Vahdet NAZLIM

149901008

Dönüşümsel Öğrenme Kişiliğinin şekillendiği çocukluk

döneminde birçok birey içinde büyüdüğü ailenin, toplumun ve kültürün değerlerini ve inançlarını benimser ve sorgulamadan kabul eder.

Küçük yaştaki bir birey için ailesi ya da öğretmeni doğru bilginin kaynağıdır. Fakat birey, yaşı ilerledikçe dünyaya bakış açısı, dünyayı algılayış biçimi önemli ölçüde değişir. Bilgiye, bilginin kaynağına bakış açısı da aynı şekilde değişir, gelişir.

Jack

Mezirow

Taylor’a göre zamana dayanıklı bilgiler yoktur ve değişim süreklidir. Bildiğimizden, inandığımızdan sürekli emin olamayız. Bu nedenle yetişkinlik döneminde dünyayı daha iyi anlamaya yönelik yollar ararken daha eleştirel bir dünya görüşü geliştiririz (Taylor, 2008).

Yetişkinlik dönemindeki bireyler için Jack Mezirow 1978 yılında oluşturduğu Dönüşümsel Öğrenme Kuramını (Transformative Learning Theory) geliştirerek nu bireylerin eğitimine yönelik önemli bilgiler vermektedir.

Mezirow’un Dönüşümsel Öğrenme Kuramı

Mezirow (1997), bazı bireylerin, bir otorite tarafından öne

sürülmüş bilgiyi eleştirmeksizin yeterli gördüğüne vurgu

yaparak, çağdaş bireyler olarak başkalarının amaçları, inançları

veya duygularıyla hareket etmek yerine kendi muhakememizi

yapmayı öğrenmemiz gerektiğini savunmaktadır (Mezirow,

1997).

Dönüşümsel öğrenme kuramına göre yetişkinlerin eğitim-

öğretim süreci genç bireylerden oldukça farklıdır. Örneğin

yetişkinler kendi tercihleri doğrultusunda öğrenmeye gayret

ettikleri için daha yüksek bir güdülenmişlik düzeyine

sahiptirler.

Mezirow’a (2003) göre, transformatif yani dönüşümsel

öğrenme, bireylerin başkaları tarafından oluşturulmuş

inanç, değer ve yargılara göre davranmalarından ziyade,

kendileri için düşünmenin ve nasıl öğreneceklerinin

epistemolojisidir(Mezirow, 2003).

Dönüşümsel öğrenme yoluyla insanların düşünce yapısının ve bununla bağlantılı olan duygu, düşünce, inanç ve bilginin öğrenme sürecinde değişerek yeni yaklaşımlara dönüşür.

Akpınar’a (2010) göre ise transformatif yani dönüşümsel öğrenme, bireyin tutum, inanç ve varsayımlarını eleştirel yansıtma yoluyla değiştirerek dünyayı tanımada yeni yollar bulup uygulamasıdır(Akpınar, 2010, s.186).

Mezirow’un dönüşümsel öğrenme kuramının felsefesi Thomas Kuhn’un Paradigma, Habermas’ın iletişimsel hareket ve Paolu Freire’nin farkındalık kuramlarından etkilenmiştir (Ekici ve Güven, 2013)

Yine bu kuramda başta Dewey, Piaget, Bruner, Vygotsky gibi eğitimciler ile yapılandırmacı ilkelerin izlerini de görmek mümkündür (Akpınar, 2010)

Kuhn’un Paradigma kavramı bilimsel çalışmalarda, standart yöntem, teori ve değerlerde perspektif anlamına gelen kavramsal çerçevedir (Kuhn, 1962)

Dönüşümsel Öğrenme ve

Kuramsal Dayanakları

Habermas’in iletişimsel öğrenme yaklaşımına göre ise insanlar bir arada bulunduklarında birbirlerinin değer yargılarını, inançlarını öğrenme imkânı bulurlar ve ailelerinden, içinde yaşadıkları toplumdan getirdikleri varsayımları iletişimsel öğrenme ile yansıtırlar, insanlar arasında bilgi ve değer paylaşımı gerçekleşir (Habermas, 1997)

Dönüşümsel öğrenme modelinde Mezirow’un düşüncelerinden faydalandığı bir diğer isim ise PaoluFreire’dir. Freire’nin eğitim modelinin merkezinde yer alan kavram bilinçlenmedir. Bilinçlenme, kişisel ve toplumsal düzeylerde farkındalığı gerektiren bir süreçtir.

Farkındalık ise, kendi yaşam süreçlerinin farkına vararak eylemlerini yeniden yapılandırma yeteneği elde etmesidir. Kişinin kendi bilincinin yapısını oluşturan, onun toplumsal çevresidir. Kuram, dönüşüm sürecinde bilinçli eyleme özel önem verir. (Sayılan, 2009)

Referans Çerçevesi Taylor’a göre referans çerçevesi, bakış açısının sınırlarını

belirleyen varsayım ve beklenti biçimleridir ve bireylerin düşüncelerini, inançlarını ve eylemlerini derinden etkiler (Taylor, 2008). Kısaca referans çerçevesi, bireyin dünyayı ve deneyimlerini anlamlandırdığı varsayım yapılarıdır.

Bir kişinin belli bir olayı veya durumu nasıl anladığını öğrenmek için ilk önce o kişinin dünyayı, çevresini nasıl algıladığını görmek gereklidir. Her birey olayları kendi bakış açısıyla görür ve değerlendirir. Bu nedenle aynı olay üzerinde iki farklı insan birbirinden tamamen farklı iki yorumda dahi bulunabilirler.

İşte bu noktada dönüşümsel öğrenme yoluyla bireyin zamanla zihninde yerleşmiş olan sabit referans çerçevesini ya da diğer bir ifadeyle düşünce çerçevesini, inançları, sabit fikirleri sorgulayarak özeleştiri yaparak değiştirmesini sağlamak dönüşümsel öğrenmenin hedefidir.

Mezirow, bireyin bakış açısının değişme sürecine

perspektif dönüşümü adını vermektedir. Perspektif,

hayat tecrübelerimiz yoluyla kişiliğimizde oluşan

inanç, değer, düşünce yapılarıdır. Bu perspektif,

yaşadığımız dünyayı ve kendimizi anladığımız,

algıladığımız bir nevi lens gibidir (Dirkx, 1998).

Bireyler bu perspektife göre olayları değerlendirir,

fikirlerini bu perspektiften ifade ederler.

Referans çerçevesi, bireyin günlük hayatını düşünsel ve devinişsel olarak kontrol eden bir nevi otomatik pilot görevini üstlenir.

Eleştirel Bakış – Eleştirel Yansıtma

Dönüşümsel öğrenme kuramının merkezinde insanların kendilerini eleştirel bir şekilde araştırması, deneyimlerini değerlendirmesi, bu deneyimleri yorumlayarak yeniden adlandırması ve yansıtması süreçleri yer alır. Dönüşüm sürecinde yapılan çözümlemeler ve öz değerlendirmeler, eylemlere yön veren deneyimlerin anlamlandırılmasını sağlar (Çimen ve Yılmaz, 2014)

Temelinde Habermas’ın akılcılık ve analiz üzerine görüşleri bulunan eleştirel yansıtma Mezirow tarafından yetişkin eğitiminin öne çıkan niteliği olarak belirtilir. Eleştirel yansıtma, önceki deneyimler üzerine kurulu inanç ve varsayımların doğruluğunu sorgulamayı işaret eder (Taylor, 2008).

Mezirow, eleştirel yansıtmanın üç seviyesinin olduğunu

vurgulamaktadır (Ekici ve Güven, 2013)

a. İçerik yansıtma

b. Süreç yansıtma

c. Öncül yansıtma olarak tanımlanmıştır.

İçerik yansıtmada problemin kapsamı, sorular ve konunun kesinliği araştırılır.

Süreç yansıtma problem çözme stratejileri, uygulamalar ile ilgili sorular, güncel

deneyimler karşılaştırılır, daha önce öğrenilenlerin ortaya çıkartılmasını sağlar.

Öncül yansıtma ise özel bir konunun eleştirel bir şekilde incelenmesinin çıkarları

ile ilgilidir. Sadece öncül yansıtma dönüşümsel öğrenmeye katkı sağlar

Dönüşümsel Öğrenme Süreci

Mezirow dönüşümsel öğrenme kuramını, ilk olarak uzun bir aradan sonra eğitimine devam etmek isteyen eşinin yaşadığı sıkıntılardan etkilenerek benzer durumdaki 83 kadının ihtiyaçlarına yönelik geliştirmiştir (Kitchenham, 2010)

Dönüşümsel öğrenmenin gerçekleşmesi için öncelikle şu şartların bulunması gerekmektedir (Mezirow, 2000)

a. Doğru ve tam bilgi,b. Kendini zorlama ile ulaşılan özgürlük,c. Alternatif düşüncelere açıklık: diğer insanların nasıl düşündüğü ve

hissettiği ile ilgili empati ve bilgi,d. Olayları ve tartışmaları objektif şekilde değerlendirme yeteneği,e. Düşüncelerin içeriği, daha çok eleştiri, varsayımların yansıtılması ile

ilgili daha çok farkındalık,f. İkilemlere katılmada eşit fırsatlar oluşturma,g. Söylemler içerisinde yeni perspektifler, yeni olaylar ya da tartışmalar

onaylanana kadar en doğru anlayış ve anlaşmaları araştırmak için istekli olma,

Taylor (1998) ise dönüşümsel öğrenmenin

10 basamağını şu şekilde sıralamıştır:a. Kafa karıştıran bir ikilem,

b. Suçluluk ve utanç duyguları ile mücadele;

c. Varsayımın eleştirel değerlendirmesi;

d. Birinin hoşnutsuzluğunu ve paylaşılan dönüşüm sürecini

ve başkalarının benzer bir değişmeyi tartışmasını kabul etme;

a. Yeni rol, ilişki ve eylemler için seçenekler olduğunu keşfetme;

b. Bir eylem süreci planlama;

c. Planlarını uygulamak için bilgi ve beceri edinimi;

d. Geçici olarak yeni rolleri denemek;

e. Yeni roller ve ilişkiler içinde öz yeterlik ve benlik algısı oluşturmak;

f. Bir bireyin, temelinde yeni bakış açısının gerektirdiği koşulların olduğu bir yaşam içinde

yeniden bir varsayım oluşturmak.

Birey, dönüşümsel öğrenme sürecinde ilk olarak kendi inanç ya da fikirleriyle uyuşmayan, farklı bir durumla karşılaşır ve ikilem yaşar. Ardından kendi düşüncelerini sorgulama ihtiyacı hisseder. Birey, başkalarının da benzer bir deneyimi, süreci paylaştığını keşfeder. Birey bu noktada bilinçli olarak yeni roller, yeni eylemler araştırır. Bunu gerçekleştirmek için bireyin eğitime ihtiyacı vardır. Birey özgüven ve yeterliliği kazandığında hayatında yeni bir perspektif oluşturur.

Dönüşümsel Öğrenme Sürecinde

Öğretmenin Rolü Dönüşümsel öğrenme sürecinde öğretmen, öğrencilerin

düşünme becerilerini geliştirmelerinde, bilgiyi salt varsayımlara bağlı kalmadan sorgulayarak eleştirel bir bakış açısıyla öğrenmelerinde kolaylaştırıcı bir rol üstlenir.

Hem sınıf ortamı hem de tartışma ortamı olarak öğrencilerin özgür hissetmelerini ve düşünmelerini olumsuz etkileyecek her türlü unsuru ortamdan uzak tutmaya çalışır.

Başka bir ifadeyle yetişkinlerin düşünmeleri fikir üretmeleri için uygun koşulları hazırlar.

Ayrıca öğrencileri mümkün olduğunca çok diyalog sürecine dâhil etmeye çalışmak ve öz güveni sağlamak öğretmenin rolleri arasındadır.

Mezirow’a göre öğretmen öğrencinin hem hedeflerini hem de amaçlarını göz önünde bulundurmalıdır. Öğretmen, daha otonom daha sosyal sorumluluk sahibi düşünürler olacak şekilde yetişkinlerin hedeflerine ulaşmalarını sağlamaktan sorumludur

(Mezirow, 1997)

Mezirow öğretmenlerin başlıca temel rolleri

aşağıdaki gibi sıralamaktadır (Akçay, 2012):

a. Öğrenciye yardım ederek onların inançlarını, hislerini,

davranışlarını ele almalarına odaklanmalarını sağlamak.

b. Bu varsayımların sonuçlarını değerlendirmek.

c. Alternatif varsayımlar ortaya koymak ve incelemek.

d. Varsayımların geçerliliğini etkili katılımcılar vasıtasıyla

test etmek.

Sonuç Dönüşümsel Öğrenme, özellikle yetişkin eğitiminde bireylerin başkalarının

düşüncelerine, değerlerine, inançlarına mahkûm kalmadan özgürce düşünmelerini ve

hayatlarını, bilgi dünyalarını şekillendirmelerini sağlaması açısındanönemlidir.

Bir kuram olmaktan ya da eğitim yöntem ve teknikleri sunmaktan öte bir dünya görüşü

ya da eğitim felsefesi görünümündedir.

Bununla birlikte bu kuram sürekli araştıran, çevresinde gerçekleşen olayları

sorgulayan, pasif değil aktif öğrenen oldukça ideal bir öğrenci grubunu baz almaktadır.

Bu kuramın Türkiye’de etkin bir şekilde uygulanması her ne kadar zor da olsa,

başarılması durumunda yetişkin eğitimi açısındandevrim niteliğinde bir ilerleme olacaktır.

Özellikle Türkiye gibi ülkelerde belirli düşünce kalıplarının dışına çıkmak bireyi

oldukça zorlayabilir.

Bu bağlamda dönüşümsel öğrenme kuramının sınıf ortamında uygulanmasına yönelik

daha fazla çalışma yapılmalıdır.

Kaynakça

Akçay, C. (2012). Dönüşümsel Öğrenme Kuramı ve Yetişkin Eğitiminde Dönüşüm: Eğitim ve Sosyal Bilimler Dergisi. 41(196). 5-18. Erişim: 14 Mart 2015, http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/196.pdf

Akpınar, B. (2010 )Transformatif Öğrenme Kuramı: Dönüşerek Ve Değişerek Öğrenme. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 185-198. Erişim: 07 Mart 2015 http://asosindex.com/journal-article-fulltext?id=3131&part=1

Çimen, O., Yılmaz, M. (2014). Dönüşümsel Öğrenme Kuramına Dayalı Çevre Eğitiminin Biyoloji Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunlarına Yönelik Algılarına Etkisi: Bartın Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi. 3(1). 339-359. Erişim: 07 Mart 2015, http://oaji.net/articles/2014/691-1402644538.pdf

Dirkx, J. M. (1998). Yetişkin Eğitimi Uygulamasında Dönüşümsel Öğrenme Kuramı: Genel Bir Bakış. PAACE Journal of LifelongLearning, (7), 1-14. Erişim: 07 Mart 2015, https://www.iup.edu/WorkArea/DownloadAsset.aspx?id=18335

Ekici, G., Güven, M. (2013). Öğrenme – Öğretme Yaklaşımları ve Uygulama Örnekleri(s. 317-347). Ankara: Pegem Akademi Yayınevi.

Kitchenham, A. (2008). Jack Mezirow’un Dönüşümsel Öğrenme Kuramının Gelişimi: Journal of Transformative Education. 6(2). 104-123. Erişim: 07 Mart 2015, https://www.usm.maine.edu/olli/national/postConference/2012_confWorkshops/workshopMaterials/Jon%20Neidy/The%20Evolution%20of%20John%20Mezirow's%20Transformative%20Learning%20Theory.pdf

Mezirow, J. (1997). Dönüşümsel Öğrenme: Kuramdan Uygulamaya: New Directions For Adult And Continuing Education. (74), 5-12. Erişim: 07 Mart 2015, http://www.ecolas.eu/content/images/Mezirow%20Transformative%20Learning.pdf

Taylor, E. W. (2008). Dönüşümsel Öğrenme Kuramı: Wiley Periodicals. (119), 5-15. Erişim: 07 Mart 2015, http://media.johnwiley.com.au/product_data/excerpt/54/04704178/0470417854.pdf

Teşekkürler