Pomoc psychologiczna dzieciom z zaburzeniami emocjonalnymi

i zachowania

mgr Małgorzata Goresz-Porczyńska

• U dzieci osobowość wciąż kształtuje się , dlatego nie mówimy o zaburzonej osobowości, lecz o zaburzeniach emocjonalnych, zaburzeniach zachowania i emocji , albo po prostu trudnych zachowaniach

• Zaburzenia emocjonalne często nie mają swoich konsekwencji w dorosłości, zaburzenia zachowania mogą w przyszłości przyjąć formę zaburzeń osobowości, zwłaszcza jeśli nie zostaną zrozumiane i zlikwidowane przyczyny tych zaburzeń.

Zaburzenia osobowości a zaburzenia emocjonalne

i zachowania

• u 23% osób z ADHD w dorosłości rozpoznano cechy osobowości antyspołecznej

• wśród osób z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi w dorosłości często rozpoznawane są różne zaburzenia osobowości (do 40%), ponadto wielu nadużywa alkoholu, u 15%-60% występują zaburzenia jedzenia

Zaburzenia osobowości a zaburzenia u dzieci

ETIOLOGIA ZABURZEŃ

DIAGNOZA

TERAPIA

RODZAJE ZABURZEŃ

Przykłady diagnoz psychiatrycznych zaburzeń emocjonalnych u dzieci

• Lęk przed separacją w dzieciństwie /ok. 4,1% u dzieci 7-12l./

• Zaburzenia lękowe w postaci fobii w dzieciństwie /2-9% między 5-13l./

• Lęk społeczny w dzieciństwie /1%/

• Zaburzenia związane z rywalizacją w rodzeństwie

• Uogólnione zaburzenia lękowe /3-4%/

• Mutyzm wybiórczy /0,02%/

• Zaburzenia więzi w dzieciństwie

Zaburzenia emocjonalne a zachowanie dziecka

Wiele trudności emocjonalnych dziecka wyraża się w zachowaniu dziecka i może przybierać postać:

• Moczenie mimowolne, zanieczyszczanie się kałem • Nadpobudliwość psychoruchowa • Tiki, ruchy mimowolne • Zaburzenia zachowania • Zachowania opozycyjno-buntownicze • Kompulsje, rytuały, stereotypie • Zaburzenia odżywiania • Depresyjne zaburzenia zachowania

Współwystępowanie zaburzeń emocjonalnych z innymi zaburzeniami

• całościowe zaburzenia rozwojowe /autyzm, Zespół Aspergera/

• niepełnosprawność intelektualna

• trudności szkolne /np.dysleksja/

„czyste”ADHD

31%

z.

zachowania

opozycyjno-

buntownicze

40%

zaburzenia

zachowania

14% lęk /depresja

38%

Tiki

11%

ETIOLOGIA ZABURZEŃ

Styl życia Kontekst kulturowy Środowisko szkolne Rozwój intrapsychiczny Relacje z rodzeństwem Relacje małżeńskie i triangulacje Wieź wczesnodziecięca Przekaz transgeneracyjny Uszkodzenia okołoporodowe i inne Neuroplastyczność i neurodegeneracja Środowiskowa modyfikacja ekspresji genowej Geny

DIAGNOZA

• Im młodszy jest pacjent tym mniej uzyskać możemy poprzez zadawanie mu bezpośrednich pytań.

• Wiele danych pochodzić może z : wywiadu z rodzicem obserwacji dziecka obserwacji relacji rodzinnych pacjenta dodatkowo ważne informacje pochodzić mogą od

wychowawców, nauczycieli, pedagogów. wielkie znaczenie mają też pozawerbalne metody

diagnostyczne takie jak testy projekcyjne oraz oczywiście obserwacja zabawy dziecka

Diagnoza

Metody projekcyjne:

- Techniki obrazkowe: Test Apercepcji dla Dzieci (CAT),

- Techniki werbalne: Test Zdań Niedokończonych, Niedokończone Bajki wg L.Duss

- Techniki zabawowe: Test Stosunków Rodzinnych, techniki ekspresyjne

- Techniki graficzne: Test Rysowania Rodziny, Test Drzewa Kocha

Diagnoza

• W rozwoju dziecka przenikają się dwa procesy:

dojrzewanie i uczenie się,

osobowość dziecka nie ma jeszcze wyraźnej struktury, stąd interpretacja projekcji wymaga dużej wnikliwości i wiedzy z psychologii ogólnej , rozwojowej i klinicznej.

Podsumowanie diagnozy

• Konsultacja z rodzicami albo rodzicami

/ sprawdzenie hipotez rozumienia trudności dziecka, wspólne formułowanie wniosków, poszukiwanie rozwiązań, sposobów pomocy dziecku, formułowanie wskazówek do pracy z dzieckiem/

• Propozycja terapii indywidualnej lub rodzinnej

POMOC PSYCHOLOGICZNA

• Psychoedukacja • W niektórych przypadkach opinia o dostosowaniu

wymagań edukacyjnych wobec dziecka • Psychoterapia jest traktowana jako podstawowa

metoda leczenia większości zaburzeń psychicznych wieku rozwojowego.

• Brak jest jednoznacznych danych wskazujących na istotnie lepszą skuteczność w okresie rozwojowym którejkolwiek ze szkół terapeutycznych.

Terapia - przykładowe metody leczenia zaburzeń lękowych

psychoedukacja pomagająca zrozumieć dziecku naturę lęku

zachęcanie do stosowania strategii innych od unikania

stopniowa ekspozycja na sytuacje, których obawia się dziecko

identyfikowanie i weryfikowanie myśli wywołujących lęk

nagradzanie osiągnięć dziecka – metoda żetonowa

trening społeczny –grupy socjoterapeutyczne

terapia rodzinna

Terapia - przykładowe metody leczenia moczenia mimowolnego

• Psychoedukacja zarówno wobec dziecka jak i rodziny

• Techniki behawioralne : - nagradzanie nocy suchych - budzik śródnocny - wdrażanie dziecka w likwidowanie szkód • Czasem farmakoterapia • Czasem poradnictwo rodzinne lub terapia

rodzinna – jeśli objawy odgrywają istotną rolę w dysfunkcji systemu rodzinnego

Terapia rodzinna

• Dziecko zależne jest od rodziny w której żyje pod wieloma względami, opiekunowie mogą wiele uczynić, aby pomóc dziecku dobrze funkcjonować poprzez swoje obserwacje, reakcje i działania.

• Praca na zasobach rodziny – poszukiwanie w relacjach rodzinnych tego co się udaje, co łączy poszczególne osoby, itp.

• Nie oznacza, że rodzina jest patologiczna

Istotne wyzwania

• umiejętność różnicowania rozwojowych trudności od zaburzeń emocjonalnych

• umiejętność różnicowania zaburzeń, celem wybrania najodpowiedniejszej formy terapii

• współpraca z różnymi osobami /opiekunami , lekarzami, pedagogami/

• nawiązanie dobrego kontaktu z dzieckiem i jego rodzicami

OPIS PRZYPADKU

Rodzice po sugestii lekarza zgł. 11–letniego chłopca z objawami chrząkania i pokasływania, celem sprawdzenia emocjonalnego podłoża objawów /specjalistyczne badania lekarskie nie wykazały związku z objawem/;

Rodzice wiązali objaw z sytuacją bójki, pobicia przez kolegów w szkole. Zauważyli , że od tego czasu objaw występuje, i nasila się w nowych sytuacjach. Oboje obawiali się, że chłopiec w szkole będzie wyśmiewany i terroryzowany przez kolegów z powodu tików ( choć sytuacja nie wskazywała na to – chłopcy, z którymi było spięcie bawili się z nim nadal. Szczególnie obawiali się czy sytuacja nie pogorszy się w nowej szkole do której miał się przenieść. Nie wiązali objawu ze śmiercią ważnej osoby w rodzinie, mimo, że objaw pojawił się niedługo po tym fakcie.

OPIS PRZYPADKU

Diagnoza psychologiczna sugerowała m.in. , że :

- Chłopiec jest mocno związany z matką

- Ch. przeżywa tęsknotę za ojcem

- Chł. martwi się o związek rodziców

- Ch. chciałby być bardziej samodzielny

- Ma tendencje do wypierania przykrych uczuć

- Postrzega świat jako zagrażający „inni ludzie są źli”

OPIS PRZYPADKU

• Psychoedukacja w sprawie tików

• Terapia rodzinna wokół tematów:

- żałoby w rodzinie i jej wpływie na uczucia

chł. a także na wzrost lęku rodziców o chłopca,

- relacji ojca z synem

- potrzeby chłopca bycia bardziej samodzielnym

- obaw chłopca o relację rodziców