Quyen con nguoi cho Phu nu va Tre em (Unicef)

21 22

1. Giíi thiÖu

“Ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi” lµ tªn mét chiÕn l−îc ch−¬ng tr×nh nh»m lång ghÐp çc

m« h×nh vµ ®iÒu kho¶n cña C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em vµo

nh÷ng ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña UNICEF. Çch tiÕp cËn nµy

®−îc chÝnh thøc ®−a ra vµo n¨m 1998 trong mét chØ thÞ cña Ban §iÒu hµnh UNICEF vµ ®−îc nhÊn m¹nh l¹i trong mét b¶n b¸o

ço tr×nh lªn Héi ®ång ChÊp hµnh cña UNICEF n¨m 19991.

Ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi yªu cÇu ®Æt nh÷ng môc tiªu ch−¬ng tr×nh ng¾n h¹n trong

khu«n khæ çc môc tiªu dµi h¹n nh»m thay ®æi c¬ b¶n nh÷ng

®iÒu kiÖn s©u xa lu«n c¶n trë viÖc thùc hiÖn ®Çy ®ñ C«ng −íc vÒ

quyÒn trÎ em vµ C«ng −íc xãa bá tÊt c¶ çc h×nh thøc ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷”. Nãi çch kh¸c: môc ®Ých cuèi cïng cña çch

tiÕp cËn chiÕn l−îc nµy lµ cñng cè nh÷ng qu¸ tr×nh c¶i çch x·

héi vµ v¨n hãa cña ®Êt n−íc theo h−íng t«n träng vµ thùc hiÖn

çc quyÒn cña trÎ em vµ phô n÷2.

____________ 1. UNICEF: "H−íng dÉn çch thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn

con ng−êi", (CF/EXD/1998-04); Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c v× TrÎ em vµ Phô n÷, nh×n tõ quan ®iÓm quyÒn con ng−êi (E/ICEF/1999/11), Niu Oãc.

2. S®d, Xem thªm UNICEF: "S¸ch h−íng dÉn ChÝnh s¸ch vµ Quy tr×nh Ch−¬ng tr×nh", Niu Oãc, 5-2003, tr.4-12.

Sö dông ph−¬ng thøc “Lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së

quyÒn con ng−êi” kh«ng cã nghÜa lµ çch lµm viÖc cña UNICEF

tõ tr−íc tíi nay ph¶i thay ®æi hoµn toµn. Tuy nhiªn, kh¸i niÖm

nµy ®−a ra mét çch nh×n míi vÒ thiÕt kÕ, thùc hiÖn vµ ®¸nh gi¸

ch−¬ng tr×nh. Hai nhËn ®Þnh sau ®©y lµ nÐt quan träng ®èi víi

çch tiÕp cËn nµy: 1. TrÎ em lµ chñ thÓ cña çc quyÒn; 2. QuyÒn

trÎ em ®−îc dùa trªn mèi quan hÖ c¬ b¶n gi÷a trÎ em – ng−êi

®−îc h−ëng quyÒn vµ cã quyÒn yªu cÇu - víi tÊt c¶ nh÷ng ng−êi

lín trong bé m¸y nhµ n−íc, céng ®ång vµ gia ®×nh lµ nh÷ng

ng−êi cã tr¸ch nhiÖm ph¸p lý thùc hiÖn çc ®ßi hái ®ã1. Çch

tiÕp cËn “Lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi” ñng

hé çch hiÓu míi vÒ trÎ em nh− lµ chñ thÓ cña çc quyÒn trong

mét thÕ giíi ngµy cµng phøc t¹p vµ trong mét xu h−íng toµn

cÇu theo h−íng ph¸p quyÒn vµ d©n chñ hãa. Çch tiÕp cËn nµy

nhÊn m¹nh sù hç trî kü thuËt ®Ó thÓ chÕ hãa çc quyÒn cña trÎ

em vµ biÕn thµnh tr¸ch nhiÖm cña luËt ph¸p vµ chÝnh s¸ch, do

®ã thóc ®Èy viÖc x©y dùng mét nhµ n−íc vµ m«i tr−êng gia ®×nh

b¹n h÷u víi trÎ em. Mét gi¸ trÞ n÷a ®èi víi trÎ em cña çch tiÕp

cËn nµy lµ çc ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn ®Ò cao lßng tù

____________ 1. VÞ thÕ cña ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm vµ ng−êi ®−îc h−ëng quyÒn kh«ng

ph¶i lµ mét sù rµng buéc bÊt di bÊt dÞch ®èi víi mét ng−êi mµ lµ mét quan ®iÓm vÒ vai trß cña ng−êi ®ã trong mét mèi quan hÖ ®· x¸c ®Þnh vÒ luËt ph¸p, nh− ®· ®−îc nªu ra rÊt thÝch hîp t¹i Héi nghÞ T− vÊn toµn cÇu cña UNICEF vÒ “Çch tiÕp cËn lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn”: “Mét ç nh©n th−êng cã hai vÞ thÕ: cã quyÒn vµ chÞu tr¸ch nhiÖm nh−ng cho çc quyÒn kh¸c nhau. LËp kÕ ho¹ch dùa trªn c¬ së quyÒn yªu cÇu ng−êi ta ph¶i c«ng nhËn vµ lµm viÖc víi nh÷ng ng−êi ®−îc h−ëng quyÒn ë tÊt c¶ çc cÊp trong x· héi. (Héi nghÞ T− vÊn toµn cÇu cña UNICEF vÒ çch tiÕp cËn lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi, Dar es Salaam (Tanzania), 2002. B¸o ço tãm t¾t vµ KiÕn nghÞ, UNICEF: Niu Oãc, 2002).

23 24

träng, tÝnh s¸ng t¹o vµ niÒm vui (tãm t¾t lµ nh©n phÈm) th«ng

qua nh÷ng c¬ héi ngµy cµng nhiÒu ®Ó tham gia trong gia ®×nh,

tr−êng häc, céng ®ång vµ x· héi. Çch tiÕp cËn thùc hiÖn ch−¬ng

tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn còng ®· ®−îc çc nhµ lËp kÕ ho¹ch

vµ nh÷ng ng−êi cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn çc quyÒn d©n sù cña

trÎ em tiÕp nhËn. Çch nh×n nµy cµng lµm cho mäi ng−êi quan

t©m h¬n ®Õn sù b¶o vÖ trÎ em khái b¹o lùc, x©m h¹i, bá mÆc, bãc

lét vµ ®Ò ra trong çc ch−¬ng tr×nh nghÞ sù ph¸t triÓn nh÷ng

nhiÖm vô míi nh− c¶i çch sù ch¨m sãc trÎ em ë trung t©m, ë c¬

së hoÆc n©ng cao sù thùc thi luËt ph¸p chèng l¹i nh÷ng kÎ x©m

ph¹m quyÒn trÎ em.

Quan ®iÓm “quyÒn”, do ®ã ®· lµm çc çn bé ch−¬ng tr×nh

UNICEF quan t©m h¬n n÷a ®Õn viÖc x©y dùng ph¸p luËt, çc

chÝnh s¸ch c«ng, ng©n s¸ch vµ ®Õn viÖc thùc hiÖn dÞch vô lång

ghÐp liªn ngµnh. Quan ®iÓm ®ã nhÊn m¹nh sù tham gia cña

céng ®ång, th«ng tin vµ truyÒn th«ng nh− mét ph−¬ng tiÖn ®Ó

n©ng cao quyÒn lùc cña ng−êi d©n. Nã lµm t¨ng b¶n chÊt cña sù

céng t¸c gi÷a UNICEF víi çc phong trµo x· héi d©n sù vµ ®Ò ra

nh÷ng môc tiªu x©y dùng çc c¬ chÕ gi¸m s¸t quyÒn trÎ em vµ

xö lý nh÷ng tè ço, khiÕu n¹i vÒ vi ph¹m quyÒn trÎ em.

Chóng ta kh«ng nªn quªn r»ng, ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng

tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi nµy cña UNICEF lµ sù

tÝch lòy çc bµi häc thu ®−îc tõ nh÷ng ch−¬ng tr×nh v× trÎ em

trong nöa cuèi cña thËp kû tr−íc. Trong rÊt nhiÒu dÞp, UNICEF

®· chØ ra r»ng mÆc dï çc cè g¾ng ph¸t triÓn trong nh÷ng n¨m

1990 ®· rÊt thµnh c«ng trong viÖc gi¶m tû lÖ tö vong trÎ em tuy

nhiªn l¹i Ýt thµnh c«ng h¬n trong viÖc ®¹t nh÷ng môc tiªu kh¸c

víi çc nguyªn nh©n phøc t¹p h¬n, vÝ dô nh− suy dinh d−ìng

protªin n¨ng l−îng vµ tö vong bµ mÑ. Theo quan ®iÓm nµy,

ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi

cè g¾ng xem xÐt çc bµi häc nµy b»ng çch gi¶i quyÕt çc vÊn

®Ò phøc t¹p th«ng qua çc çch tiÕp cËn mang tÝnh ch−¬ng

tr×nh cã chiÒu s©u h¬n1.

X©y dùng n¨ng lùc ®Ó ®ßi hái quyÒn vµ thùc hiÖn çc nhiÖm

vô lµ ý kiÕn chñ ®¹o thø hai vÒ nh÷ng ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬

së quyÒn2. Cã ba n¨ng lùc mµ çc ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së

quyÒn cÇn ph¶i cñng cè víi nh÷ng ng−êi cã tr¸ch nhiÖm c«ng vµ

t−. Tr−íc hÕt, th«ng qua tuyªn truyÒn vËn ®éng, hç trî kü thuËt

vµ nh÷ng ho¹t ®éng truyÒn th«ng, ph−¬ng thøc tiÕp cËn lµm

ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi cã thÓ ¶nh

h−ëng ®Õn nh÷ng ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn vµ nh÷ng

ng−êi ®−îc h−ëng quyÒn ®Ó thùc hiÖn hay ®ßi hái quyÒn trÎ

em. Thø hai, çc ch−¬ng tr×nh nµy cã thÓ gãp phÇn x©y dùng

quyÒn cña ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn vµ ng−êi ®−îc

h−ëng quyÒn thùc hiÖn nh÷ng ho¹t ®éng ®Ó thùc thi nh÷ng

quyÒn th«ng qua viÖc ph¸t triÓn ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch

còng nh− qua truyÒn th«ng vµ gi¸o dôc. Thø ba, çc ch−¬ng

tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn cã thÓ hç trî nh÷ng ng−êi cã tr¸ch

nhiÖm thùc hiÖn vµ nh÷ng ng−êi ®−îc h−ëng quyÒn tiÕp cËn

çc nguån lùc cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn çc nhiÖm vô hay ®ßi hái

quyÒn cña hä th«ng qua tËp huÊn, cung cÊp hµng hãa vµ hç

trî tµi chÝnh3.

____________

1, 2, 3. Xem Jonsson, Urban: "Çch tiÕp cËn lµm ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn

dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi", UNICEF, Kenya, 2003, tr.9, 21, 23.

25 26

V× mèi liªn quan gi÷a ng−êi ®−îc h−ëng quyÒn vµ ng−êi cã

tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn ®èi víi çch tiÕp cËn dùa trªn c¬ së

quyÒn cã tÇm quan träng cèt lâi, nªn çc ch−¬ng tr×nh cÇn ph¶i

®−îc dùa trªn sù hiÓu biÕt s©u s¾c nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö vµ

chÝnh trÞ cho viÖc x©y dùng n¨ng lùc vÒ quyÒn con ng−êi. V× lý

do ®ã, çch tiÕp cËn lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn cã

t¸c ®éng ®Æc biÖt ®èi víi sù ph©n tÝch t×nh h×nh vµ lµm kÕ ho¹ch

chiÕn l−îc. H−íng dÉn ch−¬ng tr×nh cña UNICEF ®Ò xuÊt ba

mÆt c¬ b¶n cña sù ph©n tÝch ch−¬ng tr×nh:

1. Ph©n tÝch quan hÖ nh©n qu¶: m« t¶ nh÷ng th¸ch thøc lín

®èi víi çc quyÒn trÎ em còng nh− nh÷ng nguyªn nh©n trùc

tiÕp, s©u xa vµ mang tÝnh cÊu tróc, bao gåm çc ®Ò nghÞ gi¶i

quyÕt mét çch tèt nhÊt.

2. Ph©n tÝch cÊu tróc m« h×nh: ph©n tÝch t¹i sao vµ nh−

thÕ nµo mµ çc ç nh©n vµ c¬ së chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn

quyÒn trÎ em l¹i kh«ng lµm ®óng tr¸ch nhiÖm cña hä, kh«ng

®ßi hái quyÒn trÎ em, triÓn khai çc lÜnh vùc chÝnh cña x©y

dùng n¨ng lùc vµ tuyªn truyÒn vËn ®éng ®Ó kh¾c phôc nh÷ng

tån t¹i.

3. Ph©n tÝch nguån lùc: xem tÊt c¶ çc cÊp cã liªn quan cña

nhµ n−íc vµ x· héi cã ph©n bæ vµ qu¶n lý ®Çy ®ñ çc nguån

nh©n lùc, tµi lùc vµ tæ chøc kh«ng?1

Tõ khi ph−¬ng thøc nµy ®−îc ®Ò ra vµo n¨m 1998, nhiÒu

cuéc tËp huÊn vµ nghiªn cøu ®iÓn h×nh ®−îc tiÕn hµnh trªn

____________

1. Xem UNICEF: "H−íng dÉn vÒ Çch tiÕp cËn lµm ch−¬ng tr×nh dùa

trªn c¬ së quyÒn con ng−êi. Niu Oãc: CF/EXD/1998-04.

kh¾p thÕ giíi1. UNICEF ®· thùc hiÖn vµ xuÊt b¶n mét nghiªn

cøu ph©n tÝch rÊt tèt vÒ lý thuyÕt vµ ph−¬ng ph¸p2 vµ UNICEF ®· tæ chøc mét sè cuéc häp t− vÊn toµn cÇu vÒ çch tiÕp cËn nµy

____________

1. Xem UNICEF Khu vùc §«ng Phi: "TriÓn khai Khu vùc §«ng Phi vÒ

H−íng dÉn UNICEF toµn cÇu vÒ lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con

ng−êi", Nairobi, 2001; UNICEF Khu vùc Nam ¸: "TiÕp cËn lµm ch−¬ng tr×nh

dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi", Kathmandu 2001; UNICEF Pakixtan: "Çch

tiÕp cËn lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi (RBAP)",

Islamabad, 2000; UNICEF §«ng ¸ vµ Th¸i B×nh D−¬ng: "B¸o ço vÒ TËp

huÊn khu vùc §«ng ¸ vµ Th¸i B×nh D−¬ng cho gi¶ng viªn, B¨ng-cèc, 1998;

UNICEF khu vùc Mü Latinh: "Lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn ë

LAC", Quito, 2003; UNICEF Peru: "Tæng quan ch−¬ng tr×nh quèc gia

UNICEF dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi: Tr−êng hîp cña Peru", 2002;

UNICEF Ecuador: "Ng©n s¸ch vµ quyÒn", 2003; Rebeca Rios-Kohn: "Lång

ghÐp çch tiÕp cËn dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi trong ch−¬ng tr×nh quèc

gia: Kinh nghiÖm cña UNICEF ë Gioãc®ani", 2003; Kari Egge: "Kinh nghiÖm

cña UNICEF Iran vÒ chuÈn bÞ ®èi phã víi cuéc chiÕn tranh Iraq", Teheran,

2003; Alison Raphael: "§¸nh gi¸ øng dông HRAP/CCD vµo çc ch−¬ng tr×nh

HIV/AIDS", Nairobi, 2003; Ruth Phiri: "Sù thay ®æi chÊt l−îng cuéc sèng

th«ng qua çch tiÕp cËn dùa trªn quyÒn ®èi víi sù qu¶n lý lång ghÐp dùa trªn

céng ®ång çc bÖnh cña trÎ em – Mét nghiªn cøu ®iÓn h×nh HRAP C-CIMCI ë

Malawi", Lilongwe 5-2003; Rebeca Rios-Kohn: "Lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn

quyÒn: Kinh nghiÖm cña Mali", Mali, 2003; Alison Raphael: "Muçi lµ kÎ thï:

Thùc hiÖn CCD ®Ó phßng chèng sèt rÐt ë M«d¨mbÝch", Maputo, 2003;

UNICEF Eritrea: "TiÕp cËn lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn: Tr−êng

hîp cña Eritrea", Eritrea, 2003; Joan French: "BiÕn quyÒn ®−îc häc tËp trë

thµnh sù thËt: Burkina Faso", 2003; Charulata Prasada: "Nghiªn cøu tr−êng

hîp ®iÓn h×nh: Ho¹t ®éng hãa lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn",

UNICEF Nepal, 2001; UNICEF: "Sù tham gia cña thiÕu niªn vµo çc ho¹t

®éng cña ch−¬ng tr×nh trong ®iÒu kiÖn cã xung ®ét vµ sau xung ®ét", Niu Oãc,

2003.

2. Xem Jonsson, Urban: S®d.

27 28

ë ch©u Phi/Tanzania (2002), ë ch©u Mü Latinh/Ecuador (2003)

vµ ch©u ¸/ViÖt Nam1. Do nh÷ng cè g¾ng nµy, ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ®· trë nªn phæ

biÕn vµ lµ mét kh¸i niÖm ®−îc th¶o luËn s©u réng ë UNICEF.

Trong mét cuéc kh¶o s¸t t¹i 165 v¨n phßng UNICEF ë çc n−íc trong n¨m 2002, hÇu hÕt nh÷ng ng−êi qu¶n lý cÊp cao ®Òu nãi

rÊt quen thuéc víi çch tiÕp cËn nµy2. Tuy nhiªn, kh¶o s¸t Êy

còng cho thÊy kh¸i niÖm nµy kh«ng ®−îc nhiÒu çn bé chuyªn

m«n biÕt ®Õn, ®iÒu nµy còng chøng tá sù vËn dông thùc tÕ cña çch tiÕp cËn nµy ch−a ®−îc triÓn khai nhiÒu nh− çc cuéc th¶o

luËn cã tÝnh kh¸i niÖm vÒ çch tiÕp cËn. Mét ®¸nh gi¸ nh÷ng

b¸o ço hµng n¨m cña UNICEF vµ çc v¨n b¶n ch−¬ng tr×nh

kh¼ng ®Þnh lµ çch tiÕp cËn lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn cßn h¹n chÕ vÒ ph−¬ng diÖn râ rµng vµ ch−a kÕt hîp thËt

chÆt chÏ víi nh÷ng mÆt cô thÓ cña çch tiÕp cËn nµy nh−: luËt

ph¸p, çc chÝnh s¸ch c«ng, sù tham gia vµ tÝnh tr¸ch nhiÖm3.

Ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn quyÒn con ng−êi kh«ng chØ giíi h¹n trong néi bé UNICEF. §ã lµ mét phÇn cña

qu¸ tr×nh lÞch sö vµ chÝnh trÞ hãa réng lín cña viÖc ®iÒu chØnh

____________ 1. Xem UNICEF: "Héi nghÞ T− vÊn toµn cÇu vÒ çch tiÕp cËn lµm ch−¬ng

tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi", Dar es Salaam, Tanzania, 2002; UNICEF: "Kû yÕu Cuéc häp t− vÊn toµn cÇu UNICEF lÇn thø hai vÒ çch tiÕp cËn lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn ë UNICEF", Quito, 2003.

2. "Phßng b¶o ®¶m chÊt l−îng vµ h−íng dÉn ch−¬ng tr×nh, CÇn sù h−íng dÉn nµo? Cuéc kh¶o s¸t nhanh t¹i c¬ së vÒ h−íng dÉn ch−¬ng tr×nh chÝnh", UNICEF, Niu Oãc, 2003.

3. Xem Caroline vµ Moser, Annalise: "TiÕn lªn cïng quyÒn con ng−êi. §¸nh gi¸ ho¹t ®éng vËn dông thùc tÕ çch tiÕp cËn dùa vµo quyÒn con ng−êi trong çch lµm ch−¬ng tr×nh cña UNICEF", Niu Oãc, 2003.

l¹i h−íng hç trî ph¸t triÓn quèc tÕ. Néi dung chÝnh trÞ sau sù

xuÊt hiÖn cña viÖn trî ph¸t triÓn gi÷a thÕ kû tr−íc – nh− ®Êu tranh giµnh ®éc lËp trong thÕ giíi ®ang ph¸t triÓn, sù liªn kÕt

cña thÕ giíi çc n−íc ph¸t triÓn, sù xung ®ét chÝnh trÞ gi÷a çc

siªu c−êng trong chiÕn tranh l¹nh – ®· mÊt ®i rÊt nhiÒu. §iÒu nµy ®· lµm cho nh÷ng nhµ l·nh ®¹o ë çc n−íc ph¸t triÓn dÇn

dÇn kh«ng quan t©m ®Õn tÝnh chÊt bøc b¸ch vÒ x· héi vµ chÝnh

trÞ cña viÖn trî ph¸t triÓn. Sù cam kÕt tµi chÝnh ngµy mét gi¶m

cho ViÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) lµ mét minh chøng cña xu h−íng nµy. V× cuéc th¶o luËn truyÒn thèng vÒ ph¸t triÓn

®ang mÊt ®i sù hÊp dÉn vÒ chÝnh trÞ vµ tµi chÝnh, ng−êi ta ®·

b¾t ®Çu suy nghÜ l¹i mét çch réng r·i h¬n vÒ viÖn trî ph¸t

triÓn vµ ®i t×m nh÷ng m« h×nh míi cho sù hîp t¸c quèc tÕ. Mét trong nh÷ng m« h×nh ®ã lµ çch tiÕp cËn ph¸t triÓn dùa trªn c¬

së quyÒn con ng−êi.

Mét sè ý t−ëng vµ th«ng lÖ chÝnh trÞ ®· ®ãng gãp cã ý nghÜa

vµo sù ph¸t triÓn cña çch tiÕp cËn míi nµy1. Mét nguån quan träng cho ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn

con ng−êi ®−îc nh÷ng nhµ lµm luËt vµ çc chuyªn gia vÒ ph¸t

triÓn hÕt søc nç lùc nghiªn cøu kü cµng nh»m khai th¸c nh÷ng t¸c ®éng thùc tÕ cña çc c«ng −íc quèc tÕ vÒ quyÒn con ng−êi ®èi

víi ph¸p luËt, chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh quèc gia. Mét lo¹t

®Çu vµo n÷a lµ tõ nh÷ng ®ßi hái x· héi, chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ v¨n

hãa cña çc phong trµo nh©n d©n trªn kh¾p thÕ giíi vÝ dô nh− nh÷ng phong trµo cña phô n÷ vµ ng−êi b¶n ®Þa. Mét c¬ së thø

ba cña ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con

____________ 1. Xem ViÖn Nghiªn cøu ph¸t triÓn: Sù næi lªn cña çc quyÒn, Tãm t¾t

chÝnh s¸ch, 17-3-2003.

29 30

ng−êi ®· næi lªn trong çc cuéc th¶o luËn häc thuËt vµ chÝnh trÞ

xung quanh çc kh¸i niÖm quyÒn c«ng d©n vµ qu¶n trÞ. Vµ mét dßng thø t− n÷a cã liªn quan ®Õn nhËn thøc l¹i vÒ vai trß cña

nhµ n−íc trong çc n−íc ®ang ph¸t triÓn sau nh÷ng kinh

nghiÖm x· héi víi hai thËp kû lÉn lén gi÷a çc m« h×nh vµ chÝnh s¸ch t©n tù do. Mét sè t¸c gi¶ ®· chØ ra r»ng:

“Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn dùa trªn c¬ së quyÒn ph¶i ®−îc ®Æt trong mèi quan hÖ víi toµn cÇu hãa vµ nh÷ng t− t−ëng t©n tù do trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· lµ ®éng c¬ cña ph¸t triÓn. Sau mét thêi gian nhµ n−íc lui vÒ phÝa sau, çc yªu cÇu míi l¹i mong muèn nhµ n−íc ®ãng mét vai trß tÝch cùc h¬n n÷a trong ph¸t triÓn. VÒ khÝa c¹nh nµy, chóng ta cã thÓ nãi r»ng céng ®ång quèc tÕ vµ çc ®èi t¸c ®ang cè g¾ng c¨n cø vµo nh÷ng ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn ®Ó ®Þnh nghÜa l¹i nhµ n−íc hiÖn ®¹i...”1.

V« sè kinh nghiÖm vµ quan ®iÓm nhiÒu mÆt vÒ mét çch tiÕp cËn dùa trªn c¬ së quyÒn ®ang t¹o ra mét cuéc th¶o luËn lý thó trong nhiÒu tæ chøc ph¸t triÓn vÒ ý nghÜa chÝnh x¸c vµ nh÷ng t¸c ®éng thiÕt thùc cña kh¸i niÖm nµy.

“MÆc dï mét sè ng−êi tin r»ng nh÷ng çch tiÕp cËn míi dùa trªn c¬ së quyÒn høa hÑn tiÒm n¨ng cho mét sù thay ®æi c¬ b¶n

____________ 1. Xem Fisher, Ele; Acre, Alberto: "ThiÕt chÕ hãa quyÒn vµ sù ®ßi hái quyÒn ë

®Þa ph−¬ng", Ontrac, sè 23, th¸ng Giªng 2003, tr.7; xem thªm Nelson, Paul J.; Dorsey, Ellen: "ë mèi quan hÖ gi÷a quyÒn con ng−êi vµ sù ph¸t triÓn: Nh÷ng ph−¬ng ph¸p vµ chiÕn l−îc míi cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ toµn cÇu". Ph¸t triÓn thÕ giíi, t. 31, sè 12, tr. 2014; Stavenhagen, Rodolfo: "Nhu cÇu, quyÒn vµ Ph¸t triÓn x· héi", ViÖn Nghiªn cøu ph¸t triÓn x· héi cña Liªn hîp quèc, 7-2003, Frankovits, Andre: "Quy t¾c cuéc sèng. Sù tiÕp cËn ph¸t triÓn dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi". Praxis. Chuyªn san nghiªn cøu ph¸t triÓn cña §¹i häc LuËt vµ Ngo¹i giao Fletcher, ViÖn §¹i häc Tufts, TËp XVII, 2002, tr. 9-17.

vµ tÝch cùc ®èi víi çc mèi quan hÖ cña nh÷ng c¬ quan ph¸t triÓn quèc tÕ víi çc chÝnh phñ vµ x· héi d©n sù ë çc n−íc ®ang tiÕp nhËn tµi trî, nhiÒu ng−êi kh¸c vÉn cßn m¬ hå, lóng tóng vÒ tÝnh thÝch hîp cña nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®ã ®èi víi viÖc thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn Thiªn niªn kû. Mét vµi nhµ quan s¸t nghi ngê r»ng çc c¬ quan ®· l¹m dông ng«n ng÷ “çc quyÒn” mµ kh«ng thay ®æi niÒm tin c¬ b¶n cña hä”1.

Nh÷ng ng−êi kh¸c ®· chØ ra r»ng ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ®· thµnh c«ng trong viÖc h−íng dÉn çc tæ chøc quyÒn con ng−êi chñ ®¹o còng nh− çc tæ chøc ph¸t triÓn nh»m tiÕn tíi mét sù hiÓu biÕt tæng hîp vÒ çc quyÒn chÝnh trÞ vµ d©n sù, v¨n hãa, x· héi vµ kinh tÕ cµng cã tÇm quan träng nh− vËy ®Ó thùc hiÖn ®Çy ®ñ quyÒn con ng−êi:

“Cho ®Õn gÇn ®©y, çc chÝnh phñ tµi trî ®· quan t©m chñ yÕu ®Õn viÖc cè g¾ng ®Þnh nghÜa kh¸ hÑp vÒ quyÒn con ng−êi cã liªn quan ®Õn nh÷ng quyÒn tù do chÝnh trÞ vµ d©n sù nh− lµ mét mÆt cña viÖc qu¶n lý tèt. Ng−êi ta th«ng hiÓu sù tiÕp cËn dùa trªn c¬ së quyÒn lµ réng h¬n thÕ bëi v× tÊt c¶ çc quyÒn, trong ®ã cã çc quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa, ®−îc coi lµ kh«ng thÓ chia c¾t ®−îc, cã quan hÖ t−¬ng hç vµ phô thuéc vµo nhau”2.

____________ 1. Xem ViÖn Nghiªn cøu ph¸t triÓn: S®d, xem thªm: Uvin, Peter: "VÒ c¬ së

®¹o ®øc cao: Sù hîp nhÊt quyÒn con ng−êi cña çc c¬ së ph¸t triÓn", Praxis. Chuyªn san nghiªn cøu ph¸t triÓn cña §¹i häc LuËt vµ Ngo¹i giao Fletcher, ViÖn §¹i häc Tufts, TËp XVII, 2002, tr.19-26 vµ Slim, Hugo: CÇn coi träng ®¹o lý: QuyÒn nh− cuéc ®Êy tranh cho c«ng lý vµ Sù tiÕn bé ph¸t triÓn", S®d, tr. 27-30.

2. Xem ViÖn Nghiªn cøu ph¸t triÓn: S®d, xem thªm: Appleyard, Susan: "Çch tiÕp cËn ph¸t triÓn dùa trªn c¬ së quyÒn: Çc v¨n kiÖn chÝnh s¸ch cña Liªn hîp quèc, çc c¬ quan ph¸t triÓn vµ phi chÝnh phñ nãi g×", Cao uû Liªn hîp quèc vÒ quyÒn con ng−êi (OHCHR) B¨ng-cèc 2002 vµ Nguyen, Flore: "Nh÷ng nÐt næi lªn cña chÝnh s¸ch ph¸t triÓn dùa trªn c¬ së quyÒn cña Liªn hîp quèc, çc c¬ quan hîp t¸c vµ ph¸t triÓn vµ phi chÝnh phñ", OHCHR:

31 32

Nh÷ng tæ chøc ñng hé nhiÖt t×nh nhÊt ph−¬ng thøc lµm

ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi lµ çc tæ chøc x· héi vµ çc tæ chøc phi chÝnh phñ nh− Radda Barnen1. Mét vµi tæ

chøc tµi trî song ph−¬ng còng ®· nghiªn cøu vµ ñng hé çch

tiÕp cËn míi nµy nh− C¬ quan ph¸t triÓn quèc tÕ Anh (DFID), C¬ quan ph¸t triÓn quèc tÕ Thôy SÜ (DEZA) vµ ®Æc biÖt lµ C¬

quan ph¸t triÓn quèc tÕ Thôy §iÓn (Sida)2. Trong khi Ng©n

hµng ThÕ giíi cßn ®ang ch−a thËt døt kho¸t víi ph−¬ng thøc

lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi nµy, çc c¬ quan Liªn hîp quèc ®· tiÕn tíi mét sù hiÓu biÕt thèng nhÊt s¬

bé vÒ çch lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn3. Sù hiÓu biÕt

B¨ng-cèc, 2002. 1. Xem Lage Bergström: "Bµi häc rót ra tõ çc cuéc th¶o luËn vÒ quyÒn trÎ

em: Nh÷ng kÕt luËn tõ çc b¶n b¸o ço ®¸nh gi¸", Tæ chøc cøu trî trÎ em Thôy §iÓn, 2001; "Lµm ch−¬ng tr×nh vÒ quyÒn trÎ em: Lµm thÕ nµo ®Ó ¸p dông nh÷ng çch tiÕp cËn lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn", Tæ chøc cøu trî trÎ em Thôy §iÓn, 2002; Julian Y. Kramer: "Lµm ch−¬ng tr×nh vÒ quyÒn trÎ em – Nh÷ng kinh nghiÖm tõ Tæ chøc cøu trî trÎ em Nauy", Oslo, 2003.

2. Xem C¬ quan ph¸t triÓn quèc tÕ Canada (CIDA): "RBM vµ sù tham gia cña trÎ em: H−íng dÉn lång ghÐp nh÷ng kÕt qu¶ cña sù tham gia cña trÎ em vµo çc ch−¬ng tr×nh cña CIDA", Canada, 2002; Laure-HÐlÌne Piron: "Rót ra çc bµi häc tõ çch tiÕp cËn Hç trî ph¸t triÓn dùa trªn quyÒn cña C¬ quan ph¸t triÓn quèc tÕ cña Anh, ODI, London, 2003; Phil Evans: Lång ghÐp quyÒn con ng−êi vµo ph¸t triÓn: C«ng t¸c ®ang triÓn khai ë C¬ quan Ph¸t triÓn quèc tÕ Anh", Quito, 2003; Sida: "Gi¸o dôc, d©n chñ vµ quyÒn con ng−êi trong Hîp t¸c Ph¸t triÓn Thôy §iÓn", Thôy §iÓn, 4-2001.

3. VÒ UNDP vµ lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn, xem Hijab, Nadia: "§iÓm l¹i ch−¬ng tr×nh dùa vµo quyÒn con ng−êi ë UNDP", 10-2002; VÒ quan ®iÓm cña Ng©n hµng ThÕ giíi vÒ çch tiÕp cËn lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn, xem sù ph©n tÝch tuyÖt vêi cña Brodnig, Gernot: "Ng©n hµng ThÕ giíi vµ QuyÒn con ng−êi: NhiÖm vô kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc?" Praxis, ViÖn §¹i häc Tufts, TËp XVII, 2002, tr.41-51.

chung nµy ®ßi hái çc ch−¬ng tr×nh hîp t¸c ph¸t triÓn do Liªn

hîp quèc hç trî cÇn “®Èy m¹nh” viÖc thùc hiÖn quyÒn con ng−êi nh− ®· ®−îc quy ®Þnh trong Tuyªn ng«n ThÕ giíi vÒ quyÒn con

ng−êi vµ nh÷ng v¨n kiÖn quèc tÕ vÒ quyÒn con ng−êi kh¸c. Çc

ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cÇn nh»m môc ®Ých n©ng cao kh¶ n¨ng cña nh÷ng ng−êi thùc hiÖn nhiÖm vô lµm trßn nhiÖm vô cña hä

vµ kh¶ n¨ng cña nh÷ng ng−êi cã quyÒn thô h−ëng çc quyÒn

cña hä1.

Sù thèng nhÊt chung vÒ ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn lµ mét b−íc quan träng ®èi víi çc c¬ quan

Liªn hîp quèc ®Ó hç trî cho viÖc thùc hiÖn Tuyªn bè Thiªn niªn

kû víi toµn bé ý nghÜa ®Çy ®ñ cña nã. Tuyªn bè Thiªn niªn kû

n¨m 2000 nhÊn m¹nh nh÷ng nguyªn t¾c quyÒn con ng−êi, quyÒn trÎ em, d©n chñ vµ qu¶n trÞ tèt cho hßa b×nh thÕ giíi vµ

ph¸t triÓn: “Chóng ta c«ng nhËn r»ng, ngoµi nh÷ng tr¸ch

nhiÖm riªng cña chóng ta ®èi víi çc x· héi, chóng ta cã tr¸ch

nhiÖm chung lµ ®Ò cao çc nguyªn t¾c vÒ nh©n phÈm, b×nh ®¼ng vµ c«ng lý ë cÊp toµn cÇu. Lµ ng−êi l·nh ®¹o, chóng ta cã tr¸ch

nhiÖm vµ nhiÖm vô ®èi víi d©n chóng toµn thÕ giíi, ®Æc biÖt ®èi

víi nh÷ng ng−êi dÔ bÞ tæn th−¬ng nhÊt, nhÊt lµ trÎ em mµ t−¬ng lai chÝnh sÏ thuéc vµo çc em”2.

____________ 1. Xem "Çch tiÕp cËn dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ®èi víi Hîp t¸c vµ

Ph¸t triÓn: TiÕn tíi sù hiÓu biÕt chung gi÷a çc c¬ quan Liªn hîp quèc", B¸o ço cña Héi th¶o liªn c¬ quan lÇn thø hai vÒ thùc hiÖn çch tiÕp cËn dùa trªn c¬ së quyÒn trong khu«n khæ cña c«ng cuéc c¶i tæ Liªn hîp quèc, Stamdford, USA, 5 ®Õn 7-5-2003.

2. Xem NghÞ quyÕt 55/2 cña §¹i Héi ®ång Liªn hîp quèc: Tuyªn bè Thiªn niªn kû, Niu Oãc, 9-2000.

33 34

2. QUYÒN TRÎ EM Vµ QU¸ TR×NH “§æI MíI” ë VIÖT NAM

ViÖt Nam ®ang tr¶i qua mét qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ vµ x· héi cùc kú nhanh, phøc t¹p vµ khã kh¨n ®−îc biÕt tíi lµ qu¸ tr×nh “®æi míi”. Qu¸ tr×nh ®ã lµ bèi c¶nh x· héi vµ chÝnh trÞ cã t¸c ®éng ®Õn t×nh h×nh quyÒn trÎ em ë ViÖt Nam. Qu¸ tr×nh nµy b¾t ®Çu n¨m 1986, khi §¹i héi lÇn thø VI, §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam quyÕt ®Þnh ®æi míi toµn diÖn ®Êt n−íc. “§æi míi” ®−îc dùa trªn ba qu¸ tr×nh c¬ b¶n: 1) qu¸ ®é tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng cã ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa vµ sù qu¶n lý cña nhµ n−íc, 2) t¨ng c−êng ph¸p quyÒn vµ sù tham gia cña c«ng d©n vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh vµ 3) cã chÝnh s¸ch më cöa ®èi víi tÊt c¶ çc n−íc trªn thÕ giíi. Çc qu¸ tr×nh ®ã ®· ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn cña x· héi ViÖt Nam vµ ®· më ®−êng cho viÖc ®−a nh÷ng quyÒn cña trÎ em vµ phô n÷ vµo çc ch−¬ng tr×nh vµ dù ¸n cho trÎ em vµ phô n÷.

Çc v¨n kiÖn cña §¹i héi VI ®· dïng tõ “quyÒn”, nh−ng ng«n tõ nµy ®−îc thÓ hiÖn b»ng çc kh¸i niÖm nh− “d©n chñ” vµ “quyÒn”: “QuyÒn lµm chñ cña nh©n d©n cÇn ®−îc thÓ chÕ hãa b»ng ph¸p luËt vµ tæ chøc. D©n chñ ®i ®«i víi kû luËt, quyÒn h¹n vµ lîi Ých ®i ®«i víi tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô. Mçi ng−êi ®Òu

ph¶i lµm chñ lao ®éng cña m×nh, lµm viÖc cã kû luËt, víi n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ cao ®ãng gãp xøng ®¸ng cho sù nghiÖp x©y dùng ®Êt n−íc”1.

MÆc dï nh÷ng quy ®Þnh chung cña §¹i héi VI lµ ®Èy m¹nh c¶i çch kinh tÕ nh−ng trong mét chõng mùc nµo ®ã, sù d©n chñ

hãa, nh÷ng ®−êng h−íng cña ®¹i héi cho çc lÜnh vùc x· héi ®Æc

biÖt phï hîp víi nh÷ng ®èi t¸c vµ ch−¬ng tr×nh cña UNICEF vÉn cßn g¾n chÆt vµo çc t− t−ëng truyÒn thèng. Nh÷ng ph−¬ng ch©m

nµy tËp trung vµo mét sè çc vÊn ®Ò chÝnh s¸ch x· héi hiÖn nay

vµ vÉn ®−îc xem lµ hµng ®Çu trong ch−¬ng tr×nh x· héi cña ViÖt

Nam nh−: t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, ch¨m sãc søc kháe ban ®Çu, kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh, gi¸o dôc trÎ th¬, gi¸o dôc tiÓu häc, trung häc

vµ ®¹i häc còng nh− d¹y nghÒ, v¨n hãa, b¶o hiÓm an toµn x· héi

vµ quan t©m ®Æc biÖt ®Õn d©n téc thiÓu sè. Nh−ng trong n¨m

1986, nh÷ng chñ ®Ò nµy míi chØ ®−îc ®Ò cËp ®Õn vµ thiÕu h¼n mét lo¹t vÒ môc ®Ých vµ môc tiªu, chiÕn l−îc cô thÓ.

Trong n¨m 1989, ViÖt Nam lµ n−íc ®Çu tiªn ë ch©u ¸ chÊp

nhËn vµ phª chuÈn C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em vµ lµ n−íc thø hai

trªn thÕ giíi ®· lµm viÖc nµy. N¨m 1989 vµ nh÷ng n¨m sau ®ã lµ sù tan r· cña çc n−íc x· héi chñ nghÜa ë §«ng ¢u. T×nh h×nh

quèc tÕ nµy cã t¸c ®éng s©u s¾c ®Õn ViÖt Nam. Çc viÖn trî tµi

chÝnh, vËt chÊt vµ kü thuËt tõ çc quèc gia §«ng ¢u ngõng ®ét ngét. §Ó ®¸p øng víi t×nh h×nh quèc tÕ míi, §¶ng Céng s¶n ViÖt

Nam quyÕt ®Þnh ®Èy nhanh c¶i çch kinh tÕ nh−ng gi÷ v÷ng vai

trß l·nh ®¹o cña §¶ng.

____________ 1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI,

Nxb. Sù thËt, Hµ Néi, 1987, tr.111.

35 36

Thµnh c«ng cña c¶i çch kinh tÕ râ rµng ®· lµm Ban l·nh ®¹o §¶ng t¹i §¹i héi §¶ng lÇn thø VIII n¨m 1996 t¸i kh¼ng ®Þnh vµ më réng ®−êng h−íng ®· triÓn khai trong çc n¨m qua vµ bæ sung mét khung thêi gian ®Çy kú väng: “Tõ nay ®Õn n¨m 2020, ra søc phÊn ®Êu ®−a n−íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n−íc c«ng nghiÖp”1. Mét kÕ ho¹ch chi tiÕt vÒ hiÖn ®¹i hãa kinh tÕ ®· ®−îc ®Ò ra hç trî cho quyÕt ®Þnh nµy, bao gåm sù thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi vµ b¶o ®¶m së h÷u t− nh©n nh»m khuyÕn khÝch çc nhµ t− s¶n t− nh©n ®Çu t− ho¹t ®éng kinh doanh l©u dµi. Nh÷ng v¨n kiÖn cña §¹i héi lóc ®ã còng cã mét ch−¬ng tr×nh râ rµng, tËp trung vµ chi tiÕt h¬n vÒ çc chÝnh s¸ch x· héi h¬n n¨m 1986: t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, xãa ®ãi gi¶m nghÌo, ch¨m sãc y tÕ, kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh vµ ®Êu tranh chèng “çc tÖ n¹n x· héi.” §©y lµ lÇn ®Çu tiªn kh¸i niÖm nµy ®−îc ®−a vµo nh÷ng chÝnh s¸ch c«ng. Mét yªu cÇu m¹nh mÏ vÒ ph©n cÊp qu¶n lý cña bé m¸y nhµ n−íc còng nh− c¶i çch hÖ thèng t− ph¸p vµ ®Êu tranh chèng tham nhòng còng xuÊt hiÖn vµo thêi gian nµy. Cã nhiÒu tµi liÖu nãi ®Õn nh÷ng nhu cÇu cña trÎ em vµ ng−êi ch−a thµnh niªn, nh−ng kh«ng ®Ò cËp vÒ quyÒn trÎ em.

§ång thêi, ViÖt Nam b¾t ®Çu ®ãng mét vai trß quèc tÕ næi bËt trong hÖ thèng Liªn hîp quèc. ViÖt Nam ®−îc bÇu lµ Phã Chñ tÞch cña Héi ®ång ChÊp hµnh UNICEF giai ®o¹n 1996 – 1998, ®−îc bÇu vµo Héi ®ång Kinh tÕ - X· héi Liªn hîp quèc giai ®o¹n 1998 – 2000 vµ vµo Héi ®ång ChÊp hµnh cña UNDP/UNFPA (Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hîp quèc - Quü D©n sè Liªn hîp quèc) giai ®o¹n 2000-2002. TiÕp theo, ViÖt Nam còng phª chuÈn C«ng −íc sè 182 cña Tæ chøc Lao ®éng quèc tÕ (ILO) chèng l¹i

____________ 1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø

VIII, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1996, tr.80.

çc h×nh thøc tåi tÖ nhÊt cña lao ®éng trÎ em trong n¨m 2000, còng nh− hai NghÞ ®Þnh kh«ng b¾t buéc cña C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em trong n¨m 2001 (NghÞ ®Þnh th− vÒ bu«n b¸n trÎ em, m¹i d©m trÎ em vµ v¨n hãa phÈm khiªu d©m trÎ em vµ NghÞ ®Þnh th− vÒ viÖc l«i kÐo trÎ em tham gia xung ®ét vò trang).

§¹i héi §¶ng lÇn thø IX ®· ®i theo ®−êng lèi cña çc §¹i héi §¶ng tr−íc, vµ cßn chi tiÕt hãa vµ nhÊn m¹nh çc môc tiªu, kÕ ho¹ch vµ chiÕn l−îc cho qu¸ tr×nh c¶i çch. §¹i héi §¶ng ®· th«ng qua ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 10 n¨m (2001-2010) tiÕn tíi môc tiªu c«ng nghiÖp hãa n¨m 2020, mét kÕ ho¹ch kinh tÕ - x· héi 5 n¨m còng nh− nhiÒu ch−¬ng tr×nh cã c¬ së bÒn v÷ng cho ng−êi nghÌo vµ ng−êi d©n téc thiÓu sè. Bªn c¹nh ®ã, ý t−ëng dÞch vô y tÕ t− nh©n còng ®−îc nªu ra (“nh»m ph¸t triÓn dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh nhµ n−íc vµ t− nh©n…thö thÝ ®iÓm liªn doanh gi÷a dÞch vô y tÕ nhµ n−íc vµ n−íc ngoµi, çc ngµnh y tÕ vµ d−îc”).

ViÖc bæ nhiÖm «ng N«ng §øc M¹nh lµm Tæng BÝ th− míi lµm cho mäi ng−êi hy väng sù cam kÕt m¹nh mÏ liªn tôc cña §¶ng ®èi víi qu¸ tr×nh c¶i çch1. Thùc vËy, sau §¹i héi IX cña §¶ng, ChÝnh phñ ®· triÓn khai nhiÒu quyÕt ®Þnh kinh tÕ ®Ó ®Èy m¹nh h¬n n÷a tèc ®é cña qu¸ tr×nh c¶i çch, ViÖt Nam ®· ký mét HiÖp −íc th−¬ng m¹i song ph−¬ng víi Hoa Kú trong th¸ng 12 n¨m 2002, §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· th«ng qua mét quy ®Þnh cho phÐp ®¶ng viªn kinh doanh. Nh÷ng quyÕt ®Þnh nµy ®· ®Èy m¹nh thªm sù ph¸t triÓn cña çc doanh nghiÖp t− nh©n. Sù ph¸t triÓn nµy thùc tÕ ®· cã sau khi cã luËt míi vÒ doanh nghiÖp t− nh©n. Theo Ng©n hµng ThÕ giíi nÕu nh− n¨m 1990

____________ 1. Xem UNICEF ViÖt Nam: B¸o ço th−êng niªn n¨m 2001, tr.2.

37 38

chØ cã 110 doanh nghiÖp t− nh©n th× n¨m 2000 ®· cã 35.000 vµ ch¾c ch¾n ®· t¨ng gÊp ®«i vµo n¨m 2001. §ång thêi, ChÝnh phñ ®· tiÕn hµnh mét qu¸ tr×nh tæng hîp ®Ó ®i ®Õn mét ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo.

QuyÒn trÎ em ®−îc c«ng nhËn ë ViÖt Nam

§¹i héi §¶ng lÇn thø IX sö dông tõ “çc quyÒn trÎ em” lÇn ®Çu tiªn trong çc v¨n kiÖn cña §¶ng: “…ChÝnh s¸ch ch¨m sãc, b¶o vÖ trÎ em tËp trung vµo thùc hiÖn quyÒn trÎ em, t¹o ®iÒu kiÖn cho trÎ em ®−îc sèng trong m«i tr−êng an toµn vµ lµnh m¹nh, ph¸t triÓn hµi hßa vÒ thÓ chÊt, trÝ tuÖ, tinh thÇn vµ ®¹o ®øc”1. ViÖc ®−a quyÒn cña trÎ em vµo thuËt ng÷ cña §¶ng Céng s¶n lµ mét sù ®ét ph¸ gióp cho UNICEF vµ nh÷ng ®èi t¸c cña UNICEF lµm viÖc víi çc cÊp cña Nhµ n−íc vµ x· héi.

“§æi míi”

Ngµy nay, “®æi míi” ®−îc coi nh− mét m« h×nh cña mét qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi thµnh c«ng tõ mét nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. “§æi míi” ®· t¹o ra nh÷ng tû lÖ t¨ng tr−ëng hµng n¨m kho¶ng 8% tõ n¨m 1990 vµ ®· t¹o ra nh÷ng c¶i thiÖn rÊt Ên t−îng trong cuéc sèng cña ng−êi d©n (H×nh 1). Nh÷ng c¶i thiÖn rÊt m¹nh mÏ vÒ søc kháe vµ gi¸o dôc cña trÎ em chñ yÕu lµ nhê kÕt qu¶ cña sù t¨ng thu nhËp cña gia ®×nh, g¾n chñ yÕu víi sù tù do hãa nÒn kinh tÕ n«ng th«n. Tuy nhiªn, giai ®o¹n sau cña ®æi míi sÏ ®Çy th¸ch thøc. C¬ së kinh tÕ - x· héi hiÖn

____________ 1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: S®d, tr.107.

nay cao h¬n nhiÒu so víi nh÷ng n¨m 1980, do ®ã sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ bÒn v÷ng vµ c¶i thiÖn x· héi h¬n n÷a sÏ ®ßi hái nh÷ng thay ®æi thËm chÝ cßn toµn diÖn h¬n tr−íc ®©y. Nh÷ng thµnh qu¶ t¨ng thªm n÷a kh«ng ph¶i "tù nhiªn mµ cã" nh− lµ kÕt qu¶ cña thu nhËp gia ®×nh ®−îc t¨ng lªn. Môc tiªu ®Çy kú väng biÕn ViÖt Nam thµnh mét x· héi c«ng nghiÖp hãa vµo n¨m 2020 ®ßi hái mét kh¶ n¨ng qu¶n lý vµ kü thuËt cao h¬n nhiÒu cña çc c¬ quan nhµ n−íc trong nh÷ng chÝnh s¸ch kh¸c nhau vµ mét sù c©n ®èi cÈn thËn gi÷a çc môc tiªu kinh tÕ - x· héi ®Ó duy tr× ®−îc sù æn ®Þnh vÒ x· héi vµ chÝnh trÞ.

H×nh 1: Tû lÖ t¨ng tr−ëng GDP cña ViÖt Nam

trong giai ®o¹n 1991-2002

5.81

9.34

8.15

5.76

4.77

7.04

8.7 8.83

8.08

9.54

6.846.75

0

2

4

6

8

10

12

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002N¡M

39 40

Qu¸ tr×nh ®æi míi ®· ®Æt l·nh ®¹o §¶ng tr−íc hai c©u hái c¬ b¶n:

1. Lµm thÕ nµo ®Ó ®Èy m¹nh sù tù do hãa kinh tÕ mµ vÉn duy tr× ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ x· héi tÝch cùc cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa? Sù triÓn khai c¬ chÕ thÞ tr−êng trong nÒn kinh tÕ lµm t¨ng thªm kho¶ng çch x· héi gi÷a ng−êi giµu vµ ng−êi nghÌo vµ ®Æt ra th¸ch thøc lµ lµm thÕ nµo ®Ó duy tr× sù b×nh ®¼ng x· héi ë trong n−íc?

2. §¶ng lµm thÕ nµo ®Ó b¶o ®¶m sù ®éc quyÒn vÒ chÝnh trÞ khi nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng vµ møc sèng ngµy mét c¶i thiÖn t¹o ra sù mong ®îi ®−îc h−ëng thªm tù do ç nh©n, tù do kinh tÕ vµ sù tham gia chÝnh trÞ cña ng−êi d©n. Do ®ã, çc nhµ l·nh ®¹o chÝnh trÞ ë ViÖt Nam sÏ ph¶i t×m nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó h−íng yªu cÇu nµy b»ng çch nªu ra çc kh¶ n¨ng vµ lÜnh vùc ®Ó ng−êi d©n cã thÓ tham gia.

Nh÷ng th¸ch thøc chung nµy còng x¸c ®Þnh çc kh«ng gian vµ ranh giíi cho viÖc ¸p dông ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn ë ViÖt Nam. Trong bèi c¶nh nµy, mét cuéc th¶o luËn s«i næi vÒ quyÒn trÎ em ®· ®−îc tiÕn hµnh vµ cuéc th¶o luËn bao gåm ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ®Ó triÓn khai ch−¬ng tr×nh hîp t¸c quèc gia gi÷a UNICEF vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam. Nh÷ng ý t−ëng vµ cuéc th¶o luËn nh− vËy cuèi cïng ®· ph¶n ¸nh mét nhu cÇu bøc xóc ph¶i c¶i çch luËt ph¸p, chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh ®èi víi trÎ em nh»m chuÈn bÞ cho trÎ em phï hîp víi nh÷ng thay ®æi to lín mµ ViÖt Nam ®ang tr¶i qua.

“§æi míi” vµ quyÒn trÎ em

Nh−ng t¹i sao quyÒn l¹i cÇn thiÕt? Çc ch−¬ng tr×nh v× trÎ

em dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi cã tèt h¬n cho trÎ em kh«ng? Mét chÝnh phñ thùc hiÖn thµnh c«ng xãa ®ãi gi¶m nghÌo nh− ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· nªu vÊn ®Ò gi¸ trÞ gia t¨ng ®éc ®¸o cña ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi trong viÖc lËp kÕ ho¹ch so víi nh÷ng çch tiÕp cËn truyÒn thèng theo tõng ch−¬ng tr×nh. Cã nhiÒu çch tr¶ lêi c©u hái nµy. Theo quan ®iÓm lÞch sö vµ duy vËt, ng−êi ta sÏ lý luËn r»ng sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn vÞ thÕ cña trÎ em nh− lµ nh÷ng ng−êi cã quyÒn vÒ tÊt c¶ çc ph−¬ng diÖn trong cuéc sèng ®i ®«i víi viÖc hiÖn ®¹i hãa x· héi. Sù thay ®æi x· héi cùc kú nhanh mµ ViÖt Nam ®ang tr¶i qua ®Æt trÎ em vµ thanh thiÕu niªn tr−íc mét lo¹t çc c¬ héi vµ vÊn ®Ò mµ nh÷ng thÕ hÖ tr−íc, nh÷ng thÕ hÖ lín lªn trong chiÕn tranh chèng Ph¸p vµ Mü (1954-1975) hÇu nh− kh«ng biÕt ®Õn. Çc thay ®æi nµy cñng cè thªm vai trß cña ç nh©n trong nh÷ng mèi quan hÖ s¶n xuÊt, tµi s¶n vµ x· héi trong khi çc mèi rµng buéc víi céng ®ång vµ gia ®×nh – nh÷ng m«i tr−êng x· héi chñ yÕu ®Ó nu«i d−ìng vµ ph¸t triÓn trÎ em – dÇn dÇn trë nªn cã phÇn láng lÎo. Trong t×nh h×nh nµy, quyÒn trÎ em lµ mét ph−¬ng tiÖn ®Ó Nhµ n−íc t¨ng c−êng quyÒn vµ b¶o vÖ trÎ em, v× c¬ cÊu x· héi truyÒn thèng ë ViÖt Nam ®ang cã sù thay ®æi.

Nh÷ng vÊn ®Ò x· héi míi ph¸t sinh tõ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi

theo h−íng mét x· héi c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa sÏ

kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®−îc, nÕu nhµ n−íc vµ x· héi gi¶i quyÕt

nh÷ng vÊn ®Ò ®ã theo kiÓu tõ thiÖn truyÒn thèng, hç trî x· héi tõ trªn xuèng, tuyªn truyÒn (vËn ®éng x· héi vµ truyÒn th«ng)

vµ trõng ph¹t. §©y chÝnh lµ mét ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh

dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi t¹o ra mét chiÕn l−îc ®Çy ®ñ h¬n

vµ hiÖu qu¶ h¬n trong mét nhµ n−íc hiÖn ®¹i vµ mét nÒn kinh

41 42

tÕ hiÖn ®¹i. ë ®©y, çc mèi quan ng¹i vÒ kinh tÕ vµ ph¸p luËt

còng nh− nh÷ng mèi quan t©m ç nh©n vÒ kinh doanh vµ cuéc sèng ç nh©n ®Òu ngµy mét quan träng. Çc quyÒn cña trÎ em

næi lªn nh− mét phÇn tÊt yÕu cña sù tiÕn bé chung vÒ ph¸p luËt,

ph¸p quyÒn vµ nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Trong çc ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ ®iÒu kiÖn x· héi míi, quyÒn trÎ em lµ mét c«ng cô chÝnh

s¸ch quan träng ®Ó Nhµ n−íc b¶o ®¶m hç trî vµ b¶o vÖ trÎ em ë

møc ®é cao ë thêi ®iÓm mµ vai trß cña Nhµ n−íc trong cuéc sèng

kinh tÕ - x· héi ®ang gi¶m bít do chi phÝ bao cÊp vµ nhiÒu nhiÖm vô kinh tÕ ®ang ®−îc chuyÓn dÇn cho çc doanh nh©n t−

nh©n vµ gia ®×nh.

QuyÒn trÎ em vµ quyÒn con ng−êi

ViÖc triÓn khai dÇn dÇn quyÒn trÎ em ë ViÖt Nam ®· cã

nh÷ng t¸c ®éng xóc t¸c ®èi víi sù thóc ®Èy quyÒn con ng−êi. QuyÒn trÎ em lµ lÜnh vùc quyÒn con ng−êi mµ cã thÓ th¶o luËn

c«ng khai vµ réng r·i ë ViÖt Nam. ChÝnh phñ còng ®· chØ ra

mét çch râ rµng vÊn ®Ò nµy trong B¸o ço göi ñy ban vÒ quyÒn trÎ em: “C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em lµ mét trong nh÷ng ®iÒu −íc

Liªn hîp quèc quan träng vÒ quyÒn con ng−êi mµ ViÖt Nam ®·

phª chuÈn. HiÖn t¹i, thùc hiÖn quyÒn trÎ em lµ mét trong

nh÷ng träng t©m cña quyÒn con ng−êi ë ViÖt Nam”1. MÆc dï, sù cëi më cña ChÝnh phñ trong lÜnh vùc quyÒn trÎ em thËt ®¸ng

khÝch lÖ, song chóng ta nªn biÕt r»ng nh÷ng kh¸i niÖm liªn

quan ®Õn quyÒn con ng−êi nãi chung vÉn lµ vÊn ®Ò nh¹y c¶m

____________

1. Xem: Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam: "B¸o ço thùc hiÖn C«ng

−íc vÒ quyÒn trÎ em giai ®o¹n 1993-1998", Hµ Néi, 1999, tr.10.

nhÊt ®Þnh1. Chóng ta cã thÓ thÊy ®iÒu nµy mét çch dÔ dµng khi

chóng ta nghiªn cøu Khung hç trî ph¸t triÓn cña Liªn hîp quèc (UNDAF). UNDAF giai ®o¹n 2001-2005 quy ®Þnh môc tiªu bao

trïm cña sù hîp t¸c gi÷a Liªn hîp quèc vµ ViÖt Nam: “...hç trî

trong viÖc thóc ®Èy nh÷ng quyÒn ®−îc ghi trang träng trong çc tuyªn ng«n, c«ng −íc cña Liªn hîp quèc mµ ViÖt Nam ®·

ký, nhÊn m¹nh ®Æc biÖt vµo nh÷ng lÜnh vùc ®−îc ChÝnh phñ

−u tiªn trong çc kÕ ho¹ch chiÕn l−îc”2. MÆc dï v¨n b¶n cña

tµi liÖu khung nµy kh«ng nãi ®Õn tõ “quyÒn con ng−êi” mét çch râ rÖt, vÊn ®Ò nµy ®−îc ®Ò cËp mét çch gi¸n tiÕp nh−

nh÷ng quyÒn kinh tÕ - x· héi hay “quyÒn ph¸t triÓn”. ThÝ dô:

liªn quan ®Õn vÊn ®Ò qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh quèc gia, tµi liÖu

nhÊn m¹nh ®Õn nh÷ng nguyªn t¾c kh«ng ph©n biÖt vµ tham gia: “tÝch cùc b¶o vÖ nh÷ng quyÒn cña ng−êi nghÌo vµ nh÷ng

nhãm ng−êi bÞ thiÖt thßi cã thÓ gi¶m bít kh¶ n¨ng bÞ x©m h¹i

vµ bÞ ph©n biÖt. Nh÷ng chÝnh s¸ch, luËt ph¸p b×nh ®¼ng vµ thÝch hîp h¬n cã thÓ triÓn khai ®−îc khi tÊt c¶ çc tÇng líp x·

héi ®Òu tham gia nhiÒu h¬n vµo ®èi tho¹i, chÝnh s¸ch vµ ra

quyÕt ®Þnh ë ®Þa ph−¬ng”3.

Ngµy nay, ViÖt Nam ®ang ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gi÷a nh÷ng −u tiªn ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc vµ çc tiªu chuÈn toµn cÇu vÒ quyÒn con ng−êi. T×nh h×nh nµy kh«ng míi ®èi víi ViÖt Nam. X· héi ViÖt Nam ®ang ph¶i chÞu sù thay ®æi m¹nh mÏ kh«ng ph¶i lµ tõ khi “®æi míi”. Nh÷ng cuéc th¶o luËn sinh ®éng vÒ çc gi¸ trÞ “cò” vµ “míi”, vÒ çc h×nh thøc cña nh÷ng mèi

____________ 1. N¨m 2002 vµ 2003, ë Quèc héi Mü, cã mét dù luËt nhan ®Ò “Dù luËt

quyÒn con ng−êi ë ViÖt Nam” ®· kh«ng ®−îc th«ng qua. 2, 3. Xem "Khu«n khæ hç trî ph¸t triÓn cña Liªn hîp quèc n¨m 2000", tr.7.

43 44

t−¬ng t¸c x· héi ®· lµ nh÷ng nÐt phæ biÕn trong çc cuéc th¶o luËn cã tÝnh häc thuËt ë trong n−íc tõ nöa sau cña thÕ kû XIX. Nh×n tõ mét quan ®iÓm lÞch sö l©u dµi, “®æi míi” cã thÓ ®· ®Èy nhanh h¬n qu¸ tr×nh thay ®æi kinh tÕ - x· héi ®· cã. T− t−ëng ¢u - Mü tiÕp tôc ¶nh h−ëng ®Õn thanh niªn ViÖt Nam, do trong cuéc chiÕn tranh chèng Mü, khi cã nhiÒu sinh viªn miÒn B¾c ®−îc göi ®i häc ë Liªn X« vµ çc n−íc §«ng ¢u, còng nh− sinh viªn miÒn Nam sang Mü, Ph¸p.

Trong bèi c¶nh lÞch sö nµy, nh÷ng ph¸t hiÖn trong viÖc nghiªn cøu ®iÓn h×nh nµy vÒ ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn ®· cho thÊy cuéc héi ngé kh«ng dÔ dµng gi÷a çc kh¸i niÖm truyÒn thèng vÒ trÎ th¬ ®· ¨n s©u b¾t rÔ trong çc truyÒn thèng n«ng th«n §«ng ¸ víi nh÷ng çi nh×n theo phong çch ®« thÞ míi ®èi víi trÎ em.

3. TÝNH PHæ BIÕN CñA QUYÒN

TÝnh phæ biÕn cña quyÒn con ng−êi cã nghÜa lµ con ng−êi ai

còng cã quyÒn ®−îc h−ëng nh÷ng quyÒn ®ã vµ do ®ã, çc quyÒn

®ã ph¶i ®−îc t«n träng, chÊp nhËn vµ thùc hiÖn ë tÊt c¶ çc n−íc

trªn thÕ giíi. §Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých nµy, cÇn ph¶i cã çc biÖn

ph¸p nh»m hç trî sù tiÕp thu vµ chÊp nhËn quyÒn con ng−êi ë

cÊp quèc gia vµ cÊp ®Þa ph−¬ng th«ng qua çc ho¹t ®éng c¶i

çch luËt ph¸p vµ thóc ®Èy thùc hiÖn çc quyÒn. Nh÷ng qu¸

tr×nh quan träng nhÊt ®Ó tiÕn tíi thùc hiÖn gi¸ trÞ phæ biÕn cña

quyÒn con ng−êi lµ a) lµm hµi hßa hÖ thèng ph¸p luËt vµ t−

ph¸p quèc gia víi çc tiªu chuÈn luËt ph¸p quèc tÕ; b) ®Èy m¹nh

sù thay ®æi v¨n hãa ®Ó h−íng tíi mét ®¹o lý quyÒn con ng−êi

th«ng qua nh÷ng hÖ thèng truyÒn th«ng vµ gi¸o dôc. C¶ hai qu¸

tr×nh nµy cuèi cïng ®Òu dÉn ®Õn viÖc ®−a quyÒn con ng−êi vµo

çc khu«n mÉu cã tÝnh tiªu chuÈn cña x· héi.

Trong tr−êng hîp cña trÎ em, sù c«ng nhËn thùc tÕ quyÒn

trÎ em ®−îc quyÕt ®Þnh chñ yÕu ë m«i tr−êng gia ®×nh. Nh−ng tÝnh çch gia tr−ëng cña gia ®×nh ë hÇu hÕt çc n−íc ®· h×nh

thµnh mét çch s©u s¾c nh÷ng quan ®iÓm truyÒn thèng vÒ vÞ trÝ

cña trÎ em vµ phô n÷ trong x· héi vµ t¹o thµnh mét rµo c¶n v¨n

hãa rÊt phæ biÕn ®èi víi viÖc thùc hiÖn quyÒn cña trÎ em vµ phô

45 46

n÷. §ã lµ lý do chÝnh t¹i sao nh÷ng quyÒn cña trÎ em vµ phô n÷

l¹i cã quan hÖ chÆt chÏ t¸c ®éng lÉn nhau vµ cÇn ph¶i ®−îc ph©n tÝch cïng víi nhau1.

CÊu tróc gia ®×nh vµ nh÷ng quyÒn cña phô n÷

ViÖc xem xÐt “dùa trªn c¬ së quyÒn” vÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn

trong n−íc ®èi víi sù thùc hiÖn ®Çy ®ñ çc quyÒn trÎ em ë ViÖt Nam sÏ ph¶i b¾t ®Çu b»ng viÖc ph©n tÝch lÞch sö, cÊu tróc cña

gia ®×nh ViÖt Nam vµ nh÷ng mèi quan hÖ cña nã víi çc quyÒn

cña phô n÷. VÒ mÆt lÞch sö, cÊu tróc gia ®×nh tõng thÊy ë ViÖt

Nam bÞ ¶nh h−ëng m¹nh mÏ cña ®¹o Khæng vµ cho ®Õn nay vÉn cã tÝnh gia tr−ëng. TËp qu¸n gia ®×nh Khæng gi¸o cho ng−êi

nam giíi ®øng ®Çu gia ®×nh quyÒn lùc tuyÖt ®èi ®èi víi çc

thµnh viªn gia ®×nh. Phô n÷ hoµn toµn phô thuéc vµo nam giíi.

“Theo lÔ gi¸o phong kiÕn, ng−êi phô n÷ bao giê còng ë vÞ trÝ phô thuéc, ph¶i tu©n theo tam tßng: khi ë nhµ ph¶i theo cha, khi lÊy

chång ph¶i theo chång, khi chång chÕt ph¶i theo con trai. Trong

suèt cuéc ®êi cña m×nh, phô n÷ lµ kÎ hÌn män”2. §èi víi trÎ em còng vËy, ph¶i hoµn toµn theo ý cña ng−êi cha. “Vî vµ con ph¶i

lµm viÖc ®Ó gia ®×nh thªm giµu cã vµ kh«ng cã cña c¶i riªng.

Ng−êi cha cã quyÒn tuyÖt ®èi ®èi víi ç nh©n çc thµnh viªn

trong gia ®×nh. Cha cã thÓ b¸n, cho thuª vµ dïng con lµm vËt g¸n nî. Chång còng cã quyÒn nh− vËy ®èi víi vî. Cha cã toµn

____________ 1. Xem phÇn so s¸nh tuyÖt vêi gi÷a sù kh¸c nhau vµ gièng nhau gi÷a

quyÒn cña trÎ em vµ quyÒn cña phô n÷ cña Goonesekere, Savitri: "Nh÷ng quyÒn cña phô n÷ vµ trÎ em trong çch tiÕp cËn ph¸t triÓn dùa trªn c¬ së quyÒn", Quito, 2003.

2. NguyÔn V¨n Huyªn: V¨n minh ViÖt Nam ngµy x−a, Nxb. ThÕ giíi, Hµ Néi, 1995, tr.39.

quyÒn trong viÖc c−íi xin cña con çi. Cha cã quyÒn b¾t con çi

sèng hoÆc thËm chÝ ph¶i chÕt”1. Cho ®Õn nh÷ng thËp kû ®Çu cña thÕ kû XX, mét “®øa trÎ” vÉn lµ ®øa trÎ cho ®Õn khi cha mÑ qua

®êi vµ thËt sù chØ cã mét sè quyÒn h¹n chÕ khi cã gia ®×nh. Theo

phong tôc x· héi, n÷ cã thÓ ®i lÊy chång khi 16 tuæi, vµ nam lÊy vî khi 20 tuæi. Lóc ®ã, nam thanh niªn ph¶i ®éi kh¨n vµ thanh

n÷ ph¶i cÆp tãc, cµi tr©m ®Ó “tá ra m×nh ®· ®Õn tuÇn cËp kª”2.

Còng cã mét sè quy ®Þnh ph¸p lý tr−íc ®©y nhÊn m¹nh tr¸ch

nhiÖm cña cha mÑ ph¶i cho con ¨n häc vµ nu«i d−ìng3. Nh−ng nh×n chung trong nhiÒu thÕ kû, trÎ em ViÖt Nam kh«ng ®−îc

h−ëng mét quyÒn nµo c¶ vµ nh÷ng quyÒn cña phô n÷ bÞ cùc kú

h¹n chÕ.

MÆc dï ®¹o Khæng ®−îc coi lµ m« h×nh chñ ®¹o trong ®êi sèng v¨n hãa cña ViÖt Nam trong nhiÒu thÕ kû, ý kiÕn cña çc

nhµ häc gi¶ ViÖt Nam vÒ møc ®é ¶nh h−ëng cña Khæng gi¸o ®èi

víi gia ®×nh ViÖt Nam vµ ®Æc biÖt lµ vÞ thÕ cña phô n÷ trong gia

®×nh kh¸c nhau rÊt nhiÒu. Râ rµng lµ phô n÷ ViÖt Nam ph¶i lÖ thuéc vµo nam giíi trong khu«n khæ gia ®×nh chÞu ¶nh h−ëng

cña Khæng gi¸o, nh−ng sù ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi phô n÷ trong

x· héi ViÖt Nam cã thÓ Ýt nghiªm träng h¬n ë çc n−íc ch©u ¸ kh¸c. MÆc dï ®óng lµ mét ngh×n n¨m B¾c thuéc ®· ®Ó l¹i vÕt

h»n s©u s¾c trong x· héi, x· héi ViÖt Nam lµ mét sù hßa lÉn

gi÷a çc nÒn v¨n hãa d©n téc, ®¹o Khæng, ®¹o PhËt, ®¹o L·o

còng nh− ®¹o Thiªn chóa vµ t− t−ëng ph−¬ng T©y4. LÞch sö ViÖt Nam còng cã rÊt nhiÒu truyÖn vµ huyÒn tho¹i vÒ çc vÞ n÷ anh

____________ 1, 2, 3. Xem NguyÔn V¨n Huyªn: S®d, tr.26, 39, 45. 4. Xem gi¶i thÝch chi tiÕt cña Lª Thi: Vai trß cña gia ®×nh trong viÖc h×nh

thµnh nh©n çch ViÖt Nam, Nxb. ThÕ giíi, Hµ Néi, 1999, tr.35.

47 48

hïng trong cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp vµ tù chñ. ThÝ dô Hai

Bµ Tr−ng ®· l·nh ®¹o mét ®¹o qu©n 80.000 ng−êi chèng l¹i sù chiÕm ®ãng cña ngo¹i bang trong n¨m 43 sau C«ng nguyªn vµ

cã rÊt nhiÒu nh÷ng g−¬ng vÒ çc nhµ l·nh ®¹o n÷ ë ViÖt Nam.

Vµ phô n÷ ViÖt Nam còng sím cã ®−îc mét sè quyÒn trong ph¸p luËt quèc gia. ThÝ dô ngay tõ n¨m 1483, Bé luËt Hång §øc còng

®· quy ®Þnh nh÷ng quyÒn cña phô n÷ ®−îc thõa kÕ, ly dÞ vµ

®−îc b¶o vÖ kh«ng bÞ b¹o lùc1.

Tuy nhiªn, yªu cÇu vÒ quyÒn b×nh ®¼ng nam n÷ ®· trë thµnh mét ®Ò tµi th¶o luËn ë ViÖt Nam, chñ yÕu lµ cïng víi ¶nh

h−ëng tri thøc ngµy cµng t¨ng cña ph−¬ng T©y, nhÊt lµ tõ Çch

m¹ng Ph¸p. §ång thêi, trong khi nh÷ng quyÒn cña phô n÷ bÞ

x©m ph¹m rÊt tµn nhÉn d−íi thêi Ph¸p thuéc, çc t− t−ëng míi vÒ quyÒn con ng−êi vµ b×nh ®¼ng nam n÷ còng ®· thÊm s©u vµo

nh÷ng nhµ trÝ thøc ViÖt Nam trÎ. Ngay tõ n¨m 1917, nhµ v¨n

Ph¹m Quúnh ®· viÕt vÒ “Gi¸o dôc cña phô n÷”:

“Phô n÷ ë n−íc ta kh«ng bÞ ®èi xö tåi tÖ, nh−ng hä bÞ coi lµ “kÎ bÞ lÖ thuéc” vµ suèt ®êi hä bÞ lÖ thuéc nh− vËy, kh«ng bao giê

®−îc ®éc lËp, tù chñ vµ còng kh«ng cÇn häc hµnh vµ dËy dç

nhiÒu. LiÖu suy nghÜ ®ã cã cßn phï hîp víi ngµy nay? Ch¾c

ch¾n lµ kh«ng! Ch¾c ch¾n phô n÷ kh«ng sinh ra ®· lµ lÖ thuéc, thÊp hÌn h¬n nam giíi”2.

Nh÷ng ý t−ëng nh− vËy ®· gãp phÇn ®Èy m¹nh sù luËt

hãa quyÒn cña phô n÷. §iÓn h×nh cña viÖc triÓn khai quyÒn

____________ 1. Liªn hîp quèc ë ViÖt Nam: TËp tµi liÖu tãm t¾t vÒ giíi, Hµ Néi, 2002. 2. DÉn theo Jameson, Neil L.: T×m hiÓu ViÖt Nam, Berkley, Los Angeles,

London: Nhµ in §¹i häc California, 1993, tr.86.

cña phô n÷ trong giai ®o¹n nµy lµ Bé LuËt D©n sù B¾c Kú

n¨m 1931 nhÊn m¹nh quyÒn cña c¶ nam vµ n÷ ®−îc quyÕt ®Þnh viÖc c−íi xin - mét ®iÒu kho¶n nh»m chèng l¹i tËp tôc

truyÒn thèng lµ “bè mÑ ®Æt ®©u con ngåi ®Êy”: "Kh«ng thÓ cã

viÖc c−íi xin nÕu kh«ng cã sù ®ång ý cña ®«i løa hay mét trong hai ng−êi Êy"1.

Ngay sau khi ®Êt n−íc ®−îc gi¶i phãng khái sù ®« hé cña

Ph¸p, trong HiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña ViÖt Nam n¨m 1946 ®·

nªu lªn quyÒn nam n÷ b×nh ®¼ng, ®−îc ®i häc vµ ®µo t¹o. Çc phong trµo xãa mï ch÷ ®−îc ph¸t ®éng ®Ó n©ng cao tr×nh ®é

häc vÊn cña phô n÷. Trong chiÕn tranh chèng Mü, phô n÷ còng

b¾t ®Çu ®−îc trao thªm nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ ë çc chÝnh

quyÒn ®Þa ph−¬ng vµ còng ®· tÝch cùc gãp phÇn vµo cuéc ®Êu tranh l©u dµi, liªn tôc giµnh ®éc lËp. Tõ n¨m 1964 ®Õn n¨m

1975, tû lÖ ®¹i biÓu n÷ trong çc Héi ®ång nh©n d©n huyÖn ®·

tõ 25,5% lªn 45,8% vµ Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam ®· trë

thµnh mét tæ chøc quÇn chóng m¹nh víi hµng triÖu héi viªn2. Nh÷ng n¨m dµi chiÕn tranh mµ ViÖt Nam ph¶i tr¶i qua trong

thÕ kû tr−íc ®ång nghÜa víi viÖc cuéc sèng gia ®×nh truyÒn

thèng th−êng bÞ x¸o trén hoÆc ë mét sè tr−êng hîp kh«ng thÓ tiÕp tôc tån t¹i ®−îc n÷a. NhiÒu trÎ em ®· chØ ®−îc nu«i d−ìng

bëi çc bµ mÑ, vµ çc bµ mÑ vµ trÎ em ®Òu ph¶i lµm viÖc cùc kú

____________ 1. Xem NguyÔn V¨n Huyªn: S®d, tr.28. (V× chØ cã nh÷ng nghiªn cøu h¹n

chÕ vÒ lÞch sö vµ x· héi häc vÒ gia ®×nh vµ çc mèi quan hÖ trong gia ®×nh ë çc vïng vµ çc tÇng líp kh¸c nhau nªn sù ®¸nh gi¸ x· héi – lÞch sö vÒ sù tiÕn hãa cña gia ®×nh ViÖt Nam tr−íc thÕ kû XX bÞ h¹n chÕ rÊt nhiÒu) (TG).

2. Xem Liªn hîp quèc ë ViÖt Nam: TËp tµi liÖu tãm t¾t vÒ giíi, Hµ Néi, 2002, tr.22.

49 50

vÊt v¶ ®Ó b¶o ®¶m cuéc sèng. C¶ mét thÕ hÖ trÎ em kh¸ ®«ng

®· lín lªn thiÕu v¾ng sù ch¨m sãc cña ng−êi cha.

Sù thèng nhÊt ®Êt n−íc vµo n¨m 1975 ®· dÉn tíi viÖc x©y

dùng x· héi chñ nghÜa trªn toµn bé ®Êt n−íc. Gia ®×nh tr−íc

kia, nh− mét thiÕt chÕ x· héi, ®· mÊt ®i tÇm quan träng vµ

nh÷ng chøc n¨ng kinh tÕ - x· héi c¬ b¶n cña gia ®×nh ®· dÇn ®−îc çc thiÕt chÕ cña nhµ n−íc ®¶m nhËn:

“§êi sèng chÝnh trÞ vµ cuéc sèng tinh thÇn còng nh− nghÒ

nghiÖp cña tõng ç nh©n ®· diÔn ra theo mét m« h×nh ®Æc biÖt ë

ngoµi gia ®×nh. Gia ®×nh ®· ®−îc thay thÕ hÇu nh− bëi çc thiÕt chÕ x· héi kh¸c vÒ chøc n¨ng gi¸o dôc cña gia ®×nh… Çc thµnh

viªn gia ®×nh ë ®é tuæi lao ®éng hÇu hÕt ®· trë thµnh c«ng nh©n

viªn nhµ n−íc, hay x· viªn hîp t¸c x·. Gia ®×nh tr−íc ®©y ®· lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt ®éc lËp th× b©y giê kh«ng thùc hiÖn chøc

n¨ng kinh tÕ n÷a (®èi víi çc x· viªn hîp t¸c x·, nÒn kinh tÕ gia

®×nh vÉn cßn nh−ng chØ ®ãng mét vai trß nhá bÐ). Gia ®×nh trë

thµnh mét ®¬n vÞ cung cÊp lùc l−îng lao ®éng cho x· héi. L−¬ng vµ thu nhËp cña çc thµnh viªn gia ®×nh phô thuéc vµo sù ph©n

phèi cña nhµ n−íc vµ hîp t¸c x·”1.

Nh÷ng c¶i çch kinh tÕ b¾t ®Çu trong n¨m 1986 ®· cã t¸c

®éng s©u s¾c ®Õn m« h×nh gia ®×nh x· héi chñ nghÜa còng nh− t×nh h×nh cña phô n÷. Çc hé gia ®×nh b¾t ®Çu ph¶i tù qu¶n lý

nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ. Çc hé ph¶i tÝch cùc tæ chøc ®Ó c¶i

thiÖn thu nhËp gia ®×nh. §iÒu nµy bao gåm çc nhiÖm vô míi

nh− tù ®i t×m viÖc lµm hay thÞ tr−êng cho çc s¶n phÈm n«ng nghiÖp. Nh− vËy cã nghÜa lµ cã nh÷ng thóc ®Èy vµ søc Ðp víi gia

____________ 1. Xem Lª Thi: S®d, tr.54.

®×nh ph¶i lµm tèt vÒ kinh tÕ vµ nÕu hä thµnh c«ng, hä cã thÓ cã

®−îc çc dÞch vô x· héi còng nh− hµng hãa tiªu dïng. Tuy nhiªn, nh÷ng c¬ héi vµ kh¶ n¨ng ®Ó thµnh c«ng vÒ kinh tÕ

kh«ng ®ång ®Òu vµ v× mét tû lÖ lín çc gia ®×nh sèng d−íi hay

chØ trªn ranh giíi nghÌo mét chót, nhiÒu gia ®×nh chÞu ¶nh h−ëng rÊt dÔ bÞ sèc. HiÖn nay, nhiÒu gia ®×nh triÓn khai çc

ho¹t ®éng t¹o thu nhËp kh¸c nhau theo thêi vô hoÆc tham gia

vµo rÊt nhiÒu çc ho¹t ®éng t¨ng thu nhËp kh¸c nhau cïng mét

lóc. Trong c¶ hai tr−êng hîp nµy, gia ®×nh cÇn nhiÒu nh©n c«ng ®Ó thùc hiÖn çc ho¹t ®éng nµy. Do ®ã, hµng triÖu trÎ em ë çc

gia ®×nh n«ng th«n ph¶i tham gia vµo viÖc t¨ng thu nhËp, lµm

çc c«ng viÖc n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp. NhiÒu gia ®×nh

còng t¹m thêi ra çc trung t©m ®« thÞ ®Ó t×m viÖc lµm. Tuy nhiªn, do kh«ng ®¸p øng çc tiªu chuÈn, hä th−êng ph¶i lµm

çc lao ®éng ®¬n gi¶n vµ dùa vµo nh÷ng c«ng viÖc l−¬ng thÊp,

chñ yÕu lµ ë khu vùc phi c¬ cÊu. Phô n÷, trÎ em vµ ng−êi giµ th−êng ®−îc sö dông trong khu vùc nµy. Thèng kª cho thÊy

kho¶ng 1 – 2% sè c«ng nh©n trong khu vùc phi c¬ cÊu lµ trÎ em

d−íi 15 tuæi vµ 5-8% sè kh¸c lµ thiÕu niªn tõ 15 – 18 tuæi1.

Ng−êi lao ®éng ë khu vùc phi c¬ cÊu kh«ng ®−îc ph¸p luËt b¶o vÖ vÒ giê giÊc, ®iÒu kiÖn lµm viÖc, l−¬ng tèi thiÓu, tai n¹n, èm

®au, vÒ h−u vµ l−¬ng h−u2.

MÆc dï viÖc di d©n cã thÓ cã hiÖu qu¶ vÒ kinh tÕ ®Ó b¶o ®¶m

____________ 1. Xem TrÇn ThÞ Lan H−¬ng: T×m hiÓu khu vùc phi c¬ cÊu ë Hµ Néi, Dù

¸n ®µo t¹o Th¹c sÜ, §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n, Hµ Néi, 1999. 2. Xem Adam McCarty: "Nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, çc hé gia ®×nh

vµ trÎ em ë ViÖt Nam", Dù th¶o B¸o ço lÇn thø nhÊt cho Héi nghÞ kiÓm ®iÓm gi÷a kú UNICEF, Hµ Néi, 7-2003.

51 52

mét sù thu nhËp c¬ b¶n cho gia ®×nh, song vî chång vµ con çi th−êng ph¶i xa nhau trong nh÷ng thêi gian dµi. §iÒu nµy g©y nhiÒu vÊn ®Ò cho trÎ em. NhiÒu gia ®×nh ph¶i xÐ lÎ ra vµ nhiÒu trÎ em di d©n, em g¸i còng nh− em trai ph¶i lµm çc c«ng viÖc nguy hiÓm vµ ®éc h¹i ®Ó gióp gia ®×nh. Çc em dÔ bÞ bãc lét vµ x©m h¹i, kÓ c¶ x©m h¹i t×nh dôc, b¹o lùc, nghiÖn ma tóy, nhiÔm HIV/AIDS vµ thËm chÝ cßn bÞ mua b¸n. Ngoµi ra, nhiÒu h×nh thøc “cung øng lao ®éng” míi, cã tæ chøc (çc héi nghÒ nghiÖp) vµ kh«ng cã tæ chøc ®· ra ®êi. Sù hîp t¸c gi÷a nh÷ng ng−êi d©n di c− vµ gia ®×nh hä th«ng qua çc m¹ng l−íi kh«ng chÝnh thøc ë quª lµ mét ®iÒu ®¸ng quan t©m ®Æc biÖt. Çc m¹ng l−íi nµy quan t©m ®Õn viÖc giao l−u qua l¹i, trao ®æi ng−êi lao ®éng vµ cã xu h−íng t¨ng c−êng lao ®éng trÎ em d−íi nhiÒu h×nh thøc1.

Nh÷ng c¶i çch kinh tÕ còng ®Æt ra nhiÒu th¸ch thøc ®èi víi çc quyÒn cña phô n÷ vµ b×nh ®¼ng giíi ë ViÖt Nam. ViÖt Nam lµ mét ®Êt n−íc mµ çc vai trß giíi ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi. Nh÷ng khu«n mÉu vÒ giíi vµ gi¸ trÞ vÒ giíi kh«ng mÊy thay ®æi so víi nh÷ng thËp kû hay thÕ kû tr−íc, mÆc dï c«ng viÖc phô n÷ th−êng lµm hµng ngµy ®· thay ®æi rÊt nhiÒu trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. “Gi¶i quyÕt, ®iÒu chØnh nh÷ng mong −íc nhiÒu mÆt vµ ®«i khi tr¸i ng−îc nhau nµy ®· t¹o nªn nh÷ng c¨ng th¼ng míi cho çc thÕ hÖ phô n÷ trÎ cña ViÖt Nam. Khèi l−îng c«ng viÖc s¶n xuÊt c¶ ngµy hiÖn nay lµ ng−îc l¹i víi çc vai trß vµ gi¸ trÞ truyÒn thèng lµm cho ng−êi phô n÷ muèn tù cè g¾ng thùc hiÖn çc mong −íc ®ã ph¶i b¨n kho¨n lo nghÜ”2.

____________ 1. Xem: NguyÔn ThÞ V©n Anh vµ Lª Khanh: TrÎ em lµm thuª gióp viÖc

gia ®×nh ë Hµ Néi, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2000. 2. Xem Liªn hîp quèc: TËp tµi liÖu tãm t¾t vÒ giíi, Hµ Néi, 2003.

Theo mét sè nhµ nghiªn cøu, “®æi míi” còng cã nh÷ng t¸c

®éng mÆt nµy, mÆt kh¸c ®èi víi phô n÷. Mét mÆt, phô n÷ ViÖt Nam ®· ®−îc h−ëng mét sè mÆt tÝch cùc cña viÖc n©ng thu nhËp

chung vµ kho¶ng çch vÒ giíi trong gi¸o dôc lµ t−¬ng ®èi thÊp1.

Nh−ng mÆt kh¸c, phô n÷ ph¶i chÞu thiÖt thßi vÒ c¬ cÊu theo c¬ chÕ thÞ tr−êng hiÖn nay. Phô n÷ chØ ®−îc tiÕp cËn ®Êt vµ vèn rÊt

h¹n chÕ. HÇu hÕt tÊt c¶ çc giÊy chøng nhËn quyÒn së h÷u ®Êt ë

ViÖt Nam ®Òu ®øng tªn nam giíi. ChØ 2,3% giÊy chøng nhËn

quyÒn së h÷u ®Êt cã tªn c¶ chång lÉn vî. Do ®ã, khi ng−êi phô n÷ muèn vay vèn hay muèn gi÷ cña c¶i sau khi ly dÞ th−êng

kh«ng thµnh c«ng. HiÖn nay chØ 1/3 tÝn dông chÝnh thøc ®−îc

dµnh cho phô n÷2.

Tû lÖ nam giíi vµ n÷ giíi ë ViÖt Nam tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ hÇu nh− b»ng nhau (86,8% vµ 86%). Tuy nhiªn, phô n÷

th−êng lµm viÖc trong çc khu vùc phi c¬ cÊu hoÆc mét vµi

ngµnh ®Æc biÖt “cho n÷” nh− c«ng nghiÖp dÖt. Mét ph©n tÝch giíi

vÒ lùc l−îng lao ®éng trong n−íc cho thÊy râ lµ phô n÷ ph¶i chÞu thiÖt thßi vÒ mÆt c¬ cÊu – hä cã tû lÖ kh«ng nhiÒu vµ xøng ®¸ng

trong tÊt c¶ çc ngµnh cã ¸p dông nh÷ng c«ng nghÖ khoa häc

____________ 1. Chi tiªu x· héi chung cña ViÖt Nam cho thÊy kho¶ng çch giíi t−¬ng

®èi nhá. ThÝ dô nh− tû lÖ biÕt ®äc biÕt viÕt ë n÷ ®· ®¹t con sè Ên t−îng lµ 94,3%. Kho¶ng çch gi÷a çc trÎ em trai vµ g¸i cßn lín h¬n ë nhiÒu nhãm d©n téc thiÓu sè. Tû lÖ tö vong bµ mÑ cßn cao, dao ®éng tõ 411/100.000 ca ®Î sèng tíi 45/100.000; b×nh qu©n toµn quèc lµ 165/100.000 ca ®Î sèng n¨m 2002, Liªn hîp quèc ë ViÖt Nam: "Nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn Thiªn niªn kû. Rót gÇn kho¶ng çch Thiªn niªn kû", Hµ Néi, 2003, tr.30.

2. Xem Liªn hîp quèc ë ViÖt Nam: "TËp tµi liÖu tãm t¾t vÒ giíi", Hµ Néi: 2002, tr.39; Liªn hîp quèc ë ViÖt Nam: "Nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn Thiªn niªn kû. Rót gÇn kho¶ng çch Thiªn niªn kû", Hµ Néi, 2003, tr. 18.

53 54

míi mµ cÇn cã tr×nh ®é ®¹i häc1. §iÒu ®ã còng ¶nh h−ëng ®Õn thu

nhËp cña phô n÷, v× l−¬ng ë çc khu vùc nµy th−êng cao h¬n.

Nh− ®· nãi ë trªn, viÖc gi¶m sù bao cÊp cña nhµ n−íc vµ chi

phÝ çc dÞch vô t¨ng lªn th«ng qua phÝ trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp cña

ng−êi sö dông ®· t¨ng søc Ðp ®èi víi nam còng nh− n÷ ph¶i ®i

kiÕm tiÒn. T×nh h×nh nµy ®· thóc ®Èy nam giíi ®i ra thµnh phè, ®Ó ng−êi phô n÷ n«ng th«n ph¶i g¸nh v¸c hai nhiÖm vô: ch¨m

sãc gia ®×nh vµ ruéng ®ång. Çc nghiªn cøu ®· cho thÊy phô n÷

n«ng th«n lµm viÖc 16 – 18 giê mét ngµy – nhiÒu h¬n nam giíi ë n«ng th«n tõ 6 – 8 giê2. T×nh h×nh nµy ®· cã t¸c ®éng tiªu cùc

®Õn søc kháe thÓ chÊt vµ tinh thÇn cña phô n÷, h¹n chÕ hä rÊt

nhiÒu vÒ gi¸o dôc, häc nghÒ vµ tham gia çc ñy ban ra quyÕt

®Þnh ë ®Þa ph−¬ng.

Tãm l¹i, “®æi míi” ®ang dÉn ®Õn mét sù thay ®æi nh÷ng mèi quan hÖ trong néi bé gia ®×nh vµ çc gi¸ trÞ. Nh÷ng sù thay ®æi diÔn ra t¹i çc trung t©m ®« thÞ lín nhanh h¬n ë khu vùc n«ng th«n, n¬i mµ truyÒn thèng x· héi vµ v¨n hãa dÜ nhiªn s©u s¾c h¬n. MÆc dï c−íi xin rÊt phæ biÕn ë ViÖt Nam, thanh niªn thµnh phè cã xu h−íng c−íi muén h¬n. Ngµy cµng nhiÒu thanh niªn ViÖt Nam cã quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n vµ ®«i løa cã Ýt con h¬n. MÆc dï tr−íc ®©y, ba hay nhiÒu thÕ hÖ cïng sèng d−íi mét m¸i nhµ, hiÖn nay kho¶ng 2/3 sè gia ®×nh ViÖt Nam cã cha mÑ, con çi sèng cïng nhau, vµ d−íi 1/3 cã ba hay nhiÒu thÕ

____________ 1. Xem Liªn hîp quèc: "TËp tµi liÖu tãm t¾t vÒ giíi", Hµ Néi, 2002,

tr.34; Xem thªm: ph©n tÝch chi tiÕt cña §ç ThÞ B×nh: "C¶i t¹o kinh tÕ vµ t¸c ®éng ®èi víi phô n÷ ë n«ng th«n ViÖt Nam", T¹p chÝ Khoa häc x· héi ViÖt Nam, 6 (02), 2002.

2. Xem Liªn hîp quèc: "TËp tµi liÖu tãm t¾t vÒ giíi", Hµ Néi, 2002, tr.35.

hÖ cïng chung sèng1. Thanh niªn thµnh thÞ lÊy vî lÊy chång kh«ng cßn lµ ®Ó gi÷ g×n gia téc mµ lµ ®Ó m−u cÇu t×nh yªu vµ h¹nh phóc ç nh©n. V× vËy, nÕu vî chång liªn tôc c·i cä th× h«n nh©n cã thÓ kÕt thóc. MÆc dï, ly dÞ h·y cßn Ýt vµ bÞ x· héi nh×n nhËn kh«ng hay l¾m, nh−ng tû lÖ ly dÞ vÉn t¨ng. Trong n¨m 1989, tû lÖ ly h«n trªn toµn quèc lµ 0,5% nh−ng tû lÖ nµy t¨ng lªn 1,2% ë vïng thµnh thÞ trong n¨m 1999. Lý do ly dÞ chÝnh ë Hµ Néi (23.720 vô) lµ b¹o lùc vµ ®èi xö tµn tÖ (31%), ngo¹i t×nh (14,82%) vµ m©u thuÉn víi mÑ chång (8,83%). B¸o chÝ th¸ng 6 n¨m 2002 ghi nhËn r»ng chØ riªng ë thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· cã trªn 11.700 tr−êng hîp ly dÞ trong n¨m 2000, t¨ng 12% kÓ tõ n¨m 1990. Mét sù thay ®æi quan träng n÷a trong gia ®×nh ViÖt Nam lµ sù chuyÓn tõ gia ®×nh ®a thÕ hÖ sang gia ®×nh h¹t nh©n.

§« thÞ hãa vµ c«ng nghiÖp hãa còng ®· t¹o ra hay lµm gia

t¨ng çc h×nh thøc kh¸c nhau cña b¹o lùc vµ bãc lét trùc tiÕp

phô n÷. ThÝ dô, bu«n b¸n trÎ em g¸i vµ phô n÷ chñ yÕu vÉn lµ

mét vÊn ®Ò cßn thiÕu kh¸ nhiÒu th«ng tin v× vÊn ®Ò nµy t−¬ng

®èi míi vµ hiÖn nay míi chØ cã nh÷ng sè liÖu h¹n chÕ. VÒ b¹o

lùc trong gia ®×nh, hiÖn nay ch−a cã mét sù nghiªn cøu tæng

thÓ cÊp quèc gia ®−îc tiÕn hµnh, nh−ng sù ph©n tÝch nhiÒu

cuéc ®iÒu tra quy m« nhá cho thÊy b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi

cã c¶ ë khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n vµ trong tÊt c¶ çc gia

®×nh víi çc møc ®é thu nhËp kh¸c nhau2.

____________ 1. Xem NguyÔn Linh KhiÕu: "§iÒu tra c¬ b¶n gia ®×nh ViÖt Nam vµ vai

trß cña phô n÷ trong gia ®×nh", T¹p chÝ Khoa häc x· héi ViÖt Nam, 3 (95), 2003, tr.47-58.

2. Liªn hîp quèc: "TËp tµi liÖu tãm t¾t vÒ giíi", Hµ Néi, 2002.

55 56

TrÎ em víi t− çch chñ thÓ cña quyÒn

ý t−ëng r»ng trÎ em cã quyÒn lµ mét kh¸i niÖm míi vÒ mÆt lÞch sö, do ®ã sù chÊp nhËn ý t−ëng ®ã kh«ng ph¶i lµ ®−îc mÆc nhiªn c«ng nhËn ë bÊt cø x· héi nµo. Sù tuyªn truyÒn x· héi vµ chÊp nhËn v¨n hãa vÒ kh¸i niÖm míi nµy ch¾c ch¾n sÏ dÔ dµng h¬n vµ nhanh h¬n trong çc x· héi mµ ë ®ã kh¸i niÖm ng−êi lín cã quyÒn ®· ®−îc thiÕt lËp v÷ng ch¾c vµ ph¸p quyÒn ®· cã nÒn nÕp. ë nh÷ng x· héi mµ kh¸i niÖm vÒ quyÒn cña ng−êi lín ch−a ®−îc c«ng nhËn hay thùc hiÖn ®Çy ®ñ, ng−êi lín cã thÓ thÊy khã hiÓu vµ khã ®ång ý víi ý t−ëng r»ng trÎ em lµ chñ thÓ cña quyÒn.

ViÖt Nam lµ mét trong sè çc n−íc míi b¾t ®Çu triÓn khai ph¸p quyÒn trong ®êi sèng x· héi vµ chÝnh trÞ. Qu¸ tr×nh nµy b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 1990. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam cïng víi nh÷ng môc tiªu trong c¶i çch kinh tÕ vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo ®· ®Èy m¹nh ph¸p quyÒn nh− mét nÐt quan träng trong qu¸ tr×nh ®æi míi.

Sù qu¶n lý ®Êt n−íc cÇn ph¶i theo ph¸p luËt, chø kh«ng ph¶i chØ theo nh÷ng kh¸i niÖm ®¹o lý. Ph¸p luËt chÝnh lµ sù thÓ chÕ hãa çc ®−êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng, sù thÓ hiÖn ý chÝ cña d©n, do ®ã ph¸p luËt ph¶i ®−îc thùc thi thèng nhÊt trong c¶ n−íc. T«n träng ph¸p luËt chÝnh lµ thùc hiÖn çc ®−êng lèi vµ chñ tr−¬ng cña §¶ng. Qu¶n lý theo ph¸p luËt yªu cÇu ph¶i quan t©m ®Õn viÖc x©y dùng ph¸p luËt. CÇn thiÕt ph¶i tõng b−íc bæ sung söa ®æi vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt ®Ó b¶o ®¶m bé m¸y Nhµ n−íc ®−îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo ph¸p luËt”1.

____________ 1. Xem Monroy, Guillermo: M«i tr−êng thiÕt chÕ, tr.52.

ViÖc triÓn khai ph¸p quyÒn ë ViÖt Nam cã ý nghÜa g× ®èi víi trÎ em vµ thanh thiÕu niªn? Tr−íc hÕt, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ cã mét lo¹t çc luËt vµ nghÞ ®Þnh. ChØ tõ n¨m 1998 ®Õn n¨m 2002, Quèc héi, ChÝnh phñ vµ çc bé ngµnh ®· ban hµnh trªn 110 luËt vµ v¨n b¶n d−íi luËt liªn quan ®Õn trÎ em. Nh÷ng nÐt chung cña çc v¨n b¶n nµy lµ ®Èy m¹nh gi¸o dôc trÎ em, cñng cè nh÷ng dÞch vô cho trÎ em vµ c¶i thiÖn sù b¶o vÖ trÎ em khái bÞ b¹o lùc b»ng nh÷ng h×nh ph¹t nÆng h¬n ®èi víi nh÷ng kÎ vi ph¹m ph¸p luËt. LuËt quan träng nhÊt ®−îc th«ng qua sau khi phª chuÈn C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em lµ: LuËt B¶o vÖ, Ch¨m sãc vµ Gi¸o dôc trÎ em n¨m 1991 – hiÖn ®· ®−îc bæ sung, söa ®æi. LuËt nµy nhÊn m¹nh nhiÖm vô cña x· héi ®èi víi sù b¶o vÖ, ch¨m sãc trÎ em, yªu cÇu trõng ph¹t nghiªm kh¾c ®èi víi vi ph¹m quyÒn trÎ em, c«ng bè quyÒn cña trÎ em ®−îc ph¸t biÓu ý kiÕn, quan ®iÓm vÒ çc vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn trÎ em vµ thiÕt lËp sù ch¨m sãc søc kháe ban ®Çu miÔn phÝ cho tÊt c¶ çc trÎ em d−íi s¸u tuæi. Nh÷ng luËt quan träng kh¸c gåm LuËt Phæ cËp Gi¸o dôc tiÓu häc n¨m 1991 ®Ò ra viÖc gi¸o dôc tiÓu häc b¾t buéc cho tÊt c¶ trÎ em ViÖt Nam tõ 6 ®Õn 14 tuæi vµ LuËt B¶o vÖ søc kháe nh©n d©n n¨m 1989, nhÊn m¹nh r»ng mäi trÎ em ®Òu ®−îc kh¸m, ch÷a bÖnh vµ tiªm chñng phßng mét sè bÖnh miÔn phÝ1.

Bé luËt H×nh sù n¨m 1997 (bæ sung vµ söa ®æi n¨m 1999) lµ mét b−íc tiÕn míi. Bé LuËt nµy quy ®Þnh tuæi cña trÎ em ph¶i

chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ 14 vµ coi viÖc vi ph¹m çc quyÒn

cña trÎ em lµ cã tÝnh chÊt téi ph¹m. Theo Bé LuËt nµy, nh÷ng

____________ 1. Xem Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam: B¸o ço hai n¨m thùc hiÖn

C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em, ñy ban B¶o vÖ vµ Ch¨m sãc trÎ em ViÖt Nam, Hµ Néi, 1992.

57 58

chÕ tµi ®èi víi ng−êi ch−a thµnh niªn cÇn cã tÝnh chÊt gi¸o dôc,

r¨n ®e, ng¨n ngõa h¬n lµ trõng ph¹t. Giam tï lµ biÖn ph¸p cuèi cïng vµ chØ ¸p dông trong çc tr−êng hîp ®Æc biÖt nghiªm

träng. Ng−êi ch−a thµnh niªn bÞ tï ®−îc xem xÐt ®Ó tha sím. Tö

h×nh vµ chung th©n kh«ng ®−îc ¸p dông ®èi víi trÎ em vµ ng−êi ch−a thµnh niªn1. Theo Radda Barnen “viÖc x©y dùng Bé luËt

H×nh sù nµy ®· dÉn ®Õn viÖc nhiÒu trÎ em rêi khái çc tr−êng

gi¸o d−ìng vµ tr¹i giam vµo lóc bÊy giê sím h¬n”2.

Cã nhiÒu v¨n b¶n luËt vµ quy ®Þnh ®−îc ban hµnh tõ khi C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em ®−îc phª chuÈn cho thÊy thùc tÕ çc

c¬ quan §¶ng vµ Nhµ n−íc ngµy cµng coi träng vµ thÊy cÇn

thiÕt ph¶i cã mét khung ph¸p lý vÒ trÎ em. Tuy nhiªn, “quyÒn”

vµ “luËt” kh«ng ph¶i lµ nh÷ng kh¸i niÖm ®ång nghÜa. Sè l−îng ®¬n thuÇn nh÷ng v¨n b¶n luËt míi kh«ng nhÊt thiÕt cã nghÜa lµ

vÞ trÝ ph¸p lý cña trÎ em víi t− çch lµ chñ thÓ cña quyÒn ®·

®−îc c¶i thiÖn mét çch ®¸ng kÓ. Mét nghiªn cøu s©u h¬n cho

thÊy ý t−ëng vÒ trÎ em nh− lµ chñ thÓ cña quyÒn ch−a ph¶i lµ c¬ së cho nh÷ng nguyªn t¾c, ®iÒu kho¶n vµ tiªu chuÈn ph¸p lý ë

ViÖt Nam.

HiÓu biÕt vÒ quyÒn trÎ em

Nh− ®· nãi ë trªn, ý t−ëng vÒ quyÒn trÎ em lµ mét ý t−ëng míi ®èi víi Nhµ n−íc vµ x· héi ViÖt Nam. Quan ®iÓm chung cña

____________ 1. Xem Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam: "VÞ thÕ vµ viÖc thùc hiÖn

C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em ë ViÖt Nam", B¸o ço cËp nhËt vÒ thùc hiÖn C«ng −íc vÒ QuyÒn trÎ em giai ®o¹n 1998-2002, Hµ Néi, 2002.

2. Xem UNICEF/Uû ban D©n sè, gia ®×nh vµ trÎ em: B¸o ço ph©n tÝch t×nh h×nh t− ph¸p ng−êi ch−a thµnh niªn ë ViÖt Nam, Hµ Néi, 2003, tr.15.

ViÖt Nam vÒ quyÒn trÎ em h×nh nh− lµ nh÷ng quyÒn ®ã lµ mét tËp hîp çc tiªu chÝ vµ nguyªn t¾c ®−îc quy ®Þnh trong C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em cÇn ph¶i ®−îc bæ sung vµo v¨n b¶n ph¸p luËt hiÖn hµnh. Çc quyÒn cña trÎ em kh«ng ®−îc xem nh− mét mÉu h×nh míi ®èi víi viÖc x©y dùng vµ so¹n th¶o çc luËt ph¸p vµ chÝnh s¸ch ®èi víi trÎ em. §iÒu bao trïm trong luËt ph¸p quèc gia lµ quan ®iÓm truyÒn thèng vÒ trÎ em nh− lµ mét ®èi t−îng mµ Nhµ n−íc cÇn ph¶i hç trî vµ b¶o vÖ chø kh«ng ph¶i lµ mét chñ thÓ cña quyÒn. Do ®ã, nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt liªn quan ®Õn trÎ em x¸c ®Þnh vai trß cña nhµ n−íc ®èi víi trÎ em chñ yÕu nh− lµ ng−êi cung cÊp dÞch vô ®Ó ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cña trÎ em vµ nh− lµ mét thiÕt chÕ b¶o vÖ çc em khái bÞ x©m h¹i th«ng qua viÖc b¶o ®¶m an ninh c«ng céng vµ trõng trÞ nh÷ng kÎ vi ph¹m quyÒn trÎ em. MÆc dï b¶n th©n ®iÒu nµy lµ tÝch cùc vµ ®−îc çc c¬ quan ChÝnh phñ coi träng, quan niÖm ®ã l¹i kh«ng bao gåm nh÷ng khÝa c¹nh quan träng kh¸c cña quyÒn trÎ em vµ quyÒn con ng−êi. ThÝ dô: çc luËt cña ViÖt Nam Ýt ®Ò cËp ®Õn nh÷ng nguyªn t¾c vÒ tham gia, trao quyÒn hay thùc sù chÞu tr¸ch nhiÖm cña Nhµ n−íc. Do ®ã, kh¶ n¨ng çc trÎ em vµ ng−êi lín coi Nhµ n−íc ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù thùc hiÖn nh÷ng quyÒn cña hä bÞ h¹n chÕ, nh− chóng ta sÏ xem d−íi ®©y.

Thµnh c«ng mét phÇn cña viÖc triÓn khai ý t−ëng trÎ em lµ

chñ thÓ çc quyÒn cã nhiÒu nguyªn nh©n. Cã nh÷ng nguyªn

nh©n vÒ t− t−ëng, chÝnh trÞ vµ triÕt häc. Çc nguyªn nh©n kh¸c cã liªn quan ®Õn viÖc thiÕu kh¶ n¨ng kü thuËt vµ tµi chÝnh

trong viÖc x©y dùng ph¸p luËt. Ch−¬ng tr−íc ®· m« t¶ mét hµng

rµo v¨n hãa cã céi rÔ s©u xa lµm ¶nh h−ëng ®Õn ý t−ëng cho

r»ng trÎ em lµ chñ thÓ cña quyÒn, ®ã lµ nh÷ng truyÒn thèng gia

59 60

tr−ëng cña çc gia ®×nh vµ x· héi ViÖt Nam. Nh÷ng lîi Ých cña

Nhµ n−íc cuèi cïng ®· chiÕm −u thÕ bao trïm lªn çc c«ng viÖc cña c«ng d©n, gièng nh− ng−êi chñ gia ®×nh v−ît lªn çc thµnh

viªn kh¸c trong gia ®×nh. Kh¸i niÖm vÒ çc quyÒn nh− lµ mét

tiªu chuÈn bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ tù nhiªn cña con ng−êi kh«ng ®−îc m¹nh mÏ l¾m trong lý luËn ph¸p luËt cña ViÖt Nam còng

nh− trong thùc tiÔn v¨n hãa truyÒn thèng. Trong t− t−ëng x·

héi Khæng gi¸o ë ViÖt Nam, con ng−êi kh«ng cã “quyÒn tù

nhiªn”, nh−ng gi¸ trÞ vµ quyÒn lùc cña con ng−êi b¾t nguån tõ ®ãng gãp cña con ng−êi ®Ó duy tr× trËt tù x· héi hiÖn ®ang tån

t¹i nh− ®−îc quy ®Þnh bëi nhµ n−íc vµ çc nhµ chøc tr¸ch. “Con

ng−êi ta v−ît tréi h¬n nh÷ng ng−êi ®ång lo¹i cña m×nh chØ trong

chõng mùc hä xøng ®¸ng ®−îc ®ãng gãp vµ hîp t¸c duy tr× trËt tù x· héi, ®−îc coi nh− c¬ së h¹ tÇng nÒn vµ m« h×nh cña

trËt tù toµn cÇu”1. Do vËy, çc quyÒn ç nh©n kh«ng ®−îc

®¸nh gi¸ cao l¾m, mÆc dï ng−êi ta rÊt coi träng viÖc hoµn tÊt nhiÖm vô ®èi víi gia ®×nh, céng ®ång vµ nhµ n−íc. T− t−ëng

nµy tr−íc ®©y (vµ hiÖn nay) lµ c¬ së cho sù phª ph¸n viÖc thùc

hiÖn quyÒn con ng−êi cña çc chÝnh phñ ch©u ¸ ë Héi nghÞ

quèc tÕ vÒ quyÒn con ng−êi ë Viªn, ¸o n¨m 19942. “Trong thùc tÕ, nÕu ®èi víi ng−êi ph−¬ng T©y, ý thøc quyÒn ç nh©n lµ c¬

b¶n vµ ®−îc kh¸i niÖm t− ph¸p b¶o vÖ vµ thùc hiÖn, th× ®èi

____________ 1. Huard, Pierre; Durand, Maurice: ViÖt Nam - V¨n minh vµ V¨n hãa.

(T×m hiÓu ViÖt Nam), (xuÊt b¶n lÇn thø 3), Tr−êng ViÔn §«ng B¸c Cæ, Hµ Néi, 1998, tr.136.

2. Xem Lee, Eun-Jeung: "Gi¸ trÞ ch©u ¸ lµ t− t−ëng v¨n minh nhÊt", T¹p chÝ X· héi míi, sè 155, 1998, tr.111-126; Carolina G.Hernander, "Çc nÒn v¨n minh kh¸c nhau nh− thÕ nµo? Theo çch nh×n ch©u ¸", T¹p chÝ X· héi míi, sè 155, 1998, tr.157-167.

víi ng−êi theo Khæng gi¸o, nh÷ng lîi thÕ mµ ai còng cã thÓ ®ßi

hái, l¹i Ýt ®−îc quan t©m...”1.

Quan ®iÓm nµy vÒ vai trß cña con ng−êi trong nhµ n−íc vµ

x· héi cïng sù −u tiªn cña nh÷ng nhiÖm vô ®¹o lý ®èi víi nh÷ng

quyÒn ç nh©n cã nh÷ng t¸c ®éng nhÊt ®Þnh ®Õn hÖ thèng ph¸p

luËt. Huard vµ Durand ®· nªu lªn ®Æc tr−ng cña nh÷ng nguyªn t¾c chÝnh cña luËt ph¸p ViÖt Nam ®Õn cuèi thÕ kû XIX: ph¸p

luËt lµ sù thÓ hiÖn ý muèn cña ®Êng tèi cao. Do ®ã, kh«ng cã

luËt häc hay häc thuyÕt g×. Ph¸p luËt kh«ng ph¶n ¸nh nh÷ng luËt hay nguyªn t¾c chung, phæ biÕn mµ ®−îc th¶o ra mét çch

tïy c¬ vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ.

“Do ®ã, luËt thÓ hiÖn sù lÉn lén gi÷a quyÒn vµ ®¹o ®øc. §ã

chØ lµ mét ph−¬ng tiÖn ®Ó h−íng dÉn ®¹o ®øc cho ç nh©n, gia ®×nh vµ mäi ng−êi. §iÒu nµy gi¶i thÝch t¹i sao t− ph¸p nghÌo

nµn, tÝnh chÊt h×nh sù thèng nhÊt cña luËt nµy vµ sù thiÕu

v¾ng çc thñ tôc tè tông… luËt s− vµ h×nh thøc ph¸p lý. §iÒu

quan t©m cña çc nhµ ®¹o ®øc häc kh«ng ph¶i mèi quan t©m cña nhµ luËt häc. Do ®ã, kh¸i niÖm vÒ nghÜa vô xãa nhßa hay

v−ît lªn trªn kh¸i niÖm vÒ quyÒn vµ viÖc qu¶n lý trËt tù x· héi

h×nh nh− l¹i quan träng h¬n nhiÒu so víi sù quan t©m ch¨m sãc

®Õn çc gi¸ trÞ riªng t−”2.

MÆc dï, cã mét xu h−íng râ rÖt dµnh cho nhµ n−íc quyÒn

−u tiªn tuyÖt ®èi so víi quyÒn vµ nhu cÇu ç nh©n, nh−ng sù −u

tiªn ®ã kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã ®iÒu kiÖn. NhiÖm vô cña nhµ

n−íc lµ b¶o ®¶m mét møc sèng tèt cho nh©n d©n. §iÒu quan träng lµ c«ng d©n ph¶i thùc hiÖn ®Çy ®ñ çc nhiÖm vô x· héi vµ

____________ 1, 2. Huard, Pierre; Durand, Maurice: S®d, tr.136, 147.

61 62

nhµ n−íc ph¶i lµm tèt vÊn ®Ò kinh tÕ, chÝnh lµ v× quyÒn lîi kinh

tÕ chung nµy mµ Nhµ n−íc cã thÓ ®Ò nghÞ nh− vËy. Do ®ã, nh÷ng quyÒn lîi cña tËp thÓ mµ ®¹i diÖn lµ nhµ n−íc cuèi cïng

®· chiÕm −u thÕ so víi çc quyÒn ç nh©n. Bé luËt D©n sù cña

ViÖt Nam quy ®Þnh râ: “Nh÷ng quyÒn d©n sù vµ nghÜa vô kh«ng ®−îc vi ph¹m çc quyÒn lîi cña Nhµ n−íc, nh÷ng quyÒn lîi c«ng

céng vµ nh÷ng quyÒn lîi hîp ph¸p cña çc quyÒn kh¸c”1. Theo

Bé LuËt H×nh sù: SÏ lµ cã téi nÕu lîi dông çc quyÒn tù do ng«n

luËn, tù do b¸o chÝ, tù do tÝn ng−ìng, t«n gi¸o, tù do héi häp vµ çc quyÒn tù do d©n chñ kh¸c x©m ph¹m lîi Ých cña Nhµ n−íc

(§iÒu 258).

Quan niÖm Khæng gi¸o vÒ mèi quan hÖ gi÷a c«ng d©n vµ

Nhµ n−íc ®· ¨n s©u b¾t rÔ ë nhiÒu n−íc trong khu vùc, nh− ®· ®−îc nªu ra trong nhiÒu nghiªn cøu vÒ quyÒn con ng−êi ë

§«ng ¸. “Lý t−ëng cao nhÊt vÒ t− t−ëng chÝnh trÞ ë Trung Quèc

kh«ng bao giê lµ quyÒn ç nh©n mµ lµ sö dông ç nh©n cho x·

héi th«ng qua viÖc thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô ç nh©n Êy. Ç nh©n bao giê còng ph¶i phôc tïng tËp thÓ; nguyªn t¾c cao nhÊt

cña t− t−ëng Khæng gi¸o lµ nhiÖm vô x· héi ®èi víi toµn thÓ nhµ

n−íc vµ céng ®ång. ViÖc c¶i thiÖn t×nh h×nh cña ç nh©n tù th©n nã kh«ng ph¶i lµ cøu çnh; con ng−êi lu«n lu«n ®−îc coi nh− mét

bé phËn cña céng ®ång lín h¬n – gia ®×nh, bé téc hay Nhµ n−íc”2.

Nh÷ng nghiªn cøu cßn cho r»ng ë §«ng ¸ quyÒn con ng−êi

cßn “thiÕu ý t−ëng vÒ nh÷ng quyÒn tù nhiªn bÊt kh¶ x©m ph¹m

____________ 1. Lempert, David: "§¸nh gi¸ luËt ph¸p vµ chÝnh s¸ch quèc gia cña ViÖt

Nam ®èi víi trÎ em vµ phô n÷", Hµ Néi, 2003 (PhÇn I, Ch−¬ng I, ®iÒu 2). 2. Kuenhhardt, Ludger: "TÝnh phæ biÕn cña quyÒn con ng−êi", ViÖn Liªn

bang th«ng tin chÝnh trÞ, Bonn 1991, tr.196.

vµ cã tr−íc Nhµ n−íc. Nguån cña çc quyÒn c«ng d©n kh«ng

ph¶i lµ mét quyÒn tù nhiªn cña con ng−êi. QuyÒn c«ng d©n xuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh cña ç nh©n trong mét bèi c¶nh x· héi cô thÓ,

vai trß cña ç nh©n trong m«i tr−êng s¶n xuÊt, cÊu tróc kinh

tÕ - x· héi cña b¶n th©n Nhµ n−íc...”1.

Râ rµng lµ cã khã kh¨n trong viÖc hßa hîp mét truyÒn thèng chÝnh trÞ vµ triÕt häc nh− m« t¶ ë trªn víi nh÷ng truyÒn thèng

triÕt häc vµ chÝnh trÞ t¹o ra t− t−ëng quyÒn con ng−êi. Nh÷ng

kh¸i niÖm vÒ quyÒn con ng−êi ®−îc ph¸t triÓn nh− mét phÇn cña cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp t− s¶n chèng l¹i quyÒn lùc

chuyªn chÕ cña nhµ n−íc phong kiÕn ch©u ¢u. Do ®ã, t− t−ëng

c¬ b¶n vÒ "quyÒn" lµ cho c«ng d©n cã quyÒn ®èi víi nhµ n−íc vµ

h¹n chÕ viÖc sö dông ®éc ®o¸n quyÒn cña nhµ n−íc ®èi víi ç nh©n c«ng d©n qua çc v¨n b¶n ph¸p luËt vµ quyÒn. Chóng ta

cã thÓ nãi mét çch ®¬n gi¶n lµ theo çc truyÒn thèng ch©u ¢u,

tÝnh hîp ph¸p cña nhµ n−íc ®−îc dùa trªn sù tu©n thñ ph¸p

luËt vµ quyÒn cña çc nhµ cÇm quyÒn.

Trong bé m¸y Nhµ n−íc ViÖt Nam, nhiÒu nh¸nh hµnh ph¸p

®Æc biÖt m¹nh. Quèc héi lµ c¬ quan x©y dùng, ban hµnh luËt,

ph¸p lÖnh trªn c¬ së ph−¬ng ch©m vµ ®−êng h−íng cña §¶ng.

Tuy nhiªn vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô vµ biªn chÕ, Quèc héi kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô nµy. Do ®ã, Quèc

héi ph¶i dùa nhiÒu vµo çc çn bé chuyªn m«n, nghiÖp vô ë çc

Bé ®Ó dù th¶o luËt. Khi cuèi cïng Quèc héi th«ng qua luËt, nãi chung çc luËt nµy ch−a cã hiÖu lùc ngay mµ cßn cÇn mét lo¹t

nh÷ng nghÞ ®Þnh, quyÕt ®Þnh cña çc c¬ quan ChÝnh phñ. Qu¸

____________ 1. S®d, tr.117.

63 64

tr×nh nµy th−êng kÐo theo mét l−îng lín nh÷ng quy ®Þnh vµ

®em l¹i cho çc c¬ quan Nhµ n−íc mét vÞ trÝ ®Æc quyÒn trong qu¸ tr×nh x©y dùng ph¸p luËt.

Nh÷ng kh¸i niÖm ®ang thay ®æi

Nh×n chung, nh÷ng tr×nh bµy trªn chøng tá r»ng vÞ thÕ cña ç nh©n víi t− çch lµ nh÷ng ng−êi cã quyÒn lµ t−¬ng ®èi yÕu vµ quyÒn h¹n cña ng−êi thùc thi nhiÖm vô c«ng céng lµ lín. Tuy nhiªn, sù kh«ng c©n b»ng gi÷a nh÷ng quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ cña ç nh©n vµ çc nhiÖm vô kinh tÕ - x· héi cña Nhµ n−íc ®ang dÇn dÇn thay ®æi th«ng qua qu¸ tr×nh “§æi míi”. B¶n b¸o ço thø nhÊt cña ChÝnh phñ ViÖt Nam göi ñy ban cña Liªn hîp quèc vÒ quyÒn trÎ em trong n¨m 1992 ®· nhÊn m¹nh sù kiÖn nµy trong mét ph−¬ng çch theo h−íng c¶i çch vµ rÊt th¼ng th¾n: “NÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ tËp trung kÕ ho¹ch hãa sang mét hÖ thèng theo h−íng thÞ tr−êng vµ sù thay ®æi chÝnh trÞ dÇn dÇn ®ang thóc ®Èy sù d©n chñ hãa vµ t«n träng quyÒn con ng−êi h¬n”1. §©y kh«ng ph¶i lµ nh÷ng lêi nãi su«ng. HiÕn ph¸p n¨m 1992 ®· ®Ò ra nh÷ng b¶o ®¶m luËt ph¸p ®èi víi hÖ thèng luËt ph¸p cña ViÖt Nam. HÇu hÕt çc ®æi míi cã ¶nh h−ëng s©u réng trong lÜnh vùc kinh tÕ víi viÖc ®Ò ra nh÷ng quyÒn vÒ së h÷u, nh− tù do kinh doanh, quyÒn së h÷u vèn, tµi s¶n, bÊt ®éng s¶n, quyÒn thõa kÕ. VÒ çc quyÒn chÝnh trÞ, HiÕn ph¸p ®· më ra nh÷ng kh«ng gian quan träng cho sù hiÖn ®¹i ho¸ hÖ thèng t− ph¸p, quy ®Þnh r»ng kh«ng ai cã thÓ bÞ b¾t mµ kh«ng cã quyÕt ®Þnh cña Tßa ¸n hay

____________ 1. Xem Céng hßa X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam: B¸o ço hai n¨m thùc hiÖn

C«ng −íc cña Liªn hîp quèc vÒ quyÒn trÎ em, ñy ban B¶o vÖ vµ Ch¨m sãc trÎ em, Hµ Néi, 1991, tr.2.

nguyªn t¾c gi¶ ®Þnh v« téi. HiÕn ph¸p còng nhÊn m¹nh çc quyÒn c«ng d©n nh− lµ nh÷ng quyÒn con ng−êi – quyÒn chÝnh trÞ, d©n sù, x· héi, kinh tÕ vµ v¨n hãa. §©y lµ v¨n b¶n luËt ph¸p ®Çu tiªn trong lÞch sö ViÖt Nam cã dïng tõ “quyÒn con ng−êi” vµ ®−îc sö dông lµm c¬ së ph¸p lý cho tÊt c¶ çc cuéc tËp huÊn do UNICEF tµi trî vÒ C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em vµ C«ng −íc vÒ xãa bá tÊt c¶ çc h×nh thøc ph©n biÖt víi phô n÷ (CEDAW) cho çc quan chøc ChÝnh phñ1.

Nh÷ng sù thay ®æi lín h¬n trong viÖc thùc thi luËt ph¸p

ë ViÖt Nam còng cã çc t¸c ®éng ®èi víi kh¸i niÖm ph¸p lý

vÒ trÎ em. DÇn dÇn, quan ®iÓm nh×n nhËn trÎ em nh− mét

®èi t−îng cña sù quan t©m ®ang dÇn dÇn thay ®æi. B¸o ço

quèc gia ®Çu tiªn göi ñy ban vÒ quyÒn trÎ em nhÊn m¹nh sù

c¨ng th¼ng gi÷a nh÷ng kh¸i niÖm phæ biÕn vÒ trÎ em vµ tÇm

nh×n míi ®−îc ghi nhËn trang träng trong C«ng −íc mét

çch ®¸ng chó ý vµ cã tÝnh chÊt tù phª b×nh. B¶n B¸o ço

nhÊn m¹nh ®óng ®¾n gi¸ trÞ lín lao mµ “gia ®×nh vµ x· héi

ViÖt Nam dµnh cho trÎ em”2, nh−ng còng ghi nhËn mét çch

nghiªm tóc r»ng:

“Chóng ta kh«ng thÓ nãi mét çch thËt tin t−ëng r»ng ç

nh©n nh÷ng ng−êi ViÖt Nam b×nh th−êng lu«n lu«n cã th¸i ®é

phôc vô nh÷ng lîi Ých tèt nhÊt cña trÎ em ë ViÖt Nam”. Møc

sèng thÊp ¶nh h−ëng ®Õn cuéc sèng vµ nÕp nghÜ… nÕp nghÜ cã

tõ thêi phong kiÕn vÉn cßn ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ: kÕt qu¶ lµ ë

nhiÒu vïng sù ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷, trÎ em g¸i vµ trÎ em

____________ 1. S®d, tr.2. 2. S®d, tr.63.

65 66

nãi chung nhÊn m¹nh vµo sù v©ng lêi, hiÕu lÔ vµ kh«ng ñng hé

quan ®iÓm cho r»ng trÎ em lµ nh÷ng ç nh©n, nh÷ng thùc thÓ

phøc hîp vµ rÊt ®a d¹ng”1.

Ngoµi ra, B¸o ço liªn hÖ çc xu h−íng chung vÒ nhµ n−íc ph¸p quyÒn vµ quyÒn c«ng d©n ë ViÖt Nam víi sù nhÊn m¹nh

tËp trung vµo nh÷ng chÝnh s¸ch chung vÒ trÎ em: “ë ViÖt Nam,

n¬i mµ x−a nay trÎ em lµ ®èi t−îng ®−îc b¶o vÖ vµ ch¨m sãc ®Æc

biÖt, hiÖn cã b¶o ®¶m nµo tèt cho nh÷ng chÝnh s¸ch vÒ trÎ em sÏ ®−îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ h¬n lµ viÖc ®Êt n−íc ngµy mét giµu cã vµ

çc quyÒn d©n chñ ®−îc thùc hiÖn mét çch kiªn quyÕt, kh«ng

thÓ ®¶o ng−îc ®−îc?”2. Thay ®æi nh÷ng quan ®iÓm vÒ trÎ em, quan hÖ cña trÎ em víi Nhµ n−íc vµ x· héi ®−îc ph¶n ¸nh trong

çc quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ trÎ em. §iÒu 40 cña HiÕn ph¸p liªn

hÖ trùc tiÕp ®Õn mèi quan hÖ cña trÎ em vµ x· héi: “NhiÖm vô

cña Nhµ n−íc, x· héi, gia ®×nh vµ c«ng d©n lµ ®¶m b¶o ch¨m sãc, b¶o vÖ bµ mÑ vµ trÎ em…” LuËt B¶o vÖ, Ch¨m sãc vµ Gi¸o

dôc trÎ em x¸c nhËn: TrÎ em lµ nguån h¹nh phóc cña gia ®×nh,

lµ t−¬ng lai cña ®Êt n−íc vµ lµ ng−êi kÕ tôc sù nghiÖp x©y dùng

vµ b¶o vÖ tæ quèc” vµ “trÎ em ph¶i ®−îc t«n träng vµ b¶o vÖ vÒ ®êi sèng, th©n thÓ, nh©n phÈm vµ danh dù; trÎ em cã quyÒn

ph¸t biÓu quan ®iÓm vµ nguyÖn väng cña m×nh vÒ çc vÊn ®Ò

liªn quan tíi trÎ em”3. Nh÷ng quan ®iÓm nh− vËy râ rµng lµ chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè vÒ çch tiÕp cËn cña nh÷ng ng−êi cã

nhiÖm vô còng nh− ng−êi cã quyÒn ®èi víi trÎ em.

____________ 1. S®d, tr.6. 2. S®d, tr.4. 3. PhÇn sau cho thÊy nh÷ng yÕu tè dùa trªn c¬ së quyÒn nh− quyÒn trÎ

em ®−îc ph¸t biÓu quan ®iÓm cña m×nh.

Sù th«ng qua cã tÝnh chÊt lÞch sö cña §¹i héi §¶ng lÇn

thø IX n¨m 2001 vÒ çc quyÒn cña trÎ em còng ph¶n ¸nh qu¸

tr×nh thay ®æi t− duy vÒ trÎ em vµ tiÕn gÇn h¬n n÷a tíi ý

t−ëng cho r»ng trÎ em lµ chñ thÓ cña quyÒn h¬n bÊt kú mét

v¨n b¶n nµo tr−íc ®©y. §¹i héi §¶ng ®· kÕt hîp ý t−ëng vÒ

quyÒn cña trÎ em vµ sù b¶o vÖ trÎ em víi nhiÖm vô cña Nhµ

n−íc vµ x· héi nh»m ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn sèng tèt cho tÊt c¶

trÎ em ViÖt Nam: “… ChÝnh s¸ch ch¨m sãc, b¶o vÖ trÎ em tËp

trung vµo thùc hiÖn quyÒn trÎ em, t¹o ®iÒu kiÖn cho trÎ em

®−îc sèng trong mét m«i tr−êng an toµn vµ lµnh m¹nh, ph¸t

triÓn hµi hoµ vÒ thÓ chÊt, trÝ tuÖ, tinh thÇn vµ ®¹o ®øc”1.

TrÎ em lµm tr¸i ph¸p luËt

Ph¸t triÓn sù ph©n tÝch vÞ thÕ cña trÎ em nh− lµ chñ thÓ cña

quyÒn vµ nghiªn cøu kü l−ìng h¬n n÷a t×nh h×nh cña trÎ em

ViÖt Nam lµ n¹n nh©n cña l¹m dông vµ b¹o hµnh còng nh− t×nh

h×nh cña ng−êi ph¹m téi ch−a thµnh niªn lµ cÇn thiÕt.

Trong nh÷ng n¨m 1990, Bé Néi vô (nay lµ Bé C«ng An) ®·

®−a ra nh÷ng thèng kª cho thÊy hµng n¨m ë ViÖt Nam, sè ng−êi

ch−a thµnh niªn ph¹m téi lµ tõ 11.000 – 14.000. Téi phæ biÕn nhÊt

lµ ¨n c¾p (48,9%), tiÕp theo lµ nghiÖn ma tóy (4,4%)2. ë ViÖt Nam tuæi chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ 14 nh− ®· nãi ë trªn. Møc ®é b¹o

lùc cña çc téi ph¹m ë ng−êi ch−a thµnh niªn ë ViÖt Nam ®−îc

®¸nh gi¸ lµ thÊp so víi t×nh h×nh ë çc khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi.

____________ 1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: S®d, tr.107. 2. Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam: "VÞ thÕ vµ sù thùc hiÖn C«ng −íc

vÒ quyÒn trÎ em ë ViÖt Nam. B¸o ço cËp nhËt vÒ thùc hiÖn C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em giai ®o¹n 1998-2002, Hµ Néi, 2002.

67 68

Khi mét trÎ em lµm tr¸i ph¸p luËt, çc nhµ chøc tr¸ch ViÖt Nam cã thÓ ¸p dông hai h×nh thøc xö lý theo luËt sau:

Thø nhÊt vµ phæ biÕn nhÊt lµ xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh, theo ®ã, çc héi ®ång cÊp huyÖn bao gåm Chñ tÞch ñy ban nh©n d©n víi nh÷ng çn bé chuyªn m«n nghiÖp vô cña ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em, Héi Phô n÷ vµ §oµn Thanh niªn quyÕt ®Þnh vÒ møc ®é xö ph¹t ®èi víi ng−êi ch−a thµnh niªn lµm tr¸i ph¸p luËt vµ kiÓm tra, gi¸m s¸t sù thùc hiÖn chÕ tµi ®ã. Xö ph¹t hµnh chÝnh th−êng ®−îc ¸p dông cho nh÷ng ng−êi ph¹m ph¸p ch−a thµnh niªn vµ chiÕm gÇn 3/4 (73,5%) sù xö lý ®èi víi trÎ em lµm tr¸i ph¸p luËt n¨m 2001. H×nh ph¹t nµy bao gåm c¶nh ço, ph¹t tiÒn, båi th−êng vµ c¶i t¹o cã gi¸m s¸t t¹i céng ®ång. GÇn 10% trÎ em ®−îc göi tíi çc “tr−êng gi¸o d−ìng” trong thêi gian kh«ng qu¸ hai n¨m1.

TrÎ em lµm tr¸i ph¸p luËt cã thÓ bÞ xö lý b»ng hÖ thèng t− ph¸p h×nh sù, nÕu ®ã lµ nh÷ng tr−êng hîp vi ph¹m nghiªm träng. Ng−êi ch−a thµnh niªn ph¶i ra tr−íc tßa h×nh sù vµ bÞ kÕt ¸n theo luËt h×nh sù. Trong n¨m 2001, cã kho¶ng 2.500 vô xö ¸n ng−êi ch−a thµnh niªn. H×nh ph¹t h×nh sù ®èi víi trÎ em tõ 12-18 tuæi bao gåm c¶nh ço, ph¹t tiÒn, gi¸o dôc t¹i céng ®ång, vµ ®−a vµo tr−êng gi¸o d−ìng. Ph¹t tï ®−îc coi lµ v¹n bÊt ®¾c dÜ. Tuy nhiªn, trong n¨m 2000, cã 317 tr−êng hîp tuyªn ¸n tï trªn 5 n¨m2. TrÎ em d−íi 14 tuæi kh«ng thÓ bÞ ph¹t tï. Ph¹t tï tèi ®a víi trÎ em tõ 14 – 16 tuæi lµ 12 n¨m, ®èi víi trÎ em tõ 16-18 tuæi lµ 18 n¨m vµ c¶ hai tr−êng hîp ®Òu cã thÓ ®−îc xem xÐt th¶ sím.

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ViÖt Nam ®· c¶i thiÖn rÊt nhiÒu nh÷ng quy ®Þnh vµ thñ tôc ph¸p lý ®èi víi trÎ em lµm tr¸i ph¸p

____________ 1. Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam: S®d. 2. S®d, tr.16.

luËt. Tuy nhiªn, vÉn cßn nhiÒu viÖc ph¶i lµm ®Ó ®¹t chuÈn quèc tÕ trªn lÜnh vùc nµy.

Nh×n chung, trÎ em ViÖt Nam ph¹m téi Ýt nghiªm träng

®−îc xö lý hµnh chÝnh mµ kh«ng bÞ xö lý h×nh sù. §©y lµ ®iÒu

tÝch cùc, tr¸nh cho trÎ em bÞ coi lµ cã tiÒn ¸n, tiÒn sù vµ gióp trÎ em dÔ t¸i hßa nhËp x· héi. Tuy nhiªn, hÇu nh− kh«ng cã sù

kh¸c nhau g× gi÷a chÕ tµi h×nh sù vµ hµnh chÝnh. ThÝ dô, trÎ em

lµm tr¸i ph¸p luËt cã thÓ bÞ göi ®Õn cïng mét tr−êng gi¸o d−ìng

theo c¶ hai quy ®Þnh. Do ®ã, cÇn ph¶i cã nh÷ng tiªu chÝ râ rµng h¬n nªu râ tr−êng hîp nµo th× ¸p dông khung h×nh ph¹t nµo.

Nh÷ng h−íng dÉn cô thÓ cho çc quan chøc ®Þa ph−¬ng còng

thiÕu, do ®ã Ýt ®−îc b¶o ®¶m r»ng nh÷ng thñ tôc hµnh chÝnh

hoµn toµn t«n träng çc quyÒn cña trÎ em. Gi¶i quyÕt nh÷ng tr−êng hîp vµ nªu râ sù kh¸c biÖt gi÷a hai qu¸ tr×nh nµy sÏ gãp

phÇn b¶o ®¶m ®−îc çc lîi Ých tèt nhÊt cña trÎ em.

Theo hai thñ tôc nµy, quyÒn tù do cã thÓ bÞ t−íc ®o¹t. Theo chuÈn quèc tÕ, th× ®©y còng lµ mét biÖn ph¸p bÊt ®¾c dÜ. Ph¹t tï vµ ®−a vµo çc tr−êng gi¸o d−ìng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ph−¬ng çch h÷u hiÖu ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ng−êi ch−a thµnh niªn ph¹m téi ngµy mét t¨ng. Nh÷ng biÖn ph¸p Êy g©y hËu qu¶ tiªu cùc ®èi víi ng−êi ch−a thµnh niªn vµ thanh niªn. §èi víi hä nhµ tï cã thÓ dÔ dµng trë thµnh mét “tr−êng häc cña téi ph¹m”; çc c¬ së tËp trung lµ n¬i cã nhiÒu rñi ro cao ®èi víi sù vi ph¹m quyÒn trÎ em vµ th−êng tèn kÐm trong viÖc x©y dùng, duy tr× vµ vÒ ®éi ngò çn bé. ë ViÖt Nam, hÇu nh− ch−a cã nh÷ng quy ®Þnh vÒ ®¸nh gi¸ çc tr−êng gi¸o d−ìng do nh÷ng tæ chøc bªn ngoµi thùc hiÖn, mÆc dï ®©y lµ yªu cÇu quèc tÕ nh»m ®¶m b¶o viÖc ch¨m sãc vµ ®èi xö víi trÎ em trong çc c¬ së ®ã ®−îc tèt vµ ®−îc t«n träng. Ngoµi ra, hiÖn nay ë ViÖt Nam

69 70

ch−a cã çc dÞch vô x· héi ®Ó t¸i hßa nhËp trÎ em lµm tr¸i ph¸p luËt vµo céng ®ång.

ë ViÖt Nam, quyÕt ®Þnh ®−a mét trÎ em vµo tr−êng gi¸o d−ìng kh«ng ph¶i chØ do tßa ¸n, mµ cßn do Chñ tÞch ñy ban nh©n d©n quËn, huyÖn tiÕn hµnh. Tiªu chÝ cña quyÕt ®Þnh nµy lµ tÝnh nghiªm träng cña téi ph¹m vµ viÖc ph¹m téi nhiÒu lÇn. Ngoµi ra, h×nh nh− cßn cã kho¶ng trèng lín kh«ng râ rÖt ®Ó çc nhµ chøc tr¸ch cã thÓ quyÕt ®Þnh, ®iÒu nµy cã thÓ dÉn ®Õn nguy c¬ quyÕt ®Þnh tïy tiÖn. H¬n n÷a theo quy ®Þnh hiÖn hµnh, kh«ng râ mét thanh niªn sÏ bÞ giam trong bao l©u cho ®Õn khi tr−êng hîp cña ng−êi Êy ®−îc ®iÒu tra vµ cã quyÕt ®Þnh chÝnh thøc. §Ó gióp çc nhµ chøc tr¸ch tr¸nh quyÕt ®Þnh ph¹t tï, cÇn ph¶i ®Ò ra chi tiÕt çc ®iÒu kho¶n vµ ch−¬ng tr×nh vÒ çc biÖn ph¸p thay thÕ giam tï, phôc håi vµ cã nh÷ng thñ tôc th©n thiÖn víi trÎ em.

Mét ®iÓm ch−a hîp lý kh¸c trong hÖ thèng ph¸p luËt hiÖn hµnh lµ Ph¸p lÖnh vÒ xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh ph©n biÖt trÎ em cã hé khÈu th−êng tró vµ çc trÎ em kh«ng cã n¬i c− tró nhÊt ®Þnh. Trong khi ®èi víi çc trÎ em lµm tr¸i ph¸p luËt cã hé khÈu th−êng tró ë ®Þa ph−¬ng cã nhiÒu kh¶ n¨ng chØ bÞ gi¸o dôc t¹i céng ®ång, th× trÎ em kh«ng cã n¬i c− tró nhÊt ®Þnh cã thÓ bÞ göi ®Õn tr−êng gi¸o d−ìng ngay. §iÒu nµy cã thÓ xuÊt ph¸t tõ ý nghÜ cho r»ng gi¸o dôc trong çc c¬ së tËp trung lµ tèt cho nh÷ng trÎ em tr¸i tÝnh, tr¸i nÕt, nhÊt lµ khi çc em kh«ng cã sù ch¨m sãc cña gia ®×nh. Nh−ng nh÷ng quy ®Þnh nh− vËy l¹i ®Æt çc trÎ em ®−êng phè vµo thÕ bÊt lîi v× çc em kh«ng ®−îc b¶o vÖ vÒ mÆt ph¸p lý khái bÞ t−íc ®o¹t khái quyÒn tù do nh− çc em cã hé khÈu th−êng tró. Do ®ã, çc quy ®Þnh nh− vËy cÇn ph¶i ®−îc bæ sung ®Ó tÊt c¶ çc em ®Òu ®−îc h−ëng sù b¶o vÖ ph¸p lý nh− nhau.

Th¸i ®é cña c¶nh s¸t còng t¹o mét th¸ch thøc kh¸c ®èi víi

viÖc c¶i çch hÖ thèng t− ph¸p ng−êi ch−a thµnh niªn ë ViÖt Nam. NhiÒu cuéc héi nghÞ tËp huÊn cho c¶nh s¸t vµ çc chiÕn

dÞch n©ng cao nhËn thøc ®· c¶i thiÖn ®−îc rÊt nhiÒu ý thøc vµ

nÕp suy nghÜ cña c¶nh s¸t ViÖt Nam ®èi víi trÎ em lµm tr¸i ph¸p luËt. Tuy nhiªn vÉn cßn cã nh÷ng b¸o ço vÒ viÖc: “TrÎ em

bÞ b¾t qu¶ tang ¨n c¾p cã thÓ bÞ ®¸nh. §«i khi c¶nh s¸t ®¸nh trÎ

em, nh−ng th−êng th× lµ d©n phè ®¸nh”1. Kh¶o s¸t çc trÎ em

®−êng phè cho thÊy trÎ em rÊt sî bÞ c¶nh s¸t b¾t gi÷ v× cã thÓ bÞ ®èi xö tåi tÖ nh− qu¸t m¾ng, ®¸nh ®Ëp. CÇn ph¶i ghi nhËn r»ng

møc ®é b¹o lùc ®èi víi trÎ em ë ViÖt Nam thÊp h¬n nhiÒu so víi

nhiÒu n¬i kh¸c trªn thÕ giíi. Kh«ng cã b¶n b¸o ço nµo vÒ viÖc

c¶nh s¸t tra tÊn nhôc h×nh trÎ em vµ trÎ em bÞ “mÊt tÝch” nh− ë mét sè n−íc ch©u Mü Latinh.

Mét quan t©m n÷a ®èi víi t− ph¸p ng−êi ch−a thµnh niªn

lµ quyÒn cña trÎ em ®−îc h−ëng çc quy tr×nh thñ tôc hîp

ph¸p mµ nh÷ng quy tr×nh nµy cã thÓ bÞ vi ph¹m trong çc cuéc thu gom cña c«ng an: “Còng cã mét sè b»ng chøng r»ng nh÷ng

quyÒn hîp ph¸p vÒ thñ tôc cã thÓ kh«ng ®−îc thùc hiÖn. HiÖn

nay, c«ng an th−êng hay v©y b¾t ë c«ng viªn hay ë nh÷ng n¬i mµ trÎ em th−êng hay tô tËp sö dông heroin. Hä lïng so¸t

kh¾p n¬i vµ b¾t nh÷ng ai sö dông heroin. Hä ®−a nh÷ng ng−êi

nµy vÒ ®ån c«ng an, tiÕn hµnh sµng läc nhanh vµ chuyÓn ®Õn

çc tr¹i t¹m giam2.

QuyÒn cña trÎ em lµm tr¸i ph¸p luËt ®−îc cã luËt s− lµ mét

____________ 1, 2. UNICEF/ ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em: B¸o ço ph©n tÝch t×nh

h×nh t− ph¸p ng−êi ch−a thµnh niªn, Hµ Néi, 2003, tr.12, 13.

71 72

®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó cñng cè nh÷ng yªu cÇu ®óng ®¾n vµ b¶o vÖ

trÎ em còng cÇn ®−îc t¨ng c−êng.

Cuèi cïng, ng−êi ta kh«ng râ çc ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc

dùa vµo céng ®ång cho ng−êi ch−a thµnh niªn lµm tr¸i ph¸p

luËt cã b¶o ®¶m ®−îc viÖc gi÷ kÝn cho çc em khái bÞ mang

tiÕng xÊu vµ bÞ céng ®ång lµm xÊu hæ hay kh«ng. MÆc dï tÝnh chÊt cña çc h×nh thøc xö ph¹t hµnh chÝnh kh«ng ph¶i lµ t¹o

hå s¬ tiÒn ¸n tiÒn sù cho trÎ em bÞ ço buéc lµ vi ph¹m ph¸p

luËt, nh−ng çc hå s¬ vÒ thñ tôc hµnh chÝnh nµy ®−îc phæ biÕn réng r·i trong çc c¬ quan vµ sau cïng ®−îc l−u l¹i ë nh÷ng c¬

quan cã liªn quan nh− ñy ban nh©n d©n, C«ng an vµ çc tæ

chøc quÇn chóng1.

TrÎ em lµ n¹n nh©n cña b¹o lùc vµ x©m h¹i

Nhµ n−íc còng quy ®Þnh vµ b¶o vÖ çc quyÒn cña trÎ em khi trÎ em trë thµnh n¹n nh©n cña b¹o lùc vµ x©m h¹i. NhiÒu trÎ em ViÖt Nam ph¶i ®èi mÆt víi t×nh tr¹ng x©m h¹i trong vµ ngoµi gia ®×nh, çc em cã thÓ lµ n¹n nh©n hay ng−êi chøng kiÕn nh÷ng c¶nh b¹o lùc (trong gia ®×nh). Møc ®é vµ tÇn sè çc vô x©m h¹i th©n thÓ trÎ em còng cao nh− ë çc n−íc kh¸c trªn thÕ giíi vµ do ®ã rÊt ®¸ng lo ng¹i:

Trong nh÷ng n¨m qua, sù b¶o vÖ vÒ ph¸p lý phßng chèng

mét sè h×nh thøc x©m h¹i trÎ em ®· ®−îc ®Ò ra trong h¬n 30

v¨n b¶n, chÝnh s¸ch vµ quy ®Þnh. Nh−ng kh«ng cã mét bé luËt

riªng chèng x©m h¹i trÎ em ë ViÖt Nam. Hµnh hung ®−îc coi lµ

mét téi trong Bé LuËt h×nh sù cña ViÖt Nam khi mét ng−êi bÞ

____________ 1. S®d, tr.32.

th−¬ng trªn 11% th©n thÓ1. Quy ®Þnh nµy còng ®−îc ¸p dông

víi n¹n nh©n cña sù hµnh hung lµ trÎ em. Trong tr−êng hîp

n¹n nh©n lµ trÎ em, h×nh ph¹t ph¶i nÆng h¬n. Mét ®Þnh nghÜa

nh− vËy cã nghÜa r»ng chØ b¹o lùc nghiªm träng ®èi víi trÎ em

míi bÞ coi lµ téi ph¹m. VÝ dô, ®¸nh g·y ch©n, tay hay mòi cña

mét trÎ em, hoÆc ®¸nh ®Ëp lµm trÎ em bÞ tµn tËt suèt ®êi lµ mét

téi h×nh sù. Tuy nhiªn, nÕu em bÞ th©m tÝm ch©n, tay, mÆt, ®Çu

hay çc phÇn kh¸c cña c¬ thÓ, l»n roi hay vÕt c¾t do ®¸nh b»ng

roi, gËy hoÆc phång n−íc do mét ng−êi lín cè t×nh lµm báng trÎ

em th× nh÷ng ®iÒu nµy l¹i kh«ng bÞ truy tè theo ph¸p luËt. Do

®ã, cÇn ph¶i söa ®æi, bæ sung çc quy ®Þnh ph¸p luËt hiÖn hµnh

®Ó hoµn toµn b¶o vÖ trÎ em khái bÞ x©m h¹i vÒ th©n thÓ2.

Khi mét trÎ em ph¶i ®èi mÆt víi b¹o lùc trong gia ®×nh,

th«ng th−êng vÞ tr−ëng th«n hay çc vÞ cao niªn trong céng

®ång, c«ng an, Héi Phô n÷, vµ çn bé ®Þa ph−¬ng cña ñy ban

D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em gÆp gì vµ thuyÕt phôc cha mÑ ®èi

xö tèt h¬n víi con çi. NÕu t×nh h×nh kh«ng c¶i thiÖn, hä sÏ gîi

ý cha mÑ nªn ®Ó con ë mét gia ®×nh kh¸c hay mét c¬ së trung

t©m. Kh«ng ai cã quyÒn ®−a mét trÎ ra khái gia ®×nh ng−îc l¹i ý

muèn cña cha mÑ trõ khi cã quyÕt ®Þnh cña tßa ¸n. MÆc dï hÖ

thèng b¶o vÖ trÎ em dùa trªn c¬ së céng ®ång lµ mét yÕu tè b¶o

vÖ tÝch cùc, nã cÇn ph¶i ®−îc t¨ng c−êng h¬n n÷a:

“... luËt ph¸p vµ th«ng lÖ hiÖn hµnh ®èi víi viÖc b¶o vÖ trÎ

em khái bÞ x©m h¹i th©n thÓ trong gia ®×nh cã thÓ ch−a ®ñ ®Ó

____________ 1, 2. Michaelson, Reina: "X©m h¹i trÎ em ë ViÖt Nam, nh÷ng kh¸i niÖm

vµ ph−¬ng h−íng nghiªn cøu", UNICEF, Hµ Néi, 2002, tr.15.

73 74

b¶o vÖ mét çch ®Çy ®ñ trÎ em cã c¬ bÞ x©m h¹i hoÆc bÞ h¹i thªm

n÷a, nhÊt lµ khi ng−êi ph¹m téi lµ cha mÑ l¹i chèi c·i lµ kh«ng

cã vÊn ®Ò g×. Còng t−¬ng tù nh− vËy, nh÷ng th«ng lÖ vµ thñ tôc

tè tông hiÖn hµnh ®Ó gi¶i quyÕt çc tr−êng hîp x©m h¹i th©n

thÓ trÎ em h×nh nh− cßn ch−a ®ñ. Nh÷ng quy chÕ râ rµng vÒ can

thiÖp vµ tËp huÊn chuyªn m«n cho nh÷ng çn bé ph¶i gi¶i quyÕt

çc tr−êng hîp nghi ngê trÎ em bÞ x©m h¹i cã thÓ c¶i thiÖn ®¸ng

kÓ çc ph−¬ng ¸n gi¶i quyÕt cho trÎ em…”1.

Trong nh÷ng n¨m qua, ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em

vµ Héi Phô n÷ ViÖt Nam ®· tiÕn hµnh nh÷ng chiÕn dÞch truyÒn

th«ng ®Ó thóc ®Èy quyÒn trÎ em vµ b¶o vÖ trÎ em khái bÞ x©m

h¹i vµ bá mÆc; nhiÒu chiÕn dÞch ®−îc thùc hiÖn víi sù hç trî cña

UNICEF vµ çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ. Theo nghiªn cøu

®¸nh gi¸ nãi trªn cña UNICEF, nh÷ng chiÕn dÞch nµy ®· n©ng

cao ý thøc vÒ b¹o lùc vµ x©m h¹i ®èi víi trÎ em trong céng ®ång

vµ trong çc çn bé chuyªn m«n lµm viÖc cho trÎ em vµ gia ®×nh.

Tuy nhiªn, nh÷ng chiÕn dÞch nµy vÉn ch−a ®−îc m¹nh mÏ vµ

l©u dµi ®Ó cã thÓ t¹o ®−îc mét sù thay ®æi v÷ng ch¾c nh÷ng m«

h×nh gi¸o dôc cßn thiÕu tÝch cùc. Ng−êi d©n nãi chung vÉn cø coi

roi vät lµ mét biÖn ph¸p quan träng ®Ó gi¸o dôc vµ khÐp trÎ em

vµo kû luËt. Vµ còng h×nh nh− coi kh¸i niÖm “x©m h¹i trÎ em”

trong thùc tÕ chØ lµ hiÕp d©m trÎ em g¸i.

____________ 1. S®d, tr.22.

4. KH¤NG PH¢N BIÖT Vµ B×NH §¼NG

Nguyªn t¾c “kh«ng ph©n biÖt” liªn kÕt mËt thiÕt víi nguyªn t¾c “phæ biÕn”. NÕu nh− nguyªn t¾c sau h−íng ®Õn viÖc ®Æt ra çc tiªu chuÈn ph¸p lý, tinh thÇn vµ ®¹o lý th× “sù kh«ng ph©n biÖt” thu hót mèi quan t©m cña chóng ta vµo viÖc thùc hiÖn quyÒn con ng−êi mét çch thùc tÕ: tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu cã thÓ ®−îc h−ëng sù thùc hiÖn ®Çy ®ñ çc quyÒn cña m×nh trong thùc tÕ. Mét trong nh÷ng rµo c¶n lín nhÊt ®èi víi sù thùc hiÖn ®Çy ®ñ quyÒn con ng−êi lµ sù nghÌo ®ãi.

Víi t− çch lµ ng−êi b¶o vÖ sù thÞnh v−îng chung cña x· héi, Nhµ n−íc ®ãng vai trß rÊt quan träng trong viÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c “kh«ng ph©n biÖt”. NhiÖm vô chung cña mäi ng−êi lµ b¶o ®¶m cho tÊt c¶ trÎ em thùc hiÖn quyÒn cña çc em ®−îc lín lªn trong nh©n phÈm víi çc c¬ héi sèng mét cuéc sèng cã Ých vµ h¹nh phóc. Nh−ng ®ång thêi tÊt c¶ ng−êi lín, nhÊt lµ ng−êi cã thu nhËp tèt vµ tµi s¶n ph¶i cã nhiÖm vô chung lµ ®ãng gãp vµo sù thùc hiÖn çc quyÒn cña trÎ em trong mét x· héi cô thÓ. §iÒu ba cña C«ng −íc Liªn hîp quèc vÒ quyÒn trÎ em ®Æc biÖt nhÊn m¹nh tr¸ch nhiÖm cña khu vùc c«ng céng vµ khu vùc t− nh©n ®Òu ph¶i tÝnh ®Õn nh÷ng quyÒn lîi tèt nhÊt cña trÎ em trong nh÷ng hµnh ®éng cña hä.

TÇm quan träng hµng ®Çu vÒ nguyªn t¾c “kh«ng ph©n biÖt”

75 76

®èi víi nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ thiÕt kÕ, thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh lµ nhÊn m¹nh vµo sù tiÕp cËn b×nh ®¼ng çc dÞch vô x· héi, t− ph¸p vµ quyÒn tham gia cña tÊt c¶ nh÷ng nhãm d©n c−. Do ®ã, cÇn ph¶i chó ý ®Æc biÖt ®Õn nh÷ng trÎ em bÞ g¹t ra ngoµi lÒ x· héi vÒ ph−¬ng diÖn kinh tÕ, thuéc çc nhãm bÞ ph©n biÖt ®èi xö vÒ mÆt x· héi hoÆc bÞ t−íc mÊt kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®Çy ®ñ nh÷ng quyÒn cña çc em.

Cã nhiÒu lý do vÒ chÝnh trÞ, v¨n hãa, x· héi vµ kinh tÕ kh¸c nhau vÒ viÖc mét sè nhãm ng−êi bÞ ph©n biÖt ®èi xö vµ g¹t ra ngoµi lÒ x· héi. Trªn kh¾p thÕ giíi, çc gia ®×nh nghÌo, phô n÷ vµ mét sè nhãm d©n téc Ýt ng−êi ph¶i chÞu nh÷ng bÊt lîi vÒ kinh tÕ, x· héi, ®Æc biÖt trong viÖc thùc hiÖn çc quyÒn cña hä. Thªm vµo ®ã, HIV/AIDS ®· trë thµnh mét nh©n tè phæ biÕn cho sù ph©n biÖt vµ bµi trõ x· héi. V× vËy, nh÷ng ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn cÇn ph¶i tËp trung sù thùc hiÖn dÞch vô, hç trî kü thuËt, tuyªn truyÒn vËn ®éng vµo c¶i thiÖn t×nh h×nh cña çc nhãm d©n c− bÞ g¹t ra ngoµi. Çc ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn lµ nh»m víi tíi nh÷ng ng−êi ch−a ®−îc víi tíi nµy.

Cã nhiÒu cÊp ®é kh¸c nhau cña ch−¬ng tr×nh ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò “ph©n biÖt ®èi xö”. Gi¶i ph¸p cã tÝnh cæ ®iÓn ®èi víi viÖc bÞ g¹t ra ngoµi lÒ x· héi lµ c¶i tiÕn sù ph©n phèi çc dÞch vô x· héi, t¨ng thªm viÖc lµm trong nh÷ng chiÕn l−îc toµn diÖn vÒ gi¶m ®ãi nghÌo. Mét çch gi¶i quyÕt kh¸c n÷a lµ t¨ng c−êng çc c¬ chÕ phóc lîi x· héi vµ hÖ thèng an ninh x· héi nh− b¶o hiÓm y tÕ, b¶o hiÓm x· héi vµ hÖ thèng h−u trÝ1. Nh÷ng hÖ thèng nh−

____________ 1. Quü Ford võa xuÊt b¶n mét Tæng quan rÊt hay vÒ b¶o trî x· héi ë ch©u

¸, chñ yÕu lµ çc ph−¬ng ¸n dùa trªn nhu cÇu vµ çc kÕ ho¹ch phóc lîi (Cook, Sarah, Kabeer, Naila; Suwannal, Gary: B¶o trî x· héi ë ch©u ¸, Quü Ford, Nxb. Taj, 2003).

vËy ch¾c ch¾n lµ çch bÒn v÷ng nhÊt ®Ó gi¶m thiÓu viÖc bÞ g¹t ra ngoµi lÒ x· héi vµ ph©n biÖt ®èi xö víi ng−êi d©n, bao gåm c¶ trÎ em. Chóng ta cÇn ph¶i xem xÐt nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ hiÖn nay, nhÊt lµ nh÷ng chÝnh s¸ch t− nh©n hãa vµ “huy ®éng x· héi çc nguån vèn cho çc dÞch vô x· héi”, ®¸nh gi¸ t¸c ®éng çc chÝnh s¸ch nµy ®èi víi ng−êi nghÌo vµ nh÷ng kho¶ng çch x· héi vµ nÕu cÇn thiÕt, ®Ò nghÞ nh÷ng thay ®æi trong çc chÝnh s¸ch kinh tÕ.

Ch−¬ng nµy m« t¶ nh÷ng thµnh c«ng cña chiÕn l−îc vµ ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo cña ViÖt Nam còng nh− nh÷ng

kho¶ng çch x· héi ngµy cµng t¨ng do triÓn khai kinh tÕ thÞ

tr−êng. Sù ph©n tÝch bao gåm c¶ çc ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn hiÖn

t¹i ®èi víi vÊn ®Ò thuÕ, viÖn trî cña n−íc ngoµi vµ tµi trî theo ngµnh còng nh− nh÷ng chiÕn l−îc c¶i tæ m¹ng l−íi an toµn x·

héi. T×nh h×nh çc trÎ em d©n téc thiÓu sè ®−îc chó ý quan t©m

®Æc biÖt.

Nh÷ng thµnh c«ng vµ th¸ch thøc ®èi víi viÖc thùc hiÖn phæ biÕn vµ kh«ng ph©n biÖt çc quyÒn ë ViÖt Nam

ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tÝch næi bËt

vÒ sù phæ biÕn çc quyÒn x· héi cña trÎ em. ViÖt Nam gi¶m

®−îc 1/2 tû lÖ nghÌo ®ãi tõ 58% d©n sè trong n¨m 1993 xuèng 37% trong n¨m 1998. (H×nh 2). Nh÷ng kÕt qu¶ s¬ bé vÒ kh¶o s¸t

møc sèng hé gia ®×nh n¨m 2002 cho thÊy tû lÖ ®ãi nghÌo ®·

gi¶m h¬n n÷a, cßn 29% d©n sè1.

____________ 1. Cuéc häp gi÷a n¨m cña nhãm t− vÊn: §¸nh gi¸, cËp nhËt nh÷ng ph¸t

triÓn vµ c¶i çch kinh tÕ cña ViÖt Nam, Sa Pa, th¸ng 6-2003, tr.8.

77 78

H×nh 2: Gi¶m nghÌo dù kiÕn ®Õn n¨m 2010

58

37 33

25

20

25

15 13 9

6

0

10

20

30

40

50

60

70

1993 1998 2000 2005 2010N¨m

NghÌo nãi chung NghÌo l−¬ng thùc

Tû lÖ

tÝnh

theo

®Çu

ng−

êi (%

)

Nguån sè liÖu: ¦íc tÝnh dùa trªn §iÒu tra møc sèng d©n c−

n¨m 1998

Còng t−¬ng tù nh− vËy, tû lÖ tö vong trÎ em d−íi 5 tuæi gi¶m ®¸ng kÓ (H×nh 3) vµ tû lÖ trÎ em suy dinh d−ìng gi¶m tõ

trªn 50% xuèng cßn 33% - mét con sè vÉn rÊt cao (H×nh 4). Çc

cè g¾ng n©ng tû lÖ nhËp häc cùc kú thµnh c«ng. ViÖt Nam ®·

®¹t ®−îc 95% tû lÖ ®¨ng ký nhËp häc ë cÊp tiÓu häc vµ ®ang phÊn ®Êu tiÕn tíi phæ cËp gi¸o dôc phæ th«ng c¬ së (H×nh 5).

Nh÷ng tiÕn bé trong viÖc gi¶m tû lÖ tö vong bµ mÑ cã gi¶m

nh−ng chËm h¬n. Cung cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh cßn thiÕu. ChØ mét nöa d©n sè míi ®−îc dïng n−íc s¹ch vµ chØ 38% míi cã çc

thiÕt bÞ vÖ sinh an toµn. ý thøc cña ng−êi d©n vÒ vÖ sinh cßn

thÊp (H×nh 6). Nh−ng nh×n chung, so víi trÎ em ë nhiÒu n−íc cã thu nhËp tÝnh theo ®Çu ng−êi cao h¬n, ViÖt Nam ®· t¹o cho çc

trÎ em cña m×nh nh÷ng c¬ héi sèng, ph¸t triÓn tèt ngang hay tèt

h¬n nh− vËy. ViÖt Nam ®¹t ®−îc çc thµnh tùu nµy sau hai thËp kû t¸i thiÕt ®Êt n−íc, tõ n¨m 1975 sau khi hÇu nh− bÞ

chiÕn tranh tµn ph¸.

H×nh 3: Nh÷ng chiÒu h−íng trong tû lÖ tö vong d−íi 5 tuæi

Nhãm c«ng t¸c gi¶m nghÌo - N©ng cao t×nh h×nh søc kháe vµ gi¶m

bÊt b×nh ®¼ng, (trang 4).

79 80

H×nh 4: Nh÷ng xu h−íng vÒ suy dinh d−ìng

Nhãm c«ng t¸c gi¶m nghÌo - N©ng cao t×nh h×nh søc kháe vµ gi¶m

bÊt b×nh ®¼ng, (trang 22).

H×nh 5: Tû lÖ ®¨ng ký nhËp häc th« ë çc bËc tiÓu häc,

trung häc c¬ së vµ gi¸o dôc c¬ së trong giai ®o¹n 1993 – 1998

vµ nh÷ng môc tiªu ®Õn n¨m 2005 vµ 2010

010

2030

405060

7080

90100

1993 1998 2005 2010

Năm

Tỷ lệ

(%) Tiểu học

Giáo dục cơ sở

Trung học cơ sở

H×nh 6: DiÖn bao phñ toµn quèc vÒ cung cÊp n−íc

vµ vÖ sinh

0

10

20

30

40

50

60

1998 1999 2000 2001 2002 Năm

V? sinh Nư?c

PhÇn tr¨m d©n sè

Nh÷ng kho¶ng çch x· héi ngµy cµng t¨ng

KÌm theo nh÷ng thµnh tùu ®Çy Ên t−îng vÒ t¨ng tr−ëng

kinh tÕ vµ c¶i thiÖn møc sèng cña ng−êi d©n lµ çc kho¶ng çch

x· héi ngµy cµng t¨ng. Sù bÊt b×nh ®¼ng ®ang gia t¨ng cã lÏ lµ

t¸c ®éng kh«ng mong muèn vµ ngoµi dù kiÕn nghiªm träng nhÊt

cña “®æi míi”. B¶n b¸o ço thø hai cña Liªn hîp quèc vÒ çc môc

tiªu Thiªn niªn kû ë ViÖt Nam ®· cung cÊp nh÷ng d÷ liÖu vÒ

nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng thu nhËp ngµy mét t¨ng. Trong n¨m 1993,

VÖ sinh N−íc

81 82

20% d©n sè nghÌo nhÊt chiÕm 8,8% thu nhËp toµn quèc vµ sau

gi¶m xuèng 8% trong n¨m 1998. Còng trong thêi gian Êy, ng−êi

giÇu chiÕm tû lÖ tõ 40,4% lªn 43,7%1. B¶n b¸o ço Ph¸t triÓn

nh©n lùc ViÖt Nam ®Çu tiªn còng rÊt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy:

“… HÖ sè GINI vÒ ViÖt Nam ®· t¨ng lªn mét çch ®¸ng kÓ

tõ 35,6 n¨m 1995 lªn kho¶ng 40,7 trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Dï nh− vËy lµ còng ngang víi møc ®é vÒ hÖ sè GINI dùa trªn

thu nhËp cña Trung Quèc lµ 40,4; nh−ng cã thÓ lo ng¹i r»ng

h×nh nh− ViÖt Nam ®i ®Õn nh÷ng sù bÊt b×nh ®¼ng nh− vËy

nhanh h¬n nhiÒu vµ ë møc ®é thÊp h¬n nhiÒu vÒ thu nhËp b×nh qu©n tÝnh theo ®Çu ng−êi so víi Trung Quèc”2.

Nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng vÒ kinh tÕ ngµy cµng t¨ng ®ang

nhanh chãng trë thµnh nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng x· héi. VÝ dô: MÆc

dï nh÷ng thµnh c«ng nãi chung vÒ y tÕ c«ng céng, nghiªn cøu cña Ng©n hµng thÕ giíi cho thÊy trÎ em cña 1/5 d©n sè nghÌo

nhÊt cã thÓ kh«ng ®−îc h−ëng mét sù c¶i thiÖn nµo trong cuéc

sèng trong nh÷ng n¨m 19903 (H×nh 7).

____________

1. Xem Liªn hîp quèc ë ViÖt Nam: Nh÷ng môc tiªu Thiªn niªn kû: §−a Çc

môc tiªu ph¸t triÓn Thiªn niªn kû gÇn h¬n víi ng−êi d©n, Hµ Néi, 11-2002, tr.8.

2. Xem Trung t©m x· héi vµ nh©n v¨n quèc gia: B¸o ço quèc gia vÒ ph¸t

triÓn nh©n lùc n¨m 2001 - §æi míi vµ ph¸t triÓn nh©n lùc ë ViÖt Nam, Nxb.

ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2001, tr.8. 3. Xem B¸o ço ph¸t triÓn cña Ng©n hµng thÕ giíi n¨m 2002, "ViÖt Nam

thùc hiÖn lêi høa cña m×nh", Hµ Néi, 2003, tr. 59.

H×nh 7. Thµnh tùu gi¶m tû lÖ tö vong trÎ em

d−íi 5 tuæi

Nguån: Wagstaff vµ NguyÔn NguyÖt Nga (2002). VLSS: (Kh¶o s¸t

møc sèng d©n c− ViÖt Nam) DHS: Kh¶o s¸t y tÕ vµ d©n sè. Nhãm 1 = nhãm nghÌo nhÊt Nhãm 5 = nhãm giÇu nhÊt

Ch−¬ng tr×nh ch−a ®−îc hoµn thµnh trong chÝnh s¸ch x· héi

Nh− ®· nãi ë trªn, thµnh c«ng cña Nhµ n−íc ViÖt Nam vÒ

n©ng cao çc ®iÒu kiÖn sèng cña ng−êi d©n lµ næi bËt. Tuy nhiªn

cßn ph¶i lµm nhiÒu h¬n. Ch−¬ng tr×nh ch−a ®−îc hoµn thµnh trong chÝnh s¸ch x· héi vµ nh÷ng dÞch vô x· héi c¬ b¶n bao gåm

sù cÇn thiÕt gi¶m h¬n n÷a tû lÖ trÎ em suy dinh d−ìng, gi¶m tû

lÖ tö vong ng−êi mÑ vµ t¨ng sù tiÕp cËn cña gia ®×nh ®èi víi n−íc s¹ch vµ vÖ sinh. Tuy nhiªn, çc tiÕn bé vÒ chÝnh s¸ch x·

héi yªu cÇu ph¶i cã nh÷ng c¶i çch s©u réng vÒ çch x©y dùng

83 84

kÕ ho¹ch, hç trî vµ ph©n phèi çc dÞch vô x· héi. LÊy dinh

d−ìng lµm thÝ dô. Suy dinh d−ìng ë trÎ em kh«ng ph¶i chØ do trÎ em kh«ng nhËn ®ñ l−¬ng thùc mµ cßn do sù ch¨m sãc kh«ng

hiÖu qu¶, sù thiÕu hiÓu biÕt vÒ çch nu«i d−ìng trÎ em. Tiªu

ch¶y hay sëi ®· lµm trÇm träng h¬n t×nh h×nh suy dinh d−ìng cña trÎ em. Do vËy, sù tiÕp cËn n−íc s¹ch vµ çc thiÕt bÞ vÖ sinh

hay sù b¶o vÖ çc em khái çc bÖnh truyÒn nhiÔm còng quyÕt

®Þnh ®èi víi t×nh h×nh dinh d−ìng cña trÎ em. Do ®ã, sù tiÕn bé

trong viÖc chèng suy dinh d−ìng tïy thuéc vµo nhiÒu nh©n tè nh− cha mÑ ph¶i ®−îc cËp nhËt vÒ th«ng tin, thay ®æi hµnh vi

trong çch ch¨m sãc trÎ th¬ còng nh− ph¶i lu«n lu«n s½n cã çc

dÞch vô kh¸c nhau víi chÊt l−îng tèt.

Mét vÝ dô n÷a lµ ch−¬ng tr×nh quèc gia vÒ xãa ®ãi gi¶m nghÌo ®−îc lµm theo kÕ ho¹ch tËp trung. Sù ph©n cÊp kÕ ho¹ch,

ng©n s¸ch, thùc hiÖn, theo dâi, gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng

ch−¬ng tr×nh nh− vËy lµ cÇn thiÕt ®Ó ®¹t nhiÒu thµnh tÝch h¬n

n÷a trong xãa ®ãi gi¶m nghÌo. Ng−êi nghÌo cµng ngµy cµng tËp trung ë çc khu vùc nhÊt ®Þnh ë n«ng th«n vµ thµnh thÞ, ®iÒu

nµy yªu cÇu nhµ chøc tr¸ch ph¶i h−íng nh÷ng ch−¬ng tr×nh xãa

®ãi gi¶m nghÌo vµ çc m¹ng l−íi b¶o hiÓm x· héi vµo nh÷ng vïng cÇn gióp nhÊt mét çch chÝnh x¸c. Nh÷ng vÝ dô nµy vµ

nhiÒu vÝ dô kh¸c t−¬ng tù cho thÊy mét ®iÒu r»ng çch ph©n

phèi dÞch vô theo hµng däc vµ theo ngµnh tr−íc ®©y lµ kh«ng

®ñ ®Ó ®¹t ®−îc nh÷ng c¶i thiÖn tèt h¬n n÷a vÒ sù sèng vµ ph¸t triÓn cña trÎ em.

Nh÷ng thµnh c«ng tr−íc ®©y cã thÓ kh«ng bÒn v÷ng

Nh÷ng thµnh tùu x· héi tÝch cùc cña c«ng cuéc c¶i çch kinh tÕ vÜ m« tr−íc ®©y cã thÓ dÔ bÞ nhiÒu trë lùc. MÆc dï tû lÖ

ng−êi nghÌo ë ViÖt Nam ®· gi¶m rÊt m¹nh, çc nghiªn cøu cho thÊy nhiÒu gia ®×nh vÉn cßn ph¶i sèng kÒ bªn giíi h¹n nghÌo khæ. N¨m 2002, kho¶ng mét nöa d©n sè ViÖt Nam (47%) ®−îc coi thuéc diÖn nghÌo hay s¸t ng−ìng nghÌo1 (H×nh 8).

H×nh 8: CÊu tróc nghÌo

Ph©n phèi phóc lîi hé gia ®×nh t−¬ng quan

víi giíi h¹n nghÌo ë ViÖt Nam

Chi thùc tÝnh trªn ®Çu ng−êi (tÝnh theo tiÒn ®ång trong th¸ng 1

n¨m 1988)

____________ 1. Xem Nhãm c«ng t¸c chèng nghÌo ®ãi: Gi¶m bít nguy c¬ bÞ tæn th−¬ng

vµ cung cÊp sù b¶o vÖ x· héi: Nh÷ng chiÕn l−îc ®Ó ®¹t ®−îc çc môc tiªu ph¸t triÓn cña ViÖt Nam, Hµ Néi, 2002, tr. 4.

.15

0

2500 5000 7500 10000

NghÌo l−¬ng thùc

NghÌo

D©n sè ®−îc h−ëng

85 86

Tèc ®é vµ ph¹m vi cña tiÕn bé x· héi ë ViÖt Nam cã quan hÖ mËt thiÕt víi tû lÖ t¨ng tr−ëng kinh tÕ hµng n¨m rÊt Ên t−îng, tõ 8% ®Õn 12% trong 10 – 15 n¨m qua. T¨ng tr−ëng kinh tÕ ®· dÉn ®Õn sù t¨ng m¹nh thu nhËp hé gia ®×nh vµ trÎ em n»m trong sè nh÷ng ng−êi ®−îc h−ëng lîi ®Çu tiªn cña møc sèng ®−îc n©ng cao. Nh−ng nÕu çc dù b¸o kinh tÕ l¹c quan kh«ng ®−îc thùc hiÖn, nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®−îc trong qu¸ khø vÒ ph¸t triÓn con ng−êi cã nguy c¬ bÞ ¶nh h−ëng. V× nhiÒu ng−êi d©n ph¶i sèng kÒ bªn giíi h¹n nghÌo khæ nªn sù gi¶m dï rÊt nhá vÒ thu nhËp còng cã thÓ l¹i kÐo hä vµo diÖn nghÌo khæ. MÆc dï mét sè thµnh tùu ®· ®¹t ®−îc trong 15 n¨m qua nh− kiÕn thøc vÒ søc kháe hay tr×nh ®é häc vÊn cña ng−êi d©n, nh÷ng thµnh tùu vÒ møc sèng vËt chÊt vÉn cã thÓ dÔ dµng bÞ ®¶o ng−îc, nhÊt lµ ®èi víi 20% d©n sè nghÌo nhÊt. §· cã mét sè chiÒu h−íng khiÕn ta ph¶i lo ng¹i, vÝ dô tû lÖ tö vong trÎ em trong sè 20% d©n sè nghÌo nhÊt ®· cã chiÒu h−íng t¨ng lªn1. Nguy c¬ cã thÓ mÊt dÇn çc thµnh tùu x· héi tr−íc ®©y còng rÊt cao v× tØ lÖ thÊt nghiÖp vµ b¸n thÊt nghiÖp ®ang ngµy cµng t¨ng lªn. Hµng n¨m, cã 1,4 triÖu thanh niªn tham gia thÞ tr−êng lao ®éng th−êng kh«ng ®−îc ®µo t¹o nghÒ nghiÖp thÝch hîp. HÇu hÕt nh÷ng thanh niªn nµy còng sÏ t×m ®−îc mét viÖc lµm. Nh−ng trong nhiÒu tr−êng hîp, c«ng viÖc mang tÝnh chÊt t¹m bî, tiÒn c«ng thÊp vµ ®«i khi l¹i cßn bÊt hîp ph¸p.

Sù ®¸nh gi¸ hiÖn nay cña ChÝnh phñ vµ cña céng ®ång tµi trî ®ang cho thÊy mét ®iÒu lµ sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ t−¬ng lai sÏ kh«ng ®em l¹i lîi Ých cho ng−êi nghÌo nh− tr−íc ®©y. Do ®ã,

____________ 1. Nhãm c«ng t¸c Liªn hîp quèc ë ViÖt Nam: TiÕn bé vÒ IDT/ çc môc

tiªu ph¸t triÓn Thiªn niªn kû, Hµ Néi, 2001, tr.13.

kho¶ng çch x· héi cã thÓ ngµy cµng réng h¬n. Ng©n hµng thÕ giíi ®· nªu ra trong b¶n B¸o ço vÒ ph¸t triÓn cña ViÖt Nam n¨m 2003 nh− sau:

“NÕu thiÕu v¾ng nh÷ng ho¹t ®éng m¹nh, sù bÊt b×nh ®¼ng cã kh¶ n¨ng sÏ t¨ng lªn, cã thÓ rÊt m¹nh trong giai ®o¹n ph¸t triÓn míi. §iÒu nµy lµ do çc t¸c ®éng cña nghÌo ®ãi víi viÖc ph©n chia l¹i ®Êt ®ai ë khu vùc n«ng th«n b©y giê míi thÊy ®−îc. §ång thêi, sù hßa nhËp vµo kinh tÕ thÕ giíi sÏ lµm kü n¨ng cã gi¸ trÞ h¬n, nªn sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ gi¸o dôc sÏ t¨ng thªm bÊt b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi vµ thu nhËp. Kho¶ng çch gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n sÏ réng h¬n còng nh− sù kh¸c biÖt gi÷a nh÷ng ng−êi ®−îc h−ëng ®Çy ®ñ çc thµnh qu¶ cña toµn cÇu hãa vµ nh÷ng ng−êi bÞ bá l¹i phÝa sau. Nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng ngµy cµng t¨ng vÒ dÞch vô y tÕ còng kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®−îc 1.

Nãi tãm l¹i, ®iÒu bÞ ®e däa hiÖn nay trong ph¸t triÓn cña ViÖt Nam lµ b×nh ®¼ng x· héi! Do ®ã, nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi çc chÝnh s¸ch quèc gia tiÕn tíi thùc hiÖn phæ biÕn vµ kh«ng ph©n biÖt çc quyÒn kinh tÕ - x· héi gåm ba mÆt: duy tr× nh÷ng thµnh tùu x· héi cho toµn thÓ ng−êi d©n; ®¹t ®−îc nh÷ng tiÕn bé h¬n n÷a trong viÖc gi¶m tû lÖ suy dinh d−ìng, tû lÖ tö vong bµ mÑ vµ ng−êi d©n ®−îc sö dông n−íc s¹ch vµ thiÕt bÞ vÖ sinh nh»m chÆn l¹i çc xu h−íng t¨ng m¹nh cña bÊt b×nh ®¼ng x· héi. Nh÷ng th¸ch thøc nµy ®Æc biÖt lín ®èi víi çc d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam.

Tµi chÝnh cho ph¸t triÓn x· héi

Mét yÕu tè c¬ b¶n liªn quan ®Õn nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng ngµy

____________ 1. Xem B¸o ço ph¸t triÓn cña Ng©n hµng ThÕ giíi, 2003, ii.

87 88

mét t¨ng lªn vÒ tiÕp cËn nh÷ng dÞch vô x· héi c¬ b¶n cã chÊt l−îng tèt lµ viÖc thiÕt lËp mét hÖ thèng dÞch vô tr¶ phÝ. ViÖc nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho çc c¬ së c«ng céng t¹o ra thu nhËp cña hä vµ ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn cña dÞch vô t− nh©n cho nh÷ng ai cã kh¶ n¨ng chi tr¶. Tuy nhiªn, xu h−íng nµy lµm cho ng−êi nghÌo ngµy cµng khã cã kh¶ n¨ng chi tr¶ cho dÞch vô ch¨m sãc søc kháe ban ®Çu vµ mét nÒn gi¸o dôc chÊt l−îng cho con em hä.

Nãi chung, ChÝnh phñ th−êng miÔn cho ng−êi nghÌo bÊt cø mét lÖ phÝ trùc tiÕp nµo vµ chÝnh s¸ch nµy ®· ®i vµo thùc tÕ cuéc sèng, nh− ta ®· thÊy trong nh÷ng ®¸nh gi¸ ë cÊp x· ®· chØ ra1. Tuy nhiªn, ®iÒu nµy vÉn ch−a ng¨n ®−îc nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c qu¶n lý nhµ tr−êng vµ cung cÊp dÞch vô y tÕ c«ng céng b¾t ng−êi d©n ph¶i tr¶ çc phÝ gi¸n tiÕp. Tuy nhiªn, ®Ó ®−îc tiªu chuÈn kh«ng mÊt tiÒn, gia ®×nh ph¶i rÊt nghÌo: thu nhËp kho¶ng 100 ®«la Mü mét n¨m. Cã nh÷ng biÓu hiÖn râ rµng r»ng ph−¬ng thøc tµi trî khu vùc x· héi hiÖn nay lµ kh«ng v× lîi Ých tèt nhÊt cña trÎ em2 nh− sÏ ®−îc th¶o luËn d−íi ®©y.

____________ 1. ñy ban D©n téc vµ MiÒn nói/ UNICEF: "Sù ®¸nh gi¸ ®Þnh tÝnh vÒ thùc

hiÖn çc chÝnh s¸ch vÒ ch¨m sãc vµ gi¸o dôc ®èi víi phô n÷ vµ trÎ em d©n téc thiÓu sè", B¸o ço tãm t¾t, 2002, tr.2.

2. ViÖt Nam cung cÊp tµi chÝnh cho sù ph¸t triÓn x· héi chñ yÕu qua thuÕ trong n−íc. Tæng thu nhËp cña Nhµ n−íc ViÖt Nam n¨m 2001 lµ 6,7 tû ®«la Mü. Theo sè liÖu cña Bé Tµi chÝnh tõ nöa ®Çu n¨m 2003, nguån thu nhËp quan träng nhÊt cña Nhµ n−íc lµ thuÕ lîi tøc (24%) vµ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (22%). ThuÕ thu nhËp ç nh©n chØ chiÕm 1,8% thu nhËp c¶ n−íc (Bé Tµi chÝnh. Trang chñ, Hµ Néi, 2003). Ngoµi ra, nhµ n−íc nhËn ®−îc kho¶ng 1,5 tû ®«la Mü vÒ ViÖn trî ph¸t triÓn tõ n−íc ngoµi (ODA) n¨m 2001. Gi¶i ng©n ODA cho ViÖt Nam bao gåm 0,134 tû USD vÒ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i vµ 1,366 tû USD vÒ vèn vay. Do ®ã, ODA chiÕm 22% ®Çu t− c«ng céng ë ViÖt Nam. Tõ 1993-2001, çc nhµ tµi trî cam kÕt 19,940 tû USD cho ViÖt Nam. Kho¶ng 84% (12,35 tû USD) cña sè nµy lµ tiÒn vay, 16% lµ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i. Kho¶ng 80% ng©n quü ®−îc dïng cho h¹ tÇng c¬ së (®iÖn, giao th«ng) vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, kho¶ng 20% ®−îc ®Çu t− vµo cÊp vµ tiªu n−íc, ph¸t triÓn x· héi, y tÕ, gi¸o dôc, khoa häc kü thuËt vµ m«i tr−êng.

Tµi chÝnh cho gi¸o dôc

Gi¸o dôc lµ mét −u tiªn hµng ®Çu trong ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña ViÖt Nam. Kho¶ng 4,5 % tæng thu nhËp quèc d©n ®−îc ®Çu t− vµo hÖ thèng gi¸o dôc. Nh− vËy lµ nhiÒu h¬n chi phÝ vÒ gi¸o dôc cña hÇu hÕt çc n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ rÊt ®−îc mäi phÝa hoan nghªnh, kÓ c¶ çc tæ chøc phi chÝnh phñ x−a nay vÉn th−êng gãp ý ®èi víi chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ. Tæ chøc Oxfam (Anh) ghi nhËn:

“Chi tiªu vÒ gi¸o dôc t¨ng m¹nh lªn kho¶ng 15% tæng chi tiªu c«ng céng vµo cuèi nh÷ng n¨m 1990. Trong ph©n bæ nµy cã sù t¨ng chung vÒ tû lÖ ng©n s¸ch ph©n bæ cho gi¸o dôc c¬ b¶n. Xu h−íng chuyÓn chi tiªu c«ng céng tõ cÊp gi¸o dôc cao xuèng cÊp gi¸o dôc thÊp h¬n thÓ hiÖn sù ®ãng gãp quan träng vµo viÖc thùc hiÖn b×nh ®¼ng v× sù tham gia cña ng−êi nghÌo ë çc cÊp thÊp h¬n lµ lín nhÊt”1.

ChÝnh phñ ViÖt Nam cã kÕ ho¹ch t¨ng ®Çu t− cho gi¸o dôc thËm chÝ tíi 18% tæng ng©n s¸ch Nhµ n−íc n¨m 2005 vµ tíi 20% n¨m 2010 (6,9% GDP). Mét phÇn ®¸ng kÓ cña chi tiªu ngµy cµng t¨ng cho gi¸o dôc sÏ do cha mÑ, céng ®ång, khu vùc t− nh©n vµ viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) ®ãng gãp. MÆc dï ng©n s¸ch ChÝnh phñ tr¶ trªn 70% tÊt c¶ chi phÝ gi¸o dôc trong n¨m 2000, ng−êi ta ®· cã kÕ ho¹ch gi¶m phÇn nµy xuèng trªn 60% vµo n¨m 2010 – Nh− vËy lµ nh÷ng “quü phi chÝnh phñ” sÏ ®ãng gãp vµo 40%”2.

____________ 1. Oxfam Anh: "T«i cã thÓ ®i häc ®−îc kh«ng?" B¸o ço vÒ tµi trî cho gi¸o

dôc c¬ b¶n ë ViÖt Nam, tËp trung vµo çc tØnh Lµo Cai, Trµ Vinh vµ Hµ TÜnh, Hµ Néi, 4-2002, tr.4.

2. DiÔn ®µn Gi¸o dôc ViÖt Nam: §æi míi tµi trî vµ qu¶n lý gi¸o dôc ë ViÖt Nam, Hµ Néi, 2-2003.

89 90

Nh»m ®¹t ®−îc sù “vËn ®éng x· héi” g©y quü cÇn thiÕt, n¨m

2002 ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 10. NghÞ ®Þnh nµy cho phÐp nh÷ng ng−êi cung cÊp dÞch vô c«ng céng qu¶n lý ng©n

s¸ch cña hä vµ thu phÝ cña kh¸ch hµng. NghÞ ®Þnh nµy lµ mét

c«ng cô ®Ó t¸ch dÇn ra khái ng©n s¸ch trung −¬ng vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho ®Þa ph−¬ng tù quyÕt ®Þnh vÒ çc nguån lùc tµi chÝnh vµ

nh©n lùc. Nh−ng trong ngµnh gi¸o dôc, sù chØnh lý còng cã

nh÷ng h¹n chÕ. Chi phÝ lín nhÊt trong qu¶n lý gi¸o dôc lµ tiÒn

l−¬ng, do b¶ng l−¬ng chÝnh thøc cña Nhµ n−íc quy ®Þnh. Sè gi¸o viªn trong mét tr−êng häc tïy thuéc vµo tû lÖ chÝnh thøc gi÷a

häc sinh víi gi¸o viªn vµ tïy thuéc vµo ch−¬ng tr×nh häc. Do ®ã,

trong thùc tÕ lµ sù tù do cña Ban Gi¸m hiÖu nhµ tr−êng cã thÓ

quyÕt ®Þnh lµ tr¶ thªm tiÒn th−ëng cho çn bé, gi¸o viªn vµ c¶i thiÖn c¬ së vËt chÊt cña nhµ tr−êng b»ng nh÷ng ng©n quü vËn

®éng thªm tõ cha mÑ häc sinh vµ céng ®ång1. Nh− vËy cã nghÜa

lµ a) g©y quü trë thµnh c«ng cô quan träng nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn tr−êng häc, b) tr−êng häc trong nh÷ng khu vùc kinh tÕ

ph¸t triÓn cã nhiÒu ®iÒu kiÖn ®Ó c¶i thiÖn h¬n lµ çc tr−êng ë

céng ®ång nghÌo h¬n. Nh− trªn ®· nãi, chÝnh s¸ch cña Nhµ

n−íc lµ miÔn phÝ cho çc trÎ em nghÌo ®−îc mäi ng−êi t«n träng, dï sù ¸p dông cã thÓ “kh«ng ®−îc ®Çy ®ñ ë çc khu vùc

nghÌo”2. Tuy nhiªn, thËm chÝ nÕu çc gia ®×nh nghÌo kh«ng

ph¶i tr¶ phÝ trùc tiÕp, hä còng cã thÓ khã mµ tr¸nh ®−îc çc

chi phÝ gi¸n tiÕp nh− x©y dùng, çc ho¹t ®éng nhµ tr−êng,

____________ 1. Xem dù ¸n MTEF: C¶i tæ tµi chÝnh vµ qu¶n lý gi¸o dôc, Hµ Néi, 2003;

Dù ¸n MTFE: Çc ph−¬ng ph¸p tµi trî nhµ tr−êng, Hµ Néi, 2002, Oxfam: Tµi trî gi¸o dôc c¬ së, Hµ Néi, 2003.

2. Oxfam: Tµi trî gi¸o dôc c¬ së, Hµ Néi, 2003.

s¸ch gi¸o khoa, thiÕt bÞ. Nh×n chung ®iÒu nµy ¶nh h−ëng ®Çu

tiªn ®Õn çc trÎ em g¸i.

Th¸ch thøc chñ yÕu ®èi víi tµi trî cho gi¸o dôc lµ b¶o ®¶m

ng©n s¸ch ®Çy ®ñ cña ChÝnh phñ ®Ó thùc hiÖn ®−îc mét chuÈn

mùc gi¸o dôc tiÓu häc tèt cho çc céng ®ång ng−êi nghÌo vµ ë

nh÷ng n¬i xa x«i hÎo l¸nh, nh÷ng céng ®ång qu¸ nghÌo kh«ng thÓ ®ãng gãp theo yªu cÇu ®−îc. §iÒu nµy sÏ lµ mét nhiÖm vô khã

kh¨n cho nhiÒu tr−êng tiÓu häc, v× ng©n s¸ch cña Nhµ n−íc hiÖn

nay lµ −u tiªn cho hÖ thèng gi¸o dôc mÇm non. CÇn ph¶i t¨ng ph©n bæ ng©n s¸ch ®Æc biÖt cho çc tr−êng ë vïng xa x«i, vïng

nghÌo ®Ó tr¸nh mét kho¶ng çch vÒ chÊt l−îng s©u h¬n n÷a trong

gi¸o dôc. ViÖt Nam sÏ ph¶i ®Ò phßng mét t×nh tr¹ng lµ ng−êi

nghÌo chØ cã thÓ ®−îc vµo häc ë çc tr−êng tiÓu häc yÕu kÐm, cßn ng−êi giµu cã thÓ göi con tíi çc c¬ së gi¸o dôc cã chÊt l−îng tèt.

Tµi chÝnh cho lÜnh vùc y tÕ

T×nh h×nh trong ngµnh y tÕ kh¸c nhiÒu so víi t×nh h×nh gi¸o

dôc. MÆc dï diÖn bao phñ cña m¹ng l−íi ch¨m sãc søc kháe

céng ®ång ë ViÖt Nam tèt h¬n so víi nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn1, nh−ng nh×n chung ®Çu t− c«ng céng vµo ch¨m sãc søc

kháe ë ViÖt Nam n»m trong sè nh÷ng n−íc thÊp nhÊt trªn thÕ

giíi. Nhµ n−íc chi ch−a ®Õn 4 ®«la Mü/ ®Çu ng−êi (ch−a ®Õn 1% GDP n¨m 2001) cho ch¨m sãc søc kháe cña c«ng d©n. T×nh h×nh

nµy t¹o ra mét mèi ®e däa ®èi víi quyÒn ®−îc ch¨m sãc søc kháe

nh− Liªn hîp quèc ë ViÖt Nam ®· chØ ra: “HÖ thèng ph©n bæ

ng©n s¸ch cho y tÕ hiÖn nay ë ViÖt Nam cµng ngµy cµng dÉn

____________ 1. Xem Ng©n hµng thÕ giíi vµ çc c¬ quan kh¸c: ViÖt Nam: Lín lªn m¹nh

kháe: Xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ Ngµnh y tÕ ViÖt Nam, Hµ Néi, 5-2001, tr.48, 58.

91 92

®Õn sù tiÕp cËn kh«ng b×nh ®¼ng ®èi víi ch¨m sãc søc kháe vµ

nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng vÒ søc kháe”1.

T×nh tr¹ng thiÕu ng©n s¸ch triÒn miªn cho ngµnh y tÕ ®·

t¹o ra mét søc Ðp lín ph¶i vËn ®éng ng©n s¸ch bæ sung tõ ng−êi

bÖnh vµ ChÝnh phñ ®· ph¶i cho phÐp y tÕ t− nh©n ho¹t ®éng

trong c¶ n−íc. PhÝ dÞch vô y tÕ ®−îc thu tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1990. Nh÷ng sè liÖu vÒ bÖnh viÖn cho thÊy t¸c ®éng s©u sa cña

biÖn ph¸p nµy: tiÒn thu phÝ vµ b¶o hiÓm y tÕ chØ chiÕm 10%

ng©n s¸ch bÖnh viÖn n¨m 1991 cßn 7 n¨m sau, thu nhËp tõ bªn ngoµi chiÕm 50% ng©n s¸ch çc bÖnh viÖn trung −¬ng, tØnh vµ

quËn, huyÖn2. DÞch vô y tÕ t− nh©n b¾t ®Çu ho¹t ®éng tõ n¨m

1986; çc quy ®Þnh trong ngµnh d−îc ®−îc bæ sung trong n¨m

19893. Theo sè liÖu cña Bé Y tÕ trong n¨m 2001, ®· cã trªn 56.000 c¬ së y tÕ t− nh©n ho¹t ®éng ë ViÖt Nam, chñ yÕu lµ b¸c

sü (48%), sau ®ã çc cöa hµng thuèc (32%) vµ lang y (17%).

KÕt qu¶ cña sù hßa hîp gi÷a dÞch vô y tÕ t− nh©n vµ c«ng

céng lµ çi gäi lµ chi tiªu tõ “hÇu bao” ç nh©n cho y tÕ trë thµnh “nguån tµi chÝnh quan träng nhÊt ë ViÖt Nam”4. V× chØ cã

13,5% d©n sè ViÖt Nam ®−îc b¶o hiÓm y tÕ, cÊu tróc ph©n bæ

ng©n s¸ch cho dÞch vô y tÕ hiÖn nay ®· h¹n chÕ lín ®Õn kh¶

n¨ng cña çc gia ®×nh nghÌo tiÕp cËn nh÷ng dÞch vô ch¨m sãc cã

____________ 1. Liªn hîp quèc t¹i ViÖt Nam: Ng©n s¸ch ch¨m sãc søc kháe cho ViÖt

Nam, Hµ Néi, 6-2003, tr. 5, 7. 2. Bé Y TÕ, Ban Khoa gi¸o trung −¬ng: PhÝ ng−êi dïng, b¶o hiÓm y tÕ vµ

sö dông çc dÞch vô y tÕ n¨m 2002, tr.31. 3. B¸o ço ph¸t triÓn Ng©n hµng thÕ giíi n¨m 2003, tr.60. 4. Liªn hîp quèc ë ViÖt Nam: Ng©n s¸ch ch¨m sãc søc kháe cho ViÖt Nam,

Hµ Néi, 6-2003.

chÊt l−îng. “Sù miÔn trõ vµ gi¸ trÇn ®· ®−îc ban hµnh ®Ó ng−êi

nghÌo khái ph¶i tr¶ phÝ nh−ng kÕt qu¶ kh«ng nh− mong ®îi, ng−êi nghÌo vÉn ch−a ®−îc tiÕp cËn tù do dÞch vô ch¨m sãc

ch÷a bÖnh” vµ “cã dÊu hiÖu lµ nhiÒu ng−êi ViÖt Nam, nhÊt lµ

ng−êi nghÌo, ®· ph¶i xa l¸nh ch¨m sãc søc kháe chuyªn m«n sang nh÷ng ng−êi cung cÊp dÞch vô rÎ h¬n, nh− ng−êi b¸n thuèc

rong vµ çc lang y”1. Ng−êi ta dù tÝnh r»ng chi tiªu tõ hÇu bao

ç nh©n cho dÞch vô y tÕ ®· lµm nghÌo thªm ®¸ng kÓ. Kho¶ng

2,6 triÖu ng−êi ViÖt Nam ph¶i sèng trong c¶nh nghÌo cïng cùc trong n¨m 1998 do nh÷ng chi phÝ y tÕ hä ph¶i tr¶2. B¸o ço ph¸t

triÓn cña Ng©n hµng thÕ giíi x¸c ®Þnh bÖnh tËt lµ mét nguyªn

nh©n nghÌo nµn chÝnh ë ViÖt Nam3.

Sù thay ®æi dÞch tÔ hiÖn nay lµm t×nh h×nh thªm xÊu ®i. Th−¬ng tËt vµ tai n¹n ®· trë thµnh nguyªn nh©n chÝnh g©y tö

vong, bÖnh tËt ë ViÖt Nam vµ chi phÝ y tÕ liªn quan ®Õn th−¬ng

tËt còng nh− sù thiÕu hôt vÒ thu nhËp gia ®×nh do ng−êi ®i

kiÕm c¬m cña gia ®×nh kh«ng ®i lµm ®−îc ®· g©y nªn t×nh h×nh "bi ®¸t" cho gia ®×nh bÞ ¶nh h−ëng, nÕu hä nghÌo4.

Nh×n tõ quan ®iÓm quyÒn con ng−êi, t×nh h×nh nµy lµ

nghiªm träng, v× ng−êi èm kh«ng cã nhiÒu sù lùa chän - ng−êi

Êy ph¶i tr¶ tiÒn ngay cho dÞch vô y tÕ cÇn thiÕt, nÕu kh«ng sÏ ph¶i chÞu hËu qu¶ nghiªm träng vÒ søc kháe. V× kh«ng cã b¶o

hiÓm, chi phÝ vÒ y tÕ kh«ng thÓ ®−a vµo kÕ ho¹ch ®−îc nh− chi

____________ 1, 2. Xem B¸o ço ph¸t triÓn Ng©n hµng thÕ giíi n¨m 2003, tr.61. 3. Xem B¸o ço ph¸t triÓn Ng©n hµng thÕ giíi n¨m 2000: TÊn c«ng ®ãi

nghÌo, Hµ Néi, 2003, tr.4. 4. Xem Salazar Volkmann, Christian: B¸o ço tr×nh bµy t¹i Héi nghÞ quèc

gia vÒ chÝnh s¸ch phßng chèng tai n¹n th−¬ng tÝch, Hµ Néi, 2002.

93 94

phÝ vÒ gi¸o dôc. Çc gia ®×nh nghÌo nhiÒu khi ph¶i ®i vay nãng

víi l·i suÊt rÊt cao ®Ó trang tr¶i çc chi tiªu ch÷a bÖnh cho ng−êi èm hay bÞ th−¬ng. Do ®ã bÖnh tËt cã thÓ nhÊn ch×m hä

nÕu ph©n bæ ng©n s¸ch y tÕ kh«ng ®−îc c¶i thiÖn.

Mét sù lo ng¹i “dùa trªn c¬ së quyÒn” n÷a lµ th¸i ®é ch−a

quan t©m ®Çy ®ñ cña Nhµ n−íc ®èi víi khu vùc t− nh©n. Sù thiÕu hôt “mét khung ph¸p lý m¹nh mÏ cho khu vùc t− nh©n

vµ kh¶ n¨ng thùc thi” cña Nhµ n−íc ®· dÉn ®Õn nh÷ng vi

ph¹m nghiªm träng ®Õn quyÒn ®−îc h−ëng thô søc kháe cña çc c¬ së t− nh©n: mét sè b¸c sü t− ®· kª nh÷ng ®¬n thuèc víi

liÒu l−îng kh¸ nhiÒu nh÷ng thuèc nh− kh¸ng sinh vµ nh÷ng

cöa hµng thuèc t− b¸n nh÷ng thuèc ®· qu¸ h¹n sö dông1. §Ó

kh¾c phôc nh÷ng lo ng¹i cña ñy ban Liªn hîp quèc vÒ quyÒn trÎ em vÒ t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh “®æi míi” ®èi víi trÎ em,

UNICEF ViÖt Nam ®· chØ râ: “Tuy nhiªn, ®èi víi çc dÞch vô

t− nh©n vµ c«ng céng, theo dâi ®Çy ®ñ, gi¸m s¸t cã hiÖu qu¶

vµ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng t¹i chç lµ nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh cÇn quan t©m”2.

Do nh÷ng t×nh h×nh nªu trªn, Liªn hîp quèc ®· khuyÕn

nghÞ cÇn thËn träng trong viÖc ¸p dông NghÞ ®Þnh 10 vµ tù do

hãa thªm n÷a ®èi víi hÖ thèng y tÕ:

“KhuyÕn nghÞ r»ng ChÝnh phñ kh«ng nªn coi nh÷ng c¬ së

cung cÊp dÞch vô søc kháe c«ng céng, bao gåm bÖnh viÖn vµ çc

____________ 1. Xem Liªn hîp quèc ë ViÖt Nam: Ng©n s¸ch ch¨m sãc søc kháe cho ViÖt

Nam, Hµ Néi, 2003, tr.4. 2. §ãng gãp thªm cho nh÷ng c©u hái cña ñy ban quyÒn trÎ em, UNICEF

ViÖt Nam, 2002.

trung t©m y tÕ lµ nh÷ng “thùc thÓ dÞch vô n©ng cao thu nhËp”.

Sù thùc hiÖn nµy sÏ dÉn ®Õn kÕt qu¶ cã h¹i cho søc kháe cña ç nh©n, ng−êi bÖnh vµ c¶ c«ng chóng”1.

Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi (WHO) ®· ®i xa h¬n vµ khuyÕn nghÞ

c¶i tæ m¹nh mÏ nh÷ng hÖ thèng ng©n s¸ch y tÕ cña ViÖt Nam

nh»m b¶o ®¶m mäi ng−êi ®Òu cã kh¶ n¨ng vµ ®−îc tiÕp cËn çc dÞch vô y tÕ mét çch b×nh ®¼ng2.

Tµi chÝnh cho n−íc vµ vÖ sinh

T¸c ®éng cña çc ph−¬ng thøc ph©n bæ ng©n s¸ch cho n−íc vµ vÖ sinh ®èi víi viÖc nh÷ng gia ®×nh nghÌo tiÕp cËn çc dÞch vô cã chÊt l−îng kh«ng ®−îc quan t©m chó ý nh− víi gi¸o dôc hay y tÕ. Tuy nhiªn, nh÷ng ®¸nh gi¸ gÇn ®©y cña UNICEF cã gîi ý r»ng m« h×nh ®Çu t− hiÖn nay vµ sù trang tr¶i chi phÝ xem ra ®· kh«ng t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng ng−êi d©n téc thiÓu sè tiÕp cËn n−íc ¨n, nhÊt lµ nÕu hä sèng ë nh÷ng n¬i xa x«i, hÎo l¸nh, d©n c− th−a thít. §Çu t− vµo cÊp n−íc tËp trung vµo çc khu vùc ®«ng d©n nh− trung t©m çc x· hay huyÖn. Nãi theo thuËt ng÷ kinh tÕ, ®©y lµ mét sù lùa chän hîp l«gÝc. Sù thùc hiÖn çc dÞch vô cung cÊp n−íc s¹ch ë çc vïng ®ã b»ng chi phÝ cÊp n−íc theo ®Çu ng−êi thÊp h¬n, trong khi ®Çu t− vµo çc vïng nghÌo nhÊt, xa x«i hÎo l¸nh cã thÓ tèn kÐm h¬n møc b×nh th−êng3. Nh−ng thËm chÝ cã nhiÒu gia ®×nh sèng gÇn çc trung t©m x· hay thÞ trÊn còng th−êng lµ qu¸ nghÌo, kh«ng cã tiÒn mÆt ®Ó tr¶ çc thiÕt bÞ n−íc. Do ®ã, nh÷ng m« h×nh ®Çu t− c«ng céng vµ −u

____________ 1. Liªn hîp quèc ë ViÖt Nam: Ng©n s¸ch ch¨m sãc søc kháe cho ViÖt Nam,

Hµ Néi, 6-2003, tr.5, 7. 2, 3. Xem Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi: Y tÕ vµ çc d©n téc Ýt ng−êi ë ViÖt Nam,

Hµ Néi, 6-2003, tr.30.

95 96

tiªn còng nh− trî cÊp cho çc x· d©n téc nghÌo sÏ ph¶i ®−îc nghiªn cøu l¹i ®Ó gióp ®ì nh÷ng gia ®×nh tõ tr−íc ®Õn nay ch−a ®−îc ai gióp ®ì.

C¶i çch çc m¹ng l−íi an toµn x· héi

§Ó ®¹t ®−îc sù b×nh ®¼ng, ChÝnh phñ ViÖt Nam sÏ ph¶i triÓn khai mét chiÕn l−îc vÒ c¶i çch nh÷ng chÝnh s¸ch phóc lîi vµ hç trî x· héi hiÖn nay. Ph©n tÝch çc m¹ng l−íi an toµn x· héi hiÖn nay cho thÊy diÖn bao phñ cña nh÷ng ch−¬ng tr×nh nµy hoµn toµn h¹n chÕ vµ trong hÇu hÕt çc tr−êng hîp, ®a sè ng−êi h−ëng thô l¹i thuéc vÒ nh÷ng nhãm ng−êi giµu trong d©n c−. Do ®ã, cÇn ph¶i c¶i tiÕn nh÷ng ch−¬ng tr×nh nµy ®Ó 20% ®Õn 40% ng−êi nghÌo nhÊt ®−îc h−ëng thô (B¶ng 1).

B¶ng 1: DiÖn bao phñ cña çc m¹ng l−íi an toµn x· héi

Lîi Ých b×nh qu©n tõ çc ch−¬ng tr×nh b¶o vÖ x· héi/xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, theo n¨m nhãm ng−êi tiªu dïng

B¶o hiÓm x· héi

Trî cÊp x· héi

Häc bæng gi¸o dôc

Ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m

nghÌo

Hç trî cña tæ chøc phi

ChÝnh phñ

Nhãm tiªu

dïng Tû lÖ

Møc lîi Ých trung

b×nh

Tû lÖ

Møc lîi Ých

trung b×nh

Tû lÖ

Møc lîi Ých

trung b×nh

Tû lÖ

Møc lîi Ých

trung b×nh

Tû lÖ

Møc lîi Ých

trung b×nh

5 Giµu

nhÊt

13.9% 1,010,3531 7.3 251,192 5.6% 141,286 0.2% 327,000 0.1% 443,000

4 12.1 903,628 10.0% 175,030 2.7% 103,926 0.9% 92,111 0.2% 143,000

3 11.6% 849,509 9.6% 182,875 1.9% 97,684 1.3% 46,692 0.3% 112,667

2 9.1% 745,967 9.4% 181,074 0.8% 96,500 2.1% 76,190 1.2% 42,333

1 NghÌo

nhÊt

9.5% 731,642 11.6% 196,422 1.1% 105,273 6.4% 41,438 0.5% 206,000

Trung

b×nh

11.2% 867,366 9.6% 194,156 2.4% 120,875 2.2% 57,636 0.5% 104,200

Nguån: Nhãm c«ng t¸c xãa ®ãi gi¶m nghÌo

Çc d©n téc thiÓu sè vµ bÊt b×nh ®¼ng trong gi¸o dôc

Sù çch biÖt x· héi ngµy cµng lín ®Æc biÖt ¶nh h−ëng ®Õn

çc d©n téc thiÓu sè trong tÊt c¶ çc lÜnh vùc cña ®êi sèng. B¸o

ço cña Liªn hîp quèc vÒ nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn Thiªn

niªn kû ®· viÕt “trong sè 12 tØnh yÕu kÐm nhÊt trong xÕp h¹ng

môc tiªu ph¸t triÓn Thiªn niªn kû, 7 tØnh bao gåm ®a sè d©n

téc thiÓu sè”1.

§êi sèng cña nhiÒu d©n téc thiÓu sè cßn rÊt nhiÒu gian khæ.

Hä sèng ë çc vïng xa x«i, ®i l¹i khã kh¨n vµ th−êng kh«ng cã

®iÖn n−íc. PhÇn lín hä lµm canh t¸c n−¬ng rÉy vµ lµm kh«ng

®ñ ¨n, nªn mét sè gia ®×nh ph¶i ®èi mÆt víi nguy c¬ kh«ng ®ñ

¨n cho vµi th¸ng trong mét n¨m.

Trong thùc tÕ, tÊt c¶ çc chØ sè x· héi ®Òu x¸c ®Þnh sù thiÖt

thßi chung cña çc d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam. Kho¶ng 75%

d©n téc thiÓu sè sèng trong nghÌo khæ - so víi 31% d©n téc Kinh2.

Tû lÖ tö vong trÎ em d−íi mét tuæi ë çc tØnh cã tû lÖ cao çc

nhãm d©n téc thiÓu sè cã xu h−íng cao h¬n (nhiÒu) møc trung

b×nh. ThÝ dô: tû lÖ tö vong trÎ em d−íi mét tuæi ë tØnh Kon Tum

cao h¬n 8 lÇn so víi thµnh phè Hå ChÝ Minh hay Hµ Néi. Bøc

tranh vÒ tû lÖ suy dinh d−ìng còng t−¬ng tù nh− vËy.

Nh÷ng kho¶ng çch vÒ gi¸o dôc còng lµ mét lo ng¹i lín. Mét

nghiªn cøu ®¸nh gi¸ çc dÞch vô y tÕ vµ gi¸o dôc ®Þa ph−¬ng cho

çc d©n téc thiÓu sè do ñy ban D©n téc vµ MiÒn nói tiÕn hµnh

____________ 1. Liªn hîp quèc ë ViÖt Nam: "§−a nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn Thiªn niªn

kû gÇn h¬n víi ng−êi d©n", B¸o ço môc tiªu ph¸t triÓn Thiªn niªn kû, Hµ Néi, 2002, tr.51, 10.

97 98

víi sù gióp ®ì cña UNICEF cho thÊy nh÷ng ®iÒu kiÖn hÕt søc

®¸ng lo ng¹i vÒ gi¸o dôc ë çc x· d©n téc Ýt ng−êi:

“Líp häc ë hÇu hÕt çc lµng b¶n chØ lµ nh÷ng nhµ tre ®¬n s¬, t¹m bî vµ cßn thiÕu bµn ghÕ. HÇu hÕt gi¸o viªn phµn nµn lµ kh«ng cã çc nguån lùc ®Çy ®ñ vµ nhiÒu ng−êi b¾t buéc ph¶i tù lµm çc ®å dïng gi¶ng d¹y b»ng tiÒn tói cña hä. Cã qu¸ Ýt phßng ngñ ë çc tr−êng néi tró huyÖn, nh− thÕ cã nghÜa lµ rÊt nhiÒu häc sinh ph¶i ë trong çc l¸n tr¹i t¹m bî do cha mÑ çc em gióp ®ì dùng lªn. Çc em cã phßng ë th−êng ph¶i chÞu ®ùng çc ®iÒu kiÖn chËt chéi, thiÕu vÖ sinh, lÊy gi−êng lµm bµn viÕt, bµn ¨n vµ n¬i ngñ.

Chç ¨n ë cña hÇu hÕt gi¸o viªn lµ ë chung víi hai hoÆc ba gi¸o viªn kh¸c. Çc cÆp vî chång vµ nh÷ng gi¸o viªn cã th©m niªn l©u n¨m ®−îc cÊp nhµ riªng. §iÖn n−íc ë ®©u còng kÐm tiªu chuÈn, nhµ vÖ sinh kh«ng hîp vÖ sinh. NhiÒu x· ch−a nèi ®−îc vµo l−íi ®iÖn quèc gia vµ m¸y ph¸t ®iÖn chØ cung cÊp ®iÖn vµi giê buæi tèi. Khi ®iÖn bÞ c¾t, nhiÒu gi¸o viªn vÉn tiÕp tôc so¹n gi¸o ¸n d−íi ngän ®Ìn dÇu. NhiÒu gi¸o viªn vµ häc sinh ph¶i ra suèi t¾m, søc kháe bÞ ®e däa vµ nguån n−íc bÞ « nhiÔm. ë mét vµi vïng, sè gi¸o viªn ch−a ®ñ tiªu chuÈn chiÕm ®Õn 50%. Çc gi¸o viªn nãi tiÕng ViÖt gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc giao tiÕp víi häc sinh ë çc vïng d©n téc thiÓu sè vµ do ®ã, ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng gi¸o dôc. Ngoµi ra, hÇu hÕt çc s¸ch gi¸o khoa chØ b»ng tiÕng ViÖt vµ bµi tËp kh«ng thÓ lµm b»ng ng«n ng÷ cña hä”1.

____________ 1. Xem Uû ban d©n téc/UNICEF: "§¸nh gi¸ ®Þnh tÝnh vÒ viÖc thùc hiÖn

çc chÝnh s¸ch y tÕ vµ gi¸o dôc ®èi víi phô n÷ vµ trÎ em d©n téc Ýt ng−êi", B¸o ço tãm t¾t n¨m 2002, tr.2.

Ng©n hµng ThÕ giíi ®· chØ rÊt râ rµng r»ng sù bÊt b×nh

®¼ng trong gi¸o dôc sÏ lµ mét yÕu tè c¬ b¶n lµm trÇm träng thªm nh÷ng kho¶ng çch x· héi ë ViÖt Nam. BÊt b×nh ®¼ng

trong ®¨ng ký nhËp häc vµ thµnh tùu sÏ biÕn thµnh nh÷ng bÊt

b×nh ®¼ng lín h¬n vÒ thu nhËp vµ çc c¬ héi nghÒ nghiÖp trong nh÷ng n¨m tíi1. Do nh÷ng kho¶ng çch hiÖn nay trong viÖc

tiÕp cËn nÒn gi¸o dôc cã chÊt l−îng, sù thiÖt thßi hiÖn nay cña

çc d©n téc thiÓu sè cã thÓ nhiÒu h¬n trong çc n¨m tíi. Tû lÖ

nhËp häc cña çc d©n téc thiÓu sè thÊp h¬n 10% so víi tû lÖ cña ng−êi Kinh2. §Æc biÖt, tû lÖ nhËp häc ë gi¸o dôc trung häc cho

thÊy sù kh¸c biÖt rÊt lín3. MÆc dï, thèng kª gi¸o dôc cña ViÖt

Nam cho thÊy mét sù kh¸c biÖt rÊt nhá vÒ giíi, c¬ héi ®−îc ®i

häc cña çc trÎ em g¸i d©n téc thiÓu sè h×nh nh− kh«ng ®−îc b×nh ®¼ng. Kho¶ng 70% häc sinh bá häc ë çc x· d©n téc thiÓu

sè lµ trÎ em g¸i4.

Mét khÝa c¹nh quan träng vÒ quyÒn cña nh÷ng trÎ em d©n

téc thiÓu sè lµ ®−îc h−ëng gi¸o dôc b»ng ng«n ng÷ mÑ ®Î cña çc em. Trong ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së

quyÒn con ng−êi, gi¸o dôc song ng÷ ®−îc xem lµ mét khÝa c¹nh

quan träng cña viÖc thùc hiÖn kh«ng ph©n biÖt quyÒn ®−îc ®i häc cña trÎ em. Nhµ n−íc ViÖt Nam ®· c«ng nhËn quyÒn çc

d©n téc thiÓu sè ®−îc h−ëng nÒn gi¸o dôc song ng÷ ngay tõ ®Çu.

Sau khi n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa ra ®êi vµo n¨m 1945,

ChÝnh phñ ViÖt Nam ®−a ngay tiÕng ViÖt vµo tr−êng phæ th«ng

____________ 1, 3. B¸o ço ph¸t triÓn cña Ng©n hµng ThÕ giíi, 2003, tr.52, 54. 2, 4. Xem Liªn hîp quèc ë ViÖt Nam: "§−a nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn

Thiªn niªn kû gÇn h¬n víi ng−êi d©n", B¸o ço môc tiªu ph¸t triÓn Thiªn niªn kû. Hµ Néi, 2002, tr.16, 18.

99 100

vµ ®¹i häc thay thÕ tiÕng Ph¸p ®ang thèng trÞ lóc ®ã. ChØ sau

mét n¨m, HiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña ViÖt Nam quy ®Þnh quyÒn çc d©n téc thiÓu sè ®−îc sö dông tiÕng mÑ ®Î cña hä trong tr−êng

tiÓu häc. QuyÒn nµy ®−îc nhÊn m¹nh trong tÊt c¶ çc lÇn söa

®æi, bæ sung hiÕn ph¸p vÒ sau vµ tõ ®ã tíi nay nh÷ng chÝnh s¸ch c«ng ë ViÖt Nam lu«n ñng hé gi¸o dôc song ng÷ trong çc

tr−êng tiÓu häc. Tuy nhiªn, sù thùc hiÖn chÝnh s¸ch vµ phæ biÕn

ch÷ viÕt cña çc d©n téc thiÓu sè vÉn cßn chËm vµ nhiÒu nghÞ

®Þnh ®· yªu cÇu thùc hiÖn tèt h¬n viÖc gi¸o dôc song ng÷ trong çc vïng d©n téc Ýt ng−êi trong suèt nh÷ng thËp kû võa qua1.

Mét trë ng¹i chÝnh cña viÖc chuyÓn tiÕp vµ nhËn nh÷ng con

em d©n téc thiÓu sè vµo häc çc tr−êng phæ th«ng trung häc c¬

së lµ chÝnh "ch−¬ng tr×nh häc cho trÎ em d©n téc thiÓu sè". MÆc dï mét ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc tiÓu häc chuÈn quèc gia míi cho

trÎ em d©n téc thiÓu sè ®−îc ban hµnh trong n¨m häc 2002-

2003, nh−ng ph¶i ®Õn n¨m häc 2006-2007 míi thùc hiÖn ®−îc ë

tÊt c¶ n¨m líp cña tr−êng tiÓu häc. Nãi çch kh¸c, trÎ em d©n téc thiÓu sè sÏ tiÕp tôc häc theo ch−¬ng tr×nh 120 tuÇn so víi

ch−¬ng tr×nh 165 tuÇn cho häc sinh ng−êi Kinh. Ch−¬ng tr×nh

120 tuÇn chØ cã ba m«n, trong khi ch−¬ng tr×nh 165 tuÇn cã 9 m«n. VÒ sè l−îng bµi häc, trÎ em ng−êi Kinh ®−îc häc 4.801 bµi

trong 5 n¨m häc, trong khi ®ã çc häc sinh d©n téc Ýt ng−êi chØ

nhËn ®−îc 2.160 bµi hay Ýt h¬n 1/2 sè bµi çc em ng−êi Kinh

nhËn ®−îc trong giai ®o¹n tiÓu häc. V× tÊt c¶ çc häc sinh ®ñ tiªu chuÈn vµo häc phæ th«ng c¬ së ph¶i qua kú thi s¸t h¹ch

®−îc chuÈn hãa, nªn kh«ng lÊy g× lµm l¹ r»ng t−¬ng ®èi Ýt çc

____________ 1. Xem Hoµng V¨n SÝt: Gi¸o dôc song ng÷ cho çc d©n téc thiÓu sè ë ViÖt

Nam, LuËn ¸n tiÕn sÜ, Hµ Néi, 11-2001, ch−¬ng 1.

em d©n téc thiÓu sè ®ñ ®iÒu kiÖn vµo çc tr−êng phæ th«ng c¬ së.

Mét nh©n tè quan träng n÷a vÒ viÖc Ýt häc sinh d©n téc thiÓu sè ®−îc vµo cÊp häc nµy v× ®¬n gi¶n lµ thiÕu c¬ së vËt chÊt vµ gi¸o

viªn. §Æc biÖt lµ ë vïng hay çc céng ®ång nghÌo nhÊt, ®−êng

tíi çc tr−êng phæ th«ng c¬ së gÇn nhÊt còng rÊt xa; thiÕu tr−êng líp vµ gi¸o viªn ®ñ tiªu chuÈn. §iÒu nµy l¹i cã ¶nh

h−ëng ®Õn sè nhËp häc thÊp cña nh÷ng nhãm d©n téc thiÓu sè,

nhÊt lµ çc trÎ em g¸i lµ nh÷ng em sÏ ph¶i sèng trong tr−êng

néi tró xa nhµ1.

BÊt æn x· héi

Nh÷ng nhµ nghiªn cøu häc thuËt ®· ®−a ra lý do vÒ sù kh¸c

biÖt s¾c téc ë ViÖt Nam. Tr−íc hÕt cã nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch

quan nh− sù çch biÖt vÒ ®Þa lý cña çc th«n b¶n thiÓu sè, ®Êt

xÊu, thiÕu hÖ thèng thuû lîi, çc ch−¬ng tr×nh t−íi tiªu vµ cÊp

n−íc s¹ch vµ tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy lµm cho çc vïng d©n téc bÞ

thiÖt thßi vÒ kinh tÕ. Hai lµ, còng cã nh÷ng nguyªn nh©n chñ

quan nh− thiÕu hiÓu biÕt vµ kinh nghiÖm trong lµm ¨n n«ng

nghiÖp hiÖu qu¶. Trong mét sè tr−êng hîp, cßn cã thÓ cã nh÷ng

lý do kh¸c trong viÖc çch biÖt çc d©n téc thiÓu sè. Trong cuéc

chiÕn tranh giµnh ®éc lËp, mét sè nhãm d©n téc thiÓu sè ®· céng

t¸c víi ng−êi Ph¸p, ng−êi Mü vµ do ®ã phóc lîi kinh tÕ - x· héi

cña hä cã thÓ kh«ng cao l¾m trong çc ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn

cña ChÝnh phñ2. Ngµy nay, ChÝnh phñ ®ang t¨ng c−êng rÊt

____________ 1. Xem: Gãp ý cña ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc cho b¸o ço kiÓm ®iÓm gi÷a kú

cña UNICEF, Hµ Néi. 2. Xem NguyÔn Minh Quang: "Vai trß cña §¹o Tin lµnh vµ Thiªn chóa

gi¸o trong lÞch sö ®« hé thuéc ®Þa ë ViÖt Nam", Nh÷ng t«n gi¸o ë ViÖt Nam, Nxb. ThÕ giíi, Hµ Néi, 2001.

101 102

m¹nh viÖc hç trî vËt chÊt cho çc d©n téc thiÓu sè th«ng qua

mét sè ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo. Tuy nhiªn, ng−êi ta

vÉn kh«ng râ nh÷ng chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh ngµnh däc

kh«ng cã sù tham gia cña çc d©n téc thiÓu sè nh»m thùc hiÖn

çc quyÒn vµ nhu cÇu cña hä hiÖn nay hiÖu qu¶ nh− thÕ nµo1.

T×nh h×nh x· héi khã kh¨n cña çc d©n téc thiÓu sè lµ mét

trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y nªn sù lén xén ë T©y Nguyªn

trong n¨m 2001. Nh÷ng lén xén t−¬ng tù còng ®· x¶y ra ë ®©y

ba n¨m tr−íc. MÆc dï, nh÷ng vô lén xén nµy ch¾c ch¾n thÓ hiÖn

sù bÊt b×nh cña mét sè ng−êi d©n téc thiÓu sè vÒ cuéc sèng khã

kh¨n, tiÕn bé kinh tÕ - x· héi chËm ch¹p, çn bé ®Þa ph−¬ng

tham nhòng. Çc thµnh phÇn ph¶n çch m¹ng trong mét sè

nhãm d©n téc Ýt ng−êi ®−îc nh÷ng lùc l−îng qu©n sù cña Ph¸p

vµ Hoa Kú ®µo t¹o trong cuéc chiÕn tranh cña Mü ë ViÖt Nam

®· cã thÓ cè t×nh kÝch ®éng vµo sù bÊt b×nh nµy. Nh÷ng chiÕn

l−îc trªn t−¬ng tù nh− viÖc x©y dùng çc gi¸o ph¸i vµ gi¸o héi

t«n gi¸o cùc kú b¶o thñ trong çc nhãm d©n b¶n ®Þa ®· ®−îc sö

dông trong chÝnh s¸ch chèng næi lo¹n ë ch©u Mü Latinh. Nh÷ng

tæ chøc phi chÝnh phñ Mü lµm viÖc ë ViÖt Nam còng nh− tæ chøc

"Ph©n tÝch vµ nghiªn cøu chÝnh s¸ch Oxford Analytical" còng

chia sÎ nh÷ng lo ng¹i nãi trªn nh−ng ®Æt vÊn ®Ò ®ã vµo nh÷ng

triÓn väng tÝch cùc: Xu h−íng chung ë ViÖt Nam vÒ t«n träng

quyÒn con ng−êi lµ tÝch cùc. “MÆc dï kh«ng thÓ phñ nhËn r»ng

®−êng lèi cña ChÝnh phñ lµ kh«ng nh©n nh−îng ®èi víi kÎ ®èi

kh¸ng ®· nhËn diÖn ®−îc, sù quan t©m qu¸ nhiÒu ®èi víi çc

____________ 1. Xem McCarty, Adam: ChÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, hé gia ®×nh, vµ trÎ em

ë ViÖt Nam, Kinh tÕ Mªk«ng, UNICEF ViÖt Nam, Hµ Néi, 2003, tr.66.

ho¹t ®éng chèng ®èi cña çc c¬ quan th«ng tin n−íc ngoµi ®·

lµm cho mäi ng−êi nh×n nhËn mét çch sai lÖch vÒ bøc tranh

chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam1.

____________ 1. Xem Ph©n tÝch Oxford: ViÖt Nam: Thùc tÕ §¶ng Céng s¶n m¹nh

h¬n, 14-7-2003; còng xem dù th¶o th− cña “Quü hßa gi¶i vµ ph¸t triÓn göi cho Th−îng nghÞ sü vµ H¹ nghÞ sü Hoa Kú vÒ “§¹o luËt quyÒn con ng−êi ViÖt Nam”, 2003.

103 104

5. Sù PHô THUéC LÉN NHAU Vµ TÝNH KH¤NG THÓ CHIA C¾T §¦îC CñA QUYÒN

QuyÒn con ng−êi ®−îc dùa trªn quan ®iÓm toµn diÖn vÒ con ng−êi. Sù hoµn thiÖn nh©n phÈm lµ vÎ ®Ñp cña quyÒn con ng−êi. Sù thùc hµnh nh©n phÈm bao gåm c¶ môc tiªu chÝnh trÞ lµ thùc hiÖn çc quyÒn bëi v× tÊt c¶ çc quyÒn ®Òu cã liªn quan tíi nhau. Nh÷ng nguyªn t¾c “phô thuéc lÉn nhau” vµ “tÝnh kh«ng thÓ chia c¾t ®−îc” chøng tá tÝnh toµn diÖn tæng hîp gi÷a çc quyÒn. Çc quyÒn con ng−êi t¨ng c−êng søc m¹nh cho nhau. “TÝnh kh«ng thÓ chia c¾t ®−îc” còng cã nghÜa r»ng sù thùc hiÖn mét quyÒn nµy kh«ng ®−îc lµm ¶nh h−ëng ®Õn sù thùc hiÖn mét quyÒn kh¸c. Nh− mét b¹n ®ång nghiÖp ë UNICEF ®· nãi:

“Nguyªn t¾c kh«ng thÓ chia c¾t ®−îc còng cã nghÜa lµ chóng ta kh«ng chia çc quyÒn hiÖn cã thµnh mét phÇn chóng ta quan t©m, vµ mét phÇn chóng ta kh«ng quan t©m (hay quyÕt ®Þnh sÏ quan t©m sau nµy). Trong thùc tÕ, ®iÒu nµy cã nghÜa lµ chóng ta kh«ng thÓ thùc hiÖn mét quyÒn b»ng çch vi ph¹m mét quyÒn kh¸c. Theo nghÜa nµy, t«i tin r»ng nguyªn t¾c nµy cã nh÷ng t¸c ®éng réng lín h¬n, ®Æc biÖt ë nh÷ng n−íc cã nhiÒu sù can thiÖp cña ChÝnh phñ, ë ®ã tiÕn bé x· héi ®−îc thùc hiÖn cã lÏ ®«i khi th«ng qua sù h−ëng thô nh÷ng quyÒn kh¸c”1.

____________ 1. Detlef Palm: UNICEF New York: Th«ng ®iÖp ®iÖn tö ngµy 1-7-2004.

Sù phô thuéc lÉn nhau vµ tÝnh kh«ng thÓ chia c¾t ®−îc cña

çc quyÒn lµ nh÷ng nguyªn t¾c cña quyÒn con ng−êi. Nh÷ng

nguyªn t¾c nµy ®Æt ra çc vÊn ®Ò gai gãc nhÊt cho viÖc triÓn

khai thùc thi nh÷ng ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn. Nh÷ng hµm ý cã

tÝnh chÊt kh¸i niÖm cña nh÷ng vÊn ®Ò nµy cã thÓ ®−îc gi¶i

quyÕt mét çch dÔ dµng h¬n trong lÜnh vùc ph¸p luËt h¬n lµ

trong viÖc lËp ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn. Ng©n s¸ch vµ nh÷ng

nguån nh©n lùc cho çc ho¹t ®éng ph¸t triÓn rÊt h¹n chÕ, do ®ã

ph¶i lùa chän −u tiªn vµo mét quyÒn nµo ®ã ®−îc xÕp cao h¬n

mét çch râ rµng hay tµng Èn mét sè quyÒn kh¸c "… kh«ng cã

hÖ thèng thø bËc trong çc quyÒn. Tuy nhiªn, do thiÕu nguån

lùc vµ sù rµng buéc vÒ thiÕt chÕ nªn cÇn ph¶i −u tiªn çc hµnh

®éng thùc hiÖn quyÒn. §iÒu nµy th−êng cã nghÜa lµ nh÷ng lùa

chän cña chÝnh s¸ch”1. H¬n n÷a, ý kiÕn cho r»ng çc quyÒn cÇn

®−îc thùc hiÖn g¾n bã mËt thiÕt víi nhau ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò

qu¶n lý nÆng nÒ ®èi víi çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ çc

nhµ lµm ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn. Sù thùc hiÖn ®ång bé çc

ch−¬ng tr×nh liªn ngµnh tæng hîp lµ rÊt khã kh¨n v× th−êng

th−êng bé m¸y nhµ n−íc ®−îc chia theo tõng ngµnh vµ çc

ch−¬ng tr×nh nhµ n−íc theo ngµnh däc phæ biÕn ë nhiÒu n−íc.

Ngoµi ra, v× çc quyÒn kh«ng thÓ chia c¾t ®−îc, cÇn ph¶i cã mét

sù tuyªn truyÒn vËn ®éng vµ biÖn hé m¹nh mÏ trong tr−êng hîp

çc quyÒn bÞ vi ph¹m. §iÒu nµy cã thÓ c¶n trë viÖc thùc hiÖn tèt

nh÷ng ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn vµ cã thÓ t¹o ra bÊt ®ång víi

chÝnh phñ.

____________ 1. Jonsson: Çc tiÕp cËn dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi, tr.37.

105 106

Khung chÝnh s¸ch toµn diÖn vµ sù phô thuéc lÉn nhau cña quyÒn

V× hÖ t− t−ëng x· héi chñ nghÜa ®−îc x©y dùng dùa trªn c¬

së mét çch tiÕp cËn toµn diÖn víi x· héi vµ xu h−íng cña hÖ

thèng hµnh chÝnh nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa lµ “tù nhiªn” −a

thÝch viÖc lËp kÕ ho¹ch dµi h¹n, tæng hîp nªn ViÖt Nam cã mét sè chÝnh s¸ch toµn diÖn ®èi víi sù thùc hiÖn çc lo¹i quyÒn.

HiÖn nay ViÖt Nam cã mét chiÕn l−îc kinh tÕ - x· héi 10 n¨m vµ

mét kÕ ho¹ch kinh tÕ - x· héi 5 n¨m. C¶ hai v¨n kiÖn chÝnh s¸ch nµy rÊt quan träng cho çc ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ vµ

viÖc thùc hiÖn chiÕn l−îc vµ kÕ ho¹ch nµy lu«n lu«n ®−îc §¶ng,

Quèc héi vµ ChÝnh phñ theo dâi, gi¸m s¸t th−êng xuyªn. MÆc

dï nh÷ng kÕ ho¹ch nµy bao gåm nhiÒu môc tiªu ph¸t triÓn x· héi, −u tiªn chÝnh cña çc chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc râ rµng lµ

dµnh cho t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp.

Mét nhãm çc môc tiªu ph¸t triÓn quèc gia v× trÎ em ®−îc

ghi trong Ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng quèc gia v× trÎ em. Trong n¨m 1991, ViÖt Nam th«ng qua Ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng quèc

gia v× trÎ em ®Çu tiªn cña m×nh (B¶ng 2)1. Ch−¬ng tr×nh nµy

gi¶i quyÕt chñ yÕu nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n cña trÎ em vµ ®−îc

bæ sung b»ng çc ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng v× trÎ em cÊp tØnh thµnh ë tÊt c¶ 53 tØnh thµnh vµo cuèi n¨m 1993. M−êi n¨m

sau, mét Ch−¬ng tr×nh v× trÎ em míi giai ®o¹n 2001-2010 ®·

®−îc ®Ò ra (B¶ng 3). Ch−¬ng tr×nh nµy bao gåm çc môc tiªu tõ ch−¬ng tr×nh tr−íc (1991-2000) nh−ng tõ 21 môc tiªu ban

____________ 1. Xem: ChÝnh phñ n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam: Ch−¬ng

tr×nh hµnh ®éng tæng thÓ giai ®o¹n 1991-1995, tr.9.

®Çu (1991-2000) ®· t¨ng lªn 37 môc tiªu, bao gåm mét sè lÜnh

vùc míi vÒ b¶o vÖ trÎ em, th«ng tin truyÒn th«ng vµ vui ch¬i gi¶i trÝ… Sù ph¸t triÓn çc môc tiªu vµ lÜnh vùc ho¹t ®éng cho

thÊy ý thøc vÒ tÝnh phøc t¹p cña çc quyÒn trÎ em còng nh−

nh÷ng vÊn ®Ò x· héi ngµy cµng t¨ng ®èi víi mét sè nhãm trÎ em vµ gia ®×nh ë ViÖt Nam.

B¶ng 2: Nh÷ng môc tiªu cña Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng

quèc gia v× trÎ em giai ®o¹n 1991-2000

Nh÷ng môc tiªu cña Ch−¬ng tr×nh Quèc gia TiÕn bé

n¨m 1991TiÕn bé

n¨m 2000

1. Gi¶m tû lÖ tö vong trÎ em d−íi 1 tuæi xuèng d−íi 30

trªn 1000 trÎ ®−îc sinh ra sèng

46 36,7

2. Gi¶m tû lÖ tö vong trÎ em d−íi 5 tuæi xuèng d−íi

55 trªn 1000 trÎ ®−îc sinh ra sèng

81 42

3. Ýt nhÊt 80% trÎ em d−íi 5 tuæi bÞ tiªu ch¶y dïng

ORS

97

4. Ýt nhÊt 90% trÎ em d−íi 1 tuæi ®−îc tiªm chñng ®Çy

®ñ s¸u lo¹i v¾cxin

95

5. Gi¶m tû lÖ tö vong bµ mÑ cã liªn quan ®Õn thai s¶n

xuèng d−íi 70 trªn 100.000 ca sinh ®Î sèng

110 100

6. Ýt nhÊt 65% phô n÷ sö dông çc ph−¬ng ph¸p tr¸nh

thai hiÖn ®¹i

40

7. Gi¶m tû lÖ suy dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi xuèng

d−íi 30% (c©n so víi tuæi)

51,5 33

8. Gi¶m tû lÖ ®Î nhÑ c©n d−íi 2.500 gr xuèng d−íi

10%

14 8

107 108

Nh÷ng môc tiªu cña Ch−¬ng tr×nh Quèc gia TiÕn bé

n¨m 1991TiÕn bé

n¨m 2000

9. Ýt nhÊt 90% trÎ em d−íi 14 tuæi hoµn thµnh gi¸o dôc

tiÓu häc tr−íc tuæi 15

90

10. 90% trÎ em 14 tuæi häc hÕt líp 3 94

11. Tû lÖ l−u ban ë häc sinh phæ th«ng c¬ së d−íi 5% 13 2,5

12. Ýt nhÊt 14% trÎ em d−íi 3 tuæi ®i nhµ trÎ 12 12

13. Ýt nhÊt 40 % trÎ em tõ 3-5 tuæi ®i häc mÉu gi¸o 32 42

14. Ýt nhÊt 93% ng−êi d©n tõ trªn 15 tuæi biÕt ch÷ 88 94

15. Ýt nhÊt 200.000 ng−êi tham gia ch−¬ng tr×nh xãa

mï ch÷ hµng n¨m

220.000-

280.000

16. 100% sè trÎ em håi h−¬ng ®Òu ®−îc trî cÊp vµ t¸i

hßa nhËp céng ®ång

100

17. Ýt nhÊt 70% trÎ må c«i ®−îc ch¨m sãc t¹i céng

®ång hay çc trung t©m b¶o trî x· héi

70

18. Ýt nhÊt 70% trÎ em tµn tËt ®−îc kiÓm tra søc kháe

®iÒu trÞ vµ phôc håi chøc n¨ng

45

19. Tû lÖ d©n sè ®−îc sö dông n−íc s¹ch (%) 29 52

20. Tû lÖ hé gia ®×nh cã nhµ xÝ hîp vÖ sinh (%) 24 44

21. Ýt nhÊt cã 50% sè quËn, huyÖn vµ tØnh cã trung t©m

vui ch¬i gi¶i trÝ hay nhµ v¨n hãa cho trÎ em

51

B¶ng 3: Môc tiªu cña Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng quèc gia

giai ®o¹n 2001- 2010

Môc tiªu cña Ch−¬ng tr×nh quèc gia TiÕn bé

n¨m 2000

Dù kiÕn

n¨m 2010

1. Gi¶m tû lÖ tö vong trÎ em d−íi 1 tuæi/1.000 trÎ sinh ra sèng 36,7 25

2. Gi¶m tû lÖ tö vong trÎ em d−íi 5 tuæi/1.000 trÎ sinh ra sèng 42 32

3. Ýt nhÊt 95% trÎ em d−íi 1 tuæi ®−îc tiªm phßng

chèng 7 bÖnh cã thÓ phßng tr¸nh ®−îc

95 95

4. Gi¶m tû lÖ tö vong bµ mÑ cã liªn quan ®Õn thai s¶n 100 80

5. Gi¶m tû lÖ suy dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi (träng

l−îng/ tuæi)

33,1 20

6. Gi¶m tû lÖ ®Î nhÑ c©n d−íi 2.500 gr xuèng d−íi 10 % 8 5

7. Tû lÖ trÎ em ®i häc ®óng ®é tuæi 95 99

8. TrÎ em ë ®é tuæi 14 hoµn thµnh tiÓu häc 76 95

9. B¶o ®¶m 80% trÎ em ë hoµn c¶nh ®Æc biÖt khã kh¨n

hoµn thµnh tiÓu häc

80

10. N©ng cao tû lÖ hoµn thµnh phæ th«ng c¬ së 70 75

11. TrÎ em d−íi 3 tuæi ®i nhµ trÎ 42 55

12. TrÎ em tõ 3-5 tuæi ®i häc mÉu gi¸o 85 95

13. Ng−êi d©n ë tuæi 15 vµ trªn 15 ®Òu biÕt ch÷ 94 100

Tû lÖ trÎ em må c«i ®−îc ch¨m sãc

Tû lÖ trÎ em hoµn c¶nh khã kh¨n ®−îc ch¨m sãc

70 100

70

Tû lÖ trÎ em khuyÕt tËt ®−îc ch¨m sãc

- PhÉu thuËt chØnh h×nh cho trÎ em søt m«i, hë hµm Õch

- Phôc håi chøc n¨ng

- Gi¸o dôc t¸i hßa nhËp

80

45

95

70

40

Gi¶m th−¬ng tÝch, tai n¹n trÎ em §Õn møc

tèi thiÓu

109 110

Môc tiªu cña Ch−¬ng tr×nh quèc gia TiÕn bé

n¨m 2000

Dù kiÕn

n¨m 2010

Gi¶m tû lÖ trÎ em sö dông ma tóy 90

Gi¶m tû lÖ trÎ em lang thang

- TrÎ em ¨n xin hoÆc çc em lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn

nguy hiÓm

- TrÎ em lang thang nãi chung ®−îc ch¨m sãc vµ trë vÒ

gia ®×nh

90

70

TrÎ em bÞ x©m h¹i t×nh dôc hay trÎ em bÞ b¸n lµm

m¹i d©m

Gi¶m dÇn

TrÎ em bÞ mua b¸n Gi¶m c¬

b¶n

Gi¶m tû lÖ trÎ em lµm tr¸i ph¸p luËt

- TrÎ em ph¹m träng téi

- TrÎ em lµm tr¸i ph¸p luËt

90

70

Tû lÖ trÎ em cã ®¨ng ký khai sinh 72 90

Tû lÖ d©n n«ng th«n ®−îc sö dông n−íc s¹ch 37 85

Tû lÖ d©n thµnh thÞ ®−îc sö dông n−íc s¹ch 73 90

Tû lÖ hé gia ®×nh n«ng th«n cã thiÕt bÞ vÖ sinh 32 70

Tû lÖ gia ®×nh thµnh thÞ cã thiÕt bÞ vÖ sinh 90

Tû lÖ tr−êng häc cã n−íc s¹ch vµ thiÕt bÞ vÖ sinh 66 100

Tû lÖ thÞ x· vµ thÞ trÊn cã trung t©m gi¶i trÝ cho trÎ em 50 100

Tû lÖ ph−êng/ x· cã s©n ch¬i hîp tiªu chuÈn cho trÎ em 30 50

Sè Ên phÈm cho trÎ em (triÖu) 175 380

Thêi l−îng truyÒn h×nh cho trÎ em (giê) 182,5 182,5

Thêi l−îng ph¸t thanh cho trÎ em (giê) 1.764

Sè tr−êng häc cã ®Çy ®ñ thiÕt bÞ d¹y häc (tr−êng) 9.000 11.400

Mét v¨n kiÖn quan träng kh¸c víi tiÒm n¨ng cã ý nghÜa cho

sù thùc hiÖn nguyªn t¾c quan hÖ qua l¹i gi÷a quyÒn con ng−êi vµ quyÒn trÎ em lµ çc v¨n kiÖn chiÕn l−îc vÒ xãa ®ãi gi¶m

nghÌo. Çc chÝnh phñ ph¶i triÓn khai mét chiÕn l−îc nh− vËy

nÕu hä muèn ®−îc vay vèn cña Ng©n hµng thÕ giíi. ë ViÖt Nam, V¨n kiÖn chiÕn l−îc vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®−îc gäi lµ ChiÕn

l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo, ®−îc triÓn

khai n¨m 2001-2002 trong mét qu¸ tr×nh rÊt cëi më vµ cïng

tham gia gi÷a Ng©n hµng thÕ giíi, ChÝnh phñ ViÖt Nam, çc nhµ tµi trî, çc c¬ quan ph¸t triÓn vµ nh÷ng c¬ quan tham gia

cña chÝnh ®Þa ph−¬ng. Nh÷ng dù th¶o ®Çu tiªn cña ChiÕn l−îc

toµn diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo kh«ng nãi g×

®Õn trÎ em hay çc chÝnh s¸ch x· héi. Song, sù vËn ®éng cña UNICEF vµ çc c¬ quan Liªn hîp quèc, çc ®èi t¸c Liªn hîp

quèc ®· gãp phÇn më réng thªm nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi trong

v¨n kiÖn nµy. §iÒu nµy còng dÉn ®Õn viÖc n©ng cao vÒ kü thuËt cho çc vÊn ®Ò x· héi trong ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng tr−ëng

vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo, còng nh− nªu bËt h¬n n÷a nh÷ng vÊn ®Ò

liªn quan ®Õn trÎ em trong suèt v¨n kiÖn chiÕn l−îc. V¨n kiÖn

hoµn chØnh nµy bao gåm çc môc tiªu chiÕn l−îc chi tiÕt cho viÖc ph©n phèi vµ chÊt l−îng cña nh÷ng dÞch vô cho trÎ em ë çc

lÜnh vùc nh− y tÕ vµ dinh d−ìng trÎ em, n−íc s¹ch vµ m«i

tr−êng, HIV/AIDS, gi¸o dôc vµ phßng tr¸nh tai n¹n th−¬ng tÝch

cho trÎ em. V¨n b¶n cô thÓ liªn quan ®Õn trÎ em cÇn b¶o vÖ ®Æc biÖt còng ®−îc bæ sung. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò ng−êi ch−a thµnh

niªn vµ thanh niªn vÉn kh«ng ®−îc nªu lªn trong v¨n kiÖn vµ

ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo chØ cã chót Ýt “c¬ së quyÒn”. ThÝ dô: V¨n kiÖn thiÕu phÇn nãi vÒ møc

®é tr¸ch nhiÖm trong tr−êng hîp ChÝnh phñ kh«ng thùc hiÖn

111 112

®−îc chiÕn l−îc. Cã mét c¬ chÕ theo dâi cña ChÝnh phñ vµ çc c¬

quan quèc tÕ, nh−ng kh«ng cã mét ph−¬ng s¸ch nµo cho ng−êi nghÌo cã thÓ nªu vÊn ®Ò ChÝnh phñ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm. Çc

ph©n tÝch dùa trªn c¬ së quyÒn cña ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng

tr−ëng vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo ®· c«ng nhËn ph¶i nhÊn m¹nh vµo sù kh«ng ph©n biÖt vµ sù tham gia cña cÊp c¬ së. Tuy

nhiªn, v¨n kiÖn kh«ng ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò b¹o hµnh vµ x©m h¹i

phô n÷ vµ trÎ em, vµ “kh«ng cã g× trong v¨n kiÖn ngô ý vÒ nghÜa

vô cña ChÝnh phñ, theo luËt quyÒn con ng−êi, ph¶i thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p ®−îc ghi trong v¨n kiÖn chiÕn l−îc. Do ®ã, v¨n

kiÖn kh«ng ®Ò cËp nhiÒu ®Õn çc biÖn ph¸p theo dâi vµ lµm thÕ

nµo ®Ó quy tr¸ch nhiÖm nÕu nh÷ng nhiÖm vô nµy kh«ng ®−îc

thùc hiÖn”1.

UNICEF ViÖt Nam tr−íc ®©y còng kh«ng thËt quan t©m

®Õn ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo,

do ®ã sù cã mÆt cña UNICEF trong qu¸ tr×nh nµy yÕu. Ngoµi ra,

h×nh nh− cã mét sù thiÕu hiÓu biÕt vµ ®ång thuËn vÒ ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo thËm chÝ ngay

trong çc c¬ quan Liªn hîp quèc, do ®ã kh«ng cã mét quan ®iÓm

chung cña hÖ thèng Liªn hîp quèc ë ViÖt Nam ®èi víi ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo vÒ ph−¬ng

ph¸p lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi. NhiÒu

tæ chøc song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng còng kh«ng tÝnh ®Õn ph−¬ng

thøc tiÕp cËn lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi mét çch nghiªm tóc, trõ Thôy §iÓn. MÆc dï C¬ quan Ph¸t

____________ 1. Hedlund Thulin, Kristina: "Mét ph©n tÝch dùa trªn nh©n quyÒn vÒ

“ChiÕn l−îc t¨ng tr−ëng vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo tæng hîp” cña ViÖt Nam. Dù th¶o 2030305", Sø qu¸n Thôy §iÓn, Bangkok, 2003.

triÓn quèc tÕ Anh (DFID) vµ C¬ quan ph¸t triÓn quèc tÕ Thôy

Sü (DEZA) cã lµm viÖc vÒ vÊn ®Ò nµy ë cÊp trung −¬ng, sù cam kÕt nµy kh«ng dÔ thÓ hiÖn b»ng mét hµnh ®éng cô thÓ nµo vÒ sù

chÊp thuËn ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn

con ng−êi ®èi víi viÖc lËp ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo cña nh÷ng ®èi t¸c song ph−¬ng ë cÊp

quèc gia.

NÕu muèn nh÷ng ho¹t ®éng chiÕn l−îc xãa ®ãi gi¶m nghÌo

®−îc dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi nhiÒu h¬n, UNICEF cÇn

ph¶i lµm viÖc nhiÒu h¬n n÷a vÒ vÊn ®Ò nµy víi Ng©n hµng ThÕ

giíi ë cÊp trung −¬ng còng nh− ë cÊp quèc gia vµ ph−¬ng thøc

lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ph¶i trë thµnh

mét tiªu chuÈn chung vÒ lËp ch−¬ng tr×nh cho tÊt c¶ çc c¬ quan

Liªn hîp quèc. Qu¸ tr×nh c¶i tæ Liªn hîp quèc, nhÊt lµ nh÷ng cè

g¾ng ®Ó lµm hµi hoµ vµ ®¬n gi¶n hãa nh÷ng thñ tôc cã thÓ lµ

mét c¬ héi ®Ó thóc ®Èy ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn

quyÒn con ng−êi ®Ó lËp ch−¬ng tr×nh trong hÖ thèng Liªn hîp

quèc nãi chung.

TÝnh kh«ng thÓ chia c¾t vµ dÔ tæn th−¬ng cña quyÒn

Nh− trªn ®· nhÊn m¹nh, theo nguyªn t¾c kh«ng thÓ chia c¾t ®−îc chóng ta kh«ng thÓ tr× ho·n mét quyÒn ®Ó thùc hiÖn

nh÷ng quyÒn hay quyÒn lîi kh¸c. Tuy nhiªn, nguyªn t¾c nµy ®·

®−îc bµn th¶o vµ tranh luËn ë ViÖt Nam nh− ®−îc tr×nh bµy t¹i Ch−¬ng 4. Nh÷ng quyÒn cña mét nhãm d©n c− nµo ®ã cã thÓ bÞ

tr× ho·n, nÕu ng−êi ta thÊy r»ng ®iÒu ®ã lµ v× quyÒn lîi cao h¬n

cña Nhµ n−íc. Mét vÝ dô lµ sù çch ly nh÷ng ng−êi tiªm chÝch

ma tóy vµ g¸i m¹i d©m chuyªn nghiÖp trong çc tr¹i ®Ó b¶o vÖ

113 114

quyÒn ®−îc ch¨m sãc søc kháe cña ng−êi d©n khái sù ®e däa

l©y nhiÔm HIV/AIDS. Mét vÝ dô n÷a lµ mét quyÕt ®Þnh ®−îc ban hµnh th¸ng 8-2003 cña ChÝnh phñ tËp trung tÊt c¶ “nh÷ng

ng−êi lang thang, ¨n xin, trÎ em ®i t×m viÖc” vµo çc trung t©m

b¶o trî x· héi tr−íc SEAGAMES, mét sù kiÖn thÓ thao lín trong khu vùc ®−îc tæ chøc t¹i ViÖt Nam trong th¸ng 12-20031.

§ång thêi, nh÷ng ®Ò nghÞ vÒ thùc hiÖn quyÕt ®Þnh nµy râ rµng

®−îc xuÊt ph¸t tõ tinh thÇn muèn c¶i thiÖn t×nh h×nh trÎ em

®−êng phè th«ng qua viÖc ®Èy m¹nh çc ch−¬ng tr×nh t¸i hßa nhËp céng ®ång vµ sù ch¨m sãc thay thÕ ®èi víi trÎ em. ChÝnh

phñ cè g¾ng t×m “nh÷ng biÖn ph¸p phï hîp” ®èi víi trÎ em vµ

ng−êi lín trªn c¬ së ph©n tÝch tõng tr−êng hîp, “khuyÕn khÝch

çc gia ®×nh cã ®iÒu kiÖn nhËn vµ ch¨m sãc nh÷ng ng−êi nµy t¹i gia ®×nh” vµ ®Ò cao "çc m« h×nh b¶o trî vµ ch¨m sãc trÎ må

c«i” nh»m môc tiªu “t¹o ra sù thay ®æi ý thøc trong céng ®ång

vµ x· héi”. Do vËy, quyÕt ®Þnh nµy chøng tá trong t×nh h×nh hiÖn nay, nh÷ng quyÒn c«ng d©n cã thÓ bÞ t¹m ch−a thùc hiÖn

®Ó t«n lªn h×nh ¶nh tÝch cùc cña ViÖt Nam ®èi víi du kh¸ch

quèc tÕ. Nh−ng ®ång thêi râ rµng lµ çc nhµ chøc tr¸ch cã

liªn quan ®Òu quyÕt t©m b¶o vÖ mét sè quyÒn cña trÎ em kh«ng cã ng−êi ch¨m sãc ban ®Çu. CÇn ph¶i ghi nhËn r»ng

b¸o chÝ ViÖt Nam còng tranh luËn vÒ quyÕt ®Þnh nµy, b¶n

th©n sù lªn tiÕng cña çc ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng

còng thÓ hiÖn sù tù do hãa nhiÒu h¬n cña giíi b¸o chÝ vµ sù quan t©m ngµy cµng t¨ng ®èi víi çc quyÒn vµ phóc lîi cña trÎ

em trong ®êi sèng céng ®ång.

____________ 1. Xem: Bé Lao ®éng – Th−¬ng binh vµ X· héi: QuyÕt ®Þnh sè

2886/L§TBXH, BTXA, Hµ Néi, 22-8-2003.

Mét nhãm trÎ em vµ thanh thiÕu niªn kh¸c nh− nh÷ng em

bÞ ¶nh h−ëng vµ nhiÔm HIV/AIDS còng kh«ng ®−îc h−ëng ®Çy ®ñ sù thùc hiÖn phæ cËp çc quyÒn cña trÎ em. ë ViÖt Nam,

quan ®iÓm tr−íc ®©y cña ChÝnh phñ ®èi víi HIV/AIDS nãi

chung lµ coi bÖnh nµy nh− “mét tÖ n¹n x· héi”. ChÝnh s¸ch vÒ “tÖ n¹n x· héi” ®−îc ®Ò ra tõ n¨m 1993 víi viÖc ban hµnh hai

nghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ nh»m ng¨n chÆn sù l©y lan cña n¹n

dÞch HIV. QuyÕt ®Þnh sè 5 ngµy 29-1-1993 vÒ phßng chèng m¹i

d©m ghi râ:

“M¹i d©m lµ mét tÖ n¹n x· héi ë n−íc ta. TÖ n¹n nµy ®·

®−îc thanh to¸n c¬ b¶n sau khi miÒn B¾c vµ miÒn Nam ®−îc

hoµn toµn gi¶i phãng, nh−ng nã l¹i næi lªn nh÷ng n¨m gÇn ®©y,

lµm b¨ng ho¹i ®¹o ®øc vµ thuÇn phong mü tôc cña ®Êt n−íc, lµm tæn h¹i ®Õn ®êi sèng kinh tÕ-x· héi, trËt tù x· héi, vµ h¬n

n÷a, lµm l©y lan AIDS, dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng ®èi víi nßi gièng".

QuyÕt ®Þnh sè 06 vÒ phßng chèng ma tóy còng ban hµnh n¨m ®ã cã viÕt:

“TÖ n¹n x· héi nµy ®i ng−îc víi truyÒn thèng ®¹o ®øc cña

®Êt n−íc, g©y ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ

nguy h¹i ®Õn søc kháe cña mét bé phËn nh©n d©n, lµm tæn h¹i ®Õn nßi gièng víi nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng ®èi víi çc thÕ

hÖ t−¬ng lai. §©y lµ mèi lo ng¹i tr¨n trë lín ®èi víi toµn bé x·

héi. Chóng ta ph¶i quyÕt t©m chèng l¹i tÖ n¹n x· héi nµy th«ng

qua çc ®ît tuyªn truyÒn, çc biÖn ph¸p gi¸o dôc, kinh tÕ, hµnh chÝnh vµ h×nh sù”.

HËu qu¶ cña çch tiÕp cËn “tÖ n¹n x· héi” lµ ng−êi cã HIV

th−êng bÞ bªu xÊu vµ cã nguy c¬ bÞ mÊt quyÒn tù do, nhÊt lµ

115 116

tr−êng hîp nh÷ng ng−êi nghiÖn ma tóy vµ g¸i m¹i d©m. MÆc dï

trong chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ cã nãi ®Õn sù gi¸o dôc vµ phßng

ngõa, biÖn ph¸p bao trïm vÉn lµ trõng ph¹t. GÇn ®©y, ChÝnh

phñ míi ban hµnh quyÕt ®Þnh cho phÐp chÝnh quyÒn cÊp huyÖn

®−a nh÷ng ng−êi nghiÖn ma tóy trªn 12 tuæi ®i ch÷a trÞ b¾t

buéc trong 2 n¨m (2002). Mét vµi tuÇn sau, ñy ban nh©n d©n

Thµnh phè Hå ChÝ Minh ra quyÕt ®Þnh ®−a tÊt c¶ 20.000 ng−êi

nghiÖn ma tóy vµ 3.000 g¸i m¹i d©m vµo çc tr¹i cai nghiÖn vµ

phôc håi nh©n phÈm vµo cuèi n¨m1. Theo sè liÖu cña Bé Lao

®éng - Th−¬ng binh vµ X· héi, ChÝnh phñ ViÖt Nam hiÖn ®ang

qu¶n lý 71 trung t©m cho nh÷ng ng−êi nghiÖn ma tóy vµ g¸i

m¹i d©m. Nh÷ng trung t©m nµy ®Òu ®−îc çc Së Lao ®éng –

Th−¬ng binh vµ X· héi ®iÒu hµnh. Ngoµi ra, §oµn Thanh niªn

Céng s¶n t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh qu¶n lý 7 trung t©m vµ

§oµn Thanh niªn Céng s¶n t¹i Hµ Néi qu¶n lý mét trung t©m.

Môc ®Ých cña çc trung t©m nµy lµ ch÷a trÞ cho ng−êi nghiÖn vµ

dËy nghÒ. MÆc dï ChÝnh phñ kh«ng cã nh÷ng c¬ së ®Æc biÖt cho

nh÷ng ng−êi cã HIV, nh−ng mét vµi c¬ së thùc tÕ lµ nh»m çch

ly nh÷ng ng−êi cã HIV d−¬ng tÝnh. “Cã Ýt nhÊt mét c¬ së gi÷

nh÷ng ng−êi bÞ nghiÖn mµ t¸c gi¶ ®· ®i th¨m tr−íc ®©y thùc tÕ

lµ mét trung t©m kiÓm dÞch cho nh÷ng ng−êi cã HIV/AIDS…”2

Vµ: “HÇu hÕt çc quan chøc ®Òu nãi r»ng t×nh tr¹ng huyÕt

____________ 1. C«ng v¨n sè 1488/KH-UB cña Uû ban nh©n d©n Thµnh phè Hå

ChÝ Minh. 2. Uhrig, Jamie: "Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ®¹o ®øc vµ quyÒn con ng−êi liªn quan

®Õn viÖc thùc hiÖn çc ch−¬ng tr×nh phßng HIV/AIDS vµ ch¨m sãc trong çc trung t©m t¹m gi÷ nh÷ng ng−êi sö dông ma tóy vµ g¸i m¹i d©m ë ViÖt Nam", Hµ Néi, th¸ng 9-2002, tr.3.

thanh HIV kh«ng ph¶i lµ mét nh©n tè quyÕt ®Þnh xem mét g¸i

m¹i d©m cã thÓ bÞ gi÷ hoÆc bÞ gi÷ bao l©u, nh−ng còng cã nhiÒu

th«ng tin kh¸c vÒ g¸i m¹i d©m do c¬ së cung cÊp”1.

Trong çc c¬ së ®ã cã c¶ trÎ em vµ ng−êi ch−a thµnh niªn. Sè nµy cã thÓ Ýt, nh−ng kh«ng cã sè liÖu cô thÓ. Cã mét sè ng−êi m¹i

d©m ch−a thµnh niªn hay nghiÖn ma tóy tõ 16-18 tuæi nh−ng

kh«ng ®−îc LuËt B¶o vÖ vµ Ch¨m sãc trÎ em b¶o vÖ, v× theo luËt nµy trÎ em lµ nh÷ng ng−êi d−íi 16 tuæi. Mét nhãm n÷a lµ çc em

nhá sèng trong tr¹i víi mÑ. “TrÎ må c«i cã mÑ bÞ nhiÔm HIV ®−îc

gi÷ Ýt nhÊt t¹i mét c¬ së”. QuyÒn cña nh÷ng ng−êi bÞ gi÷, ng−êi

lín, ng−êi ch−a thµnh niªn vµ trÎ em kh«ng ®−îc t«n träng. XÐt nghiÖm HIV lµ b¾t buéc vµ kÕt qu¶ chØ ®−îc th«ng b¸o khi ng−êi

bÞ gi÷ rêi tr¹i. Nh÷ng kÕt qu¶ nµy cã thÓ kh«ng ®−îc tiÕt lé cho

gia ®×nh vµ çc nhµ cÇm quyÒn ®Þa ph−¬ng nÕu kh«ng cã sù ®ång

ý cña ng−êi bÞ nhiÔm. Trong çc trung t©m nµy, kh«ng cã t− vÊn hoÆc ch¨m sãc cho ng−êi bÞ nhiÔm2.

MÆc dï sè trÎ em (d−íi 18 tuæi) cã HIV ë çc trung t©m cã

thÓ kh«ng nhiÒu, con sè chung vÒ trÎ em bÞ nhiÔm hay ¶nh

h−ëng cña bÖnh nµy ®· lªn cao mét çch ®¸ng lo ng¹i. Mét nghiªn cøu gÇn ®©y cña UNICEF ®· −íc tÝnh cã kho¶ng trªn

283.000 trÎ em bÞ ¶nh h−ëng cña HIV/AIDS ë ViÖt Nam. Con sè

nµy bao gåm trªn 263.000 trÎ em sèng víi cha mÑ cã HIV d−¬ng tÝnh vµ 19.200 em bÞ ¶nh h−ëng bëi lo¹i virut nµy3. Nh÷ng trÎ

em nµy th−êng bÞ ph©n biÖt ®èi xö. §a sè çc em kh«ng ®−îc

____________ 1. Uhrig, Jamie: S®d, tr.3. 2. Website cña Bé Tµi chÝnh, Hµ Néi, 2003. 3. Xem: UNICEF ViÖt Nam/Bé Lao ®éng - Th−¬ng binh vµ X· héi: Tæng

quan vÒ trÎ em bÞ nhiÔm vµ ¶nh h−ëng bëi HIV/AIDS ë ViÖt Nam, Hµ Néi, 2002.

117 118

®Õn tr−êng v× bÞ tõ chèi, bÞ çc c¬ së y tÕ kh«ng nhËn, bÞ çc em

kh¸c b¾t n¹t vµ bÞ ng−êi lín vµ céng ®ång xa l¸nh.

Çc c¬ quan Liªn hîp quèc vµ çc tæ chøc quèc tÕ ®· cè g¾ng

thuyÕt phôc ChÝnh phñ bá quan ®iÓm “tÖ n¹n x· héi”. Nh÷ng

quyÕt ®Þnh vµ ph¸t biÓu chÝnh thøc gÇn ®©y còng tr¸nh dïng

thuËt ng÷ nµy1. Còng vÒ tr−êng hîp trÎ em, Bé Lao ®éng – Th−¬ng binh vµ X· héi ®ang rµ so¸t l¹i chÝnh s¸ch chung vÒ

ch¨m sãc t¹i c¬ së vµ ®ang nghiªn cøu chuyÓn sang m« h×nh

ch¨m sãc t¹i céng ®ång. C¶ hai viÖc nµy ®Òu ®−îc triÓn khai rÊt tèt. NÕu khuynh h−íng nµy ®−îc ®Ò cao trong çc chÝnh s¸ch

cña ChÝnh phñ, nã sÏ gãp phÇn chèng l¹i sù ph©n biÖt ®èi xö ®èi

víi trÎ em vµ ng−êi lín bÞ nhiÔm hay ¶nh h−ëng bëi HIV/AIDS,

vµ vÒ l©u dµi, sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ngµy cµng tèt ®Ó hä cã mét cuéc sèng b×nh ®¼ng. Ngoµi ra, LuËt B¶o vÖ, Ch¨m sãc vµ Gi¸o dôc

trÎ em ®−îc söa ®æi, bæ sung vµo n¨m 2004. BiÖn ph¸p nµy ch¾c

ch¾n sÏ cñng cè sù ch¨m sãc vµ b¶o vÖ trÎ em vµ ng−êi ch−a

thµnh niªn cã HIV/AIDS, nghiÖn ma tóy hay bÞ bãc lét t×nh dôc ®Ó kinh doanh m¹i d©m.

MÆc dï ®· ®¹t ®−îc mét sè thµnh tÝch trong viÖc c«ng nhËn

quyÒn trÎ em ë ViÖt Nam, nh÷ng thÝ dô nµy ®· minh häa tÝnh

dÔ bÞ vi ph¹m cña quyÒn vµ nh÷ng h¹n chÕ ®èi víi nguyªn t¾c “quyÒn kh«ng thÓ bÞ chia c¾t”. C©u hái ®Æt ra lµ ph¶i lµm thÕ

nµo tr−íc t×nh h×nh nµy? Th«ng th−êng, nh÷ng c©u tr¶ lêi cho

viÖc t¹m kh«ng thùc hiÖn mét phÇn çc quyÒn cña mét nhãm

____________ 1. Xem: "HIV/AIDS: Gi¶m nguy c¬ ®èi víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ xãa ®ãi

gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam". Tuyªn bè cña Céng ®ång çc ®èi t¸c liªn quan, Cuéc häp gi÷a kú cña nhãm t− vÊn, 19 ®Õn 21-6-2003 t¹i Sapa, ViÖt Nam.

ng−êi lµ sù ho¹t ®éng ngo¹i giao nhÑ nhµng hay vËn ®éng c«ng

khai. C¶ hai chiÕn l−îc nµy ®Òu rÊt khã, tuy nhiªn kh«ng ph¶i lµ kh«ng thùc hiÖn ®−îc ë ViÖt Nam cho dï sù ph©n chia quyÒn

lùc cña Nhµ n−íc cßn h¹n chÕ.

119 120

6. Sù THAM GIA Vµ t¨ng c−êng quyÒn n¨ng

Sù tham gia lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n cña ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi. UNICEF vµ çc tæ

chøc kh¸c còng chØ b¾t ®Çu hiÓu kh¸i niÖm nµy khi nãi ®Õn sù

tham gia cña trÎ em1. MÆc dï kh¸i niÖm “tuæi th¬” ®ang thay

®æi trªn thÕ giíi do C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em, trÎ em vÉn ch−a ¶nh h−ëng ®Õn çch sèng cña ng−êi lín vµ sù vËn hµnh cña x·

héi. Theo nghÜa nµy, tÊt c¶ çc x· héi trªn thÕ giíi ®Òu ch−a

thùc hiÖn ®−îc sù tham gia cña trÎ em. Trong bèi c¶nh nµy, “kh¶ n¨ng lu«n lu«n ph¸t triÓn” cña trÎ em ®Ó tham gia cÇn

ph¶i ®−îc nghiªn cøu chi tiÕt h¬n vµ kh¸i niÖm “s¾p xÕp” cÇn

ph¶i ®−îc lµm s¸ng tá h¬n.

ë ViÖt Nam, truyÒn thèng nu«i con tËp trung chñ yÕu quanh viÖc ®¶m b¶o ¨n häc cho con çi. C¶ cha mÑ vµ con çi

®Òu kh«ng quen th¶o luËn nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan tíi nhau, mµ

cha mÑ th−êng còng kh«ng nghe ý kiÕn cña con çi. Cho ®Õn

b©y giê, gia ®×nh vÉn cã xu h−íng qu¸ − b¶o vÖ con çi h¬n lµ khuyÕn khÝch çc em tù quyÕt ®Þnh, tù lµm vµ rót ra kinh

____________ 1. Xem: Henk van Beers: Sù tham gia cña trÎ em. Kinh nghiÖm trong x©y

dùng n¨ng lùc vµ ®µo t¹o, Tæ chøc cøu trî trÎ em cña Thôy §iÓn, 2002; Hart, Roger A.: Sù tham gia cña trÎ em, UNICEF, Earth Scan, London, 1997.

nghiÖm cho b¶n th©n. ë mét sè gia ®×nh cã häc thøc, cha mÑ

l¾ng nghe ý kiÕn cña con çi vµ ®«i khi ®Ó con çi tù quyÕt ®Þnh. Tuy nhiªn, ®Ó thay ®æi nh÷ng tËp tôc v¨n hãa l©u ®êi Êy nh»m

më réng çc c¬ héi cho trÎ em tham gia vµo c«ng viÖc gia ®×nh,

nhµ tr−êng vµ céng ®ång cÇn ph¶i cã thêi gian. Do ®ã, tiÕn bé vÒ nguyªn t¾c tham gia vµ trao quyÒn chËm h¬n so víi lÜnh vùc

phæ cËp vµ gi÷ nguyªn tÝnh tæng thÓ cña quyÒn.

Sù tiÕn bé vÒ sù tham gia cña trÎ em ch¾c ch¾n cã liªn quan

®Õn tiÕn bé chung vÒ sù tham gia cña c«ng d©n ë ViÖt Nam. HiÖn nay, cµng ngµy cµng cã nhiÒu c¬ héi cho sù tham gia cña

cÊp c¬ së vµ çc ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng ë ViÖt Nam. Ng−êi ta

®· më ra nhiÒu c¬ héi ®Ó hç trî vµ x©y dùng n¨ng lùc nh»m

gióp céng ®ång tham gia vµ phï hîp nhiÒu h¬n n÷a víi nh÷ng tæ chøc quÇn chóng ®ang xuÊt hiÖn. Ch−¬ng sau xem xÐt nh÷ng

kh¶ n¨ng tiÕp cËn th«ng tin cho ng−êi lín vµ trÎ em ë ViÖt Nam

còng nh− çc c¬ héi ®Ó céng ®ång vµ trÎ em tham gia ë gia ®×nh

vµ ë tr−êng.

Th«ng tin vµ truyÒn th«ng

Mét ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt c¬ b¶n ®Ó t¹o quyÒn n¨ng vµ sù

tham gia cña c«ng d©n lµ tiÕp cËn th«ng tin. TiÕp cËn th«ng tin

lµ b−íc ®Çu t¹o ý thøc vÒ quyÒn trÎ em trong çc nhµ l·nh ®¹o

vµ quÇn chóng nh©n d©n. MÆc dï viÖc n©ng cao ý thøc qua

th«ng tin, gi¸o dôc vµ truyÒn th«ng còng nh− truyÒn th«ng thay

®æi hµnh vi ®ang ngµy cµng quan träng ë ViÖt Nam, nh÷ng

chiÕn l−îc vµ can thiÖp hiÖn nay ®Òu kh«ng hiÖu qu¶ l¾m.

NhiÒu kh¶o s¸t, nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ ®· chøng minh r»ng

çch tuyªn truyÒn theo truyÒn thèng kh«ng t¹o ra ®−îc mét t¸c

121 122

®éng m¹nh mÏ ®èi víi ý thøc, sù suy nghÜ hay th¸i ®é cña c«ng

chóng1. T− t−ëng truyÒn thèng coi c«ng d©n ViÖt Nam nh− mét

bé phËn cña mét giai cÊp hay mét tËp thÓ, vµ do ®ã, truyÒn

th«ng tËp trung vµo tËp thÓ quÇn chóng cña “giai cÊp c«ng

nh©n” “phô n÷”, v.v.. Quan ®iÓm nµy cã xu h−íng ®¸nh gi¸ thÊp

nh÷ng sù kh¸c nhau vÒ hµnh vi truyÒn th«ng vµ th«ng tin trong

nh©n d©n vµ trong çc nhãm d©n c− kh¸c nhau. Ng−îc l¹i,

nh÷ng kü thuËt tiÕp thÞ x· héi hiÖn ®¹i ®ang ph¸t triÓn vµ göi

çc th«ng ®iÖp tïy theo tÝnh çch ®Æc tr−ng cô thÓ cña ng−êi

nghe vµ do ®ã nªu bËt sù kh¸c nhau cña nh÷ng ®èi t−îng trong

chiÕn l−îc truyÒn th«ng vµ nghiªn cøu kh¸n gi¶. Do ®ã, sù c¶i

çch nh÷ng ph−¬ng thøc th«ng tin vµ truyÒn th«ng truyÒn

thèng ë ViÖt Nam cÇn ph¶i tr¶i qua mét qu¸ tr×nh c«ng nhËn

r»ng cã nhiÒu ®èi t−îng kh¸c nhau ®èi víi nh÷ng nhu cÇu vµ

hµnh vi mang tÝnh ç nh©n kh¸c nhau. Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn

truyÒn th«ng nh− vËy ch−a ®−îc x©y dùng ë ViÖt Nam vµ cÇn

ph¶i ®−îc x©y dùng trªn nh÷ng m« h×nh kh¸i niÖm trong khoa

häc hµnh vi, nghiªn cøu x· héi, lý thuyÕt thuyÕt phôc vµ tiÕp

thÞ x· héi ®Ó thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu thùc tiÔn.

Cã 15 tê b¸o xuÊt b¶n riªng cho trÎ em2. HÇu hÕt 635 tê b¸o vµ t¹p chÝ ë ViÖt Nam ®Òu cã nh÷ng cét b¸o dµnh riªng cho trÎ

____________ 1. UNICEF: Ph©n tÝch t×nh h×nh vÒ truyÒn th«ng y tÕ ë ViÖt Nam, Hµ Néi,

2002; Laverack, Glen: Th«ng tin, truyÒn th«ng, gi¸o dôc cã hiÖu qu¶ ë ViÖt Nam, Hµ Néi, 2002.

2. §iÒu 2, NghÞ ®Þnh 67/1999/ND-CP. Xem: Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam: VÞ thÕ vµ sù thùc hiÖn c«ng tr×nh vÒ quyÒn trÎ em ë ViÖt Nam – B¸o ço cËp nhËt vÒ thùc hiÖn C«ng −íc vÒ QuyÒn trÎ em, Hµ Néi, 2002, tr.51.

em. HiÖn nay ch−a cã sè liÖu vÒ diÖn bao phñ cña ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng cho trÎ em vµ sù chÊp nhËn cho trÎ em cã b¸o riªng. MÆc dï trÎ em ®−îc tiÕp cËn çc ph−¬ng tiÖn th«ng tin th©n thiÖn víi trÎ em, sù tham gia cña çc em vµo viÖc lµm b¸o còng chØ míi b¾t ®Çu. H¬n n÷a, thËm chÝ khi trÎ em ®−îc tiÕp cËn çc ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng quèc gia, ng−êi lín vÉn ®ãng vai trß h−íng dÉn trong viÖc x©y dùng çc néi dung vµ ho¹t ®éng. Theo ®óng tinh thÇn cña C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em, cÇn ph¶i nç lùc nhiÒu h¬n n÷a nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho trÎ em vµ thanh niªn trao ®æi tho¶i m¸i h¬n nh÷ng quan ®iÓm cña hä víi nh÷ng ng−êi kh¸c.

Sù tham gia

MÆc dï nh÷ng cuéc th¶o luËn vÒ çc h×nh thøc th«ng tin vµ truyÒn th«ng míi chØ b¾t ®Çu, vÊn ®Ò tham gia lu«n lu«n lµ mét ®Ò tµi trong qu¸ tr×nh “®æi míi” tõ n¨m 1986. §¹i héi §¶ng lÇn thø VI ®· ghi nhËn:

“§èi víi nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÓ cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng cña nh©n d©n trong n−íc, ë çc ®Þa ph−¬ng kh¸c nhau còng nh− ë çc ®¬n vÞ c¬ së, çc tæ chøc §¶ng vµ c¬ quan hµnh chÝnh ph¶i tæ chøc lÊy ý kiÕn cña d©n tr−íc khi quyÕt ®Þnh. “D©n biÕt, d©n lµm, d©n bµn, d©n kiÓm tra”, ®ã lµ ph−¬ng ph¸p lµm viÖc th−êng nhËt cña x· héi, ph−¬ng ph¸p nµy thùc hiÖn hÖ thèng b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng ®−îc qu¶n lý çc c«ng viÖc cña Nhµ n−íc”1.

____________ 1. Monroy, Guillermo: Khu«n khæ thiÕt chÕ cho ph−¬ng ph¸p lµm ch−¬ng

tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ë ViÖt Nam, Hµ Néi, London, tr. 51 (Dù th¶o lÇn thø nhÊt).

123 124

Sù tham gia cña céng ®ång

TÝnh chÊt cña “sù tham gia” ë ViÖt Nam kh«ng ®−îc x¸c

®Þnh râ rÖt vµ cã thÓ cã nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. VÝ dô, sù

tham gia cã thÓ cã nghÜa lµ céng ®ång ®ãng gãp tµi chÝnh, cã thÓ

lµ ph¶i gãp c«ng lao ®éng hay tù nguyÖn ®ãng gãp vµo viÖc

quyÕt ®Þnh, thùc hiÖn vµ b¶o qu¶n. ThÝ dô nh− trong n¨m 1998,

UNICEF ghi nhËn: “HÇu hÕt, sù tham gia cña cha mÑ vµ céng

®ång vµo gi¸o dôc th−êng theo mét m« h×nh truyÒn thèng: ®ãng

tiÒn, x©y dùng vµ b¶o qu¶n çc c¬ së mÇm non vµ tiÓu häc. MÆc

dï nh÷ng nç lùc nµy lµ quan träng, chóng vÉn kh«ng ®¸p øng

®−îc mét çch hiÖu qu¶ nh÷ng yªu cÇu gi¸o dôc cña ng−êi

nghÌo, çc cha mÑ häc sinh bÞ thiÖt thßi vµ trÎ em”1.

Trong nhiÒu n¨m, §¶ng Céng s¶n tiÕp tôc ®Ò cao vµ khuyÕn

khÝch sù tham gia cña çc cÊp c¬ së vµ sù thÓ hiÖn quan träng

nhÊt cña chÝnh s¸ch nµy lµ NghÞ ®Þnh vÒ Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së

n¨m 1998. NghÞ ®Þnh nµy thóc ®Èy sù theo dâi, gi¸m s¸t, th¶o

luËn, tham kh¶o ý kiÕn, minh b¹ch, tham gia ë cÊp c¬ së vµ x¸c

®Þnh tÝnh chÊt cña sù tham gia cña céng ®ång ë bèn lÜnh vùc:

1. Ng−êi d©n ph¶i ®−îc th«ng tin vÒ nh÷ng thay ®æi, söa ®æi

vµ bæ sung trong çc lÜnh vùc nh− ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch, thñ

tôc hµnh chÝnh; chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Þa

ph−¬ng, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt; kÕ ho¹ch ng©n s¸ch vµ chi tiªu;

çc ch−¬ng tr×nh do nhµ n−íc hay çc tæ chøc kh¸c tµi trî vµ çc

ch−¬ng tr×nh cho vay xãa ®ãi gi¶m nghÌo.

____________ 1. UNICEF ViÖt Nam: B¸o ço th−êng niªn n¨m 1998, tr. 18.

2. Ng−êi d©n ®−îc th¶o luËn vµ trùc tiÕp quyÕt ®Þnh viÖc

®ãng gãp cña hä vµo ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng; h×nh thµnh çc quy

t¾c; thµnh lËp vµ gi¸m s¸t viÖc qu¶n lý quü tÝn dông nh©n d©n.

3. Ng−êi d©n ®−îc th¶o luËn vµ ®−îc tham kh¶o ý kiÕn

tr−íc khi chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng quyÕt ®Þnh dù th¶o kÕ ho¹ch

ph¸t triÓn kinh tÕ; tham kh¶o kÕ ho¹ch sö dông ®Êt; dù th¶o kÕ

ho¹ch thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh quèc gia vÒ m«i tr−êng vµ n−íc

s¹ch vµ çc ch−¬ng tr×nh kh¸c.

4. Ng−êi d©n ®−îc theo dâi, gi¸m s¸t çc ho¹t ®éng cña Héi

®ång nh©n d©n; thùc hiÖn nghÞ quyÕt cña Héi ®ång vµ quyÕt

®Þnh cña Uû ban nh©n d©n; gi¶i quyÕt çc khiÕu n¹i, sö dông

®Êt vµ chi tiªu.

Cã mét sè quyÕt ®Þnh cña §¶ng vµ ChÝnh phñ nhÊn m¹nh

tÇm quan träng cña sù tham gia cña céng ®ång vµo sù ph¸t

triÓn x· héi; quyÕt ®Þnh gÇn ®©y nhÊt lµ NghÞ ®Þnh sè 79 ban

hµnh th¸ng 7-2003. Sù thóc ®Èy liªn tôc cña çc nhµ chøc tr¸ch

cÊp cao ®èi víi viÖc thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së thÓ hiÖn

sù tiÕn bé chËm trÔ vµ sù ngÇn ng¹i, do dù cña çc c¬ quan nhµ

n−íc ®èi víi sù tham gia cña ng−êi d©n. Mét b¶n b¸o ço vÒ

ph©n cÊp qu¶n lý nhÊn m¹nh:

“MÆc dï çc cÊp l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng (thËm chÝ l·nh ®¹o

céng ®ång) cã thÓ lªn tiÕng hç trî viÖc lµm kÕ ho¹ch cã sù tham

gia cña céng ®ång, nh−ng hä cã thÓ kh«ng ®ång ý gi¶m sù gi¸m

s¸t (cã giíi h¹n) cña hä ®èi víi sù ph©n bæ nguån lùc vµ ra quyÕt

®Þnh. §iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng khi nh÷ng c¶i çch ®−îc ®Ò xuÊt

liªn quan ®Õn mét qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch ph©n cÊp qu¶n lý ch−a

125 126

®−îc thÝ ®iÓm vµ cã thÓ lµm cho çc cÊp l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng bÞ

cÊp trªn phª b×nh do viÖc lËp kÕ ho¹ch kh«ng hiÖu qu¶ hay thùc

hiÖn kh«ng hiÖu qu¶ nh÷ng nhiÖm vô cña cÊp cao h¬n"1.

§ång thêi, yªu cÇu cña c«ng d©n ®−îc tham gia tèt h¬n ë cÊp c¬ së xem ra kh«ng cao l¾m do nhiÒu yÕu tè nh−: nh÷ng

ng−êi l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng kh«ng cã kinh nghiÖm lËp kÕ ho¹ch

víi sù tham gia cña céng ®ång hay çc kinh nghiÖm cña kiÓu

tham gia chiÕu lÖ tr−íc ®©y. Còng cã nh÷ng h¹n chÕ vÒ thêi gian cña nh÷ng gia ®×nh nghÌo lµm viÖc vÊt v¶ ë çc khu vùc xa

x«i hÎo l¸nh lµm c¶n trë qu¸ tr×nh tham gia. Mét nghiªn cøu

®¸nh gi¸ vÒ sù tham gia cña céng ®ång vµo çc dù ¸n cung cÊp

n−íc vµ vÖ sinh m«i tr−êng cho thÊy r»ng, sù tham gia vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh kh«ng ph¶i lµ viÖc lµm th«ng lÖ cña nh÷ng

ng−êi ®−îc h−ëng lîi tõ dù ¸n mµ còng kh«ng ph¶i lµ mét −u

tiªn ®èi víi nh÷ng ng−êi cã thÓ ®−îc h−ëng lîi sau nµy. ChØ 3,8% ng−êi h−ëng lîi tham gia vµo viÖc quyÕt ®Þnh dù ¸n vµ

chØ 2% nh÷ng ng−êi cã thÓ ®−îc h−ëng lîi sau nµy nãi hä quan

t©m ®Õn viÖc ®−îc tham gia vµo viÖc ra quyÕt ®Þnh. Nhãm

nh÷ng ng−êi cã thÓ ®−îc h−ëng lîi sau nµy muèn ®−îc tham gia vµo çc cuéc th¶o luËn vµ ®ãng gãp vµo viÖc x©y dùng2 thÓ

hiÖn qua H×nh 9.

____________ 1. Fritzen, Scott: C¬ së cña hµnh chÝnh c«ng" Ph©n cÊp qu¶n lý vµ

nh÷ng ®iÒu ch−a thùc hiÖn tèt ë ViÖt Nam, Singapore, 2003, tr. 18. (Dù th¶o lÇn thø nhÊt).

2. UNICEF ViÖt Nam vµ ViÖn X· héi häc: Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh vµ ph−¬ng ¸n tiÕp cËn çc hé gia ®×nh nghÌo nhÊt, víi sù hç trî cña Ch−¬ng tr×nh N−íc, M«i tr−êng vµ VÖ sinh, Hµ Néi, th¸ng 12-2002, tr. 36.

H×nh 9: ¦íc mong ®−îc tham gia cña ng−êi d©n

Sù tham gia cña phô n÷

Ngµy cµng cã nhiÒu phô n÷ ë ViÖt Nam tham gia vµo çc

vÊn ®Ò chÝnh trÞ. Tû lÖ phô n÷ ViÖt Nam tham gia vµo hÖ thèng

chÝnh trÞ quèc gia cao h¬n nhiÒu n−íc kh¸c ë §«ng ¸. Tuy

nhiªn, sù cã mÆt cña hä cßn qu¸ xa so víi môc tiªu quèc gia vÒ

tû lÖ ®¹i diÖn b×nh ®¼ng giíi trong çc c¬ quan nhµ n−íc.

Kho¶ng 27% ®¹i biÓu Quèc héi lµ n÷, ChÝnh phñ chØ cã ba n÷ Bé

tr−ëng trong sè 30 Bé tr−ëng – tÊt c¶ ®Òu ë çc lÜnh vùc chÝnh

s¸ch x· héi truyÒn thèng cña “n÷”- vµ sù tham gia cña phô n÷

trong Uû ban nh©n d©n tØnh rÊt thÊp (6,3%). ViÖc phô n÷ kh«ng

cã ®¹i diÖn ®Çy ®ñ trong çc vÞ trÝ ra quyÕt ®Þnh cã thÓ ®−îc

127 128

thÊy râ trong khu vùc kinh tÕ: chØ cã 9% çn bé qu¶n lý lµ n÷;

chØ cã 4% phã tæng gi¸m ®èc vµ 2% tæng gi¸m ®èc lµ n÷1.

Nh−ng sù tham gia cña phô n÷ kh«ng ph¶i chØ lµ vÊn ®Ò ®¹i

diÖn ®Þnh l−îng. Mét c«ng tr×nh nghiªn cøu cña UNICEF vÒ sù

bÊt b×nh ®¼ng giíi trong dÞch vô cÊp n−íc vµ vÖ sinh m«i tr−êng

cho thÊy mÆc dï çc çn bé chÝnh phñ nãi chung ®Òu cã quan ®iÓm r»ng nam vµ n÷ ®Òu ®−îc tiÕp cËn b×nh ®¼ng ®èi víi viÖc

tËp huÊn vÒ n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng, tuy nhiªn trong

thùc tÕ, theo nhiÒu ng−êi ®−îc h−ëng lîi kh«ng ph¶i lóc nµo còng nh− thÕ. Râ rµng n÷ giíi ë vÞ thÕ kÐm h¬n nam giíi trong

qu¶n lý cÊp n−íc. Ngoµi ra, c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy còng

kh¼ng ®Þnh r»ng, chØ riªng viÖc chÝnh thøc ®−a phô n÷ vµo çc

cuéc häp vÒ n−íc, vÖ sinh vµ m«i tr−êng lµ ch−a ®ñ ®Ó b¶o ®¶m r»ng tiÕng nãi cña hä ®−îc l¾ng nghe mét çch b×nh ®¼ng vµ

®−îc tham kh¶o ®Ó ra quyÕt ®Þnh2.

Sù tham gia cña trÎ em

Sù ph©n tÝch tr−íc ®©y cho thÊy mét vµi khã kh¨n ng−êi lín th−êng gÆp trong viÖc thùc hiÖn quyÒn tham gia. Kh¶ n¨ng trÎ

em vµ ng−êi ch−a thµnh niªn ph¸t biÓu ý kiÕn vµ tham gia vµo

viÖc ra quyÕt ®Þnh hµng ngµy thËm chÝ l¹i cßn bÞ h¹n chÕ h¬n.

Quan ®iÓm cña Nhµ n−íc vµ x· héi vÒ sù tham gia cña trÎ em vµo c«ng viÖc hµng ngµy kh«ng gièng nhau. Trong khi mét sè

çn bé ChÝnh phñ coi sù tham gia cña trÎ em lµ mét c«ng cô

____________ 1. §ç ThÞ B×nh: "C¶i t¹o kinh tÕ vµ t¸c ®éng ®èi víi phô n÷ n«ng th«n

ViÖt Nam", T¹p chÝ Khoa häc x· héi ViÖt Nam, sè 6 (02), 2002, tr. 65. 2. Xem: Hung, Samantha: Hßa nhËp giíi trong lÜnh vùc n−íc sinh ho¹t vµ vÖ

sinh m«i tr−êng n«ng th«n, C«ng tr×nh nghiªn cøu cho UNICEF ViÖt Nam, 2002.

quan träng ®Ó cñng cè nÒn d©n chñ vµ sù tham gia cña ng−êi

d©n, mét sè l¹i coi ®ã lµ ¶nh h−ëng xÊu vµ nguy h¹i cña ph−¬ng T©y1. Xem xÐt quan ®iÓm nµy mét çch kü cµng h¬n sÏ cho thÊy

tÝnh chÊt ch−a râ rµng vÒ quyÒn tham gia cña trÎ em vµ ng−êi

ch−a thµnh niªn.

Quan niÖm cña ng−êi ViÖt Nam vÒ trÎ em vÉn cßn bÞ ¶nh

h−ëng nÆng nÒ cña Khæng gi¸o lµ yªu cÇu trÎ em ph¶i v©ng lêi

cha mÑ. M·i ®Õn gÇn ®©y, vÊn ®Ò tham gia cña trÎ em vµ ng−êi

ch−a thµnh niªn míi ®−îc coi lµ quan träng hay ®−îc ®Æt thµnh

vÊn ®Ò bµn luËn ë ViÖt Nam. HÇu nh− kh«ng cã th«ng tin g× vÒ

vÊn ®Ò nµy, chØ cã mét vµi nghiªn cøu vÒ møc ®é çc ý kiÕn cña

trÎ em ®−îc tham gia ë gia ®×nh vµ tr−êng häc kh¼ng ®Þnh r»ng

ý kiÕn hay quan ®iÓm cña trÎ em kh«ng ®ãng mét vai trß quan

träng trong gia ®×nh hay céng ®ång. C«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ

sù x©m h¹i trÎ em do ViÖn Nghiªn cøu thanh niªn cña §oµn

thanh niªn Céng s¶n Hå ChÝ Minh tiÕn hµnh vÒ nh÷ng h×nh

ph¹t cña cha mÑ ®èi víi con çi hä cho thÊy trÎ em ViÖt Nam

th−êng hay bÞ trõng ph¹t tr−íc råi sau ®ã míi ®−îc phÐp tr×nh

bµy cho cha mÑ biÕt nguyªn nh©n sù viÖc x¶y ra nh− thÕ nµo

(72,4%). GÇn 10% trÎ em bÞ cha mÑ ph¹t mµ tr−íc ®ã hay sau ®ã

kh«ng cã mét çch nµo ®Ó gi¶i thÝch c¶ (9,5%).

“Sù thËt lµ nhiÒu trÎ em nãi ph¶i ©m thÇm chÞu ph¹t, dï cã

hay kh«ng cã sù gi¶i thÝch sau ®ã, ®iÒu nµy cho thÊy trÎ em

t−¬ng ®èi bÊt lùc trong mèi quan hÖ víi cha mÑ, nhÊt lµ trong

____________ 1. Monroy, Guillermo: B¸o ço ®¸nh gi¸ dù ¸n thÝ ®iÓm UNICEF - Uû

ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em vÒ Thanh tra vÊn ®Ò trÎ em, Hµ Néi, 2003, (Dù th¶o lÇn 2), tr. 14.

129 130

bèi c¶nh bÞ ph¹t. §iÒu ®ã còng cho thÊy nhiÒu cha mÑ cã thÓ

quen víi viÖc ph¹t tr−íc råi sau ®ã míi hái nguyªn nh©n”1.

LuËt ph¸p nghiªm cÊm sù trõng ph¹t thÓ x¸c ë tr−êng häc. Tuy nhiªn, mét sè trÎ em t−êng tr×nh bÞ trõng ph¹t vÒ th©n thÓ ë trong líp; thÝ dô, çc em cã thÓ bÞ ®¸nh b»ng th−íc kÎ nÕu cã lçi1. ChØ 1,8 % sè häc sinh ®Õn cÇu cøu gi¸o viªn nÕu çc em bÞ ph¹t2. MÆc dï, häc sinh ë çc cÊp ®Òu ®−îc quyÒn khiÕu n¹i3, kh«ng cã mét c¬ chÕ nµo nªu lªn vµ gi¶i quyÕt nh÷ng khiÕu n¹i nµy. Çc tr−êng häc ë ViÖt Nam cã chÕ ®é vµ nguyªn t¾c cho phÐp mét sè yÕu tè d©n chñ nh− viÖc bÇu “líp tr−ëng” hay mét sè tæ tr−ëng ®Ó qu¶n lý viÖc häc tËp vµ sinh ho¹t cña häc sinh4. Nh−ng trong thùc tÕ, gi¸o viªn th−êng chän häc sinh dùa trªn h¹nh kiÓm tèt vµ ®iÓm tèt. Nh÷ng häc sinh nµy th−êng kh«ng mÊy khi ®¹i diÖn cho quyÒn lîi cña çc b¹n vµ còng kh«ng can thiÖp cho b¹n trong tr−êng hîp cã m©u thuÉn víi gi¸o viªn hay l·nh ®¹o nhµ tr−êng. Vai trß cña çc em nµy lµ gióp ®ì gi¸o viªn duy tr× sù gi¸m s¸t vµ hç trî mét sè c«ng t¸c tæ chøc (nh− ®iÓm danh häc sinh ®i muén hay v¾ng mÆt, ph©n ph¸t bµi lµm, tµi liÖu häc tËp hay thu tiÒn). §«i khi, çc em nµy cã thÓ thay mÆt gi¸o viªn ph¹t çc b¹n häc sinh kh¸c. TÊt c¶ çc ®iÒu nµy cho thÊy tr−êng häc kh«ng ph¶i lµ n¬i trÎ em c¶m thÊy tin t−ëng ®Ó ph¸t biÓu ý kiÕn cña m×nh hay ë ®ã çc ý kiÕn cña çc em ®−îc t«n träng.

____________ 1. Michaelson, Reina: X©m h¹i trÎ em ë ViÖt Nam (B¸o ço s¬ bé),

UNICEF, Hµ Néi, 2003. 1. S®d, tr. 26. 2. S®d, tr. 25. 3. S®d, tr. 24. 4. Xem: Schiel: Nhµ n−íc c«ng viªn.

Ngoµi nhµ tr−êng, ng−êi ch−a thµnh niªn kh«ng thÓ nªu nh÷ng th¾c m¾c cña çc em lªn çc nhµ chøc tr¸ch, vµ ý kiÕn cña çc em còng kh«ng thÊy ghi trong çc tµi liÖu chÝnh thøc. Theo luËt ph¸p, ng−êi ch−a thµnh niªn sÏ “thùc hiÖn nh÷ng quyÒn khiÕu n¹i cña çc em th«ng qua nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn hîp ph¸p”. ChiÕn l−îc thanh niªn gÇn ®©y nhÊt cña ChÝnh phñ ®Ò cËp ®Õn ng−êi ch−a thµnh niªn vµ thanh niªn chñ yÕu nh− nh÷ng “nguån nh©n lùc” t−¬ng lai cho ph¸t triÓn kinh tÕ, nh÷ng çn bé cña §¶ng céng s¶n hay ng−îc l¹i, trong sè cã thÓ lµ nguån cña çc “tÖ n¹n x· héi” nh− nghiÖn hót, m¹i d©m vµ ph¹m ph¸p ch−a thµnh niªn, chø ch−a thËt sù quan t©m ®Õn viÖc hä lµ chñ thÓ cña çc quyÒn. ChiÕn l−îc ghi râ:

“Ph¸t triÓn thanh niªn lµ x©y dùng mét thÕ hÖ con ng−êi míi, ph¸t triÓn toµn diÖn, trung thµnh vµ kÕ tôc xuÊt s¾c sù

nghiÖp Çch m¹ng cña §¶ng vµ ®Êt n−íc. §Çu t− vµo thanh

niªn chÝnh lµ ®Çu t− cho t−¬ng lai, nghÜa lµ båi d−ìng vµ vËn dông nguån nh©n lùc nµy vµo sù thùc hiÖn thµnh c«ng môc

tiªu: “d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh”1.

Mét nghiªn cøu cña Liªn hîp quèc vÒ çc vÊn ®Ò thanh niªn

ViÖt Nam cho thÊy nh÷ng b¨n kho¨n ®Æc biÖt vÒ ý nghÜa kh¸c nhau cña tõ “tham gia”. “Cã ng−êi nhËn xÐt r»ng sù tù nguyÖn

hay thËm chÝ chØ cÇn cã mÆt ë çc cuéc häp ®−îc tæ chøc chÝnh

thøc còng th−êng bÞ hiÓu nhÇm nh− mét sù tham gia ®Ých

thùc…” vµ “ViÖt Nam kh«ng cã truyÒn thèng ®−a thanh niªn vµo çc cuéc häp vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cña hä”2. MÆt kh¸c, thanh

____________ 1. Lempert, David: §¸nh gi¸ ph¸p luËt vµ ChÝnh s¸ch quèc gia cña ViÖt

Nam ®èi víi trÎ em vµ phô n÷, Hµ Néi, 2003 (PhÇn II. I.1.). 2. S®d, tr. 15.

131 132

niªn l¹i cã truyÒn thèng tham gia vµo §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam

vµ çc tæ chøc quÇn chóng cña §¶ng. Thùc vËy, ng−êi ta cã thÓ nãi r»ng cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p vµ cuéc ®Êu

tranh chèng x©m l−îc Mü ®−îc phÇn lín thanh niªn tæ chøc vµ

thùc hiÖn. Th¸ng 5-1941, §éi thiÕu niªn cøu quèc ®−îc thµnh lËp vµ ®Õn n¨m 1945 ®−îc ®Æt tªn l¹i lµ §éi thiÕu niªn tiÒn

phong1. Ngµy nay, çc tæ chøc nh− §éi thiÕu niªn tiÒn phong vµ

§oµn thanh niªn ®· më réng ph¹m vi cho sù tæ chøc vµ tham

gia cña trÎ em, ng−êi ch−a thµnh niªn vµ thanh niªn. Ngoµi ra, cã nhiÒu s¸ng kiÕn në ré trªn kh¾p n−íc vµ ChÝnh phñ nhiÒu

lÇn chØ ra r»ng ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em, çc tæ chøc

quÇn chóng bao gåm §éi thiÕu niªn tiÒn phong vµ §oµn thanh

niªn còng nh− çc ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng t¹o ra nhiÒu c¬ héi cho trÎ em ®−îc biÕt th«ng tin vµ ph¸t biÓu ý kiÕn2.

____________ 1. S®d, tr.5. 2. S®d, tr. 25,30.

7. CHÞU TR¸CH NHIÖM Vµ THEO DâI GI¸M S¸T

ChÞu tr¸ch nhiÖm lµ mét kh¸i niÖm c¬ b¶n cña ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi. “Çc nhµ

n−íc tù nguyÖn c«ng nhËn vµ chÊp nhËn nh÷ng nhiÖm vô khi

hä phª chuÈn çc ®iÒu −íc vÒ quyÒn con ng−êi. Lµm nh− vËy,

çc nhµ n−íc ®ång ý thùc hiÖn çc ®iÒu −íc nµy vµ chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nh÷ng quyÒn cña nh©n d©n vµ tháa m·n

nh÷ng nhu cÇu cña hä trong ph¹m vi quyÒn h¹n cña nhµ n−íc1.

Mét nh©n tè c¬ b¶n cña viÖc chÞu tr¸ch nhiÖm lµ sù tån t¹i cña nh÷ng hÖ thèng gi¸m s¸t theo dâi sù thùc thi (luËt ph¸p) vµ cña

nh÷ng c¬ chÕ khiÕn cho ng−êi cã quyÒn vµ nh÷ng ng−êi ñng hé

hä cã thÓ buéc nhµ n−íc ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nh÷ng

quyÒn Êy. Mét nh©n tè c¬ b¶n n÷a lµ ng−êi d©n cã kh¶ n¨ng khiÕu n¹i vÒ nh÷ng sù vi ph¹m quyÒn cña trÎ em vµ thùc thi

luËt ph¸p th«ng qua hµnh ®éng ph¸p lý.

HÇu hÕt çc chÝnh phñ trªn kh¾p thÕ giíi kh«ng muèn bÞ

buéc ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm, gi¸m s¸t viÖc thùc thi luËt ph¸p lµ mét vÊn ®Ò nh¹y c¶m trªn toµn cÇu. §iÒu nµy còng ®óng víi

ViÖt Nam, mÆc dï sù minh b¹ch ngµy mét t¨ng lµ mét trong

____________ 1. Xem: Lempert, David: §¸nh gi¸ ph¸p luËt ViÖt Nam.

133 134

nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc cña qu¸ tr×nh “®æi míi”. Tuy nhiªn, sù

tiÕp cËn th«ng tin vÉn cßn bÞ h¹n chÕ hoÆc khã kh¨n trong çc lÜnh vùc ®−îc coi lµ cã liªn quan ®Õn an ninh quèc gia. Trong

tr−êng hîp cña trÎ em, nh÷ng lÜnh vùc ®ã bao gåm thÝ dô nh−

t×nh h×nh thanh thiÕu niªn trong tr¹i giam, tr−êng gi¸o d−ìng, tr¹i phôc håi nh©n phÈm còng nh− viÖc gi¶i quyÕt çc khiÕu tè

vÒ vi ph¹m quyÒn trÎ em vµ nhiÒu vÊn ®Ò trong lÜnh vùc b¶o vÖ

trÎ em1. VÊn ®Ò nµy cµng v−íng m¾c bëi Ph¸p lÖnh bÝ mËt quèc

gia míi ban hµnh lµm çc quan chøc ChÝnh phñ lóng tóng v× lo¹i th«ng tin nµo vÒ trÎ em vµ phô n÷ ®−îc coi lµ bÝ mËt quèc

gia vµ lo¹i th«ng tin nµo lµ kh«ng. B¸o ço ®¸nh gi¸ cña Dù ¸n

Uû ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em/UNICEF vÒ m¹ng l−íi

thanh tra ®Þa ph−¬ng bÞ h¹n chÕ rÊt nhiÒu v× thiÕu tiÕp cËn th«ng tin: “ThÝ dô, kh«ng thÓ tiÕp cËn çc c¬ së d÷ liÖu, nh÷ng

thèng kª chung cña dù ¸n, çc b¸o ço th−êng niªn, hay çc d÷

liÖu liªn quan ®Õn khiÕu n¹i, tè ço vÒ quyÒn trÎ em ë cÊp céng ®ång vµ chØ ®−îc tiÕp cËn h¹n chÕ ®Õn çc nhãm trÎ em”2.

Gi¸m s¸t, theo dâi

XÐt trªn quan ®iÓm “quyÒn”, gi¸m s¸t theo dâi sù thùc thi

quyÒn vµ chÊt l−îng çc bé, ngµnh lµ mét th¸ch thøc c¬ b¶n ë

ViÖt Nam. Çc bé, ngµnh ë ViÖt Nam cã quyÒn h¹n rÊt lín. GÇn

____________ 1. Xem Nh÷ng b¸o ço cña tæ chøc phi chÝnh phñ vÒ tiÕp cËn th«ng tin

trong lÜnh vùc t− ph¸p ng−êi ch−a thµnh niªn trong UNICEF/ Uû ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em: B¸o ço ph©n tÝch t×nh h×nh n¨m 2003 vÒ t− ph¸p ng−êi ch−a thµnh niªn ë ViÖt Nam, Hµ Néi, 2003.

2. Monroy, Guillermo: B¸o ço ®¸nh gi¸ cña dù ¸n thÝ ®iÓm cña UNICEF-Uû ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em vÒ chøc n¨ng cña thanh tra ®Þa ph−¬ng vÒ trÎ em, Hµ Néi, 2003, tr. 5 (Dù th¶o 2).

®©y, §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu t¨ng c−êng nh÷ng c¬

chÕ gi¸m s¸t ngoµi çc bé, ngµnh ®Ó t¹o ®−îc mét sù c©n b»ng h¬n vÒ quyÒn lùc gi¸m s¸t çc c¬ quan Nhµ n−íc. Trong thùc tÕ,

çc quyÕt ®Þnh cña §¶ng ®· cñng cè vai trß cña Quèc héi vÒ lËp

ph¸p vµ gi¸m s¸t, theo dâi th«ng qua thÈm quyÒn ®−îc t¨ng c−êng, nh©n sù tèt h¬n vµ ng©n s¸ch Nhµ n−íc nhiÒu h¬n. HiÖn

nay, V¨n phßng Quèc héi chØ cã kho¶ng 200 çn bé phôc vô, 498

®¹i biÓu Quèc héi, nh−ng môc tiªu cña §¶ng lµ n©ng cao ®¸ng kÓ

chÊt l−îng vµ sè l−îng nguån lùc nh©n sù trong mét thêi gian ng¾n. Quèc héi giê ®©y häp dµi h¬n, cã nhiÒu ®¹i biÓu chuyªn

tr¸ch h¬n, th¶o luËn chi tiÕt çc c¶i çch luËt ph¸p vµ chÊt vÊn

c«ng khai çc quan chøc ChÝnh phñ. Nh÷ng ng−êi øng cö vµo

Quèc héi giê ®©y ®−îc phÐp tù ®Ò cö, thay v× ph¶i cã sù ®Ò cö cña §¶ng Céng s¶n. §¹i biÓu Quèc héi, ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n

tØnh vµ huyÖn gi¸m s¸t, theo dâi sù thùc hiÖn c«ng viÖc hµnh

chÝnh cña ChÝnh phñ ë cÊp ®Þa ph−¬ng (Uû ban nh©n d©n). H¬n n÷a, Nhµ n−íc ®· cè g¾ng nhiÒu vµ nghiªm tóc ®Ó lµm cho c«ng

d©n hiÓu râ h¬n n÷a qu¸ tr×nh lËp ph¸p. Çc dù th¶o luËt hay

çc bé luËt ®ang ®−îc söa ®æi, bæ sung nh− LuËt §Êt ®ai vµ Bé

LuËt Tè tông h×nh sù gÇn ®©y ®· ®−îc ®−a lªn m¹ng Internet vµ ®¨ng trªn b¸o chÝ ®Ó lÊy ý kiÕn cña c«ng chóng1.

Sù s¾p xÕp l¹i quyÒn lùc cña ngµnh hµnh ph¸p - ngµnh cã

quyÒn lùc lín nhÊt ë ViÖt Nam – sang cho ngµnh lËp ph¸p lµ rÊt

®¸ng khÝch lÖ. Qu¸ tr×nh ph©n quyÒn hîp lý h¬n lµ rÊt cÇn thiÕt, kh«ng ph¶i ®Ó phôc vô cho viÖc b¶o vÖ chung çc quyÒn

mµ cßn gióp cho sù gi¸m s¸t tèt h¬n vµ lµm t¨ng tinh thÇn chÞu

____________ 1. Xem çc website http://vnlegal-infonet.vn hay http://www.na.gov.vn.

135 136

tr¸ch nhiÖm cña nh÷ng c¬ quan nhµ n−íc. Sù qu¸ ®é nµy diÔn

ra trong hÖ thèng chÝnh trÞ hiÖn nay vµ cÇn ph¶i ®−îc hiÓu nh− lµ mét biÖn ph¸p ®Ó n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ cña hÖ thèng. §¶ng

Céng s¶n ViÖt Nam vÉn chØ ®¹o sù bÇu cö mét çch cã hiÖu qu¶

vµ nh÷ng ng−êi ngoµi §¶ng khã cã thÓ cã ®−îc vÞ trÝ tham gia ra quyÕt ®Þnh trong Nhµ n−íc1.

ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em

C¬ quan ChÝnh phñ quan träng nhÊt theo dâi viÖc thùc hiÖn

quyÒn trÎ em ë ViÖt Nam lµ Uû ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ

em. LÞch sö cña ñy ban nµy lµ tõ n¨m 1991, khi Uû ban quèc

gia v× trÎ em cña ViÖt Nam ®−îc ®Æt tªn l¹i vµ ®−îc n©ng cÊp

mét çch ®¸ng kÓ vÒ nh©n sù, ng©n s¸ch vµ c¬ së ph¸p lý. ñy

ban B¶o vÖ vµ Ch¨m sãc trÎ em míi c¬ cÊu lµ c¬ quan phô tr¸ch

chÝnh vÒ çc quyÒn cña trÎ em ë ViÖt Nam víi nh÷ng kÕt qu¶

®Çy Ên t−îng ®èi víi §¶ng Céng s¶n, Quèc héi vµ çc c¬ quan

ChÝnh phñ. C¬ quan nµy ®−îc thµnh lËp ®Ó tham m−u cho

ChÝnh phñ vÒ tÊt c¶ çc vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn trÎ em, phèi

hîp vµ theo dâi sù thùc hiÖn C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em, vµ do

®ã, lµ sù thÓ hiÖn cô thÓ sù cam kÕt cña ChÝnh phñ ViÖt Nam

®èi víi nh÷ng quyÒn cña trÎ em. N¨m 2002, Uû ban B¶o vÖ vµ

Ch¨m sãc trÎ em s¸p nhËp víi Uû ban D©n sè vµ KÕ ho¹ch hãa

gia ®×nh vµ ®−îc ®Æt tªn lµ Uû ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em2.

____________ 1. "ViÖt Nam: Thóc ®Èy Quèc héi, nÒn t¶ng cña c¶i çch", Oxford

Analytica, 9-10-2003. 2. Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam: T×nh h×nh vµ sù thùc hiÖn C«ng

−íc vÒ quyÒn trÎ em ë ViÖt Nam (B¸o ço cËp nhËt) giai ®o¹n 1998-2002, Hµ Néi, 2002, tr. 23.

Uû ban cã kho¶ng 300 çn bé, nh©n viªn ë Hµ Néi, 20 çn bé,

nh©n viªn ë cÊp tØnh vµ tõ 3-5 çn bé, nh©n viªn ë cÊp huyÖn1.

§iÒu nµy gióp cho Uû ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em theo dâi

sù thùc hiÖn quyÒn trÎ em ë cÊp quèc gia vµ ®Þa ph−¬ng. Uû ban

D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em còng gi¶i quyÕt çc khiÕu tè vi

ph¹m quyÒn trÎ em. §øng ®Çu ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ

em lµ mét Bé tr−ëng cã ¶nh h−ëng lín. Uû ban D©n sè, Gia ®×nh

vµ TrÎ em ®· b¾t ®Çu thùc hiÖn nh÷ng dù ¸n v× trÎ em, th«ng

tin truyÒn th«ng vµ vËn ®éng x· héi.

ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em ®· trë thµnh v« cïng

cÇn thiÕt víi t− çch lµ mét c¬ quan biÖn hé tuyªn truyÒn vÒ

quyÒn trÎ em trong ChÝnh phñ. ThÝ dô, Bé C«ng an kh«ng thÓ

c«ng bè nh÷ng thèng kª t− ph¸p vÒ ng−êi ch−a thµnh niªn nÕu

kh«ng cã sù tuyªn truyÒn vËn ®éng vµ hç trî kü thuËt cña ñy

ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em. Tuy nhiªn, n¨ng lùc gi¸m s¸t

theo dâi cña ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em cÇn ph¶i ®−îc

t¨ng c−êng h¬n n÷a. Th−êng th−êng mét c¬ quan liªn ngµnh

gi¸m s¸t khã cã thÓ theo dâi mét çch cã hiÖu qu¶ nh÷ng bé chñ

qu¶n kh¸c víi ng©n s¸ch lín vµ vÞ thÕ m¹nh trong ChÝnh phñ.

ThÝ dô nh− Bé Lao ®éng - Th−¬ng binh vµ X· héi víi nh÷ng

ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo rÊt lín vµ nh÷ng dù ¸n vÒ trÎ

em cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt khã kh¨n hay Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o,

Bé Y tÕ, Bé T− ph¸p, Bé C«ng an. Ngoµi ra, ñy ban D©n sè, Gia

®×nh vµ TrÎ em còng ®ang thùc hiÖn nh÷ng dù ¸n cña ñy ban

nµy vÒ trÎ em, gia ®×nh vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh. C¬ quan nµo

gi¸m s¸t çc dù ¸n nµy? C©u hái nµy ®· khiÕn ñy ban cña Liªn

____________ 1. Lempert, David: §¸nh gi¸ ph¸p luËt ViÖt Nam, Hµ Néi, 2003, II, tr.51.

137 138

hîp quèc vÒ quyÒn trÎ em ®Ò xuÊt mét c¬ quan ®éc lËp riªng

gi¸m s¸t vÊn ®Ò quyÒn trÎ em ë ViÖt Nam trong khi nghiªn cøu

B¸o ço lÇn thø hai cña ChÝnh phñ vÒ thùc hiÖn C«ng −íc vÒ

quyÒn trÎ em. XÐt theo quan ®iÓm quèc tÕ, nh÷ng khuyÕn nghÞ

nµy còng cã ý nghÜa, nh−ng sÏ khã cã thÓ thùc hiÖn ®−îc trong

bèi c¶nh hiÖn nay cña Nhµ n−íc ViÖt Nam.

Çc tæ chøc quÇn chóng

Cã nhiÒu tæ chøc quÇn chóng nh− MÆt trËn Tæ quèc, Héi

Liªn hiÖp Phô n÷ vµ §oµn Thanh niªn ®Òu cã nhiÖm vô vµ n¨ng

lùc gi¸m s¸t thùc hiÖn nh÷ng chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ. Çc tæ

chøc nµy lµ nh÷ng çnh tay d©n sù cña §¶ng Céng s¶n vµ gãp

phÇn b¶o ®¶m bé m¸y nhµ n−íc thùc hiÖn çc quyÕt ®Þnh vµ

ph−¬ng h−íng chØ ®¹o cña §¶ng. Tuy nhiªn, vai trß cña çc c¬

quan nµy trong viÖc gi¸m s¸t, theo dâi còng ch−a thËt râ rµng v×

nh÷ng tæ chøc nµy th−êng liªn hÖ chÆt chÏ víi ChÝnh phñ. Nãi

chung çc tæ chøc nµy hç trî çc chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ

b»ng nh÷ng ch−¬ng tr×nh cña hä. MÆc dï cßn nh÷ng vÊn ®Ò nh−

vËy, song cÇn ph¶i ghi nhËn r»ng Héi Phô n÷ ®Æc biÖt ®ãng vai

trß tÝch cùc trong viÖc thóc ®Èy vµ b¶o vÖ çc quyÒn cña trÎ em

vµ çc quyÒn cña phô n÷ ë cÊp ®Þa ph−¬ng.

Mét kªnh quan träng n÷a ®Ó gi¸m s¸t, theo dâi sù thùc hiÖn

çc quyÒn cña trÎ em lµ §¶ng Céng s¶n. §¶ng cã mét hÖ thèng

toµn quèc çc ®¶ng ñy, chi ñy vµ chi bé §¶ng ë çc cÊp trung

−¬ng, tØnh, huyÖn vµ x·. N¨ng lùc cña hÖ thèng nµy trong viÖc

theo dâi viÖc thùc hiÖn çc quyÒn cña trÎ em vµ phô n÷ cã thÓ

®−îc t¨ng c−êng mét çch ®¸ng kÓ vµ cã thÓ gióp n©ng cao vÞ

thÕ cña c«ng d©n trong viÖc khiÕu kiÖn çc nhµ chøc tr¸ch.

Çc tæ chøc phi chÝnh phñ

ë nhiÒu n−íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn, çc tæ chøc phi

chÝnh phñ lµ nh÷ng thiÕt chÕ quan träng theo dâi, gi¸m s¸t viÖc

chÝnh phñ thùc hiÖn çc tiªu chuÈn vÒ quyÒn con ng−êi, tuyªn

truyÒn biÖn hé cho viÖc c¶i thiÖn sù thùc hiÖn luËt ph¸p vµ tè

ço nh÷ng vi ph¹m luËt ph¸p. ë ViÖt Nam, nh÷ng tæ chøc phi

chÝnh phñ cßn lµ mét hiÖn t−îng míi.

Çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ

Sù cã mÆt cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ ë ViÖt Nam

cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn nh÷ng phong trµo ®oµn kÕt réng kh¾p

thÕ giíi trong cuéc chiÕn tranh ViÖt Nam. H¬n 60 tæ chøc phi

chÝnh phñ quèc tÕ ®· cung cÊp viÖn trî nh©n ®¹o trong suèt

chiÕn tranh vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1970. Mét vµi tæ chøc phi chÝnh

phñ, trong sè ®ã lµ çc Héi h÷u nghÞ tõ çc n−íc x· héi chñ

nghÜa ñng hé miÒn B¾c ViÖt Nam; sè cßn l¹i lµ çc Héi truyÒn

gi¸o Thiªn chóa vµ çc tæ chøc cøu trî kh¸c ho¹t ®éng ë miÒn

Nam ViÖt Nam. Khi chiÕn tranh chÊm døt vµo n¨m 1975, hÇu

hÕt çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ ngõng ho¹t ®éng vµ chØ

trë l¹i ViÖt Nam vµo nh÷ng n¨m 1990 khi Hoa Kú bá lÖnh cÊm

vËn chèng ViÖt Nam. Tõ ®ã ®Õn nay, sè çc tæ chøc phi chÝnh

phñ quèc tÕ ë ViÖt Nam ®· t¨ng lªn gÇn gÊp ba lÇn (1993: 185

tæ chøc phi chÝnh phñ; 2003: 514 tæ chøc phi chÝnh phñ tõ 26

n−íc). HÇu hÕt çc tæ chøc phi chÝnh phñ lµ tõ Mü vµ Cana®a

(35%), 35% tõ T©y ¢u, vµ cßn l¹i lµ tõ nhiÒu n−íc ch©u ¸, trong

®ã cã NhËt B¶n vµ ¤txtr©ylia. Çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc

tÕ ®· trî gióp kho¶ng 16.000 dù ¸n vµ gi¶i ng©n kho¶ng 700

triÖu ®«la Mü trong thËp kû võa qua. Khèi l−îng ®ãng gãp tµi

139 140

chÝnh hµng n¨m cña hä kho¶ng 80 triÖu ®«la Mü - t−¬ng ®−¬ng

víi sù tµi trî cña tÊt c¶ çc tæ chøc Liªn hîp quèc t¹i ViÖt Nam1.

Quan ®iÓm cña ChÝnh phñ ®èi víi tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ ë ViÖt Nam cã thÓ nãi lµ ch−a râ rµng. Mét mÆt, vÉn cßn mét sù thiÕu tin t−ëng nµo ®Êy ë chç çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ sÏ kh«ng ®i theo nh÷ng chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ vµ cã thÓ ®−a ra çc ý kiÕn vµ viÖc lµm kh«ng ®−îc Nhµ n−íc vµ §¶ng Céng s¶n ®ång ý. Nh− lêi «ng Chñ nhiÖm Uû ban vÒ çc tæ chøc phi chÝnh phñ ®· nhËn xÐt: "Còng cßn mét vµi tr−êng hîp çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ kh«ng thùc hiÖn ®óng nh÷ng quy ®Þnh, truyÒn thèng vµ phong tôc ViÖt Nam”2. MÆt kh¸c, ChÝnh phñ ViÖt Nam nhËn thÊy nh÷ng lîi Ých chÝnh trÞ trong viÖc céng t¸c víi çc tæ chøc phi chÝnh phñ th«ng qua viÖc ph¸t huy th¸i ®é th©n thiÖn vèn cã cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ ®èi víi ViÖt Nam. Phã Thñ t−íng Vò Khoan, trong mét cuéc pháng vÊn víi §µi tiÕng nãi ViÖt Nam nh¾c tíi ý ®Þnh “ph¸t huy triÖt ®Ó sù hç trî cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ ®Ó gióp n−íc ngoµi hiÓu mét çch tèt h¬n t×nh h×nh cña ViÖt Nam, bao gåm nh÷ng chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc, ®Ó hä cã thÓ c¶i thiÖn vai trß cña hä trong viÖc hç trî sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam”3. Cã thÓ kÓ ra ®©y mét vÝ dô vÒ sù hç trî cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ ®èi víi ViÖt Nam, ®ã lµ viÖc çc tæ chøc phi chÝnh phñ Mü b¸c bá “Dù luËt quyÒn con ng−êi”. Dù luËt nµy do çc nhãm cùc kú b¶o thñ tr×nh lªn Quèc héi Mü vµ nh»m ®Æt ®iÒu

____________ 1. Lª V¨n Bµng: "Hîp t¸c gi÷a ViÖt Nam vµ çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ

trong 10 n¨m qua (1993-2003)". Bµi nãi chuyÖn t¹i Héi nghÞ quèc tÕ vÒ ViÖt Nam. Sù hîp t¸c cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ, Hµ Néi, 19 ®Õn 21-11-2003.

2. Nh− trªn. 3. Tin §µi tiÕng nãi ViÖt Nam: "Phã Thñ t−íng: ChÝnh phñ ViÖt Nam tiÕp tôc

t¹o ®iÒu kiÖn cho sù hç trî cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ", Hµ Néi, 2003.

kiÖn lµ çc quan hÖ kinh tÕ víi ViÖt Nam ph¶i lÖ thuéc vµo viÖc ViÖt Nam thùc hiÖn tèt vÊn ®Ò quyÒn con ng−êi. Mét vÝ dô n÷a lµ çc tæ chøc phi chÝnh phñ phª ph¸n hµng rµo th−¬ng m¹i cña Mü ®èi víi t«m vµ ç basa cña ViÖt Nam.

Thùc vËy, quan ®iÓm cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ ®èi víi ChÝnh phñ ViÖt Nam rÊt th©n thiÖn, thËm chÝ nhiÒu khi kh«ng cã ý phª b×nh. VÞ chñ nhiÖm cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ ph¸t biÓu t¹i Héi nghÞ kiÓm ®iÓm 10 n¨m cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ ë ViÖt Nam:

"Nh÷ng ®ãng gãp tÝch cùc cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ nãi trªn chØ cã thÓ cã ®−îc nhê quan ®iÓm v× ng−êi nghÌo cña ChÝnh phñ. Mét bµi häc lín ®óc kÕt tõ kinh nghiÖm cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ ë ViÖt Nam lµ vÒ tÇm quan träng vµ gi¸ trÞ ®−îc lµm viÖc víi/ vµ qua ChÝnh phñ. §©y lµ mét sù th¸ch thøc ®èi víi quan ®iÓm triÕt lý cña nhiÒu tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ - nh÷ng tæ chøc ®ang lµm viÖc ®éc lËp h¬n ë nh÷ng n−íc kh¸c vµ tËp trung chñ yÕu vµo viÖc ph¸t triÓn çc mèi quan hÖ ®èi t¸c víi çc tæ chøc quÇn chóng ®Þa ph−¬ng vµ nh÷ng ng−êi ®−îc thô h−ëng. Tuy nhiªn, nhiÒu tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ ë ViÖt Nam ®· x¸c ®Þnh r»ng ChÝnh phñ - cïng víi çc tæ chøc quÇn chóng – vÒ c¬ b¶n ®· t¹o mét c¬ cÊu hiÖu qu¶ ®Ó x©y dùng n¨ng lùc vµ duy tr× tÝnh bÒn v÷ng cña çc can thiÖp còng nh− mét kªnh s½n sµng rÊt thuËn tiÖn cho viÖc chia sÎ kinh nghiÖm vµ nh©n réng çc m« h×nh tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ”1.

____________ 1. Payne, David: "Nh÷ng viÔn c¶nh vÒ kinh nghiÖm cña çc tæ chøc phi

chÝnh phñ quèc tÕ trong xãa ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam". Bµi ph¸t biÓu t¹i Héi nghÞ quèc tÕ vÒ ViÖt Nam. Sù hîp t¸c cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ, Hµ Néi, 19 ®Õn 21-11-2003.

141 142

Ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn kh«ng

®ãng mét vai trß lín trong çc ho¹t ®éng cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ ë ViÖt Nam. §¸nh gi¸ 10 n¨m c«ng t¸c cña

çc tæ chøc phi chÝnh phñ ë ViÖt Nam, ®−îc Trung t©m th«ng

tin t− liÖu çc tæ chøc phi chÝnh phñ Ên hµnh trong n¨m 2001 thËm chÝ kh«ng nãi g× ®Õn tõ “quyÒn” vµ còng kh«ng liªn hÖ g×

®Õn nh÷ng c«ng −íc quèc tÕ hay çc c¬ quan quyÒn con ng−êi1.

RÊt cã thÓ viÖc kh«ng nãi ®Õn nµy chøng tá r»ng ®©y lµ mét m«i

tr−êng chÝnh trÞ nh¹y c¶m trong ®ã çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ lµm viÖc, nh−ng nÕu thËm chÝ lµ nh− vËy ®i n÷a, viÖc

kh«ng nãi g× ®Õn nh÷ng luËt quèc tÕ vÒ quyÒn con ng−êi trong

çc b¸o ço nµy lµ rÊt râ.

Tuy nhiªn, mét vµi tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ lµm viÖc cho trÎ em ®ang cè g¾ng ®−a ra ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh

dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi vµ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng truyÒn

thèng cña hä lµ ng−êi gi¸m s¸t, theo dâi vµ ®Êu tranh cho çc

quyÒn cña trÎ em. Mét sè tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ lµm viÖc ë khu vùc phÝa Nam ViÖt Nam ®· tiÕn hµnh lËp b¶n ®å chiÕn

l−îc ch−¬ng tr×nh; ®iÒu nµy cho thÊy mét ph¹m vi réng lín çc

chiÕn l−îc ch−¬ng tr×nh cho trÎ em – bao gåm c¶ ph−¬ng thøc dùa trªn c¬ së quyÒn. B¶n th©n viÖc lËp b¶n ®å còng ®−îc viÕt

b»ng ng«n ng÷ cña quyÒn vµ nhÊn m¹nh sù cÇn thiÕt ph¶i gi¸m

s¸t, theo dâi vµ truyÒn th«ng vËn ®éng chung cho çc quyÒn cña

trÎ em:

____________ 1. Trung t©m th«ng tin t− liÖu VUFO-Tæ chøc phi chÝnh phñ: Nh÷ng bµi

häc rót ra tõ m−êi n¨m kinh nghiÖm - Mét ph©n tÝch chiÕn l−îc çc ph−¬ng ph¸p vµ ho¹t ®éng cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ ë ViÖt Nam giai ®o¹n 1990-1999, Hµ Néi, th¸ng 1-2001.

“§«i khi thuËt ng÷ cña chóng ta cã kh¸c nhau nh−ng l¹i cã

nhiÒu th«ng ®iÖp chung vÒ tuyªn truyÒn chÝnh s¸ch. Nh÷ng th«ng ®iÖp nµy cã thÓ ®−îc tr×nh bµy l¹i trong viÖc x©y dùng sù

chÞu tr¸ch nhiÖm çc nguyªn t¾c vÒ quyÒn trÎ em… ViÖc x©y

dùng nh÷ng c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm m¹nh h¬n ®èi víi çc quyÒn cña trÎ em trong nh÷ng c¬ quan nhµ n−íc ë ViÖt Nam gÆp nhiÒu

khã kh¨n do kiÕn tróc thiÕt chÕ cña nã. Mét vµi ng−êi trong

chóng ta hiÖn ®ang tham gia çc kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cña Nhµ

n−íc nh− mét ph−¬ng thøc hîp ph¸p hãa nh÷ng nç lùc cña hä ®Ó ®−a céng ®ång tham gia vµo nh÷ng qu¸ tr×nh x©y dùng kÕ

ho¹ch ë huyÖn hay hç trî viÖc thùc hiÖn nh÷ng nghÞ ®Þnh cña

ChÝnh phñ ñng hé ®Èy m¹nh mét qu¸ tr×nh d©n chñ ®óng

møc… NhiÒu ng−êi kh¸c còng vËn ®éng thùc hiÖn C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em th«ng qua viÖc tham gia nh÷ng c¬ chÕ b¸o ço

quèc gia ®èi víi çc c¬ quan gi¸m s¸t quèc tÕ, vµ ngµy cµng cã

b»ng chøng râ rµng lµ mét sè çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ ®· b¾t ®Çu thùc hiÖn ph−¬ng ph¸p lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬

së quyÒn”1.

Tuy nhiªn sù phèi hîp gi÷a çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ

vÉn cßn yÕu, ®· h¹n chÕ viÖc gi¸m s¸t, theo dâi vµ vËn ®éng tuyªn truyÒn chung: “… Ýt cã b»ng chøng vÒ çc s¸ng kiÕn phèi

hîp hç trî ph¸t triÓn sù hiÓu biÕt chung vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cña trÎ

em, x©y dùng n¨ng lùc cña çc nh©n viªn vµ nh÷ng ®èi t¸c cña

chóng ta”2. Mét trong nh÷ng lý do lµ m«i tr−êng chÝnh trÞ ch−a hoµn toµn thuËn lîi cho sù ®èi tho¹i chÝnh trÞ vµ vËn ®éng ®èi víi

____________ 1. Nhãm th¶o luËn vÒ trÎ em TP. Hå ChÝ Minh: S¸ng kiÕn lËp b¶n ®å

chiÕn l−îc, TP. Hå ChÝ Minh, 2003, tr.16. 2. S®d, tr.4.

143 144

çc tæ chøc phi chÝnh phñ n−íc ngoµi ë ViÖt Nam, mÆc dï råi ®©y

®iÒu nµy dÇn dÇn cã thÓ thay ®æi. “ViÖt Nam kh«ng cã mét lÞch sö l©u dµi lµm viÖc víi çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ vµ ChÝnh

phñ ®−¬ng nhiªn còng rÊt thËn träng trong viÖc hç trî nh÷ng

mèi quan hÖ chÆt chÏ h¬n gi÷a çc tæ chøc n−íc ngoµi”1.

Nh÷ng tæ chøc phi chÝnh phñ quèc gia

RÊt hiÕm cã nh÷ng tæ chøc phi chÝnh phñ quèc gia ë ViÖt

Nam. HiÖn nay, míi chØ cã nh÷ng héi chuyªn m«n nh− Héi LuËt

gia, tr−êng §¹i häc më vµ çc tæ chøc kh¸c, chñ yÕu cã trô së ë

Hµ Néi, Thµnh phè Hå ChÝ Minh còng nh− mét sè nhãm tõ

thiÖn vµ çc tæ chøc c¬ së do çc ç nh©n cã t©m huyÕt ®øng ra

chÞu tr¸ch nhiÖm vËn ®éng vèn vµ nh©n d©n ®Þa ph−¬ng tù

nguyÖn lµm viÖc, ®ãng gãp v× mét sù nghiÖp cao c¶2. HiÖn nay,

ViÖt Nam kh«ng cã mét chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch viÖc x©y dùng

çc tæ chøc phi chÝnh phñ hoÆc mét ®¹o luËt liªn quan ®iÒu

chØnh nh÷ng ho¹t ®éng cña hä. Çc tæ chøc phi chÝnh phñ ph¶i

®¨ng ký víi chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, nh−ng qu¸ tr×nh ®¨ng ký

rÊt r−êm rµ. Kh«ng cã mét khung cô thÓ nµo quy ®Þnh vai trß vµ

tr¸ch nhiÖm cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ hoÆc mét chÕ ®é

tr¸ch nhiÖm râ rµng cho nh÷ng c¬ quan chÝnh phñ ®Ó ®¨ng ký

vµ gi¸m s¸t çc tæ chøc phi chÝnh phñ. Do ®ã, nh÷ng tæ chøc nµy

cã thÓ ho¹t ®éng nÕu chÝnh quyÒn chÊp nhËn hä. NhiÖm vô

chÝnh cña hä lµ hç trî x· héi bæ sung cho çc ch−¬ng tr×nh dµnh

cho ng−êi nghÌo. HiÖn nay, nh÷ng tæ chøc phi chÝnh phñ th−êng

____________ 1. S®d, tr.18. 2. Xem: Vò Ngäc B×nh: Nh÷ng tæ chøc phi chÝnh phñ trong n−íc ë ViÖt

Nam, Hµ Néi, 2003.

do çc quan chøc cña §¶ng hay ChÝnh phñ ®· vÒ h−u qu¶n lý

víi môc ®Ých lµ cung cÊp çc dÞch vô phóc lîi cho nh÷ng nhãm

d©n c− dÔ bÞ tæn th−¬ng. §«i khi çc tæ chøc phi chÝnh phñ trong

n−íc ®−îc ra ®êi xuÊt ph¸t tõ ý thøc x· héi vµ t×nh ®oµn kÕt víi

trÎ em. Cµng ngµy cµng nhiÒu thanh niªn t×m kiÕm çc c¬ héi

t×nh nguyÖn lµm viÖc cho nh÷ng héi tõ thiÖn trong n−íc hay

nh÷ng tæ chøc dÞch vô phi chÝnh phñ ®Ó tÝch lòy kinh nghiÖm

lµm viÖc trong mét thÞ tr−êng lao ®éng hÕt søc c¹nh tranh1.

Trong t×nh h×nh gi¶m bít bao cÊp cña Nhµ n−íc vµ nh÷ng ®Çu

t− x· héi c«ng céng bÞ gi¶m còng nh− do nh÷ng vÊn ®Ò x· héi

ngµy cµng t¨ng nhanh trong qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa vµ c«ng

nghiÖp hãa cña ®Êt n−íc, çc tæ chøc phi chÝnh phñ trong n−íc,

víi t− çch lµ nh÷ng nhµ cung cÊp çc dÞch vô x· héi (vµ çc

dÞch vô kh¸c) cã kh¶ n¨ng t¨ng lªn.

T×nh h×nh ®Æc biÖt ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh víi sù t¨ng

tr−ëng kinh tÕ nhanh vµ di d©n m¹nh mÏ h×nh nh− t¹o ra mét

yªu cÇu ®Æc biÖt ®ßi hái nhiÒu ho¹t ®éng phi chÝnh phñ h¬n v× trÎ em.

“Mét nÐt quan träng cña bøc tranh tæ chøc x· héi ë Thµnh

phè Hå ChÝ Minh lµ sù cã mÆt cña çc tæ chøc b¸n t− nh©n ®−îc

ChÝnh phñ thõa nhËn, tån t¹i vµ ho¹t ®éng d−íi sù b¶o trî cña çc héi cÊp thµnh phè. Trong bèi c¶nh nh− vËy, nªn kÓ ®Õn

ch−¬ng tr×nh v× trÎ em ®−êng phè Th¶o §µn, Héi b¶o trî trÎ em

Thµnh phè Hå ChÝ Minh, Trung t©m nghiªn cøu ph¸t triÓn x·

héi vµ §¹i häc Më. Thµnh phè Hå ChÝ Minh cã mét lÞch sö vÒ

____________ 1. Xem: T×nh nguyÖn viªn Liªn hîp quèc: Tãm t¾t vÒ sù tham gia t×nh

nguyÖn ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh, ViÖt Nam, 2003.

145 146

c«ng t¸c x· héi vµ chóng ta kh«ng nªn ®¸nh gi¸ thÊp tÇm quan

träng cña Héi T©m lý häc vµ nh÷ng tæ chøc thuéc Héi liªn hiÖp Thanh niªn Thµnh phè Hå ChÝ Minh, ®Æc biÖt lµ Trung t©m

c«ng t¸c x· héi vµ Héi Thanh thiÕu niªn tµn tËt”1.

Mét thÝ dô n÷a lµ Trung t©m “Th¶o §µn” ®−îc thµnh lËp

n¨m 1992 vµ hiÖn gióp ®ì kho¶ng 3.000 trÎ em ®−êng phè ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh. Tæ chøc nµy lµm viÖc th«ng qua ba

trung t©m vµ mét m¹ng l−íi réng r·i çc çn bé ®−êng phè.

Kho¶ng 10 çn bé chuyªn tr¸ch vµ 40-60 t×nh nguyÖn viªn qu¶n lý çc ch−¬ng tr×nh. Th¶o §µn ®−îc mét gi¸m ®èc qu¶n lý, lµm

viÖc “theo kiÓu gia ®×nh”: “C«ng viÖc nµy kh«ng ®em l¹i lîi léc

tiÒn b¹c, kh«ng cã ®Þa vÞ chøc t−íc vµ hÇu nh− còng kh«ng cã

lêi c¶m ¬n trõ nh÷ng c©u c¶m ¬n cña çc trÎ em, gia ®×nh çc em vµ mét sè nhá nh÷ng ng−êi ñng hé. MÆc dï tinh thÇn tù

nguyÖn nµy x−a nay kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã ë ViÖt Nam,

nh−ng nã còng kh«ng ph¶i lµ phæ biÕn. Tinh thÇn nµy, mÆc dï

khã diÔn ®¹t thµnh lêi, lµ ®iÒu c¨n b¶n ®Ó hiÓu tæ chøc “Th¶o §µn”, çc thµnh c«ng h«m nay víi nh÷ng kh¶ n¨ng trong

t−¬ng lai”1. ChÝnh møc ®é cam kÕt ç nh©n cao vµ sù ®oµn kÕt

s©u s¾c víi çc trÎ em ®ang ph¶i chÞu ®au khæ lµ ®éng c¬ thóc ®Èy çc çn bé x· héi vµ nh÷ng ng−êi t×nh nguyÖn trë thµnh

nh÷ng ng−êi ®Êu tranh v÷ng vµng vµ t©m huyÕt cho quyÒn trÎ

em trong x· héi.

Nh÷ng ®éng lùc x· héi ë çc n¬i kh¸c trªn thÕ giíi cho thÊy

____________ 1. Xem: Nhãm th¶o luËn trÎ em TP Hå ChÝ Minh: S¸ng kiÕn lËp b¶n ®å

chiÕn l−îc, TP. Hå ChÝ Minh, 2003. 1. Tibbetts, Patricia K: §¸nh gi¸ dù ¸n: Ch−¬ng tr×nh trÎ em ®−êng phè

Th¶o §µn, TP. Hå ChÝ Minh, 2002, tr.6.

råi ®©y çc tæ chøc phi chÝnh phñ, nhÊt lµ çc tæ chøc phi chÝnh phñ v× trÎ em ®−êng phè sÏ lµ nh÷ng tæ chøc vËn ®éng, ®Êu tranh vµ tuyªn truyÒn cho çc quyÒn cña ng−êi ®−îc h−ëng lîi. Mét thÝ dô cho qu¸ tr×nh nµy lµ phong trµo trÎ em ®−êng phè ë Braxin. Phong trµo nµy b¾t ®Çu nh− mét sù phï hîp ch−a ®−îc chÆt chÏ çc tæ chøc trÎ em ®−êng phè ®Ó vËn ®éng, tuyªn truyÒn vµo n¨m 1985. Hä tæ chøc mét héi nghÞ toµn quèc cho çc trÎ em ®−êng phè ®−îc c¶ n−íc quan t©m, vµ sau ®ã lµ mét lo¹t nh÷ng mÝt tinh vµ biÓu t×nh quÇn chóng ®Êu tranh cho quyÒn lîi cña trÎ em nhiÒu tØnh, thµnh. Qua nhiÒu n¨m, phong trµo trÎ em ®−êng phè ®· trë thµnh mét c«ng cô ®Ó ®−a quyÒn trÎ em vµo HiÕn ph¸p, sù phª chuÈn mét bé luËt vÒ trÎ em vµ nh÷ng ng−êi ch−a thµnh niªn vµ sù thµnh lËp çc ñy ban trÎ em quËn1. ë ViÖt Nam, ®ã lµ tiÒm n¨ng l©u dµi. HiÖn nay, çc tæ chøc phi chÝnh phñ ViÖt Nam thiÕu kh¶ n¨ng gi¸m s¸t, theo dâi sù thùc hiÖn quyÒn trÎ em.

Khã cã thÓ dù ®o¸n chiÒu h−íng t−¬ng lai cña mét phong

trµo quÇn chóng x· héi ë ViÖt Nam. Ch¾c ch¾n, chiÒu h−íng ®ã

ph¶i kh¸c víi çc phong trµo ë ph−¬ng T©y hay ch©u Mü

Latinh, ë ®ã sù ®èi diÖn trùc tiÕp víi ChÝnh phñ qua çc cuéc biÓu t×nh hay phª b×nh c«ng khai lµ nh÷ng ph−¬ng tiÖn quan

träng cña sù vËn ®éng, tuyªn truyÒn cña ng−êi d©n. Çc tæ chøc

x· héi d©n sù ë ViÖt Nam chØ cã thÓ ho¹t ®éng ®−îc nÕu ®−îc

§¶ng vµ ChÝnh phñ chÊp nhËn. §iÒu nµy cã nghÜa lµ hä ph¶i x©y dùng ®−îc mèi quan hÖ tèt víi ChÝnh phñ vµ ph−¬ng ph¸p

vËn ®éng cña hä ph¶i lµ kh«ng ®èi ®Çu. Nh÷ng çch th−¬ng

l−îng vµ vËn ®éng khÐo lÐo cã thÓ cã hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó g©y ¶nh

____________ 1. Xem: UNICEP: B¸o ço T×nh h×nh trÎ em trªn thÕ giíi, New York, 1996.

147 148

h−ëng ®Õn çc chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh cña Nhµ n−íc v×

quyÒn lîi tèt nhÊt cña çc khèi d©n c− – gièng nh−: ë Trung Quèc cã mét çi g× ®ã thËt lý thó vµ quan träng ®óng víi tõ ng÷

“x· héi d©n sù”, nh−ng nã cã ®Æc tÝnh Trung Quèc râ rÖt vµ

nh÷ng ®Æc tÝnh nµy ph¶i ®−îc xem xÐt thËn träng, nghiªm tóc chø kh«ng nªn b¸c bá nh− lµ mét çi g× ®ã kh«ng thËt sù lµ x·

héi d©n sù.

Thùc thi luËt ph¸p

MÆc dï ë ViÖt Nam cã mét sè kªnh ®Ó gi¸m s¸t, theo dâi

viÖc thùc hiÖn çc quyÒn cña trÎ em, ng−êi c«ng d©n chØ cã nh÷ng c¬ héi h¹n chÕ ®Ó ®ßi hái çc quan chøc ChÝnh phñ thùc

hiÖn çc quyÒn cña trÎ em1.

Nh− trªn ®· tr×nh bµy, ë ViÖt Nam cã nhiÒu c¬ quan nhµ

n−íc ban hµnh luËt vµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ trÎ em vµ nhiÒu luËt

vµ quy ®Þnh liªn quan ®Õn trÎ em n»m r¶i r¸c trong nhiÒu v¨n

b¶n. Toµn bé bé m¸y ph¸p luËt vÒ trÎ em khã cã thÓ theo dâi,

gi¸m s¸t vµ cã nhiÒu vÝ dô vÒ sù thiÕu m¹ch l¹c, chång chÐo vµ

m©u thuÉn gi÷a çc v¨n b¶n. HiÖn kh«ng cã mét hÖ thèng gi¶i

quyÕt nh÷ng m©u thuÉn vµ tranh chÊp gi÷a çc v¨n b¶n luËt vµ

gi÷a nh÷ng c¬ quan kh¸c nhau. ViÖc gi¶i thÝch luËt ph¸p, trªn

thùc tÕ, lµ mét ®iÒu khã ë ViÖt Nam do nhiÒu luËt ®−îc h×nh

thµnh rÊt chung chung vµ chøa ®ùng nhiÒu tõ ng÷ ch−a thËt râ

nghÜa, nh− “lîi Ých cña Nhµ n−íc”, “nh÷ng quyÒn vµ lîi Ých hîp

ph¸p cña c«ng d©n vµ çc tæ chøc”... hay nh÷ng kh¸i niÖm liªn

____________ 1. Sù m« t¶ sau ®©y vÒ nh÷ng th¸ch thøc ph¸p lý dùa trªn nghiªn cøu

cña Lempert, David: §¸nh gi¸ luËt vµ chÝnh s¸ch quèc gia cña ViÖt Nam liªn quan ®Õn trÎ em vµ phô n÷, Hµ Néi, 2003.

quan ®Õn nh÷ng quyÒn cña d©n téc thiÓu sè nh− “truyÒn thèng

tèt ®Ñp vµ b¶n s¾c v¨n hãa vèn cã” vµ “lèi sèng v¨n minh”.

Ph¸p luËt hiÖn nay vÒ trÎ em Ýt khi x¸c ®Þnh nh÷ng tiªu

chuÈn vÒ thùc hiÖn ph¸p luËt t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng d©n ®¸nh

gi¸ viÖc thùc hiÖn cña nh÷ng ng−êi cã tr¸ch nhiÖm. Do ®ã, thËt

khã x¸c ®Þnh vÒ mÆt luËt ph¸p mét ng−êi cã tr¸ch nhiÖm cã

thùc hiÖn ®Çy ®ñ nhiÖm vô cña m×nh hay kh«ng. NÕu cã, çc

tiªu chuÈn x¸c ®Þnh viÖc ®ã ®−îc thùc hiÖn th«ng qua nh÷ng

quy ®Þnh do çc bé ban hµnh th−êng thiÕu gi¸ trÞ ph¸p lý.

Tr¸ch nhiÖm ph¸p lý ®èi víi çc quyÒn cña trÎ em trong

nhiÒu v¨n b¶n luËt cã liªn quan ®Õn trÎ em th−êng thuéc vÒ tËp

thÓ nhiÒu c¬ quan vµ ®−îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng tõ ng÷ chung

chung. ThÝ dô “Nhµ n−íc” vµ nhiÒu c¬ quan nhµ n−íc vµ tæ chøc

quÇn chóng cïng chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn mét sè ®iÒu kho¶n

ph¸p luËt. ViÖc kh«ng x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm vµ chÞu tr¸ch

nhiÖm râ rµng cña çc c¬ quan cô thÓ khiÕn cho c«ng d©n khã

quy tr¸ch nhiÖm cho nh÷ng ng−êi thùc thi c«ng vô vÒ çc hµnh

®éng liªn quan ®Õn quyÒn trÎ em.

Nh−ng thËm chÝ nÕu mét c«ng d©n muèn ®ßi nh÷ng quyÒn

cña m×nh qua tßa ¸n, quyÒn h¹n cña thÈm ph¸n ë ViÖt Nam l¹i

rÊt h¹n chÕ. HÖ thèng t− ph¸p kh«ng cã quyÒn quyÕt ®Þnh ®¸nh

gi¸ xem mét c¬ quan ChÝnh phñ nµo ®Êy cã thùc hiÖn ®óng luËt

hay kh«ng. Vai trß cña thÈm ph¸n lµ gi¶i thÝch luËt theo çc

quyÕt ®Þnh cña §¶ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ nh÷ng chÝnh s¸ch

cña ChÝnh phñ. §iÒu nµy cã nghÜa lµ thÈm ph¸n kh«ng ph¶i lµ

ng−êi ®Çu tiªn trong sè nh÷ng ng−êi ngang quyÒn gi÷a nh÷ng

ng−êi ®−îc h−ëng quyÒn vµ nh÷ng ng−êi ph¶i thùc hiÖn quyÒn

149 150

mµ l¹i lµ mét phÇn cña bé m¸y Nhµ n−íc vµ §¶ng. ThÈm ph¸n

cã xu h−íng b¶o vÖ nh÷ng chÝnh s¸ch tËp thÓ. Chøc n¨ng nµy

®Ó l¹i cho thÈm ph¸n mét sè quyÒn tù chñ vµ quyÒn quyÕt ®Þnh

trong luËt t− ph¸p vµ luËt h×nh sù nh−ng kh«ng cã nhiÒu quyÒn

h¹n trong nh÷ng tr−êng hîp c«ng d©n khiÕu n¹i viÖc çc c¬

quan nhµ n−íc kh«ng thùc hiÖn hay vi ph¹m quyÒn trÎ em.

ThÈm ph¸n ®ãng vai trß rÊt quan träng trong viÖc b¶o ®¶m

quyÒn lîi tèt nhÊt cho trÎ em trong çc vô ly h«n, ch¨m sãc hay

thõa kÕ nh−ng hä Ýt ®éc lËp h¬n trong nh÷ng khiÕu n¹i ®èi víi

bÊt cø mét quyÕt ®Þnh nµo cña çc c¬ quan c«ng quyÒn. Sù

“trung lËp” nµy cña hä cã thÓ cßn thu l¹i nhá h¬n n÷a trong

tr−êng hîp mét tæ chøc quÇn chóng hay phi chÝnh phñ nµo ®ã

®Æt c©u hái vÒ nh÷ng quyÕt ®Þnh cña ChÝnh phñ th«ng qua hÖ

thèng tßa ¸n. ViÖc thiÕu luËt s− ®−îc ®µo t¹o cã chÊt l−îng ®·

gi¶m bít h¬n n÷a çc c¬ héi vèn ®· rÊt Ýt cña c«ng d©n ®−a ra

nh÷ng ®ßi hái ph¸p lý cña hä.

KhiÕu n¹i

MÆc dï c«ng d©n ViÖt Nam cã nh÷ng c¬ héi h¹n chÕ ®Ó thùc hiÖn quyÒn khiÕu n¹i ph¸p lý cña hä th«ng qua hÖ thèng t−

ph¸p, hä cã thÓ ®−a ra nh÷ng khiÕu n¹i hµnh chÝnh lªn çc cÊp

chÝnh quyÒn, vµ hy väng khiÕu n¹i cña hä sÏ ®−îc xem xÐt. Thùc

tÕ, ngµy cµng cã nhiÒu th− kh¸ng ço, khiÕu kiÖn vÒ tranh chÊp ®Êt ®ai vµ thõa kÕ ë ViÖt Nam. §iÒu nµy chøng tá r»ng c«ng

d©n ViÖt Nam ®· cã ý thøc h¬n vÒ quyÒn cña hä vµ nh÷ng

quyÒn hä quan t©m nhÊt lµ nh÷ng quyÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu gÇn ®©y vÒ gi¸m s¸t, theo dâi

quyÒn trÎ em vµ xö lý çc khiÕu n¹i cho thÊy nh÷ng khiÕu n¹i

kh«ng cã tÝnh chÊt t− ph¸p vÒ çc nhµ chøc tr¸ch vÉn ®−îc çc

bé vµ ®¬n vÞ thanh tra xö lý rÊt thËn träng. Sù ®¸nh gi¸ cña dù

¸n thanh tra c¬ së cña UNICEF vµ ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em cho thÊy “viÖc tiÕp cËn th«ng tin ®Çy ®ñ ®èi víi cha mÑ

vµ trÎ em, sù cung cÊp dÞch vô kh«ng cã hiÖu qu¶, sù yÕu kÐm

cña çc c¬ chÕ gi¸m s¸t chÊt l−îng cña çc dÞch vô, viÖc quyÕt ®Þnh xem thµnh viªn nµo trong ngµnh hµnh chÝnh c«ng céng cã

ho¹t ®éng kh«ng thÝch hîp cã liªn quan ®Õn nh÷ng quyÒn trÎ

em” ®· hoµn toµn kh«ng ®−îc ®−a vµo dù ¸n nµy1.

ñy ban cña Liªn hîp quèc vÒ quyÒn trÎ em

Nh− ®· gi¶i thÝch ë trªn, nh÷ng c¬ chÕ theo dâi vµ quy tr¸ch nhiÖm hiÖn nay chñ yÕu tËp trung gi¸m s¸t theo dâi sù tu©n

thñ thùc hiÖn nh÷ng chÝnh s¸ch vµ ®−êng lèi cña §¶ng, cña çc

c¬ quan nhµ n−íc. Chøc n¨ng tèi th−îng cña hä kh«ng ph¶i lµ vËn ®éng, tuyªn truyÒn vµ ®Êu tranh cho nh÷ng quyÒn cña

ng−êi d©n. Do ®ã, nÕu çc c¬ quan §¶ng vµ Nhµ n−íc cã nh÷ng

quyÕt ®Þnh vÒ quyÒn lîi cña quèc gia cã thÓ ph−¬ng h¹i ®Õn çc

quyÒn cña ç nh©n ng−êi d©n, th× ë ViÖt Nam kh«ng cã nh÷ng c¬ quan m¹nh theo dâi vµ b¶o vÖ nh÷ng quyÒn ®ã. ThËm chÝ nÕu

nh÷ng chÝnh s¸ch hiÖn nay vµ sù thùc hiÖn cña çc c¬ quan nhµ

n−íc vµ ChÝnh phñ ®Òu cè g¾ng h−íng tíi sù t«n träng nh÷ng

quyÒn cña trÎ em vµ phô n÷ trong qu¸ tr×nh ®æi míi, t×nh h×nh nµy cã thÓ dÔ dµng thay ®æi.

C¬ quan quèc tÕ quan träng nhÊt gi¸m s¸t vµ theo dâi viÖc

thùc hiÖn quyÒn trÎ em cña çc quèc gia lµ ñy ban vÒ quyÒn trÎ

em. ñy ban nµy ®· ®−a ra nh÷ng lêi nhËn xÐt, kÕt luËn vÒ ViÖt

____________ 1. Monroy, Guillermo: B¸o ço ®¸nh gi¸ cña Dù ¸n thÝ ®iÓm UNICEF-Uû

ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em, Hµ Néi, 2003, tr. 20.

151 152

Nam trong n¨m 1993. Nh÷ng mèi quan t©m vµ kiÕn nghÞ cña

ñy ban khi ®ã tËp trung chñ yÕu vµo hai vÊn ®Ò: t×nh h×nh trÎ em d©n téc thiÓu sè vµ sù cÇn thiÕt ph¶i c¶i çch vÒ t− ph¸p

ng−êi ch−a thµnh niªn1. M−êi n¨m sau, ñy ban vÒ quyÒn trÎ em

kiÓm ®iÓm l¹i t×nh h×nh thùc hiÖn çc quyÒn trÎ em ë ViÖt Nam. Trong th¸ng 1 n¨m 2003, B¸o ço thø hai cña ChÝnh phñ ViÖt

Nam vÒ thùc hiÖn C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em ®−îc xem xÐt. B¶n

b¸o ço bao gåm tõ n¨m 1993 ®Õn n¨m 1997 vµ cã mét b¶n cËp

nhËt vÒ t×nh h×nh tõ n¨m 1998 ®Õn n¨m 2002. LÇn nµy, nh÷ng nhËn xÐt kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ cña ñy ban còng nh¾c l¹i vµ

nhÊn m¹nh nh÷ng lêi nhËn xÐt vµ kiÕn nghÞ tr−íc vÒ trÎ em

d©n téc thiÓu sè, c¶i çch hÖ thèng t− ph¸p ng−êi ch−a thµnh

niªn nh−ng cã ph¹m vi réng h¬n nhiÒu, chi tiÕt h¬n nhiÒu so víi n¨m 1993 vµ nãi lªn nh÷ng lo ng¹i vÒ kho¶ng çch x· héi ngµy

cµng t¨ng trong qu¸ tr×nh c¶i çch kinh tÕ. Cã mét dßng t− duy

vÒ ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi trong nhiÒu kiÕn nghÞ cña ñy ban, nh− yªu cÇu ph¶i cã sù

minh b¹ch h¬n vµ gi¸m s¸t, theo dâi s¸t sao viÖc thùc hiÖn

quyÒn trÎ em ë ViÖt Nam. ñy ban ®Ò nghÞ thiÕt lËp “nh÷ng c¬

chÕ ®éc lËp vµ h÷u hiÖu ®Ó gi¸m s¸t, theo dâi sù thóc ®Èy vµ b¶o vÖ quyÒn trÎ em” ë ViÖt Nam vµ nh¾c nhë ChÝnh phñ vÒ “vai trß

quan träng cña x· héi d©n sù nh− mét ®èi t¸c trong thùc hiÖn

nh÷ng ®iÒu kho¶n cña C«ng −íc.” H¬n n÷a, nh÷ng vÊn ®Ò ngµy

mét n¶y sinh vÒ viÖc b¶o vÖ trÎ em còng ®−îc quan t©m ®Æc biÖt. ñy ban còng gîi ý sù triÓn khai mét chÝnh s¸ch gia ®×nh

____________ 1. Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam: B¸o ço quèc gia vÒ hai n¨m

thùc hiÖn C«ng −íc Liªn hîp quèc vÒ quyÒn trÎ em, Uû ban B¶o vÖ vµ ch¨m sãc TrÎ em ViÖt Nam, Hµ Néi, 1992.

tæng thÓ, bao gåm viÖc thµnh lËp “mét hÖ thèng chuyªn m«n hãa

çn bé x· héi trong céng ®ång ®Ó cung cÊp t− vÊn vµ hç trî.”

ñy ban trùc tiÕp ñng hé viÖc ®−a ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng

tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ë ViÖt Nam: “ñy ban e

ng¹i r»ng mÆc dï cã nh÷ng ho¹t ®éng nç lùc cña quèc gia thµnh

viªn, trÎ em nãi chung, còng nh− çc nhãm chuyªn gia lµm viÖc víi trÎ em ch−a cã ý thøc ®Çy ®ñ hoÆc ®· hiÓu thÊu ®¸o C«ng

−íc vµ ph−¬ng thøc dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ®−îc ghi

trang träng trong v¨n kiÖn ®ã.”1

____________ 1. ñy ban vÒ quyÒn trÎ em: Nh÷ng nhËn xÐt kÕt luËn vÒ ViÖt Nam,

CRC/C/15/Add.200, 18-3-2003.

153 154

8. PH¦¥NG THøC LµM CH¦¥NG TR×NH DùA TR£N C¥ Së QUYÒN CON NG¦êI TRONG CH¦¥NG TR×NH HîP T¸C QUèC GIA GI÷A CHÝNH PHñ VIÖT NAM Vµ UNICEF

Nh÷ng chiÕn l−îc ®−a ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi nh×n theo viÔn c¶nh lÞch sö

ViÖc ¸p dông ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së

quyÒn con ng−êi vµo çc ch−¬ng tr×nh cho phô n÷ vµ trÎ em ViÖt Nam ®−îc UNICEF hç trî lµ mét qu¸ tr×nh dÇn dÇn vµ l©u dµi.

Nh− tÊt c¶ nh÷ng viÖn trî kh«ng hoµn l¹i tõ çc tæ chøc quèc tÕ,

ChÝnh phñ coi tÊt c¶ nh÷ng vèn nhËn tõ UNICEF thuéc ng©n

s¸ch Nhµ n−íc. Do ®ã, viÖc sö dông ng©n s¸ch ®ã lµ mét vÊn ®Ò th−¬ng l−îng rÊt c¨ng vµ tÊt c¶ çc ho¹t ®éng cña ch−¬ng tr×nh

®Òu ph¶i ®−îc nh÷ng ®èi t¸c ChÝnh phñ th«ng qua. §iÒu nµy

lµm cho çc s¸ng kiÕn ch−¬ng tr×nh “kh«ng cã mÊy ®Êt ®Ó dông

vâ”. Sù linh ®éng thay ®æi çc cÊu tróc hay chiÕn l−îc cña Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c quèc gia ViÖt Nam – UNICEF còng t−¬ng

®èi thÊp. Nh− vËy cã nghÜa lµ UNICEF ViÖt Nam kh«ng thÓ ®¬n

ph−¬ng øng dông ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi. Tuy nhiªn, mét khi ChÝnh phñ vµ UNICEF ®·

®ång ý vÒ mét sù thay ®æi nµo ®ã trong ch−¬ng tr×nh, ChÝnh phñ

hoµn toµn chÊp thuËn vµ thùc hiÖn sù ®ång ý nµy mét çch

nghiªm chØnh. V× vËy, viÖc ®−a ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi lµ mét qu¸ tr×nh chËm nh−ng

ch¾c ch¾n.

Vèn chÝnh trÞ cao - nh−ng phô thuéc nÆng nÒ

Sù phô thuéc nhiÒu cña nh÷ng ng−êi qu¶n lý ch−¬ng tr×nh UNICEF vµo sù chÊp thuËn cña ChÝnh phñ kh«ng cã nghÜa lµ UNICEF kh«ng thÓ th−¬ng l−îng ®Ó thay ®æi. Tæ chøc quèc tÕ nµy cã danh tiÕng tèt ë ViÖt Nam. UNICEF lµ mét trong sè rÊt Ýt çc tæ chøc quèc tÕ cã mÆt hiÖn t¹i ë ViÖt Nam tõ khi chiÕn tranh chÊm døt n¨m 1975, khi sù hîp t¸c gi÷a ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ UNICEF b¾t ®Çu. Lóc ®ã, ViÖt Nam bÞ chiÕn tranh tµn ph¸. TrÎ em vµ ng−êi ch−a thµnh niªn bÞ thiÕu ¨n vµ tû lÖ trÎ em d−íi mét tuæi bÞ chÕt lªn ®Õn 100 trªn 1.000 trÎ ®−îc sinh ra sèng1. Nh÷ng ch−¬ng tr×nh cña UNICEF ë ViÖt Nam chñ yÕu lµ çc ho¹t ®éng khÈn cÊp nh»m ®¸p øng çc nhu cÇu sèng c¬ b¶n nhÊt cña trÎ em vµ nhiÒu thµnh viªn gia ®×nh. NhiÒu çn bé nhµ n−íc hiÖn nay vµ gia ®×nh hä ®· nhËn ®−îc sù hç trî khÈn cÊp lóc bÊy giê. UNICEF còng cã mÆt t¹i ViÖt Nam trong suèt nh÷ng n¨m cÊm vËn quèc tÕ sau khi ViÖt Nam quyÕt ®Þnh tiÕn hµnh chèng l¹i nh÷ng cuéc tÊn c«ng cña chÕ ®é P«npèt. ViÖc ngõng viÖn trî cña hÇu hÕt çc n−íc ph−¬ng T©y còng nh− tõ Trung Quèc ®· lµm trÇm träng thªm cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ s©u s¾c cña ®Êt n−íc nµy. D−íi nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ v« cïng khã kh¨n Êy, vµo ngµy 12-2-1979 UNICEF vµ ChÝnh phñ ®· ký HiÖp ®Þnh c¬ b¶n chÝnh thøc khëi x−íng sù

____________ 1. UNICEF ViÖt Nam: Phô n÷ vµ trÎ em ViÖt Nam: Ph©n tÝch t×nh h×nh,

Hµ Néi, 1994, tr.58.

155 156

hîp t¸c ph¸t triÓn v× trÎ em vµ phô n÷. Mét bèi c¶nh lÞch sö nh− vËy ®· ®ãng gãp xøng ®¸ng vµo vèn x· héi vµ chÝnh trÞ cña UNICEF ë ViÖt Nam.

Tuy nhiªn, ®Æc ®iÓm cña thËp kû ®Çu tiªn cña sù hîp t¸c cña UNICEF ë ViÖt Nam lµ nh÷ng sù kiÓm so¸t vµ h¹n chÕ rÊt g¾t gao. UNICEF kh«ng ®−îc tù do tuyÓn nh©n viªn. Çc nh©n viªn lµm viÖc cho UNICEF lµ do ChÝnh phñ cö ®Õn. Tuy nhiªn, qu¸ tr×nh "®æi míi" b¾t ®Çu tõ n¨m 1986 më réng thªm çc mèi quan hÖ vµ tõ n¨m 1991, Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia thø hai (1991-1995) ®· ®−îc tiÕn hµnh trong mét bÇu kh«ng khÝ Ýt kiÓm so¸t h¬n. Çn bé UNICEF ®−îc phÐp ®i c«ng t¸c nhiÒu n¬i trong n−íc ®Ó gi¸m s¸t, theo dâi sù thùc hiÖn çc dù ¸n vµ ®èi tho¹i víi ®èi t¸c ë cÊp tØnh. UNICEF còng cã thÓ tham gia mét çch tÝch cùc h¬n vµo ®èi tho¹i chÝnh s¸ch quèc gia vµ ngµy cµng cã nhiÒu khuyÕn nghÞ cã tÝnh chÊt gãp ý ®−îc chÊp thuËn.

Nh÷ng chiÕn l−îc cho ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi

Çc ®¹i diÖn UNICEF ®· sö dông mét çch rÊt cÈn thËn nh÷ng vèn “t−îng tr−ng” mµ UNICEF ®· tÝch lòy trong nhiÒu n¨m. Hä ®· ph¸t triÓn nh÷ng “yÕu tè quyÒn” cña çc ch−¬ng tr×nh hîp t¸c quèc gia dÇn dÇn trong kh¶ n¨ng cña qu¸ tr×nh "®æi míi" - thËm chÝ tr−íc khi nh÷ng h−íng dÉn cña UNICEF vÒ ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ®−îc ban hµnh. Song song víi viÖc më réng ch−¬ng tr×nh ë ViÖt Nam, sù hç trî cña UNICEF ngµy cµng h−íng vÒ sù båi d−ìng n¨ng lùc cña ®èi t¸c, t¹o ®iÒu kiÖn vµ t¨ng c−êng kh¶ n¨ng cho céng ®ång. Çc cuéc häp gi÷a kú vµ ph©n tÝch t×nh h×nh ®−îc sö dông ®Ó ph¸t triÓn sù hiÓu biÕt chung vÒ C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em gi÷a UNICEF vµ ChÝnh phñ.

Chóng ta cã thÓ nhËn thÊy râ qu¸ tr×nh nµy khi nghiªn cøu

lÞch sö b¶n Ph©n tÝch t×nh h×nh cña UNICEF. Trong çc n¨m

1986 vµ 1987 khi b¶n Ph©n tÝch t×nh h×nh ®Çu tiªn tõ tr−íc ®Õn

nay cña UNICEF ®−îc tiÕn hµnh, UNICEF th−êng phª b×nh

nhÑ nhµng sù thiÕu çc sè liÖu thÝch hîp ®Ó lµm ch−¬ng tr×nh vµ

gi¸m s¸t: “Tµi liÖu nµy ®em l¹i mét bøc tranh h¬i v¸ vÝu v× r»ng

c¬ së ®Ó ph©n tÝch d÷ liÖu nhiÒu khi kh«ng t−¬ng ®−¬ng víi

nh÷ng tiªu chuÈn vµ ®Þnh møc quèc tÕ, lµm cho khã so s¸nh vµ

h¹n chÕ sù ph©n tÝch ®Þnh tÝnh.”1 B¶n Ph©n tÝch t×nh h×nh lÇn

thø hai cña UNICEF vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam n¨m 1994 ®Ò cËp

rÊt cÈn thËn ®Õn vÊn ®Ò quyÒn trÎ em, nh−ng kh«ng nãi râ tõ

ng÷ ®ã. MÆc dï, c«ng tr×nh chØ dµnh mét phÇn khiªm tèn cho

vÊn ®Ò nµy, nã ®· m« t¶ qu¸ tr×nh thùc hiÖn B¸o ço thø nhÊt

göi cho ñy ban vÒ quyÒn trÎ em còng nh− nhËn xÐt kÕt luËn.

C«ng tr×nh còng ®Ò cËp ®Õn çc vÊn ®Ò nh− dÞch vô ch¨m sãc

søc kháe t− nh©n vµ phÝ cña ng−êi sö dông nh−ng hÇu nh−

kh«ng ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò nh−: tham gia, truyÒn th«ng,

chÝnh s¸ch hay çc vÊn ®Ò ph¸p lý2. B¶n Ph©n tÝch t×nh h×nh

thø ba chuÈn bÞ cho Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia hiÖn nay

(2001-2005) cã tiªu ®Ò “trung lËp” – “TrÎ em vµ Phô n÷: Ph©n

tÝch t×nh h×nh n¨m 2000” nh−ng b¶n tãm t¾t nªu vÊn ®Ò l¹i cã

tªn: “Tæng quan vÒ sù tiÕn bé cña ViÖt Nam trong viÖc thùc hiÖn

çc quyÒn cña trÎ em vµ phô n÷” vµ sù m« t¶ qu¸ tr×nh thùc

hiÖn C«ng −íc më ®Çu toµn bé v¨n b¶n. Sù tËp trung nµy lµm

____________

1. UNICEF ViÖt Nam: Dù th¶o ch−¬ng tr×nh ®a ngµnh ®éc lËp ®Ó g©y vèn

bæ sung, Hµ Néi, 11-1989, tr.3.

2. UNICEF ViÖt Nam: Ph©n tÝch t×nh h×nh phô n÷ vµ trÎ em, Hµ Néi, 1994.

157 158

cho b¶n ph©n tÝch thø ba kh¸c nhiÒu so víi çc b¶n tr−íc.

Nh÷ng vÊn ®Ò nh− c¶i çch t− ph¸p, gi¸m s¸t theo dâi, ph©n bæ

ng©n s¸ch ®−îc ®Ò cËp vµ tõ ng÷ “quyÒn” cña trÎ em vµ ng−êi

ch−a thµnh niªn ®−îc sö dông th−êng xuyªn. Çc vÊn ®Ò nh−

sù tham gia cña trÎ em ®−îc quan t©m nhiÒu h¬n. B¶n Ph©n

tÝch dµnh mét phÇn kh¸ lín nãi vÒ nh÷ng t¸c ®éng cña c¶i çch

kinh tÕ ®èi víi trÎ em. B¶n Ph©n tÝch kiÕn nghÞ Ch−¬ng tr×nh

Hîp t¸c quèc gia míi cÇn “hµi hßa ®Çu t− gi÷a ph©n phèi dÞch

vô, x©y dùng n¨ng lùc vµ t¹o ®iÒu kiÖn, t¨ng quyÒn n¨ng ®Ó

triÖt ®Ó ph¸t huy t¸c ®éng “vµ” nhÊn m¹nh sù tham gia cña

céng ®ång ë tõng cÊp”1. H¬n n÷a, “c«ng t¸c quyÒn con ng−êi

trong çc c¬ quan Liªn hîp quèc”, sù cÇn thiÕt “ph¶i x©y dùng

thªm n¨ng lùc ®Ó gi¸m s¸t, theo dâi sù thùc hiÖn C«ng −íc vÒ

quyÒn trÎ em vµ C«ng −íc vÒ xãa bá tÊt c¶ çc h×nh thøc ph©n

biÖt ®èi xö víi phô n÷” vµ “®Èy m¹nh sù tham gia cña trÎ em”

còng ®· ®−îc ®Ò cËp ®Õn. 2

Nh÷ng Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng tæng thÓ: ®−a dÇn çc nh©n tè dùa trªn c¬ së quyÒn

Mét vÊn ®Ò quan träng n÷a cña sù c¶i çch theo “h−íng

quyÒn” cña Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh

ngay trong nh÷ng Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng tæng thÓ (®ã lµ nh÷ng ch−¬ng tr×nh 5 n¨m øng víi nh÷ng Ch−¬ng tr×nh Hµnh

®éng tæng thÓ cña ChÝnh phñ). Tõ n¨m 1981, çc Ch−¬ng tr×nh

Hµnh ®éng tæng thÓ ®Ò ra nh÷ng ho¹t ®éng vµ dù ¸n quy m«

____________ 1. UNICEF ViÖt Nam: ChÝnh phñ ViÖt Nam: Ph©n tÝch t×nh h×nh trÎ em

vµ phô n÷, Hµ Néi, 2000, tr. 98. 2. S®d, tr. 99.

nhá, sau nµy trë thµnh nh÷ng nh©n tè quan träng trong viÖc

triÓn khai mét ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ë ViÖt Nam. Çc vÝ dô vÒ nh÷ng “nh©n tè

quyÒn” nµy gåm sù tham gia cña céng ®ång, phô n÷ vµ trÎ em,

truyÒn th«ng nh»m thay ®æi hµnh vi, ®Èy m¹nh thùc hiÖn quyÒn vµ b¶o vÖ trÎ em còng nh− gi¸o dôc th©n thiÖn víi trÎ

em, lËp ch−¬ng tr×nh, gi¸m s¸t theo dâi vµ ®¸nh gi¸.

ViÖc ph©n tÝch nh÷ng kÕ ho¹ch ng©n s¸ch cho çc Ch−¬ng

tr×nh Hµnh ®éng tæng thÕ cña UNICEF chøng minh xu h−íng

chËm nh−ng ch¾c nµy: nguån ng©n s¸ch ch−¬ng tr×nh cho çc

khu vùc cã ch−¬ng tr×nh víi nh÷ng thµnh phÇn m¹nh nhÊt ®èi

víi ph−¬ng ph¸p x©y dùng dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi nh−

B¶o vÖ trÎ em, TruyÒn th«ng, KÕ ho¹ch, Gi¸m s¸t theo dâi vµ

§¸nh gi¸ b¾t ®Çu víi nguån ph©n bæ tµi chÝnh rÊt thÊp, mçi

ch−¬ng tr×nh víi phÇn ph©n bæ thÊp h¬n 1% cña tæng ng©n s¸ch

cña Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia. Tuy nhiªn, nguån ph©n bæ

nµy t¨ng lªn dÇn dÇn ®Òu ®Æn vµ hiÖn nay, gÇn 25% cña tæng

ng©n s¸ch ®−îc ®−a vµo kÕ ho¹ch cho çc lÜnh vùc cã ch−¬ng

tr×nh (H×nh 13). Nh÷ng con sè tµi chÝnh kh«ng cho thÊy lµ trong

thêi gian qua, çc lÜnh vùc ch−¬ng tr×nh nh− Gi¸o dôc, N−íc vµ

VÖ sinh, Y tÕ vµ Dinh d−ìng lµ nh÷ng ch−¬ng tr×nh x−a nay vÉn

dùa vµo nhu cÇu vµ gÇn víi nh÷ng ch−¬ng tr×nh chuyªn ngµnh

“tõ trªn xuèng” cho çc dÞch vô x· héi c¬ b¶n ®· më ra chç cho

viÖc lËp ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn, ®Æc biÖt lµ th«ng

qua sù vËn ®éng chÝnh s¸ch, truyÒn th«ng thay ®æi hµnh vi, sù

tham gia cña trÎ em vµ céng ®ång, hßa nhËp vµ phèi hîp tèt h¬n

th«ng qua nh÷ng nhãm c«ng t¸c liªn ngµnh.

159 160

H×nh 10: Xu h−íng ph¸t triÓn theo lÜnh vùc qua nh÷ng chu kú

Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

55000

60000

1982-1986 1988-1991 1991-1995 1996-2000 2001-2005Chương trình HĐTT

US$

Truyền thông Y tế và Dinh dưỡng Nước và Vệ sinhGiáo dục Thúc đẩy quyền - Bảo vệ trẻ em (TECHCĐBKK) Giới và phát triểnLập kế hoạch, Giám sát theo dõi, Đánh giá Chương trình liên ngành

TÊt c¶ nh÷ng ch−¬ng tr×nh UNICEF ë ViÖt Nam vèn lµ çc

ch−¬ng tr×nh dÞch vô x· héi theo ngµnh däc. Tõ n¨m 1980, çc

ch−¬ng tr×nh vµ dù ¸n do UNICEF hç trî t×m çch ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n cña trÎ em ViÖt Nam vÒ y tÕ, dinh d−ìng,

cung cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh n«ng th«n, ch¨m sãc tuæi th¬,

gi¸o dôc mÇm non vµ gi¸o dôc tiÓu häc. Nh−ng trong n¨m 1988,

nh÷ng lÜnh vùc ch−¬ng tr×nh míi xuÊt hiÖn nh− hç trî phô n÷

trong ph¸t triÓn víi sù kÕt hîp chÆt chÏ víi Héi Phô n÷. §©y lµ lÇn ®Çu tiªn kh¸i niÖm quyÒn phô n÷ ®−îc ®−a vµo Ch−¬ng

tr×nh Hîp t¸c quèc gia, mÆc dï ViÖt Nam phª chuÈn C«ng −íc

vÒ xãa bá tÊt c¶ nh÷ng sù ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi phô n÷ trong n¨m 1982. ThiÕt kÕ ch−¬ng tr×nh cho lÜnh vùc míi nµy còng nh−

cho ch¨m sãc søc kháe dùa trªn céng ®ång nhÊn m¹nh sù tham

gia cña céng ®ång. Nh−ng trong thùc tÕ, tiÕn bé kh«ng ®−îc lµ

bao. Mét b¶n b¸o ço ®¸nh gi¸ n¨m 1989 ghi “sù tham gia cña céng ®ång vµo ch¨m sãc søc kháe c¬ b¶n vÉn rÊt yÕu” vµ gîi ý

m¹nh mÏ “xãa bá viÖc thùc hiÖn theo ngµnh däc” nh÷ng ch−¬ng

tr×nh y tÕ nh− tiªm chñng më réng, kiÓm so¸t bÖnh tiªu ch¶y vµ

bÖnh nhiÔm trïng h« hÊp cÊp. Sù tham gia vµo çc ch−¬ng tr×nh kh¸c kh«ng ®−îc ®¸nh gi¸1. TruyÒn th«ng còng ®−îc ®Ò ra

nh− mét ch−¬ng tr×nh, nh−ng còng kh«ng ®¸ng ng¹c nhiªn g×

trong thêi ®iÓm nh÷ng n¨m ®ã, ý t−ëng c¬ b¶n bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng tuyªn truyÒn tõ trªn xuèng “®Ó thóc ®Èy, ®¹t ®−îc

quyÕt t©m chÝnh trÞ vµ sù cam kÕt cña quÇn chóng ®èi víi

nh÷ng môc tiªu cña ch−¬ng tr×nh vµ qua ®ã thùc hiÖn ®−îc sù

tham gia cña nh©n d©n vµo ch−¬ng tr×nh, sù ñng hé cña çc c¬ quan chÝnh trÞ vµ hµnh chÝnh...”2

Giai ®o¹n çc quyÒn cña trÎ em ®−îc ®Æc biÖt quan t©m

ch¨m sãc ®©m chåi n¶y léc trong n−íc còng nh− ngoµi n−íc ®·

¶nh h−ëng ®Õn Ch−¬ng tr×nh thø t− cña UNICEF (1991-1995); ®ã còng lµ ®iÓm khëi ®Çu cña sù chuyÓn biÕn m¹nh mÏ h¬n theo

____________ 1. Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam vµ UNICEF: Cuéc häp kiÓm ®iÓm

gi÷a kú giai ®o¹n 1988-1991, Hµ Néi, 16-11-1989, tr. 13. 2. S®d, tr.8.

161 162

h−íng x©y dùng ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn: “ViÖt Nam

còng ®· b−íc vµo mét thêi kú míi: çc chÝnh s¸ch quèc gia ®−îc më réng, ®iÒu chØnh vµ th«ng tho¸ng h¬n. Do ®ã ®Êy lµ thêi gian

phï hîp ®Ó UNICEF ®Þnh h−íng l¹i mét sè chÝnh s¸ch vµ chiÕn

l−îc trong chu kú ch−¬ng ch×nh míi.”1 Do "sù tù do hãa" ®ã, chóng ta thÊy cã ba c¶i tiÕn chÝnh sau ®©y: 1. C«ng −íc vÒ

quyÒn trÎ em chÝnh thøc trë thµnh tiªu chuÈn tham kh¶o nh»m

thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh quèc gia2, 2. Sù tham gia cña phô n÷

chiÕm vÞ trÝ cao trong ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cña Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia3 vµ 3. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ b¶o vÖ trÎ em ®−îc ®−a

vµo ch−¬ng tr×nh. ChÝnh lµ trong lÜnh vùc ch−¬ng tr×nh nµy mµ

nh÷ng tõ ng÷ “quyÒn trÎ em” vµ “vËn ®éng tuyªn truyÒn” lÇn

®Çu tiªn ®−îc ghi vµo mét v¨n kiÖn ch−¬ng tr×nh chÝnh thøc cña UNICEF. Mét trong nh÷ng môc tiªu chÝnh cña ch−¬ng tr×nh

cho trÎ em cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt khã kh¨n lµ thóc ®Èy vËn ®éng

tuyªn truyÒn, vµ ý thøc c«ng chóng vÒ quyÒn trÎ em… Ch−¬ng tr×nh trÎ em trong hoµn c¶nh ®Æc biÖt khã kh¨n ®· gi¶i quyÕt

mét ph¹m vi réng lín çc vÊn ®Ò sau nµy ®−îc çc c«ng d©n vµ

____________ 1. Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam vµ UNICEF: Cuéc häp kiÓm ®iÓm

gi÷a kú giai ®o¹n 1988-1991, Hµ Néi, 16-11-1989, tr. 4. 2. Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng tæng thÓ cã ghi: “Sù cam kÕt cña ChÝnh phñ

vµ x· héi ViÖt Nam ®èi víi tinh thÇn cña C«ng −íc lµ râ rµng vµ ®· lµ kim chØ nam cho çc bé, ban, ngµnh liªn quan..." Ch−¬ng tr×nh quèc gia ®−îc xem nh− mét ®ãng gãp cho sù thùc hiÖn C«ng −íc quyÒn trÎ em: "… Nh÷ng chiÕn l−îc vµ ho¹t ®éng ®−îc ®−a vµo kÕ ho¹ch lµ nh»m thùc hiÖn môc tiªu cña C«ng −íc Liªn hîp quèc vÒ quyÒn trÎ em vµ ®−îc thiÕt kÕ ®Ó thùc hiÖn nh÷ng quyÒn ®ã.”

3. S®d, tr. 6. Môc tiªu chÝnh cña ch−¬ng tr×nh quèc gia liªn quan ®Õn phô n÷ lµ “thóc ®Èy sù tham gia cña phô n÷ vµo qu¸ tr×nh lµm quyÕt ®Þnh vµ cñng cè tæ chøc cña hä ë cÊp c¬ së ®Ó ®¹t ®−îc sù tham gia dùa trªn céng ®ång tèt h¬n.”

ChÝnh phñ ViÖt Nam ngµy cµng quan t©m: trÎ em ®−êng phè,

trÎ em lµm tr¸i ph¸p luËt, t×nh h×nh trÎ em d©n téc thiÓu sè, lao ®éng trÎ em vµ HIV/AIDS. MÆc dï dù ¸n phÇn lín dùa trªn c¬

së nhu cÇu, nã ®¸nh dÊu b−íc ®Çu tiªn quan träng dÉn ®Õn

quan ®iÓm dùa trªn c¬ së quyÒn trÎ em v× nã khëi x−íng mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ suy nghÜ vÒ phong çch tèt nhÊt ®Ó b¶o

vÖ trÎ em chèng l¹i mäi sù vi ph¹m quyÒn trÎ em. Sù tham gia

cña céng ®ång vµ vËn ®éng x· héi ®−îc x©y dùng nh− nh÷ng

chiÕn l−îc cho sù thùc hiÖn vµ do ®ã, Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia ®· cñng cè thªm ®iÒu kiÖn vµ quyÒn n¨ng cho nh÷ng ng−êi

®−îc h−ëng quyÒn. Cã mét sù ®æi míi quan träng n÷a lµ cã

riªng nh÷ng ch−¬ng tr×nh ®−îc x©y dùng cho viÖc lËp kÕ ho¹ch

cho khu vùc x· héi, ®iÒu phèi, gi¸m s¸t theo dâi vµ ®¸nh gi¸ còng nh− cho truyÒn th«ng vµ vËn ®éng x· héi.

Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia UNICEF thø n¨m (1996-2000) thÓ hiÖn b−íc tiÕn quan träng n÷a. Nã g¾n trùc tiÕp víi C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em. MÆc dï Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng tæng thÓ kh«ng gi¶i quyÕt trùc tiÕp vÊn ®Ò “quyÒn trÎ em”, ch−¬ng tr×nh ®−îc viÕt ra víi ý ®Þnh lång ghÐp ®−a vµo ý t−ëng míi vÒ quyÒn trÎ em. Môc tiªu chÝnh lµ “thóc ®Èy sù sèng, ph¸t triÓn, b¶o vÖ vµ sù tham gia cña trÎ em, phô n÷ trong khu«n khæ cña C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em vµ tËp trung vµo nh÷ng trÎ em nghÌo nhÊt, cÇn ®−îc b¶o vÖ ®Ó thùc hiÖn ®Çy ®ñ tiÒm n¨ng cña çc em" – nh− vËy lµ trùc tiÕp liªn quan ®Õn hai nguyªn t¾c cña C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em. Nh÷ng chiÕn l−îc cña Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng tæng thÓ míi bao gåm mét sè kh¸i niÖm vµ ý t−ëng cã liªn quan nh− t¹o quyÒn n¨ng hay céng t¸c víi çc tæ chøc phi chÝnh phñ. Nh÷ng c©u nh− “Néi dung cña sù t¹o quyÒn n¨ng (®óng nguyªn v¨n!) sÏ ®−îc bao gåm trong tÊt c¶ çc dù ¸n

163 164

vµ ch−¬ng tr×nh d−íi h×nh thøc nh÷ng ho¹t ®éng Th«ng tin, Gi¸o dôc, TruyÒn th«ng h−íng tíi tÊt c¶ çc gia ®×nh”1 hay “Ho¹t ®éng cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ, nhÊt lµ nh÷ng tæ chøc trong n−íc sÏ ®−îc t¨ng c−êng hç trî ®Ó gãp phÇn thùc hiÖn çc môc tiªu cña ch−¬ng tr×nh, dù ¸n duy tr× vµ nh©n réng çc ®iÓn h×nh. CÇn ph¶i cè g¾ng ®Ó vËn ®éng çc tæ chøc khu vùc t− nh©n thÝch hîp gãp phÇn thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu cña dù ¸n.”2 Çc c©u ch÷ ®ã thÓ hiÖn nç lùc ®−a nh÷ng kh¶ n¨ng mµ chÝnh s¸ch "®æi míi" ®· më ra cho quyÒn cña trÎ em vµ phô n÷ vµo ch−¬ng tr×nh cña UNICEF.

MÆc dï C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em ®−îc sö dông nh− kim chØ

nam cho Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia, nh−ng nh÷ng môc tiªu

vµ chiÕn l−îc chñ yÕu vÉn ®−îc dùa trªn nhu cÇu vµ tËp trung vµo çc dÞch vô x· héi c¬ b¶n. ë ®©y, cÇn ph¶i ghi nhËn r»ng

ChØ thÞ cña Héi ®ång chÊp hµnh UNICEF vÒ ph−¬ng thøc lµm

ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi n¨m 1998 ®−îc ban hµnh vµo thêi ®iÓm gi÷a ch−¬ng tr×nh cña Ch−¬ng tr×nh

Hîp t¸c quèc gia cña ViÖt Nam vµ do ®ã kh«ng thÓ nµo ®−a vµo

ngay ®−îc.

Trªn c¬ së cña tõ ng÷ “quyÒn trÎ em” ngµy cµng ®−îc chÊp nhËn ë trong n−íc còng nh− trªn thÕ giíi, Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c

quèc gia thø s¸u gi÷a ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ UNICEF (chu kú

2001-2005) ®−îc ®Æt tªn lµ “Ch−¬ng tr×nh ®Èy m¹nh thùc hiÖn

quyÒn trÎ em ë ViÖt Nam.” V× tªn cña ch−¬ng tr×nh ph¶i ®−îc UNICEF vµ ChÝnh phñ ®ång ý, ch−¬ng tr×nh nµy lµ mét chØ sè

quan träng vµ sù chÊp nhËn tõ ng÷ “quyÒn trÎ em” còng nh−

____________ 1. Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng tæng thÓ 1996-2000, tr. 14. 2. S®d.

viÖc ¸p dông cã hÖ thèng vµ theo kÕ ho¹ch ph−¬ng thøc lµm

ch−¬ng tr×nh dùa trªn quyÒn con ng−êi vµo viÖc thiÕt kÕ ch−¬ng tr×nh quèc gia1. Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng tæng thÓ x¸c ®Þnh môc

tiªu c¬ b¶n cña nã nh− sau “Môc tiªu c¬ b¶n cña Ch−¬ng tr×nh

lµ gãp phÇn vµo nh÷ng nç lùc cña ®Êt n−íc nh»m gi¶m tû lÖ tö vong trÎ em d−íi 5 tuæi vµ tû lÖ tö vong bµ mÑ, t¨ng c−êng phóc

lîi cña çc trÎ em vµ phô n÷ bÞ thiÖt thßi nhÊt b»ng çch ®Èy

m¹nh viÖc thùc hiÖn çc quyÒn ®−îc ghi trong C«ng −íc vÒ

quyÒn trÎ em vµ C«ng −íc vÒ xãa bá tÊt c¶ çc h×nh thøc ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷” (trang 6). Tuy nhiªn, nh÷ng môc tiªu,

chiÕn l−îc vµ cÊu tróc cña Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng tæng thÓ

vÉn ph¶n ¸nh çc môc tiªu vµ chØ sè dùa trªn nhu cÇu cña

Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng quèc gia v× trÎ em.

Nh÷ng ®èi t¸c míi

Song song víi viÖc ®−a çc yÕu tè dùa trªn c¬ së quyÒn vµo

B¶n ph©n tÝch t×nh h×nh vµ Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng tæng thÓ,

hÖ thèng çc ®èi t¸c còng ®−îc ph¸t triÓn mét çch thËn träng tõ nh÷ng ®èi t¸c truyÒn thèng ®Õn çc tæ chøc quÇn chóng nh−

Héi Phô n÷, §oµn Thanh niªn h−íng ®Õn çc c¬ cÊu §¶ng nh−

Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh hoÆc h−íng tíi Quèc

héi vµ gÇn ®©y víi çc tæ chøc phi chÝnh phñ trong n−íc nh− Ch−¬ng tr×nh trÎ em ®−êng phè Th¶o §µn vµ khu vùc t«n gi¸o

(Héi PhËt gi¸o) (H×nh 14)

____________ 1. Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng tæng thÓ giai ®o¹n 2001-2005.

165 166

H×nh 11: Gi¶i ng©n tiÒn mÆt cña UNICEF theo tæ chøc nhËn

-200,000400,000600,000800,000

1,000,0001,200,0001,400,0001,600,0001,800,0002,000,0002,200,0002,400,0002,600,0002,800,0003,000,0003,200,0003,400,0003,600,0003,800,0004,000,0004,200,0004,400,0004,600,0004,800,000

1998 1999 2000 2001 2002Year

US

$

Government Courts & Prosecution Offices Parliament Mass Organisations Media NGO Others

Sù ph¸t triÓn dÇn dÇn ®èi t¸c lµ mét ph−¬ng ph¸p quan

träng ®Ó më réng ph¹m vi cho mét ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi. VÝ dô: sù hîp t¸c míi víi

Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam tõ n¨m 1988 ®· ®ãng mét vai

trß quan träng trong qu¸ tr×nh cñng cè ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng

tr×nh dùa trªn quyÒn con ng−êi. Héi Phô n÷ ñng hé sù vËn ®éng cña UNICEF vÒ quyÒn cña trÎ em vµ phô n÷, ®iÒu nµy ®· tr¸nh

®−îc sù xoi mãi cña nh÷ng ng−êi kh«ng ñng hé "®æi míi"1.

Trong n¨m 1993, UNICEF b¾t ®Çu céng t¸c chÆt chÏ víi ñy ban D©n téc vµ MiÒn nói víi môc ®Ých thùc hiÖn mét dù ¸n ph¸t

triÓn d©n téc miÒn nói, mét biÖn ph¸p ch¾c ch¾n g¾n víi viÖc

quan t©m ngµy cµng t¨ng cña ChÝnh phñ ®èi víi t×nh h×nh cña mét sè nhãm d©n téc thiÓu sè. Nh÷ng ph¹m vi chiÕn l−îc míi

cho viÖc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ®−îc

më ra vµo n¨m 1998, khi UNICEF khëi x−íng viÖc hîp t¸c tËp

huÊn vÒ quyÒn trÎ em, quyÒn phô n÷ vµ quyÒn con ng−êi víi Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh. Häc viÖn lµ bé phËn

tham m−u, nghiªn cøu chiÕn l−îc cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam

vµ x©y dùng, båi d−ìng kiÕn thøc cho çc çn bé lµm viÖc trong

hÖ thèng Nhµ n−íc. §ã lµ c¬ së ®µo t¹o, båi d−ìng chÝnh cho líp ng−êi l·nh ®¹o ®Êt n−íc. Sù céng t¸c nµy chøng tá §¶ng Céng

s¶n ®· c«ng nhËn quyÒn trÎ em lµ mét phÇn cña ch−¬ng tr×nh

lµm viÖc th−êng xuyªn cña m×nh chø kh«ng ph¶i cßn lµ mét vÊn ®Ò nh¹y c¶m. Mét sè nh÷ng tµi liÖu tËp huÊn vµ tµi liÖu hç trî

vÒ quyÒn trÎ em ®· ®−îc x©y dùng; bao gåm nh÷ng phÇn nãi vÒ

lÞch sö ®¹i c−¬ng quyÒn con ng−êi, çc lý thuyÕt c¬ b¶n vÒ quyÒn

con ng−êi, kh¸i niÖm vµ nguyªn t¾c nh− lµ phÇn kiÕn thøc nÒn cho sù t×m hiÓu vÒ quyÒn trÎ em. §©y lµ lÇn ®Çu tiªn mµ quyÒn

con ng−êi ®−îc ®−a vµo ch−¬ng tr×nh vµ tµi liÖu chÝnh thøc cña

mét tr−êng ®¹i häc ViÖt Nam.

Danh s¸ch ®èi t¸c míi cña Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia ®−îc UNICEF hç trî t¨ng lªn mét çch ®¸ng kÓ tõ cuèi nh÷ng

n¨m 1990 vµ bao gåm Héi ®ång D©n téc cña Quèc héi, ñy ban

____________ 1. ý kiÕn cña ¤ng Stephen Woodhouse, nguyªn §¹i diÖn UNICEF t¹i

ViÖt Nam.

167 168

V¨n hãa, Gi¸o dôc, Thanh thiÕu niªn vµ Nhi ®ång cña Quèc héi,

Vô Ph¸p luËt Hµnh chÝnh vµ H×nh sù (Bé T− ph¸p), Côc C¶nh s¸t H×nh sù (Bé C«ng an) vµ Héi liªn hiÖp Thanh niªn ViÖt

Nam. §iÒu nµy chøng tá sù ph¸t triÓn ®¸ng kÓ cña Ch−¬ng

tr×nh Hîp t¸c quèc gia vµo çc lÜnh vùc quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ cña trÎ em vµ phô n÷.

Vai trß cña nh÷ng quyÕt ®Þnh vµ v¨n kiÖn quèc tÕ

Mét nh©n tè quyÕt ®Þnh n÷a ®Ó ®−a nh÷ng thµnh tè dùa

trªn c¬ së quyÒn vµo Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia vµ vµo

UNICEF ViÖt Nam lµ m«i tr−êng thuËn lîi cho ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi trong ph¹m

vi UNICEF toµn cÇu. Nh÷ng v¨n kiÖn c¬ b¶n cña UNICEF

nh− B¶n tuyªn bè T«n chØ - Môc ®Ých – Sø mÖnh cña UNICEF n¨m 1994, ChØ thÞ cña Héi ®ång chÊp hµnh n¨m 1998, §−êng

lèi ch−¬ng tr×nh vµ V¨n kiÖn thñ tôc (v¨n kiÖn PPP – tËp s¸ch

D tr−íc ®©y) ®· t¹o ra m«i tr−êng nµy. MÆc dï nh÷ng v¨n kiÖn

nµy kh«ng cã t¸c ®éng trùc tiÕp ë cÊp quèc gia ®Õn viÖc çn bé nh©n viªn chÊp nhËn mét ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa

trªn c¬ së quyÒn trÎ em, chóng ®· hç trî nh÷ng nhµ qu¶n lý

Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia c«ng nhËn lîi thÕ cña ph−¬ng

thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi vµ muèn ¸p dông nã. Nh÷ng v¨n kiÖn chÝnh s¸ch cña UNICEF ®· hç trî

L·nh ®¹o UNICEF ViÖt Nam trong viÖc th−¬ng l−îng víi çc

®èi t¸c ChÝnh phñ trong qu¸ tr×nh ®−a dÇn dÇn nh÷ng thµnh tè dùa trªn c¬ së quyÒn vµo nh÷ng Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng

tæng thÓ.

BÊt chÊp viÖc thóc ®Èy toµn cÇu ®Ó ®i ®Õn mét ph−¬ng thøc

lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi, sù chÊp nhËn

vµ ñng hé cña çn bé vµ nh©n viªn ®èi víi ph−¬ng ph¸p nµy ë

cÊp quèc gia lµ mét th¸ch thøc lín. Cã vµi lý do cho viÖc

UNICEF ViÖt Nam chËm chÊp nhËn m« h×nh lµm ch−¬ng

tr×nh míi nµy. Mét lµ do hÖ thèng: sù tËp trung cña Ch−¬ng

tr×nh Hîp t¸c cña UNICEF vµo viÖc thùc hiÖn dù ¸n lµm cho

çc çn bé, nh©n viªn lµm viÖc nhiÒu n¨m theo lèi ph©n phèi

dÞch vô theo ngµnh däc cæ truyÒn lµm cho ph−¬ng thøc x©y

dùng ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi trë nªn

khã hiÓu. §−¬ng nhiªn, sù suy nghÜ cña ®éi ngò çn bé dù ¸n

nh− thÕ ®−îc quyÕt ®Þnh bëi nh÷ng môc tiªu ngµnh vµ nh÷ng

®Çu vµo cña dù ¸n, chø kh«ng ph¶i bëi qu¸ tr×nh v¨n hãa, x·

héi, chÝnh trÞ, ph¸p lý vµ lËp kÕ ho¹ch chiÕn l−îc, bëi sù céng

t¸c liªn ngµnh hay sù gi¸m s¸t theo dâi vi ph¹m quyÒn trÎ

em. Tuy nhiªn cuéc th¶o luËn quèc tÕ vÒ nh÷ng kh¸i niÖm

nµy trong nh÷ng quyÕt ®Þnh cña Héi ®ång chÊp hµnh vµ

nh÷ng v¨n kiÖn vµ chØ thÞ cña UNICEF Trung −¬ng ®· gãp

phÇn n©ng cao ý thøc vµ nhËn thøc cña tËp thÓ çn bé, nh©n

viªn UNICEF ViÖt Nam r»ng sù ¸p dông ph−¬ng thøc lµm

ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi lµ mét yªu cÇu

cña tæ chøc UNICEF.

TËp huÊn vÒ ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së

quyÒn con ng−êi ë UNICEF

Çn bé, nh©n viªn cña UNICEF ViÖt Nam ®· ®−îc tËp huÊn vÒ quyÒn trÎ em rÊt sím. Trong n¨m 1996, UNICEF Trung −¬ng ë Niu Oãc ®· x©y dùng mét tµi liÖu tËp huÊn vÒ quyÒn trÎ em vµ UNICEF ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng v¨n phßng ®Çu tiªn thö nghiÖm cuèn tµi liÖu ®ã. Trong n¨m 1998, cuéc tËp huÊn ®Çu tiªn cho çn bé, nh©n viªn UNICEF ViÖt Nam ®−îc

169 170

tiÕn hµnh1. Sau buæi tËp huÊn khëi ®Çu nµy lµ mét xª-mi-na ®Þnh h−íng nöa ngµy cho çn bé nh©n viªn vµ mét cuéc tËp huÊn nhiÒu b−íc tæ chøc cho nh÷ng çn bé ch−¬ng tr×nh ng−êi ViÖt Nam. Nh÷ng cuéc tËp huÊn nµy tËp trung vµo çc nguyªn t¾c quyÒn trÎ em chø kh«ng ph¶i lång ghÐp ph−¬ng ph¸p dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi vµo tÊt c¶ çc lÜnh vùc vµ qu¸ tr×nh lµm ch−¬ng tr×nh. Çn bé cña UNICEF ViÖt Nam còng ®−îc tham gia mét khãa ®µo t¹o ®Æc biÖt ë B¨ng Cèc vÒ quyÒn trÎ em vµo n¨m ®ã2. Trong n¨m 2002, mét líp tËp huÊn mét ngµy cho çn bé vÒ ph−¬ng ph¸p lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ®−îc tiÕn hµnh víi sù gióp ®ì cña gi¶ng viªn chÝnh cña UNICEF Pakixtan. Tuy nhiªn, qua tÊt c¶ nh÷ng líp tËp huÊn nµy, kiÕn thøc cña çc çn bé nh©n viªn tham dù vÉn chØ ë møc trõu t−îng vµ ch−a râ nh÷ng hµm ý, nh÷ng sù cÇn vËn dông cô thÓ cña viÖc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn trÎ em vµ quyÒn con ng−êi. Do ®ã, çn bé vµ nh©n viªn UNICEF ch−a nhËn thøc ®−îc sù liªn quan, phï hîp gi÷a C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em vµ c«ng t¸c dù ¸n thùc tÕ hµng ngµy cña hä. Ngoµi ra, çn bé dù ¸n cßn e ng¹i nh÷ng khã kh¨n trong mèi quan hÖ cña hä víi çc ®èi t¸c ChÝnh phñ, nÕu UNICEF nhÊn m¹nh quyÒn trÎ em, quyÒn phô n÷ vµ quyÒn con ng−êi qu¸ nhiÒu.

V× nhiÒu çn bé ch−¬ng tr×nh chËm chÊp nhËn ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi, nªn nh÷ng §¹i diÖn vµ Çn bé ch−¬ng tr×nh cÊp cao trë thµnh çc t¸c nh©n quan träng cña sù thay ®æi nh»m ®i ®Õn mét sù chÊp nhËn quyÒn trÎ em vµ ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi trong Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia cña

____________ 1. UNICEF ViÖt Nam: B¸o ço th−êng niªn n¨m 1997, tr. 10. 2. UNICEF ViÖt Nam: B¸o ço th−êng niªn n¨m 1998, trang 7.

UNICEF. Sù quyÕt t©m cña hä lµ quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc ®−a vµo ph−¬ng ph¸p míi nµy.

§èi t¸c cña ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së

quyÒn con ng−êi

MÆc dï tû träng t−¬ng ®èi cña ph¹m vi ch−¬ng tr×nh cho

viÖc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn t¨ng lªn dÇn dÇn trong Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia cña UNICEF, thÕ m¹nh

cña UNICEF ¶nh h−ëng ®Õn çc chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ vµ

çc nhµ tµi trî theo h−íng ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa

trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ngµy cµng Ýt ®i. Trong nhiÒu n¨m, Liªn hîp quèc, Thôy §iÓn vµ PhÇn Lan lµ nh÷ng c¬ quan quèc

tÕ duy nhÊt cã mÆt ë ViÖt Nam, vµ nh− vËy cã nghÜa lµ vÞ thÕ

cña UNICEF trong céng ®ång tµi trî quèc tÕ lµ t−¬ng ®èi m¹nh. Nh−ng t×nh h×nh nµy ®· thay ®æi nhiÒu trong 5-10 n¨m trë l¹i

®©y. Trong th¸ng 1-1994, sù cÊm vËn th−¬ng m¹i cña Hoa Kú

chèng ViÖt Nam ®−îc b·i bá vµo n¨m 1995, ViÖt Nam vµ Hoa

Kú ®· më v¨n phßng liªn l¹c ë thñ ®« mçi n−íc. LÖnh cÊm vËn ®−îc b·i bá, viÖn trî ph¸t trÓn chÝnh thøc å ¹t ch¶y vµo ViÖt

Nam vµ sù cã mÆt cña çc c¬ quan quèc tÕ cïng çc c¬ quan tµi

chÝnh t¨ng ®¸ng kÓ. Ngµy nay, tÊt c¶ çc nhµ tµi trî quan träng,

nhiÒu c¬ quan Liªn hîp quèc, çc c¬ quan tµi chÝnh quèc tÕ ®Òu cã mÆt ë ViÖt Nam. Trong cuéc häp T− vÊn th¸ng 12-2002, çc

c¬ quan tµi trî ®· cam kÕt viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc cho

ViÖt Nam lµ 2,5 tû USD. Dù to¸n cña UNICEF cho n¨m ®ã lµ 13 triÖu USD. Nãi mét çch kh¸c, sù ®ãng gãp cña UNICEF

trong tæng sè viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc lµ 0,52%. Nh− vËy,

m«i tr−êng viÖn trî quèc tÕ ë ViÖt Nam ®· trë nªn rÊt c¹nh

tranh vµ tÇm quan träng cña UNICEF ë ViÖt Nam vÒ ph−¬ng

171 172

diÖn tµi chÝnh ®· gi¶m. §iÒu nµy lµm cho sù qu¶n lý ®èi t¸c trë

thµnh mét chiÕn l−îc c¬ b¶n cho sù giíi thiÖu m¹nh mÏ h¬n n÷a ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi.

Nh÷ng vÝ dô vÒ çc ho¹t ®éng ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi

BiÖn chøng phøc t¹p vµ ®«i khi rÊt c¨ng th¼ng gi÷a tÝnh gi¸ trÞ phæ biÕn cña quyÒn vµ nh÷ng truyÒn thèng ®Þa ph−¬ng lµ

mét nÐt næi bËt trong çc cuéc th¶o luËn vÒ quyÒn con ng−êi. Sù

c¨ng th¼ng tù nhiªn thËm chÝ t¨ng lªn nhiÒu khi nh÷ng m«

h×nh quyÒn con ng−êi ®−îc ¸p dông kh«ng chØ trong lÜnh vùc ph¸p lý mµ c¶ trong viÖc lµm ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn. Lµm

ch−¬ng tr×nh dùa trªn nguyªn t¾c quyÒn con ng−êi lµ khã v×

kh«ng cã nh÷ng ho¹t ®éng cô thÓ næi lªn mét çch l«gÝch tõ

nh÷ng nguyªn t¾c quyÒn con ng−êi. VÝ dô: cã rÊt nhiÒu çch kh¸c nhau ®Ó lµm cho çc ch−¬ng tr×nh ®¸p øng ®−îc nguyªn

t¾c phæ biÕn cña quyÒn. Do ®ã, nh÷ng sù lùa chän dµnh cho dù

¸n vµ ho¹t ®éng dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi h×nh nh− cã thÓ tuú tiÖn1.

Cho ®Õn b©y giê, qu¸ tr×nh ¸p dông thùc tÕ ph−¬ng thøc

lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ë ViÖt Nam cã

tiÕn triÓn nh−ng chËm. Nh×n l¹i sù ph¸t triÓn lÞch sö cña Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia cña UNICEF ë ViÖt Nam, chóng

ta thÊy lµ ch−¬ng tr×nh UNICEF hiÖn nay (ch−¬ng tr×nh thø

b¶y) giai ®o¹n 2001-2005, míi cã ®Çy ®ñ kh«ng gian chÝnh trÞ vµ

sù hç trî kü thuËt ®Ó nghiªm tóc xem xÐt nh÷ng t¸c ®éng cña

____________ 1. Xem: Theis, Joachim: Gi¸m s¸t, theo dâi vµ ®¸nh gi¸ dùa trªn c¬ së

quyÒn. Tµi liÖu th¶o luËn, 4-2003, tr.3.

nh÷ng nguyªn t¾c vµ ®iÒu kho¶n cña C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em

®Ó thiÕt kÕ vµ thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh. Ch−¬ng tr×nh quèc gia nµy còng lµ ch−¬ng tr×nh ®Çu tiªn ®−îc chÊp nhËn kÓ tõ khi

UNICEF chÝnh thøc c«ng bè ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa

trªn c¬ së quyÒn con ng−êi trong n¨m 1998. Tuy nhiªn, viÖc nh×n l¹i tõ gãc ®é lÞch sö cña nh÷ng Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c cña

UNICEF ë ViÖt Nam chøng tá r»ng nh÷ng yÕu tè vµ ho¹t ®éng

cho mét ph−¬ng ph¸p lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn ®·

cã mÆt trong çc ch−¬ng tr×nh tr−íc ®©y nh−ng nh÷ng ho¹t ®éng nµy bÞ h¹n chÕ vµ chØ tån t¹i t−¬ng ®èi ®¬n lÎ tõ sù hç trî

truyÒn thèng ®Õn ph©n phèi dÞch vô x· héi c¬ b¶n. Nh÷ng ho¹t

®éng ®ã thÓ hiÖn nh÷ng yÕu tè ngÉu nhiªn trong mét kiÕn tróc

ch−¬ng tr×nh dùa trªn nhu cÇu chñ yÕu chø ch−a ph¶i lµ nh÷ng trô cét cña mét ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së

quyÒn con ng−êi. Mét sè ho¹t ®éng còng nh− th¸ch thøc trong

viÖc hç trî nh÷ng nguyªn t¾c phæ biÕn, kh«ng thÓ chia c¾t ®−îc, tham gia vµ chÞu tr¸ch nhiÖm cña quyÒn con ng−êi ®−îc m« t¶

d−íi ®©y.

TÝnh phæ biÕn

Sù ph©n tÝch nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi vµ lÞch sö hay viÖc

thùc hiÖn çc quyÒn trÎ em ë ViÖt Nam ®· lµm næi bËt nhiÖm vô bøc xóc ph¶i t¨ng c−êng h¬n n÷a vÞ trÝ cña trÎ em nh− lµ chñ

thÓ cña quyÒn trong hÖ thèng ph¸p lý còng nh− trong ®êi

sèng hµng ngµy. ViÖt Nam vÉn cßn ph¶i thùc hiÖn mét ch−¬ng tr×nh nghÞ sù ®Çy kú väng vÒ c¶i çch luËt ph¸p vÒ trÎ

em vµ phô n÷ ®Ó thÝch øng hÖ thèng ph¸p lý cña ViÖt Nam víi

nh÷ng tiªu chuÈn quèc tÕ.

UNICEF khëi x−íng sù hîp t¸c trong lÜnh vùc lËp ph¸p

173 174

trong n¨m 1996 víi nhiÒu ®èi t¸c vµ nghiªn cøu kh¸c nhau1.

Trong n¨m 1998, UNICEF hç trî cuéc héi th¶o ®Çu tiªn vÒ quyÒn trÎ em víi çc ®¹i biÓu Quèc héi vµ tõ ®ã tËp trung hç trî

chñ yÕu vµo tËp huÊn çn bé vµ nh©n viªn ChÝnh phñ vÒ quyÒn

cña trÎ em vµ phô n÷. UNICEF khëi x−íng mét lo¹t çc líp ®µo t¹o gi¶ng viªn vÒ quyÒn cña trÎ em vµ phô n÷ cïng víi Trung

t©m nghiªn cøu quyÒn con ng−êi cña Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc

gia Hå ChÝ Minh cho tÊt c¶ çc tr−êng chÝnh trÞ cÊp tØnh. Cho

®Õn nay, nh÷ng gi¶ng viªn nµy ®· x©y dùng ®−îc mét m¹ng l−íi kh¾p c¶ n−íc vµ hµng n¨m hä l¹i häp ®Ó th¶o luËn nh÷ng th¸ch

thøc vµ thµnh c«ng trong viÖc ®Èy m¹nh vÊn ®Ò quyÒn trÎ em

vµ quyÒn phô n÷ vµo ch−¬ng tr×nh chÝnh khãa. UNICEF còng

hç trî viÖc ®−a quyÒn trÎ em vµo ch−¬ng tr×nh häc cña hÖ thèng c«ng quyÒn. ViÖc tËp huÊn vÒ quyÒn trÎ em còng tËp trung cho

thÈm ph¸n, luËt s− vµ kiÓm s¸t viªn cïng víi Tr−êng çn bé

Toµ ¸n, Bé T− ph¸p vµ gi¸m thÞ, çn bé qu¶n gi¸o cïng víi Bé C«ng an. Xin ghi nhí lµ UNICEF chØ hç trî kü thuËt quèc tÕ

h¹n chÕ trong c«ng t¸c lËp ph¸p vµ ®iÒu nµy ch¾c lµ do h¹n chÕ

vÒ ng«n ng÷ vµ nh÷ng nh¹y c¶m chÝnh trÞ.

Nh− ®· th¶o luËn ë trªn, hÖ thèng t− ph¸p ng−êi ch−a thµnh niªn ë ViÖt Nam ®· cã nhiÒu tiÕn bé trong nh÷ng n¨m

gÇn ®©y, nh−ng ch−a ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ. Ho¹t ®éng cña

UNICEF trong lÜnh vùc t− ph¸p ng−êi ch−a thµnh niªn b¾t ®Çu

tõ n¨m 1996 vµ bao gåm chñ yÕu viÖc dÞch, phæ biÕn vµ tËp

____________ 1. VÝ dô: B¶o vÖ quyÒn trÎ em trong Ph¸p luËt ViÖt Nam (1997), Ph©n tÝch

ph¸p luËt ViÖt Nam so s¸nh víi C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em (1998), Ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch vÒ d©n téc thiÓu sè (2001) vµ Tæng thuËt nh÷ng v¨n kiÖn quyÒn con ng−êi quèc tÕ vÒ ng−êi b¶n ®Þa (2001).

huÊn vÒ çc v¨n kiÖn ph¸p lý vÒ t− ph¸p ng−êi ch−a thµnh niªn,

nh− C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em, Quy t¾c tèi thiÓu cña Liªn hîp quèc vÒ qu¶n lý t− ph¸p ng−êi ch−a thµnh niªn vµ çc v¨n kiÖn

kh¸c. Ngoµi ra, UNICEF còng hç trî t− vÊn kü thuËt ®Ó b¶o

®¶m nh÷ng tiªu chuÈn quèc tÕ cho trÎ em trong söa ®æi, bæ sung Bé LuËt H×nh sù (1999) vµ Bé LuËt Tè tông H×nh sù (2000).

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, sù hîp t¸c ®−îc më réng nh− tËp

huÊn cho çc çn bé chuyªn m«n nh− çn bé lËp ph¸p, c«ng an,

thÈm ph¸n, kiÓm s¸t viªn, çn bé qu¶n gi¸o vµ nh÷ng ng−êi ch¨m sãc trÎ em, çn bé t©m lý trÎ em vµ nh÷ng ng−êi c«ng t¸c

x· héi. UNICEF ®· lµ c¬ quan duy nhÊt ë ViÖt Nam ®−îc phÐp

lµm viÖc trong tr¹i giam. UNICEF cÇn ph¶i më réng vai trß cña

m×nh trong lÜnh vùc nµy ®Ó c¶i thiÖn çc tiªu chuÈn quyÒn con ng−êi vµ tiÕn hµnh gi¸m s¸t, theo dâi (h¹n chÕ) vÒ t×nh h×nh cña

trÎ em ch−a thµnh niªn, thanh niªn, phô n÷ cã mang vµ bµ mÑ

sèng trong tr¹i giam víi çc con cßn bÐ cña hä.

Trong nhiÒu n¨m nay, UNICEF ®· vËn ®éng viÖc thµnh lËp mét tßa ¸n ng−êi ch−a thµnh niªn vµ trong n¨m 2002, Bé ChÝnh trÞ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· nghiªn cøu kh¶ n¨ng thiÕt lËp mét tßa ¸n chuyªn biÖt gia ®×nh vµ ng−êi ch−a thµnh niªn2. §Ó triÓn khai tiÕp tôc quyÕt ®Þnh nµy, trong n¨m 2003 UNICEF hç trî nh÷ng héi th¶o kü thuËt cho thÈm ph¸n, çn bé Uû Ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em, Bé T− ph¸p, Bé C«ng an vµ çc ban ngµnh quan träng kh¸c ®Ó th¶o luËn ®Ò nghÞ nµy còng nh− mét ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng liªn ngµnh réng r·i h¬n vÒ t− ph¸p ng−êi ch−a thµnh niªn. Ch−¬ng tr×nh nµy cÇn xÐt ®Õn nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n nh− hßa gi¶i (®Ó xö lý nh÷ng vi ph¹m ph¸p

____________ 2. Xem NghÞ quyÕt Bé ChÝnh trÞ sè 08/NQ-TW.

175 176

luËt do ng−êi ch−a thµnh niªn m¾c ph¶i mµ kh«ng nhÊt thiÕt t¹i hÖ thèng tßa ¸n), t− ph¸p phôc håi (thóc ®Èy sù hßa gi¶i gi÷a n¹n nh©n vµ ng−êi ph¹m téi) vµ nh÷ng ph−¬ng ph¸p thay thÕ cho viÖc giam tï còng nh− nhÊn m¹nh ®Æc biÖt vµo sù phôc håi vµ t¸i hßa nhËp nh÷ng ng−êi ch−a thµnh niªn ph¹m téi. HiÖn nay, kh«ng cã mét hÖ thèng çn bé x· héi ®Ó ch¨m sãc trÎ em mét khi çc em ra khái tr−êng gi¸o d−ìng hay tr¹i giam.

MÆc dï UNICEF ViÖt Nam ®· cung cÊp hç trî vµ vËn ®éng

kü thuËt rÊt Ên t−îng vÒ lËp ph¸p vµ tËp huÊn vÒ “quyÒn”, sù

hç trî nµy chØ ®¬n thuÇn tõ mét dù ¸n nhá vÒ thóc ®Èy quyÒn. Muèn cã tiÕn bé vÒ ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬

së quyÒn con ng−êi, chóng ta cÇn ®Èy m¹nh hç trî c¶i çch luËt

ph¸p vµ chuyªn m«n ph¸p lý réng r·i h¬n n÷a trong Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia. Sù tiÕn bé t−¬ng lai vÒ quyÒn trÎ em

trong lÜnh vùc ph¸p lý còng nh− trong t− ph¸p ng−êi ch−a

thµnh niªn ch¾c ch¾n sÏ kh«ng nhanh chãng v× ChÝnh phñ ViÖt

Nam ®Æt −u tiªn cao cho c¶i çch t− ph¸p trong khu vùc kinh tÕ. Mét môc tiªu chÝnh trong bèi c¶nh nµy cho ChÝnh phñ ch¾c

ch¾n lµ viÖc gia nhËp Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO), cã

nghÜa lµ hµng tr¨m v¨n b¶n ph¸p luËt vµ quy ®Þnh sÏ ph¶i xem

xÐt, bæ sung, söa ®æi hay ban hµnh. Nh÷ng c«ng viÖc nµy hiÖn chiÕm hÇu hÕt kh¶ n¨ng cña Bé T− ph¸p vµ çc c¬ quan cã liªn

quan vµ hÇu nh− kh«ng cßn chç nµo cho nh÷ng c¶i çch t− ph¸p

kh¸c, bao gåm c¶ nh÷ng c¶i çch cho trÎ em vµ ng−êi ch−a thµnh niªn. Ngoµi viÖc qu¸ t¶i ®èi víi çc bé, còng cã thÓ cã sù

thËn träng chung lµ c¶i çch çc v¨n b¶n ph¸p luËt cñng cè vÞ

thÕ cña c«ng d©n ®èi víi Nhµ n−íc - nh− ®· gi¶i thÝch ë trªn –

thËm chÝ nh÷ng c«ng d©n nµy lµ trÎ em. ChÝnh phñ coi sù hîp

t¸c trong lÜnh vùc t− ph¸p ng−êi ch−a thµnh niªn lµ nh¹y c¶m,

vµ do ®ã sù thùc hiÖn dù ¸n trong Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c cña UNICEF ch¾c sÏ chËm vµ ®«i khi phøc t¹p. VÒ l©u dµi, nhµ

n−íc sÏ nhËn ra r»ng trong khi sù hiÖn ®¹i hãa v¨n b¶n nh÷ng

luËt vÒ kinh doanh, th−¬ng m¹i mµ l¹i sao nh·ng vÒ khu«n khæ ph¸p lý cho trÎ em vµ thanh niªn. Ngoµi ra, ViÖt Nam x−a nay

vÉn lµ mét n−íc vËn ®éng quèc tÕ m¹nh mÏ cho C«ng −íc vÒ

quyÒn trÎ em. Chóng ta cã thÓ tr«ng chê ChÝnh phñ sÏ cã nh÷ng

cam kÕt nghiªm tóc ®Ó lµm cho hÖ thèng ph¸p lý cña ViÖt Nam thÝch øng h¬n n÷a víi çc tiªu chuÈn quèc tÕ mµ C«ng −íc vµ

nh÷ng v¨n kiÖn quèc tÕ kh¸c ®· ®Ò ra.

Kh«ng ph©n biÖt ®èi xö

ViÖt Nam ®· ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ ®Çy ng¹c nhiªn trong thùc hiÖn çc quyÒn cña trÎ em, do hoµn c¶nh ®iÒu kiÖn çc trÎ

em d©n téc thiÓu sè phÇn nµo ch−a ®−îc h−ëng nhiÒu. Sù tiÕn

bé Êy ch¾c ph¶i dùa trªn c¬ së kh«ng ph©n biÖt ®èi xö vµ b×nh

®¼ng vèn lµ nh÷ng nguyªn t¾c hîp thµnh t− t−ëng x· héi chñ nghÜa. Song nh÷ng tiÕn bé vÒ b×nh ®¼ng hiÖn nay ®ang bÞ ®e

däa v× nh÷ng chiÕn l−îc cña Nhµ n−íc vÒ vËn ®éng g©y quü

th«ng qua viÖc thu phÝ cña ng−êi tiªu dïng vµ t− nh©n hãa çc

dÞch vô x· héi. Do ®ã, viÖc ph©n tÝch nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi viÖc hoµn thµnh quyÒn trÎ em mµ kh«ng cã sù ph©n biÖt ®èi xö

ph¶i xem xÐt kü h¬n n÷a çc vÊn ®Ò nh− ph©n bæ ng©n s¸ch

cho khu vùc x· héi hay sù c¶i çch m¹ng l−íi an toµn x· héi. CÇn ph¶i ®−a nh÷ng hÖ thèng x· héi míi vµo nÒn nÕp nh»m

b¶o ®¶m çc trÎ em nghÌo còng vÉn duy tr× ®−îc cïng møc tèi

thiÓu vÒ ch¨m sãc søc kháe vµ gi¸o dôc nh− çc trÎ em nhµ

kh¸ gi¶. Nãi çch kh¸c, nh÷ng m¹ng l−íi an toµn x· héi hiÖn

177 178

nay vµ çc kh¸i niÖm vÒ ph©n bæ ng©n s¸ch cho khu vùc x· héi

ph¶i ®−îc c¶i çch ngay ®Ó gi¶m sù bÊt b×nh ®¼ng trong nh©n d©n. Tuy nhiªn, Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c hiÖn nay chØ ngÉu

nhiªn gi¶i quyÕt çc th¸ch thøc chiÕn l−îc ®èi víi sù b×nh ®¼ng

vµ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö. HÇu nh− chÝnh s¸ch quèc gia vµ lËp ph¸p kh«ng ®Ò cËp nhiÒu ®Õn ph©n bæ ng©n s¸ch cho khu vùc

x· héi hay d©n téc thiÓu sè, mÆc dï ®©y ®ã ng−êi ta ®Òu thÊy

nh÷ng vÝ dô tÝch cùc ®¬n lÎ nh− hç trî mét ban tham m−u

quèc gia vÒ c¶i tæ khu vùc y tÕ hay hç trî ph¸t triÓn chÝnh s¸ch vÒ d©n téc thiÓu sè.

Mét vÝ dô vÒ viÖc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn ®Ó hç trî nguyªn t¾c kh«ng ph©n biÖt ®èi xö lµ trong lÜnh vùc b¶o vÖ trÎ em. Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa vµ c«ng nghiÖp hãa nhanh chãng cña ®Êt n−íc ®· t¨ng ®é rñi ro cho nhiÒu trÎ em bÞ bãc lét vµ x©m h¹i. VÊn ®Ò ngµy cµng ph¸t sinh vÒ b¶o vÖ trÎ em lµ t−¬ng ®èi míi vµ næi bËt trong tr−êng hîp trÎ em ®−êng phè, trÎ em lao ®éng vµ Ýt râ nÐt h¬n trong tr−êng hîp trÎ em bÞ bãc lét t×nh dôc hay trÎ em bÞ m¾c hay ¶nh h−ëng bëi HIV/AIDS. Lµm thÕ nµo nh÷ng ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cho çc trÎ em nh− vËy cã thÓ gi¶i quyÕt t×nh h×nh cña çc em víi mét ph−¬ng ph¸p dùa trªn c¬ së quyÒn? C©u tr¶ lêi lµ: Th«ng qua sù hç trî thùc hiÖn nh÷ng hÖ thèng quèc gia vÒ c«ng t¸c x· héi vµ t− vÊn kÕt hîp víi sù thóc ®Èy nh÷ng h×nh thøc ch¨m sãc trÎ em kh«ng tËp trung. Çc gi¶i ph¸p nµy ®−îc ghi trang träng trong C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em vµ ®· ®−îc ñy ban cña Liªn hîp quèc vÒ quyÒn trÎ em khuyÕn nghÞ nhiÒu lÇn. ViÖc x©y dùng mét hÖ thèng quèc gia vÒ b¶o vÖ trÎ em kh«ng dùa chñ yÕu vµo çc trung t©m nu«i trÎ må c«i hay çc lo¹i c¬ së kh¸c lµ mét b−íc quan träng tiÕn tíi sù thùc hiÖn kh«ng ph©n biÖt ®èi xö çc quyÒn cña nh÷ng

trÎ em ph¶i chÞu sù vi ph¹m ghª gím nh÷ng quyÒn cña çc em. Sù ch¨m sãc tËp trung ë c¬ së trung t©m ph¶i ®−îc coi lµ ph−¬ng ph¸p ch¨m sãc bÊt ®¾c dÜ cuèi cïng cho trÎ em.

Mét hÖ thèng quèc gia b¶o vÖ trÎ em vµ ch¨m sãc kh«ng tËp trung t¹i c¬ së, trung t©m yªu cÇu ph¶i cã nh÷ng çn bé x· héi vµ nh©n viªn t− vÊn chuyªn m«n cho gia ®×nh vµ trÎ em. Çc dÞch vô c«ng t¸c x· héi lµ nh÷ng yÕu tè quan träng trong viÖc b¶o vÖ quyÒn trÎ em trong thùc tÕ ®êi th−êng. Çc nh©n viªn t− vÊn vµ çn bé x· héi chuyªn nghiÖp còng lµ nh÷ng ng−êi hç trî, ng−êi b¶o vÖ vµ vËn ®éng ®Êu tranh quan träng cho trÎ em khi nh÷ng thµnh viªn lín tuæi trong gia ®×nh kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng yªu th−¬ng vµ ch¨m sãc. Tuy nhiªn, nh÷ng nghÒ nh− vËy lµ míi ë ViÖt Nam. ViÖc x©y dùng ch−¬ng tr×nh, ®µo t¹o vµ tr¶ l−¬ng nh÷ng çn bé x· héi vµ nh©n viªn t− vÊn cÇn ph¶i cã thêi gian vµ ®Çu t− tµi chÝnh. Tr−íc hÕt, sù h×nh thµnh mét hÖ thèng quèc gia vÒ ch¨m sãc trÎ em yªu cÇu sù thay ®æi vÒ t− duy kh¸i niÖm vµ t− t−ëng - nh÷ng viÖc thay ®æi kh«ng dÔ g× cã thÓ thùc hiÖn ®−îc. Nãi chung, ë mét sè n−íc yªu cÇu ph¶i cã “nh÷ng kü s− x· héi” chuyªn nghiÖp th−êng khã chÊp nhËn, v× nh− vËy lµ cã hµm ý c«ng nhËn cã nh÷ng vÊn ®Ò vÒ cÊu tróc x· héi. Tr−íc ®©y, nh÷ng vÊn ®Ò ®ã th−êng ®−îc tr×nh bµy nh− lµ ®iÓn h×nh cña çc nhµ n−íc t− b¶n chñ nghÜa, vµ chØ lµ t¹m thêi ®èi víi çc n−íc x· héi chñ nghÜa. Mét khÝa c¹nh “cÇn ®−îc nghiªn cøu thªm” cña nh÷ng hÖ thèng quèc gia ch¨m sãc b¶o vÖ trÎ em trong mét x· héi x· héi chñ nghÜa lµ nh÷ng tæ chøc phi chÝnh phñ th−êng lµ nh÷ng c¬ së cung cÊp dÞch vô rÊt quan träng. Nh−ng ë ViÖt Nam, chØ cã vµi tæ chøc phi chÝnh phñ ho¹t ®éng nh− trªn ®· tr×nh bµy. Ngoµi ra, cã thÓ cã sù lo ng¹i r»ng x· héi häc, t©m lý häc vµ nh÷ng khoa häc cã liªn quan lµ nh÷ng bé

179 180

m«n c¬ b¶n cho sù ®µo t¹o häc thuËt cho nh÷ng çn bé x· héi chuyªn nghiÖp cã thÓ lµm n¶y sinh t− t−ëng bÊt ®ång – nh− ë Trung Quèc, x· héi häc bÞ coi lµ ph¶n çch m¹ng vµ do ®ã bÞ cÊm tõ n¨m 1949 ®Õn n¨m 1978. ThËm chÝ, hiÖn nay bé m«n nµy vÉn bÞ Nhµ n−íc gi¸m s¸t chÆt chÏ1.

MÆc dï m«i tr−êng khã kh¨n nh− vËy, UNICEF, Radda Barnen vµ Khoa x· héi häc cña §¹i häc Xtèckh«m (Thôy §iÓn)

®· hç trî mét qu¸ tr×nh häc tËp vµ vËn ®éng kü thuËt xung

quanh vÊn ®Ò ch¨m sãc thay thÕ trong nh÷ng n¨m 1990, dÇn dÇn dÉn ®Õn sù ®ét ph¸ trong n¨m 2002. Sau khi dù c¶ hai héi

nghÞ Xtèckh«m vÒ ch¨m sãc tËp trung vµ ch¨m sãc thay thÕ vµo

nh÷ng n¨m 1990 vµ 2002, ChÝnh phñ ViÖt Nam quyÕt ®Þnh xem

xÐt l¹i chÝnh s¸ch ch¨m sãc tËp trung vµ thay thÕ b»ng nh÷ng m« h×nh ch¨m sãc dùa trªn céng ®ång ®èi víi çc trÎ em kh«ng

cã ng−êi ch¨m sãc ®Çu tiªn. UNICEF ViÖt Nam ®· hç trî mét

ph¸i ®oµn cÊp cao cña ChÝnh phñ tham dù Héi nghÞ Xtèckh«m

trong n¨m 2002; vµ ph¸i ®oµn nµy sau ®ã ®· kiÕn nghÞ sù thay ®æi chÝnh s¸ch nh− vËy. UNICEF còng hç trî qu¸ tr×nh triÓn

khai tiÕp theo, phæ biÕn nh÷ng kÕt luËn cña Héi nghÞ t¹i mét sè

cuéc häp vÒ ®¸nh gi¸ chÝnh s¸ch quèc gia.

Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn mét chÝnh s¸ch míi vÒ ch¨m sãc trÎ em bao gåm ba héi th¶o t− vÊn khu vùc trong n¨m 2003 cho gÇn

300 çn bé lµm trùc tiÕp. 61 ñy ban ch¨m sãc b¶o vÖ trÎ em

tØnh, çc trung t©m b¶o trî x· héi (lµ nh÷ng c¬ së nu«i d−ìng trÎ em må c«i cña ChÝnh phñ) vµ mét sè bé, ngµnh ®· göi nhiÒu

____________ 1. Stoecklin, Daniel: "TrÎ em trªn ®−êng phè Th−îng H¶i". Trong Tæng

kÕt quèc tÕ vÒ trÎ em vµ vÞ thµnh niªn lao ®éng, sè 3-4, 6-1998, tr. 39.

ý kiÕn ®ãng gãp. Nh÷ng cuéc th¶o luËn ë héi th¶o cho thÊy çc

tØnh ®Òu cã nh÷ng h×nh thøc ch¨m sãc thay thÕ, nh−ng hiÖu qu¶ cña chóng kh¸c nhau rÊt nhiÒu tõ tØnh nµy sang tØnh kh¸c, tõ

®Þa ph−¬ng nµy sang ®Þa ph−¬ng kh¸c tïy thuéc nhiÒu vµo sù

cam kÕt cña çc nhµ chøc tr¸ch ®Þa ph−¬ng. Çc héi th¶o ®· khuyÕn khÝch nh÷ng ng−êi lµm trùc tiÕp vµ çc nhµ ho¹ch ®Þnh

chÝnh s¸ch ph©n tÝch nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu cña c¶ hai

h×nh thøc ch¨m sãc tËp trung vµ thay thÕ vÒ kh¶ n¨ng çn bé,

nguån lùc tµi chÝnh vµ sù tham gia cña céng ®ång. Çc ®¹i biÓu tham dù ®· khuyÕn nghÞ ChÝnh phñ söa ®æi, ph¸t triÓn nh÷ng

quy ®Þnh vµ chÝnh s¸ch tõ sù ch¨m sãc tËp trung chuyÓn dÇn

sang ch¨m sãc dùa vµo céng ®ång. NhËn thøc r»ng mét sù thay

®æi nh− thÕ yªu cÇu ph¶i cã thêi gian x©y dùng chÝnh s¸ch, çc gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò nguån nh©n lùc vµ sù n©ng cao ý thøc céng

®ång, nh÷ng ®¹i biÓu tham gia còng nhÊn m¹nh sù cÇn thiÕt

ph¶i ®¸nh gi¸ chÊt l−îng ch¨m sãc ë çc trung t©m. CÇn ph¶i ghi nhËn r»ng sù thay ®æi chÝnh s¸ch nµy còng xuÊt ph¸t tõ sè

trÎ em cÇn sù ch¨m sãc ngµy cµng t¨ng vµ ng©n s¸ch nhµ n−íc

kh«ng ®ñ ®Ó ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cña çc em th«ng qua

nh÷ng c¬ së tËp trung cña nhµ n−íc. Tuy nhiªn, nh÷ng sù quan t©m ®Õn quyÒn trÎ em vµ ý thøc “v× quyÒn lîi tèt nhÊt cña trÎ

em” sÏ t¹o nªn néi dung vµ ph−¬ng h−íng cña nh÷ng chÝnh

s¸ch míi. Nh×n tõ quan ®iÓm “quyÒn”, qu¸ tr×nh nµy vÉn tËp

trung nhiÒu vµo khÝa c¹nh cña ng−êi cã nghÜa vô thùc hiÖn quyÒn - sù tham gia cña cha mÑ, ng−êi ch¨m sãc sau nµy vµ trÎ

em rÊt h¹n chÕ. Tuy nhiªn, sù hç trî trong t−¬ng lai sÏ t¹o

®iÒu kiÖn cho viÖc trao ®æi tõ c¬ së lªn víi çc nh©n viªn chÝnh phñ, ng−êi ch¨m sãc vµ nh÷ng m« h×nh thÝ ®iÓm cÇn vµ sÏ bao

gåm nh÷ng kho¶ng chç cho sù tham gia cña trÎ em. Hµng

181 182

ngµn trÎ em t¹i çc trung t©m còng nh− nhiÒu trÎ em ®−êng

phè, trÎ em tµn tËt, trÎ em bÞ nhiÔm hay chÞu ¶nh h−ëng cña HIV/AIDS sÏ ®−îc h−ëng lîi tõ sù thay ®æi chÝnh s¸ch nµy

trong nh÷ng n¨m tíi.

TÝnh t−¬ng quan

KÕt qu¶ cã tÝnh ch−¬ng tr×nh cña mét ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn cã liªn quan ®Õn nguyªn t¾c

quyÒn con ng−êi: "çc quyÒn ®Òu cã t−¬ng quan víi nhau” lµ sù

chÊp thuËn nh÷ng ph−¬ng ph¸p tæng thÓ, liªn ngµnh ®èi víi sù

nghiªn cøu, hç trî kü thuËt ®Ó x©y dùng chÝnh s¸ch vµ thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh. Nh÷ng ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn

th−êng lµ çc ch−¬ng tr×nh cã nhiÒu ®èi t¸c vµ ®a ngµnh, nhÊn

m¹nh vµo sù tham gia vµ tËp trung vµo çc nhãm d©n c− bÞ g¹t ra ngoµi lÒ vÒ mÆt x· héi vµ ®Þa lý. Nh÷ng ®Æc tÝnh Êy lµm cho

çc ch−¬ng tr×nh nh− vËy rÊt phøc t¹p vÒ kü thuËt vµ vÒ chÝnh

trÞ nªn rÊt khã qu¶n lý. Nh÷ng chi phÝ giao dÞch cña çc ch−¬ng

tr×nh Êy cã thÓ rÊt cao v× cÇn ph¶i cã nhiÒu ®èi tho¹i vµ héi häp gi÷a nhiÒu ®èi t¸c quan träng víi çc mèi quan t©m ®a d¹ng.

Nh÷ng chuyÕn ®i gi¸m s¸t çc c¬ së dù ¸n ë vïng xa x«i, hÎo

l¸nh chiÕm nhiÒu thêi gian. Nh− vËy cã nghÜa lµ viÖc thùc hiÖn

dù ¸n dùa trªn c¬ së quyÒn cã thÓ chËm h¬n so víi tr−êng hîp çc dù ¸n theo ngµnh däc. Ng−êi ta cho r»ng khi ng−êi d©n cã ý

thøc së h÷u cao h¬n vÒ nh÷ng ch−¬ng tr×nh dù ¸n nµy lµ cña hä,

cho hä vµ thÊy ®−îc t¸c dông thùc tÕ cña çc dù ¸n Êy, th× sù bÊt lîi nµy sÏ tiªu tan dÇn. Kinh nghiÖm ®Çu tiªn cho thÊy

tr−íc m¾t vµ do ®Çu vµo ®−îc tËp trung nhiÒu vÒ thêi gian cho

qu¶n lý vµ hîp t¸c, nh÷ng lîi thÕ so s¸nh cña nh÷ng dù ¸n dùa

trªn c¬ së quyÒn kh«ng ph¶i chØ cèt ë ph¹m vi ng−êi ®−îc h−ëng

thô dù ¸n. ViÖc ®−a çc bµi häc rót ra tõ dù ¸n lång ghÐp thÝ

®iÓm vµo çc chÝnh s¸ch quèc gia trë nªn quan träng h¬n lµ nh©n réng nh÷ng dù ¸n nµy. Do ®ã, viÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c

“t−¬ng quan” cã quan hÖ chÆt chÏ víi minh chøng tèt b»ng tµi

liÖu, nghiªn cøu t¸c ®éng vµ vËn ®éng çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ë cÊp quèc gia.

Nh÷ng th¸ch thøc vÒ qu¶n lý çc ch−¬ng tr×nh lång ghÐp

còng yªu cÇu nh÷ng c¬ chÕ trong néi bé c¬ quan ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn

dÔ dµng cho sù phèi kÕt hîp çc kh©u lËp kÕ ho¹ch, gi¸m s¸t theo dâi, ®¸nh gi¸ vµ b¸o ço cña dù ¸n lång ghÐp. Do ®ã, mét sè

nhãm c«ng t¸c liªn ngµnh ®· vµ ®ang ho¹t ®éng ë UNICEF ViÖt

Nam trong nh÷ng lÜnh vùc ph¸t triÓn trÎ th¬, phßng chèng

HIV/AIDS, viÖn trî khÈn cÊp vµ phßng tr¸nh th−¬ng tËt ®−îc lång ghÐp. Nh÷ng nhãm c«ng t¸c nµy ®· vµ ®ang x©y dùng çc

khung kh¸i niÖm, thiÕt kÕ ch−¬ng tr×nh vµ hç trî chÝnh quyÒn

®Þa ph−¬ng trong viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch ch−¬ng tr×nh liªn

ngµnh. Trong mét sè héi th¶o vÒ x©y dùng kÕ ho¹ch lång ghÐp, çc kÕ ho¹ch liªn kÕt ngµnh trong n¨m 2003 ®· ®−îc x©y dùng

®Ó ®−a vµo çc kÕ ho¹ch ho¹t ®éng cña ngµnh.

Mét vÝ dô lý thó vÒ hç trî kü thuËt trªn c¬ së quyÒn trong

viÖc x©y dùng vµ triÓn khai chÝnh s¸ch lång ghÐp ë ViÖt Nam lµ

chÝnh s¸ch gia ®×nh, mét vÊn ®Ò quan träng ë ViÖt Nam. VÒ tÝnh

chÊt, ®ã còng lµ mét lÜnh vùc liªn ngµnh. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ

nhanh hiÖn nay ë ViÖt Nam cã ¶nh h−ëng s©u xa ®Õn gia ®×nh

ViÖt Nam nh− ®−îc tr×nh bµy chi tiÕt ë trªn. T×nh h×nh nµy ®·

dÉn tíi mét cuéc th¶o luËn s©u réng vÒ nh÷ng thay ®æi trong vai

trß vµ thµnh phÇn cña gia ®×nh. Mét mÆt, cã nh÷ng nhµ nghiªn

cøu vµ chÝnh trÞ gia muèn duy tr× çc gi¸ trÞ gia ®×nh, ®ång thêi

183 184

b¶o vÖ gia ®×nh khái nh÷ng “mÆt tèi” cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng.

MÆt kh¸c, còng cã nh÷ng nhµ trÝ thøc vµ çc lùc l−îng c¶i çch

nhËn ra r»ng thay ®æi trong s¶n xuÊt vµ quan hÖ x· héi yªu cÇu

ph¶i cã “mét m« h×nh gia ®×nh míi”:

“Gia ®×nh truyÒn thèng coi nh÷ng quyÒn lîi cña nã quan

träng h¬n nh÷ng quyÒn lîi ç nh©n, yªu cÇu sù hiÕu th¶o, v©ng

lêi tuyÖt ®èi cña con çi ®èi víi cha mÑ vµ sù thê cóng tæ tiªn.

Gia ®×nh truyÒn thèng quay vÒ qu¸ khø ®Ó cè g×n gi÷ di s¶n.

Tuy nhiªn, gia ®×nh hiÖn ®¹i cã xu h−íng h−íng tíi çi míi, mét

®iÒu g× ®ã trong sù thay ®æi liªn tôc, lÊy t×nh yªu lµm c¬ së cho

t×nh nghÜa vî chång. Gia ®×nh hiÖn ®¹i nhÊn m¹nh sù quan t©m

vµ h¹nh phóc ç nh©n, ®Ò cao −íc m¬ nguyÖn väng vµ tÝnh ®éc

lËp cña ç nh©n, b×nh ®¼ng vµ d©n chñ trong quan hÖ vî chång

vµ sù cÇn thiÕt ph¶i xem xÐt ý kiÕn cña con çi.”1

Trong cuéc häp kiÓm ®iÓm gi÷a kú cña Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c

Quèc gia còng nh− trong cuéc häp vÒ ViÖt Nam n¨m 2003 cña ñy

ban cña Liªn hîp quèc vÒ quyÒn trÎ em, çc ®¹i biÓu ®· nªu bËt

sù cÇn thiÕt cña UNICEF ph¶i tham gia vµo lÜnh vùc chÝnh s¸ch.

Do ®ã, UNICEF ViÖt Nam ñng hé viÖc x©y dùng chiÕn l−îc quèc

____________ 1. Lª Thi: Vai trß cña gia ®×nh trong viÖc h×nh thµnh nh©n çch ViÖt

Nam, Nxb. ThÕ Giíi, Hµ Néi, 1999, tr.80, còng xem Lª Thi: ChiÕn l−îc gia ®×nh ViÖt Nam, Nghiªn cøu khoa häc vµ nhiÖm vô ®µo t¹o vÒ gia ®×nh ViÖt Nam trong bèi c¶nh thÕ kû XXI, Hµ néi 2003; mét vÝ dô vÒ nh÷ng quan ®iÓm b¶o thñ h¬n vÒ gia ®×nh xin xem Phan Khanh: ChiÕn l−îc vµ gia ®×nh ViÖt Nam. NhÊn m¹nh vµo gi¸o dôc vµ v¨n hãa, Hµ Néi, 2003 vµ Phan Ngäc: "V¨n hãa gia ®×nh ViÖt Nam". Trong Khoa häc x· héi ViÖt Nam, sè 4 (90), 2002, trang 53-60.

gia vÒ gia ®×nh ®Çu tiªn (2004-2010) cña ViÖt Nam. Môc tiªu

chÝnh cña chiÕn l−îc lµ xóc tiÕn nh÷ng ®−êng h−íng míi ®Ó çc

gia ®×nh sèng cïng nhau vµ ®Èy m¹nh b×nh ®¼ng nam n÷ còng

nh− cñng cè quyÒn trÎ em trong gia ®×nh. Mét chÝnh s¸ch gia

®×nh dùa trªn c¬ së quyÒn kh«ng nªn t×m çch phôc håi nh÷ng

m« h×nh gia ®×nh gia tr−ëng tr−íc ®©y mµ ph¶i ®Ò cao sù ñng hé

nh÷ng quyÒn cña phô n÷ vµ trÎ em trong gia ®×nh. Nhê nh÷ng

cuéc th¶o luËn trong n−íc, víi sù hç trî kü thuËt vµ vËn ®éng cña

UNICEF ViÖt Nam, v¨n b¶n cuèi cïng cña chiÕn l−îc ®Òu tham

kh¶o trùc tiÕp C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em vµ C«ng −íc vÒ xãa bá

tÊt c¶ çc h×nh thøc ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷ nh− lµ c¬ së cho

nh÷ng chÝnh s¸ch vÒ gia ®×nh còng nh− cho mét m« h×nh gia

®×nh dùa trªn sù ®ång thuËn, ®èi tho¹i vµ t«n träng cña tÊt c¶

çc thµnh viªn gia ®×nh. ChiÕn l−îc nµy dùa trªn nh÷ng chÝnh

s¸ch lao ®éng thóc ®Èy c«ng ¨n viÖc lµm vµ tiÕp cËn tÝn dông, ®Æc

biÖt ®èi víi çc gia ®×nh nghÌo. ChiÕn l−îc còng bao gåm nhiÒu

biÖn ph¸p hç trî x· héi cho çc gia ®×nh cã hoµn c¶nh khã kh¨n.

Nh÷ng cuéc th¶o luËn ë ViÖt Nam vÒ nh÷ng chÝnh s¸ch vµ chiÕn

l−îc gia ®×nh ®· liªn kÕt chÆt chÏ chÝnh s¸ch gia ®×nh víi nh÷ng

chiÕn l−îc vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn quèc gia1. ChiÕn l−îc còng cã

nh÷ng ®iÓm yÕu ë mét sè lÜnh vùc: ThÝ dô çc vÊn ®Ò nh− b¹o lùc

trong gia ®×nh hay x©m h¹i trÎ em hÇu nh− Ýt ®−îc nh¾c ®Õn

trong chiÕn l−îc vµ sù c©n b»ng khã kh¨n gi÷a quyÒn cña nam

n÷ vµ trÎ em trong gia ®×nh kh«ng ®−îc ®Ò cËp mét çch râ rµng.

____________ 1. Xem: Phan ThÞ Cóc: §Çu t− tõ ng©n s¸ch nhµ n−íc ë ViÖt Nam. ChiÕn

l−îc gia ®×nh, Hµ Néi, 2003 vµ NguyÔn V¨n Thanh: Nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó cñng cè vµ c¶i thiÖn tiÒm n¨ng kinh tÕ gia ®×nh, Hµ Néi, 2003.

185 186

ChiÕn l−îc thùc hiÖn nh÷ng chÝnh s¸ch gia ®×nh chñ yÕu lµ tõ

trªn xuèng vµ viÖc chiÕn l−îc bao gåm môc tiªu “90% gia ®×nh

®¹t tiªu chuÈn gia ®×nh v¨n hãa” cho thÊy phÇn nµo sù cè g¾ng

tiÕp cËn mét hiÖn t−îng x· héi phøc t¹p míi b»ng nh÷ng ph−¬ng

ph¸p truyÒn thèng cña kÕ ho¹ch hãa tËp trung. MÆc dï chiÕn

l−îc ®Èy m¹nh ý t−ëng t− vÊn gia ®×nh vµ çc trung t©m t− vÊn

gia ®×nh còng nh− c©u l¹c bé gia ®×nh vµ c«ng t¸c x· héi, viÖc coi

c«ng t¸c x· héi nh− mét nghÒ vÉn kh«ng ®−îc ñng hé. ChiÕn

l−îc chØ nãi ®Õn yªu cÇu tæ chøc nh÷ng khãa tËp huÊn cho nh÷ng

çn bé c¬ së hiÖn cã.

MÆc dï cã nh÷ng nh−îc ®iÓm nh− vËy, chiÕn l−îc ph¶n ¸nh

®Çy ®ñ nh÷ng sù hiÓu biÕt hiÖn nay vÒ gia ®×nh trong thêi kú

chuyÓn ®æi vµ bao gåm nhiÒu ®iÓm tiÕp cËn tÝch cùc cho çc

ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn. Mét b−íc sau ®©y rÊt c¬ b¶n

lµ sù chuÈn bÞ cho cuéc kh¶o s¸t gia ®×nh toµn quèc lÇn thø

nhÊt. NÕu theo quan ®iÓm dùa trªn c¬ së quyÒn, mét cuéc kh¶o

s¸t nh− vËy ph¶i ®i xa h¬n nh÷ng cuéc kh¶o s¸t hé gia ®×nh

theo truyÒn thèng vÒ thu nhËp gia ®×nh vµ cÊu tróc gia ®×nh.

Ngoµi ra, cuéc kh¶o s¸t cÇn t¹o ®iÒu kiÖn cho phÐp nhËn ®Þnh,

®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn çc quyÒn cña trÎ em vµ phô n÷ trong

gia ®×nh còng nh− vai trß cña nh÷ng ng−êi cã nghÜa vô thùc

hiÖn quyÒn. Sù th¸ch thøc vÒ ph−¬ng ph¸p luËn lµ lµm sao n¾m

b¾t ®−îc nh÷ng mèi quan hÖ trong gia ®×nh theo quan ®iÓm cña

tÊt c¶ çc thÕ hÖ. Do ®ã, kh¶o s¸t viªn cÇn ph¶i tiÕp cËn «ng bµ,

cha mÑ, anh chÞ, chø kh«ng ph¶i chØ ng−êi chñ hé (nam) nh−

vÉn th−êng lµm. Mét çch tiÕp cËn nh− vËy sÏ rÊt tèn kÐm, mÊt

th× giê vµ sÏ cÇn ph¶i ®µo t¹o nh÷ng ng−êi ®i pháng vÊn, nhÊt

lµ khi pháng vÊn thanh niªn vµ ng−êi giµ.

Tham gia vµ t¨ng c−êng quyÒn n¨ng

Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia ViÖt Nam-UNICEF ®· ®Èy m¹nh viÖc tham gia cña céng ®ång trong nhiÒu n¨m nay. Do ®ã,

tæ chøc nµy ®· thu ®−îc nhiÒu kinh nghiÖm quý b¸u trong viÖc

thùc hiÖn dù ¸n cã céng ®ång tham gia, tuy cßn r¶i r¸c, ch−a

®−îc ph©n tÝch cã hÖ thèng vµ thu thËp thµnh tµi liÖu. Sù tham gia cña céng ®ång ®Òu cã trong rÊt nhiÒu dù ¸n cña Ch−¬ng

tr×nh Hîp t¸c, nh−ng nh÷ng dù ¸n nµy ho¹t ®éng riªng rÏ nªn

çc kinh nghiÖm, tµi liÖu tËp huÊn vµ ph−¬ng ph¸p luËn kh«ng ®−îc ®óc kÕt, cñng cè.

VÒ lÞch sö hîp t¸c, Ch−¬ng tr×nh N−íc s¹ch vµ VÖ sinh m«i

tr−êng cña UNICEF lµ mét trong nh÷ng ch−¬ng tr×nh ®Çu tiªn

®−a nh÷ng yÕu tè tham gia céng ®ång vµo viÖc thùc hiÖn dù ¸n, ®Æc biÖt lµ tõ n¨m 1996. Trong n¨m ®ã, UNICEF ®· ký víi

ChÝnh phñ gi¶m çc mÆt hµng cung cÊp nh− xi-m¨ng, s¾t thÐp

®Ó x©y dùng hè xÝ vµ ®Çu t− nhiÒu h¬n vµo viÖc n©ng cao ý thøc,

truyÒn th«ng thay ®æi hµnh vi vµ t¨ng c−êng sù tham gia. KhuyÕn khÝch viÖc tham gia cña céng ®ång còng cã nghÜa lµ

ph¶i cã thªm ®èi t¸c míi. Trong n¨m 1997 Ch−¬ng tr×nh N−íc

s¹ch vµ VÖ sinh m«i tr−êng b¾t ®Çu céng t¸c víi nh÷ng tæ chøc

quÇn chóng nh− Héi liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam, §oµn Thanh niªn vµ Héi §ång ®éi Trung −¬ng1 vµ n¨m 1998, ch−¬ng tr×nh

quan t©m ®Æc biÖt ®Õn sù tham gia cña d©n téc thiÓu sè vµo qu¸

tr×nh ra quyÕt ®Þnh vµ qu¶n lý n−íc2. Trong n¨m 1999, dù ¸n N−íc s¹ch vµ VÖ sinh m«i tr−êng dùa vµo céng ®ång ®Çu tiªn

____________ 1. UNICEF ViÖt Nam: B¸o ço th−êng niªn n¨m 1997, tr. 15. 2. UNICEF ViÖt Nam: B¸o ço th−êng niªn n¨m 1998, tr. 16.

187 188

®−îc hoµn thµnh ë VÜnh Long1. Ch−¬ng tr×nh N−íc s¹ch vµ VÖ

sinh m«i tr−êng tiÕp tôc t¨ng c−êng sù tham gia cña céng ®ång b»ng çch hç trî sù tham gia cña trÎ em t¹i DiÔn ®µn N−íc quèc

tÕ ë Kyoto (NhËt B¶n) vµ trong n¨m 2002 tiÕn tíi nghiªn cøu vÒ

“T×nh h×nh giíi vµ sù tham gia cña phô n÷ vµo viÖc cung cÊp n−íc vµ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n ë ViÖt Nam” ®Ó khuyÕn

khÝch sù tham gia cña phô n÷.

VÒ gi¸o dôc, UNICEF b¾t ®Çu tËp huÊn çc héi cha mÑ häc sinh vµ gi¸o viªn ë cÊp c¬ së vÒ kü n¨ng qu¶n lý, x©y dùng kÕ ho¹ch vµ gi¸m s¸t theo dâi trong n¨m 2001. Nh÷ng ho¹t ®éng nµy ®−îc coi nh− biÖn ph¸p ®Ó t¨ng c−êng sù tham gia cña céng ®ång cã hiÖu qu¶ ë tr−êng häc. §ång thêi, UNICEF còng tiÕn hµnh mét sè ®¸nh gi¸ vÒ sù tham gia cña céng ®ång n«ng th«n vµo ch¨m sãc tuæi th¬ t¹i cÊp x·. B¸o ço th−êng niªn n¨m 2001 cña UNICEF ViÖt Nam nhËn ®Þnh r»ng sù tham gia cña céng ®ång lµ “mÊt nhiÒu thêi gian nh−ng t¹o ®iÒu kiÖn cho sù tham gia tÝch cùc cña céng ®ång vµ quyÒn lµm chñ ngay tõ lóc b¾t ®Çu dù ¸n”2. T−¬ng tù nh− Ch−¬ng tr×nh N−íc s¹ch, VÖ sinh m«i tr−êng, Ch−¬ng tr×nh Gi¸o dôc còng triÓn khai më réng ®èi t¸c vµ b¾t ®Çu lµm viÖc víi çc tæ chøc quÇn chóng nh− Héi liªn hiÖp Phô n÷ vµ §oµn Thanh niªn3.

Sù tham gia còng trë thµnh mét vÊn ®Ò ®Æc biÖt ®èi víi

Ch−¬ng tr×nh Y tÕ vµ Dinh d−ìng trong n¨m 1999, khi cuéc kh¶o s¸t y tÕ ®Çu tiªn vÒ sù tham gia cña céng ®ång ®−îc tiÕn

hµnh. (“Kh¶o s¸t vÒ sù tham gia cña céng ®ång vµo çc dÞch vô

____________ 1. UNICEF ViÖt Nam: B¸o ço th−êng niªn n¨m 1999, tr. 16. 2. UNICEF ViÖt Nam: B¸o ço th−êng niªn n¨m 2001, tr. 15. 3. UNICEF ViÖt Nam: B¸o ço th−êng niªn n¨m 2000, tr. 15.

y tÕ ë cÊp x·”.) Nh−ng trong n¨m 2001 ®· cã mét lo¹t çc ho¹t

®éng vµ ph©n tÝch vÒ sù tham gia vµ t¨ng c−êng quyÒn n¨ng cña céng ®ång, nhÊt lµ cïng víi “Dù ¸n t¨ng c−êng søc kháe” vµ

nhiÖm vô triÓn khai mét phong trµo vÒ thùc hiÖn nh÷ng ®iÒu c¬

b¶n cÇn thùc hiÖn t¹i gia ®×nh vÒ nu«i d¹y con çi1. B¸o ço th−êng niªn n¨m 2001 cña UNICEF ViÖt Nam viÕt:

“Nh×n chung, sù tham gia cña céng ®ång vµo ch¨m sãc søc kháe ban ®Çu chØ h¹n chÕ trong viÖc tham gia çc phong trµo vËn ®éng x· héi quy m« lín nh−: Ngµy Tiªm chñng toµn quèc vµ nh÷ng ho¹t ®éng tuyªn truyÒn vËn ®éng nh− Ngµy Vi chÊt dinh d−ìng. Huy ®éng çc thµnh viªn céng ®ång vµo qu¸ tr×nh x©y dùng kÕ ho¹ch, gi¸m s¸t theo dâi, lµm quyÕt ®Þnh cho viÖc cung cÊp dÞch vô y tÕ th−êng xuyªn xem ra l¹i lµ mét viÖc khã h¬n chóng ta nghÜ, khi Bé Y tÕ c¶m thÊy khã duy tr× ®−îc sù quan t©m vµ ñng hé cña çc thµnh viªn céng ®ång ®èi víi sù tham gia cã chÊt l−îng cao cña c¬ së”2.

Sù hîp t¸c cña UNICEF trong lÜnh vùc tham gia cña trÎ em vµ thanh niªn phÇn lín b¾t ®Çu tõ Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c hiÖn nay. Trong n¨m 2001, dù ¸n “Sèng kháe – gi¸o dôc kü n¨ng sèng” ®−îc x©y dùng ®Ó gi¶i quyÕt trùc tiÕp nh÷ng quyÒn vµ nhu cÇu cña thanh thiÕu niªn trong khu«n khæ cña viÖc céng t¸c phßng tr¸nh HIV/AIDS3. Dù ¸n nµy ho¹t ®éng ë 12 huyÖn cña 8

____________ 1. UNICEF ViÖt Nam: B¸o ço th−êng niªn n¨m 2001, tr. 10. 2. S®d, tr.11. 3. Dù ¸n phßng tr¸nh HIV cña UNICEF ®· hç trî mét sè h×nh thøc gi¸o

dôc ®ång ®¼ng n¨m 1998 th«ng qua çc c©u l¹c bé søc kháe thanh niªn còng nh− th«ng qua çc khãa tËp huÊn ®ång ®¼ng cña Héi Ch÷ thËp ®á. (UNICEF ViÖt Nam: B¸o ço th−êng niªn n¨m 1997, tr. 16; UNICEF ViÖt Nam: B¸o ço th−êng niªn n¨m 1999, tr.21.)

189 190

tØnh ®ang tËp huÊn çn bé chÝnh phñ vµ çc tæ chøc quÇn chóng vÒ kü n¨ng gi¸o dôc kü n¨ng sèng, truyÒn th«ng vµ kh¶o s¸t cã sù tham gia cña céng ®ång. Trong n¨m 2002, dù ¸n thóc ®Èy sù tham gia cña thanh thiÕu niªn th«ng qua DiÔn ®µn Thanh thiÕu niªn quèc gia ®Çu tiªn ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh víi trªn 1.000 em thanh thiÕu niªn tr×nh bµy nh÷ng ý kiÕn vÒ mét sè vÊn ®Ò vµ th¶o luËn víi çc quan chøc chÝnh phñ, gåm c¶ Bé tr−ëng, Chñ nhiÖm ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em.

Phßng KÕ ho¹ch ®ang hç trî mét dù ¸n quy m« nhá vÒ x©y

dùng n¨ng lùc lµm kÕ ho¹ch hµnh ®éng ®Þa ph−¬ng v× trÎ em

cã sù tham gia cña trÎ em. Bµi häc thu ®−îc tõ dù ¸n nµy

kh¼ng ®Þnh sù miÔn c−ìng trong chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng

trong viÖc th¶o luËn çc quyÕt ®Þnh, ng©n quü vµ ch−¬ng tr×nh

víi céng ®ång nh− ®· ®Ò cËp ë phÇn ®Çu cuèn s¸ch nµy. Kh¶

n¨ng cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng trong viÖc lËp kÕ ho¹ch,

gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ lµ kh«ng ®ång ®Òu. Còng cã nhiÒu ng−êi

kh«ng h¨ng h¸i tham gia th¶o luËn vÒ lËp kÕ ho¹ch ®Þa

ph−¬ng do thiÕu kinh nghiÖm thùc tiÔn trong viÖc lËp kÕ ho¹ch

cã sù tham gia. H¬n n÷a, çc kho¶ng chç cho viÖc ra quyÕt

®Þnh ë ®Þa ph−¬ng l¹i h¹n hÑp vµ ph¶i do ñy ban çc cÊp tØnh

vµ huyÖn th«ng qua.

Trong n¨m 2001, ChÝnh phñ còng tiÕn hµnh tham kh¶o ý

kiÕn trÎ em vµ çc chÝnh s¸ch quèc gia. UNICEF hç trî hai qu¸ tr×nh chÝnh víi sù tham gia cña trÎ em: KiÓm ®iÓm Ch−¬ng tr×nh

Hµnh ®éng quèc gia v× trÎ em giai ®o¹n 1991-2000 vµ viÖc chuÈn

bÞ x©y dùng Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng quèc gia v× trÎ em tiÕp theo (2001-2010). §©y lµ lÇn ®Çu tiªn, trÎ em ViÖt Nam tõ çc miÒn ®Êt

n−íc th¶o luËn nh÷ng chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh v× trÎ em víi çc

vÞ l·nh ®¹o chÝnh trÞ1. Cïng n¨m ®ã, UNICEF ñng hé Phong trµo

“Nãi cã víi trÎ em”, chuÈn bÞ cho Khãa häp ®Æc biÖt cña §¹i Héi ®ång Liªn hîp quèc vÒ trÎ em, vËn ®éng cã tíi 825.000 trÎ em ViÖt

Nam tham gia. Sù kiÖn nµy ®−îc tiÕp tôc vµo n¨m 2002, khi

kho¶ng 100 trÎ em ®−îc mêi ®Õn mét cuéc häp b¸o vÒ T×nh h×nh trÎ em trªn thÕ giíi n¨m 2002 vÒ sù tham gia cña trÎ em. ë cuéc

häp b¸o ®ã, trÎ em ®· nªu lªn nhiÒu vÊn ®Ò ®èi víi çc vÞ l·nh ®¹o

chÝnh trÞ vµ UNICEF nh−: ai sÏ theo dâi sù thùc hiÖn “Mét thÕ giíi

phï hîp víi trÎ em”.

Tuy nhiªn, cÇn ph¶i ghi nhËn r»ng phong trµo “Nãi cã víi trÎ em” ch−a ph¶i lµ mét chØ sè vÒ sù tham gia thËt sù, cã ý nghÜa, mµ ®óng ra lµ rÊt phï hîp víi nh÷ng ph−¬ng thøc ®éng viªn quÇn chóng truyÒn thèng ë ViÖt Nam2. Sù tham gia cña trÎ em trong hÇu hÕt çc sù kiÖn kÓ trªn chñ yÕu mang tÝnh chÊt h×nh thøc chiÕu lÖ hoÆc trang trÝ. Sù tham gia cña trÎ em vµ thiÕu niªn ë nhµ tr−êng, trong gia ®×nh vµ céng ®ång cÇn ph¶i ®−îc khuyÕn khÝch h¬n hiÖn nay nhiÒu. CÇn ph¶i cè g¾ng nhiÒu h¬n n÷a ®Ó cñng cè kh¶ n¨ng cña trÎ em tham gia vµo viÖc ra quyÕt ®Þnh trong ®êi sèng hµng ngµy3. Tuy nhiªn, v× ë ViÖt Nam cã sù miÔn c−ìng do v¨n hãa ®èi víi sù tham gia cña trÎ em, ®Êy lµ nh÷ng b−íc ®Çu tiªn ®Ó thu ®−îc nhiÒu kinh nghiÖm x· héi vµ sù chÊp nhËn chÝnh trÞ h¬n n÷a cho ý t−ëng tham gia cña trÎ em.

____________ 1. UNICEF ViÖt Nam: B¸o ço th−êng niªn n¨m 2001, tr. 1. 2. VÒ truyÒn th«ng dùa trªn quyÒn, xem Jonsson, Urban: Ph−¬ng ph¸p lµm

ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn, UNICEF, Kenya, 2003 vµ Ford, Neil; Odallo, Dan vµ Charlton, Rozanne, TruyÒn th«ng nh×n tõ quan ®iÓm quyÒn con ng−êi: øng phã víi ®¹i dÞch HIV/AIDS ë §«ng vµ Nam Phi, Nairobi Pretoria, 2002.

3. Mét sù ®¸nh gi¸ phª ph¸n nh÷ng kinh nghiÖm toµn cÇu cña UNICEF víi sù tham gia cña trÎ em ®−îc Palm, Detlef tr×nh bµy trong: Tõ sù tham gia dùa trªn c¬ së thùc tÕ ®Õn thiÕt chÕ hãa sù tham gia. Quito, 2003.

191 192

TÝnh chÞu tr¸ch nhiÖm vµ gi¸m s¸t theo dâi

VÒ c¬ b¶n cã hai kiÓu gi¸m s¸t theo dâi vµ chÞu tr¸ch nhiÖm: mét kiÓu liªn quan ®Õn ph−¬ng ph¸p nhµ n−íc thùc hiÖn nh÷ng

®iÒu kho¶n cña C«ng −íc quyÒn trÎ em, cßn mét kiÓu kh¸c liªn

quan ®Õn sù theo dâi (dùa trªn c¬ së quyÒn) viÖc thùc hiÖn dù

¸n (dùa trªn c¬ së quyÒn). Nãi theo thuËt ng÷ ch−¬ng tr×nh, kiÓu theo dâi vµ chÞu tr¸ch nhiÖm thø nhÊt cã thÓ ®−îc cñng cè

th«ng qua viÖc x©y dùng n¨ng lùc cña çc c¬ quan ë trung −¬ng

hay ®Þa ph−¬ng gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn quyÒn trÎ em. KiÓu tiÕp cËn sau bao hµm mét çch tæ chøc theo dâi vµ ®¸nh gi¸ kh¸c

trong nh÷ng ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn.

ë ViÖt Nam, sù tiÕn bé trong gi¸m s¸t, theo dâi viÖc tu©n

thñ nh÷ng ®iÒu kho¶n quyÒn con ng−êi quèc tÕ cña Nhµ n−íc ch¾c sÏ chËm vµ chØ cã thÓ diÔn ra trong nh÷ng c¬ cÊu cña Nhµ

n−íc. HiÖn nay, sù gi¸m s¸t, theo dâi viÖc thùc hiÖn çc quyÒn

cña trÎ em sÏ kh«ng thµnh c«ng nÕu kh«ng cã nh÷ng c¬ quan

Nhµ n−íc cã ®Çy ®ñ quyÒn h¹n vÒ ph¸p lý vµ chÝnh trÞ ®Ó ho¹t ®éng cho sù b¶o vÖ trÎ em vµ sù thùc hiÖn çc quyÒn cña trÎ

em. Nh− ®· ®−îc ghi nhËn ë trªn, hiÖn nay cã mét khuynh

h−íng tÝch cùc më réng chøc n¨ng gi¸m s¸t theo dâi ë tÊt c¶

çc cÊp chÝnh quyÒn Nhµ n−íc vµ mét sè c¬ quan Nhµ n−íc (nh− ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em, Thanh tra Nhµ n−íc

vµ nh÷ng tæ chøc quÇn chóng nh− Héi Phô n÷) cã thÓ lµ ng−êi

vËn ®éng, tuyªn truyÒn v× quyÒn trÎ em ®èi víi çc bé vµ çc c¬ quan nhµ n−íc kh¸c.

Trong n¨m 2001, ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em cïng

UNICEF ®· tiÕn hµnh mét dù ¸n thÝ ®iÓm thanh tra ®Þa ph−¬ng

lý thó gåm s¸u m¹ng l−íi x· liªn ngµnh (“Ban ChØ ®¹o”) d−íi sù

l·nh ®¹o cña Thanh tra ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em.

Nh÷ng m¹ng l−íi nµy bao gåm ®¹i diÖn ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em, MÆt trËn Tæ quèc, c«ng an ®Þa ph−¬ng, gi¸o

viªn, Héi Phô n÷, Héi Cùu chiÕn binh vµ nhiÒu tæ chøc kh¸c. Hä

tiÕn hµnh nh÷ng kh¶o s¸t ®Þa ph−¬ng vÒ t×nh h×nh thùc hiÖn quyÒn trÎ em vµ kh¾c phôc nh÷ng yÕu kÐm. Do ®ã, tÊt c¶ trÎ em

ë s¸u x· ®Òu nhËn ®−îc giÊy khai sinh vµ nh÷ng trÎ em ngoµi

tr−êng häc ®Òu ®−îc t¸i hßa nhËp vµo çc líp häc. Do ®ã, B¸o

ço §¸nh gi¸ gi÷a kú dù ¸n khuyÕn nghÞ nh©n réng m« h×nh thµnh c«ng nµy vµ vËn dông vµo hai lÜnh vùc: sù tham gia cña

trÎ em vµ gi¶i quyÕt khiÕu n¹i vÒ nh÷ng vi ph¹m quyÒn trÎ em1.

Mét ®èi t¸c quan träng n÷a ®Ó c¶i tiÕn sù gi¸m s¸t, theo dâi

sù thùc hiÖn cña chÝnh s¸ch c«ng vµ quyÒn c«ng d©n lµ Quèc héi. §¹i biÓu Quèc héi ë cÊp tØnh vµ huyÖn gi¸m s¸t, theo dâi sù

ho¹t ®éng cña chÝnh quyÒn ë cÊp ®Þa ph−¬ng. Cho ®Õn nay,

UNICEF ViÖt Nam míi chØ hç trî mét sè Ýt nh÷ng héi th¶o, tËp

huÊn, nh÷ng chuyÕn ®i nghiªn cøu cña Quèc héi vµ cÇn ph¶i t¨ng c−êng x©y dùng n¨ng lùc cho çc ®¹i biÓu Quèc héi vÒ gi¸m

s¸t, theo dâi vµ thanh tra. VÝ dô, UNICEF ViÖt Nam ®· céng

t¸c víi Héi ®ång D©n téc cña Quèc héi tõ nöa cuèi cña nh÷ng n¨m 1990, chñ yÕu th«ng qua çc cuéc tËp huÊn vÒ quyÒn trÎ

em vµ quyÒn phô n÷. Héi ®ång nµy ®· ®Ò nghÞ UNICEF hç trî

h¬n n÷a cho viÖc x©y dùng n¨ng lùc çn bé cña Héi ®ång vÒ

triÓn khai chÝnh s¸ch cho çc d©n téc thiÓu sè còng nh− gi¸m s¸t nh÷ng dÞch vô x· héi c¬ b¶n. ñy ban V¨n hãa, Gi¸o dôc,

____________ 1. Monroy, Guillermo: B¸o ço ®¸nh gi¸ cña Dù ¸n thÝ ®iÓm cña

UNICEF-Uû ban D©n sè, Gia ®×nh vµ trÎ em vÒ Chøc n¨ng thanh tra ®Þa ph−¬ng vÒ trÎ em, Hµ néi, 2003, tr.5 (Dù th¶o lÇn thø hai).

193 194

Thanh niªn, ThiÕu niªn vµ Nhi ®ång cña Quèc héi còng ®· liªn

hÖ víi UNICEF, ®Ò nghÞ céng t¸c chÆt chÏ h¬n vµ hç trî chøc n¨ng gi¸m s¸t míi cña ñy ban.

Mét khÝa c¹nh quan träng cña sù gi¸m s¸t, theo dâi vµ chÞu

tr¸ch nhiÖm vÒ quyÒn trÎ em vµ quyÒn phô n÷ ë ViÖt Nam lµ sù

hîp t¸c víi çc c¬ quan kh¸c cña Liªn hîp quèc, nh−ng m¹ng

l−íi quyÒn con ng−êi thÕ giíi, çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ

vµ çc tæ chøc x· héi d©n sù. ñy ban vÒ quyÒn trÎ em kiÕn nghÞ

mét çch râ rµng lµ ph¶i ñng hé m¹nh mÏ h¬n n÷a víi sù hîp

t¸c víi çc tæ chøc phi chÝnh phñ trong bèi c¶nh nµy. Ngµy nay,

nh÷ng kh¶ n¨ng cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ ViÖt Nam trë

thµnh nh÷ng tæ chøc vËn ®éng, tuyªn truyÒn vµ gi¸m s¸t quyÒn

trÎ em lµ cùc kú h¹n chÕ. Tuy vËy, UNICEF ViÖt Nam cÇn dÇn

dÇn ph¸t triÓn sù hîp t¸c víi çc tæ chøc Liªn hîp quèc còng

nh− nh÷ng héi chuyªn m«n, çc phong trµo s¸ng kiÕn t×nh

nguyÖn ®Þa ph−¬ng, bao gåm c¶ x©y dùng n¨ng lùc. Ngoµi ra,

UNICEF cïng víi çc tæ chøc kh¸c cña Liªn hîp quèc cÇn ph¶i

phèi hîp vËn ®éng tuyªn truyÒn cho sù c¶i thiÖn khu«n khæ

ph¸p lý ®Ó x· héi d©n sù tham gia vµo nh÷ng viÖc c«ng.

Sù gi¸m s¸t dùa trªn c¬ së quyÒn çc ch−¬ng tr×nh vµ dù ¸n ph¸t triÓn cho ®Õn nay vÉn ch−a b¾t ®Çu. VÊn ®Ò nµy còng ch−a

thËt ph¸t triÓn tèt trªn toµn thÕ giíi. Lµm thÕ nµo ®Ó chóng ta

cã thÓ “chøng minh” ®−îc r»ng mét ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng

tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn sÏ c¶i thiÖn t×nh h×nh cña trÎ em vµ phô n÷? Nh÷ng lo¹i ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn dùa trªn c¬ së quyÒn

nµo mang l¹i kÕt qu¶ tèt nhÊt? Nh÷ng c©u hái nµy rÊt khã tr¶

lêi v× kh¸i niÖm ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së

quyÒn con ng−êi cßn t−¬ng ®èi míi, çc ho¹t ®éng vµ qu¸ tr×nh

dùa trªn c¬ së quyÒn cã thÓ mÊt mét thËp kû míi chøng minh

®−îc kÕt qu¶. V¶ l¹i, nh÷ng kÕt qu¶ vµ t¸c ®éng cña c¶i çch t− ph¸p vµ triÓn khai chÝnh s¸ch rÊt khã c©n, ®ong, ®o, ®Õm. Mét

vµi t¸c gi¶ ®· ®Ò nghÞ tËp trung sù gi¸m s¸t, theo dâi vµ ®¸nh

gi¸ çc ch−¬ng tr×nh vµo kiÕn thøc, th¸i ®é vµ sù thùc hµnh cña ng−êi d©n còng nh− vµo sù ph©n bæ ng©n s¸ch c«ng1. Nh÷ng

th¶o luËn khëi ®Çu cho thÊy sù gi¸m s¸t, theo dâi vµ ®¸nh gi¸

çc ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn sÏ ph¶i nhÊn m¹nh vµo

nh÷ng qu¸ tr×nh vµ nh÷ng kÕt qu¶ ®Þnh tÝnh. Sù ®¸nh gi¸ dùa trªn c¬ së quyÒn còng sÏ yªu cÇu viÖc tham gia cña çc ®èi t¸c

vµ nh÷ng ng−êi ®−îc thô h−ëng trong kh©u thiÕt kÕ, thùc hiÖn,

gi¶i thÝch çc nghiªn cøu vÒ gi¸m s¸t, theo dâi vµ ®¸nh gi¸ 2.

____________ 1. Adams, Jerry: "Theo dâi vµ ®¸nh gi¸ dùa trªn c¬ së quyÒn", Ontrac, sè

23, th¸ng 1-2003, tr.4. 2. Urban Johnson vµ Richard Morgan: Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trong c«ng

t¸c ®¸nh gi¸ viÖc UNICEF sö dông ph−¬ng thøc dùa trªn quyÒn con ng−êi ®Ó x©y dùng ch−¬ng tr×nh vµ hîp t¸c, Quito, th¸ng 9-2003; Lucien Back: Ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ë UNICEF vµ ®¸nh gi¸, Quito, th¸ng 9-2003; Ted Freeman: Nh÷ng ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ë UNICEF vµ nh÷ng t¸c ®éng ®èi víi sù ®¸nh gi¸, UNICEF, New York; Joachim Theis: Theo dâi vµ ®¸nh gi¸ dùa trªn quyÒn, Quü Cøu trî trÎ em, th¸ng 2-2003.

195 196

9. MéT vµi KÕT LUËN CHUNG

ViÖt Nam chøng minh mét çch hïng hån r»ng nh÷ng nguyªn t¾c quyÒn trÎ em cã thÓ ®−îc ¸p dông trong çc bèi c¶nh v¨n hãa vµ chÝnh trÞ ®a d¹ng. CÇn ph¶i ghi nhËn, r»ng nghiªn cøu nµy nhÊn m¹nh kh¸i niÖm r»ng quyÒn con ng−êi kh«ng nhÊt thiÕt mang theo nã mét c«ng thøc ®Æc biÖt vµ mét hÖ thèng chÝnh trÞ t−¬ng øng. Tuy nhiªn, qu¸ tr×nh thiÕt chÕ hãa nh÷ng ®iÒu kho¶n quyÒn con ng−êi trong çc ho¹t ®éng ph¸p lý, chÝnh trÞ vµ v¨n hãa rÊt phøc t¹p vµ tèc ®é cña nã phô thuéc rÊt nhiÒu vµo nh÷ng cöa sæ mµ nhµ n−íc më ra cho çc c¬ héi. TÝnh phøc t¹p cña thay ®æi x· héi h−íng tíi mét nÒn v¨n hãa vµ x· héi dùa trªn c¬ së quyÒn yªu cÇu sù ph©n tÝch cÈn thËn viÖc vËn hµnh cña hÖ thèng ph¸p lý, chÝnh trÞ vµ v¨n hãa trong n−íc ®Ó b¶o ®¶m r»ng ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ®Òu cã liªn hÖ chÆt chÏ víi sù tiÕn triÓn cña ®Êt n−íc. Bµi häc chung rót ra tõ kinh nghiÖm cña ViÖt Nam lµ mét ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi yªu cÇu mét quan ®iÓm lÞch sö vµ chÝnh trÞ vÒ lµm ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn. Nãi theo ph−¬ng ph¸p luËn, ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn cÇn ph¶i dùa trªn mét sù ph©n tÝch t×nh h×nh gióp chóng ta hiÓu ®−îc lÞch sö vµ chÝnh trÞ cña nh÷ng ®éng lùc quèc gia, nh− c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy cè g¾ng minh häa.

Nh÷ng tiÕn bé vµ h¹n chÕ trong çc lÜnh vùc quyÒn trÎ em tïy thuéc vµo nh÷ng quyÕt ®Þnh cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam më cöa nÒn kinh tÕ vµ x· héi ra nÒn kinh tÕ toµn cÇu. ChÝnh s¸ch më cöa cña ViÖt Nam ®· t¹o ra mét m«i tr−êng chÝnh trÞ mµ qua ®ã, çn bé chÝnh phñ ®· tiÕp thu nhanh nh÷ng ý t−ëng, kü thuËt vµ tiÕp xóc quèc tÕ. §iÒu nµy ®· ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho m«i tr−êng hiÖn nay t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho çc quyÒn trÎ em, vµ viÖc “néi hãa” nh÷ng kh¸i niÖm quèc tÕ ®−îc coi nh− mét yÕu tè thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc. Nãi mét çch kh¸c: tiÕn bé trong viÖc triÓn khai quyÒn trÎ em vµ ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn ë ViÖt Nam thóc ®Èy sù chÊp thuËn vµ hiÓu biÕt chuyªn m«n cña çn bé ChÝnh phñ lµm viÖc v× vµ víi trÎ em.

ViÖc phª chuÈn vµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em ë ViÖt Nam lµ mét xu h−íng lín n÷a t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho sù thùc hiÖn ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ë ViÖt Nam. Sau phª chuÈn C«ng −íc lµ mét lo¹t çc biÖn ph¸p nh− x©y dùng çc kÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc gia vµ ®Þa ph−¬ng vµ c¶i çch ph¸p luËt. Tuy nhiªn còng ph¶i mÊt mét thËp kû míi ®¹t ®−îc sù chÊp thuËn “ng«n ng÷ dùa trªn c¬ së quyÒn” trong çc v¨n kiÖn chÝnh thøc. Sù tiÕp thu vµ n¾m b¾t ®−îc nh÷ng ý t−ëng míi vµ çc kh¸i niÖm c¶i çch Èn chøa trong t− t−ëng quyÒn trÎ em cÇn ph¶i ®−îc hç trî b»ng mét qu¸ tr×nh l©u dµi thóc ®Èy thùc hiÖn quyÒn trÎ em vµ båi d−ìng ®µo t¹o çn bé chÝnh phñ còng nh− ng−êi d©n nãi chung ®Ó gi¶i thÝch vµ phæ biÕn kh¸i niÖm nµy trong Nhµ n−íc vµ x· héi. Qu¸ tr×nh nµy vÉn ®ang tiÕp diÔn vµ bao gåm nh÷ng héi th¶o, tËp huÊn ë cÊp trung −¬ng, tØnh vµ huyÖn còng nh− çc chuyÕn ®i häc tËp, tham gia vµ dù çc héi nghÞ quèc tÕ. Qu¸

197 198

tr×nh chÊp thuËn vÒ chÝnh trÞ b¾t ®Çu trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû 90 thÕ kû XX vµ cã liªn quan ®Õn sù vËn ®éng cña Uû ban B¶o vÖ vµ Ch¨m sãc TrÎ em ngay sau khi phª duyÖt C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em vµ lªn ®Õn ®Ønh cao lµ sù phª duyÖt “quyÒn trÎ em” cña §¹i héi §¶ng lÇn thø IX. Chóng ta kh«ng nªn quªn r»ng C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em vèn vÉn ®−îc çc n−íc x· héi chñ nghÜa ®Æc biÖt ñng hé. Ba Lan ®· ®i ®Çu trong çc cuéc th−¬ng l−îng trong nh÷ng n¨m 1980 vµ viÖc nªu, ghi nhËn nh÷ng quyÒn x· héi lµm cho C«ng −íc rÊt hÊp dÉn ®èi víi khèi x· héi chñ nghÜa tr−íc ®©y t¹i Liªn hîp quèc. Do ®ã, C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em ®−îc §¶ng vµ Nhµ n−íc ViÖt Nam chÊp nhËn mét çch dÔ dµng vÒ chÝnh trÞ. Sù sím phª duyÖt C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em còng nh− c−¬ng vÞ thµnh viªn vµ vÞ trÝ Phã Chñ tÞch cña ChÝnh phñ ViÖt Nam t¹i Héi ®ång ®iÒu hµnh UNICEF lóc ®ã ®· chøng minh cho ®iÒu nµy. Còng trªn thùc tÕ, tÊt c¶ çc vÞ l·nh ®¹o chÝnh trÞ ë ViÖt Nam ®Òu tr−ëng thµnh trong chiÕn tranh, vµ nhiÒu ng−êi ®· ph¶i chÞu ®ùng sù thiÕu thèn vµ bÞ vi ph¹m quyÒn trÎ em khi cßn lµ trÎ em. Do ®ã, cã mét sù ñng hé réng r·i trong §¶ng vµ ChÝnh phñ ®èi víi trÎ em nh− mét vÊn ®Ò nguyªn t¾c.

B¸o ço nghiªn cøu nµy hy väng sÏ ®ãng gãp vµo sù hiÓu

biÕt tèt h¬n tÇm quan träng cña sù thiÕt chÕ hãa çc quyÒn,

ngoµi nh÷ng nghÜa vô ®¹o lý ®èi víi trÎ em mµ ch¾c ch¾n çc

nhµ l·nh ®¹o chÝnh trÞ ViÖt Nam c¶m thÊy. Sù phª duyÖt C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em chuyÓn ®æi çc th¸i ®é ®¹o lý ®èi víi quyÒn

trÎ em thµnh nghÜa vô cña Nhµ n−íc. Nhµ n−íc ViÖt Nam,

gièng nh− tÊt c¶ çc Nhµ n−íc kh¸c ®· phª chuÈn C«ng −íc trªn

thÕ giíi, cÇn lµm hµi hßa ph¸p luËt, chÝnh s¸ch vµ th«ng lÖ quèc gia víi nh÷ng tiªu chuÈn quyÒn con ng−êi quèc tÕ. §iÒu nµy nãi

lªn sù cÇn thiÕt ph¶i cã nhiÒu c¶i çch. ViÖc x©y dùng luËt ph¸p

lµ mét nhiÖm vô c¬ b¶n cña c«ng cuéc c¶i çch nµy, kh«ng ph¶i chØ lµ mét vÊn ®Ò kü thuËt cña sù h×nh thµnh, triÓn khai luËt

ph¸p, mµ cßn lµ mét qu¸ tr×nh t− vÊn trong x· héi nãi chung.

Vµ nh÷ng qu¸ tr×nh t− vÊn nh− vËy cÇn ph¶i vun ®¾p cho sù x©y dùng çc chÝnh s¸ch c«ng dùa trªn c¬ së quyÒn. NÕu kh«ng

cã hai yÕu tè nµy – x©y dùng luËt ph¸p vµ nh÷ng chÝnh s¸ch

c«ng cho trÎ em – th× kh«ng thÓ cã sù triÓn khai thËt sù çc

quyÒn. VÒ ph−¬ng diÖn nµy, nh÷ng kh¸i niÖm ph¸t triÓn dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi Ýt kü trÞ vµ Ýt ng©y th¬ vÒ chÝnh trÞ

h¬n nh÷ng ph−¬ng çch tiÕp cËn ngµnh hay kinh tÕ truyÒn

thèng ®èi víi ph¸t triÓn. Râ rµng lµ môc ®Ých to lín thóc ®Èy sù

thay ®æi ph¸p lý vµ x· héi h−íng tíi sù t«n träng vµ thùc hiÖn quyÒn con ng−êi yªu cÇu nh÷ng c¶i çch c¬ cÊu s©u s¾c cña Nhµ

n−íc. Mét kÕt luËn chiÕn l−îc tõ nghiªn cøu nµy vÒ ViÖt Nam lµ

ë §«ng ¸ cã lÏ nhiÒu h¬n lµ ë çc khu vùc kh¸c nhau trªn thÕ giíi, sù x©y dùng mét ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn ph¶i

®−îc thùc hiÖn mét çch chÆt chÏ víi chÝnh quyÒn. Tr−íc ®©y vµ

hiÖn nay, ®iÒu nµy vÉn lµ mét yÕu tè c¬ b¶n ®èi víi sù thµnh

c«ng hay thÊt b¹i cña mét ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ë ViÖt Nam. Ph−¬ng thøc nµy cã thÓ

®−îc chÊp thuËn trong mét m«i tr−êng chÝnh trÞ nh− ë ViÖt

Nam chØ khi nã ®−îc h×nh thµnh vµ xuÊt ph¸t tõ sù ®èi tho¹i

chÝnh trÞ thµnh c«ng ë nh÷ng cÊp cao nhÊt. Nh÷ng yÕu tè chiÕn l−îc cho qu¸ tr×nh nµy ®· ®−îc m« t¶ trong nghiªn cøu nµy lµ

cñng cè qu¸ tr×nh trong çc lÜnh vùc cæ truyÒn nh− quyÒn x· héi

vµ kinh tÕ trong khi sö dông ®éng lùc chÝnh trÞ thÝch hîp ®Ó bao gåm thªm nhiÒu quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ vµ v¨n hãa ‘’nh¹y

c¶m’’. ChiÕn l−îc nµy còng cã t¸c dông tÝch cùc x©y dùng mét

199 200

khung tham kh¶o çc quyÒn ç nh©n, mµ kh«ng coi nhÑ lîi Ých

tËp thÓ cña xãa ®ãi gi¶m nghÌo.

ThËt lµ hµi lßng mµ ghi nhËn r»ng §¶ng Céng s¶n ViÖt

Nam ®· cho phÐp thuËt ng÷ “quyÒn” ®ång thêi víi viÖc khëi

x−íng tiÕn hµnh qu¸ tr×nh tù do hãa nÒn kinh tÕ. Nh÷ng ý

t−ëng “quyÒn” vµ “ph¸p quyÒn” ®Òu ngµy mét bÒn v÷ng vÒ chÝnh

trÞ trong khi c¶i çch kinh tÕ ngµy mét thµnh c«ng h¬n. Sù cÇn

thiÕt ph¶i thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi cã thÓ lµ mét yÕu tè xóc

t¸c quan träng ®Ó ®−a ra vµ thùc hiÖn ph¸p quyÒn ë ViÖt Nam.

Nghiªn cøu nµy ®· chØ ra r»ng çc “quyÒn” vµ quyÒn c«ng d©n

chñ yÕu vÉn lµ nh÷ng ph¹m trï kinh tÕ ë ViÖt Nam, mÆc dï

còng rÊt quan träng vµ cÇn ph¶i nªu bËt lªn r»ng nh÷ng thµnh

c«ng trong ph¸t triÓn vµ sù c¶i thiÖn nh÷ng quyÒn x· héi cña

trÎ em ë ViÖt Nam ®Òu g¾n bã mËt thiÕt víi sù kiªn ®Þnh nhÊt

qu¸n trong chÝnh s¸ch kinh tÕ còng nh− tÝnh bÒn v÷ng vµ liªn

tôc vÒ chÝnh trÞ. H¬n thÕ n÷a, çc b¸o ço nghiªn cøu kh¸c vÒ


cÇn ph©n tÝch s©u h¬n n÷a nh÷ng kh¶ n¨ng thùc hiÖn çc quyÒn

cña trÎ em vµ phô n÷ quan hÖ, vÒ c¬ b¶n, víi sù thùc hiÖn çc

chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« còng nh− nh÷ng nguyªn t¾c vµ thùc

tiÔn qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh tèt nh− thÕ nµo.

Nghiªn cøu nµy nhÊn m¹nh r»ng quyÒn cña phô n÷, quyÒn cña trÎ em vµ mèi quan hÖ gia ®×nh ®an xen chÆt chÏ víi nhau

vµ do ®ã cÇn ph¶i ®−îc gi¶i quyÕt cïng víi nhau trong qu¸ tr×nh

lÞch sö vµ v¨n hãa thùc hiÖn quyÒn con ng−êi. ë ViÖt Nam, mét néi hµm cña t×nh huèng nµy ®èi víi ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng

tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi lµ nhu cÇu vËn ®éng,

tuyªn truyÒn cho viÖc h×nh thµnh çc chÝnh s¸ch gia ®×nh dùa

trªn c¬ së quyÒn con ng−êi nh»m thóc ®Èy x©y dùng mét m«

h×nh gia ®×nh mµ trong ®ã quyÒn cña phô n÷ vµ trÎ em ®−îc t«n träng. Nh÷ng cuéc th¶o luËn vµ kinh nghiÖm vÒ quyÒn trÎ em

®· ngµy mét lµm s¸ng tá thùc tÕ lµ sù chÊp thuËn quyÒn con

ng−êi ®· ph¸t triÓn ®¸ng kÓ ë ViÖt Nam. Trªn thùc tÕ, quyÒn trÎ em ®· trë thµnh chiÕc ch×a khãa quan träng më cöa cho sù d©n

chñ hãa x· héi. Qu¸ tr×nh chÊp thuËn çc quyÒn phô n÷ ë ViÖt

Nam cã phÇn khã h¬n. C«ng −íc vÒ xãa bá tÊt c¶ çc h×nh thøc

ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi phô n÷ ®−îc phª chuÈn trong n¨m 1982, t¸m n¨m tr−íc C«ng −íc vÒ quyÒn trÎ em. Nh−ng mÆc dï

cã nh÷ng cè g¾ng m¹nh mÏ cña Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt

Nam, sù phæ biÕn cña C«ng −íc vÒ xãa bá tÊt c¶ çc h×nh thøc

ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi phô n÷ trong quan chøc chÝnh phñ vµ nh©n d©n còng nh− viÖc lång ghÐp nã vµo hÖ thèng ph¸p luËt

quèc gia mÊt nhiÒu thêi gian h¬n vµ vÉn cßn yÕu h¬n nhiÒu so

víi tr−êng hîp quyÒn trÎ em. Nh÷ng quyÒn cña phô n÷ h×nh nh− gÆp ph¶i c¶n trë v¨n hãa vµ chÝnh trÞ m¹nh mÏ h¬n trong

tr−êng hîp quyÒn cña trÎ em.

Sù triÓn khai quyÒn trÎ em ë ViÖt Nam tr−íc ®©y vµ hiÖn nay vÉn lµ mét qu¸ tr×nh chËm nh−ng ch¾c. Sù ph©n tÝch lÞch sö cña viÖc ph¸t triÓn Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc gia ë ViÖt Nam ®· m« t¶ nh÷ng chiÕn l−îc mµ UNICEF ®· kiªn ®Þnh trong nhiÒu n¨m qua ®Ó cñng cè mét çch tiÕp cËn dùa trªn c¬ së quyÒn trÎ em ®èi víi çc ch−¬ng tr×nh. Sù ph©n tÝch t×nh h×nh vµ Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng tæng thÓ ®· ph¸t triÓn nh÷ng nguyªn t¾c vµ çc ý t−ëng c¬ b¶n chung cña mét ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn dùa trªn c¬ së quyÒn ®èi víi viÖc lµm ch−¬ng tr×nh mµ kh«ng dïng ng«n ng÷ nh¹y c¶m “quyÒn”. §iÒu nµy lµm cho chÝnh çc ®èi t¸c ChÝnh phñ quen dÇn víi ý t−ëng míi vÒ “quyÒn

201 202

trÎ em” vµ chÊp nhËn mét sè ho¹t ®éng cã lùa chän cña nh÷ng dù ¸n liªn quan. Nh÷ng yÕu tè nµy ®· ®Æt nÒn mãng cho viÖc lµm ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi trë nªn râ rµng vµ cã hÖ thèng h¬n sau nµy. TËp thÓ çn bé qu¶n lý cÊp cao cña UNICEF lµ nh÷ng t¸c nh©n quan träng nhÊt cña qu¸ tr×nh thay ®æi nµy. §iÒu nµy cã nghÜa lµ sù ®µo t¹o, båi d−ìng çn bé qu¶n lý cÊp cao vµ çc tiªu chÝ lùa chän çc çn bé qu¶n lý ch−¬ng tr×nh cÊp cao ë nh÷ng v¨n phßng UNICEF ë çc n−íc lµ nh÷ng c«ng cô quan träng ®Ó thóc ®Èy sù phæ biÕn, triÓn khai çc kh¸i niÖm vµ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn míi ë UNICEF.

UNICEF – víi t− çch lµ mét c¬ quan Liªn hîp quèc ®−îc ChÝnh phñ ViÖt Nam hiÓu biÕt vµ tin cËy nh− lµ mét tæ chøc ®Êu tranh v× quyÒn trÎ em vµ nh»m c¶i thiÖn t×nh h×nh cña trÎ em, chø kh«ng ph¶i theo mét ch−¬ng tr×nh chÝnh trÞ song ph−¬ng nµo kh¸c. §©y lµ mét yÕu tè quan träng hç trî viÖc triÓn khai ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi ë ViÖt Nam. Cïng víi çc yÕu tè thuËn lîi kh¸c, sù tin cËy nµy ®−îc x©y dùng trªn c¬ së sù cã mÆt liªn tôc cña UNICEF ë ViÖt Nam, thËm chÝ trong suèt thêi gian cÊm vËn do çc n−íc ph−¬ng T©y ®øng ®Çu trong nh÷ng thËp kû 80 cña thÕ kû XX. Mét lÇn n÷a, kinh nghiÖm nµy chøng minh r»ng Liªn hîp quèc cã mét lîi thÕ t−¬ng ®èi trong viÖc thóc ®Èy vµ hç trî quyÒn con ng−êi trªn thÕ giíi.

Qu¸ tr×nh triÓn khai mét ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh

dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi còng bao gåm c¶ sù më réng m¹ng l−íi nh÷ng ®èi t¸c tham gia mµ Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c do

UNICEF hç trî, x©y dùng n¨ng lùc vµ sù hiÓu biÕt kü thuËt cña

nh÷ng ®èi t¸c vÒ quyÒn trÎ em. UNICEF ®· gióp cñng cè Uû ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em vµ Héi Phô n÷ nh− lµ nh÷ng

®èi t¸c quan träng vËn ®éng tuyªn truyÒn cho quyÒn trÎ em vµ

quyÒn phô n÷. VÒ phÇn m×nh, sù l·nh ®¹o cña ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em ®· ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc

më réng sù hiÓu biÕt vµ chÊp nhËn quyÒn trÎ em trong Nhµ

n−íc vµ ngoµi x· héi. Mét thµnh tùu v« cïng to lín cña Uû ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em lµ quyÒn trÎ em ®−îc chÊp nhËn

trong nh÷ng v¨n kiÖn sö dông ng«n ng÷ chÝnh thøc vµ çc v¨n

kiÖn cña §¶ng. Thµnh c«ng nµy cµng lµm næi bËt yªu cÇu x©y

dùng n¨ng lùc cho çc c¬ quan quèc gia vÒ quyÒn trÎ em.

B¸o ço nghiªn cøu nµy còng nªu lªn mét sè th¸ch thøc ®èi

víi sù ¸p dông ph−¬ng thøc dùa trªn c¬ së quyÒn ®Ó lµm ch−¬ng

tr×nh. Nghiªn cøu nµy cho thÊy UNICEF ViÖt Nam ®· ph¶i mÊt

mét thêi gian dµi ®Ó phæ biÕn, triÓn khai mét çch râ rµng

nh÷ng kh¸i niÖm nh−: “quyÒn trÎ em” hoÆc “ph−¬ng thøc lµm

ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi”. Sù nhÉn n¹i, tÝnh

kiªn tr× vµ chiÕn l−îc ®óng trong viÖc sö dông ng«n ng÷ ®Òu rÊt

cÇn thiÕt trong qu¸ tr×nh nµy. §· cã çch sö dông râ rµng vµ

tiÒm Èn “ng«n ng÷ quyÒn” trong nh÷ng thêi kh¾c kh¸c nhau cña

lÞch sö. Ng−êi ta cã thÓ ®Æt c©u hái r»ng: hiÖn çch sö dông râ

rµng thuËt ng÷ “quyÒn con ng−êi” b¶n th©n nã cã ph¶i lµ phÇn

quan träng ®Ó t¹o ra mét nÒn v¨n hãa t«n träng quyÒn con

ng−êi, cßn nÕu tr¸nh viÖc nµy, çc c¬ quan Liªn hîp quèc sÏ

kh«ng hoµn thµnh sø mÖnh cña hä ë çc n−íc lµ thóc ®Èy sù

thùc hiÖn quyÒn con ng−êi ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi. Bµi häc

quan träng rót ra tõ kinh nghiÖm ë ViÖt Nam lµ kh«ng thÓ cã

mét c«ng thøc toµn cÇu vÒ sù ¸p dông thuËt ng÷ vµ ng«n ng÷

dùa trªn c¬ së quyÒn – bèi c¶nh cña ®Êt n−íc quyÕt ®Þnh “chiÕn

l−îc-ng«n ng÷”.

203 204

Nh÷ng ý kiÕn trong nghiªn cøu nµy vÒ nguyªn t¾c “kh«ng

thÓ chia c¾t ®−îc” lµm n¶y sinh mét c©u hái c¬ b¶n vÒ sù chÞu

tr¸ch nhiÖm cña Liªn hîp quèc ®èi víi quyÒn con ng−êi. Liªn

hîp quèc vµ çc c¬ quan cña Liªn hîp quèc ®−îc x©y dùng trªn

c¬ së cña Tuyªn ng«n thÕ giíi vÒ quyÒn con ng−êi. Liªn hîp quèc

cã mét vai trß ®Æc biÖt liªn quan ®Õn quyÒn con ng−êi: Ai, nÕu

kh«ng ph¶i lµ Liªn hîp quèc, cã nhiÖm vô thóc ®Èy quyÒn con

ng−êi trªn toµn thÕ giíi? XÐt cho ®Õn cïng, sù thµnh lËp Liªn

hîp quèc lµ mét lêi ®¸p l¹i ®èi víi nh÷ng nçi kinh hoµng cña

ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai vµ nh÷ng sù vi ph¹m quyÒn

con ng−êi tr¾ng trîn do §øc Quèc x· g©y ra. HiÕn ch−¬ng Liªn

hîp quèc ®Æt quyÒn con ng−êi lµm trung t©m cña tæ chøc nµy.

“Chóng t«i, nh÷ng d©n téc thuéc Liªn hîp quèc, kiªn quyÕt

kh¼ng ®Þnh niÒm tin vµo quyÒn con ng−êi c¬ b¶n, vµo phÈm

çch vµ gi¸ trÞ cña con ng−êi, vµo quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a nam vµ

n÷ vµ cña çc quèc gia, lín vµ nhá…”

Do vËy, bÊt cø mét sù kh«ng thùc hiÖn ®óng nguyªn t¾c

“quyÒn kh«ng thÓ chia c¾t ®−îc” sÏ tÊt yÕu g©y ra mét ph¶n øng

m¹nh mÏ cña Liªn hîp quèc. Tuy nhiªn, Liªn hîp quèc lµ mét tæ

chøc liªn chÝnh phñ vµ çc ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn hîp

quèc ®−îc x¸c ®Þnh nh− lµ nh÷ng ch−¬ng tr×nh hîp t¸c gi÷a

ChÝnh phñ vµ Liªn hîp quèc. V× vËy, çn bé, nh©n viªn ph¸t

triÓn Liªn hîp quèc hÇu nh− ®Òu lªn tiÕng lo ng¹i vÒ sù tranh

c·i b¶o vÖ quyÒn con ng−êi v× ®iÒu nµy cã thÓ g©y ra sù tõ chèi

chÝnh trÞ cña çc chÝnh phñ. Do ®ã, çc nhµ chuyªn m«n lµm

viÖc trong nh÷ng ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn ®Þa ph−¬ng th−êng

tr¸nh gi¶i quyÕt çc vi ph¹m quyÒn con ng−êi ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn

cho sù thùc hiÖn “thuËn chÌo m¸t m¸i” ch−¬ng tr×nh. Th¸i ®é

nµy kh«ng nhÊt thiÕt lµ biÓu hiÖn cña tÝnh Ých kû hay nhót nh¸t

quan liªu hµnh chÝnh. Sù tè ço c«ng khai vi ph¹m quyÒn con

ng−êi cña mét chÝnh phñ cã thÓ t¹o ra sù ph©n cùc chÝnh trÞ vµ

cã thÓ ®Æt mét dÊu chÊm hÕt phÇn ®Êt “dông vâ” cho çc tiÕn bé

trong chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh hiÖn cã. V× thÕ, kh«ng cã mét

c«ng thøc toµn cÇu còng nh− kh«ng cã mét sù chØ ®¹o chung cho

viÖc ¸p dông chiÕn l−îc quyÒn con ng−êi "®óng" – quyÕt ®Þnh vÒ

çch sö dông thuËt ng÷ dùa trªn c¬ së quyÒn chñ yÕu xuÊt ph¸t

tõ bèi c¶nh chÝnh trÞ quèc gia cô thÓ. Liªn hîp quèc sÏ mÊt lßng

tin nÕu nã thóc ®Èy quyÒn con ng−êi trªn toµn cÇu nh−ng vÉn

im lÆng nÕu cã vÊn ®Ò x¶y ra ë cÊp quèc gia.

Mét vÊn ®Ò khã kh¨n trong quan ®iÓm chÝnh trÞ còng nh−

vÒ kh¸i niÖm lµ çc quyÒn cña ng−êi së t¹i. Môc tiªu cña

UNICEF ViÖt Nam lµ cñng cè ý thøc quèc gia vÒ quyÒn ç nh©n

vµ ph¸p quyÒn ®èi víi tÊt c¶ çc c«ng d©n trong n−íc. Nh−ng vÒ

ph−¬ng diÖn kh¸i niÖm mµ nãi th× khã cã thÓ hµi hoµ çch tiÕp

cËn nµy víi tÝnh chÊt tËp thÓ cña çc quyÒn cña ng−êi b¶n ®Þa.

Mét lËp tr−êng m¹nh mÏ ñng hé nh÷ng quyÒn cña ng−êi b¶n

®Þa còng gÆp ph¶i nh÷ng lËp luËn vÒ mét vµi hñ tôc trong

nh÷ng céng ®ång b¶n ®Þa mµ kh«ng phï hîp víi çc chuÈn mùc

vÒ quyÒn con ng−êi phæ cËp toµn cÇu. UNICEF ViÖt Nam sÏ cÇn

ph¶i cã mét lËp tr−êng bÒn v÷ng vÒ “tÝnh chÊt n−íc ®«i, kh«ng

døt kho¸t nµy” ®Ó ®Èy m¹nh h¬n n÷a nh÷ng cuéc th¶o luËn vÒ

chÝnh s¸ch vµ luËt ph¸p. Nh−ng trªn thÕ giíi hiÖn nay ch−a cã

mét lËp tr−êng cña tæ chøc UNICEF vÒ vÊn ®Ò nµy. Do thiÕu

mét quan ®iÓm toµn cÇu, sù vËn ®éng tuyªn truyÒn quèc gia vÒ

vÊn ®Ò nµy gÆp nhiÒu khã kh¨n v× vÊn ®Ò quyÒn cña ng−êi b¶n

®Þa rÊt nh¹y c¶m vÒ chÝnh trÞ ë ViÖt Nam. Trong khi çc nhãm

205 206

b¶n ®Þa ë Mü Latinh ®· ®¹t ®Õn mét tr×nh ®é cao vÒ tæ chøc vµ

vÊn ®Ò quyÒn cña ng−êi d©n b¶n ®Þa ®−îc tranh luËn c«ng khai

th× çc chÝnh phñ ë §«ng ¸ cã xu h−íng coi nh÷ng quyÒn cña

ng−êi b¶n ®Þa nh− lµ çc vÊn ®Ò an ninh quèc gia vµ do ®ã bÞ coi

lµ cÊm kþ.

Nh− trªn ®· ghi nhËn, mÆc dï ®¹t ®−îc mét sè tiÕn bé,


cña UNICEF ViÖt Nam míi ë giai ®o¹n ®Çu vÒ thiÕt kÕ vµ thùc

hiÖn ch−¬ng tr×nh. Ch−¬ng tr×nh nghÞ sù sau nµy cho viÖc lµm

ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn cho trÎ em cèt ë mèi liªn hÖ

tèt h¬n gi÷a hç trî cña UNICEF víi lÜnh vùc lËp ph¸p vµ x©y

dùng chÝnh s¸ch c«ng. UNICEF sÏ ph¶i chuyÓn dÞch dÇn dÇn tõ

nh÷ng dù ¸n ph©n phèi dÞch vô quy m« nhá ®Õn nghiªn cøu, hç

trî kü thuËt vµ truyÒn th«ng ®Ó t¹o ra mét m«i tr−êng thuËn lîi

cho quyÒn trÎ em trong Nhµ n−íc vµ x· héi. Mét chiÒu h−íng

n÷a sÏ lµ t¨ng c−êng vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng ng−êi ®−îc

h−ëng quyÒn ®Ó hä cã thÓ ®ßi hái sù thùc hiÖn çc quyÒn cña hä,

vÝ dô t¨ng thªm hç trî vÒ t− ph¸p ng−êi ch−a thµnh niªn, t¨ng

c−êng sù tham gia cña trÎ em vµ nh÷ng quyÒn cña çc d©n téc

thiÓu sè. Nhµ n−íc ViÖt Nam cÇn ®−îc hç trî trong çc lÜnh vùc

nh− ®Ò ra tiªu chuÈn “th©n thiÖn víi trÎ em” cho nh÷ng nhµ

cung cÊp dÞch vô c«ng vµ t− nh©n còng nh− ®−îc båi d−ìng

n¨ng lùc gi¸m s¸t, theo dâi vµ thanh tra. Trong bèi c¶nh nµy,

mét khÝa c¹nh míi cÇn ph¶i quan t©m lµ nhiÖm vô cña nh÷ng

tæ chøc kh«ng ph¶i lµ nhµ n−íc ®èi víi çc quyÒn cña trÎ em.

MÆc dï ®iÒu nµy cã thÓ râ rµng trong tr−êng hîp çc tæ chøc phi

ChÝnh phñ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc x· héi, ng−êi ta còng ph¶i

th¶o luËn ngµy cµng nhiÒu vÒ tr¸ch nhiÖm cña nh÷ng doanh

nghiÖp ph¶i ®¶m b¶o çc chuÈn mùc x· héi tèi thiÓu trong

nh÷ng cè g¾ng cña hä, bao gåm sù b¶o vÖ trÎ em vµ ng−êi ch−a

thµnh niªn khái bÞ bãc lét vÒ kinh tÕ. Mét th¸ch thøc sau nµy

cho sù ¸p dông ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së

quyÒn sÏ lµ lµm viÖc chÆt chÏ víi khu vùc doanh nghiÖp ®ang

ph¸t triÓn nhanh ë ViÖt Nam vµ b¾t ®Çu nh÷ng ®èi tho¹i vµ

hµnh ®éng vÒ quyÒn trÎ em.

§iÒu mµ chóng ta võa ®Ò cËp dÉn tíi mét ®Ò tµi quan träng

hµng ®Çu trong ch−¬ng tr×nh lµm viÖc sau nµy vÒ lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn ë ViÖt Nam vµ ch¾c ch¾n ë nhiÒu

n−íc kh¸c trªn thÕ giíi: chÝnh s¸ch kinh tÕ. Mét sè tæ chøc phi

ChÝnh phñ ®· lËp luËn r»ng th¸ch thøc toµn cÇu lín nhÊt ®èi

víi ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi lµ gi¶i quyÕt t¸c ®éng cña nh÷ng chÝnh s¸ch t©n tù do do

mét sè n−íc c«ng nghiÖp ho¸ vµ nh÷ng tæ chøc tµi chÝnh quèc

tÕ nh− Ng©n hµng ThÕ giíi vµ Quü tiÒn tÖ quèc tÕ khëi x−íng1. Nh÷ng chÝnh s¸ch nh− vËy kªu gäi tù do ho¸ çc dÞch vô x· héi

vµ do ®ã ®Ò nghÞ gi¶m sù tham gia cña Nhµ n−íc vµo viÖc cung

cÊp dÞch vô. Tuy nhiªn, vai trß cña Nhµ n−íc trong viÖc lµm

trßn nghÜa vô ®èi víi nh÷ng ng−êi ®−îc h−ëng quyÒn lµ rÊt quyÕt ®Þnh ®èi víi kh¸i niÖm quyÒn con ng−êi. §iÒu nµy nhÊt

thiÕt kh«ng cã nghÜa lµ çc dÞch vô t− nh©n kh«ng thÓ thùc

hiÖn tèt nh÷ng quyÒn cña c«ng d©n. RÊt cã thÓ lµ çc dÞch vô

t− nh©n cã chÊt l−îng tèt h¬n vµ cã diÖn bao phñ réng h¬n çc dÞch vô nhµ n−íc. Tuy nhiªn, çc qu¸ tr×nh t− nh©n ho¸ cã thÓ

____________ 1. Nelson, Paul J.; Dorsey, Ellen: ë mèi liªn hÖ cña quyÒn con ng−êi vµ

ph¸t triÓn: Nh÷ng ph−¬ng ph¸p vµ chiÕn l−îc míi cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ toµn cÇu. Trong: Ph¸t triÓn thÕ giíi, t.31, sè 12, Elsevier 2003, 2021.

207 208

xãi mßn dÇn dÇn vÞ thÕ cña nh÷ng ng−êi ®−îc h−ëng quyÒn,

nÕu hä kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶ phÝ ®Ó tiÕp cËn çc dÞch vô c¬ b¶n hay nÕu Nhµ n−íc kh«ng gi¸m s¸t chÊt l−îng cña dÞch vô

t− nh©n.

Qu¸ tr×nh t− nh©n ho¸ mµ ViÖt Nam ®ang thùc hiÖn ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc lín ®èi víi vai trß cña Nhµ n−íc trong viÖc gi¶m sù ph©n biÖt ®èi xö vµ g¹t ra ngoµi lÒ x· héi trong nh©n d©n. MÆc dï §¶ng vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam vÉn nhÊn m¹nh ®Õn sù b×nh ®¼ng nh− lµ mét trong nh÷ng môc tiªu chÝnh trÞ chÝnh, nh−ng nh÷ng ®éng lùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng céng víi viÖc Nhµ n−íc gi¶m sù tham gia trùc tiÕp vµo çc c«ng viÖc kinh doanh cã chiÒu h−íng lµm t¨ng thªm çc kho¶ng çch kinh tÕ vµ x· héi. Nhµ n−íc ViÖt Nam ®ang c¾t gi¶m bao cÊp, ®ãng cöa çc xÝ nghiÖp nhµ n−íc lµm ¨n thua lç vµ ®Èy m¹nh ph©n phèi dÞch vô (x· héi) t− nh©n vµ b¸n t− nh©n. VÉn cßn mét nghÞch lý r»ng chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña ViÖt Nam víi nh÷ng ý ®Þnh v× ng−êi nghÌo vµ nh÷ng môc tiªu kinh tÕ thÞ tr−êng ®· c¶i thiÖn ®¸ng kÓ çc ®iÒu kiÖn sèng vËt chÊt cña ng−êi d©n nh−ng ®ång thêi còng t¹o ra nh÷ng qu¸ tr×nh g¹t ra ngoµi lÒ x· héi mét sè ng−êi d©n. Cã ph¶i nh÷ng kho¶ng çch x· héi ®ang ngµy mét lín lµ çi gi¸ ph¶i tr¶ cho çc c¶i çch kinh tÕ? ViÖt Nam ®Êu tranh víi nh÷ng th¸ch thøc x· héi cña qu¸ tr×nh tù do ho¸ vµ ®ang cè g¾ng v−¬n tíi vai trß míi cña Nhµ n−íc: tõ ng−êi cung cÊp an sinh x· héi chuyÓn thµnh mét c¬ së ®Ò ra nh÷ng quy t¾c x· héi, kinh tÕ vµ ®ång thêi gi¸m s¸t theo dâi sù thùc hiÖn nh÷ng tiªu chuÈn ®ã. Trong mét t×nh h×nh nh− thÕ: lµm thÕ nµo Nhµ n−íc cã thÓ vÉn ®¶m b¶o r»ng nh÷ng dÞch vô x· héi c¬ b¶n t− nh©n ho¸ cã thÓ tíi ®−îc tÊt c¶ çc c«ng d©n, cã chÊt l−îng tèt, vµ r»ng nh÷ng ng−êi cung cÊp

dÞch vô ®ang thùc hiÖn çc tiªu chuÈn chÊt l−îng kü thuËt vµ ph¸p lý? Vµ trong bèi c¶nh ®ã, vai trß cña UNICEF ë ViÖt Nam sÏ lµ g×?

V× t¸c ®éng m¹nh mÏ cña chóng ®èi víi ®êi sèng trÎ em, çc

chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« vµ nh÷ng qu¸ tr×nh tù do ho¸ cÇn ph¶i ®−îc UNICEF quan t©m h¬n n÷a ë ViÖt Nam vµ rÊt cã thÓ c¶ ë

nhiÒu n−íc kh¸c trªn thÕ giíi1. C¶ çc chÝnh phñ vµ çc tæ chøc

tµi chÝnh quèc tÕ ®Òu kh«ng x¸c ®Þnh nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ

cña hä trong mét khu«n khæ quyÒn con ng−êi mµ hä còng c¶m thÊy ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm víi luËt ph¸p quèc tÒ vÒ quyÒn con

ng−êi. KiÕn thøc chuyªn m«n kü thuËt vµ ¶nh h−ëng chÝnh trÞ

cña UNICEF trong lÜnh vùc nµy ®Òu yÕu2. Çch gi¶i quyÕt t×nh

h×nh nµy ë cÊp quèc gia lµ th«ng qua sù hç trî kü thuËt ®èi víi c«ng cuéc c¶i çch luËt ph¸p ®Ó råi mét sè tiªu chuÈn vµ chuÈn

mùc x· héi ®−îc ®Ò ra cho trÎ em. VÝ dô nh÷ng v¨n b¶n ph¸p

luËt vÒ gi¸o dôc tiÓu häc kh«ng mÊt tiÒn hay vÒ ch¨m sãc søc khoÎ kh«ng mÊt tiÒn víi trÎ em cã thÓ lµm gi¶m ®i tÝnh dÔ bÞ

tæn th−¬ng cña trÎ em nÕu çc nÒn kinh tÕ vÜ m« g©y ra nh÷ng

t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi ng−êi nghÌo. Mét çch kh¸c ®Ó cñng cè

quyÒn con ng−êi trong kinh tÕ lµ t¸c ®éng ®Õn nh÷ng qu¸ tr×nh chiÕn l−îc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ ®−a ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng

tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi cµng nhiÒu cµng tèt vµo

____________ 1. Tæng quan lý thó vÒ kinh tÕ häc vµ quyÒn trÎ em... ChÝnh s¸ch kinh tÕ

vÜ m« vµ quyÒn trÎ em, Tæ chøc cøu trî trÎ em Thuþ §iÓn, 2000. 2. Tuy nhiªn UNICEF còng cã truyÒn thèng vÒ lÜnh vùc nµy. Nã cã thÓ

lµm sèng l¹i vµ x©y dùng khi liªn quan t¸c ®éng cña nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« vµ tù do ho¸ ®èi víi trÎ em. Xem: Cornia, Giovanni Andrea; Jolly, Richard; Stewart, Frances: Sù ®iÒu chØnh víi khu«n mÆt con ng−êi, Nhµ in §¹i häc Oxfort, 1987.

209 210

nh÷ng v¨n b¶n vµ chiÕn l−îc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. (“ChiÕn l−îc

xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo víi khu«n mÆt con ng−êi”)1.

Cuèi cïng, khÝa c¹nh kinh tÕ cña ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng

tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi chØ cã thÓ gi¶i quyÕt mét

çch hiÖu qu¶ nh− mét phÇn cña nh÷ng cè g¾ng toµn cÇu chung

cña UNICEF, UNDP vµ çc tæ chøc Liªn hîp quèc kh¸c v× çc chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« th−êng lµ kh«ng thÓ th−¬ng l−îng

®−îc ë cÊp ®é quèc gia - víi ChÝnh phñ còng nh− Quü tiÒn tÖ

quèc tÕ vµ Ng©n hµng ThÕ giíi. Mang tÝnh toµn cÇu ®Ó g©y ¶nh h−ëng ®Õn chÝnh s¸ch kinh tÕ theo mét quan ®iÓm dùa trªn c¬

së quyÒn lµ tham gia ®èi tho¹i mét çch phª ph¸n ®èi víi Ng©n

hµng ThÕ giíi vµ Quü tiÒn tÖ quèc tÕ vÒ ®¹o ®øc trong kinh tÕ.

UNICEF cã thÓ tham gia nhiÒu h¬n vµo môc tiªu thø t¸m trong nh÷ng Môc tiªu ph¸t triÓn Thiªn niªn kû, ®Ò cËp ®Õn çc quan

hÖ ®èi t¸c liªn quan ®Õn t¨ng tr−ëng vµ chiÒu s©u kinh tÕ. "Çc

quy t¾c th−¬ng m¹i toµn cÇu sÏ ph¶i chuyÓn sù quan t©m ®Çu

tiªn cña chóng tõ viÖc thóc ®Èy tù do ho¸ vµ tiÕp cËn thÞ tr−êng sang viÖc t¹o ®iÒu kiÖn hoÆc Ýt nhÊt lµ kh«ng h¹n chÕ m«i

tr−êng chÝnh s¸ch hiÖn nay cho sù ph¸t triÓn con ng−êi”2. Vµ,

“nÕu thÕ giíi muèn thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn Thiªn niªn kû, mét ®iÒu kiÖn quan träng sÏ lµ nh÷ng mèi quan t©m vÒ

____________ 1. Xem nh÷ng kinh nghiÖm vµ tµi liÖu h−íng dÉn sau ®©y: Yulia

Pripalova Kriege: QuyÒn con ng−êi vµ v¨n b¶n chiÕn l−îc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë Bosnia vµ Herzegovina. UNICEF-Sarajevo, 9-2003; UNDP: Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ quyÒn con ng−êi, New York, 3-2003; Cao uû Liªn hîp quèc vÒ ng−êi tþ n¹n (UNHCR): Dù th¶o h−íng dÉn vÒ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn chiÕn l−îc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi, Geneva, 6-2002.

2. Vandemoortele, Jan; Malhotra, Kamal; Lim, Joseph Anthony: Môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû 8 cã ®i ®óng h−íng nh− mét cam kÕt toµn cÇu ®èi víi sù ph¸t triÓn con ng−êi? UNDP: New York, 2003.

sù ph¸t triÓn con ng−êi ph¶i lµ ®éng lùc thóc ®Èy viÖn trî,

th−¬ng m¹i vµ xo¸ gi¶m nî”1.

Sau hÕt, lêi nhËn ®Þnh chung lµ: kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn khi sù vËn dông mét kh¸i niÖm nh− ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi trong mét bèi c¶nh lÞch sö vµ häc thuËt nh− vËy ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc lín. NhiÖm vô chuyÓn nh÷ng ý t−ëng vµ kh¸i niÖm tõ luËt ph¸p quèc tÕ vµ nh÷ng phong trµo ®oµn kÕt thµnh çc chÝnh s¸ch kinh tÕ, x· héi, ph¸p luËt vµ nh÷ng ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn hÇu nh− tÊt yÕu ph¶i ®−¬ng ®Çu víi nhiÒu ®iÒu kh«ng ch¾c ch¾n trong lý thuyÕt còng nh− trong thùc tÕ, m©u thuÉn vµ gi¸n ®o¹n. §©y lµ tr−êng hîp cña ViÖt Nam còng nh− ë mäi x· héi trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, cuèi cïng sù cä s¸t vµ m¬ hå lµ mét phÇn cña qu¸ tr×nh tù nhiªn vµ lµnh m¹nh v× nh÷ng ng¨n çch tr−íc kia gi÷a quyÒn vµ ph¸t triÓn ®ang dÔ dÇn dÇn vµ chóng ta tiÕn lªn ®Ó x©y dùng vµ triÓn khai mét m« h×nh míi cho sù hîp t¸c quèc tÕ. B¸o ço nghiªn cøu nµy hy väng khuyÕn khÝch çc b¹n ®äc quan t©m ®Æt c©u hái víi çc ph¹m trï cæ ®iÓn nh− “chñ thÓ cña quyÒn víi ®èi t−îng cña quyÒn”, “x· héi dùa trªn c¬ së nghÜa vô víi x· héi dùa trªn c¬ së quyÒn”, “lßng tõ thiÖn víi t×nh ®oµn kÕt hay chÝnh s¸ch kinh tÕ vÒ quyÒn con ng−êi”... Cuèi cïng, nh÷ng sù m« t¶ nhÞ nguyªn vÒ thÕ giíi nh− vËy cÇn ph¶i ®−îc nªu lªn thµnh vÊn ®Ò khi chóng ta nghiªn cøu, kh¸m ph¸ kh¸i niÖm míi nh− ph−¬ng thøc lµm ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së quyÒn con ng−êi.

____________ 1. Vandemoortele, Jan; Malhotra, Kamal; Lim, Joseph Anthony: Môc tiªu

ph¸t triÓn thiªn niªn kû 8 cã ®i ®óng h−íng nh− mét cam kÕt toµn cÇu ®èi víi sù ph¸t triÓn con ng−êi? UNDP, New York, 2003, tr. 14.

211 212

ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n

TrÞnh thóc huúnh

ChÞu tr¸ch nhiÖm néi dung

Mai phi nga

Biªn tËp néi dung: nguyÔn thÞ thuý

Vò cÈm tó - Vâ nhËt minh

Tr×nh bµy b×a: Ph−¬ng Mai

ChÕ b¶n vi tÝnh: l©m thÞ h−¬ng Söa b¶n in: Ban s¸ch kinh ®iÓn

§äc s¸ch mÉu: Ban S¸ch Kinh ®iÓn

3.32 (V) M· sè: CTQG-2004

In 3040 cuèn, khæ 15,5 x 23 cm t¹i C«ng ty in Giao th«ng. GiÊy phÐp xuÊt b¶n sè: 73-1153/CXB-QLXB, cÊp ngµy 15-8-2004. In xong vµ nép l−u chiÓu th¸ng 12 n¨m 2004.

Education

Quyen con nguoi cho Phu nu va Tre em (Unicef)