SPDC). Pagpapalaya sa mga Sumoporta sa Demokrasya 1998 – 300 kasapi ng NLD ang pinalaya mula sa bilangguan ; tumanggi ang namumunong pamahalaang militar na tumugon sa itinakdang panahon ng NLD na ipatawag na ang mga kasapi ng parlamento upang makapagsimula; nagsagawa ng malawakang protesta ang mga militar.

466

1999 – Tumutol si Aung San Suu Kyi sa kondisyon ng namumunong konseho na bisitahin niya ang kanyang British na asawa na si Michael Aris na namatay sa sakit na kanser sa UK. 2000 September – Ganap ng inalis ng pamahalaan ang pagbabawal kay Aung San Suu Kyi at mga pangunahing kasapi ng NLD na lumipat. 2000 October – Lihim na pakikipagpulong ni Aung San Suu Kyi sa pamahalaan. KINGDOM OF THAILAND Pagbangon ng Makabagong Thailand 1782 – Simula ng pamumuno ng dinastiyang Chakri sa pamumuno ni Haring Rama I, na namumuno parin hanggang sa kasalukuyan. Kinilala ang bansa bilang Siam at ang Bangkok ang ginawang kabisera. 1804-1868 – Pamumuno ni Haring Mongkut (Rama IV), pinasimulan niya ang mga pagbabagong maka-Kanluranin at modernisasyon ng bansa. 1868-1910 – Pamumuno ni Haring Chulalongkorn. Pagkuha ng mga tagapayo mula kanluran para sa modernisasyon ng Siam at pamamahala sa ekonomiya ng bansa. Pag-unlad ng sistema ng transportasyon. 1917 - Ang Siam ay naging isa sa ka-alyado (allied) ng Great Britain sa unang digmaang pandaigdig. 1932 – Naganap ang isang mapayapang kudeta laban sa ganap na monarkiya ni haring Prajadhipok. Pinasimulan ng Konstitusyonal na Monarkiya ang parlamentaryong pamahalaan. 1939 – Pinalitan ng Siam ang pangalan nito bilang Thailand ("Land of the Free"). 1941 –Pagdaong sa bansa ng hukbo ng Japan. Matapos ang negosasyon, pinahintulutan ng Thailand ang hukbo ng Japan na magtungo sa mga kontroladong lupain ng mga British na Malay Peninsula, Singapore at Burma. 1942 – Pagdeklara ng digmaan sa Britain at USA,subalit ang Thai ambassador sa Washington ay tumangging ibigay ang nasabing deklarasyon sa pamahalaan ng Amerika.

467

Mga Pangyayari Matapos ang Digmaan 1945 – Pagwawakas ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Inatasan ang Thailand na muling ibalik ang mga teritoryong sinakop nito mula sa Laos, Cambodia at Malaya. Nagbalik sa bansa ang ipinatapong si Haring Ananda. 1946 – Asasinasyon ni Haring Ananda. 1947 – Naganap ang kudeta na pinasimulan ng military sa pamumuno ng Pro-Japanese na si Phibun Songkhram. Nanatili sa kapangyarihan ang military hanggang 1973. 1965- Pagpahintulot ng Thailand sa USA na gamitin ang mga base militar habang nagaganap ang Vietnam War. Ang hukbo ng Thailand ay nakipaglaban sa Timog Vietnam. 1973 – Naganap ang panggugulo ng mga mag-aaral sa Bangkok na halos nagpabagsak sa pamahalaang militar. Naganap ang isang malayang halalan, subalit di naging lubos ang katatagan ng pamahalaang namuno. 1976 – Muling pamamamahala ng militar sa bansa. 1978 – Pinagtibay ang bagong saligang batas. 1980 – Pamumuno ni Heneral Prem Tinsulanonda . 1983 – Pagsuko ni Hen. Prem ng kanyang kapangyarihan bilang pinuno ng pamahalaang militar upang bigyang daan ang pagtatatag at pamumuno sa bagong pamahalaang sibil. Si Hen. Prem ay muling naihalal sa parehong posisyon sa pamahalaang sibil noong 1986. 1988 – Paghalili sa kapangyarihan ni Heneral Chatichai Choonhaven kay Prem matapos ang halalan. 1991 – Naganap ang ika-17 kudeta sa bansa na pinamunuan ng mga militar mula pa noong 1932. Itinalaga sa kapangyarihan bilang Prime Minister si Anand Panyarachun. 1992 – Naganap ang panibagong halalan sa buwan ng Marso.Hinalinhinan sa kapangyarihan ni Heneral Suchinda Kraprayoon si Anand. Nagkaroon ng mga demonstrasyon laban kay Anand na nanawagan sa kanyang pagbaba sa kapangyarihan. Pansamantalang nanatili pa rin sa kapangyarihan si Anand. Muling nagdaos ng halalan sa buwan ng Setyembre na nagbigay daan sa pagkakahalal bilang bagong Prime Minister ni Chuan Leekpai, lider ng Democratic Party.

468

1995 – Pagbagsak ng pamahalaan. Inihalal bilang bagong Prime Minister si Banharn Silpa-archa, ng Thai Nation party. 1996 – Inakusahan ng korapsyon ang pamahalaan ni Banharn na naghatid sa kusang pagbaba nito sa kapangyarihan. Nanalo sa halalan bilang kahalili si Chavalit Yongchaiyudh ng New Aspiration party. Nagkaroon ng matinding krisis pinansiyal sa bansa. 1997 – Naganap ang krisis pinansiyal sa Asya. Nagpatuloy ang pagbaba ng halaga ng baht laban sa dolyar na naging dahilan ng halos pagkaubos ng pondo ng bansa at mataas na bilang ng walang trabaho. Namagitan sa suliraning pinansiyal ng bansa ang IMF. Nahalal sa kapangyarihan si Chuan Leekpai bilang Prime Minister. 1998 – Pinabalik ng pamahalaan sa kanilang mga bansa ang mga manggagawang dayuhan upang bigyan ng higit na pagkakataon ang mga Thai na makakuha ng trabaho bago ang iba. Hinikayat din ng pamahalaang Chuan ang oposisyon na magsulong ng mga repormang pang-ekonomiya. 1999 – Unti-unting muling pagbangon ng ekonomiya. Sa tulong ng media, pinakita ng Thailand sa daigdig ang malaking halaga na ginugugol nito sa pagbigay lunas sa mga may sakit na AIDS at HIV sa bansa. Hinikayat din ang iba’t ibang drug companies sa agarang pagpapababa ng presyo ng gamut para sa nasabing sakit. 2001- Pagwawagi sa halalan ng New Thai Love Thai party sa poamumuno ni Thaksin Shinawatra. FEDERATION OF MALAYSIA 1826 – Pinagsanib ng mga British ang kanilang mga himpilan sa Malacca, Penang at Singapore upang buuin ang Colony of Straits Settlements, mula dito ay pinalawak nila ang kanilang impluwensiya bilang tagapagtanggol ng Sultanato ng Malay sa nasabing peninsula. 1895 – Pagsasanib ng apat (4) na estado sa Malay na kinilala bilang Federated Malay States. 1942-45 –Pananakop ng Japan. 1948 –Pinagsanib ang mga teritoryong kontrolado ng mga British sa Malaya at kinilala bilang Federation of Malaya.

469

1948-60 –Pinairal ang State of Emergency upang supilin ang panggugulo ng mga lokal na komunista. 1957 – Paglaya ng Federation of Malaya mula sa mga British at pamumuno ni Tunku Abdul Rahman bilang prime minister. 1963 – Ang mga kolonya ng British na Sabah, Sarawak at Singapore ay idinagdag sa Federation of Malaya upang buuin ang bagong Federation of Malaysia. 1965 – Paghiwalay ng Singapore sa Malaysia na naging 13 estado na lamang. Nagsimula na din ang pananalakay ng mga komunista sa Sarawak. 1969 –Naganap ang kaguluhan likha ng mga Malay laban sa mga Chinese bunsod ng kabiguan at tumitinding inggit ng mga ito sa tinamasang kaunlarang pangkabuhayan ng mga katutubong Chinese. 1970 –Naging bagong prime minister si Tun Abdul Razak matapos ang pagbaba sa kapangyarihan ni Tunku Abdul Rahman. Positibong Diskriminasyon sa mga Malay 1971 – Pinasimulan ng pamahalaan ang sapat na partisipasyon ng mga Malay sa larangan ng pagnenegosyo, edukasyon at serbisyo sibil. 1977 – Pinaalis sa Pan-Malaysian Islamic Party (PAS) ang Kelantan chief minister, lumikha ito ng kaguluhan at nagresulta tuluyang pagkatanggal ng PAS sa BN coalition. 1978-89 – Pinahintulutan ng pamahalaan ang mga Vietnamese refugees na pansamantalang magkanlong sa Malaysia upang makaiwas sa suliranin ng mga ito sa kanilang bansa. 1981 – Pagkahalal ni Mahathir Mohamad bilang prime minister. 1989 – Lumagda ang mga lokal na komunista ng kasunduang pangkapayapaan sa pamahalaan. 1990 –Lumagda ang mga komunista sa Sarawak ng kasunduang pangkapayapaan sa pamahalaan 1993 – Ang mga Sultans ay inalisan ng proteksyong legal. Krisis Pinansiyal

470

1997 –Krisis Pinansiyal sa Asya. 1998 – Alitang pulitikal nina Prime Minister Mahathir Mohamad at deputy nito na si Anwar Ibrahim na inaasahang hahalili sa kanya. Ang pagkakaiba ng pananawsa patakarang pangkabuhayanng bansa ang ugat ng nasabing alitan. Inaresto si Anwar Ibrahim dahil sa kasong sexual misconduct.

2. Ibuod ang teksto na binasa gamit ang napiling graphic organizer.Tiyaking mailalahad dito ang mahahalagang impormasyon mula sa binasa.

3. Maaari ring magsaliksik sa mga internet websites para sa karagdagang impormasyon sa paksa.

4. Ipresenta sa klase ang nabuong report sa pamamaraang nais. Humandang makapagbigay ng mga katanungan ukol dito na sasagutin ng mga kamag-aral.

ISKORIKONG RUBRICS PARA SA ISANG PANGKATANG GAWAIN

KRITERYA 5 4 3 2

Kaalaman sa paksa

Higit na nauunawaan ang mga paksa. Ang mga pangunahing kaalaman ay nailahad at naibigay ang kahalagahan, wasto at magkakaugnay ang mga impormasyon sa kabuuan.

Naunawaan ang paksa, ang mga

pangunahing kaalaman ay

nailahad ngunit di

wasto ang ilan, may ilang impormasyon

na di maliwanag

ang pagkakalahad.

Hindi gaanong naunawaan ang

paksa.Hindi lahat ng pangunahing

kaalaman ay nailahad, may mga maling

impormasyon at di naiugnay ang

mga ito sa kabuuang paksa.

Hindi naunawaan ang paksa. Ang mga

pangunahing kaalaman ay hindi

nailahad at natalakay, walang

kaugnayan ang mga pangunahing impormasyon sa

kabuuang gawain.

471

Pinagmulan/Pinanggalingan

datos

Binatay sa iba’t ibang

saligan ang mga kaalaman tulad ng

mga aklat,

pahayagan, video

clips, interview, radio at iba pa.

Binatay sa iba’t ibang saligan ng

impormasyon ngunit limitado

lamang.

Binatay lamang ang saligan ng

impormasyon sa batayang aklat

lamang.

Walang batayang

pinagkunan, at ang mga impormasyon

ay gawa-gawa lamang.

Organisasyon Organisado ang mga

paksa at sa

kabuuan maayos

ang presentas

yon ng gawain

ang pinagsama-samang ideya ay malinaw

na naipahay

ag at natalakay gamit ang

mga makabulu

hang graphic

organizer

Organisado ang mga paksa sa

kabuuan at maayos na

presentasyon ngunit di –masydong

nagamit nang maayos ang mga graphic

organizer

Walang interaksyon at

ugnayan sa mga kasapi, walang

malinaw na presentasyon ng

paksa, may graphic organizer

ngunit hindi nagamit sa halip

ay nagsilbing palamuti lamang

sa pisara.

Di-organisado ang

paksa.Malinaw na walang

preparasyon ang pangkat.

Presentasyon Maayos ang

paglalahad.

Namumukod-tangi

ang

Maayos ang paglalahad.M

ay ilang kinakabahan at kahinaan ang tinig.

Simple at maikli ang

presentasyon.

Ang paglalahad ay hindi

malinaw, walang gaanong

preparasyon.

472

pamamaraan,

malakas at

malinaw ang

pagsasalita, sapat

para marinig at maintindihan ng lahat.

PAMPROSESONG TANONG

1. Ano ang mahihinuha sa pagbabagong naganap sa sistemang pulitikal at pamahalaan ng China, Myanmar, Thailand at Malaysia?

2. Paano nakaapekto sa mga mamamayan ng mga bansang nabanggit ang nasabing pagbabago?

3. Ano ang maaaring idulot sa mga nabanggit na bansa kung hindi naganap ang mga nasabing pagbabago?

4. Bilang isang Pilipino, bakit mahalaga sa iyo na maunawaan ang mga pagbabagong naganap sa sistemang pulitikal at pamahalaan ng mga nasabing bansa?

Malaki ang ginampanan ng mahusay na pamamahala ng mga namumuno sa mga bansa ng Silangan at Timog Silangang Asya sa pagbabagong naganap dito mula sa ika-16 hanggang 20 siglo. Ang mabuting hatid ng husay na ito sa pamumuno ay masasalamin sa napakabilis na pag-usad ng ekonomiya ng karamihan sa mga bansang ito sa rehiyon. Hinangaan ng marami ang kaunlarang tinamasa ng Japan,Korea, Singapore, Taiwan, at Thailand. Hindi rin matatawaran ang pinakikitang sigla ng China sa larangan ng ekonomiya at unti-unting pag-usad ng kabuhayan ng mga bansa sa dalawang nabanggit na rehiyon. Ang lahat ng ito ay mauugat sa pagbabago ng mga nasabing bansa sa kanilang sistemang pulitikal at mahusay na pamahalaan.

GAWAIN BLG 5: KALAGAYANG PANG-EKONOMIYA NG ASYA SA

KASALUKUYAN

473

ECONOMIC CRISIS sa Asya

Sa simula ng Hulyo 1997 lumikha ng labis na pangamba sa buong daigdig

ang krisis pinansiyal na nararanasan sa Asya. Ang Japan, Thailand at karamihan sa mga bansa sa Timog Silangan Asya kabilang ang Pilipinas ay dumaranas ng suliraning ito. Ang krisis na ito ay sinasabing epekto ng tulad na suliraning kinaharap din ng mga bansang maunlad na kanluranin. Nahirapan ang mga bansa sa Asya na balikatin ang mga dating responsibilidad bunsod ng pagbabayad sa mga utang panlabas na kanilang dapat bayaran. Para alalayan ang mga bansang labis na naaapektuhan ng economic crisis ay naglaan ang International Monetary Fund (IMF) ng $40 Billion para sa programa.Lubos itong napakinabangan ng mga bansang South Korea, Thailand, at Indonesia.Batay sa artikulong sinulat ni Martin Khor, Direktor ng Thirld World Network na “The Economic Crisis in East Asia: Cause Effects and Lessons ang mga sumusunod ay naging sanhi ng krisis:

1. Maling sistema ng pamamahala sa pagbabangko at iba pang institusyong

pinansiyal; 2. Di-pagkakasundo ng pamahalaan at ng mga sektor ng negosyante 3. Maling patakaran sa pagkakaroon ng fixed exchange rate sa halaga ng

dolyar. Bunsod ng krisis pinansiyal na ito ay sumidhi ang pagnanais sa aspektong pulitikal sa Thailand ay nagretiro si Prime Minister General Chavalit Yongchaiyudh at sa Indonesia si Pangulong Suharto. Sa kabilang banda, isinilang naman sa panahong ito ang bagong bansa sa Timog Silangang Asya, ang East Timor. Sa pagsisimula ng 1999, naobserbahang muling unti-unting bumabangon ang ekonomiya ng mga apektadong bansa bunsod ng muling pagtaas ng pamumuhunan, mataas na koleksiyon ng buwis at iba pa.

ECONOMIC MIRACLE sa Asya

Ang mga bansang Singapore, South Korea at ang mga special administrative region ng Tsina na Hongkong at Taiwan ay kinilala bilang Four Asian Dragons sa larangan ng ekonomiya.Kinilala ang mga ito bunsod na 7% kada taon na pag-unlad na kanilang tinamasa.Ipinakilala ng mga nasabing bansa ang napakabilis na pagsulong sa industriyalisasyon sa pagitan ng 1960’s-1990’s. Nagsilbing modelo sa iba pang papaunlad na bansa sa rehiyon ang kanilang karanasang natamo. Bigyang pansin ang Antas ng Pagtamo ng Per Capita Gross Domestic Product (GDP) mula 1960-2000 ng mga ilang piling bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.

Flying Geese Paradigm

474

Ito ay tumutukoy sa pananaw ng ekonomistang buhat sa Japan na si Kaname Akamatsu. Unang nabuo ang pananaw na ito ni Akamatsu noong 1930 subalit sumikat lamang noong 1960’s matapos niyang ilimbag ang kanyang mga ideya na pinamagatang “ Journal of Developing Economies “ . Sa kanyang modelo ay simbolikong ipinapakita ang iba’t ibang antas ng kalagayang pangkabuhayan ng mga bansa sa Asya. Ang mga bansa ay nasa pormang nakabaligtad na “V”. Ang bansang Japan ang siyang nangunguna sa direksiyong tinatahak ng iba pang gansa o bansa sa Asya. Itinuturing na isang ganap ng industriyalisadong bansa ito kung kaya’t may kakayanang mamuno. Sinusundan naman ito ng mga bansang South Korea, Singapore, at ang Hongkong na itinuturing na Newly Industrialized Economies (NIE). Ang mga bansang New NIC na kabilang sa ASEAN gaya ng Indonesia, Malaysia, Philippines at Thailand ang sumusunod. Pinakadulo naman sa hanay ang China, Vietnam at iba pang bansa sa Asya. Masasalamin sa modelo na ito ni Akamatsu ang katanyugan ng ekonomiya ng Japan na di sinasang-ayunan ng China bunsod ng pagnanais din nito na mamuno. Naniniwala rinsiya na ang mga nasa dulong bahagi ay may kakayanan pang mabago ang kapalaran tulad ng karanasang pinagdaanan din ng Japan sa nakaraan.

Talahanayan 1.1 Antas ng Pagtaas ng Per Capita GDP 1960-2000

Bansa 1960 1970 1980 1990 2000 Silangang Asya China 111.73 119.87 167.62 349.15 824.03

*Hongkong 3007.55 5946.5 11289.5 18813 24218

Japan 8398.53 20465.5 28295.9 39955.4 44830.4

South Korea 1324.88 2282.94 3910.28 7967.39 13062.2

Timog Silangan Asya Indonesia 248.91 297.6 503.01 776.39 13062.2

Malaysia 974. 99 1370.65 2297.11 3104.03 4796.6

Philippines 724.7 867.39 1172.85 1090.86 1167.39

Singapore 2675.86 5426.4 11048.2 17693 28229.6

Thailand 464.97 752.24 1117.11 1998.61 2804.93

Pinagkunan: ucatlas.usc.edu?output.edu.php *Special Administrative Region of China

475

PAMPROSESONG TANONG

1. Ano-ano ang tinuturong sanhi ng ng economic crisis na naganap sa Asya?

2. Ano ang pinatutunayan ng mga datos sa Talahanayan 1.1? 3. Sumasang-ayon ka ba sa pananaw ni Akaname Akamatsu kung

ang pagbabatayan ay ang kasalukuyang panahon? Bakit?

GAWAIN 6: GAME NA! Sa pamamagitan ng 3-2-1- Chart alamin ang mga nabuong kaisipan at katanungan ng iyong mga kamag-aral.

Pamprosesong Tanong 1. Ano ang pagkakatulad o pagkakaiba ninyo batay sa iyong binasa ukol

sa kalagayang pang-ekonomiya ng Asya sa kasalukuyang panahon? 2. Naniniwala ka ba na nagkaroon ng pagsulong sa ekonomiya ang mga

bansa sa rehiyong Silangan at Timog Silangang Asya? Patunayan ang iyong sagot.

GAWAIN BLG 7: COMPLETE IT! Gamit ang talahanayan ng Antas ng Pagtaas ng Per Capita GDP mula 1960-2000 ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay buuin mo ang diwa ng mga

3 Things You Found Out

2 Interesting things

1 Question You Still Have

476

sumusunod na pangungusap.

1. Ang mga bansa sa Silangang Asya ay…… 2. Ang mga bansa sa Timog Silangang Asya ay…… 3. Ang bansang …… sa Silangang Asya ay may pinakamataas na antas

ng Per Capita GDP samantalang sa Timog Silangang Asya ay ang ….. 4. Ang bansang…. Sa Silangang Asya ay may pinakamababang antas ng

Per Capita GDP samantalang sa Timog Silangang Asya ay ang ….. 5. Ang mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya batay sa

talahanayan ng Per Capita GDP 1960-2000 ay nagpapatunay na……. 6. Ang pagkakaroon ng mataas na Per Capita GDP ay indikasyon ng

……

GAWAIN BLG 8: NEOKOLONYALISMO Naunawaan mo na ang Asya ay minsang pinaghati-hatian ng mga mananakop na kanluraning bansa.Gumamit ang mga Asyano ng mapayapa at marahas na pamamaraan upang makamit nila muli ang kalayaan. Subalit masasabi nga bang ganap na naging malaya ang bawat bansa matapos silang makapagtatag ng kanilang sariling pamahalaan? Sa pagwawakas ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay nagkaroon ng bagong paraan ng pananakop na tinatawag na Neokolonyalismo. Ito ay ang di-tuwirang pagkontrol sa isang malayang bansa ng isang makapangyarihang bansa

Ang bansang Japan matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay nakaranas ng neokolonyalismo mula sa United States of America. Ang iba pang bansa tulad ng Vietnam at Pilipinas ay tulad din ang naranasan sa Japan. Ang pagkakaloob ng tulong pinansiyal, at militar ay ilan lamang sa anyo ng neokolonyalismo. Sa aspektong ito, lumalabas na tinutulungan ng mga kapitalistang bansa o maunlad na bansa ay ang mga dating kolonya na kalimitan ay nasa Asya at Aprika. Nagkakaroon ng mga kasunduang legal sa magkabilang bansa upang maging posible ang pagbibigay at pagtanggap ng mga tulong na ito. Sa kabilang banda, hindi maitatanggi na labis din ang kapakinabangang tinatamasa ng mga kapitalistang bansa sa ganitong sitwasyon. Katulad ng pagtataguyod at pamumuhunan sa mga bansang kanilang tinutulungan.

Samantala kahit sa kasalukuyan ay masasalamin pa rin sa mga bansang kanilang tinulungan ang impluwensiyang pulitikal, cultural at sosyal. Naging instrumento rin nila sa kanilang neokoloyalismo ang mga institusyon katulad ng International Monetary Fund (IMF), World Bank (WB) at maging United Nations (UN) . Bunga nito, ang kulturang kanluranin ay bahagi ng halos lahat ng bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.Ito ay isang matibay na patunay na niyakap ng mga Asyano ang kanilang kalinangan.Pinatutunayan din nito ang pananatili ng kontrol o kung di-man ay ang impluwesiya ng mga dating mananakop na bansa.

477

PAMPROSESONG TANONG

1. Ano ang Neokolonyalismo? 2. Nagaganap pa ba ang Neokolonyalismo sa kasalukuyan?

Patunayan? 3. Bakit itinuturing ang mga institusyon katulad ng International

Monetary Fund (IMF), World Bank (WB) at maging United Nations (UN) na instrumento ng neokolonyalismo? Ngayon na maliwanag na sa iyo ang tinatawag na neokolonyalismo, tiyak na may iba kang pagtingin at saloobin sa isyu na ito. Ilahad mo ang iyong pananaw at saloobin sa pamamagitan ng iyong aktibong paglahok sa susunod na gawain.

GAWAIN BLG 9: WHAT’S ON YOUR MIND? Sa pamamagitan ng “One Minute Essay” bumuo ka ng sanaysay ukol sa sumusunod na paksa.

a. Neokolonyalismo: Mabuti o di mabuti para sa mga Asyano? b. Globalisasyon: Isang Paraan ng Neokolonyalismo?

Rubrics sa Pagsulat ng Sanaysay

Puntos Lebel Pamantayan: Katangian ng Isinulat na Komposisyon

10 Napakahusay

Buo ang kaisipan, tuloy-tuloy ang daloy, kumpleto ang detalye ng kaganapan sa kasaysayan na tinalakay

Malinaw ( hindi na manghuhula pa ang babasa kung ano ang layunin ng sumulat) at nakabatay sa tunay na pangyayari

Gumamit ng wastong bantas.

8 Mahusay

May kaisahan at may sapat na detalye ng kaganapan sa kasaysayan na tinalakay na nakabatay sa tunay na pangyayari

May malinaw na intensyon na makapagbigay ng mensahe na nakabatay sa kasaysayan

Gumamit ng wastong bantas

478

Naging mahusay ba ang ginawa mong essay batay sa iyong nakuhang puntos? Anong paksa ang iyong napili? Sigurado ako na malaya mong nailahad ang iyong saloobin at opinyon.Ipagpatuloy mo na muli ang iyong pag-aaral, ngayon naman ay alamin mo ang mahalagang kontribusyon ng mga babae sa pagbabagong naganap sa Asya.Handa ka na ba? Simulan mo na ang pagbabasa.

GAWAIN BLG 10: ANG KABABAIHAN SA KASALUKUYANG ASYA Ang ika-16 hanggang 20 siglo ay nagsilbing oportunidad sa mga kababaihan para mapalawak ang kanilang papel sa lipunan at maitaguyod ng may mataas na paggalang at pagkilala.Narito ang ilan sa mga kababaihan sa Silangan at Timog Silangang Asya na gumawa ng kanilang pangalan bunsod ng kanilang naiambag. Kilalanin ang ilan sa kanila.

6 Katamtaman

Tuloy-tuloy ang daloy, may kaisahan, kulang sa detalye ng kaganapan sa kasaysayan,

Di-gaanong malinaw ang intensyon

Gumamit ng wastong bantas

4 Mahina

Hindi ganap ang paglalahad ng detalye ng kaganapan sa kasaysayan

Di-malinaw ang intensyon

Hindi wasto ang bantas na ginamit

2 Napakahina

Hindi buo at tuloy-tuloy ang daloy, walang sapat na detalye ng kaganapan sa kasaysayan

Malabo ang intensyon

Di-wasto ang bantas

479

Pangalan Bansa Mahalagang Nagawa

Mitsu Tanaka

Japan Nagtatag ng Garrupo Tatakan Onuatachi (Fighting Women Group) at layong tutulan ang abortion at itaguyod ang mga karapatan ng babae.

Corazon Aquino

Philippines

Unang babaeng pangulo ng bansa at kinikilala bilang Ina ng Demokrasya.

Aung San Suu Kyi

Burma

Pinuno ng National League for Democracy at Nobel Peace Laureate

Megawati Sukarnoputri

Indonesia

Unang babaeng pangulo ng Indonesia

480

Mapupuna na maraming kababaihan na ang tumanyag sa ibat-ibang larangan maliban sa mga nabanggit .Isa itong malaking tagumpay ng mga babae sa rehiyon na minsan sa kasaysayan ay itinuring na di gaanong mahalaga.Ipinaloob na din ng ibat-ibang bansa sa kanilang saligang batas ang mga karapatan ng babae na layuning maitaguyod ito para sa kanilang kapakanan.Hindi rin matatawaran ang malaking partisipasyon ng mga babae sa pag-akyat ng ekonomiya ng kanilang bansa. Sa Pilipinas ang grupong Gabriela ay kilala sa pakikipaglaban sa karapatan ng mg babae. Isa ito sa party list ng Kongreso ng Pilipinas.

PAMPROSESONG TANONG 1. Bakit maituturing na kahanga-hanga ang mga nagawa nang mga

kababaihan na nabanggit sa tsart? 2. Maituturing mobang mahalaga sa kasalukuyang panahon ang

ginagampanan ng mga kababaihan? Bakit? 3. Sino sa mga kababaihan sa kasalukuyang panahon sa Silangan at

Timog Silangang Asya ang labis mong hinahangaan? Bakit? Batid mo ba ang iba’t ibang isyu na kinasasangkutan ng mga babae sa kasalukuyang panahon? Ano ang opinyon at saloobin mo ukol dito? Ipahayag mo ito sa pamamagitan ng paglahok mo sa susunod na gawain.

GAWAIN BLG 11: PUNTO DE BISTA! Pag usapan sa inyong pangkat ang mga isyu na kinakaharap ng mga kababaihan sa kasalukuyan. Gamitin ang tsart sa ibaba matapos ang talakayan.

Isyu Dapat Di-dapat Paliwanag

1. Paglahok ng babae sa pulitika

2. Pagtatrabaho ng babae sa labas ng bansa

3. Abortion

4. One Child Policy

5. RH Law

Kamusta ang naging talakayan ninyo sa pangkat? Marahil ay masasabi mong tunay na hindi madali ang papel ng isang babae at tunay na siya ay mahalaga sa bansa. Ang pagkakaroon ng edukasyon ng mga bansa sa Asya ay masasabing isang mahalagang salik sa pagbabagong pananaw na ito sa

481

kahalagahan ng babae sa bansa. Alamin mo sa susunod na gawain ang antas ng edukasyon ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.

GAWAIN BLG 12: ANG KAHALAGAHAN NG EDUKASYON SA MGA ASYANO

Itinuturing ng maraming Asyano ang edukasyon na isa sa kanilang pangunahing pangangailangan. Naniniwala sila na ito ay isang tiyak na paraan para maiahon ang kanilang sarili buhat sa kahirapan.Sa kabilang banda, marami pa ring Asyano ang walang sapat na edukasyon kung ikukumpara sa iba pang kontinente sa daigdig ayon sa UNESCO. Tunghayan ang talahanayan kaugnay sa Illiteracy Rate Adult sa Silangan at Timos Silangang Asya

Education: Illiteracy Rate Adult (% of Females/ Male Ages 15 and above)

Bansa 1970 1980 1990 2000

Silangang Asya B L B L B L B L

China 64.48 33.84 47.82 22.02 33.08 13.55 23.72 8.34

Hongkong 35.29 7.88 23.76 5.98 5.63 4.65 9.83 3.46

Japan

South Korea 19.89 6.26 11.07 3.15 6.56 1.61 3.59 0.86

Timog Silangang Asya

Brunei 58.78 27.6 32.54 14.83 20.6 8.99 11.9 5.42

Cambodia 74.4 28.88 62.31 25.05 51.9 22.16 42.89 20.22

Indonesia 56.08 40.53 27.41 18

Malaysia 54.09 29.78 37.54 19.87 25.52 13.05 16.56

8.57

Myanmar 43.39 16.68 34.11 14.53 25.69 12.62 19.47 11.05

Philippines 18.29 14.59 12.09 10.06 8.12 7.06 4.87 4.54

Thailand 27.29 11.99 17.37 7.5 10.51 4.64 6.12 2.85

Singapore 40.46 14.1 26.19 8.67 16.73 5.51 11.62 3.73

Vietnam 27.63 8.93 19.2 6.68 13.1 5.51 8.62 4.46

Pananda: B – babae L – lalaki

Marahil ay nagtataka ka kung bakit wala sa tahanayan sa Silangang Asya ang Japan. Ito ay sa kadahilanang halos lahat ng mamamayan dito ay nakababasa at nakasusulat na siyang naging instrumento nito sa pag-

482

unlad.Para palalimin pa ang iyong kaalaman dito, basahin ang Batayang Aklat, Asya Pag usbong ng Kabihasnan, mga pahina 368-376.

PAMPROSESONG TANONG

1. Aling bansa sa Silangang Asya at Timog Silangang Asya ang may pinakamalaking illiteracy rate?

2. Aling bansa sa Silangang Asya at Timog Silangang Asya ang may pinakamataas na illiteracy rate?

3. Anong konklusyon ang mahihinuha mula sa talakayang sinuri? 4. Paano nakaaapekto sa mga bansang nabanggit ang pagkakaroon ng

mataas na illiteracy rate? o mababang illiteracy rate?Ipaliwanag 5. Ano ang mga mungkahi mong solusyon para mabawasan ang bilang

ng di marunong bumasa at sumulat sa ating bansa? Ipaliwanag ito.

GAWAIN BLG 13: ASK ME WHY? Panuto: Sa pamamagitan ng pamamaraang Debate, pag-usapan sa klase ang isyu na :

“Ang Edukasyon ay susi sa kaunlaran ng isang bansa

Rubrics for Debate

Pamantayan Napakahusay

(3 puntos)

Mahusay

(2 puntos)

Nagsisimula

(1 punto)

Posisyong pinili

20%

Natukoy nang

malinaw ang

kalabasan ng

posiyong pinili

Natukoy ang

posisyon subalit

may ilang

kalalabasang

posisyon ang hindi

malinaw

Hindi malinaw ang

posisyon

Batayan ng mga

pahayag

25%

Ibinatay sa datos ng

kasaysayan.

Ibinatay sa kultura,

kinagisnang

paniniwala o

instinct

Ibinatay sa

nararamdaman o

emosyon

Kaugnayan ng mga

pahayag sa paksa

30%

Ang mga pahayag

ay nagpapamalas

ng lubos na

pagkaunawa sa

posisyon o

argument

May ilang pahayag

na walang

kaugnayan sa

paksa

Ang mga pahayag

ay napapamalas ng

walang

pagkaunawa sa

paksa

Paninnindigan sa

posisyong pinili 25%

Matatag ang

paninindigan sa posisyong pinili

May kaunting

agam-agam sa posisyong pinili

Hindi napanindigan

ang posisyong pinili

483

Maliban sa edukasyon, ang relihiyon ay may mahalagang ginampanan din sa pagbabagong naganap sa Asya, alamin mo ito sa susunod na gawain.

GAWAIN BLG 14: ANG RELIHIYON SA ASYA SA IBA’T IBANG ASPETO NG PAMUMUHAY Sa Silangang Asya ay nananatiling matatag ang Buddhism, Shintoism, Confucianism, at Taoism bilang relihiyon. Samantala sa Timog Silangang Asya ang Islam at Kristiyanismo ay mababakas pa rin. Sa paglipas ng panahon, napatatag ng mga relihiyong ito ang pamilyang Asyano. Sa ilang pagkakataon ito ay sanhi rin ng pagbubuklod tungo sa pagbabagong pampulitika. Sa Pilipinas noong 1986 ay nagtagumpay ang mga pari at madre na bigkisin ang sambayanang Pilipino upang maipakilala sa buong daigdig ang isang mapayapang rebolusyon. Ang EDSA People Power Revolution ay ang sanhi ng pagpapatalsik kay dating Pang.Marcos. Bagamat ang ilang pagkakataon ng di pagkakaunawaan sa ilang bansa ay nag-uugat din sa aspektong panrelihiyon tulad ng sa Mindanao at East Timor. PAMPROSESONG TANONG

1. Ano-ano ang mga relihiyong umiiral sa Silangan sa Silangan at Timog Silangang Asya?

2. Bakit itinuturing na mahalaga ang relihiyon sa aspeto ng pamumuhay sa mga Asyano?

3. Naniniwala ka ba na nanatiling makapangyarihan ang simbahang Katoliko sa Pilipinas? Patunayan.

GAWAIN BLG 15: WHAT’S YOUR STAND? YES OR NO CARD. Itaas ang YES card kung sumasang-ayon ka sa pahayag at NO card kung tutol ka dito.Humandang maipaliwanag ang iyong sagot.

OO HINDI PALIWANAG

1. Pagkakaroon ng opisyal na relihiyon ng isang bansa.

2. Panghihimasok ng simbahan sa gawaing pulitikal

3. Paglahok sa halalan ng mga alagad ng simbahan

4. Pagganap sa mga gawaing pansibiko ng simbahan

5. Pagpapahintulot sa mga babae na mamuno sa simbahan.

484

Tunay na malaki ang ginampanan ng relihiyon sa paghubog ng buhay sa Asya. Hindi lamang ang mga pangunahing relihiyon sa daigdig ang naiambag ng Asya kundi maging ang mga katangi-tangi nitong mga mamamayan. Kikilanin mo ang ilan sa mga asyanong hinangaan sa daigdig,ipagpatuloy mo ang gawain.

GAWAIN BLG 16: PAMANA NG SILANGAN AT TIMOG -SILANGANG ASYA SA DAIGDIG Ang Silangan at Timog Silangang Asya ay binigyan ng mga mahuhusay na mamamayang nakilala sa ibat-ibang dako ng daigdig. Hinahangaan ang kanilang husay at galing sa larangang ng isports at panitikan. Ang ilan sa kanila ay makikita sa talahanayan

Kontribusyon Bansa Larangan

1. Lydia De Vega –Mercado Philippines Athletics

2. Paeng Nepomuceno Philippines Bowling

3. Efren “Bata” Reyes Philippines Billiards

4. Manny Pacquiao Philippines Boxing

5. Viswanathan Anaud India Chess

6. Yao Ming China Basketball

7. Jung Koo Chang Korea Boxing

8. Murashaki Shikibu Japan Panitikan

9. Gao Xingjian China Panitikan

Pamana din ng Silangan at Timog Silangang Asya ang orkestrang Gamelan sa Indonesia, ang dulang Noh at Kabuki ng Japan. Ang mga ito ay lalong nagpatanyag sa rehiyon ng Asya sa daigdig. Kahanga-hanga sila di ba? Tulad nila kaya mo ring magtagumpay kung paghuhusayan mo pa ang iyong pag-aaral at patuloy mong tutuklasin ang iyong kakayanan. Tignan natin kung paano mo mailalahad ang iyong pagmamalaki bilang isang Asyano.

485

GAWAIN BLG 17: PROUD TO BE ASIAN! Kaugnay sa mga naunawaan mong ilan sa mga ambag ng Silangan at Timog Silangang Asya sa kabihasnan, buuin ang talata sa pamamagitan ng paglalagay ng mga salitang bubuo sa diwa nito. Ang Silangan at Timog Silangang Asya ay__________________________ sa daigdig____________________na dapat nitong____________________________. Pinatunayan ng mga mamamayan sa rehiyonh ito ng Asya na ________________. Bilang kabataan ng kasalukuyang henerasyon nais kong _______________ upang patuloy na ____________ ang Silangan at Timog Silangang Asya sa daigdig. Magagawa kong ______________ ang mga ambag na ito ng Silangan at Timog Silangang Asya sa pamamagitan ng _______________________.

Pagnilayan at Unawain…………..

GAWAIN BLG 18: ALAM KO NA! Paghambingin mo ang mga pagababagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya gamit ang Compare ang Contrast Diagram.

Bago mo ganap na iwanan ang yugtong ito ng modyul ay iyong balikan ang naging kasagutan mo sa IRF Worksheet at Poll Opinyon. Handa ka na ngayong buuin ang iyong IRF Worksheet. Sa iyong mga sagot sa Poll Opinyon, ilan ang tama? Ilan naman ang Mali? Ngayon ay nalinang na sa iyo ang mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya sa transisyunal at makabagong panahon.

Handa ka na ngayong pagnilayan at higit pang unawain ang araling ito.

Sa bahaging ito ng modyul ay alam kong madali mo nang masasagot ang mga gawain bunsod ng kaalamang iyong natamo. Tandaan, iyong patuloy na inaaral ang mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya sa transisyunal at makabagong panahon.Pagbutihan mo pa sa susunod na gawain.

Paksa 1: Silangang Asya Paksa 2: Timog Silangang Asya

Paano nagkakatulad?

486

Kaugnay sa:

Pamahalaan

Ekonomiya

Edukasyon

Relihiyon

Kontribusyon

Ibahagi sa klase ang natapos na gawain. Napakarami mo ng natutuhan mulsa mga aralin at gawain sa mga naunang pahina. Sigurado ako na marami kang bagong natuklasan tungkol sa Silangan at Timog Silangang Asya,sa susunod na gawain muling susubukin ang mga natutuhan mong ito,ipagpatuloy mo ang pagsagot.

GAWAIN BLG 19: TUKLASIN MO!

1. Kilalanin ang mga personalidad na tumanyag sa Silangan at Timog Silangang Asya bunsod sa mga pagbabagong naganap dito mula sa tradisyunal patungong makabagong panahon.

2. Pumili ng graphic organizer na iyong magagamit upang maipakita ang mahahalagang detalye ng iyong sinaliksik.

3. Ibahagi ito sa klase bago ganap na isumite sa guro.

PAMPROSESONG TANONG

1. Bakit tumanyag ang mga nabanggit na personalidad? 2. Paano mo tutularan ang mga nagawa nila ? 3. Nakatulong ba sila sa pagbabagong naganap sa Asya?Patunayan

Paano nagkakaiba?

Magaling! Nagagalak ako at nalampasan mo ang mga gawain sa tatlong naunang bahagi. Malapit mo nang matapos ang pagsagot sa modyul na ito.Ang huling bahagi ay ang ilipat at isabuhay.

Good Luck!

487

Ilipat at isabuhay……. Bunsod ng iba’t ibang suliraning kinakaharap sa Silangang Asya at Timog – Silangang Asya nagpasya ang mga bansang bumubuo dito na magdaos ng isang kumperensiya upang talakayin ang mga naturang suliranin. Bilang isang kinatawan ikaw ay inaasahang makapagbigay ng mga mungkahi kung paano lulutasin ang mga nasabing suliranin. Ang iyong mga mungkahi ay ilalahad sa mga iba pang kinatawan ng kumperensiya sa pamamagitan ng power point presentation. Ang iyong mungkahi ay mamarkahan batay sa mga sumusunod na pamantayan: kaalaman sa paksa, pinaghalawan ng datos, organisasyon, presentasyon, kaangkupan ng mungkahi. Goal: Talakayin ang mga suliranin na kinakaharap ng Silangan at Timog – Silangang Asya Role: Kinatawan ng isang bansa Audience: Iba’t ibang kinatawan mula sa ibang bansa ng dalawang rehiyon Situation: May mga suliraning kinakaharap ang mga bansa sa Silangan at Timog – Silangang Asya na kailangang mabigyan ng agarang solusyon Performance: Makapaglahad ng proposal sa pamamagitan ng powerpoint presentation Standards: Kaalaman sa paksa, pinaghalawan ng datos, organisasyon, presentasyon, kaangkupan ng mungkahi.

Kriterya 4 3 2 1

Kaalaman sa Paksa

Higit na nauunawaan ang mga

Nauunawaan ang paksa ang mga

Hindi gaanong maunawaan

Hindi maunawaan ang

Narating mo na ang huling bahagi ng modyul na ito. Sa puntong ito nais kong unawain mong mabuti ang sitwasyon na isinasaad dito sa pamamagitan ng paglalagay mo ng iyong sarili sa gampaning isinasaad.Sa gawaing ito ay masusukat natin ang iyong tinamong kaalaman sa mga nakaraang modyul.Ang iyong

gawain ay mamarkahan gamit ang rubrics.

488

paksa. Ang mga panguhaning kaalaman ay nailahad at naibigay ang kahalagahan, wasto at magkaka-ugnay ang mga impormasyon sa kabuuan.

pangunahing kaalaman ay nailahad ngunit di-wasto ang ilan: may ilang impormasyon na hindi maliwanag ang pagkakalahad.

ang paksa. Hindi lahat ng pangunahing kaalaman ay nailahad may mga maling impormasyon at hindi naiugnay ang mga ito sa kabuuang paksa.

paksa ang mga pangunahing kaalaman ay hindi nailahad at natalakay at walang kaugnayan ang mga pangunahing impormasyon sa kabuuang Gawain.

Pinaghalawan ng Datos

Binatay sa iba’t ibang saligan ang mga kaalaman tulad ng mga aklat, pahayagan, video clips, interview, radio at iba pa.

Ibinatay sa iba’t ibang saligan ang mga impormasyon ngunit limitado lamang.

Ibinatay lamang ang saligan ng impormasyon sa batayang aklat lamang.

Walang batayang pinagkunan at ang mga impormasyon ay gawa-gawa lamang.

Organisasyon

Organisado ang mga paksa at sa kabuuan maayos ang presentasyon ng Gawain ang pinag-sama-samang ideya ay malinaw na naipapahayag at natatalakay gamit ang mga makabuluhang powerpoint

Organisado ang mga paksa sa kabuuan at maayos na presentasyon ngunit di masyado nagamit nang maayos ang powerpoint presentation.

Walang interaksyon at ugnayan sa mga kasapi. Walang malinaw na presentasyon ng mga paksa. May powerpoint presentation ngunit hindi nagamit at nagsilbi lamang na palamuti sa

Di organisado ang paksa. Malinaw na walang preparasyon ang paksa.

489

presentation. pisara?

Presentasyon

Maayos ang pagkakalahad. Namumukod tangi ang pamamaraan, malalakas at malinaw ang pagsasalita sapat para marinig at maintindihan ng lahat.

Maayos ang paglalahad. May ilang kinakabahan at may kahinaan ang tinig.

Simple at maikli ang presentasyon.

Ang paglalahad ay hindi malinaw. Walang gaanong presentasyon.

Kaangkupan ng Mungkahi

Ang mga mungkahi ay naaangkop sa iba’t ibang bansa at sensitibo sa lahat ng antas ng lipunan

Ang mga mungkahi ay naaangkop sa iba’t ibang bansa

May ilang mungkahi na hindi naaangkop sa ibang bansa

Maraming mga mungkahi ang hindi angkop sa ibang bansa

Panghuling Pagtataya

1. Ang pagdating ng mga iba’t - ibang mananakop sa Silangan at Timog

– Silangang Asya ay nagdulot ng maraming pagbabago sa pamumuhay ng mga Asyano. Alin sa mga sumusunod ang nagpapakita ng pagbabago sa aspetong pulitikal ng mga nasakop na bansa?

a. Pagtataguyod ng makabagong sistema ng edukasyon b. Pagpapatayo ng mga imprastraktura c. Pagbabago sa paniniwala at relihiyon d. Pagkawala ng karapatang pamunuan ang sariling bansa

2. Magkakaiba ang pamamaraang ginamit ng mga Asyano sa

pagpapamalas ng damdaming nasyonalismo.

Sa bahaging ito ay susubukin kung naunawaan mo ang mga paksang tinalakay. Sagutin ang mga katanungan sa

ibaba. Isulat sa sagutang papel ang iyong kasagutan.

490

Alin sa mga sumusunod ang mga samahan na itinatag ng mga Pilipino na naglalayong ipakita ang kanilang pagmamahal sa bayan?

a. Bodi Utomo at Sarekat Islam b. Kilusang Propaganda at Katipunan c. Partido Kuomintang at Partido Kunchantang d. Anti-Facist People’s Freedom League

3. Sa paanong paraan nakaapekto ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig

sa paglaya ng mga bansa sa Timog Silangang Asya?

a. Marami ang napinsala at namatay b. Nagpatuloy ang kaguluhan at nagkaroon ng civil war c. Lumakas ang nasyonalismo at napabilis ang paglaya d. Umigting ang tunggalian ng ideolohiyang demokratiko at komunismo

4. Ang China ay nakilala sa pagkakaroon ng sistemang dinastiya sa

larangan ng pamamahala. Alin sa mga sumusunod na sistemang politikal ito nahahawig?

a. Demokrasya b. Monarkiya ( Konstitusyonal ) c. Monarkiya ( Walang takda ) d. One Party Government

5. Suriin ang talahanayan ukol sa bilang ng mga di marunong bumasa at

sumulat ng ilang mga bansa sa Silangan at Timog-Silangang Asya. Education: Illiteracy Rate Adult (% of Females/ Male Ages 15 and above)

Pananda: B – babae L - lalaki

Bansa 1970 1980 1990 2000

B L B L B L B L

China 64.48 33.84 47.82 22.02 33.08

13.5

5 23.72

8.3

4

Hongkong 35.29 7.88 23.76 5.98 5.63 4.65 9.83 3.46

South Korea 19.89 6.26 11.07 3.15 6.56 1.61 3.59

0.86

Philippines 18.29 14.59 12.09 10.06 8.12 7.06 4.87 4.54

Thailand 27.29 11.99 17.37 7.5 10.51 4.64 6.12 2.85

Singapore 40.46 14.1 26.19 8.67 16.73 5.51 11.62 3.73

491

Ano ang pinakamabisang naging epekto sa mga bansa sa Silangan at Timog-Silangang Asya na may mababang illiteracy rate?

a. Nakatulong ang mga mamamayan sa pagpapa-unlad ng ekonomiya ng bansa.

b. Napanatili ang katatagang pampulitika. c. Napagyaman ang ugnayan sa loob at labas ng bansa. d. Nagtungo ang mga mamamaya sa ibang bansa upang magtrabaho.

6. Ang mga sumusunod ay pangyayaring naganap at naging papel ng

nasyonalismo upang makalaya ang bansang Vietnam. Iayos ang mga pangyayari ayon sa historikal na kaganapan ng bansa.

I. Vietnam War na sinalihan ng bansang Amerika II. Pagkakahati ng Vietnam sa dalawa dahilan sa magkatunggaling

ideolohiya III. Pag-iisa ng Vietnam sa pamumuno ni Nguyen Ai-Quoc o Ho

Chih Minh mula sa kilusang Viet Minh sosyalismo IV. Pag-iwan sa Timog Vietnam ng Amerika at pagpapasailalim sa

kontrol ng grupong may ideolohiyang komunismo at

a. I, II, III, IV b. II, I, IV, III c. III, IV, II, I d. IV, III, II, I

7. Bago maganap ang kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin noong

ika-16 hanggang ika-19 na siglo, magkatulad ang patakarang panlabas ng China at Japan. Subalit magkaiba naman ang kanilang naging tugon sa pagdating ng mga dayuhang mananakop sa kanilang bansa. Gamit ang venn diagram, panghambingin ang pakikitungo ng dalawang bansa bago at sa harap ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin.

a. Pagkakatulad: Parehas na isinara ang bansa sa mga dayuhan; Pagkakaiba: Tinanggihan ng China ang mga dayuhan. Tinanggap ng Japan ang mga dayuhan.

Pagkakaiba Pagkakaiba

Pagkakatulad

492

b. Pagkakatulad: Parehas na isinara ang bansa sa mga dayuhan; Pagkakaiba: Tinaggap ng China ang mga dayuhan. Tinanggihan ng Japan ang mga dayuhan.

c. Pagkakatulad: Parehas na binuksan ang bansa sa mga dayuhan; Pagkakaiba: Tinaggap ng China ang lahat ng mga Kanluraning bansa. Tinanggap ng Japan ang bansang United States.

d. Pagkakatulad: Parehas na binukasan ang bansa sa mga dayuhan. Pagkakaiba. Tinanggap ng China ang United States. Tinaggap ng Japan ang lahat ng mga Kanluranin.

8. .Sina Gloria Macapagal-Arroyo, Maria Lourdes Sereno, Lydia De

Vega-Mercado, Lea Salonga at iba pa ay pawang mga Pilipinang tumanyag sa loob at labas ng bansa. Alin sa mga sumusunod na pahayag ang nagsasaad ng kahalagahan ng katanyagang tinamo ng mga nabanggit na kababaihan?

a. Pinatunayang kayang higitan ng mga babae ang mga lalaki. b. Higit ang talino at kasanayang taglay ng mga babae. c. Mas may pagpapahalaga at tiwala ang lipunan sa mga babae. d. May taglay ng karapatan at kalayaan ang mga babae.

9. Ang isyu tulad ng same sex marriage ay nanatiling kontrobersiyal na

usapin sa mga bansa sa Silangan at Timog-Silangang Asya partikular na sa Pilipinas. Ano ang mahihinuha sa kaisipan ng mga Asyano ukol sa usapin na ito?

a. Ang kulturang kanluranin ay hindi tanggap ng mga Asyano. b. Nanatiling tradisyonal ang kaisipan at saloobin ng mga Asyano. c. May mataas na pagpapahalaga ang mga Asyano sa kanilang kultura

at relihiyon. d. Ang mataas na edukasyon ng mga Asyano na nakatulong sa kanilang

pagpapasya sa buhay.

10. Sa paglipas ng panahon ay patuloy na nadaragdagan ang pangalan ng mga Asyanong nagtatagumpay sa iba’t ibang larangan ng palakasan sa daigdig. Paano nakaapekto ang tagumpay na ito ng mga bansang Asyano sa pananaw ng mga bansa sa daigdig?

a. Naging sentro ng kontrobersiya ang tagumpay na natamo ng mga Asyano.

b. Kinilala ang Asya sa larangan ng palakasan bilang isang powerhouse. c. Itinuring na balakid ng ibang mga bansa ang tagumpay na tinamo ng

mga Asyano sa kanilang sariling hangarin. d. Maraming atletang Asyano ang hinangad ng ibang mga bansa na

makuha nila.

493

11. Pahayag 1: Ang lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangan Asya na naghangad nang kalayaan sa pananakop ng mga bansang Kanluranin ay lumaya sa pagyakap sa kaisipang liberal at ideya ng demokrasya

Pahayag 2: Ang pananakop at paniniil ng mga bansa sa Silangan Asya at Timog Silangang Asya ay naglunsad ng pag-usbong ng diwang makabansa bilang tugon sa pang-aabuso ng mga kanluranin

a. Pahayag 1 ay tama, pahayag 2 ay mali b. Pahayag 1 ay mali, pahayag 2 ay tama c. Lahat ng pahayag ay tama. d. Lahat ng pahayag ay mali.

12. Para sa aytem na ito, suriin ang flowchart

a. Ang panahon ng Imperyalismong Kanluranin ay sinundan ng pag-usbong ng damdaming Nasyonalismo sa mga Asyano

b. Maiuugnay ang kasalukuyang kalagayan ng mga bansang Asyano sa epekto ng Panahon ng Imperyalismong Kanluranin at Panahon ng pag-usbong ng damdaming Nasyonalismo

c. Hindi mabubuo ang damdaming Nasyonalismo ng mga Asyano kung hindi dahil sa mga patakarang ipinatupad ng mga mananakop na kanluranin sa

d. Ang mga Kanluranin ang nagasagawa ng imperyalismo a kolonyalismo samantalang ang mga Asyano naman ang nagpamalas ng iba’t ibang paraan ng pagpapakita ng damdaming nasyonalismo

13. Suriin ang sumusunod na pahayag:

Pahayag 1: Ang Thailand ay hindi nasakop ng kahit na siong dayuhan samantalang ang Korea ay sinakop ng mga Hapones. Pahayag 2: Lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog- Silangang Asya ay sinakop ng mga Europeo.

a. Pahayag 1 ay tama, pahayag 2 ay mali

Pag-usbong ng damdaming

Nasyonalismo ng mga

Asyano

Pagpapatupad ng iba’t ibang

patakaran na nagpahirap sa mga

Asyano

Panahon ng Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin

Pagharap ng mga Asyano sa

mga kasalukuyang hamon

Paglaya ng mga bansang Asyano mula sa mga

dayuhang mananakop

494

b. Pahayag 1 ay mali, pahayag 2 ay tama c. Lahat ng pahayag ay tama. d. Lahat ng pahayag ay mali.

14. Pahayag 1:Ang mga nanakop sa Silangan at Timog-Silangang Asya ay

pawang mga Kanluranin

Pahayag 2: Gumamit nang dahas ang mga Kanluranin sa pananakop

sa Silangan at Timog Silangang Asya

a. .Pahayag 1 ay tama, pahayag 2 ay mali b. Pahayag 1 ay mali, pahayag 2 ay tama c. Lahat ng pahayag ay tama. d. Lahat ng pahayag ay mali.

15. Kung ang iyong bansa ay humaharap sa krisis ng pagtatanggol ng teritoryo laban sa mas malakas na bansa, bilang isang kinatawan ng iyong bansa alin sa mga sumusunod na pananaw ang isusulong mo sa iyong gagawing resolusyon ? a. Hindi magsusulong ng anumang interes dahil mababalewala rin

naman.

b. Papayag sa kung ano ang gusto ng mas malakas na bansa para

walang gulo

c. Isusulong ang pambansang interes at karapatan ng bansa anuman

ang mangyari

d. Isusulong ang interes ng iba pang bansa na interesado sa usapin

upang magkaroon ng kaalyansa

16. Itinuturing ng ilan na isang porma ng neokolonyalismo ang tulong pinansiyal, militar at impluwensiyang kultural na hatid ng mga bansang kanluranin sa mga bansa sa Asya. Ano ang mabisang gawin ng mga Asyano upang mapangalagaan nila ang kanilang sariling kapakanan? a. Putulin ang ugnayan sa mga bansang ito at simulan ang pagiging

nakapagsasarili sa aspektong pinansiyal,militar at kultural. b. Pumili ng mga bansang makapagbibigay ng higit na

kapakinabangan sa aspektong pinansiyal, militar at kultural.

c. Pag-aralan at suriin ang epekto ng mga kasunduang umiiral at

bubuin pa lamang kaugnay sa aspektong pinansiyal, militar at

kultural.

495

d. Lumahok sa iba pang samahang panrehiyon at pandaigdig para sa

higit na tulong pinansiyal, military at kultural.

17. Isa sa mga epekto ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin ay

ang pagbabago sa kalagayang pang-ekonomiya ng mga Asyano. Bagama’t may ilang bansang umunlad, karmihan sa mga bansang Asyano na nasakop ng mga dayuhan ay hindi pa rin ganap na maunlad sa kasalukuyan. Ano ang nararapat na gawin ng mga nasakop na bansa kung sakaling muling makipag-ugnayan sa kanila ang mga dating mananakop na dayuhan?

a. Tanggihan ang mga dayuhang bansa na naghahangad na makipagkalakalan

b. Tukuyin lamang ang mga lugar kung saan maaaring makipagkalakalan ang mga dayuhan na dating mananakop ng bansa

c. Talikuran ang hindi magandang karanasan sa mga dayuhan subalit itigil na ang pakikipag-ugnayan sa kanila

d. Tanggapin ang kanilang pagnanais na pakikipagtulungan at pakikipagkalakalan

18. Mahigpit na pinagtatalunan ng bansang China at Pilipinas ang mga

isla ng Spratly na tinatawag din ng mga Pilipino na Kalayaan Islands. Noong panahon ng kolonyalismo at imperyalismo, ang mga teritoryo ng mga bansang Asyano ay sinakop ng mga Kanluranin, ano ang nararapat gawin upang maiwasan na mauwi sa pananakop ng China ang sigalot sa Spratly Islands?

a. Idulog ang usapin sa pandaigdigang husgado upang maresolba ng mapayapa ang nabanggit na krisis

b. Palakasin ang puwersang pandigma ng Pilipinas upang maging handa sa posibleng digmaan

c. Humingi ng tulong sa mga malalakas na bansa upang matapatan ang malakas na puwersa ng China

d. Makipagkasundo sa pinuno ng pamahalaang Tsino upang paghatian

ang mga isla sa Spratly

19. Maraming pagbabago ang dulot ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa Asya. Isa dito ay ang pagbabago sa kultura na naging dahilan sa kawalan ng tunay na pagkakaisa ng mga mamamayang Asyano sa kani-kanilang bansa. Makikita na may kaugnayan sa mga hamon na nararanasan ng mga Asyano sa kasalukuyan. Ano ang nararapat na gawin upang maging bahagi sa paglutas ng nabanggit na suliranin?

a. Sisihin ang mga Kanluraning bansa na nanakop sa mga bansang Asyano

496

b. Tanggihan ang mga turista na mula sa mga bansa na nanakop noon sa Asya

c. Magsumikap sa pag-aaral upang hindi maging pabigat sa lipunan d. Tanggapin ang mga pagbabagong naganap at gamitin para

mapaunlad ang bansa

20. Ang mga OFW ay itinuturing na pangunahing dahilan ng unti-unting pagbangon ng ekonomiya ng Pilipinas. Kamakailan lang ay patuloy ang pagbalik sa bansa ng mga OFW bunsod ng mga di magandang karanasan na kanilang tinamo tulad ng pang-aabuso, pagmamaltrato at iba pa. Kung ikaw ang Sec. of DFA ano ang iyong imumungkahing mabisang gawin ng pamahalaan ukol dito?

a. Himukinangmga OFW nabumaliksamgabansangpinagtatrabahuhan b. Wakasan ngPilipinas ang ugnayan sa mga nasabing bansa. c. Himukinangmgakaratigbansanamagpairalng ‘economic embargo’. d. Maglunsadngmgaprogramangpangkabuhayanparasamganagbalikna

OFW