PISMO I JEGO RODZAJE

PISMO

Zespół znaków przyjęty przez określoną grupę ludzką

dla graficznego przedstawienia mowy i mający to samo

znaczenie dla wszystkich jej członków.

PISMO PIKTOGRAFICZNE

Najstarszy znany system piśmienniczy. Piktogramy to obrazki elementy rzeczywistości. Przedstawiały m.in.

Zwierzęta, przedmioty, osoby.

Źródłohttp://www.google.pl/imgres?imgurl=http://gwiazdy.com.pl/images/10_00/24-4.jpg&imgrefurl=http://gwiazdy.com.pl/component/content/article/5434-afrykaski-lud-z-kosmosu&usg=__21kepx5QmXr66_jJ1gl_kDl1W6Q=&h=150&w=228&sz=16&hl=pl&start=0&zoom=1&tbnid=q0BIM-lgLOon-M:&tbnh=119&tbnw=173&ei=WxGSTeK2N4aPswbyvOXRBg&prev=/images%3Fq%3Drysunki%2Bnaskalne%26um%3D1%26hl%3Dpl%26sa%3DX%26biw%3D1366%26bih%3D584%26tbm%3Disch&um=1&itbs=1&iact=hc&vpx=263&vpy=294&dur=1103&hovh=120&hovw=182&tx=107&ty=68&oei=WxGSTeK2N4aPswbyvOXRBg&page=1&ndsp=21&ved=1t:429,r:8,s:0

Źródłohttp://www.google.pl/imgres?imgurl=http://www.mojeksiazki.republika.pl/petroglif.jpg&imgrefurl=http://www.mojeksiazki.republika.pl/historia.htm&usg=__KWQFuxsQ1MgPdXY0YKbHg6SVrEY=&h=195&w=250&sz=14&hl=pl&start=0&zoom=1&tbnid=WhOs4fukD0IDFM:&tbnh=132&tbnw=163&ei=WxGSTeK2N4aPswbyvOXRBg&prev=/images%3Fq%3Drysunki%2Bnaskalne%26um%3D1%26hl%3Dpl%26sa%3DX%26biw%3D1366%26bih%3D584%26tbm%3Disch&um=1&itbs=1&iact=hc&vpx=332&vpy=131&dur=237&hovh=156&hovw=200&tx=85&ty=98&oei=WxGSTeK2N4aPswbyvOXRBg&page=1&ndsp=21&ved=1t:429,r:1,s:0

Źródłohttp://www.google.pl/imgres?imgurl=http://pu.i.wp.pl/%3Fk%3DMjE5Njc5MDAsNDU5ODIwOTM%253D%26f%3Dlascaux_26.JPG&imgrefurl=http://blogmdsb.blogspot.com/2010/01/mezopotamia-i-prehistoria.html&usg=__d_IdKvdhZzK7mwp4_05Y8Mymco4=&h=494&w=700&sz=96&hl=pl&start=61&zoom=1&tbnid=mtUuOlTnWDm5MM:&tbnh=130&tbnw=179&ei=2hKSTb2WPMKShAe78KGaDw&prev=/search%3Fq%3Drysunki%2Bnaskalne%26um%3D1%26hl%3Dpl%26sa%3DX%26biw%3D1366%26bih%3D584%26tbm%3Disch0%2C1330&um=1&itbs=1&iact=rc&dur=504&oei=WxGSTeK2N4aPswbyvOXRBg&page=4&ndsp=19&ved=1t:429,r:5,s:61&tx=115&ty=70&biw=1366&bih=584

PISMO IDEOGRAFICZNE

Pismo oparte na ideogramach, czyli rysunkach przedstawiających konkretne przedmioty lub mające

znaczenie przenośne. Ideogramy są znakami uproszczonymi i umownymi, przedstawiającymi rzeczy dostrzegalne zmysłami albo związanymi

z nimi pojęciami. W ten sposób np. rysunek kręgu z kreskami promieni oznacza „słońce”, ale także

pojęcie „ciepła”. Odczytanie ideogramów bez znajomości języka, w którym je pisano jest często

niemożliwe. Można niekiedy domyślać się ich znaczenia, ale brzmienie wyrazu pozostaje nieznane.

PISMO SYLABOWE

Pismo sylabowe jest pismem fonetycznym, związanym ściśle z brzmieniem grup dźwięków,

składających się ze spółgłosek i samogłosek.

ALFABET

Uporządkowany, kompletny zestaw liter, czyli graficznych symboli pojedynczych głosek danego

języka. Za twórców właściwego alfabetu, z którego rozwinęły się współczesne pisma, uważa się

Fenicjan. W większości znaków pisma fenickiego można łatwo dopatrzyć się uproszczonych rysunków oznaczających dom, zwierzęta domowe, narzędzia, części ciała ludzkiego oraz rybę i wodę. Pierwsze

dźwięki nazwy tych rzeczy przyjęto za litery. Alfabet udoskonalili Grecy wprowadzając litery

na oznaczenie samogłosek, bez których nie można byłoby jednoznacznie wyrazić ich języka. Ostatecznie

alfabet upowszechnił się prawie we wszystkich pismach, stając się jedną z najdonioślejszych

zdobyczy cywilizacyjnych ludzkości.

PISMO EGIPSKIE

Powstało prawdopodobnie już ok. 4000 lat p.n.e., skąd pochodzą najwcześniejsze jego zabytki. Przez

długi czas swego istnienia pismo egipskie przechodziło liczne ewolucje, pozostało jednak

w obrębie własnego, skomplikowanego systemu.

HIEROGLIFYPierwotne pismo egipskie, którego znaki wykuwano

dłutem na kamiennych pomnikach i tablicach. Hieroglify były pismem starożytnych Egipcjan,

znakami niezrozumiałymi poza ich krajem, ale i dla większości jego ludności. Sztuka pisania stanowiła tajemnicze, ekskluzywne narzędzie, jej znajomością

mogli się szczycić tylko nieliczni spośród mieszkańców Egiptu. Z upływem czasu, w związku

z przemianami kulturowymi, nastaniem ery chrześcijańskiej, księgi zapisane hieroglifami stawały

się jeszcze mniej zrozumiałe, a wiele z nich uległo zniszczeniu. Zdarzało się, że wiadomości o mądrości

egipskich kapłanów, o tajemnicach wyrażonych świętymi, niezrozumiałymi

znakami przetrwały tylko w dziełach pisarzy greckich.

FRAGMENT TEKSTÓW PIRAMID W KOMORZE GROBOWEJ

PIRAMIDY UNISA W SAKKARZE.

Źródło:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/sokol.html

MALOWIDŁO NA DREWNIANEJ TRUMNIE OKRESU ŚREDNIEGO

PAŃSTWA.

Źródło:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/sokol.html

PISMO HIERATYCZNE

Powstało w związku z wprowadzeniem papirusu, jako materiału pisarskiego

i pędzelka zanurzanego w czarnym lub czerwonym atramencie jako przyboru

do pisania. W miarę rozpowszechniania znajomości pisma forma znaków oddalała

się coraz bardziej od pierwotnej postaci

hieroglifów.

Źródło:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/sokol.html

PISMO HIERATYCZNE

Pismo hieratyczne utrwalano najczęściej na zwojach i arkuszach papirusowych oraz ostrakonach.

Stosowano do tego pędzelek z trzciny i „czarnego tuszu”. Pismo to dominowało do przez dwa i pół

tysiąca lat, dopiero ok. 600 r. p.Chr. zostało wyparte przez inną kursywę - demotykę. Od tego okresu używano go jedynie do tekstów o charakterze

religijnym, stąd wzięła się nazwa pisma hieratika (zapis kapłański). Najpóźniejsze dokumenty

hieratyczne pochodzą z III w. n.e.. Hieratyka była zapisywana w układzie pionowym lub poziomym

(od okresu XII dynastii) w kierunku od prawej do lewej.

PISMO HIERATYCZNE

Źródło:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/p_hierat.html

NARZĘDZIA EGIPSKIEGO SKRYBY

Warsztat pracy egipskiego skryby składał się z: etui z trzcinowymi piórami

(od lewej), tabliczki do wygładzania papirusu (u dołu), podwójnego

kałamarzu na atrament czerwony i czarny; noża do papirusu zakończony

kaczym dziobem(po prawej).

Źródło:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/sokol.html

NARZĘDZIA EGIPSKIEGO SKRYBY

Zestaw narzędzi do pisania, od góry: etui z trzema otworami

na inkaust i trzcinkami, etui na trzcinki

i kilka zużytych trzcinek

Źródło:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/sokol.html

PISMO DEMOTYCZNE

Pismo demotyczne (demotika ozn. grec. ludowe) ukształtowało się w VII w. p.Chr., stopniowo

wypierając pismo hieratyczne. Było ono jeszcze bardziej uproszczone w stosunku do porzednika.

Nie miało charakteru ikonicznego, stosowano w nim mnóstwo skrótów, ligatur i nietypowych cech

ortograficznych, które uniemożliwiają zestawienie go z hieroglifami. Demotyką pisano również

horyzontalnie z prawej do lewej. Tak jak poprzednika, zapisywano demotykę na ostrakonach

(rys. z lewej) i papirusach, później na stelach kamiennych do napisów nagrobnych.

PISMO DEMOTYCZNE

Dokumenty demotyczne to głównie pisma o treści prawniczej, administracyjnej i handlowej. Od Okresu

Ptolemejskiego stosowano ją również do tekstów literackich, naukowych i religijnych. Pisząc używano kalamusa (trzcinowego pióra) a wcześniej pędzelka. Najbardziej znanym przykładem zastosowania pisma demotycznego jest Kamień z Rosetty. Demotyka jest

jednym z trzech charakterów pisma wyrytych w sławnym kamieniu obok hieratyki i alfabetu

greckiego.

PISMO DEMOTYCZNE

Źródło:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/p_hierat.html

PISMO KOPTYJSKIE

Gdy Egipt zaczął ulegać wpływom kultury greckiej ukształtował się nowy rodzaj pisma oparty na alfabecie greckim. Do tegoż alfabetu

Egipcjanie dodali siedem znaków tworząc w ten sposób pismo koptyjskie. Weszło ono do użytku ok. III w. n.e. Posługiwali się nim

chrześcijanie egipscy, których zwano Koptami.

Pismo koptyjskie stosowane było najczęściej do korespondencji prywatnej, urzędowej, do dokumentacji urzędowej i administracyjnej.

Rzadko spotyka się utrwalone tym pismem teksty literackie lub naukowe .

Podkładem pisarskim dla pisma koptyjskiego były: papirus, pergamin, ostrakony, tabliczki drewniane oraz papier i pergamin. Znaki tego pisma mają orientację poziomą od lewej do prawej, bez odstępów

między wyrazami.

PISMO KOPTYJSKIE

Źródła:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/p_koptyj.html

PISMO GRECKIEW X w. p.n.e. Grecy przejęli pismo od Fenicjan ale uzupełnili je znakami,

które odpowiadały dźwiękom wymawianym przez Greków. Były to samogłoski: A alpha, E epsilon, O omikron, Y ypsilon,

a także I iota.

Około V w. p.n.e. wyodrębniło się pismo w trzech odmianach: wschodniej (używane w koloniach jońskich w Azji Mniejszej i Attyce), południowej

(używane na Krecie i wyspie Thera) i zachodniej (używane w Peloponezie, Tessali, koloniach greckich w południowej Italii

i na Sycylii).

Dały one początek większości pism na świecie: z odmiany zachodniej powstało pismo łacińskie, ze wschodniej zaś wywodzi się cyrylica. W ciągu lat wykształciła się jedna

forma pisma (ok. 403 p.n.e.) zw. greckim alfabetem klasycznym, w której ogłoszony został zbiór praw

po zakończeniu wojny peloponeskiej. Język ten obowiązuje, w prawie nie zmienionej formie, do dziś.

PISMO GRECKIE

Początkowo sposób zapisywania był nieco odmienny od współczesnego, mianowicie od prawej do lewej strony (tak pisali

Fenicjanie), następnie zmodyfikowano ten sposób pisząc raz od prawej, raz od lewej tzw. bustrofedon (zgodnie z ruchem wołów przy orce),

aż w końcu pisano już w sposób przyjęty aż do dziś - od lewej do prawej.

W V w. p.n.e. Grecy posiadali już alfabet składający się z dwudziestu czterech liter (17 spółgłosek i 7 samogłosek). Dalsza ewolucja pisma

rozwinęła się w kierunku stylów, powstało pismo "większe" - majuskuła oraz pismo "małe" - minuskuła.

Pismo greckie cechowała prostota, przewaga kreski pionowej i jednakowa wysokość liter oraz stosowanie form trójkątnych

i okrągłych.

GRECKA MAJUSKUŁA

Majuskuła (łac. majuskulus ozn. większy) to pismo, którego

wszystkie litery są duże i posiadają jednakową wysokość. Używano jej

w piśmie książkowym oraz do rycia w kamieniu.

Była to pierwotna wersja pisma zarówno

w starożytnej Grecji, jak i w Rzymie.

Źródło:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/pis_grec.html

GRECKA UNCJAŁAZmiana materiału pisarskiego

z papirusu na pergamin wpłynęła na modyfikację pisma. Gładki pergamin

pozwalał na kreślenie linii zaokrąglonych. Tak powstała uncjała. Pismo to zaczęto

stosować na początku naszej ery. Najstarszy zachowany zabytek z tym

stylem pochodzi z III w., są to inskrypcje z Timigadu.

W VII w. uncjała przestała być używana do pisania całych kodeksów, długo jeszcze

używano jej do pisania nagłówków.

Źródło:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/pis_grec.html

GRECKA MINUSKUŁA

Nazwa od łac. minusculus - bardzo mały. Pismo składające się z małych liter o różnej wysokości. Dają się one wpisać między cztery poziome linie:

a b c d e f g.

Minuskuła była używana nieco później, z przekształcenia greckiej

kursywy (pisma pochyłego) i wydłużania kresek pionowych.

Źródło:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/pis_grec.html

PISMO KLINOWE

Pismo klinowe powstało ok. 4000 p.n.e w Mezopotamii. Za jego twórców uważa się Sumerów, lud nie znanego bliżej pochodzenia,

osiadły tam od najdawniejszych czasów historycznych. Pismo klinowe zawdzięcza swą nazwę najprostszym elementom, mającym kształt klinów lub gwoździ z trójkątną główką i wydłużoną kreską.

Na kształt ten wpłynął miejscowy materiał używany do pisania – gliniasta ziemia z Mezopotamii. Robiono z niej grube tabliczki

i odciskano w miękkim materiale znaki przy pomocy rylca z zaostrzonej ukośnie trzciny, następnie suszono tabliczki na słońcu, a później wypalano jak cegiełki. Stwardniałe tabliczki przechowały

trwale pismo poprzez wieki.

RYLCE DO WYCISKANIA PISMA

KLINOWEGOTabliczka sumeryjska z Teb, ok. 2360 r. p.Chr. Obok rylce z trzciny do pisma klinowego. Istniały prawdopodobnie trzy

rodzaje rylców:

1. trójkątny - do rysowania kątów

2. wyżłobione – do tworzenia gwoździ

3. zaokrąglone - do pisania liczb

Źródło:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/rylce.html

PISMO CHIŃSKIE

Pismo chińskie posiadało już w XV w. p.n.e. rozwinięty system ideograficzny; od III w. p.n.e. służyło do zapisywania języka chińskiego. Jest to jedyne pismo, które przez długi czas zachowało w zasadzie swój

ideograficzny charakter. Najstarsze znane nam zabytki pisma chińskiego, tj. napisy wróżebne na kościach łopatkowych wołu i na skorupach żółwi, pochodzące z XV w. p.n.e. Znaki pisma

chińskiego pisane były dawniej z reguły rzędami pionowymi, z góry na dół, i od prawej ku lewej.

W dawnych tekstach nie stosowano interpunkcji. W XX w. pod wpływem europejskich systemów pisma, rozpowszechniło się

pisanie w wierszach poziomych od lewej ku prawej.

CHIŃSKIE PĘDZELKI

Pędzelki chińskie z dekoracją z laki, pochodzą z okresu dynastii Ming.

Przechowywane są w Muzeum Narodowym w Taipei.

Źrdło:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/piora.html

PISMO CHIŃSKIE

Źródło:

http://www.import-chiny.7it.eu/index.php?go=chiny-jezyk

PISMO ARABSKIE

Pismo arabskie wywodzi się z pisma aramejskiego, rozwinęło się i rozpowszechniło w Arabii wraz z islamem. Przyjęte zostało przez kraje

muzułmańskie, które posługiwały się innymi językami, obecnie stosowane jest w państwach Afryki północnej, należy do najbardziej

rozpowszechnionych pism na świecie.

W piśmie tym, jak we wszystkich pismach semickich, występuje system spółgłoskowy - czyli oznacza się jedynie spółgłoski bez samogłosek,

mimo że się je uwzględnia przy czytaniu. Alfabet arabski posiada 28 znaków, które zapisuje się od prawej do lewej. Czytelnik arabski może mieć sporo kłopotu z lekturą gdyż litery-spółgłoski arabskie

posiadają po cztery postaci (zależnie czy występują na początku, środku, końcu wiersza czy też samodzielnie). Jakby tego było mało wiele liter

wygląda identycznie lub prawie identycznie, rozróżniają je punkty diakrytyczne znajdujące się nad lub pod literami.

PISMO ARABSKIE

Pismo arabskie było nie tylko nośnikiem treści, ale również ozdobą rękopisu, z czasem stając się ogólnie przyjętym ornamentem w sztuce

muzułmańskiej. Twórcy, którzy potrafili tworzyć piękne rękopisy i ozdabiać je, cieszyli się ogromnym poważaniem na równi z mężami

stanu. Kaligrafowie posiadali własny cech lub akademię, pisano o nich nawet obszerne monografie, byli uważani za ozdobę

panujących. Jeżeli kogoś nie stać było na kupienie całego rękopisu, fundował sobie kilka stron z tekstami z Koranu, który również miał

wpływ na prestiż kaligrafów w świecie muzułmańskim (przepisywanie świętej księgi islamu było zaszczytem). Tradycja

przepisywania Koranu wpłynęła na rozwój arabskiego pisma artystycznego.

PISMO ARABSKIE

Źródło:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/kufi.html#03

PISMO ARABSKIE

Źródło:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/kufi.html#03

PISMO RUNICZNE

Pismo runiczne pojawiło się na przełomie II i III w. jako alfabetyczne pismo południowych plemion germańskich. Nazwa pochodzi od gockiego słowa

„runa”, czyli tajemnica. Używana jest też inna nazwa - "futhark", która wzięła się od sześciu pierwszych liter alfabetu. Było to proste pismo alfabetyczne, nadające się do wielu celów: pamiątkowych. Historia tego pisma sięga do

czasów Cesarstwa Rzymskiego, kiedy to na pograniczu z imperium żyły ludy barbarzyńskie posługujące się językami germańskimi, m.in.: Anglowie, Frankowie, Fryzowie, Goci, Jutowie, Longobardowie, Sasi,

Skandynawowie, Teutonowie oraz Wandalowie. Plemiona te, pomimo powszechnej opinii,iż były niepiśmienne

aż do momentu chrystianizacji, posiadały swój sposób pisania (alfabet runiczny). Pismo to szybko się rozpowszechniło i rozwinęło. Już około 500

r.n.e. odnajdujemy jego ślady w Danii, Szwecji, Polsce, na Rusi i Węgrzech. Wiemy że runy były używane przez wiele stuleci i w wielu krajach.

PISMO RUNICZNEWystępują trzy rodzaje pisma runicznego:

1. Runy starogermańskie - 24 znaki.

Najstarszy rodzaj pisma runicznego, który występowała głównie w północnej Europie, między III a IX w. n.e.

2. Runy anglosaskie - 31 znaków.

Wędrujące licznie ludy germańskie prawdopodobnie pochodzące z Fryzji, które przybyły w V w. n.e. na tereny Anglii przyniosły wraz ze sobą runy.

3. Młodszy futhark (lub też nordycki czy skandynawski)16 znaków.

Tutaj obserwujemy odwrotną sytuację, futhark został zredukowany z 24 do 16 znaków. Występował głownie na terenie Skandynawii. Większość znanych

nam napisów runicznych pochodzi z terenów Szwecji.

PISMO RUNICZNE

Źródło:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/pismo/runy/index.html

PISMO WĘZEŁKOWE

Pismo węzełkowe to sposób zapisu z wykorzystaniem sznurka, na którym różnym rodzajom węzłów oraz ich kombinacjom przypisuje

się odrębne znaczenia. Najbardziej znanym i najlepiej zbadanym przykładem jest kipu, używane w Ameryce Południowej przez Inków.

Wiadomo jednak, że pismo węzełkowe używane było również w Chinach .

PISMO WĘZEŁKOWE

Kipu, Quipu, Khipu - w języku keczua "węzeł") - forma trójwymiarowego zapisu stosowana przez Indian prekolumbijskiej

Ameryki Południowej. Nazywane "pismem węzełkowym", ze względu na swoją formę: zbiór wykonanych z bawełny lub włosia lamy i alpaki kolorowych sznurków z supełkami. Służyło do zapamiętywania liczb

(najprawdopodobniej w systemie dziesiętnym), a zapewne także i innych informacji.

Posługiwali się nim członkowie klasy panującej oraz specjalni rachmistrze (w języku keczua khipukamayuq) z imperium Inków.

Istniało kilka odmian kipu, które umożliwiały administratorom imperium m.in. ewidencję ludności, obliczanie podatków, zapisywanie stanów

magazynowych, składanie sprawozdań, przechowywanie danych historycznych, kalendarzowych, itp. Jedno kipu mogło liczyć od kilku

do nawet 2 000 sznurów.

PISMO WĘZEŁKOWE

W początkowym okresie podboju kontynentu było wykorzystywane także przez hiszpańskich kolonizatorów, służąc np. do ustalania zobowiązań podatkowych i rozstrzygania sporów majątkowych.

Z czasem zostało porzucone jako "pogańskie" i wymagające korzystania z podejrzewanych o nielojalność keczuańskich rachmistrzów na rzecz

pisma europejskiego. Zapomniane i w znacznej części zniszczone (współcześnie zachowało się mniej niż 1 000 egzemplarzy), przetrwało

jako system ewidencyjny w uproszczonej formie na peruwiańskich wyżynach. Prekolumbijskie kipu, rozszyfrowane tylko częściowo,

pozostaje obiektem badań i różniących się między sobą interpretacji. Obecnie badania nad kipu są bardzo trudne, gdyż w czasie podboju

większość egzemplarzy została spalona.

PISMO WĘZEŁKOWE

Źródło:

http://www.tajemniczezlotemiasta.republika.pl/page14824827284ade1a2dabae0.html

PISMO ŁACIŃSKIE

Klasyczny alfabet łaciński jest pochodzenia greckiego. Późniejsi Rzymianie przystosowali niektóre litery alfabetu greckiego

(w zachodniej odmianie) do dźwięków swojej mowy i tak powstało pismo łacińskie. Łacina była przez całe średniowiecze jedynym

językiem w Europie Zachodniej posiadającym pismo, dlatego pisma narodowe powstawały poprzez przystosowywanie tego zapisu

do dźwięków konkretnej mowy. Alfabet łaciński rozprzestrzenił się razem z armią rzymską w niemal całej Europie. Dziś używany jest

na ogromnych obszarach kuli ziemskiej.

PISMO ŁACIŃSKIE

Źródło:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/pis_lat.html

PISMO DLA NIEWIDOMYCH

Powstało w latach 30-tych XIX w., opracowane w 1825 r. przez młodego, niewidomego francuskiego nauczyciela Ludwika Braille`a.

Jego podstawą jest sześciopunkt w kształcie prostokąta, w ramach którego z różnej ilości i konfiguracji punktów wypukłych uzyskuje się

63 znaki; punkty sześciopunktu posiadają umowną numerację: lewa kolumna (z góry na dół) - numery 1, 2, 3, prawa - 4, 5, 6; wszystkie znaki podzielone są na 7 serii; powierzchnia znaku nie przekracza

pola dotyku opuszki palca.

PISMO DLA NIEWIDOMYCH

Źródło:

http://www.wsp.krakow.pl/whk/p_brajla.html

BIBLIOGRAFIA

1. Encyklopedia wiedzy o książce. Wrocław 1971.

2. http://www.wsp.krakow.pl

3. http://www.wikipedia.pl