Turning the climate problem into an opportunity (P.T. Jones, Oosterzele, 25-2-2016)

Klimaat: van probleem tot opportuniteit

Dr. Ir. Peter Tom Jones (IOF Onderzoeksmanager SIM² KU Leuven & Voorzitter i-Cleantech

Vlaanderen vzw)

25-2-2016, Oosterzele

Climate change, the mother of all problems

Eerst het slechte nieuws:

Over het Rockstromdiagram en het

klimaatprobleem

26/02/2016 Jones/Oosterzele 3

Planetaire

grenzen

worden

doorboord

Verdwijnen van habitat

Invasieve soorten

Opwarming aarde

…

Bron: WWF bewerking van J.

Rockström et al., Nature, 461, 2009


De geobserveerde temperatuurstijging (atmosfeer, links en oceanen, rechts-onder)


Met 2015 nog warmer (+1°C)


Welkom in het Antropoceen



…maar rijke Noorden blijft niet buiten schot:

bv. impact hittegolven


Zonder (extra) klimaatbeleid neemt temperatuur met

3,7 tot zelfs 4,8°C toe tegen 2100

Grens voor “gevaarlijke

klimaatveranderingen”


Of 2,7°C met huidige afspraken van

Parijs

Grens voor “gevaarlijke

klimaatveranderingen”

Temperatuurstijging indien

beloftes van INDC’s

worden nagekomen

26/02/2016 14

Klimaatbeleid vereist drastische reducties –

hoe langer wordt gewacht, hoe duurder

Bron: IPCC, AR5, WGIII


Klimaatbeleid vereist drastische reducties –

hoe langer wordt gewacht, hoe duurder


Om de opwarming te beperken tot maximum 2°C moet de hoofdmoot van de fossiele grondstofvoorraden (steenkool,

aardolie, gas) in de grond blijven



Overzicht

Image: carbonvisuals.com

Source: Mark Campanale &

Jeremy Leggett, 2012,

Unburnable Carbon: Are the

world’s financial markets

carrying a carbon bubble?,

Carbon Tracker Initiative



Naar het betere nieuws:

De transitiepaden zijn gekend en realistisch


Van probleemanalyse Leitbilder transitiepaden

transitie-experimenten (J. Rotmans, 2009)

Figuur: VITO


Roadmap2050.eu 26/02/2016 Jones/Oosterzele 24

Systeemtechnologische innovatie en nieuwe

business modellen

Energietransitie • Energie-efficiëntie


Project Tweewaters Leuven – From a grey

industrial zone to a sustainable community



business modellen


• Hernieuwbare energie



business modellen



(macro-meso-micro)


Het voorbeeld van Denemarken…



business modellen



(macro-meso-micro)

• (Super)Smart Grids

Bron beeld:

www.geni.org


http://www.geni.org/


business modellen

Energietransitie Materialentransitie • Energie-efficiëntie


(inclusief bio-based

economy)

• (Super)Smart Grids

• Slim sluiten

• EcoDesign (LCA)

• Verbruikers gebruikers


Circulaire economie – schematisch

voorgesteld

https://www.youtube.com/watch?v=zCRKvDyyHmI&list=PLtci30xsa3NEwOm0J0m79tRjUTEYDk31l


Stadsmijnbouw (bv. Edele metalen recycling

in Umicore)


Enhanced Landfill Mining: Vlaanderen =

koploper – Afval Energie + Materialen

Bron: Knack, 2012


Van producten naar diensten



Zo naar het betere nieuws:

Dorbraak in top-down, mondiaal klimaatbeleid

dat heeft geleerd van (dynamischer) bottom-

up klimaatbeleid


Top-down, mondiaal klimaatbeleid is een moeilijke

bevalling geweest ...


UNFCCC Proces COP(1-20) (post-)Kyoto...

Heel moeilijk...

… Maar met een doorbraak in Parijs

UNFCCC Proces COP(21) (post-)Kyoto...

Heel moeilijk...


COP


Wat is er afgesproken in Parijs?

• “…limit planetary warming to well

below 2 °C, urging nations to pursue

an even stricter target, 1.5 °C”

• “Countries will assess their progress

towards reducing emissions in 2018,

and must revisit their climate

pledges every five years, beginning

in 2020”

• “The agreement creates a

transparent system for measuring,

reporting and verifying emissions”

IPCC cijfers:

• Respecteren 2 °C

grens vereist

reducties van 40–

70% tegen 2050

• Respecteren van

1.5°C vereist 70–95%

tegen 2050


Wat is er afgesproken in Parijs?


Parijs is gebaseerd op aanpak van bottom-up

klimaatbeleid


UNFCCC Proces COP(1-21) (post-)Kyoto...

Bottom-up proces: gemeenten, steden,

provincies, bedrijven nemen het voortouw...

Heel moeilijk...

Én

én Hoopgevend… Lokale

overheden sneller pro-actief

Bv. Toyota Environmental Challenge 2050:

90% reductie tegen 2050


Steden gaan voorop in de strijd tegen de

klimaatveranderingen

Bron: J. Dirix, W.

Peeters, J. Eyckmans,

P.T. Jones, S. Sterckx,

Climate Policy, 2013


• 6789 Burgemeesters & 211 miljoen inwoners (status 23-

2-2016)

• > 20% reductie CO2 emissies tegen 2020

• 40% reductie CO2 emissies tegen 2030

EU Burgemeestersconvenant http://www.covenantofmayors.eu/index_en.html


Klimaatprocessen in Vlaanderen De Vlaamse klimaatkaart – Klimaatneutrale

processen – Begin 2015…

Antwerpen 2050

Stadslab

Brugge klimaatneutraal 2050


Oost-Vlaams klimaatbeleid – status 2015 (Bron: Provincie Oost-Vlaanderen)



Even opletten:

Welke lessen trekken we uit lopende

klimaatbeleidsprocessen op het lokale

niveau?


Aandachtspunten voor klimaatneutrale

processen: wetenschappelijke onderbouw

• Gedetailleerde nulmeting +

consistentie serie van

maatregelen

• Monitoring emissies en

herhaling “nulmeting”

• Vertaald naar

Burgemeestersconvenant:

o Baseline Emission Inventory

o Sustainable Energy Action Plan

• Provincies kunnen helpen in

opmaak nulmeting en SEAP

Leuven Klimaatneutraal 2030, Nulmeting


Nulmeting LKN 2030

• Emissies (Scope 1 + 2):

60% gebouwen, 25%

mobiliteit

• Alle Leuvenaars samen

incl. bedrijven: 250 miljoen

EURO/jaar aan energie:

• Leuven: 31% groene

stroom, vooral door import

o Eigen productie aan energie:

< 1% consumptie


LKN 2030: Klimaatplan – “Wetenschappelijk

Rapport”

Scenario’s naar

klimaatneutraliteit

Bron: H. Vandevyvere, P.T.

Jones et al., Eindrapport

LKN 2030, 2013


Buurgemeente

Melle alvast goed

op weg



processen: quadruple helix aanpak

Overheid

Civiele samenleving Bedrijven

Kennisinstellingen “Quadruple helix” 1. Bewaker proces,

2. Partner in proces,

3. Initiatiefnemer



processen: vermijd inconsistentie

Bv. “Leuven fietsstad” versus

“fietsrazzia’s”

Bv. Leuven autovrij en een

nieuwe ondergrondse parking



processen: robuustheid inbouwen

• Richt een onafhankelijke organisatie op m.b.v. kernactoren

(cf. vzw LKN 2030) – governance aspecten

• Over partijpolitieke grenzen & electorale cycli heen –

evenwicht met politiek bestuur

• Klimaatneutraliteit = economie + ruimtelijke ordening +

landbouw + mobiliteit + milieu


Aandachtspunten voor klimaatneutrale processen:

alternatieve financieringsmodellen

• Aandacht voor Coöperaties

o Voorbeeld Energent

• Groepsaankopen

o Voorbeeldproject Pajottenland

– renovatie op wijkniveau

• Klimaatfonds/crowd funding

o Behoud controle over deze

instrumenten vanuit quadruple

helix (daadkracht)



Optimisme is een morele plicht

Lokaal klimaatbeleid levert massa’s

voordelen op, hier en nu.


“Health co-benefits” klimaat- en transitiebeleid


“Health co-benefits” klimaat- en transitiebeleid

• Groene stadsontwikkeling + schone

technologieën + investeren in sociaal

kapitaal…

Leidt tot…

• Minder ademhalingsaandoeningen en

hart- en vaatzieken

• Betere mentale gezondheid door meer

fysische activiteit, schaduwzones,

groengebied en sociale interactie

• Minder obesitas

• Enzovoort

Tabel: Cheng en Berry, 2012


Andere secundaire voordelen van klimaat- en

transitiebeleid

• Resilience

o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie

gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]


http://concerto.eu/

Jobs in de energiesector: cleantech versus

fossiel (credits: Han Vandevyvere, VITO)

[Bron:

McKinsey 2012]



Andere secundaire voordelen van klimaat- en

transitiebeleid

• Resilience

o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie

gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]

o Daling energiefactuur

o Energie-, materialen- en voedselautonomie


http://concerto.eu/

Permanent verlies aan middelen i.p.v.

middelen in eigen regio te houden

Güssing Renewable Energy (AT): ‘money stays in the region and the air clean’ [www.gussingrenewable.com]


Klimaat- en transitiebeleid trekken wereldwijd

investeringen aan – een boot die niet te missen is


… ondanks olieprijs


Samengevat: secundaire voordelen van

transitiebeleid

• Leefbare steden – minder gezondheidskosten [Pittel en

Rubbelke, 2008]

• Nieuwe jobs

• Daling energiefactuur

• Energie-, materialen- en voedselautonomie

• Investeringen - herindustrialisatie

• Katalysator voor koerswijziging klimaatbeleid op

continentaal & mondiaal niveau


Dank voor de aandacht!


Hoe ziet de toekomst eruit? Wat moeten we doen?

• Klassieke industrie – de-industrialisering

o Tweede industriële revolutie:

• Fossiele grondstofbasis, Grote bedrijven, kapitaalsintensief, verticaal georganiseerd

(cement, staal, automobiel), kwantitatieve groei (BNP), winstgedreven

o Trends die bezig zijn:

• NEG: Dalend aantal jobs door verdere automatisering en relocatiebeleid (toegang

tot goedkope grondstoffen, goedkope arbeid, laks milieubeleid)

• Kostprijs van energie en materialen wordt duurder op lange termijn (in het bijzonder

voor kritieke materialen)

• POS: trend naar Derde Industriële Revolutie (Jeremy Rifkin)

• Derde industriële revolutie herindustrialisering

• Samengaan energie- en internetrevolutie, Decentralisering, nieuw type van

bedrijven (kleiner), meer sociaal ondernemerschap missiegedreven +

marktgeörienteerd, open innovatie, horizontale netwerken, PSS!)

• Voorbeelden: ELFM, smart grids, ESCO’s in smart cities, auto- en

fieetsdeelbedrijven 26/02/2016 Jones/Oosterzele 76

Wat doen om 3e industriële revolutie te

ondersteunen?

• Beleid van bedrijven, overheid et al.:

o Transitiemanagement ifv Grand Societal Challenges (cf. H2020: Clean energy, clean transport,

resource efficiency, climate change, biobased)

o TM: langetermijnvisie (Low-carbon circular economy), consistentie beleid (exemplify),

meervoudige actoren aligneren (Q-Helix), just transition

• Industrieel beleid hierop aanpassen

o kansen voor cleantech/transitie maximaal ondersteunen

o Waarom? Resilience: Jobs (cleantech 2-4*meer jobs/investering), Daling energie- en

grondstoffactuur (geld blijft lokaal circuleren ipv weg te lekken), Verbetering autonomie, Daling

gezondheidskosten (health co-benefits)

• Voorbeelden:

o Innovatiebeleid: challenge-driven ipv bottom-up (cf. h2020, MIP): keuzes maken en kritische

massa vergaren

o Offensief normeringsbeleid: cf. EPB wetgeving en nZEB Directives

o Fiscaal beleid: radicale vergroening (alternatieve financiering) zodat IRR cleantechprojecten

verbetert tov fossiele projecten

o Groene openbare aanbestedingen: stimuleren secundaire grondstoffen

o Holistische kijk op vergunningstrajecten 26/02/2016 Jones/Oosterzele 77

2 prioriteiten

• Innovatiebeleid vanuit Grand Societal Challenges ipv marktgedreven,

zowel:

o Klassieke industrie: cleantech inbouwen ifv grondstof- en energieëfficiëntie

(vb. MIP Transitie Commissie call in Feb 2014: Retrofitting van

industriële procesketens op vlak van water, energie en materialen)

o Zuivere cleantech industrie: nieuwe cleantech oplossingen in duurzaam

energie-, water- en materialenbeheer

• Alternatieve financieringsinstrumenten uitbouwen in het bijzonder voor de

grootschalige renovatie van het gebouwenpatrimonium

o Energie-efficiëntie is kosteneffectief (cf. LKN 2030): 2 miljoen jobs op EU-

niveau + grote impact op CO2 en energiefactuur BOUW, ENERGIE

o Hernieuwbare energie:

o Welke? Klimaatfondsen, crowd funding etc.
