Ou como Penélope decidiu Ou como Penélope decidiu acompañar a Ulises.acompañar a Ulises.

Unidade didáctica para Ensino Secundario e Bacharelato

Marta Dacosta Alonso

Esta unidade didáctica titúlase Esta unidade didáctica titúlase Facerse ao marFacerse ao mar, , é dicir, iniciar unha viaxe. Unha viaxe que ten por é dicir, iniciar unha viaxe. Unha viaxe que ten por obxecto reflexionar sobre a igualdade entre obxecto reflexionar sobre a igualdade entre homes e mulleres, tomando como pretexto e homes e mulleres, tomando como pretexto e documentación textos poéticos en que se atopan documentación textos poéticos en que se atopan elementos para propiciar o debate e procurar elementos para propiciar o debate e procurar unha maior sensibilidade sobre este tema.unha maior sensibilidade sobre este tema.

A unidade leva por subtítulo “Ou como A unidade leva por subtítulo “Ou como Penélope decidiu acompañar a Ulises”, porque Penélope decidiu acompañar a Ulises”, porque esta personaxe literaria representa o rol esta personaxe literaria representa o rol tradicionalmente asignado á muller, e nós tradicionalmente asignado á muller, e nós queremos ofrecer a posibilidade de superar esa queremos ofrecer a posibilidade de superar esa situación para chegar a un tempo novo en que situación para chegar a un tempo novo en que homes e mulleres viaxemos xuntos e homes e mulleres viaxemos xuntos e compartamos de forma igualitaria a viaxe e o que compartamos de forma igualitaria a viaxe e o que nela aconteza.nela aconteza.

Quen é Penélope ?Quen é Penélope ?ΠηνελοπειαΠηνελοπεια

Penélope é unha das personaxes Penélope é unha das personaxes da lenda de Ulises que aparece da lenda de Ulises que aparece recollida en recollida en A OdiseaA Odisea, poema , poema épico atribuído a épico atribuído a HomeroHomero. . Penélope era a compañeira de Penélope era a compañeira de Ulises, rei de Itaca, e un dos que Ulises, rei de Itaca, e un dos que acode ao chamamento de acode ao chamamento de Menelao para atacar Troia. Menelao para atacar Troia.

É así como inicia unha longuísima É así como inicia unha longuísima viaxe, chea de aventuras, que viaxe, chea de aventuras, que dura uns vinte anos. Durante todo dura uns vinte anos. Durante todo ese tempo ela vaino agardar e ese tempo ela vaino agardar e gardarlle fidelidade. gardarlle fidelidade.

Estatua de Penélope no Vaticano

Fonte: www.wikipedia.org

Mentres, moitos homes Mentres, moitos homes acoden a Ítaca e tentan acoden a Ítaca e tentan convencer a Penélope da convencer a Penélope da morte do seu home para casar morte do seu home para casar con ela. Penélope resístese e con ela. Penélope resístese e idea unha estrataxema para idea unha estrataxema para entreter os seus pretendentes, entreter os seus pretendentes, que xa loitan entre si para que xa loitan entre si para saber quen casará con ela. saber quen casará con ela. Promete casar cun deles no Promete casar cun deles no momento en que remate o momento en que remate o sudario que está sudario que está confeccionando para o rei confeccionando para o rei Laertes. Mais Penélope Laertes. Mais Penélope destece de noite o que teceu destece de noite o que teceu de día, prolongando de día, prolongando infinitamente a confección da infinitamente a confección da tea para evitar ter que casar e tea para evitar ter que casar e agardar a que regresa Ulises. agardar a que regresa Ulises. Por este motivo Penélope Por este motivo Penélope simboliza a fidelidade e a simboliza a fidelidade e a castidade.castidade.

Penelope (Le travail interrompu), por Adolphe William Bougereau, 1891.

Πηνελοπεια non viaxou ...Πηνελοπεια non viaxou ...Na literatura actual, a personaxe de Penélope ten Na literatura actual, a personaxe de Penélope ten o significado simbólico de representar a muller o significado simbólico de representar a muller que desenvolve o rol feminino estabelecido de que desenvolve o rol feminino estabelecido de ama de casa que queda no fogar para coidar del ama de casa que queda no fogar para coidar del e dos seus habitantes, a muller que renuncia a e dos seus habitantes, a muller que renuncia a toda evolución persoal ou a realizar os seus toda evolución persoal ou a realizar os seus soños. Esa foi Penélope, a que quedou no fogar soños. Esa foi Penélope, a que quedou no fogar resistindo fronte aos pretendentes, gardando o resistindo fronte aos pretendentes, gardando o reino de Itaca dos usurpadores, mentres Ulises reino de Itaca dos usurpadores, mentres Ulises viaxaba e se enriquecía espiritualmente viaxaba e se enriquecía espiritualmente coñecendo outras terras e outras xentes. coñecendo outras terras e outras xentes.

Penélope permanece no fogar e nin coñece Penélope permanece no fogar e nin coñece mundo nin aprende nada. Por iso as Penélopes do mundo nin aprende nada. Por iso as Penélopes do século XXI decidimos viaxar, porque tamén século XXI decidimos viaxar, porque tamén queremos coñecer e saber.queremos coñecer e saber.

Pesquisar:Pesquisar:

Para saber máis sobre estas Para saber máis sobre estas personaxes podes buscar personaxes podes buscar información no libro de información no libro de Anisia Anisia MirandaMiranda, , Mitos e lendas da vella Mitos e lendas da vella GreciaGrecia, publicado por Edicións do , publicado por Edicións do Castro.Castro.

TEMPO DA TEMPO DA MULLERMULLER

TEMPO DA TEMPO DA IGUALDADEIGUALDADE

Rosalía de CastroRosalía de Castro

Rosalía de CastroRosalía de Castro, unha das escritoras máis , unha das escritoras máis importantes na historia da literatura universal, non só importantes na historia da literatura universal, non só na galega, debeu enfrontarse a unha sociedade que na galega, debeu enfrontarse a unha sociedade que non estaba preparada para asumir que unha muller non estaba preparada para asumir que unha muller escribise e triunfase nese labor. escribise e triunfase nese labor.

Rosalía convértese en escritora nun momento en que Rosalía convértese en escritora nun momento en que a sociedade galega, como a europea, ou como a a sociedade galega, como a europea, ou como a sociedade en todo o mundo, non aceptaba que as sociedade en todo o mundo, non aceptaba que as mulleres puidesen realizar as mesmas actividades cós mulleres puidesen realizar as mesmas actividades cós homes, como escribir, labor aínda máis difícil se quen homes, como escribir, labor aínda máis difícil se quen escribía o facía nunha lingua que era consinderada escribía o facía nunha lingua que era consinderada inculta ou que mesmo non tiña a consideración de inculta ou que mesmo non tiña a consideración de lingua. lingua.

Rosalía tivo que desenvolver o seu labor baixo esta Rosalía tivo que desenvolver o seu labor baixo esta dobre crítica: a de ser unha muller non “normal” por dobre crítica: a de ser unha muller non “normal” por realizar un traballo asignado comunmente aos homes realizar un traballo asignado comunmente aos homes e a de facelo empregando a lingua dos labregos e o e a de facelo empregando a lingua dos labregos e o pobo máis pobre. Por este motivo podemos dicir que pobo máis pobre. Por este motivo podemos dicir que Rosalía foi dobremente ousada. Rosalía foi dobremente ousada.

Ela foi a primeira escritora que Ela foi a primeira escritora que publicou un libro integramente publicou un libro integramente en galego, en galego, Cantares GallegosCantares Gallegos, , co que se inicia o co que se inicia o Rexurdimento en 1863.Rexurdimento en 1863.

Xan vai coller leña ó monte,Xan vai coller leña ó monte,Xan vai a compoñer cestos,Xan vai a compoñer cestos,Xan vai a poda-las viñas,Xan vai a poda-las viñas,Xan vai a apaña-lo esterco,Xan vai a apaña-lo esterco,E leva o fol ó muiño,E leva o fol ó muiño,E trai o estrume ó cortello,E trai o estrume ó cortello,E vai á fonte por augua,E vai á fonte por augua,E vai a misa cos nenos,E vai a misa cos nenos,E fai o leito i o caldo...E fai o leito i o caldo...Xan, en fin, é un Xan compreto,Xan, en fin, é un Xan compreto,Desos que a cada mullerDesos que a cada mullerLle conviña un polo menos. Lle conviña un polo menos. Pero cando un busca un Pero cando un busca un XanXan,,Casi sempre atopa un Casi sempre atopa un PedroPedro. .

Pepa, a fertunada Pepa,Pepa, a fertunada Pepa,Muller do Xan que sabemos,Muller do Xan que sabemos,Mentras seu home traballaMentras seu home traballaEla lava os pés no rego,Ela lava os pés no rego,Cátalle as pulgas ó gato,Cátalle as pulgas ó gato,Peitea os longos cabelos,Peitea os longos cabelos,Bótalles millo ás galiñasBótalles millo ás galiñasMarmura coa irmán d'o crego, Marmura coa irmán d'o crego,

Mira si hai ovos no niño,Mira si hai ovos no niño,Bota un ollo ós mazanceiros,Bota un ollo ós mazanceiros,e lambe a nata do leitee lambe a nata do leiteE si pode bota un netoE si pode bota un neto

Coa comadre, que agachadoCoa comadre, que agachadoTraillo embaixo do mantelo,Traillo embaixo do mantelo,

E cando Xan pola noiteE cando Xan pola noiteChega cansado e famento,Chega cansado e famento,Ela x'o espera antre as mantas,Ela x'o espera antre as mantas,E ó velo entrar dille quedo:E ó velo entrar dille quedo: — —Por Dios non barulles moito,Por Dios non barulles moito,Que me estou mesmo morrendo.Que me estou mesmo morrendo.——¿Pois que tés, ña mulleriña?¿Pois que tés, ña mulleriña?——¿Que hei de ter? deita eses nenos¿Que hei de ter? deita eses nenosQue esta Que esta madremadre roe en min roe en minCal roe un can nun codelo,Cal roe un can nun codelo,I ó cabo ha de dar comigoI ó cabo ha de dar comigoNos terrós do simiterio...Nos terrós do simiterio...

——Pois, ña Pepa, toma un tragoPois, ña Pepa, toma un tragoDe resólio qu'aquí teño,De resólio qu'aquí teño,E durme, ña mulleriñaE durme, ña mulleriñaMentras os meniños deito.Mentras os meniños deito. De bágoas se enchen os ollos,De bágoas se enchen os ollos,De Xan ó ver tales feitos,De Xan ó ver tales feitos,Mas non temás, qu'antre mil,Mas non temás, qu'antre mil,N'hai mais q'un anxo antre os demos,N'hai mais q'un anxo antre os demos,N'hai mais que un atormentado N'hai mais que un atormentado Antre mil que dan tormentos.Antre mil que dan tormentos.

““Xan”, Xan”, Follas NovasFollas Novas, 1880., 1880.

Neste poema de Neste poema de Follas NovasFollas Novas, Rosalía emprega un , Rosalía emprega un recurso literario que chamamos recurso literario que chamamos ironíaironía

consistente en dicir o contrario do que se pensa consistente en dicir o contrario do que se pensa

para resaltar o que realmente queremos dicir para resaltar o que realmente queremos dicir

maismais deixando claro, neste caso ao final do poema, deixando claro, neste caso ao final do poema, que está a falar dunha situación extraordinariaque está a falar dunha situación extraordinaria

O poema “Xan” reflexiona sobre a situación da O poema “Xan” reflexiona sobre a situación da muller, mais non o fai dicindo directamente as muller, mais non o fai dicindo directamente as penurias que as mulleres pasan.penurias que as mulleres pasan.

Empregar o recurso da ironía é unha forma de Empregar o recurso da ironía é unha forma de procurar a empatía do lector ou lectora, evitando procurar a empatía do lector ou lectora, evitando un tratamento máis directo e crítico que podería un tratamento máis directo e crítico que podería conlevar o seu rexeitamento. É pois un recurso conlevar o seu rexeitamento. É pois un recurso empregado coa finalidade de procurar a boa empregado coa finalidade de procurar a boa acollida da crítica social que no poema se fai e para acollida da crítica social que no poema se fai e para pór de relevo unha situación que non é a habitual, pór de relevo unha situación que non é a habitual, pois o habitual é que as mulleres soporten pois o habitual é que as mulleres soporten importantes xornadas de traballo, o que se chama importantes xornadas de traballo, o que se chama dobre xornada laboral.dobre xornada laboral.

Como dixemos antes, Rosalía de Como dixemos antes, Rosalía de Castro, a quen hoxe recoñecemos Castro, a quen hoxe recoñecemos como a grande poeta nacional que dá como a grande poeta nacional que dá inicio á recuperación da nosa literatura, inicio á recuperación da nosa literatura, experimentou a negación á que a experimentou a negación á que a sociedade somete ás mulleres. Rosalía sociedade somete ás mulleres. Rosalía foi negada, como muller e como foi negada, como muller e como escritora, e así o recolle ela mesma no escritora, e así o recolle ela mesma no texto texto Las literatas. Carta a EduardaLas literatas. Carta a Eduarda..

““Por lo que a mi respecta, se dice muy Por lo que a mi respecta, se dice muy corrientemente que mi marido trabaja sin cesar corrientemente que mi marido trabaja sin cesar para hacerme inmortal. Versos, prosa, bueno o para hacerme inmortal. Versos, prosa, bueno o malo, todo es suyo; pero sobre todo lo que les malo, todo es suyo; pero sobre todo lo que les parece menos malo, y no hay principiante de parece menos malo, y no hay principiante de poeta ni hombre sesudo que no lo afirme. ¡De tal poeta ni hombre sesudo que no lo afirme. ¡De tal modo le cargan pecados que no ha cometido! modo le cargan pecados que no ha cometido! Enfadosa preocupación, penosa tarea, por cierto la Enfadosa preocupación, penosa tarea, por cierto la de mi marido, que costándole aún trabajo escribir de mi marido, que costándole aún trabajo escribir para si (porque la mayor parte de los poetas son para si (porque la mayor parte de los poetas son perezosos), tiene que hacer además los libros de perezosos), tiene que hacer además los libros de su mujer, sin duda con el objeto de que digan que su mujer, sin duda con el objeto de que digan que tiene una esposa poetisa (esa palabra ya llegó a tiene una esposa poetisa (esa palabra ya llegó a hacerme daño) o novelista, es decir, lo peor que hacerme daño) o novelista, es decir, lo peor que puede ser hoy una mujer.”puede ser hoy una mujer.”

Mª P. García Negro, A. Gómez Sánchez e F. Rodríguez Mª P. García Negro, A. Gómez Sánchez e F. Rodríguez Sánchez (ed.), Sánchez (ed.), Literatura feminina e feminista da segunda Literatura feminina e feminista da segunda metade do século XIX. Antoloxíametade do século XIX. Antoloxía, Vigo, AS-PG, 1996, páx. 35., Vigo, AS-PG, 1996, páx. 35.

Actividades:Actividades:

Traduce para a nosa lingua o fragmento anterior.Traduce para a nosa lingua o fragmento anterior. Rosalía válese dunha figura retórica para realizar este Rosalía válese dunha figura retórica para realizar este

comentario. Cal é esta figura? Emprégaa ti mesma, ti comentario. Cal é esta figura? Emprégaa ti mesma, ti mesmo, nun breve texto en que recollas a valoración das mesmo, nun breve texto en que recollas a valoración das mulleres na sociedade de hoxe en día.mulleres na sociedade de hoxe en día.

O poema “Xan” é un romance (versos de arte menor que O poema “Xan” é un romance (versos de arte menor que riman en asoante nos pares), é unha das estrofas máis riman en asoante nos pares), é unha das estrofas máis sinxelas e ao tempo máis rítmicas. Por que non probamos sinxelas e ao tempo máis rítmicas. Por que non probamos a seguir o ritmo e escribimos un texto irónico sobre a a seguir o ritmo e escribimos un texto irónico sobre a situación da muller...? situación da muller...?

Para saber máis: Para saber máis:

Debemos explicar por que temos ante nós un texto escrito en castelán. Debemos explicar por que temos ante nós un texto escrito en castelán. Por un lado está o feito de que mesmo os defensores do noso idioma Por un lado está o feito de que mesmo os defensores do noso idioma

consideraban naquela altura que a nosa lingua non era axeitada consideraban naquela altura que a nosa lingua non era axeitada para certos xéneros literarios, o cal é unha manifestación de para certos xéneros literarios, o cal é unha manifestación de

diglosia. Mais debemos considerar tamén a argumentación de diglosia. Mais debemos considerar tamén a argumentación de Celia Celia Mª ArmasMª Armas no seu libro no seu libro As mulleres escritoras (1860-1870). O xenio As mulleres escritoras (1860-1870). O xenio de Rosalíade Rosalía. Nel conclúe a dificultade de que se unan dúas situacións . Nel conclúe a dificultade de que se unan dúas situacións

de carácter extraordinario como son o feito de que unha muller de carácter extraordinario como son o feito de que unha muller escriba e que escriba en galego. A investigadora sinala que só se dá escriba e que escriba en galego. A investigadora sinala que só se dá o caso de Rosalía Castro. As conclusións deste estudo rematan coas o caso de Rosalía Castro. As conclusións deste estudo rematan coas

seguintes palabras:seguintes palabras:

““Rosalía non só se tivo que enfrontar ás mesmas dificultades das Rosalía non só se tivo que enfrontar ás mesmas dificultades das coetáneas, senón que tivo que facer fronte a moitas outras coetáneas, senón que tivo que facer fronte a moitas outras

derivadas da súa capacidade para ultrapasar fronteiras que lle tiñan derivadas da súa capacidade para ultrapasar fronteiras que lle tiñan predeterminadas xa non só á súa creación, senón á súa propria predeterminadas xa non só á súa creación, senón á súa propria

intelixencia. Foi moito máis alá do que calquer das outras, e xa non intelixencia. Foi moito máis alá do que calquer das outras, e xa non só nos temas que cultivou, senón no código que empregou ela en só nos temas que cultivou, senón no código que empregou ela en

solitario, o galego, a lingua considerada da incultura e tamén a solitario, o galego, a lingua considerada da incultura e tamén a lingua protagonista do nacente e reivindicado sistema literario lingua protagonista do nacente e reivindicado sistema literario

galeguista.” (páx. 335)galeguista.” (páx. 335)

Durante moito tempo a cara pública Durante moito tempo a cara pública da humanidade foi o home: da humanidade foi o home: presidentes, escritores, políticos, presidentes, escritores, políticos, médicos, mestres, músicos, médicos, mestres, músicos, investigadores,... a presenza da muller investigadores,... a presenza da muller era unha excepción, pois o papel que era unha excepción, pois o papel que a sociedade lle destinaba non incluía a a sociedade lle destinaba non incluía a realización de actividades que realización de actividades que acadasen relevo público. Sucedía acadasen relevo público. Sucedía mesmo cando se representaban mesmo cando se representaban actividades que tanto eran realizadas actividades que tanto eran realizadas por homes como por mulleres. por homes como por mulleres.

Hoxe podemos atopar xa Hoxe podemos atopar xa na literatura textos en na literatura textos en que se fala da muller e que se fala da muller e se recuperan espazos.se recuperan espazos.

No seguinte poema as No seguinte poema as protragonistas son as protragonistas son as mulleres traballadoras, mulleres traballadoras, concretamente as concretamente as costureiras, costureiras, traballadoras do sector traballadoras do sector textil.textil.

A Leiteira, 1658-60, Johannes Vermeer

CEDOCEDO

aínda de noiteaínda de noite

cada díacada díaas mulleres do barrioas mulleres do barriodanzan ó son das máquinas de coserdanzan ó son das máquinas de cosernos sotos sen transparencia ós ollos do pobo.nos sotos sen transparencia ós ollos do pobo.Traballan os fíos nos beizosTraballan os fíos nos beizosBiliscándoos cos dentes.Biliscándoos cos dentes.Fanlles o amor coa linguaFanlles o amor coa linguaDe xeito que entran sen grosuraDe xeito que entran sen grosuraPolo burato da agulla.Polo burato da agulla.

Cada día Cada día xa de noitexa de noitecollen o autobús de volta.collen o autobús de volta.Todas levan os dedos encarnadosTodas levan os dedos encarnadose a face de número dous.e a face de número dous.

Cada díaCada díasempresempreas mesmas paredes cubertas de humidadeas mesmas paredes cubertas de humidadee a cea sen facer.e a cea sen facer.Pensar que as lavandeiras se extinguiranPensar que as lavandeiras se extinguiranE de socato ver que unha se pousa ó pé das túas dedasE de socato ver que unha se pousa ó pé das túas dedasPorque confundíu os fíos marróns con miñocas.Porque confundíu os fíos marróns con miñocas.

En cada soño En cada soño aparece o ritmo da incesable máquinaaparece o ritmo da incesable máquinae o puto número dous da face.e o puto número dous da face.A eterna dualidade do segundo número pitagórico.A eterna dualidade do segundo número pitagórico.

Antía Otero, “Cedo”, Antía Otero, “Cedo”, O son da xordeiraO son da xordeira, 2003., 2003.

Fonte: http://sepiensa.org.mx/contenidos/historia_mundo/siglo_xx/eua/1_mayo/1_mayo.htm

COSTUREIRASCOSTUREIRAS19081908129 mulleres 129 mulleres costureiras da fábrica Sirtwood Cotton de New York costureiras da fábrica Sirtwood Cotton de New York morreron abrasadas no seu lugar de traballomorreron abrasadas no seu lugar de traballo

Por que?Por que?Secundaban unha folga que tiña mobilizadas máis Secundaban unha folga que tiña mobilizadas máis de 40.000 costureiras de Manhattan.de 40.000 costureiras de Manhattan.As súas demandas eran a igualdade salarial co As súas demandas eran a igualdade salarial co home, a mellora nas condicións hixiénicas da home, a mellora nas condicións hixiénicas da fábrica, un tempo para a lactancia e a redución da fábrica, un tempo para a lactancia e a redución da xornada laboral.xornada laboral.O empresario negouse a dialogar coas súas O empresario negouse a dialogar coas súas empregadas e, segundo o mito, ordenou pechar empregadas e, segundo o mito, ordenou pechar todas as portas con cadeados e prender lume ás todas as portas con cadeados e prender lume ás instalacións.instalacións.

Desde entón conmemórase todos os 8 de Desde entón conmemórase todos os 8 de marzo o día da mullermarzo o día da muller

Xa sexa porque tivo lugar o incendio ese Xa sexa porque tivo lugar o incendio ese día, ou porque se realizou unha día, ou porque se realizou unha

manifestaciónmanifestación

de mulleres para reivindicar os seus de mulleres para reivindicar os seus dereitosdereitos

A cor lila é, teoricamente, a cor que as A cor lila é, teoricamente, a cor que as mulleres estaban empregando para mulleres estaban empregando para tinxir as teas coas que traballaban.tinxir as teas coas que traballaban.

Para saber máis...Para saber máis...

““A historiografía máis estendida popularmente A historiografía máis estendida popularmente vincula a celebración dese día cos acontecementos vincula a celebración dese día cos acontecementos que supostamente tiveron lugar en 1908 (...) Outros que supostamente tiveron lugar en 1908 (...) Outros estudos, con poderosos argumentos para prestarlles estudos, con poderosos argumentos para prestarlles atención, indican que o citado incendio non foi o 8 atención, indican que o citado incendio non foi o 8 de marzo de 1908 senón o 25 de marzo de 1911 na de marzo de 1908 senón o 25 de marzo de 1911 na fábrica da compañía Triangle Shirtwaist. Neste fábrica da compañía Triangle Shirtwaist. Neste incendio morreron moitas traballadoras, a maioría incendio morreron moitas traballadoras, a maioría inmigrantes de entre 17 e 24 anos.” Este inmigrantes de entre 17 e 24 anos.” Este información está extraída do artigo “Días para a información está extraída do artigo “Días para a memoria, días para a loita!”, de memoria, días para a loita!”, de Silvia Bermúdez Silvia Bermúdez PérezPérez, que podedes ler íntegro en, que podedes ler íntegro en www.galizacig.comwww.galizacig.com e que foi publicado o 21 de e que foi publicado o 21 de marzo de 2005. No artigo referénciase como a marzo de 2005. No artigo referénciase como a historiografía oficial non recolle que a orixe do oito historiografía oficial non recolle que a orixe do oito de marzo está vinculada á loita das mulleres de marzo está vinculada á loita das mulleres comunistas e que ten entre as súas raíces as comunistas e que ten entre as súas raíces as accións levadas a cabo polas mulleres rusas.accións levadas a cabo polas mulleres rusas.

Agora que sabes todo isto, como Agora que sabes todo isto, como comentarías o poema “Cedo”?comentarías o poema “Cedo”?

Lede a continuación este poema Lede a continuación este poema de de Ana RomaníAna Romaní: :

Camiñan descalzas polas rochas,Camiñan descalzas polas rochas,pantasmas de sal habitan as sombras,pantasmas de sal habitan as sombras,saben que as últimas mareassaben que as últimas mareasesqueceron na praia os restos do naufraxio.esqueceron na praia os restos do naufraxio.As mulleres recollen cada noiteAs mulleres recollen cada noiteos tesouros de auga, líquidos e fráxiles,os tesouros de auga, líquidos e fráxiles,rebélanse contra a Historia,rebélanse contra a Historia,constrúen co mar as estatuasconstrúen co mar as estatuasque nunca permanezan.que nunca permanezan.As mulleres de sal, con argazos de sombras,As mulleres de sal, con argazos de sombras,xorden das últimas mareas xorden das últimas mareas e tecen tesouros de auga cada noitee tecen tesouros de auga cada noitecontra a Historia.contra a Historia.Elas, que saben que o efémero permanece.Elas, que saben que o efémero permanece.

Ana Romaní, “Camiñan descalzas polas rochas...”, Ana Romaní, “Camiñan descalzas polas rochas...”, Das últimas Das últimas mareasmareas, 1994, 1994..

Actividades:Actividades:

Que simbolizará “camiñar descalzas Que simbolizará “camiñar descalzas polas rochas”?polas rochas”?

Por que podemos dicir que este é un Por que podemos dicir que este é un poema en que a escritora fala dun poema en que a escritora fala dun novo tempo para as mulleres? novo tempo para as mulleres?

Sabes algunha lenda de naufraxios?Sabes algunha lenda de naufraxios?Sabes que son os “raqueiros”?Sabes que son os “raqueiros”?

NaNa historiahistoria……A historia está cheas de heroes masculinos, rara vez as protagonistas dos acontecementos son mulleres. Se ben é posíbel que o papel secundario que sempre se nos asignou tivese como consecuencia que non estivésemos presentes nos grandes acontecementos, tamén é certo que en moitas ocasións ese papel secundario conlevou que non se valorase debidamente a nosa contribución activa.

En diferentes ámbitos estase a traballar para reparar esta inxustiza, tamén na literatura.

Constanza de CastroConstanza de Castro Dona Constanza, a auga pezoñentaDona Constanza, a auga pezoñentaapousouche nos labios flor de morte.apousouche nos labios flor de morte.A carraxe que a sede foi máis forte,A carraxe que a sede foi máis forte,a traizón foi que a morte máis cruenta.a traizón foi que a morte máis cruenta. Raza do Mariscal, raíz violenta,Raza do Mariscal, raíz violenta,afondaches na terra cando o Norte afondaches na terra cando o Norte virou cara a Castela como a sorte,virou cara a Castela como a sorte,como a xente ao lume que máis quenta.como a xente ao lume que máis quenta. Por iso volverás en cada hedraPor iso volverás en cada hedraa abrazar contra o olvido e o desleixoa abrazar contra o olvido e o desleixoeste teu Vilaxoán de pedra a pedra.este teu Vilaxoán de pedra a pedra. Miña señor, na Cal da Loba deixoMiña señor, na Cal da Loba deixotoda a sede de Patria que nos medratoda a sede de Patria que nos medrae a auga de Galicia coma un beixo.e a auga de Galicia coma un beixo.

Marica Campo, “Constanza de Castro”, www.bvg.udc.esMarica Campo, “Constanza de Castro”, www.bvg.udc.es

Ponte do pasatempo, Mondoñedo. Fonte: http://gl.wikipedia.org/wiki

Neste poema a escritora Neste poema a escritora Marica CampoMarica Campo recupera unha recupera unha figura esquecida, pois, como dixemos, este está sendo un figura esquecida, pois, como dixemos, este está sendo un dos labores das escritoras: poñerlle palabras á memoria dos labores das escritoras: poñerlle palabras á memoria das mulleres, ao seu papel na historia. das mulleres, ao seu papel na historia. Constanza de Constanza de CastroCastro, filla do Mariscal Pardo de Cela, ficou na súa torre de , filla do Mariscal Pardo de Cela, ficou na súa torre de Vilaxoán, na Caldaloba, mentres durou o asedio das tropas Vilaxoán, na Caldaloba, mentres durou o asedio das tropas dos Reis Católicos, once meses. Durante ese tempo chegou dos Reis Católicos, once meses. Durante ese tempo chegou carecer do máis básico, como a auga, e así bebeu dun carecer do máis básico, como a auga, e así bebeu dun alxibe e morreu envelenada. Estes feitos aconteceron en alxibe e morreu envelenada. Estes feitos aconteceron en 1483, ano en que foi asasinado o Mariscal Pardo de Cela 1483, ano en que foi asasinado o Mariscal Pardo de Cela por mandato dos Reis Católicos. por mandato dos Reis Católicos.

Pardo de Cela era un señor feudal galego que se enfrontou Pardo de Cela era un señor feudal galego que se enfrontou aos Reis Católicos. A súa morte vén simbolizar a loita pola aos Reis Católicos. A súa morte vén simbolizar a loita pola liberdade dos galegos, e encádrase dentro da política dos liberdade dos galegos, e encádrase dentro da política dos Reis Católicos de eliminar a nobreza de orixe galega, Reis Católicos de eliminar a nobreza de orixe galega, defensora dos intereses dos galegos e galegas, e subsituíla defensora dos intereses dos galegos e galegas, e subsituíla por nobreza procedente de Castela, co obxectivo de por nobreza procedente de Castela, co obxectivo de dominar Galiza. dominar Galiza.

María Pita

Loitou contra os ingleses

S. XVIConcepción Arenal

Intelectual e xurista

S. XIX

Urania Mella

Presidenta da Asocicaición de mulleres antifascistas

Pesquisar:Para saber máis sobre outras mulleres significadas ao longo da historia e non sempre ben coñecidas podes consultar o Álbum de mulleres do Consello da Cultura Galega (http://www.culturagalega.org/album/) de onde se tomaron as ilustracións.

Na vida Na vida doméstica.doméstica.

A figura da A figura da nainai

Gustav Klimt, As tres idades da muller, 1905

As escritoras levamos á poesía As escritoras levamos á poesía moitas das cuestións que nos moitas das cuestións que nos preocupan e que nos ocupan. No preocupan e que nos ocupan. No seguinte poema de seguinte poema de Marilar Marilar AleixandreAleixandre vemos como a escritora vemos como a escritora reflexiona sobre as tarefas da muller, reflexiona sobre as tarefas da muller, nomeadamente sobre a vida nomeadamente sobre a vida doméstica (ela di doméstica (ela di derrotasderrotas... por ... por que?), a través dun diálogo coa que?), a través dun diálogo coa fotografía da súa nai.fotografía da súa nai.

derrotas domésticasderrotas domésticas

debeu ser moi difícildebeu ser moi difícildegolar as anguíasdegolar as anguíassen cortar os dedossen cortar os dedosarrandearte para que non te cubrisenarrandearte para que non te cubrisenas escamas do ollomolas escamas do ollomolliscar do nó corredío das sabasliscar do nó corredío das sabasnas noites opacasnas noites opacasque batallas contra os garavanzosque batallas contra os garavanzosmedrando disformes na agua que absurda tarefamedrando disformes na agua que absurda tarefaescoller lentellas de arrozescoller lentellas de arrozque impotenciaque impotenciacando o leite fervido vai por fóracando o leite fervido vai por fórainevitablementeinevitablementee se o batifundo das tixolase se o batifundo das tixolasnon che deixaba oír a músicanon che deixaba oír a músicase o teu francés e alemánse o teu francés e alemáneran inútiles contra a graxa nos fogónseran inútiles contra a graxa nos fogónsse os tubos de agua berran como nenosse os tubos de agua berran como nenosou gaivotas e as patacas se peganou gaivotas e as patacas se peganno fondo da tarteirano fondo da tarteiranainai¿como é que estás sorrindo nas fotos?¿como é que estás sorrindo nas fotos?

Marilar Aleixandre, “Derrotas domésticas”, Marilar Aleixandre, “Derrotas domésticas”, Catálogo de velenosCatálogo de velenos, 1999., 1999.

Tamén Tamén Olga NovoOlga Novo fala coa súa nai, fala coa súa nai, mais neste caso o poema adquire mais neste caso o poema adquire

forma de carta e nel fálalle á nai do forma de carta e nel fálalle á nai do que está a facer nese momento.que está a facer nese momento.

Querida mamá: estou aprendendo a ladrar.Querida mamá: estou aprendendo a ladrar.une saison en enfer. repite comigo Une-Saison-En-une saison en enfer. repite comigo Une-Saison-En-

Enfer.Enfer.trinta xeracións de meu analfabetas Eu estou trinta xeracións de meu analfabetas Eu estou

aprendendo ladrar.aprendendo ladrar.marcar un nunca territorio coa epiglote marcar un nunca territorio coa epiglote coma un cadelo coma un can de palleiro coma un cadelo coma un can de palleiro escadelearme ata volver en min en can entón escadelearme ata volver en min en can entón

pronuncio pronuncio Walt WaltWalt WaltWalt Whitman mamá.Walt Whitman mamá.estou aprendendo a ladrar.estou aprendendo a ladrar.póñome de cu pró sol agárrome a unha aixada e póñome de cu pró sol agárrome a unha aixada e tento imitar o son do cuco do cuco de cu pró sol entón tento imitar o son do cuco do cuco de cu pró sol entón a miña gorxa esprémese de dora miña gorxa esprémese de dore oulan coma nunca os futuros posibles que nos fan e oulan coma nunca os futuros posibles que nos fan

esbombar as veas esbombar as veas coma unha pota de leite na lareira.coma unha pota de leite na lareira.(...)(...)e eu míroche prós ollos prós olliños estás tan cansa e eu míroche prós ollos prós olliños estás tan cansa pero eu non e aquípero eu non e aquíé o intre da furia cané o intre da furia canescoito con atención a campá de cris escoito con atención a campá de cris tal dos teus soños incumpridos tal dos teus soños incumpridos (...)(...)velaquí me tés bailando berrando choutando velaquí me tés bailando berrando choutando unha mestra gutural un volcanciño gutural unha mestra gutural un volcanciño gutural coma Virginia Woolf coma Virginia Woolf coma coma Virginia Woolf coma Virginia Woolf coma

Virginia Woolf.Virginia Woolf.eu míroche prás mans podería lamberche as cicatrices eu míroche prás mans podería lamberche as cicatrices

das mansdas mansata que deran luz ata que deran luz e curarche as hernias discais cun só verso alexandrinoe curarche as hernias discais cun só verso alexandrinocunha sílaba de centeo cru cun oh-là-là e despois cunha sílaba de centeo cru cun oh-là-là e despois

despoisdespoiscontar unha por unha as túas canas enraizadas nas contar unha por unha as túas canas enraizadas nas

idades do mundoidades do mundoa túa lingua plantígrada mamáa túa lingua plantígrada mamá

podería mesmo reestructurarche a osamenta podería mesmo reestructurarche a osamenta co implante dunha canción anarquista.co implante dunha canción anarquista.ás veces sinto a dor sedimentándose ás veces sinto a dor sedimentándose láminaláminaporporláminaláminacoma a pizarra:coma a pizarra:(...)(...)para poder ladrar eu tería que rillar durante anos para poder ladrar eu tería que rillar durante anos a túa alerxia ó pó á peluxe dos chopos a túa alerxia ó pó á peluxe dos chopos a túa anemia circulando en sentido inverso polo sangue a túa anemia circulando en sentido inverso polo sangue tería que ir contigo enterrar ó teu irmán de vintesete anos e tería que ir contigo enterrar ó teu irmán de vintesete anos e apretar a meixela para non tronzar a lingua apretar a meixela para non tronzar a lingua coa súa tuberculose mamaíña.coa súa tuberculose mamaíña.ben sei eu que para poder ladrar ben sei eu que para poder ladrar tería que ir contigo á miña infancia tería que ir contigo á miña infancia e verme case morrer deshidratada e verme case morrer deshidratada e pregarlle á virxe na que non crese pregarlle á virxe na que non cresque me devolvera á vida de tres meses e medioque me devolvera á vida de tres meses e medioe soldarme no teu colo para sempre e soldarme no teu colo para sempre coma unha peza de ferro do teu ventre.coma unha peza de ferro do teu ventre.(...)(...)ben o sei ben sei eu todoben o sei ben sei eu todoque para eu aprender este ladrido que para eu aprender este ladrido á fin fixeron fallaá fin fixeron fallamil mulleres lavando a reo no río de Saá mil mulleres lavando a reo no río de Saá e mil arando e dúas mil cosendo e cinco mil e mil arando e dúas mil cosendo e cinco mil apañando cozas e garabullos no medio do monte e Ti apañando cozas e garabullos no medio do monte e Ti sobre todo ti plantando pinos nun serragoto inmenso sobre todo ti plantando pinos nun serragoto inmenso desaprendendo canto esdesaprendendo canto esesfuracando as túas dúbidas.esfuracando as túas dúbidas.Querida mamá: estou aprendendo a ladrar.Querida mamá: estou aprendendo a ladrar.(...)(...)

Olga Novo, “29 de xaneiro do 2002”, Olga Novo, “29 de xaneiro do 2002”, A cousa A cousa vermellavermella, 2004., 2004.

Actividades:Actividades:

Por que nos damos conta de que este poema é unha carta?Por que nos damos conta de que este poema é unha carta? Que quere dicir cando escribe que “está aprendendo a Que quere dicir cando escribe que “está aprendendo a

ladrar”?, Que é para os cans ladrar?ladrar”?, Que é para os cans ladrar? Por que repite Walt?Por que repite Walt? Sabes que era Walt Withman?Sabes que era Walt Withman? Procura información sobre é Procura información sobre é Virginia WoolfVirginia Woolf e poñédea en e poñédea en

común.común. Unha vez que tes claro que quere dicir coa metáfora de que Unha vez que tes claro que quere dicir coa metáfora de que

está aprendendo a ladrar, de que mais cousas fala no poema? está aprendendo a ladrar, de que mais cousas fala no poema? Hai anécdotas concretas que estea a relatar? Podemos saber Hai anécdotas concretas que estea a relatar? Podemos saber algo da biografía de Olga Novo ou a súa nai a través deste algo da biografía de Olga Novo ou a súa nai a través deste poema?poema?

Cal dirías que é a relación de Olga Novo coa súa nai despois de Cal dirías que é a relación de Olga Novo coa súa nai despois de ler este poema?ler este poema?

Atopas diferencias co poema de Marilar Aleixandre?Atopas diferencias co poema de Marilar Aleixandre? Escribe un poema que sexa unha carta dirixida á nai.Escribe un poema que sexa unha carta dirixida á nai.

A A invisibilidade.invisibilidade.

O teito de O teito de cristal.cristal. Sylvia Plath, fotografía extraída de http://www.sylviaplath.de/

Ben, estamos a falar da recuperación da figura da Ben, estamos a falar da recuperación da figura da muller, ou da recuperación da súa memoria, de muller, ou da recuperación da súa memoria, de reivindicar cal é o posto que lles corresponde, de reivindicar cal é o posto que lles corresponde, de dicir que as mulleres realizan tarefas importantes, dicir que as mulleres realizan tarefas importantes, coma os homes, para os que a literatura ten coma os homes, para os que a literatura ten exemplos de poemas dedicados aos soldados, aos exemplos de poemas dedicados aos soldados, aos labregos, aos mariñeiros, aos traballadores... labregos, aos mariñeiros, aos traballadores...

Hoxe, na literatura galega, e noutras, tamén Hoxe, na literatura galega, e noutras, tamén podemos atopar poemas dedicados a valorar o podemos atopar poemas dedicados a valorar o labor doméstico das mulleres ou a súa entrega ao labor doméstico das mulleres ou a súa entrega ao traballo no campo ou o seu importante papel como traballo no campo ou o seu importante papel como coidadoras da familia.coidadoras da familia. Pensades que todos este traballos son igual de Pensades que todos este traballos son igual de importantes que calquera outros e que por tanto importantes que calquera outros e que por tanto merecen, tamén, estar na literatura, ou onde sexa?merecen, tamén, estar na literatura, ou onde sexa?

A invisibilidade e o teito de cristal:A invisibilidade e o teito de cristal:

Por tanto, estamos empeñadas en valorizar o Por tanto, estamos empeñadas en valorizar o traballo e o papel da muller, é dicir en VISIBILIZAR traballo e o papel da muller, é dicir en VISIBILIZAR as mulleres, porque a situación que tiveron até o de as mulleres, porque a situación que tiveron até o de agora é unha situación de INVISIBILIDADE, é dicir, agora é unha situación de INVISIBILIDADE, é dicir, non se fala das mulleres como se non se visen. Hai non se fala das mulleres como se non se visen. Hai unha anécdota que lle acontece a unha escritora unha anécdota que lle acontece a unha escritora americana que exemplifica perfectamente que é a americana que exemplifica perfectamente que é a invisibilidade. invisibilidade.

Ao longo do século XX e en todo o planeta, Ao longo do século XX e en todo o planeta, podemos asistir á procura da independencia podemos asistir á procura da independencia económica da muller, á procura dun espazo propio, económica da muller, á procura dun espazo propio, da liberdade intelectual... Os exemplos son da liberdade intelectual... Os exemplos son diversos. Un dos máis rechamantes, pola obra que diversos. Un dos máis rechamantes, pola obra que produciu e por ser protagonista dunha biografía produciu e por ser protagonista dunha biografía tráxica que exemplificou a invisibilidade feminina, é tráxica que exemplificou a invisibilidade feminina, é o de Sylvia Plath.o de Sylvia Plath.

Na biografía que Na biografía que Linda Wagner-MartinLinda Wagner-Martin realiza realiza sobre a escritora (sobre a escritora (Sylvia PlathSylvia Plath, Barcelona, Circe, , Barcelona, Circe, 2001, páx. 202), lemos o testemuño dun crítico 2001, páx. 202), lemos o testemuño dun crítico literario que pon en evidencia até que punto as literario que pon en evidencia até que punto as mulleres eran invisíbeis para a sociedade mulleres eran invisíbeis para a sociedade americana dos anos 60:americana dos anos 60:

““Ted baixou a preparar o carriño mentres ela vestía Ted baixou a preparar o carriño mentres ela vestía ao bebé. Eu quedei un momento atrás ... Sylvia ao bebé. Eu quedei un momento atrás ... Sylvia entón volveuse a min, nada efusiva de súpeto.entón volveuse a min, nada efusiva de súpeto.-Alegroume moito que elixiras -Alegroume moito que elixiras aquelaquel poema – poema –díxome-. É un dos meus preferidos, aínda que ao díxome-. É un dos meus preferidos, aínda que ao parecer non lle gustaba a ninguén máis.parecer non lle gustaba a ninguén máis.Eu non entendía nada. Non sabía de que me estaba Eu non entendía nada. Non sabía de que me estaba falando. Deuse conta e aclaroumo.falando. Deuse conta e aclaroumo.-O que publicaches no -O que publicaches no ObserverObserver hai un ano. Sobre a hai un ano. Sobre a fábrica de noite.fábrica de noite.-¡Vállame Deus, mais se ti es Sylvia -¡Vállame Deus, mais se ti es Sylvia PlathPlath! –tocoume ! –tocoume a min abraiarme agora-. Ou!, síntoo. Si era un a min abraiarme agora-. Ou!, síntoo. Si era un poema precioso.poema precioso.“Precioso” non era o termo axeitado, mais ¿que “Precioso” non era o termo axeitado, mais ¿que outra cousa lle dis a unha xove ama de casa outra cousa lle dis a unha xove ama de casa intelixente?...”intelixente?...”

Actividades:Actividades:

Por que subliñan o apelido da escritora, Por que subliñan o apelido da escritora, Plath? Sería este o apelido que empregaba Plath? Sería este o apelido que empregaba habitualmente? Como valoras este feito?habitualmente? Como valoras este feito?

Cres que o mesmo crítico protagonista da Cres que o mesmo crítico protagonista da anécdota ten a visión axeitada de Sylvia anécdota ten a visión axeitada de Sylvia Plath ao considerala “unha ama de casa Plath ao considerala “unha ama de casa nova e intelixente”?nova e intelixente”?

Este texto ilustra o concepto de Este texto ilustra o concepto de invisibilidade feminina, como? .invisibilidade feminina, como? .

Invisibilidade:Invisibilidade:Termo que se utiliza para significar que as Termo que se utiliza para significar que as mulleres non receben a mesma atención mulleres non receben a mesma atención cós homes e que non están igualmente cós homes e que non están igualmente presentes na sociedade porque son presentes na sociedade porque son ignoradas.ignoradas.

Sobre a invisibilidade fala Sobre a invisibilidade fala Luísa VillaltaLuísa Villalta no no seguinte poema, subliña os fragmentos que seguinte poema, subliña os fragmentos que inciden neste tema.inciden neste tema.

Os teus pasos de home e os meusOs teus pasos de home e os meussempre se cruzan , ao non saber onde van.sempre se cruzan , ao non saber onde van.

Oblicuamente esvaes os ollos até a miña imaxeOblicuamente esvaes os ollos até a miña imaxeao ponto en que pergunto que é o que vesao ponto en que pergunto que é o que vesatravés do meu espello pesado como a soedade.através do meu espello pesado como a soedade.

Unha muller, contestas, e non mirasUnha muller, contestas, e non mirascomo me estraña ficar no ceo da tua voz vacia.como me estraña ficar no ceo da tua voz vacia. (...) (...)

Pergunto outra vez, a cada un que pasa,Pergunto outra vez, a cada un que pasa,se de verdade son unha muller, o que é iso,se de verdade son unha muller, o que é iso,se me enganaron sempre ou teño algun camiño.se me enganaron sempre ou teño algun camiño.

Todos os que me van cruzando non me acertan.Todos os que me van cruzando non me acertan.Sen embargo o que son, unha muller, ao cabo é todoSen embargo o que son, unha muller, ao cabo é todoo que sei de min no espello en que me levas.o que sei de min no espello en que me levas.

Para que aprenda a nova ti me apertasPara que aprenda a nova ti me apertascos brazos indecíbeis de ternuracos brazos indecíbeis de ternurado meu alimento á tua transcendéncia.do meu alimento á tua transcendéncia.

O meu camiño fixo-se-me extranxeiro, estou perdidaO meu camiño fixo-se-me extranxeiro, estou perdidanen meu, porque é teu, nen xa imaxe,nen meu, porque é teu, nen xa imaxe,porque non sei que levas no fardo do corazón.porque non sei que levas no fardo do corazón.

Pero se non me ves, es ti quen erra.Pero se non me ves, es ti quen erra.

Luísa Villalta, “Os teus pasos de home...”, Luísa Villalta, “Os teus pasos de home...”, RuídoRuído, 1995., 1995.

Teito de cristal:Teito de cristal:

Fai referencia a que as mulleres, Fai referencia a que as mulleres, sendo a maior parte da poboación e sendo a maior parte da poboación e estando igualmente preparadas, ou estando igualmente preparadas, ou máis, non ocupan cargos máis, non ocupan cargos importantes.importantes.

As mulleres na Universidade de As mulleres na Universidade de Santiago de CompostelaSantiago de CompostelaDe cada 100 estudantes 64 son mulleres.De cada 100 estudantes 64 son mulleres.

Aproban máis mulleres ca homes Aproban máis mulleres ca homes (44%/33%).(44%/33%).

Mais son menos as catedráticas cós Mais son menos as catedráticas cós catedráticos (12% de mulleres)catedráticos (12% de mulleres)

Fonte:Fonte: Senén Barro, Senén Barro, A USC ten nome de mullerA USC ten nome de muller , Discurso de apertura do curso , Discurso de apertura do curso académico 2006-2007, o 2 de outubro de 2006.académico 2006-2007, o 2 de outubro de 2006.

Sobre este concepto do teito de cristal fala este poema de Sobre este concepto do teito de cristal fala este poema de Xohana TorresXohana Torres..

PENÉLOPEPENÉLOPE

DECLARA o oráculo:DECLARA o oráculo:“QUE á banda do solpor é mar de mortos,“QUE á banda do solpor é mar de mortos,incerta, última luz, non terás medo.incerta, última luz, non terás medo.QUE ramos de loureiro erguen rapazasQUE ramos de loureiro erguen rapazasQUE cor malva se decide o acio.QUE cor malva se decide o acio.QUE acades disas patrias a vindima.QUE acades disas patrias a vindima.

QUE amaine o vento, beberás o viño.QUE amaine o vento, beberás o viño.QUE sereas sen voz a vela embaten.QUE sereas sen voz a vela embaten.QUE un sumario de xerfa polos cons.”QUE un sumario de xerfa polos cons.”

Así falou Penélope:Así falou Penélope:

“Existe a maxia e pode ser de todos.“Existe a maxia e pode ser de todos.¿A que tanto novelo e tanta historia?¿A que tanto novelo e tanta historia?EU TAMÉN NAVEGAR.”EU TAMÉN NAVEGAR.”

Tempo de RíaTempo de Ría, 1992, 1992

Actividades:Actividades:

Por que dicimos que propón rachar Por que dicimos que propón rachar ese teito de cristal? En que consistía ese teito de cristal? En que consistía a lenda de Penélope?a lenda de Penélope?

Que pensades vós?Que pensades vós?

PrincesasPrincesas::

QueroQueroabandonarabandonara vida mortaa vida mortadas princesasdas princesas

Lupe Gómez,Lupe Gómez, Levantar as tetas Levantar as tetas, 2004, 2004..

Actividades:Actividades:

Quen pode explicar este poema?Quen pode explicar este poema?A que se refire cando fala da vida morta A que se refire cando fala da vida morta

das princesas? Por que?das princesas? Por que?Que conto vos lembra este poema?Que conto vos lembra este poema?Neses contos as protagonistas que quedan Neses contos as protagonistas que quedan

durmidas porque se envelenan ou que durmidas porque se envelenan ou que morren son sempre mulleres?morren son sempre mulleres?

Pensa nun conto en que un príncipe sexa Pensa nun conto en que un príncipe sexa salvado por unha princesa.salvado por unha princesa.

As princesas durmidas que son espertadas As princesas durmidas que son espertadas polo príncipe simbolizan o papel sometido polo príncipe simbolizan o papel sometido da muller, que está durmida ou morta, é da muller, que está durmida ou morta, é dicir, sen vida, mentres non é salvada por dicir, sen vida, mentres non é salvada por un prícipe, un home. A muller cobra vida ao un prícipe, un home. A muller cobra vida ao pasar ás mans do home, o que vén pasar ás mans do home, o que vén simbolizar a absoluta dependencia do sexo simbolizar a absoluta dependencia do sexo masculino.masculino.

Se non hai ningún conto dun príncipe que Se non hai ningún conto dun príncipe que sexa salvado por unha princesa... haberá sexa salvado por unha princesa... haberá que escribilo?...que escribilo?...

... Maltratadas:... Maltratadas:

Nesa dependencia a muller pasou a Nesa dependencia a muller pasou a ser considerada un obxecto e a ser ser considerada un obxecto e a ser tratada como tal, por iso moitas tratada como tal, por iso moitas veces son vitimas de situacións veces son vitimas de situacións abusivas, como neste poema que abusivas, como neste poema que escribe escribe Marica CampoMarica Campo::

LapidadasLapidadas

Como ovellas que van ao matadeiro Como ovellas que van ao matadeirocamiñades a serdes lapidadascamiñades a serdes lapidadasen reas, silenciosas e humilladas,en reas, silenciosas e humilladas,baixo a mirada atenta do carneiro.baixo a mirada atenta do carneiro.

Que o voso sangue sexa o derradeiro Que o voso sangue sexa o derradeiroa mollar esas terras magoadasa mollar esas terras magoadaspolo integrismo cruel, polas brigadaspolo integrismo cruel, polas brigadasdunha fe que vos nega todo abeiro.dunha fe que vos nega todo abeiro.

¡Maldita sexa a man que tira a pedra! ¡Maldita sexa a man que tira a pedra!¡Maldito na semente e no futuro¡Maldito na semente e no futuroo nome dos que erguen ese muroo nome dos que erguen ese muro

sobre peitos que alentan! ¡Sexa a hedrasobre peitos que alentan! ¡Sexa a hedranai piadosa a cubrilas, nai que medranai piadosa a cubrilas, nai que medraa reclamar a vida en berro puro!a reclamar a vida en berro puro!

Publicado en www.bvg.udc.esPublicado en www.bvg.udc.es

Actividades:Actividades:

Sabedes en que lugares do mundo sucede Sabedes en que lugares do mundo sucede isto?isto?

Por que, por que lapidan as mulleres?Por que, por que lapidan as mulleres?Pensades que é moi inxusto?Pensades que é moi inxusto?Credes que deben recibir castigo?Credes que deben recibir castigo?Pensades que isto soamente sucede en Pensades que isto soamente sucede en

latitudes afastadas?latitudes afastadas?Sabedes que tamén aquí as mulleres son Sabedes que tamén aquí as mulleres son

vítimas de situacións de abuso? Se cadra ao vítimas de situacións de abuso? Se cadra ao lado de nós?lado de nós?

Lede os seguinte poemas de Lede os seguinte poemas de Medos RomeroMedos Romero..

Medos Romero, Medos Romero, O pozo da feridaO pozo da ferida, 2006, Deputación da Coruña., 2006, Deputación da Coruña.

Non me pareu naiNon me pareu naipara a intempériepara a intempériee o castigo,e o castigo,para a agonia en soedadepara a agonia en soedadedeste descampado.deste descampado.Non nacín, nai, para a torturaNon nacín, nai, para a torturada besta e o delírio.da besta e o delírio.Non, para berar sempreNon, para berar semprenon. non. Non nacín, nai, para ser cruzNon nacín, nai, para ser cruzdesta fria poceira.desta fria poceira.

A tristeza es ti, nesa violenciaA tristeza es ti, nesa violenciacoa que te adentras en min,coa que te adentras en min,brutal, como un can brutal, como un can

enlouquecido.enlouquecido.

A tristeza toda está nese A tristeza toda está nese xeitoxeito

inútil no que non me sabes inútil no que non me sabes amar.amar.

Tan só porque non me oes,Tan só porque non me oes,tal vez porque nin me tal vez porque nin me

escoitas.escoitas.

Actividades:Actividades:

Estes poemas lémbranvos algunha das Estes poemas lémbranvos algunha das noticias que oídes nos telexornais?, noticias que oídes nos telexornais?, comentádeas e sinalade como se reflicte comentádeas e sinalade como se reflicte esa situación nos poemas.esa situación nos poemas.

Comentemos os poemas.Comentemos os poemas.Este libro nace ante a desolación que Este libro nace ante a desolación que

experimentou a súa autora ao coñecerse o experimentou a súa autora ao coñecerse o asasinato dunha meniña chamada Erika, asasinato dunha meniña chamada Erika, se cadra lembrades o feito...se cadra lembrades o feito...

Unha tarefa de Unha tarefa de todos e todastodos e todas

Le o seguinte poema, identifica o seu Le o seguinte poema, identifica o seu tema e explica de que nos fala.tema e explica de que nos fala.

Quen escribiría un poema así? Unha Quen escribiría un poema así? Unha muller, un home?, neste século, no muller, un home?, neste século, no XIX?XIX?

ResopraResopraFol de lumeFol de lumeSeu corpo acendidoSeu corpo acendido

Hai só unha horaHai só unha horaAndaba María enorme nas agrasAndaba María enorme nas agrasSachando as patacasSachando as patacasAgora é unha balea varada na praiaAgora é unha balea varada na praiaUnha egua espantadaUnha egua espantadaUn furacán de desexosUn furacán de desexosE de augasE de augas

Pola boca das pernasPola boca das pernasMiña nai asoma a cabeza.Miña nai asoma a cabeza.

As mulleres emprenderon un traballo de As mulleres emprenderon un traballo de renovación da poesía asumindo o papel renovación da poesía asumindo o papel que lles correspondía tamén na literatura, que lles correspondía tamén na literatura, pois somos as mulleres as primeiras que pois somos as mulleres as primeiras que debemos loitar pola igualdade. debemos loitar pola igualdade.

Mais esta achega das escritoras incide Mais esta achega das escritoras incide tamén na literatura escrita por homes. tamén na literatura escrita por homes. Rafa VillarRafa Villar, o poeta autor de , o poeta autor de Casa ou Casa ou sombrasombra, chegou dicir que se identificaba , chegou dicir que se identificaba coas mulleres escritoras da súa xeración.coas mulleres escritoras da súa xeración.

Todo é máis doado se o facemos entre Todo é máis doado se o facemos entre todos e todas, e o certo é que que tamén todos e todas, e o certo é que que tamén para os homes e os nenos é necesaria a para os homes e os nenos é necesaria a igualdade entre homes e mulleres, pois a igualdade entre homes e mulleres, pois a igualdade contribuirá a unha sociedade igualdade contribuirá a unha sociedade máis xusta e, por iso, máis libre.máis xusta e, por iso, máis libre.

Hoxe en día, tamén na obra dos Hoxe en día, tamén na obra dos escritores atopamos a recuperación do escritores atopamos a recuperación do espazo para a muller, estes son algúns espazo para a muller, estes son algúns exemplos:exemplos:

Eduardo EstévezEduardo Estévez, , O caderno da O caderno da pequena difuntapequena difunta..

Carlos NegroCarlos Negro, , HélerisHéleris..Sechu SendeSechu Sende, , OdiseaOdisea..Vázquez PintorVázquez Pintor,, Lira.Lira.

O poema que lestes antes é un O poema que lestes antes é un exemplo: pertence ao libro exemplo: pertence ao libro As horas de As horas de MaríaMaría de de Paco SoutoPaco Souto, un fermoso libro , un fermoso libro en que nos deixa o legado da memoria en que nos deixa o legado da memoria dunha muller que sobreviviu a un dunha muller que sobreviviu a un tempo atroz, o da ditadura e a tempo atroz, o da ditadura e a posguerra, unha muller que foi quen de posguerra, unha muller que foi quen de sacar adiante a casa e a familia, como sacar adiante a casa e a familia, como moitas outras mulleres. moitas outras mulleres.

Tamén entre a poesía das décadas Tamén entre a poesía das décadas de 60 e 70 podemos atopar algún de 60 e 70 podemos atopar algún exemplo parello, é o caso do poema exemplo parello, é o caso do poema de de María SoliñaMaría Soliña, un poema que , un poema que recupera a memoria dunha muller recupera a memoria dunha muller torturada e asasinada inxustamente.torturada e asasinada inxustamente.

María SoliñaMaría SoliñaCelso Emilio FerreiroCelso Emilio Ferreiro cóntase entre cóntase entre os poetas que nos deixaron un retrato os poetas que nos deixaron un retrato feminino de singular importancia, é o feminino de singular importancia, é o caso do seu poema caso do seu poema María SoliñaMaría Soliña que que se basea na historia dunha muller de se basea na historia dunha muller de setenta anos que despois de perder a setenta anos que despois de perder a súa familia, o home e máis o irmán, súa familia, o home e máis o irmán, no ataque dos turcos a Cangas en no ataque dos turcos a Cangas en decembro de 1617, é acusada polo decembro de 1617, é acusada polo tribunal da Santa Inquisición de bruxa tribunal da Santa Inquisición de bruxa e xulgada como tal. e xulgada como tal.

Para saber máis...Para saber máis...

““As mulleres, igual que ocorrera na Coruña con María Pita, As mulleres, igual que ocorrera na Coruña con María Pita, defenden as costas dos ataques piratas e moitas veces son defenden as costas dos ataques piratas e moitas veces son violadas e torturadas, ademais de roubadas, nestes ataques. violadas e torturadas, ademais de roubadas, nestes ataques. Posteriormente a estes feitos varias das mulleres que organizaron Posteriormente a estes feitos varias das mulleres que organizaron a resistencia nas costas do Morrazo foron acusadas de bruxería a resistencia nas costas do Morrazo foron acusadas de bruxería ante o Tribunal da Inquisición. Unha delas sería María Soliño, ... A ante o Tribunal da Inquisición. Unha delas sería María Soliño, ... A Inquisición confiscaba, previamente aos xuízos, os bens das Inquisición confiscaba, previamente aos xuízos, os bens das persoas procesadas e partía sempre da base da culpabilidade, persoas procesadas e partía sempre da base da culpabilidade, tendo que ser a acusada a que demostrase a súa inocencia. tendo que ser a acusada a que demostrase a súa inocencia. Ademais, a denuncia ante a Inquisición podía ser anónima. Ademais, a denuncia ante a Inquisición podía ser anónima.

María Soliña, xunto con outras compañeiras, foi encarcerada, María Soliña, xunto con outras compañeiras, foi encarcerada, torturada; os seus bens foron confiscados polo Santo Oficio e ela torturada; os seus bens foron confiscados polo Santo Oficio e ela condenada por bruxería. Malia que é certo que non foi queimada condenada por bruxería. Malia que é certo que non foi queimada viva, como moitas outras mulleres desa época, a loucura, a fame viva, como moitas outras mulleres desa época, a loucura, a fame e a miseria foron as que remataron coa súa vida; pasou a e a miseria foron as que remataron coa súa vida; pasou a converterse no símbolo do sufrimento do pobo, e moi converterse no símbolo do sufrimento do pobo, e moi especialmente das mulleres, perante o poder e o despotismo.”especialmente das mulleres, perante o poder e o despotismo.”

Fonte: Fonte: Álbum de mulleres do Consello da Cultura Galega (http://www.culturagalega.org/album/)

Polos camiños de CangasPolos camiños de Cangasa voz do vento xemía:a voz do vento xemía:ai, que soliña quedache, ai, que soliña quedache, María Soliña.María Soliña.Nos areales de Cangas,Nos areales de Cangas,muros de noite se erguían:muros de noite se erguían:ai, que soliña quedache, ai, que soliña quedache, María Soliña.María Soliña.As ondas do mar de CangasAs ondas do mar de Cangasacedos ecos traguían:acedos ecos traguían:ai, que soliña quedache, ai, que soliña quedache, María Soliña.María Soliña.As gueivotas sobre CangasAs gueivotas sobre Cangassoños de medo tecían:soños de medo tecían:ai, que soliña quedache, ai, que soliña quedache, María Soliña.María Soliña.Baixo os tellados de CangasBaixo os tellados de Cangasanda un terror de auga fría:anda un terror de auga fría:ai, que soliña quedache, ai, que soliña quedache, María Soliña.María Soliña.

Agora tócanos a nósAgora tócanos a nós..

Elixide un tema, algúns dos que Elixide un tema, algúns dos que estivemos falando, e deixade voar as estivemos falando, e deixade voar as vosas palabras e a vosa emoción. vosas palabras e a vosa emoción. Como unha canción que vos nacese Como unha canción que vos nacese das mans, escribide o voso propio das mans, escribide o voso propio poema.poema.

BibliografíaBibliografía

A.A.V.V., Álbum de mulleres do Consello da Cultura Galega, http://www.culturagalega.org/album

Armas García, Celia Mª, Armas García, Celia Mª, As mulleres escritoras (1860-1870). O xenio de Rosalía, As mulleres escritoras (1860-1870). O xenio de Rosalía, Compostela, Laiovento, 2002Compostela, Laiovento, 2002

Blanco, Carme, Blanco, Carme, Literatura galega da muller, Literatura galega da muller, Vigo, Xerais, 1991Vigo, Xerais, 1991 Barro,Senén, Barro,Senén, A USC ten nome de mullerA USC ten nome de muller , Discurso de apertura do curso académico 2006-2007, o 2 de outubro de 2006. , Discurso de apertura do curso académico 2006-2007, o 2 de outubro de 2006.

Bermúdez Pérez, SilviaBermúdez Pérez, Silvia, “Días para a memoria, días para a loita!”, 2005, , “Días para a memoria, días para a loita!”, 2005, www.www.galizaciggalizacig..comcom García Negro, Mª P., Gómez Sánchez, A. e Rodríguez Sánchez, F. (ed.), García Negro, Mª P., Gómez Sánchez, A. e Rodríguez Sánchez, F. (ed.), Literatura feminina e feminista da segunda metade do século XIX. AntoloxíaLiteratura feminina e feminista da segunda metade do século XIX. Antoloxía, Vigo, , Vigo, AS-PG, 1996.AS-PG, 1996.

Macedo, Ana Gabriela; Amara, Ana Luísa Amaral (ed.)Macedo, Ana Gabriela; Amara, Ana Luísa Amaral (ed.) Dicionário da crítica feminista Dicionário da crítica feminista Porto, Ediçoes Afrontamento, 2005Porto, Ediçoes Afrontamento, 2005

Miranda, Anisia, Miranda, Anisia, Mitos e lendas da vella GreciaMitos e lendas da vella Grecia, Sada, Edicións do Castro, 1985., Sada, Edicións do Castro, 1985. Vicente López Soto,Vicente López Soto, Diccionario de autores, obras y personajes de la literatura griega Diccionario de autores, obras y personajes de la literatura griega, ,

Barcelona, Editorial Juventud, 1984Barcelona, Editorial Juventud, 1984 VillaltaVillalta,, Luisa, Luisa, “Por qué os homes non nos len? (A difícil homologación da literatura “Por qué os homes non nos len? (A difícil homologación da literatura

escrita por mulleres)”,escrita por mulleres)”, en Doce ensaios arredor de Virginia Wollf, en Doce ensaios arredor de Virginia Wollf, Wagner-Martin , Linda, Wagner-Martin , Linda, Sylvia PlathSylvia Plath, Barcelona, Circe, 2001., Barcelona, Circe, 2001. Woolf, Virginia, Woolf, Virginia, Un cuarto de seuUn cuarto de seu, Santiago de Compostela, Xunta de Galicia e Sotelo , Santiago de Compostela, Xunta de Galicia e Sotelo

Branco, 2005.Branco, 2005.