VAN PİRİ REİS MESLEKİ VE TEKNİK ANADOLU MESLEK LİSESİ

DERSİN ADI :MANEVRADERSİN ÖĞRETMENİ:REMZİ OĞUZ ARIKÖDEVİN KONUSU:DÜMEN

BERKAY ESİN 12/B 10

Dümen Donanımı Tanımı ve Amacı

Geminin seyir durumunda iken rotasını değiştirmeye, manevra yapan geminin hareketlerini kolaylaştırmaya yarayan çelik sacdan yapılmış elemanlardır.

Dümen sancak veya iskeleye döndürüldüğü zaman geminin seyir hızına bağlı bir su kuvveti ile gemiyi çevirmeye çalışır. Dümen düşük bir açıda çevrilmiş ise tekne ağır ağır dönecektir. Teknenin çabuk veya kuvvetli dönmesi isteniyorsa dümen açısı büyütülür. Geminin dümeni dümen donanımı denilen elektrik ve hidrolik sistemiledöndürülür.

Geminin hareket yönünü değiştirmeye yarayan dümen donanımı aşağıdaki kısımlardan oluşmaktadır:

Dümen Dümen çevirme tertibatı Dümen makinesi ve çeşitleri Kontrol mekanizması

Hareket hâlinde bulunan bir gemide dümenin sancak veya iskeleye çevrilerek uygun bir açıda tutulması sonucunda geminin yön değiştirmesi;

Dümen yelpazesinin alanına, Geminin hızına Dümen açısına Dümen şekline bağlıdır.

DÜMEN TUTMAK  

Dümen tutmak; hareket halindeki geminin dümen ve serdümen marifeti ile istenen yönde ilerleyişini

sağlamaktır. Serdümen; dümen tutan güverte tayfasıdır. Küçük teknelerde dümen doğrudan kaptan tarafından

tutulurken büyük gemilerde ise dümen serdümen tarafından tutulur.

Serdümen; kaptanın veya vardiya zabitinin verdiği dümen manevra komutlarını yerine getirir ve geminin

belirtilen rota hattında ilerlemesini sağlar. Bu kişi dümen dolabı üzerindeki kumanda unsurları hakkında yeterli

derecede bilgiye ve kılavuz kaptanların İngilizce olarak verecekleri komutları ve konuyla ilgili sorularına cevap

verebilecek derecede yabancı lisan bilgisine sahip olmalıdır.

Dümen Tipleri

İğnecikli dümen: Tek levhadan oluşan bir dümen kanadı ile dümen rodundan meydana gelmiştir. Dümen roduna gelen burulma momenti büyüktür. Bu moment çok sayıda iğnecik tarafından karşılandığından her iğneciğin üzerine gelen eğilme momenti küçüktür.

Yarı Balanslı Dümen(Rudder Semibalanced)

Mesnetlenmeyen aralık boyuboynuz boyuna eşittir. Dümen rodunun arkasında kalan dümen alanı toplam alanının % 25’inden azdır. .

Balanslı dümen (Rudder Balanced)

Dümen rodu ekseniyle dümen eksenininkonum olarak merkezlenmiş hâlidir. Dümen rodu dümen genişliğinin 1/3 ‘ü ile1/4’ü arasına yerleştirilir. Bu tip dümenlerde dümen rodunun önünde kalan alan toplam alanın % 25’inden az olamaz.

Balanssız dümen (Rudder Unbalanced)

Dümen roduna kılavuzluk edenkenar ekseninden bağlanmış dümendir. Dümen roduna etki eden momentfazladır.

Genel Gemiyi Döndürme Sistemleri

Bir gemiyi su üzerinde döndürmek için belirli bir güç gerekir. Bu güç kaynağının yerine ve çalışma şekline göre farklı döndürme sistemleri ortaya çıkar.

Pervanenin önüne bir yönlendirici plaka koymak Makinesi bulunduğu yere sabit olan gemilerde

döndürme için genelde pervanenin önüne yönlendirici bir plaka koyma yöntemi kullanılır. Dümeni ortada olan geminin dümen yelpazesi geminin pruva pupa hattı üzerindedir.

Dümen Makinesi Çeşitleri (Rudder Assembly)

Dümen çevirme tertibatını direkt(dolaysız) veya endirekt(dolaylı), uzaktan veyadoğrudan doğruya harekete geçiren sisteme dümen makinesi denir.

Dümen makinesi çeşitleri:

El dümeni donanımı

Buharla çalışan buhar dümen donanımı

Elektrik motorlu dümen donanımı

Hidrolik dümen donanımı

Elektro-hidrolik dümen donanımı.

Dümen bir tarafa basılınca dümen yelpazesi de dümenin döndürüldüğü tarafa döner.. Bu da yelpazenin pruva pupa hattına yaptığı açıdır. Pervanenin önüne konan yönlendirici plaka ile geminin döndürülebilmesi için geminin üzerinde bir sürat ve plaka ile geminin pruva pupa hattı arasında bir açı olmalıdır.İlerleyen geminin altından gemi süratinin büyüklüğüne eşit süratte su geçer. Bu durumda döndürülen yelpaze üzerinde geminin süratine ve yelpazenin pruva pupa hattı ile yaptığı açının büyüklüğüne göre omurga hattı üzerinde durdurucu, kemere istikametinde döndürücü kuvvetler oluşturur.

Geminin yelpazesi üzerinde küçük açıda küçük, büyük açıda büyük döndürme kuvvetleri oluşur. Bu kuvvetin büyüklüğüne göre de gemi hızlı veya yavaş döner.● Pervanenin yönünü değiştirmek

Makinesi sabit olmayan gemilerde makine döndürülerek pervanenin attığı suyun yönü değiştirilerek gemi döndürülebilir. Bu yöntem genelde kıçtan takma motorlu küçük botlarda kullanılmakla birlikte artık büyük gemilerde de bu sistem kurulmaktadır.● Kemere istikametinde çalışacak pervane koymaGeminin baş veya kıç tarafına konan iterler ile de gemiler döndürülebilir.

Boru içerisine konan bir pervanenin ileri geri döndürülmesi ile pervane geminin sancağından su çekerek geminin başının

sancağa, iskelesinden su çekerek iskeleye dönmesini sağlar. Eğer bu pervane gemi başındaysa baş iter (Bow truster) kıç

taraftaysa kıç iter (Stern truster) adını alır. Bu sistemin kıçtaki pervane sistemine üstünlüğü, geminin döndürülebilmesi için

geminin üzerinde yol olmasına gerek olmamasıdır. Dezavantajı ise gemi üzerindeki ileri sürat arttıkça bu sistemin etkinliği

azalmasıdır.

Dümen Sistemleri     

Gemide dümen sistemi derken genelde kullanılan pervane önüne konan yönlendirici plaka sistemini ele alacağız. Dümen sistemi ilerleyen geminin döndürülmesini sağlayan sisteme denir. Genel olarak dümen yelpazesi, bu yelpazeyi döndüren yeke ve yekeyi döndüren mekanizmadan oluşur. Dümen sistemleri yekeyi döndüren mekanizmanın cinsine göre farklılıklar oluşturur. Bunlar genel olarak;● Mekanik sistem : Yeke kumandalı      Bu sistem genelde 5 m. den küçük botlarda kullanılır. Yekeyi döndürmek için ayrı bir sistem kullanılmamaktadır. Yeke kol kuvveti ile döndürülür.

ZİNCİR DİŞLİ SİSTEM

Bu sistem genelde 5–10 m. arasındaki teknelerde kullanılır. Bu sistemde tekerlek dümen vardır. Dümenin göbeğinde dişli bir sistem vardır. Yeke kemereler istikametine bir tel vasıtası ile çekilmektedir. Bu tel makaralı bir sistem ile dümenin göbeğine kadar gitmektedir ancak telin dümen göbeğine gelen kısmı zincirlidir. Dümen döndürülünce merkezindeki dişli bu zinciri kemereler istikametinde çeker, zincire bağlı tel de buna göre yekeyi kemereler yönünde çekerek yelpazenin dönmesini sağlar.

Mekanik Valflı Hidrolik sistemDümen dolabından elde edilen basınçlı hidrolikli mekanik valflıBu sistem genelde 10-20 m. teknelerde kullanılır. Bu sistemde yekeyi bir hidrolik silindir döndürmektedir

Hidrolik pompadan elde edilen basınçlı hidrolikli mekanik valflı. Bu sistem genelde 20-30 m. teknelerde kullanılır. Hidrolik silindirdeki pistonu hareket ettiren basınçlı hidrolik ayrı bir yerdeki pompada üretilir.

Bu basınçlı hidrolik dümene gelir. Dümende bulunan bir çift yönlü hidrolik valfı hidroliği verilen yön doğrultusunda silindirin bir tarafına gönderir. Bu da pistonun dolayısı ile yelpazenin hareketini sağlar. Burada küçük simit dümen veya çubuk dümen kullanılabilir.

Elektro-Hidrolik Sistem     

Bu sistem genelde büyük gemilerde kullanılır. Dümen bir elektrik motoruna (Servo) kumanda eder. Bu motor bağlı olduğu valfı açarak veya kapatarak devredeki hidroliğe yol verir. Bu şeklide silindir içindeki piston ve yeke hareket ettirilmiş olur.

Dümen Kumandası

Serdümen yekeyi döndüren sisteme kumanda eder. Bu şekilde yelpazeyi döndüren kuvveti yönlendirir ve geminin dönmesi

sağlar. Serdümenin dümeni kullanarak yaptığı gemiyi yönlendirme işine dümen tutma denir. Serdümen yelpazeyi ne

kadar döndürdüğünü dümen müşirinden görebilir. Dümen sisteme göre tekerlek, simit veya çubuk biçimlerinde

olabilir. Mekanik ve göbekten basınçlı hidrolik dümenler genelde bırakıldığında kendiside yelpazede bırakıldığı şekilde kalır. Ancak diğerleri içyapılarına göre değişiklik gösterebilir.

Bırakıldığında kendiside yelpazede bırakıldığı şekilde kalır, Bırakıldığında kendisi ortalar fakat yelpaze basıldığı şekilde

kalır, Bırakıldığında kendisi de yelpazede ortalar,

Bu çalışma şekli mutlaka gemiye yeni katılan serdümen veya vardiya zabiti tarafından bilinmelidir. Gerekirse uygun

zamanda tatbiki olarak üzerinde çalışılmalıdır.

Dümen MüşiriYelpazenin pruva pupa hattına göre kaç derece açı ile durduğunu gösteren saat biçiminde bir göstergedir. Dümene basılması ile yelpazede meydana gelen hareket dümen müşirden görülebilir. Serdümen dümen müşirini takip ederek dümen tutma görevini yerine getirir. Elektriklidir ve dümen hazırlanırken devreye alınır.Gösterge sancak ve iskele olarak ikiye ayrılmıştır. Her iki tarafta yelpazenin pruva istikametine göre açısını gösteren “0” dan “40” dereceye kadar işaretlenmiştir.

Dümen Tutma Becerisi

İyi bir serdümen akıllı, ön görüşlü, fiziki olarak yeterli ve dümene hakim bir kişidir. Dümeni tutarken sadece dümene ve pusulaya yoğunlaşmış olmaz, bir kaptan gibi çevreye ve gemiye de hakim olur. Gereğinde kaptan ve vardiya zabitini kendi fark ettiği değişimlerden haberdar eder.

Akıntı seyri dışında rota hattı; geminin haritada çizili gitmesi gereken yön değeridir. Pruva hattı ise geminin o an pruvasının gösterdiği yöndür. Gemiyi rotasından düşürebilecek akıntı veya rüzgâr yoksa iyi tutulan bir dümende rota hattı ile pruva hattı ya aynı ya da birbirine çok yakındır.

Gemi Ağırlığının Dümene Etkisi

Serdümen belirli bir rota hattında gemiyi götürmeye çalışken eğer gemi pruva hattına göre sancağa kaçarsadümeni iskeleye basarak, iskeleye kaçarsa sancağa basarak geminin takip etmesi istenen rota hattında gitmesini sağlar.

Burada dikkat edilmesi gereken durum; geminin ağırlığı arttıkça dümenin sağırlaşmasıdır. Sağırlaşan dümen nedeni ile serdümen rotadan kaçan gemiyi rotaya almak isterken sabırsızlık eder ve gereğinden büyük açı kullanır. Gereğinden büyük dümen açısı hafif gemide hemen, ağır gemide yavaş yavaş artan bir hızla geminin süratli dönmesine sebep olur. 

Ağır Denizlerde Dümen Tutma

Trafik yok, akıntı veya rüzgâr yok, deniz sakin, bu durumda dümen tutmak kolaydır. Ancak hava kötüleştikçe bu iş zorlaşır. Çünkü bu sefer sorun sadece gemiyi rotasında götürüp götürememek değil gemiyi büyük yalpalara düşürmeden götürebilmekte ayrı bir sorun olur.

Büyük yalpanın tehlikeleri ise malumdur. Bağlı ağırlıkların yerlerinden koparak ayrılmasına, bu ağırlığın gemi içerisinde cana, mala ve çevreye tehlike oluşturmasına, ağırlığın büyüklüğüne göre gemi yapısına zarar vermesine ve hatta geminin dengesinin bozularak geminin alabora olmasına dahi sebep olabilir.

Ağır denizlerde dümen tutulurken aşağıdaki hususlara dikkat edilir.

● Dümen tutulurken büyük dümen açısı kullanılır,● Başın dalga ile savrulmaları göz önünde tutularak, savrulma

başlamadan dümen diğer tarafa basılarak savrulma etkisi azaltılır,

● Verilen rota, dalgaların bordadan alınmasını zorunlu kılıyor fakat düşülen yalpa sadece üçlemelerde tehlikeli oluyorsa, denizler takip edilir ve sadece üçlemelerde baş dalgayı omuzluktan alacak şekilde çevrilir, sonra tekrar rotaya alınır. Eğer yüzey dalgaları da tehlikeli derecede yalpaya sebep oluyorsa rota değiştirilir.

● Verilen rota, dalgaların tam baştan alınmasını zorunlu kılıyor fakat sadece üçlemelerde tehlikeli gerilmelere sebep oluyorsa, denizler takip edilir ve sadece üçlemelerde baş dalgayı omuzluktan alacak şekilde çevrilir, sonra tekrar rotaya alınır. Eğer yüzey dalgaları da tehlikeli derecede gerilmelere sebep oluyorsa rota değiştirilir.

● Dönüşlerde üçlemeler takip edilir ve en yüksek dalga geçer geçmez alabanda ile dönüşe geçilir.