Kagawaran ng EdukasyonRepublika ng Pilipinas

Araling Panlipunan

Grado 7Mga Saksi ng

Kasaysayang Pilipino

Modyul sa Modyul sa PagkatutoUna at Ikalawng Markahan

Maria Serena I. Diokno, PhD

Maria Bernadette L. Abrera, PhDMaria Luisa T. Camagay, PhD

Jely A. GalangRuel V. Pagunsan

Rhodalyn C. Rhodalyn C. Wani-Obias

2012

!

! 1

Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang Espanyol

Modyul 1 Pagpapakilala sa Primaryang Sanggunian Gawain 1. Kahulugan ng primarya at sekundaryang sanggunian

2. Limitasyon ng mga sanggunian 3. Kaugnayan at kahalagahan ng primaryang sanggunian

Oras Lima (5)

MODYUL SA PAGKATUTO

Pangkalahatang Ideya

Paano natin nalalaman ang mga nangyari at nangyayari? Sa sarili nating buhay, umaasa tayo sa iba-ibang pinagmumulan ng impormasyon katulad ng personal na liham, email o text sa cell phone, litrato, at kwento ng kaklase o kaibigan. Tungkol naman sa nagaganap o naganap sa bansa, umaasa tayo sa dyaryo, telebisyon at radyo para sa balita, o kaya sa kwento ng ating mga magulang at guro. Lahat ng mga ito ay sanggunian ng impormasyon na ating ginagamit upang maunawaan ang isang isyu o pangyayari, magdesisyon tungkol sa isang bagay, at lumahok sa iba’t ibang gawain sa bahay, paaralan, at lipunan. Tatalakayin nitong modyul ang mga uri, anyo, limitasyon at kahalagahan ng mga sanggunian sa araw-araw na buhay at sa kasaysayan.

Anuman ang natitira mula sa nakaraan, katulad ng sulat o larawan, ay

itinuturing na primaryang sanggunian, maging sa personal na buhay o sa buhay ng bansa. Bilang bakas ng nakaraan, ang primaryang sanggunian ay katibayan na may nangyari. Kung wala ang sangguniang ito, hindi natin matitiyak na may naganap, saan at kailan ito naganap, kung ano ang nangyari at kung sino ang naroroon.

Dahil ang primaryang sanggunian ay gawa ng aktuwal na saksi ng

pangyayari, nagbibigay ito ng buhay at kulay sa kasaysayan. Halimbawa, sa liham, talaan sa araw-araw (diary), larawan, awit o dyaryo, nararanasan, nararamdaman o nakikita ang damdamin at kaisipan ng mga gumanap at ang kapaligiran ng kanilang panahon. Kung gayon, ang pag-aaral ng kasaysayan gamit ang primaryang sanggunian ay nagdudulot ng sariwa, bago o naiibang pagkakaunawa sa nakaraan na hindi kadalasang nakukuha sa teksbuk at ibang libro.

Sa taong ito, pag-aaralan mo ang iba’t ibang primaryang sanggunian upang lalong maunawaan ang kasaysayan ng Pilipinas.

!

! 2

Gawain 1. Kahulugan ng Primarya at Sekundaryang Sanggunian

1. Paano mo nalalaman ang nangyari o nangyayari sa buhay? Isipin ang lahat ng paraan at ibahagi ito sa klase. Halimbawa, paano mo nalaman na may ikinasal na kamag-anak, o nanalo si Manny Pacquiao sa laban sa Las Vegas, o itinatag ang Katipunan? Isulat ang sagot sa patlang.

2. Tingnan ang lahat ng mga sagot. Maaari bang ikategorya ang mga ito ayon sa kung ang pangyayari ay direktang nasaksihan o nabalitaan sa iba? Gamitin ang organizer sa ibaba.

3. Ang nakasaksing pinagmulan ng impormasyon ay tinatawag na primaryang sanggunian, samantalang ang pinagmulan ng impormasyong galing sa iba ay sekundaryang sanggunian.

Nasaksihan

Nalaman sa iba

!

! 3

4. Alin sa mga sanggunian sa ibaba ang primarya at sekundarya? Lagyan ng tsek ang nararapat na kolom.

Sanggunian Primarya Sekundarya Bandila History of the Filipino People, aklat ni Teodoro Agoncillo, historyador

Pahayagan Litrato Artikulo ni Ambeth Ocampo, historyador, tungkol kay Rizal

5. Makikita sa mga halimbawa sa itaas na iba-iba ang anyo ng mga primaryang sanggunian, kung ito ay pasulat, pasalita, nakalarawan at iba pa. Tingnan ang mga anyo at halimbawa sa ibaba at magdagdag ng iyong halimbawa.

Anyo ng Sanggunian

Halimbawa Iba pang Halimbawa

Nakasulat dyaryo Pasalita teyp ng talumpati Biswal litrato Awdyo-biswal pelikula Digital email Kumbinasyon ng mga ito

talaang may larawan

Uri ng Sanggunian

Primarya Salaysay ng taong nakasaksi ng

pangyayari

Sekundarya Salaysay ng isang di nakasaksi ng

pangyayari ngunit nalaman ito mula sa isang saksi o sa sekundaryang

sanggunian

!

! 4

6. Para sa historyador, pinakamahalaga ang impormasyong galing sa isang saksi dahil direkta nitong nakita o naranasan ang pangyayari.

Gawain 2. Limitasyon ng mga Sanggunian

1. Bagamat ang isang sanggunian ay pinagmulan ng impormasyon, ito ay may limitasyon. Isipin, halimbawa, na manunuod ang klase ng isang konsyerto, laro ng basketbol, o pista ng bayan—kung gayon, lahat ng estudyante ay primaryang sanggunian. Talakayin sa iyong pangkat ang sumusunod na tanong.

a. Pare-pareho kaya ang isasalaysay ng lahat tungkol sa pangyayari? b. Ano ang mga salik na makaaapekto sa pagbuo ng salaysay ng

bawat isa? Ilista ang mga salik na ito.

2. Iulat ang sagot sa klase. Base sa mga sagot, ano ang nakikita mong limitasyon ng primaryang sanggunian?

Mga Limitasyon ng Primaryang Sanggunian a. Hindi gaanong naalala ng saksi ang mga detalye ng pangyayari b. c. d.

Primaryang Sanggunian

• Katibayan ito na may naganap dahil nandoon o naranasan mismo ng saksi (may-akda) ang nangyari.

Sekundaryang Sanggunian

• Kwento ito base sa sinulat o sinabi ng iba at hindi ng nakasaksi mismo.

a. kung saan ako nakapwesto (sa bandang harapan, malayo, sa likod ng malaking sound system, poste o matangkad na tao).

b. c. d.

!

! 5

3. Ngayon isipin naman na hindi ka nakapanuod ng konsyerto, laro o pista at nakibalita ka lamang sa isang nakapanuod—samakatuwid, ikaw ay sekundaryang sanggunian. Ipalagay na isa lang sa klase ang nakapanuod ng naganap. Isusulat niya ang kanyang salaysay at malalaman mo ang nangyari sa isa sa dalawang paraan:

• Mula sa kwento ng kaklaseng nakapanuod (primaryang sanggunian) • Mula sa salaysay ng kaklaseng nakuwentuhan (sekundaryang

sanggunian) 4. Sumama sa grupong iaatas ng iyong guro.

a. Pangkat A—grupong mananatili sa silid: Pakinggan ang kwento ng nakapanuod ng pangyayari.

b. Pangkat B—grupong lalabas ng silid habang nakikinig ang pangkat A sa kwento ng saksi.

5. Pagkatapos marinig ng Pangkat A ang salaysay ng saksi, bumalik

ang Pangkat B sa klase. Pakinggan ng lahat ang salaysay mula sa Pangkat A. 6. Ngayon pakinggan naman ang salaysay ng saksi at ikumpara mo

ito sa salaysay ng Pangkat A. Pareho ba ang kwento ng saksi at ng Pangkat A? Bakit pareho (o magkaiba)?

7. Kung gayon, ano ang mga limitasyon ng sekundaryang sanggunian?

Ilista ang mga ito sa ibaba.

Mga Limitasyon ng Sekundaryang Sanggunian a. Lahat ng mga limitasyon ng mga primaryang sanggunian + b. Maaaring binago ng may-akda ng sekundaryang sanggunian ang detalye ng

pangyayari c. d.

!

! 6

8. Bukod sa nabanggit na limitasyon ng primarya at sekundaryang sanggunian, mayroon ding mga limitasyon na may kinalaman sa pangangalaga at pagpapanatili ng mga sanggunian. Tingnan ang mga limitasyon sa ibaba at magbigay ng halimbawa ng sanggunian sa bawat limitasyon.

9. Paano makaaapekto ang mga limitasyong ito sa pag-aaral ng

nakaraan? Magbigay ng isang epekto.

Dahil dito, mahalagang pangalagaan ang primaryang sanggunian.

Hindi tumatagal, madaling masira o mapunit:

Nabubura:

Kadalasang itinatapon:

Nawawala:

Nasunog, nabasa:

Kumukupas ang kulay:

Kinain ng insekto:

Nasa ibang bansa o malayong lugar:

!

! 7

Gawain 3. Kaugnayan at Kahalagahan ng Primaryang Sanggunian 1. Isipin ang sumusunod na scenario.1

Nais malaman ng historyador sa darating na siglo ang buhay ng kabataang Pilipino ngayon: kung anu-ano ang hilig at lifestyle (uri ng pananamit, paboritong pagkain, libangan), ang karanasan sa pamilya, paaralan, mga kaibigan, pagtingin sa relasyon o ugnayang panlipunan, mga paniniwala at pangarap sa buhay, mga personal na problema, at ang pagtingin sa pag-aaral, trabaho, at ibang aspeto ng buhay.

2. Bagamat babasahin ng historyador ang mga nasulat na ng ibang

mga historyador tungkol sa kabataang Pilipino, ang pag-aaral ng kasaysayan ay base sa mga primaryang sanggunian.

3. Maglista ng primaryang rekord o sanggunian tungkol sa kabataan.

a. Text message b. c. d. e.

4. Sumali sa isang pangkat upang gawin ang sumusunod.

a. Basahin ang mga sagot ng iyong kagrupo at pumili ng

sangguniang nagbibigay ng pinakamahalaga o pinakamaraming impormasyon sa historyador tungkol sa buhay ng kabataan.

1 Halaw ito sa “Seeing Myself in the Future’s Past” ni Ruth W. Sandwell, “Using Primary Documents in Social Studies and History,” p. 299 <http://www.learnalberta.ca/ content/sspp/html/pdf/using_primary_documents_in_social_studies_and_history.pdf> Accessed November 2011.

Anu-ano ang mga sinusulat o nililikha ninyo, o ibang rekord tungkol sa inyo, na maaaring gamitin ng historyador ng siglo-22 bilang primaryang sanggunin tungkol sa kabataang Pilipino ngayon?

!

! 8

b. Sagutin ang tsart sa ibaba.

Sanggunian

Ano ang matututunan ng

historyador tungkol sa akin?

Ano ang mahihinuha ng historyador

tungkol sa buhay ng mga kabataan?

Ano ang limitasyon ng sanggunian?

c. Alalahanin ang kaibahan ng pagkuha at paghinuha ng impormasyon.

Halimbawa, isinulat mo sa iyong diary na buwan-buwan kang nanunuod ng sine, samantalang wala kang halos binanggit na ibang libangan. Mahihinuha ng mambabasa na libangan mo ang panonood ng sine kahit hindi mo ito direktang sinabi.

d. Pagbalik-aralan ang mga limitasyon ng primaryang sanggunian na

tinalakay sa Gawain 2 upang masagot ang huling kolum ng tsart.

Pagkuha ng impormasyon • Kapag direkta itong isinasaad ng sanggunian

Paghinuha ng impormasyon • Kapag hindi ito direktang isinasaad, kung kaya kailangang bumuo ng konklusyon hango sa impormasyon

!

! 9

5. Matapos buuin ng pangkat ang tsart, ibahagi ito at talakayin ang kahalagahan ng mga primaryang sanggunian sa sariling buhay.

6. Kung iba-iba ang mga primaryang sangguniang pinagmulan ng impormasyon tungkol sa buhay ng tao, ganoon din ang mga primaryang sanggunian ng kasaysayan. Isulat sa graphic organizer ang primaryang sanggunian na mapagkukunan ng impormasyon tungkol sa Pilipinas.

7. Bilang takdang-aralin, sumulat ng isang pahinang salaysay tungkol

sa sarili. Gumamit ng tatlong primaryang sanggunian at tukuyin ang mga ito.

Pagtukoy ng Sanggunian Pangalan ng may-akda, pamagat, detalye ng publikasyon kung nilimbag ang sanggunian (saan nilimbag, sino ang naglimbag at kailan)

8. Tingnan ang rubric ng pagmamarka bilang gabay sa pagsulat ng

iyong salaysay.

• Estadistika, datos tungkol sa ekonomiya

• Bilang ng populasyon

• Patakaran at tuntunin ng pamahalaan

• Lokasyon ng mga lugar

• Ang nagaganap araw-araw

• Pamumuhay ng tao at ugnayan sa lipunan

! !10

Rubric p

ara

sa s

alay

say

ng a

king

buh

ay (Ta

kdan

g-aralin sa

Gawa

in 3

)

MAH

USA

Y SA

PAT

KAUNT

I KU

LANG

PAGGAMIT NG SANGGUNIAN

Laha

t ng

san

ggun

ian

ay p

rimarya

; sa

ri-sa

ri at

nagk

akau

gnay

an

g mga

ito. Mah

alag

a at m

aram

i an

g im

porm

asyo

ng kinu

ha,

kung

ka

ya

malam

an a

ng salay

say.

Laha

t ng

sa

nggu

nian

ay

prim

arya

; sa

pat

ang

impo

rmas

yong

kinuh

a.

Gumam

it ng

isa

o da

lawa

laman

g na

prim

arya

ng

sang

gunian

. Ka

unti

ang

impo

rmas

yong

kinuh

a.

Gumam

it ng

sek

unda

rya

sa h

alip

na p

rimarya

ng s

angg

unian. K

aunti

ang

datos

na n

akuh

a o

hind

i ito

mah

alag

a, ku

ng ka

ya maram

ing

puwa

ng a

ng salay

say.

NILALAMAN

May

aman

an

g sa

lays

ay;

maram

i an

g de

talye

at

halim

bawa

. Na

ituho

g na

ng

maa

yos

ang

maram

ing

impo

rmas

yon

tung

kol sa

sa

rili.

Mah

alag

a an

g im

porm

asyo

n tung

kol sa

sarili.

Sapa

t an

g nilalaman

ng

sa

lays

ay,

baga

mat

may

roon

pa

ng ka

ragd

agan

g im

porm

asyo

n na

maa

aring

mag

paya

man

dito

.

Kaka

unti

laman

g an

g de

talye

at

impo

rmas

yong

inila

had

sa

salays

ay.

Paulit-ulit

ang

mga

ha

limba

wa.

Halos wa

lang

lam

an a

ng salay

say.

PAG-AYOS NG DATOS

Lohika

l an

g takb

o ng

sa

lays

ay;

mah

usay

an

g pa

g-orga

nisa

ng

da

tos.

Kone

ktad

o an

g mga

talata

at m

aayo

s an

g pa

gkab

uo n

g mga

pa

ngun

gusa

p.

Maa

yos

ang

pag-orga

nisa

ng

im

porm

asyo

n, ng

unit

may

ila

ng

talata na

maa

ari

pang

ay

usin

upan

g mag

ing

mas

mag

kaka

ugna

y an

g im

porm

asyo

n.

May

ila

ng

talata

na

hind

i mag

kaka

ugna

y.

Patalon-talon

ang

mga

ide

ya.

Mag

ulo

ang

pagk

akaa

yos

ng

datos;

hind

i su

nud-su

nod

ang

mga

idey

a at wa

lang

ko

neksyo

n an

g mga

talata.

PAGSULAT

Mah

usay

an

g pa

gsulat;

mak

ulay

an

g pa

glalaraw

an

at

tama

ang

pagg

amit

ng m

ga s

alita

. Su

mun

od

sa mga

tuntun

in ng

ep

ektib

ong

pags

ulat;

minor

lang

an

g pa

gkak

amali.

Sumun

od sa

mga

tuntun

in ng

ep

ektib

ong

pags

ulat a

t tama

ang

pagb

uo n

g mga

pan

gung

usap

at

talata;

ngun

it may

ila

ng

kapa

nsin-pan

sing

pag

kaka

mali.

Maram

ing

aspe

to ng

pa

gsulat

ang

kaila

ngan

g iwas

to a

t da

hil

dito,

mah

irap

basa

hin

ang

salays

ay.

Hind

i na

kabu

o ng

talata;

mismo

ang

mga

pa

ngun

gusa

p ay

hind

i bu

o o

mali an

g pa

gkak

abuo

.

TALAAN NG SANGGUNIAN

Kumpleto

ang

talaan

ng

mga

sa

nggu

nian

at tama

ang

pagtuk

oy

ng m

ga ito.

Kumpleto

ang

talaan

ng

mga

sa

nggu

nian

, ba

gamat may

ila

ng

pagk

ukulan

g sa

pa

gtuk

oy

ng

sang

gunian

.

Hind

i ku

mpleto

ang

talaan

ng

mga

sa

nggu

nian

at/o

may

pa

gkak

amali

sa

pagtuk

oy

ng

sang

gunian

.

Hind

i inilista

ang

mga

ginam

it na

sa

nggu

nian

.

!

! 11

Kaugnayan sa mga Susunod na Modyul

1. Sa taong ito, pag-aaralan ang kasaysayan ng Pilipinas sa pamamagitan ng mga saksi, katulad ng mga naunang Pilipino, prayleng Espanyol, opisyal na Espanyol at Amerikano, manunulat, mga lumaban para sa kalayaan ng bayan at iba pa, mula sa iba-ibang panahon. Katulad ng tinalakay sa unang gawain, iba-iba ang anyo ng primaryang sanggunian:

a. Nakasulat b. Pasalita c. Biswal d. Awdyo-biswal e. Kumbinasyon ng mga ito

2. Katulad ng mga limitasyon ng sanggunian tungkol sa sariling buhay,

ang mga primaryang sanggunian ng kasaysayan ay mayroon ding mga limitasyon. Pagbalik-aralan ang mga limitasyong tinalakay sa mga naunang gawain.

3. Bilang pagtatapos, alalahanin ang kahalagahan ng mga primaryang

sanggunian.

Katibayan ito na may naganap, saan at kailan, kung ano ang nangyari, at kung sino ang naroon.

Nagdudulot ito ng sariwa, bago, o naiibang pagkakaunawa ng nakaraan.

Nagbibigay ito ng buhay at kulay sa kasaysayan sa pamamagitan ng kaisipan at damdamin ng mga saksi.

!

! 12

Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang Espanyol

Modyul 2 Ang Bangang Manunggul at mga Sinaunang Paniniwala Gawain 1. Ano ang artefact?

2. Mga katangian ng bangang Manunggul 3. Simbolismo ng banga 4. Mga sinaunang paniniwala

Oras Lima (5)

MODYUL SA PAGKATUTO

Pangkalahatang Ideya Tinatalakay sa modyul na ito ang sinaunang paniniwala ng mga Pilipino sa pamamagitan ng artefact at mga nakasulat na sanggunian. Ang artefact ay bagay na nilikha ng tao para sa iba-ibang gamit. Sa kasaysayan, mahihinuha mula sa artefact ang kalagayan, kapaligiran, kultura at pamamalakad ng isang lipunan. Ang artefact ay primaryang sanggunian. Upang maunawaan ang paniniwala ng mga sinaunang Pilipino, susuriin ang bangang Manunggul, isang artefact ng panahong Neolitiko na natagpuan sa kwebang Manunggul, Lipuun Point, Quezon, Palawan. Nagpapakita ito ng mga katutubong paniniwala. Base sa mga isinulat ng mga Espanyol na nanirahan sa Pilipinas noong ika-16 siglo, malalaman ang iba pang paniniwala at ang kahalagahan nito sa buhay ng sinaunang Pilipino.

Layunin ng modyul na maunawaan mo ang kahulugan at kahalagahan ng artefact sa kasaysayan, ang saysay ng bangang Manunggul, at ang sinaunang paniniwala ng mga Pilipino

!

! 13

Gawain 1. Ano ang Artefact? 1. Tingnan ang sumusunod na larawan at isulat kung ano at para saan ang bawat bagay.

Ano ito? Para saan ito?

!

! 14

Ano ito? Para saan ito?

2. Lahat ng mga bagay na ito ay artefact. Likha ito ng tao para sa partikular na gamit. Magbigay ng mga halimbawa ng artefact na ginagamit sa iba-ibang panahon para sa iba-ibang gawain.

Gamit sa Panahon ng iyong lolo’t lola

Panahon mo

Pang araw-araw na buhay

Ritwal o relihiyon Komunikasyon Silid-aralan

!

! 15

3. Pansinin mula sa mga sagot na may mga artefact na hindi na ginagamit ngayon at mayroon ding ginagamit pa hanggang sa kasalukuyan. Sinasalamin ng artefact ang pagbabago at pananatili sa buhay ng tao at lipunan. Pagbalik-aralan ang naunang modyul tungkol sa primaryang sanggunian. Bakit primaryang sanggunian ang artefact? Ang artefact ay primaryang sanggunian dahil ___________________________

4. Samakatuwid:

! • Makikita sa artefact ang teknolohiya at kakayahan ng tao. • May napapaloob na simbolo ang artefact na nagpapahiwatig

ng kahulugan. • Sa pag-aaral ng artefact, mauunawaan ang kalagayan ng

lipunan. • Mahihinuha mula sa artefact ang kaugalian, tradisyon, at

paniniwala ng lipunan.

!

! 16

Gawain 2. Mga Katangian ng Bangang Manunggul

Ang Bangang Manunggul

http://philippinemuseum.org

1. Isang artefact ang natagpuan sa kweba ng Manunggul, sa Lipuun Point, munisipyo ng Quezon sa Palawan at tinatayang ginawa noong humigit-kumulang 2,000 taong nakalipas. Ito ang tinatawag na bangang Manunggul at sa kasalukuyan ay nasa pangangalaga ng Pambansang Museo ng Pilipinas. Tingnan ang mapa sa susunod na pahina at ang mga larawan ng banga. Pansining mabuti ang mga katangian ng banga.

!

! 17

Lokasyon ng kweba ng Manunggul, Lipuun Point, Quezon, Palawan

http://philmuseum.ueuo.com/nm_museum/nmbranch/tabon.html

http://docgelo.wordpress.com http://balanghay.multiply.com

!

! 18

2. Sa kanyang disenyo at pagkakagawa, itinuturing ang bangang Manunggul na isa sa pinakamaganda at pinakamahusay na banga sa kanyang panahon sa buong Timog Silangang Asya.

3. Ilarawan ang iyong mga napansin, gamit ang gabay sa ibaba. Buo ba ang banga?

Ano ang hugis nito?

May mga butas ba sa katawan ng banga?

Ano ang itsura ng takip?

Ano ang disenyo sa katawan ng banga?

Ilan ang nakasakay sa bangka? Ano ang ayos ng mga nakasakay?

Ano ang masasabi mo tungkol sa kakayahan ng mga sinaunang Pilipino?

4. Ibahagi mo sa klase ang iyong mga sagot. 5. Upang maunawaan ang sinasagisag ng bangang Manunggul at ang

gamit nito, basahin ang sipi sa susunod na pahina bilang takdang-aralin. Ito ay mula sa ”Customs of the Tagalogs,” ang salaysay ni Fr. Juan de Plasencia, isang paring Pransiskano na nanirahan sa Katagalugan mula noong 1578 hanggang sa kanyang kamatayan noong 1590 sa Liliw, Laguna. Sa salaysay na ito, itinala ni Fr. Plasencia ang maraming mga sinaunang paniniwala at kaugalian ng mga Pilipino.

!

! 19

! The manner of burying the dead was as follows: The deceased was buried beside the house, and if he were a chief, he was placed beneath a little house or porch which they constructed for this purpose. Before interring him, they mourned him for four days, and afterward laid him on a boat which served as a coffin or bier, placing him beneath the porch ….

Fr. Juan de Plasencia, OSF, “Customs of the Tagalogs,” Blair and Robertson (eds.), The Philippine Islands 7: 194.

Glosari

" Bier … kabaong o ataul

Deceased … ang namatay Inter … ilibing

Mourn … magluksa Porch … balkon

Suriin ang sipi at sagutin ang sumusunod bilang takdang aralin.

MAY-

AKD

A

a. Kailan isinulat ang dokumento?

b. Sino ang sumulat? c. Paano niya kaya ito

nalaman?

d. Bakit kaya siya interesado sa paraan ng paglilibing?

NILAL

AMAN

a. Saan inilibing ang bangkay?

b. Kaagad bang inilibing ang isang namatay na tao?

c. Saan inilagay ang bangkay

upang ilibing?

!

! 20

Gawain 3. Simbolismo ng Banga

1. Ibahagi ang iyong mga sagot sa takdang-aralin.

2. Ano sa sipi ni Plasencia ang nagpapahiwatig ng gamit ng banga? Iugnay ito sa disenyo ng takip ng banga.

Mahihinuha sa sipi na ang bangang Manunggul ay ginamit bilang

3. Makukumpirma ang iyong hinuha sa sumusunod na impormasyon.

Natuklasan ang bangang Manunggul noong 1962 ng mga arkeyologo. Nang binuksan nila ito, natagpuan nila ang mga buto ng isang tao sa loob ng banga. Ang banga ay may taas na 66.5 sentimetro, o humigit kumulang sa dalawang talampakan.

4. Bakit maliit ang sukat ng banga? Kasya kaya rito ang buong

katawan ng tao? Bagamat maaaring isang bata ang inilagay sa loob ng banga dahil sa maliit na sukat nito, sa katunayan, ang nakalibing ay hindi bata. Ito ay sa dahilang ang bangang Manunggul ay ginamit para sa pangalawang libing.

a. Dalawa ang proseso ng paglilibing sa sinaunang panahon.

Unang paglibing Paglibing sa kamamatay na tao Pangalawang paglibing

Paglibing sa mga buto ng tao pagkalipas ng isang taon o higit pa

b. Sa kwebang Manunggul ay natagpuan din ang mas

malalaking banga para sa unang paglibing, na halos doble o higit pa ang taas kaysa sa banga para sa pangalawang paglibing.

c. Bukod sa mga Pilipino, mayroon ding mga grupo ng tao sa

ibang bahagi ng daigdig na dati ring nagsasagawa ng una at pangalawang paglibing.

!

! 21

5. Sumali sa isang grupo. Tingnan muli ang disenyo sa takip ng bangang Manunggul.

a. Pansinin ang sumusunod:

• Ang kilos na ipinapakita sa disenyo • Sino ang kumikilos • Ang pagkaposisyon ng mga kumikilos • Saan sila nakasakay • Ang alon sa katawan ng banga

b. Lahat ng ito ay simbolo na may kahulugan. Ganito ang mga

artefact, hindi katulad ng mga nakasulat na dokumento gaya ng sipi na binasa mo, na may direktang isinasaad. Ano ang kabuuang kahulugan ng mga simbolo sa itaas?

Gawain 4. Mga Sinaunang Paniniwala

1. Bukod sa sinaunang paniniwala sa paglibing, pag-aaralan mo ang ilan pang mga paniniwala. Tatayain mo rin ang pananatili o pagbabago ng mga ito sa kasalukuyan.

2. Sumali sa grupong inatasan ng guro, basahin ang itinakdang sipi, at sundin ang panuto. 3. Para sa Grupo 1 at 2, suriin ang sipi mula kay Miguel Loarca. Si Loarca ay isa sa mga unang sundalong Espanyol na nanirahan sa Pilipinas. Isinalaysay niya sa hari ng Espanya ang mga isla ng Pilipinas, ang populasyon, mga produkto, ugali at gawi ng kanilang bagong sakop na teritoryo.

!

! 22

! Sipi #1. Paniniwala sa papel ng taong sumakabilang buhay In some places, and especially in the mountain districts, when the father, mother, or other relative dies, the people unite in making a small wooden idol, and preserve it. Accordingly there is a house which contains one hundred or two hundred of these idols. These images also are called anitos; for they say that when people die, they go to serve the Batala. Therefore they make sacrifices to these anitos, offering them food, wine, and gold ornaments; and request them to be intercessors for them before the Batala, whom they regard as God.

Miguel de Loarca, “Relation of the Philippine Islands,” 1582, sa Blair at Robertson 5: 173, 175

Glosari

" Anito … ispiritu

Intercessor … tagapamagitan Ornament … palamuti

a. Para sa Grupo 1, talakayin ang sumusunod na tanong at isulat ang sagot sa manila paper. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot.

Sinaunang Panahon

• Ayon kay Loarca, ano ang

ugnayan ng mga ninuno kay Bathala?

• Bakit iginalang ang mga patay?

• Paano ipinakita ang paggalang?

Sa Kasalukuyan

• Ano ang tingin ninyo sa papel ng mga ninuno?

• Iginagalang pa ba ang mga sumakabilang buhay?

• Bakit at paano?

b. Para sa Grupo 2, gumawa ng ilustrasyon para sa salaysay ni Loarca na may 4-6 na story board frames. Basahin nang malakas ang salaysay habang isa-isang ipinapakita ang ilustrasyon.

!

! 23

4. Para sa Grupo 3 at 4, suriin ang sipi mula kay Padre Plasencia.

! Sipi #2: Paniniwala sa iba’t ibang idolo Among their many idols there was one called Badhala, who they especially worshiped…. They also worshiped the sun, which, on account of its beauty, is almost universally respected and honored by heathens. They worshiped, too, the moon, especially when it was new, at which time they held great rejoicings, adoring it and bidding it welcome. Some of them also adored the stars…. They paid reverence to water-lizards called by them buaya, or crocodiles, from fear of being harmed by them. They were even in the habit of offering these animals a portion of what they carried in their boats, by throwing it into the water, or placing it upon the bank.

Padre Plasencia, sa Blair at Robertson 7: 186, 189.

Glosari

" Heathen … tawag ng Kristiyano sa

taong hindi binyagan; pagano

Reverence … paggalang

a. Para sa Grupo 3, talakayin ang sumusunod na tanong at isulat ang sagot sa manila paper. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot ng grupo.

a. Ano ang animismo at

paano ito isinagawa ng mga sinaunang Pilipino?

b. Ano ang silbi nito sa pang-araw-araw na buhay ng tao?

c. Ano ang mahihinuha mo tungkol sa kaugalian ng Pilipino noon?

!

! 24

d. Nananatili pa kaya ang paniniwala sa animismo? Bakit? Saan sa Pilipinas?

b. Para sa Grupo 4, gumawa ng ilustrasyon para sa salaysay ni Plasencia na may 4-6 na story board frames. Basahin nang malakas ang salaysay habang isa-isang ipinapakita ang ilustrasyon.

5. Bilang pangwakas, ipaliwanag ang papel at kahalagahan ng mga

paniniwala sa sinaunang buhay. 6. Para sa takdang-aralin, basahin ang sipi sa ibaba tungkol sa paniniwala ng sinaunang Pilipino sa iba-ibang nilikhang naninirahan sa mundo ng tao. Galing din ito kay Plasencia.

!

Mancocolam His ”duty it was to emit fire from himself at night, once or oftener each month. This fire could not be extinguished; nor could it be thus emitted except as the [mancocolam] … wallowed in the ordure and filth which falls from the houses; and he who lived in the house where the priest was wallowing in order to emit this fire from himself, fell ill and died.”

Hocloban

”Without the use of medicine, and by simply saluting or raising the hand, they killed whom they chose. But if they desired to heal those whom they had made ill by their charms, they did so by using other charms. Moreover, if they wished to destroy the house of some Indian hostile to them, they were able to do so without instruments.”

Magtatangal His ”purpose was to show himself at night to many persons, without his head or entrails. In such wise … [he] walked about and carried, or pretended to carry, his head to different places; and, in the morning, returned it to his body—remaining, as before, alive.”

Osuang People say ”they have seen him fly, and that he murdered men and ate their flesh.”

!

! 25

Mangagayoma ”They made charms for lovers out of herbs, stones, and wood, which would infuse the heart with love. Thus did they deceive the people, although sometimes, through the intervention of the devil, they gained their ends.”

Pangatahojan A ”soothsayer, [who] … predicted the future

Plasencia, sa Blair at Robertson 5: 193-194.

Glosari

" Charm … gayuma

Deceive … manlinlang Emit … magbuga, maglabas

Entrail … lamang-loob Extinguish … patayin

Filth … basura Hostile … galit, kalaban

In such wise … sa ganoong paraan Indian (indio) … tawag ng Espanyol sa

mga Pilipino Infuse … punuin o mapuno

Intervention … pamamagitan Ordure … dumi (ng tao)

Predict … manghula o hulaan Soothsayer … manghuhula Wallow … magtampisaw

a. Mag-interbyu ng limang kamag-anak at o kapitbahay upang

malaman kung naniniwala pa sila sa mga inilarawan sa sipi at bakit.

b. Ikategorya ang pinagmulan ng mga ininterbyu mo ayon sa kanilang edad, kasarian, at antas ng edukasyon.

c. Tingnan kung pare-pareho ang kanilang mga sagot.

d. Punuin ang tsart sa ibaba at isumite sa guro.

!

! 26

Paniniwala Mga Naniniwala Mga Di Naniniwala

Dahilan Personal na Background Dahilan Personal na

Background Mancocolam (mangkukulam)

Hocloban

Magtatangal (manananggal)

Osuang (aswang)

Mangagayoma (manggagayuma)

Pangatahojan

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul Sa susunod na modyul pag-aaralan ang buhay panlipunan sa sinaunang panahon. Bilang paghahanda, tanungin ang magulang o taga-alaga kung:

a. Paano ka pinangalanan, at b. Sino ang nagbigay ng iyong pangalan.

!

! 27

Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang Espanyol

Modyul 3 Sulyap ng Buhay Panlipunan sa Sinaunang Panahon Gawain 1. Pagpapangalan sa mga anak

2. Pagpapakasal sa sinaunang panahon 3. Hanapbuhay 4. Mga uring panlipunan

Oras Pito (7)

MODYUL SA PAGKATUTO

Pangkalahatang Ideya Bago pa man dumating ang mga kolonisador na Espanyol ay may sarili ng kultura ang mga Pilipino. Ipinakilala na sa iyo ang isang aspeto ng kulturang ito: ang mga paniniwala ng mga sinaunang Pilipino. Sa modyul na ito, tatalakayin naman ang buhay panlipunan. Mayaman at makulay ang buhay sa sinaunang panahon at dahil sa lawak nito, pag-aaralan mo dito ang ilan lamang sulyap ng buhay panlipunan: ang pagpapangalan ng mga anak, ang pagpapakasal sa panahong iyon, ang hanapbuhay ng mga tao, at mga uring panlipunan. Susuriin mo sa modyul ang dalawang uri ng primaryang sanggunian na nagbibigay ng mahalagang impormasyon tungkol sa buhay panlipunan sa sinaunang panahon: mga sipi mula sa mga Espanyol na opisyal, sundalo, at prayle na lumahok sa kolonisasyon ng Pilipinas; at mga larawan ng iba’t ibang uring panlipunan na gawa ng Espanyol. Sa mga sangguniang ito inilarawan ng mga Espanyol ang kanilang nakita at naranasan noong nanirahan at lumibot sila sa iba-ibang lugar ng Pilipinas.

!

! 28

Gawain 1. Pagpapangalan sa Sinaunang Panahon

1. Ibahagi sa klase ang iyong sagot sa takdang-aralin. Makinig sa paliwanag ng bawat kaklase tungkol sa pinanggalingan ng kanyang pangalan. Bilang klase, gumawa ng mga kategorya ng basehan ng pangalan. Alin sa mga kategorya ang pinakakaraniwan sa klase? 2. Kung ganito ang basehan ng pagpapangalan sa bata ngayon, paano kaya noong sinaunang panahon? Ito ay ikinuwento ni Pedro Chirino, SJ, isang paring Heswitang Espanyol na dumating sa Pilipinas noong 1590. Nagsulat siya tungkol sa nakita niya sa Luzon at Bisayas sa loob ng 12 taon. Natutunan pa nga niya ang wikang Tagalog at Bisaya upang maturuan ang mga Pilipino ng katekismong Kristiyano. Noong 1604 inilathala sa Roma ang kanyang salaysay, Relacion de las Islas Pilipinas (Relation of the Phiippine Islands). 3. Basahin ang sipi mula sa akda ni Chirino.

! When a child is born, it is the mother’s duty to give it a name; and whatever appellation she gives it must remain its name. The names are most often conferred on account of certain circumstances—as, for example, Maliuag, which means “difficult,” because the child’s birth was such; Malacas, which signifies “a man of strength,” because the mother thinks that the child will be strong, or desires that it be so. At other times they name it, without any symbolism or special reason, by the first word which occurs to them—as, for example, Daan, which signifies “road;” Babui, which means “pig;” or Manu[k], which signifies “fowl.” All persons are called by these names from birth, without using surnames until they are married. The first-born son or daughter then gives his or her name to the parents; for until they die they call the father Ama ni Coan, “father of So-and-so,” and the mother Ina ni Coan, “mother of So-and-so.” The names of the women are distinguished from those of the men by adding “in.” Thus, while the name of a man and of a woman may be practically the same, that of the man is left intact, and to the woman’s is added the [termination] “in;” for example, [Il]og (which means “river”) being the name of two persons of different sex, the man is called [Il]og, the woman [Il]oguin.

!

! 29

For instance, ama means “father;” thus the son, in speaking of him to a third person calls him ang amaco, that is, “my father.” But the son in addressing his father directly does not call him ama, but bapa, which is a more intimate and affectionate term; nor does he address his mother as ina, but bai. On the other hand, the father and mother in familiar intercourse call their sons, brothers, uncles, and other near relatives, not by the common appellations of such relationship, but by others more intimate and personal, which signify a like connection. This is but another illustration of the fertility, elegance and courtesy of the Tagal language…. The children of those natives were reared in such respect and reverence for the names belonging to their parents that they never called them by these, whether the parents were living or dead; they believed, moreover, that if they uttered these names they would fall dead, or become leprous.

Pedro Chirino, S.J., Relacion de las Islas Filipinas, 1604, sa Blair at Robertson (eds.), The Philippine Islands 13: 200-202.

Glosari

" Affectionate … mapagmahal Appellation … tawag o katawagan

Bai (para sa ina) … mula sa wikang Sanskrit na pumasok sa wikang Malay/Indones

Bapa (para sa ama) … mula sa wikang Sanskrit na pumasok sa wikang Malay/Indones

Confer … gawaran Circumstance … pangyayari

Elegance … pagkainam Fertility … yaman

Fowl … ibon Intact … buo

Intercourse … ugnayan Intimate … malapit

Leprous … may ketong Rear … palakihin Utter … sabihin

!

! 30

4. Sumali sa pangkat upang suriin ang sipi at ihambing ang mga paraan ng pagpapangalan ngayon at sa sinaunang panahon. Gamitin ang gabay sa ibaba.

Mga Susuriin Sinaunang Panahon Ngayon a. Basehan ng

pagpapangalan

b. Ang nagbibigay ng pangalan ng anak

c. Tawag ng anak sa mga magulang kapag kausap

d. Tawag ng anak sa mga magulang kapag pinag-uusapan

e. Paggamit ng apelyido

f. Pagpapangalan ng babae at lalaki

5. Sagutin ang sumusunod na tanong.

1. Paano ipinakita ng mga

anak sa sinaunang panahon ang kanilang paggalang sa kanilang magulang? Tukuyin mula sa sipi ang basehan ng iyong sagot.

!

!

! 31

2. Kung ikaw ay nabubuhay noong sinaunang panahon, ano ang magiging pangalan ng iyong mga magulang?

!!!

3. Ano naman ang posibleng pangalan mo? Ipaliwanag kung bakit.

!!!

4. Ano ang magiging pangalan ng iyong kapatid na lalaki o babae?

!

5. Ano ang nakikita mong pagkakaiba at pagkakatulad sa pagpapangalan noon at ngayon?

6. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng pangkat. 7. Pumili ng kapareha at bigyan ng pangalan base sa kanyang magandang katangian. Bilang gawain ng lahat, lumahok sa paggawa ng album ng klase na may larawan ng bawat isa at ang kanyang pangalan sa sinaunang panahon batay sa kanyang magandang katangian.

Gawain 2. Pagpapakasal sa Sinaunang Panahon 1. Isa pang kaaya-ayang aspeto ng sinaunang kultura ay ang pagpapakasal. Sumulat din si Padre Chirino tungkol dito. Basahin ang kanyang sipi.

! For marriage ... they have distinct formalities of betrothal, which are accompanied by conventional penalties most rigorously executed. Here is an example: Si Apai promises to marry Cai Polosin; these married persons make an agreement with another married pair, while the wives are with child, that if the wombs of their respective wives should bear a male and a female, these two children shall be joined in marriage, under a penalty of ten gold taels. This compact is solemnized by a feast, where they eat,

!

! 32

drink, and become intoxicated, and he who later is the occasion of breaking the compact must pay the penalty. This is betrothal. In the marriage there figures a dowry, and the surrender of the woman, with consent for the present, but not perpetual. It is not the wife, but the husband, who gives her the dowry—an amount agreed upon, and fixed in accordance with his means.... In addition to the dowry the husband is wont to make some presents to the parents and relatives—more or less, according to his means.

Chirino, 1604, sa Blair at Robertson 12: 294.

Glosari

" Betrothal … kasunduang pagpapakasal Consent … pahintulot

Conventional … pangkaraniwan Distinct … katangi-tangi Dowry … bigay-kaya; ari-ariang

ipinagkaloob ng lalaki sa kanyang mapapangasawa

Execute … isagawa Formality … kapormalan, nasa ayos

Intoxicated … nalasing Penalty … parusa

Rigorous … mahigpit Perpetual … panghabang-buhay Solemnize … bigyang bisa

Tael … pagsukat ng timbang na may katumbas ng 1.3 ounces; mula sa Tsina ang uri ng pagtimbang na ito

Wont … kinagawian 2. Sumali sa grupo upang sagutin ang sumusunod na gabay sa pag-unawa at pagsusuri sa binasa. a. Paano pinili ang

mapapangasawa? !!

!!!!!

!

! 33

b. Matibay ba ang ganitong kasunduan? Bakit mo ito nasabi?

!!!

!

c. Paano nakatulong ang komunidad sa kasunduan para sa pagpapakasal?

!!

!!

d. Mayroon bang ipinakitang pagpapahalaga sa kababaihan ang ritwal ng pakikipagkasundo para sa kasal? Magbigay ng halimbawa.

!

!

e. Ano sa tingin mo ang silbi ng dowry?

!!!!

!

3. Ibahagi sa klase ang sagot. Magtanong sa ibang grupo o sa guro kung mayroon kang nais linawan sa kanilang ibinahagi. 4. Sumulat ng maikling sanaysay tungkol sa iyong reaksyon kung gagawin ng magulang mo ang arranged marriage sa kasalukuyan. Ipaliwanag ang iyong palagay.

!

! 34

Gawain 3. Hanapbuhay

1. Ano kaya ang mga hanapbuhay ng mga Pilipino noon? Bilang introduksyon, isulat sa pisara ang trabaho o hanapbuhay ng iyong magulang, kamag-anak, o taga-alaga. Tingnan sa pisara ang uri at saklaw ng mga hanapbuhay sa kasalukuyan. Isaalang-alang ang mga trabahong ito sa pag-aaral ng mga hanapbuhay sa sinaunang panahon.

2. Dalawa ang primaryang sangguniang gagamitin sa araling ito:

a. Relation of the Philippine Islands ni Miguel de Loarca, isang sundalong Espanyol. Sinulat niya ang kanyang ulat noong 1582.

b. Sucesos de las islas Filipinas (Events of the Philippine Islands) ni

Antonio de Morga, isang Espanyol at mataas na opisyal ng gobyerno noong 1595-1603. Inilathala ang kanyang salaysay noong 1609.

3. Sumapi sa grupo at mapanuring basahin ang mga sipi.

! Sipi #1. Mula kay Loarca, 1582

[Island of Cagaian] These islands have about four hundred inhabitants, all of whom are very skilful ship-builders…. These Indians of Cagayan have made his Majesty's ships in these islands, as well as the galleys, galliots, and fragatas. They also help in repairing and righting ships.

[Island of Cubu (Cebu)] The town has the best port of these islands, and it was for this reason that Miguel Lopez de Legazpi founded a settlement there…. The island of Cebu produces a small quantity of rice, borona and millet and little or no cotton; for the cloth which the natives use for their garments is made from a kind of banana… From this they make a sort of cloth… which the natives call medriñaque…. All are provided with fowls, swine, a few goats, beans, and a kind of root… called by the natives camotes. After rice, fish is the main article of maintenance in this and other islands, for it abounds in all of them, and is of excellent quality in this island of Cebu.

Miguel de Loarca, Relation of the Philippine Islands, 1582, sa Blair at Robertson 5: 43, 45, 79.

!

! 35

Glosari

" Abound … sagana

Borona at millet … mga pagkaing butil. Ang millet ay isang uri ng maliliit na butil mula sa halaman na katulad ng mais. Ito ay tradisyunal na pananim at pagkain sa Africa at India

Fowl … manok at ibon Galley, galliot at

fragata … mga uri ng sasakyang

pandagat na Europeo na ginamit sa kalakalan at digmaan

Swine … baboy Right a ship … itayo ang barko

! Sipi #2. Mula kay Morga, 1609 They all live in the farm by their manual labor, fisheries and trading, sailing from one island to another and going from one province to another by land. As a matter of pastime and occupation, the women work with the needle with which they are proficient and they engage in all kinds of needle work. They also weave blankets and spin cotton and keep house for their husbands and parents. They pound the rice which is to be cooked for their meals and prepare the rest of the food. They raise chickens and pigs and do the house chores while their men-folk engage in the work of the fields, fishing, boating and farming. The common way of doing business was the trading of certain things for others, such as supplies, blankets, cattle, fowl, lands, houses, fields, slaves, fisheries, palm-trees, nipa swamps and forests; and sometimes when there was a price fixed, it was paid in gold as might be agreed upon, also in metal bells coming from China, which articles are considered precious jewels. Throughout these islands are certain places where there is an

!

! 36

abundance of rich gold deposits and other mineral products which are collected by the natives through washing or placer-mining.… In Paracale, in the province of Camarines, certain placer and other mines were developed and worked. Likewise in Ilocos this commodity was also being traded, because behind this province which is on the sea coast, there are highlands … where live many natives… called Igorrots, whose country has not yet been penetrated by outsiders. They have rich mines of gold besides silver… They take their still unrefined and unperfected gold to certain appointed places where they meet the people from Ilocos where, for their gold, they are given in trade, rice, pigs, carabaos, blankets and other articles which they need. The Ilocanos refine and finish the gold and market the same throughout the… country. In the rest of the islands, there is the same abundance of placer and other mines, particularly in the Visayas, Butuan River in Mindanao and Cebu… Antonio de Morga, Historical Events of the Philippine Islands (Sucesos de las Islas Filipinas, 1609) (Manila: National Historical Institute, 1990), pp. 243, 246, 260-261, 286.

Glosari

" Commodity … produkto

Engage … lumahok Placer mining … pagmimina ng ginto sa

pamamagitan ng pagsasala sa buhangin at maliliit na bato sa tabing ilog

Penetrate … napasok Proficient … marunong, mahusay

Refine … papinuhin, pakinisin Swamp … latian

4. Suriin ang bawat sipi at sagutin ang mga tanong sa ibaba.

a. Ilista ang mga nakita ninyong gawain at hanapbuhay.

!

! 37

b. Anong mga salik ang nakaapekto sa naging uri ng hanapbuhay sa iba-ibang isla ng Pilipinas?

c. Ano ang mga gawain ng kababaihan?

d. Ano ang masasabi mo tungkol sa ugnayan ng mga isla sa sinaunang panahon?

e. Ano ang mahihinuha mo ukol sa lebel ng teknolohiya sa panahong iyon?

f. Anong mga katangian ng sinaunang Pilipino ang mahihinuha mo mula sa impormasyon?

!

! 38

5. Ikumpara ang hanapbuhay at pang-araw-araw na produkto noon at

ngayon. a. Anong mga

hanapbuhay noon ay ginagawa pa ngayon?

!!

!

b. Anong mga hanapbuhay noon ay bihira o wala na ngayon?

!!

!

c. Anong mga produkto noon ay ginagawa at o tinatanim pa ngayon?

!

!

d. Anong mga produkto noon ay bihira nang itanim, gawin, o gamitin ngayon?

!

!

e. Ano sa palagay mo ang dahilan ng pagbabago at pananatili ng mga uri ng hanapbuhay at produkto?

!

6. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot ng grupo. Lumahok sa talakayan.

!

! 39

Gawain 4. Mga Uring Panlipunan

1. Tingnang mabuti ang mga larawan sa ibaba. Galing ang mga ito sa ”Boxer Codex,” isang dokumento na tinatayang ginawa noong 1595. Ang dokumento (at mga larawan) ay pinaniniwalaang pagmamay-ari ni Luis Perez Dasmariñas, ang Gobernador-Heneral ng Pilipinas noong 1593-1596. Ang dokumento ay napunta sa koleksyon ni Propesor Charles Ralph Boxer; kaya ipinangalan sa kanya ang buong manuskrito.

Larawan A

http://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=112&size=screen&oid=VAB8326

!

! 40

Larawan B

http://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=104&size=screen&oid=VAB8326

!

! 41

Larawan C

http://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=103&size=screen&oid=VAB8326

!

! 42

2. Ang pagsusuri ng biswal na sanggunian ay may sariling prosesong naiiba sa pagsusuri ng nakasulat o pasalitang sanggunian. Ang pagsuri ng mga larawan sa itaas ay katulad ng pagsuring ginawa mo sa bangang Manunggul sa ikalawang modyul. Tingnan ang sumusunod na proseso.

3. Sumali sa pangkat at gawin ang unang hakbang sa pagsuri ng

mga larawan: ang pagtala ng ipinapakitang pisikal na katangian. Sagutin ang mga tanong sa ibaba. Ilista/Ilarawan ang Larawan A Larawan B Larawan C

Mga tao sa larawan

Mga bagay

Pagkilos

Pisikal na posisyon ng mga tao sa isa’t isa

4. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot ng grupo. Pansinin kung mayroong katangiang nakita ng iba na hindi naitala ng iyong grupo.

1 • Paglista at paglarawan ng mga pisikal na katangiang ipinapakita ng biswal na sanggunian

2 • Paghinuha ng kahulugan o mensahe ng sanggunian, o kung ano ang itinutukoy nito

3 • Pagtaya sa kahalagahan ng larawan bilang primaryang sanggunian

!

! 43

5. Matapos talakayin ang mga nakitang katangian, bumalik sa iyong grupo upang suriin ang katayuang panlipunan ng mga tao sa larawan. Ano ang mahihinuha ng grupo tungkol sa katayuan o katungkulan ng mga tao sa larawan? Bakit? Larawan A Larawan B Larawan C Katayuan o katungkulan

Larawan A Larawan B Larawan C Paliwanag

6. Upang matantiya kung tama ang inyong hinuha, magkonsulta sa

primaryang sanggunian. Basahin itong sipi mula sa ”Customs of the Tagalogs” (1589) ni Padre Plasencia.

!

This people always had chiefs, called by them datos, who governed them and were captains in their wars, and whom they obeyed and reverenced….

These chiefs ruled over but few people; sometimes as many as a hundred houses, sometimes even less than thirty. This tribal gathering is called in Tagalo a barangay. It was inferred that the reason for giving themselves this name arose from the fact … that when they came to this land, the head of the barangay, which is a boat, thus called … became a dato. And so, even at the present day, it is ascertained that this barangay in its origin was a family of parents and children, relations and slaves.

In addition to the chiefs… there were three castes: nobles, commoners, and slaves. The nobles were the free-born whom they call maharlica. They did not pay tax or tribute to the dato, but

!

! 44

must accompany him in war, at their own expense…. Moreover, when the dato went upon the water those whom he summoned rowed for him. If he built a house, they helped him, and had to be fed for it. The same was true when the whole barangay went to clear up his lands for tillage. The lands which they inhabited were divided among the whole barangay, especially the irrigated portion, and thus each one knew his own….

The chiefs in some villages had also fisheries, with established limits, and sections of the rivers for markets. At these no one could fish, or trade in the markets, without paying for the privilege, unless he belonged to the chief’s barangay or village.

The commoners were called aliping namamahay. They are married, and serve their master, whether he be a dato or not, with half of their cultivated lands…. They accompanied him whenever he went beyond the island, and rowed for him. They live in their own houses, and are lords of their property and gold. Their children inherit it, and enjoy their property and lands….

The slaves are called aliping saguiguil ir . They serve their master in his house and on his cultivated lands, and may be sold. The master grants them, should he see fit, and providing that he has profited through their industry, a portion of their harvests, so that they may work faithfully. For this reason, servants who are born in the house of their master are rarely, if ever, sold. That is the lot of captives in war, and of those brought up in the harvest fields.

Plasencia, 1589, sa Blair at Robertson 7: 173-176.

Glosari

" Ascertain … tiyakin Captive … taong nabihag Caste … uring panlipunan Infer … mahinuha Lot … kalagayan

Summon … tawagin Tillage … pagtanim

To reverence … igalang

!

! 45

7. Ilista ng iyong grupo ang mga uring panlipunan sa mga Tagalog na lugar, ayon kay Plasencia, at ipaliwanag ang tungkulin at katangian ng bawat isa. Uring Panlipunan Tungkulin Katangian

8. Sa Bisayas iba ang tawag sa mga uring panlipunan, ayon naman kay Francisco Colin, SJ, isang Heswitang paring Espanyol na sumulat ng Labor Evangelica, tungkol sa mga Bisaya. Nilimbag ang kanyang salaysay noong 1663.

!

There are three kinds and classes of people: the chiefs, whom the Visayans call dato and the Tagalogs maginoo; the timauas, who are the ordinary common people, called maharlica among the Tagalogs; and the slaves, called oripuen by the Visayans and alipin by the Tagalogs….

…The most general origin of those slaveries were interest and usury…. If payment was not made when promised, the debtor remained a slave until he paid. That happened often, for the interest or increase continued to accumulate just so long as the payment was deferred…. Other slaveries were due to tyranny and cruelty. For slaves were made either in vengeance on enemies, in the engagements and petty wars that they waged against one another, in which the prisoners remained slaves, even though they were of the same village and race…. The worst thing is that all

!

! 46

those who had been made slaves by war, or for punishment of debts, were rigorously regarded as such, as slaves for any kind of service or slavery, and served inside the house. The same was true of their children, in the manner of our slaveries, and they could be sold at will.… The Tagalogs called such true slaves sanguiguil ir , and the Visayans halon. Other slaves were called namamahay, for they did not serve their master in all capacities, nor inside his house; but in their own houses, and outside that of their masters. They were bound, however, to obey their master’s summons either to serve in his house and its repair, and in the seasons of sowing and harvest. They [also had] to act as his rowers when he went out in his boat, and on other like occasions, in which they were obliged to serve their master without any pay.

Francisco Colin, SJ, “Native Races and their Customs” mula sa Labor Evangelica, 1663, sa Blair at Robertson 40: 86, 93, 94.

Glosari

" Accumulate … matipon, dumami

At will … kusa Debtor … may utang Defer … ipagpaliban, magpaibang-

araw Petty … maliit, hindi gaanong

mahalaga Sow … magtanim

Summon … utos, patawag Tyranny … kalupitan

Usury … labis na pagpapatubo sa utang

Vengeance … paghihiganti Wage war … lumaban

!

! 47

9. Basahin ang salaysyay at tumbasan ang mga terminolohiyang Tagalog at Bisaya tungkol sa mga uring panlipunan.

Tagalog Bisaya

Ayon kay Padre Colin, ang pinuno ay tinawag na ”datu” ng mga Bisaya at ”maginoo” ng mga Tagalog. Ngunit sa katunayan, ang ”datu” ay gamit din ng mga Tagalog; nagmumula ang datu sa uring panlipunan na tinawag ng mga Tagalog na ”maginoo.”

10. Sagutin ang sumusunod.

a. Bakit kaya tinawag ni Plasencia na commoner o karaniwang mamamayan ang aliping namamahay? Alalahanin na para sa mga Europeo, ang esklabo (slave) o alipin ay walang karapatan, wala ring kalayaan at ari-arian. Samantala, ayon naman kay Colin, ang aliping sanguiguilir ay ”tunay na esklabo” (”true slave”). Ipaliwanag kung bakit.

b. Balikan ang mga larawan (A, B, at C) at isulat kung ang hinuha ng grupo tungkol sa katayuan ng mga tao sa larawan ay tama, base sa mga binasa mong sipi. Kung mali, iwasto ang sagot ng grupo.

!

! 48

c. Mula sa impormasyon galing kay Plasencia, ano ang mahihinuha mo tungkol sa:

c1. Katangian ng barangay

c2. Access ng tao sa lupa at ibang likas na yaman

c3. Konsepto ng awtoridad at kapangyarihan

11. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo.

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul Matatag ang sinaunang kultura, ngunit humarap ito sa malaking hamon sa ika-16 siglo, nang dumating ang Espanya sa Pilipinas at sinimulan ang pananakop ng mga isla. Sa susunod na modyul ay aaralin mo ang mga primaryang sanggunian tungkol sa pagtatag ng kolonyang Espanyol at mga patakaran at paraang ginamit ng Espanya upang sakupin ang Pilipinas.

!

! 49

Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang Espanyol

Modyul 4 Pagtatag ng Kolonyang Espanyol at mga Patakarang Kolonyal Gawain 1. Pagtatag ng kolonya

2. Kristiyanisasyon bilang paraan ng pananakop 3. Reducción: ang paglipat ng mga kinaroroonan 4. Tributo at polo bilang instrumento ng pananakop

Oras Sampu (10)

MODYUL SA PAGKATUTO

Pangkalahatang Ideya Sa pagdating ng mga Espanyol noong ika-16 na siglo, nagsimula ang mahigit tatlong dantaong proseso ng kolonisasyon ng Pilipinas. Pangunahing layunin ng Espanya ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa Pilipinas at ang pagkuha ng mga yamang-likas. Bagamat may mga Pilipinong tumanggap sa mga unang Espanyol sa Pilipinas, naging makasaysayan ang labanan nina Lapu-lapu at Magellan na makikita sa mga palatandaan sa Mactan, Cebu na itinayo bilang pagkilala sa kanila. Sa modyul na ito ay susuriin mo ang mga perspektibo tungkol sa engkwentro ng dalawa. Upang sakupin ang Pilipinas, ginamit ng Espanya ang tatlong paraan bukod sa Kristiyanisasyon ng mga Pilipino. Ang mga paraang ito ay ang reducción, tributo, at polo. Iba-iba ang naging tingin ng mga prayle, opisyal, at Pilipino sa mga instrumentong ito, at susuriin mo ang posisyon at argumento ng bawat panig base sa mga ulat noong ika-16 na siglo. Sa pagpataw ng mga ito ay binago ng mga Espanyol ang paniniwala, pamumuhay at hanapbuhay ng mga Pilipino na tinalakay sa mga naunang modyul.

Gawain 1. Pagtatag ng Kolonya 1. Dumako tayo sa isla ng Mactan sa lalawigan ng Cebu, kung saan nagtagpo sina Ferdinand Magellan ng Espanya at Lapu-lapu, pinuno ng Mactan. Sa layong 63.5 metro ay makikita ang dalawang panandang pangkasaysayang ginawa ng Philippine Historical Institute, ang pambansang ahensiyang pangkasaysayan na ngayon ay tinatawag na Pambansang Komisyong Pangkasaysayan ng Pilipinas (National Historical Commission of the Philippines).

2. Tingnang mabuti ang mga pananda. Pansinin na ang pananda tungkol kay Magellan ay ginawa noong 1941, bago nakamit ang kasarinlan ng

!

! 50

Pilipinas, samantalang ang pananda kay Lapu-lapu ay ginawa noong 1958, nang nagsasarili na ang Pilipinas.

FERDINAND MAGELLAN’S DEATH

ON THIS SPOT FERDINAND

MAGELLAN DIED ON APRIL 27, 1521, WOUNDED IN AN

ENCOUNTER WITH THE SOLDIERS OF LAPU-LAPU, CHIEF OF MACTAN

ISLAND. ONE OF MAGELLAN’S SHIPS, THE VICTORIA, UNDER THE COMMAND OF JUAN SEBASTIAN ELCANO, SAILED FROM CEBU ON MAY 1, 1521, AND ANCHORED AT SAN LUCAR DE BARRAMEDA ON

SEPTEMBER 6, 1522, THUS COMPLETING THE FIRST

CIRCUMNAVIGATION OF THE EARTH.

Lokasyon: Siyudad ng Lapu-Lapu, isla ng Mactan, Cebu Petsa: 1941

LAPULAPU

HERE, ON 27 APRIL 1521

LAPULAPU AND HIS MEN REPULSED THE SPANISH INVADERS, KILLING

THEIR LEADER FERDINAND MAGELLAN. THUS LAPULAPU

BECAME THE FIRST FILIPINO TO HAVE REPELLED EUROPEAN

AGGRESSION. Lokasyon: Siyudad ng Lapu-Lapu, isla ng Mactan, Cebu Petsa: 1958

!

! 51

Glosari

" Aggression … pagsalakay

Anchor … nakaangkla Circumnavigation … pag-ikot sa mundo

Repel … lumaban Repulse … lumaban

2. Sumapi sa pangkat at suriin ang nilalaman ng mga palatandaan. Sagutin ang graphic organizer sa ibaba.

Pagsusuri Palatandaan ni Magellan

Palatandaan ni Lapu-lapu

Nilalaman a. Paano namatay si Magellan?

b. Paano ipinakilala si Lapu-lapu?

c. Ano ang kahalagahang historikal ng tao na pinararangalan?

Pagsasakonteksto a. Kailan ginawa ang mga palatandaan?

b. Anong mahalagang kaganapan sa mga panahong ito ang maaaring nakaapekto sa nilalaman ng mga palatandaan?

Pag-unawa Kaninong punto de bista ang ipinahihiwatig ng palatandaan?

3. Makikita sa dalawang palatandaan ang kahalagahan ng perspektibo o punto de bista sa interpretasyon ng mga pangyayari sa nakaraan. Ngunit ano ba talaga ang nangyari? Basahin ang sipi mula kay Antonio Pigafetta (c. 1491-c. 1534), isang manlalakbay at iskolar mula sa Venice, Italy, na sumama kay

!

! 52

Magellan mula sa pag-alis sa Espanya. Ang “First Voyage Around the World” ni Pigafetta ay ang primaryang pinagmulan ng impormasyon tungkol sa ekspedisyon ni Magellan.

! On Friday, April twenty-six [1521], Zula, a chief of the island of Matan [Mactan], sent one of his sons to present two goats to the captain-general [Magellan], and to say that he would send him all that he had promised, but that he had not been able to send it to him because of the other chief Cilapulapu, who refused to obey the king of Spain. He requested the captain to send him only one boatload of men on the next night, so that they might help him and fight against the other chief. The captain-general decided to go thither with three boatloads. We begged him repeatedly not to go, but he, like a good shepherd, refused to abandon his flock. At midnight, sixty men of us set out armed with corselets and helmets, together with … some of the chief men…. We reached Matan three hours before dawn. The captain did not wish to fight them, but sent a message to the natives … to the effect that if they would obey the king of Spain, recognize the Christian king as their sovereign, and pay us our tribute, he would be their friend; but that if they wished otherwise, they should wait to see how our lances wounded. They replied that if we had lances they had lances of bamboo and stakes hardened with fire. [They aked us] not to proceed to attack them at once, but to wait until morning, so that they might have more men. They said that in order to induce us to go in search of them; for they had dug certain pitholes between the houses in order that we might fall into them. When morning came forty-nine of us leaped into the water up to our thighs, and walked through water for more than two crossbow flights before we could reach the shore. The boats could not approach nearer because of certain rocks in the water. The other eleven men remained behind to guard the boats. When we reached land, those men had formed in three divisions to the number of more than one thousand five hundred persons. When they saw us, they charged down upon us with exceeding loud cries, two divisions on our flanks and the other on our front. When the captain saw that, he formed us into two divisions, and thus did we begin to fight.

Antonio Pigafetta, “First Voyage Around the World,” ca. 1525, sa Blair at Robertson, The Philippine Islands 33: 175, 177.

!

! 53

Glosari

" Corselet … baluti Exceed … sumobra Flank … dakong gilid ng hukbo

Induce … hikayatin Lance … sibat Pithole … hukay

Sovereign … hari Stake … tulos

Thither … doon Tribute … buwis Voyage … paglalakbay

4. Alin sa dalawang palatandaan ang mas malapit (o mas malayo) sa salaysay ni Pigafetta? Bakit?

5. Iulat sa klase ang mga sagot. Tandaan ang sumusunod.

! Sa pag-aaral ng kasaysayan ay laging may punto de bista sa pangyayari. Ngunit anuman ang perspektibo, kailangang nakabase ito sa ebidensiya.

!

! 54

6. Sa usapin ng pananakop ng Pilipinas, lalong hindi maiiwasan ang pagkakaiba sa punto de bista dahil may dalawa o higit pang panig. Ang simbolo ng panig ng Espanya ay ang coat ng arms ng hari. Tingnan ang coat of arms ni Haring Carlos I (1520-1530).

Sa kaliwa: agila ni San Juan, na simbolo ng pagkalat ng Kristiyanismo Sa kanan: leon, na simbolo ng lakas Sa gitna: simbolo ng kahariang Castile sa Espanya; helmet; balabal na ginto at balahibo ng hayop; at simbolo ng Order of the Golden Fleece, isang grupo ng kabalyero (knight) Motto : Plus ultra, na tumutukoy sa lubos na kapangyarihan ng hari at ng Espanya

7. Kung may simbolo si Lapu-lapu ano kaya ito? Bilang grupo, gumawa ng simbolo at motto ni Lapu-lapu at ipaliwanag ang kahulugan nito. Ipaskil sa bulletin board.

!

! 55

Gawain 2. Kristiyanisasyon bilang Paraan ng Pananakop 1. Sumali sa grupo at basahin ang isa pang sipi mula kay Pigafetta tungkol sa kumbersyon ni Rajah Humabon, kanyang mga hepe at kapwa Cebuano.

! On Sunday morning, April fourteen [1521], forty men of us went ashore, two of whom were completely armed and preceded the royal banner…. The captain [Magellan] and the king [Rajah Humabon] embraced…. The captain told the king through the interpreter that he thanked God for inspiring him to become a Christian; and that [now] he would more easily conquer his enemies than before. The king replied that he wished to become a Christian, but that some of his chiefs did not wish to obey, because they said they were as good men as he. Then our captain had all the chiefs of the king called, and told them that, unless they obeyed the king as their king, he would have them killed, and would give their possessions to the king. They replied that they would obey him…. The captain told them that that if they wished to become Christians as they had declared on the previous days, that they must burn all their idols and set up a cross in their place. They were to adore that cross daily with clasped hands, and every morning … they were to make the sign of the cross (which the captain showed them how to make); and they ought to come hourly, at least in the morning, to that cross, and adore it kneeling…. The captain led the king by the hand to the platform while speaking these good words in order to baptize him…. Five hundred men were baptized before mass….

xxx … Before that week had gone, all the persons of that island [Cebu], and some from the other islands, were baptized. We burned one hamlet which was located in a neighboring island, because it refused to obey the king [Humabon] or us. We set up the cross there for those people were heathen. Had they been Moros, we would have erected a column there as a token of greater hardness, for the Moros are much harder to convert than the heathen.

xxx

!

! 56

There are many villages in that island [Cebu]…. All those villages rendered obedience to us, and gave us food and tribute…. That city which we burned was in that island and was called Bulaia.

Antonio Pigafetta, “First Voyage Around the World,” ca. 1525, in Blair and Robertson, The Philippine Islands 33: 155, 157, 159,

161, 167.

Glosari

" Clasp … hawakan nang mahigpit

Hamlet … baryo Heathen … taong hindi nabinyagan

(hindi Kristiyano); pagano Moros … mga Muslim

Precede … mauna Render … ibigay

2. Suriin ang sipi at sagutin ang mga tanong sa ibaba.

a. Anong mga paraan ang ginamit ng Espanya upang makontrol ang lokal na populasyon?

b. Ano ang reaksyon ng mga Pilipino sa mga Espanyol?

c. Ano ang tingin ng mga Kastila sa mga Pilipino sa usapin ng kumbersyon sa Kristiyanismo?

!

! 57

3. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot ng grupo.

Gawain 3. Reducción: Ang Paglipat ng mga Kinaroroonan 1. Tingnan ang concept map sa ibaba tungkol sa mga instrumentong ginamit ng Espanya sa pananakop ng Pilipinas.

a. Kristiyanisasyon – Kumbersyon ng mga Pilipino sa Kristiyanismo na nagsimula sa pagbibinyag

b. Reducción – Paglipat ng mga katutubong tirahan mula sa kalat-kalat at

malalayong lugar tungo sa mga siksik na komunidad

c. Tributo – Buwis na ibinayad ng Pilipinong sakop ng encomienda sa pamamagitan, kadalasan, ng produkto katulad ng bigas, manok, ginto. Ang encomendero ay ang namuno sa encomienda, o paghahati-hati ng mga Pilipinong nagbayad ng tributo; kinolekta ng encomendero ang tributo.

d. Polo – Sapilitang pagsilbi o pagtrabaho sa iba-ibang proyekto ng

gobyerno tulad ng pagkuha ng kahoy para sa mga sasakyang pandagat, paggawa ng mga sasakyang ito, pagtayo ng tulay, kalsada at iba pang imprastraktura

INSTRUMENTO NG PANANAKOP

Kristiyanisasyon

Reducción

Tributo

Polo

!

! 58

2. Sumali sa grupo at basahin ang dalawang sipi ukol sa reducción.

! Sipi #1. Mula sa ulat ni Obispo Domingo de Salazar, noong 1583 ... the Indians are thinly scattered, and are settled amid rivers and marshes where they are found with much difficulty. Hence it is very desirable that the encomenderos do as they are here commanded, and not wait for the religious or ecclesiastics, who can not do it with the same facility as can the encomenderos. Moreover, since the removal of the Indians from their former homes is a thing very odious to them, and they change their homes very unwillingly and with much hardship, it would be better that they be vexed with the encomendero than with the minister—who has to teach them, and through whom they have to learn love, and who in all things strives for their good.

Domingo de Salazar, “Affairs in the Philippine Islands,” 1583, sa Blair and Robertson 5: 236.

Glosari

" Amid … sa gitna

Ecclesiastic … pari o prayleng Espanyol Facility … kadalian

Indians (indio) … tawag ng mga Espanyol sa mga Pilipino

Marsh … matubig na lugar Minister … prayleng Espanyol Odious … kasuklam-suklam Strive … magsumikap Vex … mainis

! Sipi #2. Mula sa sinulat nina Luis de Jesus at Diego de Santa Theresa, mga paring Rekoleto, tungkol sa reducción, 1660-1666. … For … [the proper administration of the converts] we must assume that the king assigns one missionary to each five hundred tributes or families. But our districts, especially those of the islands of Luzon, Calamianes [in Palawan], and Mindoro, although each does not exceed three hundred tributes; need each one or

!

! 59

two religious in order that they may be looked after as is necessary for the preaching and for the [spiritual] food of the holy sacraments. This arises from the fact that each mission is extended over a distance of twenty of thirty leagues, without its being possible to make any other arrangement. For although the reduction into large settlements has been attempted, for the more suitable administration it has been impossible to attain that. On the contrary, whenever it has been attempted, Christianity has decreased.

Luis de Jesus at Diego de Santa Theresa, O.S.A., “Recollect Missions, 1646-1660,” Blair and Robertson 36: 181.

Glosari

3. Sagutin ang tsart sa ibaba. a. Bakit ginawa ang

reducción?

b. Ano ang reaksyon ng mga Pilipino?

" Convert … magbago ng relihiyon

(halimbawa, maging Kristiyano)

Decrease … mabawasan League … katumbas ng mga 5

kilometro On the contrary … sa kabilang banda

Sacrament … sakramento ng Katolisismo

!

! 60

c. Ano ang naging epekto sa mga Pilipino?

d. Nakamit ba ang layunin ng reducción? Bakit o bakit hindi?

4. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo. Bumuo ng heneralisasyon tungkol sa reducción bilang instrumento ng pananakop.

Gawain 4. Tributo at Polo bilang Instrumento ng Pananakop 1. Bukod sa reducción, hinati-hati ang mga Kristiyanong Pilipino sa mga encomienda upang magbayad ng tributo o buwis. Sa kasalukuyan, bakit nagbabayad ang mamamayan ng buwis?

2. Noong panahon ng Espanya sa Pilipinas, dalawa ang dahilan ng tributo: bilang pagkilala sa kapangyarihan ng Espanya at para sa mga itinuring ng Espanya na serbisyo sa mga Pilipino—ang pagtuturo ng Kristiyanismo at ang pagpapatupad ng hustisya. Basahin ang sipi ni Haring Carlos I hinggil sa pagpataw ng tributo.

!

! 61

! Sipi #1. Mula sa dekreto ni Haring Carlos I ng Espanya hinggil sa pagpataw ng tributo, 26 Hunyo 1523 Because it is just and reasonable that the Indians who were pacified and reduced to our rule and vassalage, should serve us and pay tribute in recognition of our lordship and service, as our subjects and vassals do. They, however, have the custom to pay tribute to their native rulers and chiefs. We command that these Indians be persuaded for this reason to pay us tribute in moderate quantity of the fruits of the land, as in other times our laws provided. And it is our voluntary will that the Spaniards, wherever they are, collect these tributes in compliance with their duties and obligations, except in the capital towns and ports of war and in the encomiendas and towns which belong to the Royal Crown. Laws of the Indies, 1523, in Gregorio Zaide, Documentary Sources

of Philippine History (Philippines: National Bookstore, Inc., 1990) 2: 132.

Glosari

" Compliance … pagsunod sa batas o

kautusan Pacify … patahimikin, supilin

Vassalage … pagkasakop 3. Sa sipi naman sa ibaba, ipinaliwanag ni Haring Felipe II ang mga tuntunin tungkol sa polo, o ang sapilitang pagtrabaho para sa proyekto ng gobyerno.

! Sipi #2. Mga tuntunin tungkol sa polo na inilabas ni Haring Felipe III ng Espanya noong 26 Mayo 1609 That the Indians in the repartimiento shall be lessened in number as the voluntary workers shall be introduced whether the latter be Indians or those of other nations. That they shall not be taken from distant districts, and from climates notably different from that of their own villages ....

!

! 62

That they shall be given in full wages that they earn for their work. And that they shall be paid personally each day, or at the end of the week, as they may choose. That the repartimientos be made at a time that does not embarrass or hinder the sowing and harvesting of land products, or other occasions and periods which the Indians have to attend to the profit and management of their property; for our intention is that they may not be deprived of it, and that they may be able to attend to everything. That, granting the poor arrangement and plan of the caracoas, and that when remanded to them many Indians generally perish, because of sailing without a deck, and exposed to the inclemencies of storms, we order that these crafts be improved and built in such a manner that the Indians may manage the oars without risks of health and life.

I, THE KING

Laws of the Indies, 1609, in Zaide 4: 21-23.

Glosari

" Caracoa … isang uri ng sasakyang

pandagat na gumagamit ng mga manggagaod

Deprive … tanggalan Deck … lapag ng sasakyang

pandagat Embarrass … pigilan

Hinder … pigilan Inclemence … masungit o mabagsik na

panahon Oar … sagwan

Perish … mamatay Remand … utusan

Repartimiento … proseso ng pagpili ng mga taong dapat manilbihan

Sow … magtanim Wage … suweldo

!

! 63

4. Ngunit taliwas sa mga tuntuning ito, nagkaroon ng mga abuso sa pagpataw ng tributo at polo.

! Sipi #3. Mula sa ulat ni Obispo Domingo Salazar, 1583, hinggil sa mga abuso sa pagpataw ng tributo at polo “... a great number of Indians went to the mines of Ylocos where they remained during the time when they ought to have sowed their grain.” “ ... the Spaniards employ the Indians, such as setting them to row in the galleys and fragatas dispatched by the governor and officials on various commissions, which they are never lacking. At times they go so far away that they are absent four or six months; and many of those who go die there....” “Others the Spaniards employ in cutting wood in the forests and conveying it to this city, and other Indians in other labors, so that they do not permit them to rest or to attend to their fields....” “Sometimes the entire quantity of his rice is taken from a poor Indian, without leaving him a grain to eat.” “They compel the Indians to work at tasks in the service of the Majesty, paying them but little, and that irregularly and late, and often none at all.” “Some they compel to pay in gold, even when they do not have it.... as there are vast differences in gold here, they always make the natives give the finest. The weight at which they receive the tribute is what he who collects it wishes, and he never selects the lightest. Others make them pay cloth or thread. But the evil is not here, but in the manner of collecting; for, if the chief does not give them as much gold as they demand, or does not pay for as many Indians as they say there are, they crucify the unfortunate chief....” “They collect tribute from children, old men and slaves, and many remain unmarried because of the tribute, while others kill their children.”

Obispo Salazar, “Affairs in the Philippine Islands,” 1583, sa Blair at Robertson 5: 212, 219, 221, 223, 224.

!

! 64

Glosari

" Commission … gawain

Compel … pilitin Convey … ipadala

Dispatch … ipadala Vast … malaki

5. Malaki ang naging epekto ng tributo at polo. Basahin ang sipi sa ibaba.

! Sipi #4. Mula sa liham nina Obispo Domingo Salazar, Andres de Cervantes at Franciso Morante kay Haring Felipe II noong 20 Hunyo 1582, ukol sa mga reklamo ng mga hepe ng Tondo at ibang lugar sa Maynila dulot ng tributo at polo Because of the many acts of oppression which they have suffered, many Indians have abandoned Tondo, Capaymisilo, and other villages near this city of Manila. They have gone to live in other provinces, which has occasioned much damage and loss to the chiefs. Out of the three hundred who were there, one hundred have gone away, and the said chiefs are obliged to pay tribute for those who flee and die, and for their slaves and little boys. If they do not pay these, they are placed in the stocks and flogged. Others are tied to posts and kept there until they pay. Moreover, they dig no gold, for the officials oblige them to pay the fifth. If they do not make a statement of their gold it is seized as forfeited even if it is old gold; and the gold is not returned to them until after payment of a heavy fine…. If the natives come to complain of their grievances to the alcaldes-mayores alone, they are imprisoned and thrown into the stocks, and are charged with prison-fees. Their afflictions and troubles are so many that they cannot be endured; and they wish to leave this island….

Obispo Domingo de Salazar, Andres de Cervantes at Franciso Morante, 1582, sa Blair at Robertson 5: 190-191.

Glosari

" Abandon … iwanan Affliction … pagdurusa

Alcalde-mayor … gobernador ng probinsya

!

! 65

" Charge … multa Damage … pinsala Endure … tiisin

Flog … hagupitin ng latigo o paluin bilang parusa

Forfeit … kamkam Grievance … hinaing

Oblige … pilitin Occasion … magbigay daan

Oppression … pang-aapi Seize … samsamin Stock … preso

6. Sinagot ng gobyerno ang mga reklamo ng Simbahan. Basahin ang sipi sa ibaba.

! Sipi #5. Mula sa sagot nina Gobernador Heneral Guido de Lavezaris at mga opisyal at encomendero sa “Opinion” ni Padre Martin de Rada, mga 1570s. Sa kanyang “Opinion” inilahad ni Padre de Rada ang mga abuso ng mga encomendero at alcade-mayor. … we came to these districts by his Majesty’s order, and therefore we are here, obeying his royal mandate…. In regard to the tribute that has been raised, and the amount of tribute in gold that is collected from Los Ylocos and Los Camarines, … it is a matter clearly to be understood, that, for the support of those who live in this land, it is quite necessary that the natives assist with tribute as they do in the other part of the Indies. They are not considered friends, nor do they have any security, without first having paid the tribute—which is, in proportion to their condition and wealth, very little; and which they are willing to give gladly and without compulsion. In each island, district, and village, the natives give what they please, for in some places they give provisions, and in others wax, cloth, and other things which they obtain from their harvests. To them it is little, and almost nothing, because they have those things abundantly. If gold has been collected from the Ylocos and Camarines, it is because the land is very rich in mines, and because they have

!

! 66

great quantites of gold. As regards the excessive tribute which … is said to have been collected from the natives, to generalize from individual cases is to confuse the whole matter. We say this because a great part of the country is taxed differenty in different places, and the natives vary in wealth. In some parts they are rich, in others farmers, in others merchants, in others miners; and, again, in others they live by robbery and assault. To say, then, that the Indians are so wretched that they live on roots during part of the year, and in some places are accustomed to support themselves for a certain part of the year on sweet potatoes, sago bread, and other vegetables they find, is wrong. It is not so in all districts, but only in some of the Pintados [Visayan] Islands; nor is this through any lack of prosperity, but because they are vicious, and eat all sorts of food. They are so lazy that they will not go four leagues out of their villages to buy rice, but spend their time in drunkenness, idolatries, and feastings. … the natives are so rich, and have so many profits and sources of gain…. They have a great deal of cloth with which to clothe themselves; many silken fabrics worked with gold, greatly esteemed and of high value; many porcelains and fine earthenware jars; lances, daggers, bells, and vases; and many adornments for their persons, of which they make use. They also have great quantities of provisions, which they gather every year from their irrigated lands; palm wine, and wine of the nipa palm, which they collect ordinarily every day during the whole year and many other wines, made from rice or cane—to say nothing of the great profits they make from wax and gold, which are ordinarily produced in all the islands. There is a great deal of cotton, which they work and spin, and make into fine cloths; these are very valuable to the Indians in their trade. If some natives in some of the villages decamp in order to avoid paying the tribute, as is stated in the ‘Opinion’, it is not on account of any lack of means, but because the natives are spirited, and make it a point of honor to pay the tribute only when forced. They like to be compelled to do so. This is not the case with all of them, but only with some who, after debaucheries and guzzling of wine, come to the Spaniards, and say that they

!

! 67

have nothing wherewith to pay the tribute. Guido de Lavezaris, Martin de Goiti, Luis de Haya at iba, “Reply to

Fray Rada’s Opinion,” c. 1574 sa Blair at Robertson 3: 265-270.

Glosari

" Abundantly … masagana, marami Accustom … masanay

Adornment … palamuti, dekorasyon Assault … atakihin, salakayin

Castilian … Espanyol Compel … pilitin

Compulsion … pagpilit Dagger … patalim

Debauchery … paglalasing Decamp … Umalis sa lugar

Earthenware … palayok na gawa sa ceramic, clay, bato

Esteem … ginagalang Excessive … labis Guzzle … lagukin Idolatry … tawag ng mga Kristiyano sa

paniniwala sa ibang diyos Indies … tawag ng mga Kastila sa

Pilipinas (ang tawag sa Pilipino ay indio)

Mandate … kautusan Merchant … mangangalakal Obtain … makuha Profit … tubo In proportion to … sang-ayon sa sukat o

kalagayan Prosperity … kasaganaan Provision … anumang produkto o gamit Real … pera sa panahon ng Kastila Security … katahimikan Silken … gawa sa seda Spirited … matigas ang ulo Vicious … Marahas at matindi Wherewith … sa ganitong paraan Wretched … api

!

! 68

7. Sumali sa inatasang grupong kumakatawan sa sumusunod.

Grupo 1: Mga opisyal sa Pilipinas at mga encomendero Grupo 2: Obispo Salazar at mga prayleng Espanyol Grupo 3: Hari ng Espanya

8. Base sa mga binasang sipi, ilahad ang posisyon ng grupong kinakatawan tungkol sa tributo at polo. Ilista ang mga argumentong pabor sa inyong posisyon at sagutin ang mga puntong taliwas sa tingin ng grupo. Maghanda para sa oral presentation ng mga argumento ng bawat panig. 9. Ang grupo naman ng hari ay makikinig at magtatala ng mga argumento upang makabuo ng hatol matapos pakinggan ang dalawang panig. Ang magiging desisyon ay base sa mga dekreto ng hari. 10. Ang daloy ng oral presentation ay sumusunod.

a. Grupo 1: Ilahad ang kahulugan at dahilan ng tributo at polo. b. Grupo 2: Ipaliwanag ang mga reklamo sa tributo at polo. c. Grupo 1: Sagutin ang mga reklamo ng Simbahan. d. Grupo 2: Ipagtanggol ang posisyon ng Simbahan. e. Grupo 3: Maghatol.

11. Talakayin ang hatol ng Grupo 3 at tingnan kung base ito sa mga siniping dekreto ng hari.

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul Nabuo mo na ang lahat ng modyul para sa unang markahan ng Araling Panlipunan, na nag-umpisa sa sinaunang panahon at nagtapos sa pagtatag ng kolonyang Espanyol sa Pilipinas. Sa susunod na markahan ay susuriin mo ang iba pang primaryang sanggunian tungkol sa paghubog ng kamalayang Pilipino, mula sa mga pag-aalsa laban sa iba’t ibang pamamaraang kolonyal hanggang sa rebolusyon para sa kalayaan.

!

! 69

Markahan 2 Pagsibol ng Kamalayang Pilipino Modyul 1 Pag-aalsa Laban sa Pang-aabuso Gawain 1. Pag-aalsa ni Tamblot, 1621-1622

2. Pag-aalsa ni Maniago, 1660 3. Mga pag-aalsang agraryo sa mga Tagalog na probinsya, 1745

Oras Lima (5)

MODYUL SA PAGKATUTO

Pangkalahatang Ideya

Tinalakay sa nakaraang modyul ang mga instrumentong kolonyal ng mga Kastila sa Pilipinas. Ito ay ang Kristiyanisasyon, reducción, tributo at polo. Ano ang naging reaksyon ng mga Pilipino sa mga patakarang ito? Makikita na daan-daang pag-aalsa ang naganap sa iba-bang lugar ng kolonya. Sa modyul na ito, tatlong pag-aalsa lamang ang susuriin: ang pag-aalsa ni Tamblot sa Bohol (1621-1622), Maniago sa Pampanga (1660), at ang mga agraryong pag-aalsa sa mga probinsya ng Luzon (1745).

Ang magkakahiwalay na pag-aalsang ito ay isinalaysay ng mga pari at

matataas na opisyal na Kastila sa kanilang mga sinulat. Itong mga primaryang sanggunian ay nagbibigay liwanag tungkol sa hinaing ng mga Pilipino sa ilalim ng Espanya at mahihinuha mula sa mga dokumentong ito ang epekto at kahalagahan ng mga pag-aalsa sa kasaysayan ng Pilipinas.

Gawain 1. Pag-aalsa ni Tamblot, 1621-1622 1. Isang tugon laban sa mga patakarang kolonyal na ipinairal ng mga

Kastila ang pag-aalsa. Gaano kadalas o karami ang pag-aalsa laban sa Espanya bago ang rebolusyon ng 1896? Basahin ang puna ni Francisco Leandro de Viana, isang piskal (abogado) sa Audiencia ng Maynila, sa kanyang “Memorial of 1765.”

! … it ought to be borne in mind that, from the first years of this conquest [1521] until the one in which we now are [1765], nearly all the provinces have at various times rebelled and risen in arms; and not one of … [us] doubts that for this kind of offense the Indians ought to be punished by an increase of their tributes, that this may serve them as a warning and example; for they [thus]

!

! 70

lost the right to be treated with the mildness which their first voluntary submission deserved.

Francisco Leandro de Viana, “Memorial of 1765,” sa Blair at Robertson 48: 248.

2. Anong impormasyon ang makukuha at mahihinuha mo mula sa sipi? Kadalasan o dami ng pag-aalsa

Impormasyong nakuha at nahinuha mula sa sipi

3. Tatalakayin sa gawaing ito ang ilang pag-aalsa sa ika-17 at ika-18 siglo. Upang suriin ang mga ito, gamitin ang balangkas sa ibaba.

Konteksto

Aktor

Pagkilos

Sanhi

Epekto

Konteksto. Kabuuang kalagayan ng panahon, lugar at komunidad, kasama ang kultura nito Aktor. Sino ang kumilos at ang kanyang personal na background, hangarin at interes Pagkilos. Mga ginawa ng historikal na aktor na nagbigay daan o nagdulot ng epekto o resulta Sanhi. Dahilan ng pagkilos Epekto. Resulta o kinahinatnan ng pagkilos

!

! 71

4. Tandaan din na ang mga primaryang sanggunian ay sinulat ng mga prayle at opsiyal na Espanyol at kung gayon, ay may dalang sariling pagtingin sa nangyari. Makikita ang mga pananaw na ito, halimbawa, sa paglalarawan ng sinaunang paniniwala ng mga Pilipino. Maging maingat sa mga pananaw na ito.

5. Sumali sa grupo at basahin ang salaysay tungkol sa pag-aalsa ni

Tamblot sa Bohol, 1621-1622. Isaalang-alang ang balangkas sa pagsusuri ng mga sipi at tandaan na kailangang mahinuha ang sanhi mula sa sipi.

Galing sa mga akda nina Pedro Murillo Velarde, Historia de la Provincia de Philipinas de la Compañia de Jesus (History of the Philippine Province of the Society of Jesus), 1749; at Casimiro Diaz, isang paring Agostino, sa kanyang aklat na Conquista de las Islas Filipinas (Conquest of the Philippine Islands), 1890

!

[KONTE

KSTO

]

The majority of the ministers in the island of Bohol had gone to Zebu, to celebrate the feasts of the beatification of St. Xavier; in their absence …. [t]he diwata,* or demon, appeared to some Indians in the woods … and commanded them to quit the gospel … and the Spanish vassalage, and take refuge in the hills; and to build him a chapel, where he would aid them and give them whatever they needed to pass their lives in happiness and abundance, without the encumbrance of paying tribute to the Spaniards or dues to the churches.

[AKT

OR]

Two or three Indians … became priests of this diwata [one of the priests was called Tamblot], in order to persuade the people to apostasy and rebellion.… four villages revolted; only Loboc (which is the chief village) and Baclayon remained firm in the faith, and in loyalty to the king.

!

! 72

[SANHI]

… to take away the fear which they naturally fear toward the Spaniards, these [native] priests told them that, if they would attack the Spaniards,

1. the diwata would cause the mountains to rise against their foe;

2. the muskets of the latter would not go off, or else the bullets would rebound on those who fired them;

3. if any Indian should die, the demon would resuscitate him;

4. that the leaves of the trees would be converted into saranga (a large fish);

5. when they cut bejucos [cane or palm], these would distil wine instead of water;

6. from the banana leaves they would make fine linen; and,

7. in short, that all would be pleasure, enjoyment, and delight.

[PA

GKI

LOS]

Information of this reached Zebu, and immediately Don Juan de Alcarazo, alcalde-mayor of Zebu, went to quiet the island; he invited them to make peace, for which the rebels did not care. Their boldness increasing, they burned the four villages and their churches; they flung on the ground the rosaries and crosses, and pierced an image of the blessed Virgin eighteen times…. Thereupon the chief ordered troops from Zebu, fifty Spaniards and a thousand friendly Indians…; and on New Year’s day, 1622, he began a march to the mountains, where the insurgents were…. more than 1,500 rebel Indians attacked our vanguard…; but when our muskets were fired so many fell dead that the rebels began to retreat to a bamboo thicket. When we followed them a heavy rain fell, which encouraged the rebels, for they said that our muskets were then useless. But Heaven favored our cause…. The rebels fled into the mountains; and our men arrived at a village of more than a thousand houses, in the midst of which was the temple of their diwata. Our troops found there much food, various jewels of silver and gold, and many bells of the sort those people use—all of which was given to our Indians.… Captain Alcarazo… commanded that some of the rebels be hanged, and published a pardon to the rest; and he returned to Zebu, where the victory was celebrated.

!

! 73

[EPE

KTO]

This success had very important results, for it checked the revolt of other islands and other villages—who were expecting the favourable result which the demon had promised them, so that they could shake off the mild yoke of Christ, and with it their vassalage to the Spaniards. Many of them, now undeceived, accepted the pardon; but others, who were stubborn, fortified themselves at the summit of a rugged and lofty hill, difficult of access, and closed the road [to it] with brambles and thorns…. Six months later the same Don Juan Alcarazo returned, to dislodge those rebels with forty Spaniards and many Indians. After suffering great hardships in making the paths accessible, nearly all his men were hurt, by the time they reached the fort, by the many stones which the enemy hurled down from the summit; but our soldiers courageously climbed the ascent, firing their muskets, and killed many of the rebels, putting the rest to flight. Thus was dispersed that sedition, which was one of the most dangerous that had occurred in the islands—not only because the Boholanos were the most warlike and valiant of the Indians, but on account of the conspiracy spreading to many other tribes.

Pedro Murillo Velarde, Historia de la Provincia de Philipinas

de la Compañia de Jesus, 1749, at Casimiro Diaz, Conquista de las Islas Filipinas, 1890, sa “Insurrections by

Filipinos in the Seventeenth Century,” Blair at Robertson 38: 87-91.

Glosari

"

Apostasy … pagtakwil sa paniniwala Ascent … pag-akyat

Babaylan … paring babae o lalaki sa relihiyon ng mga sinaunang Pilipino

Beatification … pagdeklara sa Katolisismo ng paggiging santo o santa

Bramble … mababa, mayabong at matinik na halaman

Check the revolt … pigilin ang pag-aalsa Conspiracy … sabwatan

Delight … kasiyahan

!

! 74

" Dislodge … tanggalin Disperse … itaboy Diwata … anito o ispiritu ng

sinaunang panahon Dues … bayad

Encumbrance … pasanin, abala Foe … kalaban Fortify … palakasin Hurl ibato Insurgent rebelde Lofty mataas Musket uri ng baril Pardon patawarin Pierce tusukin Quit the gospel iwanan ang

pananampalataya Rebound bumalik Refuge kanlungan Resuscitate buhayin Rugged mabato, magaspang Sedition pag-aalsa Shake off the mild

yoke of Christ iwanan ang banayad na

iplwensiya ni Kristo Stubborn matigas ang ulo Summit tuktok Thereupon sa lugar at oras na iyon Thicket mababa’t mayabong na

halaman Undeceived hindi naloloko Valiant matapang Vanguard tanod sa unahan ng

hukbo 6. Gamitin ang tsart sa pagsusuri ng sipi. Ibahagi sa klase ang sagot ng grupo. Sa talakayan ng klase, magtanong at o magbigay-puna upang maunawaan nang husto ang binasang sipi.

! !75

Pags

usuri ng

sipi

K

onte

ksto

* A

ktor

S

anhi

P

agki

los

Epe

kto

* Lu

gar,

petsa, k

alag

ayan

!

! 76!

Gawain 2. Pag-aalsa ni Maniago, 1660

1. Iba namang uri ng pag-aalsa ang aaralin sa gawaing ito. Sumali sa ibang grupo at basahin ang salaysay ukol sa pag-aalsa ni Maniago sa Pampanga noong 1660. Pansinin na sa sipi ng unang gawain lang nakatukoy ang bahagi tungkol sa aktor, sanhi, atbp. Dito at sa susunod na gawain, ikaw na ang maghahanap ng konteksto, aktor atbp. sa sipi. Habang binabasa ang salaysay, isaalang-alang ang balangkas sa pagsusuri.

! Mula kay Padre Diaz, Conquest of the Philippine Islands

In the early days of October 1660, the loyal population of Pampanga made their first rebellious movements – the people being exasperated against the overseers of the wood-cutting who had been ill-treating them. Setting fire to the huts in which they lodged, they declared by the light of the fierce flames, their rash intention; as leader of their revolt appointed an Indian chief named Francisco Maniago, a native of the village of Mexico [Pampanga], who was master-of-camp for his Majesty…. the revolt was in one of the most warlike nations of these islands…. they presented themselves, armed in the village of Lubao under the command of the above-named Don Francisco Maniago…. Others gathered in a strong force in the village of Bacolor, closing the mouths of rivers with stakes, in order to hinder the commerce of that province with Manila; and they wrote letters to the provinces of Pangasinan and Ilocos, urging them to follow their example and throw off the heavy yoke of the Spaniards and to kill all the latter who might be in those provinces.

… the chief promoters of the rebellion, finding the courage of their followers so weakened, began to search for paths for their own safety. They despatched our father Fray Andres de Salazar with a letter to [Governor-General] Don Sabiniano [Manrique de Lara], in which they alleged, as an excuse for the disturbance, the arrears of pay which were due them for their services, together with the loans of their commodities which had been taken to Manila for the support of the paid soldiers…. In view of this, the governor offered them 14,000 pesos, on account of what was due them, which amounted to more than 200,000 pesos. For this he sent his secretary… to authorize two other commanders… to

!

! 77!

establish peace and publish the general amnesty for the past…. When the writ of amnesty was drawn up, and the words were repeated to them in their own language…, in reading to them these words, “in the name of his Majesty I grant pardon, for the sake of avoiding all bloodshed,” he altered the sense of this sentence, telling them the very opposite…. and from this resulted fresh disturbances.

Casimiro Diaz, sa Blair at Robertson 38: 143-145, 149-151.

Glosari

! Alter … baguhin

Arrear … atraso sa bayad Allege … magpahayag daw

Commerce … kalakalan Exasperate … manggalilt

Fierce … malakas Lodge … tirahan

Overseer … tagapamahala Rash intention … hindi pinag-isipan

Stake … tulos Writ of amnesty … utos ng pagpapatawad

Yoke … pananakop

2. Gumawa ng tsart katulad ng ginamit sa unang gawain at sagutin ito. Ibahagi ang tsart sa klase at lumahok sa talakayan upang maunawaan ang mga binasang sipi.

!

! 78!

Gawain 3. Mga Pag-aalsang Agraryo sa mga Tagalog na Probinsya, 1745

1. Noong 1745 sa Batangas, Cavite at ibang probinsyang Tagalog ay nag-alsa ang taumbayan dahil sa problema sa pag-aari ng lupa at limitadong access sa ilog at ibang yamang-likas. Sumali sa grupo at basahin ang mga salaysay tungkol sa mga pag-aalsang agraryo. Isaalang-alang muli ang balangkas sa pagsusuri.

! Sipi 1. Mula sa ulat ni Pedro Calderon Enriquez, awditor at piskal ng Audiencia, na nag-imbestiga ng mga kondisyon noong 1739 By commission of this royal Audiencia, I went to a village outside the walls of this capital, to take measures for the completion of a small bridge, which was being hindered by some dispute…. I proceeded to make inquiries regarding the lands and revenues belonging to the village; and I found that all the surrounding estates (on which the people of the village were working) belonged to a certain ecclesiastic, the Indians and mestizos paying him rent not only for these, but for the land occupied by their cabins, at the rate of three pesos a year for the married man, and one and one-half pesos for the widow or the unmarried man….” Pedro Calderon Enriquez, “Discurso iuridico, en que se defiende la

real iurisdiccion, y se hace demonstracion de la injusticia, que contiene el contrato de arrendamiento de solares en estas islas,”

sa Blair at Robertson 48: 141-142.

Glosari

! Audiencia … Kataas-taasang hukuman

ng kolonya Cabin … bahay

Dispute … away Ecclesiastic … relihiyoso

Estate … lupain Revenue … kita

Take measure … gumawa ng hakbang

!

! 79!

! Sipi 2. Galing sa akda ni Juan de la Concepcion, Historia General de Philipinas (General History of the Philippines), 1788-1792

With the pretext that the fathers of the Society [of Jesus] had usurped from the cultivated lands, and the untilled lands on the hills, on which they kept enormous herds of horned cattle—for which reason, and because the Jesuits said that these were their own property, they would not allow the natives to supply themselves wood, rattans, and bamboos, unless they paid fixed prices—the Indians committed shocking acts of hostility on the ranches of Lian and Nasugbu, killing and plundering the tenants of those lands, with many other ravages. Nor did they respect the houses of the [Jesuit] fathers, but attacked and plundered them, and partly burned them, as well as many other buildings independent of these…. The contagion spread to the village of Taal, and more than sparks were discovered in other places, although efforts were made to conceal the fire.

Juan de la Concepcion, Historia General de Philipinas, 1788-1792, sa “Events in Filipinas,” 1739-1762,” Blair at Robertson 48: 141.

Glosari

! Conceal … itago

Contagion … pagkahawa Enormous … malaki

Herd … grupo ng hayop Hostility … kalupitan Plunder … pagnanakaw Pretext … pangangatwiran Ravage … paninira Usurp … mangamkam, mang-agaw

!

! 80!

! Sipi 3. Mula sa dekreto ni Haring Felipe V noong 7 Nobyembre 1751

... Don Pedro Enriquez, an auditor of that same Audiencia, made a report... of what he has done... for the pacification of the villages of Taguig, Hagonoy, Parañaque, Bacoor, Cavite el Viejo, and other places… which lie near that capital, all of which revolted. A similar insurrection or revolt occurred in the province of Bulacan, and these... protested… against the injuries which the Indians received from the managers of the estates which are owned by the religious of St. Dominic and those of St. Augustine… – usurping the lands of the Indians, without leaving them the freedom of the rivers for their fishing, or allowing them to cut wood for their necessary use, or even to collect the wild fruits; nor did they allow the natives to pasture on the hills near their villages the carabaos which they used for agriculture. Accordingly [Don Pedro] determined to free them from these oppressions, and decided that they should not pay various unjust taxes which the managers exacted from them..... he demanded from the aforesaid religious orders the titles of ownership for the lands which they possessed; and, notwithstanding the resistance that they made to him, repeatedly refusing [to obey], he distributed to the villages the lands which the orders had usurped, and all which they held without legitimate cause he declared to be crown lands…. He also took other measures which seemed to him proper for the investigation of the fraudulent proceedings in the measurement of the lands in the estate of Biñan, which is owned by the religious of St. Dominic—fraud which was committed in the year 1743 by the court clerk of that Audiencia [of Manila] with notable fraud and trickery, in which participated the two surveyors (appointed through ignorance or evil intent), to the grave injury of the village of Silang. This had caused the disturbances, revolts, and losses which had been experienced in the above-mentioned villages…. I approve, and regard as just and proper, all that was performed by the aforesaid Don Pedro Calderon Enriquez….

Dated at San Lorenzo, on November 7, 1751 I THE KING

Haring Felipe V, “Usurpation of Indian Lands by Friars,” 1751, sa

Blair at Robertson 48: 27-31, 34.

!

! 81!

Glosari

! Aforesaid … nabanggit

Crown land … lupain ng hari Exact … maningil

Fraudulent … madaya Legitimate … legal

Notwithstanding … bagama’t Pacification … panunupil

2. Gumawa ng tsart katulad ng tsart na ginamit sa Gawain 1 at 2 at sagutin ito. Ibahagi ang mga sagot sa klase.

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul Mahalaga ang mga pagtutol ng mga Pilipino sa iba’t ibang paraan ng pananakop, ngunit hindi pa nahuhubog ang kamalayang kumikilala sa kahalagahan ng pagsasarili. Sa mga susunod na modyul, aaralin ang pagbuo ng kamalayang ito.

!

! 82!

Markahan 2 Pagsibol ng Kamalayang Pilipino Modyul 2 Iba-Ibang Mukha ng Progreso Gawain 1. Ang ideya ng progreso sa kasalukuyan

2. Pagsuri sa mga ideya ng progreso sa siglo 19 3. Tatlong mukha ng progreso: Sinibaldo de Mas, Gregorio

Sancianco, at Juan Luna Oras Pito (7)

MODYUL SA PAGKATUTO

Pangkalahatang Ideya Nakita ninyo sa sinundang aralin na dahil sa mga patakarang pananakop ay naglunsad ng mga pag-aalsa ang mga Pilipino sa iba-ibang isla. Bukod sa mga pangyayaring ito, mula sa ika-16 na siglo ay dumami at lumawak ang mga pagbabago sa ika-19 na siglo. Pinayagan, halimbawa, ng gobyernong Espanyol ang mga Ingles at iba pang dayuhang mangangalakal na magtayo ng kumpanya at industriya sa iba-ibang parte ng Pilipinas, matapos tumigil ang kalakalang galleon noong 1815. Nadebelop ang mga produktong pang-eksport katulad ng asukal, abaka at tabako, at naitayo ang unang bangko, ang Banco Español- Filipino, noong 1851. Sa madaling salita, makikita sa kolonya ang mga tanda ng progreso sa ika-19 na siglo, kasama ang tren at iba pang modernong pasilidad. Sa kontekstong ito ay umusbong ang iba-ibang pagtingin sa progreso at kung paano isusulong ang Pilipinas. Alalahanin na sa siglo 19, ang mga kolonyang Espanyol sa Latin Amerika ay halos nakalaya na, samantalang hawak pa ng Espanya ang kanyang mga kolonya sa Pilipinas, Puerto Rico at Cuba. Sa modyul na ito tatlong perspektibo ang ilalahad: kay Sinibaldo de Mas, isang Espanyol na administrador; Gregorio Sancianco, isa sa mga unang Pilipinong nag-aral sa Espanya; at Juan Luna, Pilipinong pintor na hanggang ngayon ay kinikilalang isa sa pinakamahusay sa bansa. Importanteng maunawaan ang mga ideya nila ukol sa progreso dahil nagbigay daan o nakaapekto ang mga ito sa mga layunin at kaisipan ng kilusang reporma na pinangunahan nina Jose Rizal at Marcelo H. del Pilar.

!

! 83!

Gawain 1. Ang Ideya ng Progreso sa Kasalukuyan

1. Paano ba natin masasabing may progreso? Kapag may pagbabago bang naganap ay maituturing na itong progreso? Para kanino ang progreso? Upang masagot ang mga tanong na ito, sumali sa grupo at gumawa ng concept map tungkol sa ideya ng progreso. Isulat sa kaliwang bahagi ang mga tanda ng progreso at sa kanan, ang pakinabang ng mga ito. Magbigay ng tatlong halimbawa. 1. Grupo 1: Progreso sa bahay 2. Grupo 2: Progreso sa paaralan 3. Grupo 3: Progreso sa probinsya 4. Grupo 4: Progreso sa bansang Pilipinas 5. Grupo 5: Progreso sa mundo

Tanda ng Progreso Pakinabang

21

PROGRESO

!

! 84!

2. Ipakita at ipaliwanag sa klase ang ginawang concept map. Ipaskil ito sa bulletin board.

3. Tingnan ang lahat ng concept map at lumahok sa talakayan ukol sa kahulugan ng progreso sa kasalukuyang panahon.

Gawain 2. Pagsuri sa mga Ideya ng Progreso sa Siglo 19 1. Kung ganito ang pag-unawa sa konsepto ng progreso sa kasalukuyan, tingnan ngayon ang mga perspektibo sa ika-19 na siglo. Sumali sa grupong inatasan ng guro.

a. Grupo 1: Sinibaldo de Mas b. Grupo 2: Gregorio Sancianco c. Grupo 3: Juan Luna

2. Para sa Grupo 1, basahin ang sipi mula kay Sinibaldo de Mas,

isang Espanyol na administrador sa Pilipinas na lumibot din sa ibang mga kolonya ng Espanya sa Latin Amerika, kung saan niya nakita ang mga paghihimagsik laban sa Espanya. Sinulat niya ang Informe sobre el estado de las Filipinas en 1842 (Ulat tungkol sa Kalagayan ng Pilipinas noong 1842) sa kontekstong ito at sa hangarin niyang manatili ang Pilipinas bilang kolonya, taliwas sa nangyari sa Latin Amerika.

! ... [To] maintain or keep the Colony forever, i. e. never to consider its separation …: … it is necessary to keep … [Filipinos] in an intellectual and moral state that their numerical superiority be politically less than the … [Spaniards] just as in a balance a pile of hay weighs less than a bar of gold… [C]ircumscribe education to primary schools where the three “r’s” can be taught, with one school in every town as is the present practice and under the care of the curate. The colleges for men now extant in Manila should be closed… It is necessary too that in every town there should be a Spanish curate, it being preferable to leave it unattended spiritually rather than to relinquish it in the hands of the Filipino clergy… this colony in my concept should be maintained by religion. Based on this principle, nothing can promote faster its emancipation than to

!

! 85!

ordain native priests. Some observe that they are inept and vicious and consequently do not inspire respect and neither do they wield influence, nor are they feared…. There should be assigned clothes to distinguish Spaniards, which should not be used either by the natives or the mestizos; the best, it seems, for this purpose is a kerchief around the neck, an adornment rarely put on by the natives. They should not use any other clothing other than that which they themselves have selected: open shirt and a straw head gear. Only the chieftains may wear coats… In the colony, there should be no noble blood but the Spaniard’s. When a Filipino or mestizo meets a Spaniard, he should be obliged to stop (except in Manila) and greet him. If seated, he should stand when the Spaniard talks to him or passes in front. Whosoever should raise his hand against a Spaniard, even in defense of his life, should incur the penalty of going to the public works for the duration of his life… A Spaniard should not seat a Filipino or mestizo in his house, much less eat with him… [Filipinos] … should not be taught Spanish, but only to read and write their own. It is impossible to avoid circulating in the provinces papers and books which are inconvenient for them to read and experience has taught that those who know our language are almost always the headstrong of the towns and the ones who murmur, censure and go against the curate and the mayors.

Sinibaldo de Mas, Report on the State of the Philippines in 1842: Interior Politics (Vol. III), manuskritong salin ni Prof. Pablo K. Botor,

pp. 1, 10, 11, 31 at 36.

Glosari

!

Censure … pintasan Circumscribe … limitahin

Curate … pari o prayleng Espanyol na namumuno sa isang parokya; miyembro siya ng orden

Emancipation … pagpapalaya Extant … namamalagi

Headstrong … matigas ang ulo Incur … malapatan ng parusa Inept … walang kakayahan

!

! 86!

! Ordain … proseso ng pagiging pari

Relinquish … ipagkatiwala, iwanan Three r’s … pagbasa (reading),

pagsulat (‘riting) at pagbilang (‘rithmetic)

Vicious … mabagsik Wield influence … mamahala

Sagutin ang tsart.

Tungkol sa Mga Rekomendasyon Impormasyong

Mahihinuha mula sa mga Rekomendasyon

a. Edukasyon

b. Pamamahala ng mga parokya o simbahan

c. Pananamit ng mga Espanyol at Pilipino

d. Pagtrato ng mga Pilipino at Espanyol sa isa’t isa

e. Ano ang inaasahang epekto ng kanyang mga rekomendasyon? f. Ano ang pangkalahatang pananaw ni Sinibaldo de Mas tungkol sa progreso?

!

! 87!

2. Para sa Grupo 2, basahin ang sipi galing sa akda ni Gregorio Sancianco, El Progreso de Filipinas (Ang Progreso sa Pilipinas), 1881. Mayaman ang pamilya ni Sancianco at nakapag-aral siya sa Unibersidad ng Santo Tomas. Dahil sa kaguluhang dulot ng pag-aalsa sa Cavite at pagbitay kina Padre Gomez, Burgos at Zamora noong 1872, minabuti ng pamilya ni Sancianco na ipadala siya sa Espanya upang ipagpatuloy ang kanyang pag-aaral. Habang nandoon ay sumulat si Sancianco sa isang pahayagan sa Madrid. Ang kanyang Ang Progreso sa Pilipinas ay ang unang seryosong akda ng isang Pilipino tungkol sa ekonomiyang kolonyal sa ilalim ng pamamahala ng Espanya.

!

It is a pity that the Madrid government has not given preferential attention to the material condition of the Philippines by stimulating the productive elements, removing all kinds of fetters, and facilitating the free circulation of their products. In a period of 50 years how highly developed would have been agriculture in those fertile lands watered everywhere by immense rivers, what country in the world would not have been supplied with its agricultural products! But, what can be expected of farmers without zeal for lack of stimulus and they deprive from their labor if they cannot sell their produce or if they have to carry them to the markets, spending five or six days on the road they themselves have to cut through forests and rivers, through regions still inhabited by fierce infidels, in order to sell at prices insufficient either to compensate them for their labor or for the risks they run?

The distant towns of the provinces of Nueva Ecija, Nueva

Vizcaya, Isabela and others located in Central Luzon encounter these sad realities. Why would not their inhabitants be lazy? How could these towns become rich or their population increase? Thus, the majority of the people plant only tobacco, in spite of the worst conditions of the monopoly. As the government buys this product, the planters do not have to go to Manila to sell it. They also plant rice but just enough to supply their families. If they have any surplus grain, they take it to San Isidro or to Pangasinan where they are paid not more than three reales vellon for one arroba of rice, whereas at Manila the price is ten reales or two pesos and twenty-five cents an arroba.

Gregorio G. Sancianco, El Progreso de Filipinas (Madrid, 1881),

trans. by Encarnacion Alzona (Manila: National Historical Institute, 2000), pp. 30-31.

!

! 88!

Glosari

! Arroba … paraan ng pagsukat sa

mga tuyong bagay tulad ng bigas na katumbas ngayon ay mga 11 kilo

Compensate … bayaran Deprive … tanggalin, alisin Distant … malayo Fetter … hadlang, balakid Infidel … katutubong hindi yumakap

sa Katolisismo Immense … malawak

Preferential attention … espesyal o piling atensyon Reales vellon … uri ng salapi noong ika-19

na siglo sa Pilipinas; ang 20 reales vellon ay katumbas ng isang piso

Risk … panganib Stimulus … panghikayat Surplus … sobra

Zeal … matinding pagnanais

Sagutin ang sumusunod.

Tingin ni Gregorio Sancianco tungkol sa

Impormasyong nakuha at nahinuha mula sa sanggunian

a. Mga balakid sa pagsulong ng agrikultura

b. Epekto ng mga balakid na ito sa kalagayan ng ekonomiya

!

! 89!

Tingin ni Gregorio Sancianco tungkol sa

Impormasyong nakuha at nahinuha mula sa sanggunian

c. Mga dapat gawin upang lutasin ang mga problema sa ekonomiya

d. Ano ang pananaw ni Sancianco tungkol sa progreso? e. Ano ang inaasahang resulta sa ekonomiya ng Pilipinas at sa buhay ng mga

Pilipino kapag naisagawa ang mga hakbang na sinabi ni Sancianco?

4. Para sa Grupo 3, suriin ang obrang nilikha ni Juan Luna, Pilipinong

pintor at propagandista, na pinamagatang España y Filipinas (Espanya at Pilipinas), 1886. Dahil sa maykaya ang kanyang pamilya, nagkaroon si Luna ng pagkakataong mag-aral sa Europa, kung saan mas lalo pang nahasa ang kanyang angking galing sa pagpipinta. Sa Espanya, naging kasama niya sina Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar, Graciano Lopez-Jaena at iba pa. Doon nila nakita ang ilang mga pagbabago tulad ng mga karapatang sinisugurado ng Konstitusyon, kalayaang magpahayag, edukasyon, at representasyon ng mga mamamayang Espanyol sa Cortes (parliyamento). Sa España y Filipinas makikita ang ideya ni Luna tungkol sa progreso.

!

! 90!

España y Filipinas Juan Luna 1886, oil on canvas

Mula sa Lopez

Memorial Museum, Lungsod ng Pasig

Obserbahan ang mga detalye ng obra at sagutin ang gabay sa ibaba.

Sino sa inyong palagay ang kinakatawan ng babae sa kaliwa at babae sa kanan? Bakit?

!

! 91!

Bakit inaakay ang babaeng nasa kanan? Ano ang kahulugan nito?

Ano sa inyong tingin ang itinuturo ng babae sa kaliwa?

Ano ang kahulugan ng hagdan?

Ano kaya ang ibig sabihin ng mga bulaklak sa hagdan?

Paano makakamit ang progreso sa punto de bista ni Luna?

5. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo.

!

! 92!

Gawain 3. Tatlong Mukha ng Progreso: Sinibaldo de Mas, Gregorio Sancianco, at Juan Luna 1. Base sa pagsusuri ng grupo sa iniatas na primaryang sanggunian, sumulat (bilang grupo) ng isang talumpati tungkol sa ideya ng progreso ayon sa tao na inaral ninyo.

a. Sa unang bahagi ng talumpati, ipakilala ang sarili (de Mas, Sancianco, o Luna).

b. Sa mga kasunod na bahagi, ipaliwanag ang kahulugan ng progreso, ang mga balakid dito at rekomendasyon upang maisulong ang kolonya ng Pilipinas, ayon sa pananaw ni de Mas, Sancianco, o Luna.

c. Isulat ang talumpati sa kaakit-akit na paraan, gamit ang mga batayang tuntunin ng epektibong komunikasyon. d. Siguraduhing tatagal ang talumpati nang 15 minuto.

2. Pumili ng isa sa bawat grupo na maghahayag ng talumpati sa interesante at nakakaengganyong paraan. Ang layunin ay kumbinsihin at sumang-ayon ang klase sa inyong pagtingin. 3. Matapos marinig ang lahat ng talumpati, bumoto kung sino ang pinaka-nakahikayat sa iyo. Pakinggan ang resulta ng botohan. 4. Balikan ang konsepto ng progreso sa kasalukuyan na inilahad sa unang gawain at talakayin ang pagkakatulad at pagkakaiba ng konseptong ito sa mga ideya nina de Mas, Sancianco, at Luna sa ika-19 na siglo. Tandaan ang sumusunod.

" Malaki ang papel ng historikal na konteksto at personal na background ng may-akda sa pagbuo ng kanyang pananaw. Dahil dito, iba-iba ang pananaw sa progreso.

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul Ang mga repormang hinangad nina Sancianco at Luna ay naging bahagi ng kilusang reporma ng mga Pilipino sa Espanya. Sa pamamagitan ng pagsulat, inihayag ng mga propagandista ang mga repormang makatutulong sa pagsulong ng Pilipinas. Tatalakayin ang mga repormang ito sa susunod na modyul.

!

! 93!

Markahan 2 Pagsibol ng Kamalayang Pilipino Modyul 3 Kilusang Propaganda Gawain

1. Mga repormista at kanilang adhikain 2. Mga problema ng kolonya ayon sa propagandista 3. Sariling dyaryong pampropaganda

Bilang ng oras Pito (7)

MODYUL SA PAGKATUTO

Pangkalahatang Ideya

Isa sa mga tagapaghubog ng kamalayang Pilipino sa siglo 19 ay ang Kilusang Propaganda. Marami sa mga kasapi nito ay mga kabataan at mag-aaral. Bunga ng kanilang edukasyon, naging mapanuri ang mga propagandista sa mga suliranin ng bayan tulad ng maling pamamalakad ng mga Espanyol sa Pilipinas at ang pang-aabuso ng mga prayle.

Dahil sa kanilang karanasan at kamulatan, naging aktibo ang mga edukadong Pilipino sa kampanya tungo sa reporma at iba’t iba ang kanilang pamamaraan. May ilang nagbigay ng talumpati, may ilang gumamit ng sining-biswal, at ang karamihan ay idinaan sa panulat. Iba-iba man ang pamamaraan, nagkaisa sila sa pagpaparating ng totoong kalagayan ng Pilipinas at sa paghingi ng reporma. Sa Espanya umikot ang kampanya ng mga Pilipinong propagandista at ang mga opisyal na Espanyol ang pangunahing pinag-ukulan ng panawagan sa reporma.

Sa modyul na ito, tatalakayin ang mga panulat ng mga repormista at kanilang adhikain, ang mga suliranin ng Pilipinas at ilang mungkahi para mabigyang solusyon ang mga ito.

!

! 94!

Gawain 1. Mga Repormista at ang kanilang Adhikain 1. Magbalik-aral sa nakaraang modyul tungkol sa tema ng progreso

sa ika-19 na siglo. Sa kanyang Ang Progreso ng Pilipinas (1881), hiningi ni Gregorio Sancianco mula sa pamahalaang Espanyol ang mga pagbabago sa Pilipinas na magbibigay daan sa kaunlaran ng kolonya. Isa si Sancianco sa mga unang Pilipinong nag-aral at nanirahan sa Espanya. Ang iba pang mga Pilipinong mag-aaral sa Espanya noong ika-19 na siglo ay sumusunod.

Jose Rizal Paaralan: Ateneo Municipal, Universidad de Santo Tomas, Universidad Central de Madrid Kurso: Medisina

Marcelo H. del Pilar Paaralan: Colegio de San Juan de Letran, Universidad de Santo Tomas Kurso: Abogasya

Mariano Ponce Paaralan: Colegio de San Juan de Letran, Universidad Central de Madrid Kurso: Medisina

Juan Luna Paaralan: Ateneo Municipal, Academio de Dibujo y Pintura Kurso: Pagpipinta

Antonio Luna Paaralan: Universidad de Santo Tomas, Universidad de Barcelona Kurso: Parmasya

Graciano Lopez-Jaena Paaralan: Universidad de Valencia Kurso: Medisina

!

! 95!

2. Ilustrado ang tawag sa mga edukadong Pilipino, na karamihan ay nanggaling sa mga pamilyang may kaya. Ilan din sa kanila ay nag-aral at o nanirahan sa Espanya tulad ng mga nasa itaas.

3. Sa pamamagitan ng edukasyon, nabuksan ang kanilang mundo sa Europa at mga bagong ideya, at nilayon ng mga ilustrado na magkaroon ng pagbabago sa Pilipinas. Kanilang isinagawa ang kampanya para sa reporma sa pamamagitan ng pagsulat ng mga artikulo sa dyaryo, kung kaya tinawag na Kilusang Propaganda ang kanilang kampanya. Hinarap nila ang kanilang mga petisyon sa mga nanungkulan sa Espanya. Dahil mga edukado—bihasa sa wikang Kastila, ang midyum ng pagtuturo sa paaralan—at nanirahan sa Espanya, kadalasan silang sumulat sa Kastila, maliban kay Marcelo del Pilar, na sumulat sa Tagalog bago siya lumipat sa Espanya (dahil hinahabol na siya ng gobyerno sa Pilipinas).

4. Noong 1889 itinatag sa Barcelona (sa hilagang silangang Espanya)

ang La Solidaridad (“Ang Pagkakaisa”), ang dyaryo ng kilusang reporma. Bago ito talakayin, ipaliwanag ang halaga o ang gamit ng dyaryo (lokal o pahayagan ng paaralan) sa pang-araw-araw na buhay. Ibahagi ang iyong sagot sa klase.

!

! 96!

5. Ganoon din ang papel ng dyaryong La Solidaridad sa komunidad ng mga Pilipino sa Espanya at mga Espanyol na nakiisa sa mga repormistang Pilipino. Basahin ang sumusunod na impormasyon.

La Solidaridad • Opisyal na pahayagan ng Kilusang

Propaganda. Lumabas ang unang isyu nito noong 15 Pebrero 1889. Naging punong-patnugot si Graciano Lopez-Jaena na sinundan ni Marcelo H. del Pilar. Naging kasamang patnugot si Mariano Ponce.

• Naglalaman ang pahayagan ng mga hiling para sa reporma sa kolonya, ulat tungkol sa kondisyon at pangyayari sa Pilipinas, mga talumpati at kautusan na may kinalaman sa Pilipinas, at mga akda tungkol sa kasaysayan, kultura at wikang Pilipino. Kabilang sa mga sumulat sa pahayagan ay sina Jose Rizal, Isabelo de los Reyes, Jose Alejandrino, Ferdinand Blumentritt, at iba pa.

• Nakasentro ang pahayagan sa Barcelona, Espanya. Maliban sa mga Pilipinong nakatira sa Europa, iniukol din ang pahayagan para sa mga opisyal ng pamahalaang Espanya. Bagaman mahigpit ang sensura sa Pilipinas, ang ilang kopya ng pahayagan ay nakapasok sa Maynila. Inilabas ang huling isyu noong Nobyembre 1895.

!

! 97!

6. Basahin ang sipi mula sa isyu ng La Solidaridad noong 15 Abril 1889 na nagpaliwanag ng layunin ng pahayagan at adhikain ng mga ilustradong repormista.

!

The Aspirations of Fil ipinos His Excellency, the Minister of Colonies Your Excellency, The Spanish-Filipino Association in Madrid; the Solidaridad, an association of Filipinos living in Catalonia; La Solidaridad, a newspaper published in Barcelona, and various Spaniards whose signatures appear below, have the honor to submit to Your Excellency this petition. During the last few years, the culture of the Philippines has been developing in such a way that it is now equal to that of the other provinces of Spain. The time has come therefore to grant to that Spanish region [Philippines] the fundamental rights enjoyed by every Spaniard, such as:

1. Representation in the Cortes 2. Abolition of censorship 3. Speedy and final prohibition of the current practice… [of]

deporting citizens In view thereof, the petitioners have the honor to request the Minister of Colonies to do everything possible so that there may be an immediate application in the Philippines of all laws which guarantee said rights. Barcelona, 25 April 1889 Miguel Morayta, Galicano Apacible, Marcelo H. del Pilar, Mariano Ponce, Celso Mir Deas, Emilio Junoy, Damaso Ponce, Santiago Icasiano, Antonio Moreno, Ricardo Villanueva, Manuel Dodero, Antonio Bicamps, P. Ma. Jomapa, Pablo Rianzares, Graciano Lopez, A. Julla, Agustin Rexeres, etc. (more signatures follow)

!

! 98!

La Solidaridad, 25 Abril 1889, vol. 1, trans. by

Guadalupe Fores-Ganzon (Lungsod Pasay: Fundacion Santiago, 1996): 1: 121.

Glosari

! Catalonia … rehiyon sa hilagang

silangan ng Espanya Cortes … Lehislatura ng

pamahalaang Espanya Censorship … pagpuna at pagbawal sa

pahayagan at ibang publikasyon

Deport … itapon sa ibang lugar Minister of Colonies … Opisyal ng Espanya na

nangangasiwa sa administrasyon ng mga kolonya; nakabase ito sa Espanya mismo

Prohibition … pagbawal

7. Sumapi sa grupo. Bilugan o kulayan ang bahagi ng petisyong sumasagot sa tanong sa ibaba. Isulat kung aling tanong ang sinasagot ng binilugan o kinulayan.

a. Sino ang sinulatan ng liham-petisyon? b. Sino ang mga pumirma sa liham-petisyon? c. Ano ang mga nasyonalidad ng mga pumirma? d. Ano ang hiningi ng mga pumirma sa petisyon? e. Ano ang ginamit na batayan ng mga nagpetisyon para isulong

ang kanilang hinihiling?

!

! 99!

8. Sagutin ang tsart. a. Bakit sumulat sa

Ministro ng Kolonya sa Espanya at hindi sa opisyal na nasa Pilipinas?

b. Ano kaya ang impact ng sulat kung may mga Espanyol ding pumirma sa hinihinging pagbabago?

c. Anong mga benepisyo ang makukuha ng Pilipinas sa mga repormang hiningi sa petisyon?

8. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo. Talakayin ang kahalagahan ng mga repormang hiniling ng Kilusang Propaganda.

!

! 100!

Gawain 2. Mga Problema ng Kolonya ayon sa Propagandista 1. Ang mga repormang pinetisyon ng mga propagandista ay tugon sa

nakikita nilang problema sa kolonya. Marami ang mga problema sa panahong iyon, at ang pinakamahalaga ay nahahati sa tatlong kategorya.

2. Sumali sa grupo upang suriin ang mga problemang ito sa pananaw

ng mga repormista. Basahin ang siping iniatas sa bawat grupo at sagutin ang mga gabay na tanong.

a. Grupo 1 at 2: sipi mula kay Marcelo H. del Pilar b. Grupo 3 at 4: sipi mula may Graciano Lopez-Jaena c. Grupo 5 at 6: sipi mula kay Jose P. Rizal 3. Para sa Grupo 1 at 2, mapanuring basahin ang sipi sa ibaba ni

del Pilar ay unang lumabas sa isang pahayagan sa Barcelona, Espanya noong 12 Enero 1888.

!

Monarchism in the Phil ippines Marcelo H. del Pilar

It has always been said that the friar handles the Filipino as he pleases. Based on this assumption, the government abstains from emancipating the schools in the Philippines from theocratic-monarchal tutelage.

Pang-aabuso ng mga prayleng

Espanyol

Maling pamamahala ng kolonya

Kawalan ng kamalayan

bilang bansa

!

! 101!

Orally and in writing, in the pulpits as well as in diocesan pastorals, dogmas, rites and all the most sacred things were very subtly invoked by the clergy in defense of their casual [financial] collections. Funeral services and ceremonies, whatever these may cost, are an imposition on the Filipino people. And we can cite thousands of cases when a lack of means to pay for funeral ceremonies had made destitute orphans shed bitter tears. The poor has swallowed all these abuses in silence, for it cannot but accept that in the Philippines it requires great effort to reveal the truth and it has always been difficult, if not impossible, to obtain justice when the defendants belong to the regular clergy. Marcelo H. del Pilar, Frailocracy in the Philippines, trans. by Leonor

Grava (Manila: National Historical Institute, 2009), pp. 47-51.

Glosari

!

Abstain … pigilan, huwag ipatupad Assumption … palagay Defendant … nasasakdal, akusado Destitute … kaawa-awa Diocesan … tumutukoy sa Simbahan o

parokyang Katoliko Dogma … paniniwala,

pananampalataya Imposition … pasanin

Monarchism … pamamahala ng mga prayle o paring Kastila, ang kanilang impluwensiya at kapangyarihan

Pastoral … gawain ispiritwal ng Simbahang Katoliko

Pulpit … ang tinatayuan ng pari tuwing nagbibigay ng sermon at ng mga tagabasa ng Bibliya; kadalasang makikita sa harap ng simbahan

!

! 102!

! Regular clergy … mga paring nabibilang sa

isang orden katulad ng mga Agostino, Heswita, at Dominikano, at lahat ay Espanyol; sa panahon ng mga Espanyol, karamihan sa mga parokya ay pinamunuan ng mga orden

Rite … ritwal; gawaing ispiritwal Shed tears … umiyak Theocratic … pangingibabaw ng relihiyon

sa pamahalaan; sa panahon ng kolonyalismong Espanyol, ang gobyerno at ang simbahan ay magkasanib at kapwa makapangyarihan

Tutelage … pananakop, kontrol

a. Ilista ang mga impormasyong makukuha at mahihinuha tungkol sa mga prayle sa panahon ng mga Espanyol. Gamitin ang gabay na tanong.

Talata Gabay na Tanong Sagot

1

Aling salita ang nagsasaad ng lawak ng kontrol ng mga prayle sa mga Pilipino?

Anong aspeto ang hinayaan ng gobyerno na impluwensyahan ng mga pari?

2 at 3

Ano ang ginamit na dahilan ng mga prayle para mangolekta ng pera sa mga Pilipino?

Bakit nasabing di makatarungan ang ginawang pangongolekta?

!

! 103!

4

Bakit nagiging walang silbi kung ireklamo man sa korte ang di makatarungang pangongolekta?

b. Mahilig si Marcelo H. del Pilar sa satiriko (satire), tulad ng ‘dasal’ sa ibaba. Ang satiriko ay ang paggamit ng katatawanan o eksaherasyon upang ilantad o tuligsain ang isang kamalian. Basahin ang sipi mula sa “Dasalan at Toksohan” ni del Pilar.

!

Aba Ginoong Barya Marcelo H. del Pilar

Aba ginoong Barya, nakapupuno ka nang alkansya, ang Fraile ay sumasainyo. Bukod ka niyang pinagpala’t higit sa lahat, pinagpala naman ang kaban mong mapasok. Santa Barya, Ina nang Deretsos, ipanalangin mo kaming huwag anitan ngayon at kami ipapatay. Siya naua. Marcelo H. del Pilar, “Dasalan at Toksohan,” sa Antonio Valeriano,

Marcelo H. Del Pilar: Ang kanyang Buhay, Diwa at Panulat (Bulacan: Samahang Pangkalinangan ng Bulakan, 1984) p. 240.

Glosari

! Anitan … kalbuhin o ahitan ng

buhok gaya sa mga pari Fraile … prayle; sa panahon ng

Espanya, mga pari na nabibilang sa isang orden

Deretsos … batas o katuwiran

!

! 104!

c. Suriin ang ‘dasal’ ni del Pilar at sagutin ang mga tanong. a. Anong pagmamalabis ng prayle ang

inilantad sa sipi? Tukuyin ang mga salita sa ‘dasal’ na nagpapahiwatig ng pagmamalabis.

b. Para kanino, sa tingin ninyo, ang ‘dasal’ na ito? Sino ang kausap ni del Pilar? Bakit mo sinabi ito?

c. Mabisa kaya ang paggamit ng satiriko? Bakit o bakit hindi?

4. Para sa Grupo 3 at 4, suriin ang sipi mula sa sanaysay ni Graciano Lopez Jaena, isa sa mga patnugot ng La Solidaridad, na pinamagatang “The Distressing Situation of the Philippines.” Inilathala ito noong 1887.

!

The ineptitude of the chief executives in the Philippines is the prime cause of the disaster that threatens to destroy it completely. There is no material improvement at all that anyone can see in the archipelago. The Office of Civil Administration administers nothing, develops nothing, and civilizes no one. The governor-general… has little time to spare for governing the Philippines or promoting its development.

The rapid turn-over of civil service personnel is another prolific source of corruption and confusion in the Philippines, as indeed in all colonial countries. If to this is added the notorious incapacity of most of these bureaucrats, it is clear that as wave after wave of them passes through the country there will soon be nothing left.

We are perfectly aware of the fact that there are royal decrees directing that natives be employed in the colonial government and civil service. We are also perfectly aware that these decrees are not observed; that the law on this point is a

!

! 105!

dead letter, as well as everything else that has been written on the subject.

Graciano Lopez Jaena, “The Distressing Situation of the Philippines,” sa Horacio de la Costa (ed.), Readings in Philippine

History (Manila: Bookmark, 1965) pp. 225-227.

Glosari

! Bureaucrat … taong gobyerno Dead letter … walang pakinabang; walang

bias Distressing … nakakabagabag

Governor-General … pinakamataas na opisyal ng gobyernong kolonyal sa Pilipinas

Ineptitude … kawalan ng kakayahan Notorious … kilala bilang masama o di

kanais-nais Prolific … mabunga

Time to spare … oras na gugulin Turnover … pagpalit-palit

Sagutin ang tsart sa ibaba.

Aspeto Anong problema ang nakita sa

a. Pagtupad ng mga opisyal sa kanilang tungkulin

b. Kasanayan ng mga empleyado ng pamahalaan

c. Pagpapalit ng mga opisyal at empleyado

d. Pagtupad sa batas tungkol sa pag-empleyo ng mga Pilipino sa pamahalaan

e. Kalagayan ng Pilipinas sa

!

! 106!

pangkalahatan f. Sa tingin ninyo,

mayroon pa bang problema sa itaas na nananatili pa rin ngayon? Aling problema? Magbigay ng halimbawa.

5. Para sa Grupo 5 at 6, mapanuring basahin ang sipi ni Jose Rizal

mula sa sanaysay na kanyang sinulat noong 1890, “On the Indolence of Filipinos” (“Tungkol sa Katamaran ng mga Pilipino”), na inilathala sa La Solidaridad.

! The lack of national sentiment brings another evil which is the absence of all oppositions to measures prejudicial to the people and the absence of any initiative in whatever may redound to its good. A man in the Philippines is nothing more but an individual; he is not a member of a nation. He is forbidden and he is denied the right of association; therefore, he is weak and slow. The Philippines is an organism whose cells do not seem to have either an arterial system to irrigate it or a nervous system to communicate its impressions…. The result of this is that if a prejudicial measure is ordered, no one protests; all goes well apparently until later the evils are felt…. The organism has neither nerves nor voice…. It needs a reform, but as it must not speak, it keeps silent and remains without the need…. In addition to this, love of peace and the honor many have of accepting the few administrative positions which fall to the Filipinos on account of inconveniences and annoyances these cause them, place at the head of the towns the most stupid and incapable men, those who submit to everything, those who can endure all the caprices and exactions of the curate and of officials. With stupidity in the lower spheres of power and ignorance and indifference in the upper echelons, with the frequent changes [of officials] ..., with a people without a voice, initiative, or cohesion, with employees who nearly all strive to amass a fortune…, with inhabitants who live in great hardship from the

!

! 107!

moment they begin to breathe, [is it possible to] create prosperity, agriculture and industry, found enterprises and companies…?

Jose P. Rizal, “On the Indolence of the Filipinos,” 31 Agosto 1890, La Solidaridad II, 39: 419.

Glosari

! Amass … makakuha ng maraming

bagay, pera o ari-arian Annoyance … pagkainis Apparent … malinaw

Arterial system … tumutukoy sa koneksyon ng mga ugat sa katawan na pinagdadaluyan ng dugo

Caprice … kapritso Cohesion … pagkakaisa

Curate … prayle o paring Espanyol Echelon … antas

Enterprise … negosyo Exaction … pangingikil; pagkuha

Found … magtayo; magtatag Impression … nararamdaman

Inconvenience … istorbo Indifference … kawalang bahala; walang

pakialam Initiative … kusang loob

Prejudicial … mapanganib Redound … magresulta; magdulot Submit … tanggapin; pumayag

Sagutin ang sumusunod na tanong. a. Ano ang ibig sabihin

ni Rizal sa “national sentiment” (damdaming pambansa)?

!

! 108!

b. Anong mga

halimbawa ang ibinigay niya upang patunayan ang kawalan ng ganitong kamalayan?

c. Sa tingin ni Rizal, bakit wala o mahirap hubugin ang kamalayang ito?

d. Bakit mahalaga ang pagbuo ng damdaming pambansa sa ika-19 na siglo?

e. Sa tingin ninyo, problema pa ba ngayon ang kawalan ng damdaming pambansa? Patunayan ang inyong sagot.

6. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo. Pakinggang mabuti ang sagot ng bawat grupo upang maunawaan ang mga problema noong ika-19 na

!

! 109!

siglo. Lumahok sa pagtataya ng klase sa kasalukuyang panahon: alin sa mga problemang itinukoy ng mga repormista sa siglo 19 ay problema pa rin ngayon?

!

! 110!

Gawain 3. Sariling Dyaryong Pampropaganda

1. Sumapi sa grupo upang gumawa ng sariling dyaryong nilalayong ikalat ang reporma ng Pilipinas sa ika-19 na siglo. Gamitin ang mga sipi sa Gawain 1 at 2 bilang basehan ng nilalaman.

2. Nakalista sa ibaba ang lalamanin ng peryodiko.

3. Iharap sa klase ang ginawa ng grupo at ipaskil sa bulletin board upang makita ng lahat. Gamitin ang pamantayan sa ibaba para sa ebalwasyon ng dyaryo.

a. Lagyan ng tsek ang kolum kung natugunan ng bawat grupo ang mga hinihinging bahagi sa paggawa ng dyaryo.

Bahagi ng Dyaryo Grupo 1 Grupo 2 Grupo 3 Grupo 4 Grupo 5 Grupo 6 Pangalan Logo Motto Editoryal Mga balita

Pangalan ng Dyaryo • Gumawa ng sariling pamagat para sa pahayagan na nagpapahiwatig ng layunin ng samahan at ng panahong siglo 19. Lagyan din ito ng logo at motto.

Editoryal • Ang punong patnugot ay gagawa ng editoryal. Naglalaman ito ng opinyon o pananaw tungkol sa isang isyu o kaganapan noong siglo 19.

Mga Balita • Sumulat ng tatlong balita tungkol sa problema ng kolonya at mga mungkahing solusyon ng Kilusang Propaganda. Huwag kopyahin ang sipi; gawin lamang itong gabay. Kung kailangan, magsaliksik pa upang buuin ang balita. Isulat ang mga balita sa sarili ninyong salita. Huwag kalimutang isulat ang pinagkunan ng impormasyon.

Mga Malikhaing Akda • Isang tula, karikatura o maikling sanaysay tungkol sa isyu, pangyayari, o tauhan noong siglo 19.

Mga Sanggunian • Sa balita o akda, tukuyin ang mga sangguniang ginamit sa paggawa nito.

!

! 111!

Bahagi ng Dyaryo Grupo 1 Grupo 2 Grupo 3 Grupo 4 Grupo 5 Grupo 6 Tula, karikatura, guhit o ibang malikhaing akda

Mga sanggunian

b. Markahan ang nilalaman ng dyaryo gamit ang sumusunod

na rubric: 1 bilang pinakamababa at 5 bilang pinakamataas. Ang kabuuang marka ay ang average ng lahat ng marka.

Kalidad ng Dyaryo Grupo 1 2 3 4 5 6

Malinaw ang paglahad ng editoryal at ng isyung tinalakay; may halimbawang sumusuporta sa posisyon ng editoryal.

Sapat ang bilang ng mga balita; sinasalamin nito ang mga pangyayari at problema noong siglo 19; kumpleto ang detalye ng mga balita.

Malikhain ang tula, sanaysay, o karikatura; sinasalamin ang panahon ng siglo 19.

Mahusay ang lay-out; malikhain ang kabuuang disenyo ng pahayagan.

Sumasalamin ang pangalan, logo at motto ng dyaryo sa adhikain ng Kilusang Propaganda; naipaliwanag sa klase ang kahulugan ng logo at motto.

Kabuuang Marka

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul Hindi man nagtagumpay ang Kilusang Propaganda, naimpluwensiyahan nito ang Katipunan na itinatag pagkatapos itinapon si Rizal sa Dapitan. Ang organisasyon ng Katipunan, halimbawa, ay katulad ng istruktura ng La Liga Filipina na itinayo ni Rizal noong 3 Hulyo 1892. Sa mga unang buwan ng Katipunan ay dinalaw si Rizal ni Pio Valenzuela, isa sa mga lider ng Katipunan, upang hingin ang kanyang opinyon at payo para sa pinaplanong himagsikan. Tatalakayin ng susunod na modyul ang rebolusyon laban sa Espanya.

!

! 112!

Markahan 2 Pagsibol ng Kamalayang Pilipino Modyul 4 Himagsikan para sa Kalayaan Gawain 1. Ang Katipunan at ang pagmamahal sa bayan

2. Deklarasyon ng kalayaan sa Kawit 3. Ang Saligang Batas ng Malolos

Oras Walo (8)

MODYUL SA PAGKATUTO

Pangkalahatang Ideya

Napag-aralan mo na ang mga ideya ng progreso at reporma sa huling bahagi ng ika-19 na siglo. Kung reporma ang layunin ng Kilusang Propaganda, sa hangaring makamit ng mga Pilipino ang lahat ng mga karapatan at pribilehiyong tinatamasa ng mga Espanyol, nilayon naman ng Katipunan ang pagkamit ng kalayaan sa pamamagitan ng himagsikan, sa kadahilanang walang pagbabagong makukuha mula sa Espanya. Nakatuon ang modyul na ito sa pagmamahal sa bayan at sa kahulugan ng kalayaan mula sa pananaw ng rebolusyon, simula sa mga aral ng Katipunan na itinatag noong 1892 hanggang sa Saligang Batas ng Malolos noong 1899. Ang mga primaryang sanggunian sa modyul na ito ay isinulat ng mga Pilipinong rebolusyonaryo. Sa pagsusuri ng mga ito ay inaasahang maunawaan ang kahalagahan ng kanilang simulain para sa Pilipinas at ang kaugnayan nito sa kasalukuyan.

Gawain 1. Ang Katipunan at ang Pagmamahal sa Bayan 1. Magkunwaring nabubuhay ka noong huling bahagi ng ika-19 na siglo; may 18 na taon kang gulang. Batid mo ang kahirapang tinalakay sa mga naunang modyul at hinahangad mo ang kalayaan ng Pilipinas bilang sariling bansa. Nais mong sumapi sa Katipunan, isang patagong samahang naghahandang lumaban para sa kalayaan. Ngunit bago ka sumanib dito, kinakailangan mong masagot ang tatlong tanong bilang bahagi ng paggiging miyembro (initiation) ng Katipunan. Gamitin ang natutunang kaalaman sa mga naunang modyul.

!

! 113!

a. Ano ang kalagayan ng Pilipinas bago dumating ang mga Espanyol?

b. Ano ang kalagayan ng Pilipinas ngayon sa panahon ng Espanyol?

c. Ano ang magiging kalagayan ng Pilipinas kapag mapatalsik ang Espanya?

2. Talakayin sa klase ang mga sagot.

!

! 114!

3. Pumili ng isang pangalan na gagamitin mo bilang Katipunero na ang kahulugan ay may kinalaman sa isang katangian o layunin na iyong hinahangad, o ang pangalan ng iyong paboritong bayani o idolo. Halimbawa, ang pangalang pinili ni Andres Bonifacio, na nagtatag ng Katipunan, ay ‘Maypag-asa.’ Gamitin ang sumusunod na dokumento ng panunumpa sa Katipunan at punuin ang mga patlang.

Adrian E. Cristobal, The Tragedy of the Revolution (Makati City: Studio 5 Publishing Inc., 1997), p. 48.

Glosari

! Ikalagot … maputol, tumigil

Patnugutan … pamahalaan, pangasiwaan Sukdang … kahit na

K. K. K. N. M. A. N. B

BRGY. _________________________ Aking ipinahahayag na sa kadahilanan ng pagkapasuk ko sa K. K. K. NG MGA A. N. B. ay naghandog ako ng isang mahalagang panunumpa sa ngalan ng Bayang tinubuan, at sa harap ng isang kagalanggalang na kapulungan nitong katipunan, na gugugulin ang lahat ng maigugugol at lahat ng minamahal ko sa buhay, sa pagtatangol ng kaniyang banal na Kadahilanan, hanggang sa abuting magdiwang, sukdang ikalagot ng hininga. Sa bagay na ito, isinumpa ko ring lubos na tutupad at susunod sa kaniyang Patnugutan at mga kautusan. Sa katunayan nito, aking itinala ang aking pangalan ng tunay na dugong tumatagbo sa aking mga ugat sa pahayag na ito. Ika ____________ araw ng buan ng ______________ ng taong 189__. Tinaglay ko ang pamagat na __________________________.

!

! 115!

4. Sabihin sa klase ang ginamit mong pangalan.

5. Ang pagmamahal sa bayan ang siyang motibo ng pagsapi sa Katipunan. Balikan ang panunumpa ng bagong miyembro. Salungguhitan ang mga pangungusap na tumutukoy sa pagmamahal sa bayan. Basahin ang mga pangungusap na ito sa klase.

6. Basahin ang ilang saknong mula sa tula ni Andres Bonifacio, “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa.”

!

Pag-ibig sa Tinubuang Lupa Andres Bonifacio

(a) Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya Sa pagkadalisay at pagkadakila Gaya ng pag-ibig sa tinubuang lupa? Aling pag-ibig pa? Wala na nga, wala.

(b) Walang mahalagang hindi inihandog Ng may pusong mahal sa Bayang nagkupkop Dugo, yaman, dunong, katiisa’t pagod, Buhay ma’y abuting magkalagot-lagot.

(c) Kung ang bayang ito’y nasasapanganib At siya ay dapat ipagtangkilik Ang anak, asawa, magulang, kapatid Isang tawag niya’y tatalikdang pilit.

(d) Kayong mga dukhang walang tanging [palad] Kundi ang mabuhay sa dalita’t hirap Ampunin ang Bayan kung nasa ay lunas Pagkat ang ginhawa niya ay sa lahat.

Andres Bonifacio, “Pag-ibig sa TInubuang Lipa,” sa Teodoro A.

Agoncillo (ed.), The Writings and Trial of Bonifacio (Manila: Bonifacio Centennial Commission and University of the Philippines,

1963), pp. 72-74.

Glosari

! Dalisay … puro, walang-halo Dunong … kaalaman, talino

Magkalagot-lagot … maputol, matigil Tatalikdan … tatalikuran

!

! 116!

7. Sumali sa grupo at suriin ang tula ni Bonifacio. Gamitin ang gabay sa ibaba. Sa bawat sagot, tukuyin ang titik ng saknong na pinagmulan o nagsilbing basehan ng iyong sagot. Sagutin ang tanong sa sariling salita.

Para kay Bonifacio Sagot sa Sariling Salita Saknong

a. Ano ang mga katangian ng pagmamahal sa bayan?

b. Paano ipinapakita ang pagmamahal sa bayan?

c. Bakit mahalagang mahalin ang sariling bayan?

8. Ibahagi sa klase ang mga sagot at sumali sa talakayan. 9. Alamin, bilang bagong miyembro ng Katipunan, ang batayang prinsipyo ng kapatiran. Mula ito sa “Mga Aral ng Katipunan ng mga A.N.B.” (Anak ng Bayan) na sinulat ni Emilio Jacinto, na minsa’y tawag din na “Kartilya.” Bilang grupo, suriin ang iniatas na sipi.

!

Grupo 1

a. Ang kabuhayang hindi ginugugol sa isang malaki at banal na kadahilanan ay kahoy na walang lilim, kundi man damong makamandag.

!

! 117!

b. Ang gawang magaling na nagbubuhat sa pagpipita sa sarili, at hindi sa talagang nasang gumawa ng kagalingan, ay di kabaitan. c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS, wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap, may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

* * * Grupo 2

a. Ang tunay na kabanalan ay ang pagkakawanggawa, ang pag-ibig sa kapwa, at ang isukat ang bawat kilos, gawa’t pangungusap sa talagang Katuiran. b. Maitim man at maputi ang kulay ng balat, lahat ng tao’y magkakapantay; mangyayaring ang isa’y higtan sa dunong, sa yaman, sa ganda, ngunit di mahihigtan sa pagkatao. c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS, wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap, may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

* * * Grupo 3

a. Ang may mataas na kalooban, inuuna ang puri kaysa pagpipita sa sarili; ang may hamak na kalooban, inuuna ang pagpipita sa sarili kaysa puri. b. Sa taong may hiya, salita’y panunumpa. c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS, wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang

!

! 118!

sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap, may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

* * * Grupo 4

a. Huwag mong sasayangin ang panahon: ang yamang mawala’y mangyayaring magbalik; nguni’t panahong nagdaan na’y di na muli pang magdadaan. b. Ipagtanggol mo ang inaapi, at kabakahin ang umaapi. c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS, wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap, may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

* * * Grupo 5

a. Ang taong matalino’y ang may pag-iingat sa bawat sasabihin; at matutong ipaglihim ang dapat ipaglihim. b. Sa daang matinik ng kabuhayan, lalaki ay siyang patnugot ng asawa’t mga anak; kung ang umaakay ay tungo sa sama, ang patutunguhan ng inaakay ay kasamaan din. c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS, wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap, may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

!

! 119!

* * * Grupo 6

a. Ang babae ay huwag mong tignang isang bagay na libangan lamang, kundi isang katuang at karamay sa mga kahirapan nitong kabuhayan; gamitan mo nang buong pagpipitagan ang kanyang kahinaan, at alalahanin ang inang pinagbuhata’t nag-iwi sa iyong kasanggulan. b. Ang di mo ibig na gawin sa asawa mo, anak at kapatid ay huwag mong gagawin sa asawa, anak, at kapatid ng iba. c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS, wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap, may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

Emilio Jacinto, “Mga Aral ng Katipunan,” sa Virgilio S. Almario, Panitikan ng Rebolusyon(g 1896) (Maynila: Sentrong Pangkultura ng

Pilipinas, 1993), pp. 157-158.

Glosari

! Kabakahin … kalabanin Lumingap … magkalinga, mag-aruga

Makamandag … nakakalason Pagpipita … pagpupuri Patnugot … patnubay, paggabay Nag-iwi … nag-alaga Umakay … gumabay, patnubayin Wagas … tapat, tunay

!

! 120!

10. Sagutin ang tsart sa ibaba. Alituntunin Ipaliwang sa sariling salita. (a)

(b)

(c)

d. Magbigay ng halimbawa sa kasalukuyan na nagpapakita ng isang alituntunin sa itaas. Tukuyin ang alituntunin bago ibigay ang halimbawa. e. Bakit mahalaga ang Kartilya sa Katipunan?

11. Matapos buuin ang tsart, ibahagi ito sa klase.

Gawain 2. Deklarasyon ng Kalayaan sa Kawit 1. Noong ika-12 ng Hunyo 1898, inihayag nina Emilio Aguinaldo at mga lider ng rebolusyon ang kalayaan ng Pilipinas bilang nagsasariling bansa. Basahin ang deklarasyon ng independensiya.

! And having as witness to the rectitude of our intentions, the Supreme Judge of the Universe, and under the protection of the Powerful and Humanitarian Nation, the United States of America, we do hereby proclaim and declare solemnly in the name and by authority of the people of these Philippine Islands,

!

! 121!

That they are and have the right to be free and independent; that they have ceased to have any allegiance to the Crown of Spain; that all political ties between them are and should be completely severed and annulled; and that, like other free and independent States, they enjoy the full power to make War and Peace, conclude commercial treaties, enter into alliances, regulate commerce, and do all other acts and things which an Independent State has a right to do.… And, lastly, it was resolved unanimously that this Nation, already free and independent as of this day, must use the same flag which up to now is being used, whose design and colors are found described in the attached drawing, the white triangle signifying the distinctive emblem of the famous Society of the ‘Katipunan’ which by means of its blood compact inspired the masses to rise in revolution; the three stars, signifying the three principal Islands of this Archipelago—Luzon, Mindanao and Panay where this revolutionary movement started; the sun representing the gigantic steps made by the sons of the country along the path of Progress and Civilization; the eight rays, signifying the eight provinces—Manila, Cavite, Bulacan, Pampanga, Nueva Ecija, Bataan, Laguna, and Batangas—which declared themselves in a state of war as soon as the first revolt was initiated; and the colors of Blue, Red, and White, commemorating the flag of the United States of North America, as a manifestation of our profound gratitude towards this Great Nation for its disinterested protection which it lent us and continues lending us.

Deklarasyon ng Kalayaang Pilipinas, 12 Hunyo 1898, sa Sulpicio Guevara (ed.), The Laws of the First Philippine Republic

(The Laws of Malolos), 1898-1899 (Manila: National Historical Commission, 1972), pp. 204, 205-206.

Glosari

! Annul … mawalang bisa Cease … itigil

Commemorate … gunitain Disinterested

protection … pagtulong nang walang

pansariing interes o motibo

Distinctive … katangi-tangi

!

! 122!

! Emblem … simbolo

Humanitarian … makatao Manifestation … pagpapakita

Profound … malalim Rectitude … katuwiran

Sever … putulin Solemnly … mataimtim

Unanimous … pinagkaisahan ng lahat 2. Sumali sa isang grupo at sagutin ang mga tanong. a. Ano ang ibig sabihin

ng kasarinlan o kalayaan?

b. Ano ang mga sinisimbolo ng bandila: kulay, hugis, tatsulok, araw at bituin?

c. Ano ang kahalagahan ng bandila sa isang republika?

d. Ano ang tingin ng Republika ng Pilipinas sa Estados Unidos?

e. Ayon sa mga may-akda ng deklarasyon, mahalaga ba ang Estados Unidos sa Republika ng Pilipinas? Tukuyin ang bahagi ng siping nagpapatunay ng iyong sagot.

!

! 123!

f. Paano kaya ipinagkasundo ang papel ng Estados Unidos at ang independensiya ng bagong republika? Ano ang tingin mo dito?

3. Ipaliwanag ang mga sagot sa klase.

Gawain 3. Ang Saligang Batas ng Malolos 1. Makalipas ang pitong buwan mula nang inihayag ang kalayaan sa Kawit, inaprubahan ng Kongreso ng Malolos ang Saligang Batas ng Republika ng Pilipinas noong Enero 1899. Binigyang laman nito ang kalayaang ipinaglalaban. Basahin ang sipi mula sa Konstitusyon ng Malolos.

Titulo Artikulo Preamble

WE, the Representatives of the Filipino people, lawfully convened, in order to establish justice, provide for the common defense, promote the general welfare, and to secure for ourselves the blessings of liberty, imploring the aid of the Supreme Legislator of the Universe to help us attain these objectives, have voted, decreed, and sanctioned the following.

Tit le I . The Republic

Art. 1. The political association of all the Filipinos constitutes a NATION, whose state shall be known as the Philippine Republic. Art. 2. The Philippine Republic is free and independent. Art. 3. Sovereignty resides exclusively in the people.

Tit le I I . The Government

Art. 4. Government of the Republic is popular, representative, alternative, and responsible, and shall exercise three (3) distinct powers: namely the legislative, the executive, and the judicial…

!

! 124!

Titulo Artikulo Title I I I . Religion

Art. 5. The State recognizes the freedom and equality of all religions, as well as the separation of the Church and the State.

Tit le IV. The Fil ipinos and their National and Individual Rights

Art. 20. Neither shall any Filipino be deprived: 1. Of the right to freely express his ideas or opinions, orally

or in writing, through the use of the press or other similar means.

2. Of the right of association for purposes of human life and which are not contrary to public morals; and lastly,

3. Of the right to send petitions to the authorities, individually or collectively.

Tit le VII . The Executive Power

Art. 56. The Executive Power shall be vested in the President of the Republic, who shall exercise it through his Department Secretaries.

Tit le VII I . The President of the Republic

Art. 58. The President of the Republic shall be elected by absolute majority of votes by the Assembly and by the special Representatives, convened in chamber assembled. His term of office shall be four years, and may be reelected.

Sulpicio Guevara, The Laws of the First Philippine Republic (The Laws of Malolos),

1898-1899 (Manila: National Historical Commission, 1972), pp. 104-05, 107, 112-13.

Glosari

! Convene … magtipun-tipon Deprive … ipagkait Implore … hingin

Preamble … pauna Public morals … mabuti at matuwid na

kaugalian na masasabing tanggap ng isang lipunan Sovereignty – kalayaan ng bansang magpasya

Vested … ipinagkaloob Welfare … kabutihan, kapakanan

!

! 125!

2. Sumali sa grupo at sagutin ang sumusunod gamit ang sariling salita.

Tanong Sagot sa Sariling Salita Probisyong

Nagpapatunay ng Sagot

a. Sino ang may hawak ng

kapangyarihan? Paano ito naiiba sa kalagayan ng isang kolonya?

b. Ano ang mga katangian ng Republika ng Pilipinas?

c. Ano ang mga katangian ng gobyerno ng Pilipinas?

d. Ano ang ibig sabihin ng karapatan?

e. Dalawa ang uri ng karapatan: karapatan ng tao, at ng

lipunan o bansa. Magbigay ng

tatlong halimbawa ng karapatan ng

tao.

f. Magbigay ng tatlong

halimbawa ng karapatan ng

lipunan o bansa.

!

! 126!

Tanong Sagot sa Sariling Salita Probisyong

Nagpapatunay ng Sagot

g. Base sa Konstitusyon ng Malolos, ano ang ibig sabihin ng kalayaan?

h. Ano ang kahalagahan ng Saligang Batas? Bakit ito kailangan?

3. Talakayin sa klase ang mga sagot ng grupo.

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul Dito nagtatapos ang ikalawang markahan, simula sa mga pag-aalsa laban sa Espanya hanggang sa himagsikan noong 1896. Sa ikatlong markahan ay pag-aaralan ang susunod na kabanata ng kasaysayang Pilipino, mula sa pananakop ng Estados Unidos sa Pilipinas hanggang sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig at ang pagtatag ng Republika ng Pilipinas noong 1946.