BİLGESAM - Yeni Anayasadan Toplumsal Beklentiler Raporu

I

II

III

YENİ ANAYASADAN TOPLUMSAL BEKLENTİLER

BİLGE ADAMLAR

STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

IV

YENİ ANAYASADAN TOPLUMSAL BEKLENTİLER

Anket Tasarımı, Veri Analizi ve Raporlama: Dr. Salih AKYÜREK

İstatistik Danışmanı: Prof. Dr. Aziz KUTLAR

Hukuk Danışmanı Prof. Dr. Veysel BİLGİÇ

Rapora Katkı Sağlayan Diğer Kişiler:

Müstecep DİLBER – Serhat SAĞIR – Mehmet Ali YILMAZ – Erdem KAYA – Eren OKUR

RAPOR NO: 36

BİLGESAM YAYINLARI

Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi Wise Men Center For Strategic Studies

Mecidiyeköy Yolu Caddesi No:10 Celil Ağa İş Merkezi Kat:9 Daire:36 Mecidiyeköy / İstanbul / Türkiye Tel: +90 212 217 65 91 Faks: +90 212 217 65 93 Atatürk Bulvarı Havuzlu Sok. No:4/6 A. Ayrancı / Çankaya / Ankara / Türkiye Tel : +90 312 425 32 90 Faks: +90 312 425 32 90 www.bilgesam.org [email protected] Baskı: Başak Matbaacılık ve Tan. Hiz. Ltd. Şti. Anadolu Bulvarı Meka Plaza No:5/15 Gimat / Yenimahalle – ANKARA Tel: 0312 397 16 17 Fax: 0312 397 03 07 Copyright © BİLGESAM EKİM 2011 Bu yayının tüm hakları saklıdır. Yayın Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezinin izni olmadan elektronik veya mekanik yollarla çoğaltılamaz.

Anket Uygulama: Marmara Sosyal Araştırmalar Tanıtım ve Danışmanlık Ltd.Şti.

http://www.bilgesam.org/

mailto:[email protected]

V

Bu çalışma, Uluslararası Sivil Toplumu Destekleme

ve Geliştirme Derneğinin (STD) katkılarıyla

gerçekleştirilmiştir.

VI

VII

İÇİNDEKİLER

Sunuş ................................................................................................................................................... IX

Yönetici Özeti ..................................................................................................................................... 1

Anayasa Çalışma ve Raporlarının Karşılaştırılması ............................................................ 8

1. Çalışma Metodolojisi ve Örneklem .................................................................................. 20

2. Türkiye’de Yönetim Sistemi ve Yapı ............................................................................... 23

2.1. Türkiye İçin En Uygun Yönetim Sistemi (Rejimi) ..................................................................23

2.2. Devlet Yönetiminde Yapı ..................................................................................................................28

3. Anayasa ve Anayasa Yapım Yöntemi .............................................................................. 34

3.1. Temel İlkeleri Belirleyen Çerçeve Anayasaya Bakış .............................................................34

3.2. Temel İlkeler Üzerinde Uzlaşı ........................................................................................................36

3.3. Uzlaşma Komisyonuna Bakış ve Komisyonun Yapısı ...........................................................38

3.4. Yeni Anayasa Taslağının Tartışılması ve Halkoyuna Sunulması ...................................40

3.5. Yeni Anayasa İçin Uzlaşma Sağlanamazsa .............................................................................42

4. Evrensel Hukuk ve Anayasada Tarafsızlık ................................................................... 46

5. Yeni Anayasada Değiştirilemez Hükümlere Bakış .................................................... 51

6. Anayasada Türklük ............................................................................................................... 60

7. Türkçe Dışındaki Ana Dillerin Öğrenimi ve Kullanımı ............................................ 65

8. TSK ve Sivil-Asker İlişkileri ............................................................................................... 70

8.1. Sivil-Asker İlişkileri ...........................................................................................................................70

8.2. General Terfi ve Atamalarında Yetki .........................................................................................77

9. Diyanet, Dini Simgeler ve Kamusal Alan ....................................................................... 81

9.1. Diyanet İşleri Başkanlığına Bakış ................................................................................................81

9.2. Zorunlu Din Dersleri ve Cem Evlerinin Statüsü ......................................................................86

9.3. Başörtüsü ve Okul ...............................................................................................................................90

9.4 Başörtüsü ve Kamusal Alan ............................................................................................................95

10. Cumhurbaşkanının Yetkileri ........................................................................................... 100

11. Kamu Görevlileri İle İlgili Kovuşturmalar ve Milletvekili Dokunulmazlığı .... 102

12. Referandum Uygulamaları ............................................................................................... 105

13. Seçim Barajı ve Parti İçi Demokrasi .............................................................................. 106

13.1. Seçim Barajı İçin Beklentiler .................................................................................................... 106

13.2. Anayasada Parti İçi Demokrasiyi Mümkün Kılacak Hüküm İhtiyacı...................... 112

14. Yüksek Yargıya Üye Seçimi .............................................................................................. 113

15. Yüksek Öğretim Kuruluna (YÖK) Bakış ....................................................................... 118

Bulguların Özeti ........................................................................................................................... 122

Ek- Uygulanan Anket Formu .................................................................................................... 137

VIII

IX

SUNUŞ

“Yeni Anayasadan Toplumsal Beklentiler” çalışması, son dönemlerde yoğunlaşan yeni

anayasa hazırlama çabalarına katkı sağlamak ve toplumun talep ve beklentilerini yeni

anayasa metnine yansıtmak amacını taşımaktadır. Kamu yararı güden BİLGESAM, değişik

toplum kesimlerinin üzerinde anlaşacağı ve içine sindirebileceği bir anayasa metininin temel

belirleyicilerini tespit ederek ve bu bilgileri kamuoyu ve yasa yapıcılarla paylaşarak sürece

katkı sağlamayı hedeflemektedir.

Türkiye’de demokratikleşme sürecinde yaşanan problemler ve tıkanıklıklar ülkede halen

atılması gereken pek çok adım olduğunu göstermektedir. Türkiye’de siyasi iklimin daha

özgür, daha demokratik yapıda olmasının kaçınılmazlığı ortadadır. İlk etapta, tüm toplum

kesimlerine hitap edecek, eşitlik, adalet ve özgürlüklere yönelik demokratik ve kültürel haklar

konusundaki yasal düzenlemelerin tamamlanması gerekmektedir.

Türkiye’de artık, devletin temel çatısını oluşturan anayasadan başlayarak, sadece Kürtler ve

Alevi vatandaşlar için değil tüm ülke vatandaşları için daha özgür, daha şeffaf, daha çağdaş

bir geleceği sivil irade ile ortaya koyacak düzenlemelerin tartışıldığı yeni bir süreç

yaşanmaktadır. Son genel seçimlerle birlikte yeni meclis ve siyasi partilerin beklenti ve

kararlılıkları bu sürecin en önemli dinamiği olacaktır.

Yeni anayasa, pek çok kişinin ifade ettiği gibi; “tüm vatandaşların farklılıklarıyla bir arada

yaşama iradesini temsil eden, yenilikçi bir toplum sözleşmesi” niteliği taşımalıdır.

Vatandaşların anayasa yapım sürecine farklı yöntemlerle katılması, anayasa ile arasında

aidiyet bağı kurulabilmesinin temel şartıdır. Bunun yollarından birisi de alan uygulamaları ile

vatandaşların görüşlerinin ortaya konulmasıdır. Bu çalışma ile vatandaşlarla anayasa

arasındaki bağın kurulması açısından bir toplumsal ve kamusal hizmet yerine getirilmiş

olmaktadır. Bu ve benzeri çalışmalarda ortaya konulacak bulgular ve görüşler anayasanın

daha geniş bir temsile ve toplumsal uzlaşmaya ulaşmasına katkı sağlayacaktır.

X

Bu çalışma anayasa hazırlık sürecine halkın taleplerini yansıtmak, uygun tartışma zemini

oluşturmak ve kamuoyunu bilgilendirmek amacı ile başlatılmıştır. Çalışma, farklı toplum

kesimlerinin beklenti ve görüşlerini ortaya koyarak, eşitlik, adalet ve özgürlük kavramlarının

anayasanın değerler sistemini oluşturmasına katkı sağlayacak verileri sunma iddiasındadır.

Çalışmanın gerçekleşmesi için destek sağlayan Uluslararası Sivil Toplumu Destekleme ve

Geliştirme Derneğine (STD) ve raporu hazırlayan BİLGESAM personeline teşekkür ederim.

Doç. Dr. Atilla SANDIKLI

BİLGESAM Başkanı

1

Yeni Anayasadan Toplumsal Beklentiler

YÖNETİCİ ÖZETİ

Hazırlanacak “Yeni Anayasa”, farklılıklarla bir arada yaşama iradesinin sözleşmesi olma

iddiasını ortaya koymak zorundadır. Farklı alt gruplarla sözleşmenin tarafı olan vatandaşların

anayasa yapım sürecine katılması ve görüşlerini ortaya koyması anayasanın daha geniş bir

temsile ve daha geniş bir toplumsal uzlaşmaya ulaşmasına katkı sağlayacaktır. Bu görevi

yerine getirmek üzere, çalışma farklı toplum kesimlerinin beklenti ve görüşlerini ortaya

koymayı amaçlamaktadır.

Çalışmanın bu bölümünde, “Bulguların Özeti” bölümünde oluşturulan metinden hareketle,

ana sonuçlar ve farklı toplum kesimlerinin temel eğilimlerini ortaya koyan, daha kısa bir

“Yönetici Özeti” oluşturulmuştur. Bu bölümde, çalışmadaki her bir konu başlığı bir veya iki

paragraf ile özetlenmiştir.

Çalışmada yönetim sistemi/rejim yeni anayasaya hazırlık sürecine dönük sorgulanan

konulardan birisidir. Bu konudaki temel bulgulardan birincisi, Parlamenter Sistemin Türkiye

ve tüm alt gruplar temelinde önemli bir destek bulmasıdır. Başkanlık ve Yarı Başkanlık

sistemlerine toplam destek oranı bu konuyu tartışmaya açan AKP tabanında dahi %40’lar

düzeyinde kalmaktadır. Bu durum, yönetim/rejim sistemi konusunda Türkiye’de tüm toplum

kesimlerinde Parlamenter Sistem üzerinde genel bir mutabakatın olduğunu göstermektedir.

Devlet yönetiminde yapı sorgulandığında Türkiye genelinde üniter yapı her üç kişiden ikisi

tarafından destek bulurken, Kürt-Zazalar arasında yaklaşık her üç kişiden birisi bu yapıyı

desteklemektedir. Kürt ve Zazalarda çoğunluk (her beş kişiden dördü) “Üniter Yapı” veya

üniter yapı içinde çözüm olan “İdari Özerklik” seçeneklerini desteklemektedir. Kürt-Zazalar

arasında “Federasyon” talebinin yaklaşık her dört-beş kişiden birisi tarafından desteklenen

görüş olduğunu da vurgulamak gerekmektedir.

Bunun yanında, siyasi temelde özerklik talep ve bildirilerinin öne çıktığı son bir yıllık süreç göz

önüne alındığında, bu konuda radikal çıkışları olan BDP’ye oy verenler içinde dahi, Siyasi

Özerklik yani Federatif yapıyı destekleyenlerin oranının %40’da kalması, bu oranın Tüm Kürt-

Zazalar arasında %22 düzeyinde olması, hem Kürtleri temsil ettiklerini beyan eden partiler

hem de diğer Kürt siyasi oluşumları için önemli bir mesaj niteliğindedir. Bu durum ortaya

konan taleplerin toplumsal tabanlı ve gerçekçi olmadığını da göstermektedir. Sözkonusu

bulgular, Kürt-Zazalarla ilgili olarak batıda yaşayan Türklerde yükselen tepkilerin ve

önyargıların da sorgulanması açısından oldukça önemli görülmelidir.

2


Kürt-Zazalar arasında öğrenim düzeyi yükseldikçe Federasyon talebinin de yükselmesi, eğitim

düzeyi ile siyasi bilinçlenme arasında doğrusal bir ilişkinin varlığına işaret etmektedir. Ayrıca,

Kürt-Zazalar içinde kendisini dindar ve sağ eğilimli olarak tanımlayanların Federasyon talep

oranının etnik grup ortalamasının altında olması bu insanların daha devletçi bir çizgide

olduğunu göstermektedir.

Çalışmada anayasanın çerçevesi ve anayasa hazırlık süreci, sorgulanan ikinci ana başlık

durumundadır. Yeni anayasanın temel ilkeleri belirleyen, daha kısa bir “Çerçeve Anayasa”

olması görüşü Türkiye genelinde %50’nin üzerinde destek bulmaktadır. “Çerçeve Anayasa”yı

destekleme oranının Kürt-Zazalarda Türkiye ortalamasının altında gerçekleşmesi; pek çok

Kürt ve Zazanın, ‘açılım sürecinde tanınan haklar anayasal temelde tanınan haklar olmalıdır’

şeklinde ortaya konulan görüşlerden etkilendiğini ve daha kısa bir “Çerçeve Anayasa”

konusunda tereddüde düştüğünü göstermektedir.

“Anayasa için önce temel ilkeler üzerinde uzlaşı sağlanmalıdır” görüşünün, Türkiye genelinde

ve tüm toplum kesimlerinde üzerinde uzlaşı sağlanan temel bir ilke olarak desteklendiği

görülmektedir.

Yeni anayasanın bir uzlaşma komisyonu tarafından hazırlanması görüşü ise Türkiye genelinde

her üç kişiden ikisi tarafından desteklenmektedir. Bu görüşü destekleme oranının Kürt-Zaza

ve Alevilerde daha yukarılara çıkması, bu grupların uzlaşı noktasında daha yüksek bir beklenti

içinde olduklarını göstermektedir. Konuyla bağlantılı olarak, “Uzlaşma Komisyonuna üye

seçiminde partilerin son seçimde aldığı oy oranı esas alınmalıdır” görüşünü destekleme oranı

ise Türkiye genelinde %60 civarındadır. Komisyona üye seçiminde partilerin son seçimde

aldığı oy oranının esas alınması görüşü şu an en büyük parti olan AKP taraftarlarınca çok

büyük oranda desteklenen bir eğilim olmakla birlikte, özellikle BDP’ye oy verenlerin bu

görüşü çok fazla desteklememesi beklenen bir sonuç olarak da değerlendirilebilir.

“Anayasa meclisten hangi oyla geçerse geçsin halkoyuna sunulmalıdır” görüşü de Türkiye

genelinde her üç kişiden ikisinin desteğini almaktadır. Bu desteğin hem Kürt-Zazalarda hem

de Alevilerde çok daha yüksek oranlarda olması; nüfus olarak azınlıkta olmasına rağmen, bu

grupların anayasa konusundaki toplumsal mutabakat arayışlarının daha fazla öne çıktığını

göstermektedir.

Yeni Anayasa konusunda uzlaşma olmasa dahi, kişilerin yeni anayasanın hazırlanması

konusunda ısrarcı olduğu ve bu konuda farklı çözüm yollarına sıcak baktığı söylenebilir. Bu

durum, mevcut Anayasanın değiştirilmesi yönündeki genel eğilimi de ortaya koymaktadır.

Bulgular, Kürt-Zazaların Türklere, Alevilerin de Hanefi-Şafiilere göre mevcut anayasanın

mutlaka değişmesi gerektiği konusunda çok daha istekli olduğunu göstermektedir.

3


Yeni anayasanın evrensel hukuk ilkelerine uygunluğu ve tarafsızlığı noktasında genel bir

mutabakat olmakla birlikte; bu yöndeki talep ve beklentilerin Kürt-Zazalarda ve Alevilerde

daha yüksek olması, Türkiye’de nüfus olarak azınlıkta olan bu grupların anayasal güvence

arayışlarının ifadesi anlamına gelmektedir. Farklı toplumsal kesimlerin yeni anayasanın

evrenselliği ve tarafsızlığı konusunda benzer ve yüksek oranda kabul gören beklentilere sahip

olması, insanların devlet ve ideoloji eksenli değil, birey ve hak temelli bir anayasa arayışında

olduğunu da göstermektedir.

Mevcut anayasada yer alan ve bu çalışmada sorgulanan değiştirilemez hükümlerin yeni

anayasada da yer alması konusunda genel bir mutabakat olmakla birlikte; Türkler arasında

her üç kişiden birisinin, Kürt-Zazalar arasında ise her üç kişiden ikisinin anayasanın

değiştirilemez hükümlerinin bazıları veya tamamı ile ilgili problem algıladığı görülmektedir.

Türkçe, Türk Bayrağı ve Milli Marş’ın yeni anayasada da değiştirilemez hüküm olarak yer

alması konusundaki destek, hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında sağ eğilimli ve dindar

olanlarda, sol eğilimli olanlara göre çok daha yüksektir. Ayrıca; bulgular, Cumhuriyet ve

Laiklik ilkelerinin, zaman zaman dile getirilen endişelerin aksine, özellikle Türkler arasında

dindarlar dahil tüm toplumsal kesimlerce genel olarak benimsendiğini de göstermektedir.

Kürt-Zaza nüfus içinde değiştirilemez hükümlere bakıştaki göreceli olumsuzluğun sisteme

karşı hoşnutsuzluk ve tepkiden kaynaklandığı değerlendirilmektedir. Burada dikkati çeken

önemli bir diğer konu da, pek çok noktada mezhepsel temelde ortaya çıkan farklılaşmanın

değiştirilemez hükümlerde etnisite temelinde olmasıdır.

Aynı soru içinde alternatifli olarak sorgulanan üç şıktan, “Anayasada Türklük dâhil hiçbir etnik

gruba atıf olmamalıdır” ve “Türklük yanında diğer etnik gruplara da atıf olmalıdır” şeklindeki

iki görüşün Kürtler ve Zazalar arasında %90’ları bulan bir oranda destek bulması, bu kesimin

bu konuda yeni anayasadan beklentilerinin hayli yüksek olduğunu göstermektedir. Ayrıca bu

bulgular, Türkler arasındaki öğreti ve söylemlerin aksine, Kürt-Zazalar arasında Türklüğün

etnik temelde bir tanım olarak algılandığını göstermesi açısından oldukça çarpıcıdır.

Üç seçenekli soru içinde “Anayasada sadece Türklüğe atıf olmalıdır” görüşünün Türkler

arasında yalnızca her üç kişiden birisince desteklenmiş olması, bu konuda Türklerin bakış

açısının çok katı olmadığını da göstermektedir. Bu durum, yeni anayasada Türklük yanında

diğer etnik gruplara da atıf yapılmasının önünü açabilecek bir uzlaşı noktası olarak

değerlendirilebilir. Bu alternatif, Türklük kavramını yeni anayasa yapım sürecinin önündeki

problem konularından birisi olmaktan çıkarabilecek çıkış kapısını sunmaktadır.

Türkçe dışındaki ana dillerin öğrenimi ve kamusal alanda kullanımı konusunda Kürt ve

Zazalarda üst düzey bir talep olmakla birlikte, Türkler arasında da bu haklara bakışın olumsuz

olmaması ve her iki Türkten birisinin bu hakların verilmesini desteklemesi çözüm için önemli

4


bir bulgu niteliğindedir. Bu durum ülkede demokrasi kültürünün ulaştığı düzeyi göstermesi

bakımından dikkate değerdir. Bu noktada, Kürtçe dışındaki ana dillerde seçmeli ders, ana

dilde özel okul ve bu dillerin kamusal alanda kullanımı konusunda uzlaşma noktasında

çözümler üretilebilmesi mümkündür.

Çalışmada sorgulanan bir diğer ana konu başlığı ise sivil-asker ilişkileridir. Sivil-asker ilişkileri

ve TSK ile ilgili gündemde tartışılan değişimlere (Genelkurmay Başkanlığının Milli Savunma

Bakanlığına bağlanması vb.) bakış; Türkler arasında orta düzeyde olumlu iken, Kürt ve

Zazalarda bu oranlar çok daha üst düzey bir değişim talebine işaret etmektedir. Bu durum,

Kürt-Zazaların sivil-asker ilişkilerinin mevcut yapısından daha fazla rahatsız olması veya

TSK’ya tepkisi temelinde de açıklanabilir. Bu noktada, sivil asker ilişkileri alanında öngörülen

değişimlere tüm toplum kesimlerince olumlu yaklaşıldığının vurgulanması da gerekmektedir.

Yukarıdaki konuyla bağlantılı olarak, Türkiye genelinde insanların yaklaşık yarısı, general terfi

ve atamalarına siyasi iradenin bir şekilde müdahil olması gerektiğini düşünürken, diğer yarısı

bu müdahaleye farklı gerekçelerle olumsuz bakmaktadır. General terfi ve atamalarına siyasi

iradenin müdahil olması konusunda Kürt-Zazaların Türklerden daha fazla istekli olduğunu da

vurgulamak gerekmektedir.

Diyanet İşleri Başkanlığı ve diğer dini tartışma konuları çalışmada sorgulanan bir diğer ana

başlık durumundadır. Bu kapsamdaki analizlere bakıldığında; halkın yaklaşık yarısı Diyanet

İşleri Başkanlığının yapısının aynen korunması gerektiğini düşünürken, diğer yarısındaki

ağırlıklı görüş kurumun diğer inanç gruplarını da kapsaması yönündedir.

“Zorunlu din dersleri kaldırılmalıdır” görüşüne katılım Türkiye genelinde %38 düzeyindedir.

Aynı görüşe katılım oranı Türk Alevilerde %76, Kürt-Zaza Alevilerde %96 düzeyine

çıkmaktadır. Bu durum, ülkede yaşayan Sünnilerin genel anlamda zorunlu din derslerine

taraftar olduğunu göstermekle birlikte, Alevilerin bu uygulamanın zorunlu olmasına tepki

düzeyini de ortaya koymaktadır.

Bulgular, toplumun yarısına yakınının Cem Evlerinin ibadet yeri olarak kabulüne olumlu

baktığını göstermektedir. Bu durum, Sünni egemen toplumda zorunlu din dersleri

konusundaki muhafazakârlığa rağmen, toplumsal hoşgörü anlamında olumlu

değerlendirilebilecek bir konudur. Cem Evlerinin ibadet yeri olarak kabulüne Türk Alevilerin

katılım oranının %90, Kürt Zaza Alevilerin katılım oranının ise %99 gibi çok yüksek bir

düzeyde olmasının da özellikle vurgulanması gerekmektedir.

Çalışma bulguları, din eğitimi hususunda Hanefi-Şafiilerin daha fazla muhafazakâr eğilimler

sergilediğini göstermektedir. Ancak, din dersi ve cemevleri gibi inançlar temelinde bir

konunun zorunlu olması veya böyle bir konuya çoğunluğun oyları ile karar verilmesi din ve

vicdan özgürlüğü kapsamında çok da kabul edilebilir bir durum değildir.

5


Çalışma bulguları, halkın başörtüsünün okullarda tamamen yasaklanmasına büyük

çoğunlukla (%82) karşı olduğunu göstermektedir. Geleneksel yapının yoğun olduğu Kürtler

arasında ise bu yasak ezici bir çoğunlukla (%90) reddedilmektedir. Başörtüsünün öğrenimde

kullanımına tamamen karşı çıkanlar Türkiye genelinde %18 düzeyindeyken bu oran Kürt-Zaza

Alevilerde %37 ve Türk Alevilerde %58 düzeyine çıkmaktadır. Pek çok konuda, özgürlükler

anlamında Sünnilerden daha demokratik tavırlar sergileyen Alevilerin, Sünnilerin günlük

yaşamdaki özgürlüklerini tarihsel bir geri planın da etkisiyle, muhafazakârlığın yükselişi

anlamında tehdit olarak gördüğü değerlendirilmektedir.

Başörtüsünün en azından üniversitelerde serbest olması görüşü, kendisini sol eğilimli

kavramlarla tanımlayanlarda dahi, her üç kişiden ikisinden destek bulmaktadır. Bulgular,

başörtüsünün öğrenimde kullanılması konusunda Türkiye genelinde yüksek bir talep

olduğunu ve özellikle üniversite düzeyinde serbest olması konusunda Türk Aleviler dışında

tüm toplum kesimlerinin mutabakat içinde olduğunu göstermektedir.

“Başörtüsü ve dini simgelerin tüm kamu görevlileri için serbest olması” görüşü de Türkiye

genelinde %60 oranında destek görmektedir. Bu destek oranı Kürt-Zazalarda %70’dir.

“Başörtüsü ve dini simgelerin bazı kamu görevlileri hariç diğerleri için serbest olması”

görüşüne katılanlar da yukarıdaki oranlara ilave edildiğinde; başörtüsünün en azından belirli

kısıtlamalarla kamuda serbest bırakılması görüşünü destekleyenlerin Türkiye genelinde %

78’i bulduğu görülmektedir. Bu konudaki temel ve büyük kırılma, başörtüsü konusunda

olduğu gibi, Alevi ve Sünniler arasında yaşanmaktadır. Bulgular, başörtüsünün bir Sünni

geleneği gibi algılandığını, Alevi Türklerin ve Alevi Kürtlerin çoğunluğunun başörtüsünün

okullarda ve kamusal alanlarda kullanımına muhalefet ettiğini göstermektedir.

Çalışmada bir diğer ana konu içinde yer alan seçim barajı konusundaki görüşler

incelendiğinde; Türkiye genelinde insanların yaklaşık yarısı %10’luk seçim barajının

korunması gerektiğini düşünürken, diğer yarısı barajın düşürülmesi veya kaldırılması

yönünde görüş bildirmiştir. Bu noktada, Kürt-Zazalar arasında seçim barajının düşürülmesi

veya kaldırılması görüşünü savunanların %70 düzeyinde olduğunu da vurgulamak

gerekmektedir. “Seçim barajı düşürülmelidir” diyenlerin seçim barajı tercihleri incelendiğinde

ise; insanların yaklaşık yarısı (%54) seçim barajının yüzde 5’e düşürülmesi gerektiğini ifade

etmektedir. Kürt-Zazalar arasında bu oran %60 düzeyindedir. Bu durum, %10’luk seçim

barajının sadece Kürt-Zazalar arasında değil Türkler arasında da önemli bir problem olarak

algılandığını göstermektedir ve çözüm olarak %5’lik bir barajı öne çıkarmaktadır.

Çalışmada, yüksek yargıya üye seçiminde kişi ve kurumların (Cumhurbaşkanı-TBMM-

Hükümet-HSYK-Yüksek yargı organları) etkinliği ayrı sorular olarak sorgulanmıştır. Ortaya

konulan bu beş farklı kişi ve kurumun öngörülen etkinliğinin %54-64 aralığında gerçekleştiği

görülmüştür. Üye seçiminde en fazla etkin olması istenen grup %64 ile yüksek yargı organları

6


iken, göreceli olarak en az etkin olması istenen grup %54 ile hükümet olmuştur. Beş farklı kişi

ve kurumun öngörülen etkinliğinin, Türkiye geneli ve etnik temelde çok fazla

farklılaşmadığını söylemek gerekmektedir. Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında dindar

ve/veya sağ eğilimli olanlar, yüksek yargıya üye seçiminde Cumhurbaşkanını ve hükümeti,

kendisini sol eğilimli kavramlarla tanımlayanlara göre daha fazla etkin görmek istemektedir.

Bu değerlendirmede kişilerin, makamları değil o makamları şu an işgal eden kişileri ve

partileri düşünerek karar verdiği söylenebilir.

Bir diğer anayasal kurum olan YÖK ile ilgili görüşlere bakıldığında; İnsanların %45’i YÖK’ün

kaldırılması, %33’ü yeniden yapılandırılması, %22’si ise mevcut statüsü ile korunması

gerektiğini düşünmektedir. Kürt-Zazalarda YÖK’ün kaldırılması daha fazla destek bulurken,

Türkler arasında kurumun yeniden yapılandırılması veya mevcut statüsü ile korunması daha

fazla destek bulmaktadır.

Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında Alevilerin YÖK’ün kaldırılmasına Hanefi-Şafiilere

göre çok daha fazla taraftar olduğu görülmektedir. Türk Alevilerde bu taraftarlık %65, Kürt-

Zaza Alevilerde ise %90 düzeyindedir. Dindar ve sağ eğilimli olduğunu söyleyenlerde YÖK’ün

mevcut statüsü ile korunması veya yeniden yapılandırılması görüşü daha ağırlıklı iken,

kendisini sol eğilimli kavramlarla tanımlayanlarda YÖK’ün kaldırılması baskın bir görüş olarak

ortaya çıkmaktadır. Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında öğrenim durumu yükseldikçe;

“YÖK mevcut statüsü ile korunmalıdır” görüşüne destek düşerken, “YÖK kaldırılmalıdır”

görüşüne destek yükselmektedir.

Sonuç olarak:

Türkiye’de yeni anayasa hazırlık süreci için problem olarak algılanan pek çok konuda önemli

mutabakatların olduğu görülmektedir. Bunun yanında, bu çalışma bazı konularda toplumsal

kırılma noktalarını göstermesi açısından çarpıcı bulgular da sunmaktadır. Çalışma bulguları,

farklı toplum kesimlerinin algı ve beklentilerinin oy verdikleri siyasi partilerin söylemleri

kadar katı ve keskin olmadığını da göstermektedir.

Yeni anayasa ile ilgili tartışma maddelerine dönük görüşlerdeki en önemli kırılma noktası;

bazı konularda Türk ve Kürt-Zaza ayrımında, bazı konularda ise Sünni-Alevi ayrımında ortaya

çıkmaktadır. Oy verilen siyasi partilere, öğrenim durumuna, kişilerin dindarlık düzeylerine ve

siyasi yelpazede kendilerini tanımladıkları kavramlara göre, görüşlerde yaşanan farklılaşma

bazı konularda öne çıkmakla birlikte genelde ikincil düzeyde kalmaktadır.

Haklar ve özgürlükler temelindeki açılımlar, sol eğilimli ve Alevi vatandaşlardan yüksek

oranda destek bulurken, aynı kesimin dini konular ve başörtüsüne dönük daha çok Sünnilerin

7


talep ettiği özgürlükleri çok fazla desteklememesi ve bu konudaki gelişmeleri

muhafazakârlığın yükselişi anlamında tehdit olarak algılaması dikkate değerdir.

Yeni anayasanın evrenselliği ve tarafsızlığı yönündeki talep ve beklentilerin Kürt-Zazalarda ve

Alevilerde daha yüksek olması, azınlıkta olan bu grupların anayasal güvence arayışlarının

daha fazla öne çıktığını da göstermektedir.

Çalışmada, tartışma konularındaki görüşlere farklı grupların katılım yüzdeleri verilmiş ve bu

yüzdeler karşılaştırılmıştır. Ancak, temel haklar ve özgürlükler noktasındaki değişimlere,

toplumsal destek oranları veya muhtemel referandum sonuçlarına göre karar verilmesi,

hakkaniyet temelinde yanlış olacağı gibi, çoğunluğun tahakkümü anlamına da gelecektir.

Yeni anayasanın temel nitelikleri ve içeriği konusunda, farklı toplum kesimleri arasında

kırılmalar görülse de, insanların haklar ve özgürlükler temelinde yüksek beklentilere sahip

olmaları, devlet ve ideoloji eksenli değil, birey ve hak temelli bir anayasa arayışının öne

çıktığını göstermektedir.

Bu çalışma ile ortaya konulan bulguların, Yeni Anayasa hazırlık sürecine ve toplumsal uzlaşıya

katkı sağlaması umulmaktadır.

8


ANAYASA ÇALIŞMA VE RAPORLARININ KARŞILAŞTIRILMASI

Bu bölümde, 2007-2011 yıllarında farklı kişi ve kurumlarca yapılmış ve aşağıda ayrıntıları

verilen 10 çalışmaya ait bulgular karşılaştırılmıştır. Önemli olduğu değerlendirilen 21 farklı

konudaki bulgular, her bir konu bir tablo olacak şekilde hazırlanmıştır. Çalışma bulguları ve

görüşler tablolarda birkaç cümle ile özetlenmiş veya orijinal metinden tırnak işareti ile

doğrudan alıntılar yapılmıştır. Karşılaştırılan çalışmalar ve bulgularla ilgili herhangi bir yoruma

gidilmemiş ve bu veriler “Bulguların Özeti” ve “Yönetici Özeti” bölümlerine yansıtılmamıştır.

Bu bölümde karşılaştırması yapılan çalışmalar aşağıda verilmiştir:

Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM) Raporu; “Yeni Anayasadan Toplumsal Beklentiler”, Eylül 2011, Ankara, http://www.bilgesam.org/tr/images/ stories/rapor/ RAPOR36yenianayasadantoplumsalbeklentiler.pdf

Memur Sendikaları Konfederasyonu (MEMUR-SEN) Raporu Slaytları; “Yeni Anayasa Anket Raporu”, Eylül 2011, Ankara, http://www.memursen.org.tr/haberdetay. php?fide= 2402

Yeni Anayasa Platformu (YAP) Raporu; “Türkiye’nin Yeni Anayasası İçin Genel Esaslar”, Mayıs 2011, İstanbul,http://www.yenianayasaplatformu.org/arastirmalar/acg-turkiye-nin-yeni-anayasasi-icin-genel-esaslar-raporu

Stratejik Düşünce Enstitüsü (SDE) Raporu; “Vesayetsiz ve Tam Demokratik Bir Türkiye İçin insan Onuruna Dayanan Yeni Anayasa”, Mayıs 2011, Ankara, http://www.sde.org.tr/Files/Reports/ 76486b5fbe7d7de.pdf

Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etütler Vakfı (TESEV) Anayasa Komisyonu Raporu; “Türkiye’nin Yeni Anayasasına Doğru”, Nisan 2011, İstanbul, http://www.tesev.org.tr/UD_OBJS/Turkiyenin%20Yeni%20Anayasasina%20Dogru.pdf

Türkiye Sanayici ve İş Adamları Derneği (TÜSİAD) Raporu; “Yeni Anayasa Yuvarlak Masa Toplantıları Dizisi: Yeni Anayasanın Beş Temel Boyutu”, Mart 2011, İstanbul, http://www.tusiad.org /_rsc/shared/file/YENI-ANAYASA-YUVARLAK-MASA.pdf

Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Anayasa Raporu; “Özgürlükçü, Eşitlikçi, Demokratik ve Sosyal Bir Anayasa İçin Temel İlkeler”, Haziran 2009, İstanbul, http://www.disk.org.tr/content_images/DiSKanayasa.pdf

Memur Sendikaları Konfederasyonu (MEMUR-SEN) Raporu; “Yeni Anayasa Raporu”, Temmuz 2009, Ankara, http://www.memursen.org.tr/upload/ document102.pdf

Ergun ÖZBUDUN başkanlığında hazırlanan “Anayasa Taslağı”, 2007, Ankara, http://www.memurlar.net/haber/87511/

Türkiye Barolar Birliği (TBB), “Anayasa Önerisi”, Kasım 2007, Ankara, http://eski.barobirlik.org.tr/yayinlar/kitaplar/2007_Anayasa%20Taslagi_TBB.pdf

http://www.bilgesam.org/tr/images/%20stories/rapor/%20RAPOR36yenianayasadantoplumsalbeklentiler.pdf

http://www.bilgesam.org/tr/images/%20stories/rapor/%20RAPOR36yenianayasadantoplumsalbeklentiler.pdf

http://www.memursen.org.tr/haberdetay.%20php?fide=%202402

http://www.memursen.org.tr/haberdetay.%20php?fide=%202402

http://www.yenianayasaplatformu.org/arastirmalar/acg-turkiye-nin-yeni-anayasasi-icin-genel-esaslar-raporu

http://www.yenianayasaplatformu.org/arastirmalar/acg-turkiye-nin-yeni-anayasasi-icin-genel-esaslar-raporu

http://www.sde.org.tr/Files/Reports/%2076486b5fbe7d7de.pdf

http://www.tesev.org.tr/UD_OBJS/Turkiyenin%20Yeni%20Anayasasina%20Dogru.pdf

http://www.disk.org.tr/content_images/DiSKanayasa.pdf

http://www.memursen.org.tr/upload/%20document102.pdf

http://www.memurlar.net/haber/87511/

9


10


11


12


13


14


15


16


17


18


19


20


1. ÇALIŞMA METODOLOJİSİ VE ÖRNEKLEM

Proje yeni yasama döneminde hazırlanması beklenen ‘Yeni Anayasa’ metni ile ilgili toplumun

talep ve eğilimlerini belirlemek amacı ile BİLGESAM tarafından başlatılmıştır. Proje

kapsamında, öncelikle son yıllarda farklı kişi ve kurumlar tarafından hazırlanan anayasa

taslakları ve raporları incelenerek, temel tartışma konuları ve yeni anayasadan beklentiler

ortaya konulmuştur. Bu tespitler çerçevesinde anket formunu oluşturacak ana konu başlıkları

ve sorular belirlenmiş, üç haftalık bir çalışma sonucunda pilot uygulama da yapılmak

suretiyle 45 soruluk anket formuna son şekli verilmiştir.

Hazırlanan ve Ek’te verilen anket formundaki sorular, insanların yeni anayasa konusundaki

tartışmalara vakıf olma durumundaki farklılaşma nedeniyle iki gruba ayrılmış, bu ayrım

temelinde 26 ve 45 soruluk iki farklı soru kâğıdı hazırlanmıştır. Birinci grupta yer alan ve iki

ankette de ortak olan 26 soru herkese, ikinci grupta yer alan 19 soru ise sadece yüksekokul

ve üniversite mezunlarına uygulanmış ve bu sorular Ek’teki anket formunda koyu renkte

taranarak dipnot düşülmüştür. Sadece yüksekokul ve üniversite mezunlarına uygulanan

sorular, Rapor içinde de, ilgili ilk tablonun altına dipnot düşülerek metin içinde belirtilmiştir.

Hazırlanan anket formunu uygulamak üzere, TUİK tarafından belirlenen “Türkiye İstatistiki

Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS)” birinci düzeyde yer alan 12 bölgeden temsili olarak 16

il (Adana-Ankara-Diyarbakır-Edirne-Erzurum-Gaziantep-Şanlıurfa-Hatay-İstanbul-İzmir-

Kayseri-Kocaeli-Trabzon-Tunceli-Van-Zonguldak) seçilmiştir.

Hazırlanan anket formu, seçilen 16 ilde “Marmara Sosyal Araştırmalar Tanıtım ve

Danışmanlık Ltd. Şti” tarafından cinsiyet, etnik köken ve mezhep kotaları dikkate alınarak

rastgele seçilen örnekleme yüz yüze görüşme yöntemi ile Temmuz 2011 ayı içerisinde

uygulanmıştır. Yapılan anketlerin gerçekliliğini kanıtlamak amacı ile tüm katılımcıların telefon

ve adresleri alınarak ve bu kişilere gerekli geri dönüşler yapılarak uygulamanın gerçekliği test

edilmiş, uygulama konusunda tereddüde düşülen anketler iptal edilmiş ve değerlendirmeye

alınmamıştır.

Anket sayıları istatistiki olarak asgari örneklem sayısının üstünde bir sayıda uygulanmıştır.

Anketler, SPSS (17.0) istatistik analiz programına aktarıldıktan sonra, veri temizliği

aşamasında sorular arasında mutlak tutarsızlık tespit edilen 357 anket formu veriler

arasından silinmiştir. Ayrıca, aşağıda örneklemin temel özellikleri bölümünde verilen etnisite,

mezhep ve oy verilen siyasi parti Türkiye profiline örneklemin uygun hale getirilmesi

amacıyla belirli kotalardan 556 anket seçilerek analizlere dahil edilmemiştir. Bu aşamalar

sonrası kalan ve planlanan hedefin üzerinde olan 6810 anket formunun verisi üzerinden

analizler gerçekleştirilmiştir. Bu anket sayısı istatistiki anlamlılık açısından Türkiye temsil

düzeyinin hayli üstünde yer almaktadır. Verileri analize tabi tutulan 6810 kişiden %32’si 47

soruluk uzun anket formunun uygulandığı kişilerden oluşmaktadır.

21


6810 kişiye ait anket formlarından elde edilen veriler SPSS istatistik programı marifetiyle

değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Yapılan sonuç analizlerinde, elde edilen bilgiler en

anlaşılır ve kısa şekilde kamuoyu ile nasıl paylaşılır düşüncesi ile değerlendirilerek rapor

haline dönüştürülmüştür.

Değerlendirme tablolarında 100’lük ölçek esas alınmış, analizlerde çapraz tablo ve yüzde

değerleri verilmiştir. Kişilere ait yaş, gelir, cinsiyet, etnisite ve mezhep gibi 12 farklı sosyo-

demografik değişken anket ile toplanmış olmakla birlikte, bu değişkenlerden algı ve

görüşlerde farklılaşma ve önemli kırılma yaratmayanlar analizlerinde kullanılmamıştır.

Buradan hareketle, farklı toplum kesimlerinin görüşlerini karşılaştırabilmek amacıyla,

soruların analiz sonuçlarında önemli farklılaşmaların gözlendiği etnisite (Türk ve Kürt-Zaza),

mezhep (Hanefi-Şafii ve Alevi), oy verilen siyasi parti (AKP-CHP-MHP-BDP), öğrenim durumu

ve kişilerin kendisini tanımladığı kavramlar (dindar, sağ/sol eğilimli vb.) temelinde ayrıntılı

olarak tablolar ve grafikler halinde verilmiştir. Analizlerde özellikle etnisite ve mezhepsel

temelde gözlenen önemli farklılaşma ve kırılmalar; çatışmaları ortaya çıkarmak veya

körüklemek değil, toplumsal uzlaşı için zafiyet noktalarını göstermek amacına hizmet eden

veriler niteliğindedir.

Sonuçlar etnik temelde sadece Türk ve Kürt-Zaza olarak verilmekle birlikte bu iki kategori

dışında kalan etnik grupların değerleri (Arap ve Ermeni gibi) Türkiye ortalamasına dahil

edilmiştir. Raporun teknik bir rapor olması nedeniyle, tablo değerlerinin istatistiki okuması ve

kısa yorumları ile yetinilmiş ve analizlere ait istatistiki anlamlılık değerleri verilmemiştir.

Giriş, Yönetici Özeti ve Metodoloji bölümleri dışında 14 ana analiz bölümünden oluşan

Raporun sonunda, bulguların geniş bir özeti yer almaktadır.

Örneklemin, etnisite, mezhep ve oy verilen siyasi parti temelinde Türkiye profili ile örtüşen

sıklık dağılımı tabloları aşağıda verilmiştir.

Sıklık Yüzde Geçerli Yüzde

Türk 5.310 78,0 79,0

Kürt 1.023 15,0 15,2

Zaza 147 2,2 2,2

Arap 172 2,5 2,6

Ermeni 11 0,2 0,2

Diğer 59 0,9 0,9

Toplam 6.722 98,7 100,0

Kayıp 88 1,3

6.810 100,0

22



Hanefi 5.420 79,6 81,3

Şafii 713 10,5 10,7

Alevi 420 6,2 6,3

Diğer 115 1,7 1,7

Toplam 6.668 97,9 100,0

Kayıp 142 2,1

6.810 100,0


AKP 3.193 46,9 50,8

CHP 1.528 22,4 24,3

MHP 823 12,1 13,1

BDP 444 6,5 7,1

Diğer 301 4,4 4,8

Toplam 6.289 92,3 100,0

Kayıp 521 7,7

6.810 100,0

23


2. TÜRKİYE’DE YÖNETİM SİSTEMİ VE YAPI

2.1 Türkiye İçin En Uygun Yönetim Sistemi (Rejimi)

Bu soruda, üç farklı yönetim sistemi aynı soru içinde, bir tanesi tercih edilecek şekilde şıklı

olarak sorgulanmıştır. Bulgular etnik temelde analiz edildiğinde:

Türkiye genelinde parlamenter sistem %68,7 oranında destek bulmaktadır. Bu oran Türkler arasında %70,4 iken Kürt-Zazalar arasında %56,9’a gerilemektedir.

Sadece üniversite mezunlarına yöneltilen bu soruda başkanlık ve yarı başkanlık sistemlerine destek toplamda %31,3’de kalmaktadır.

Başkanlık sistemine destek; Türkiye genelinde %24,4 iken, bu oran Türkler arasında %23,3, Kürt-Zazalar arasında ise %33,2 ile biraz daha yüksektir.

Kürt-Zaza nüfusun Türklere göre yarı başkanlık ve başkanlık sistemini daha fazla tercihlerinin bilinçli olmaktan çok statükoya tepki sonucu olduğu düşünülebilir. Etnik temelde bakıldığında Türkiye’de uygulanan parlamenter rejim üzerinde genel bir mutabakatın olduğu söylenebilir.

Türkiye için en uygun yönetim sistemi (rejimi) hangisidir? (%)

Parlamenter

Sistem

Yarı Başkanlık Sistemi

Başkanlık Sistemi

Türk 70,4 6,3 23,3

Kürt-Zaza 56,9 9,9 33,2

Türkiye Ortalaması 68,7 6,9 24,4

Not: Bu soru sadece yüksekokul ve üniversite mezunlarına yöneltilmiştir.

24


Yönetim sistemi tercihlerine etnik kökenle birlikte mezhepsel temelde bakıldığında:

Türkiye genelinde %68,7 oranında olan parlamenter sisteme destek, Türk ve Kürt Hanefi-Şafiiler arasında %70 ve %51,4 ile Türkiye ortalamasından çok fazla farklılaşmamaktadır.

Parlamenter sisteme destek oranı Sünnilerden farklı olarak, Türk Alevilerde %90,5 ve Kürt-Zaza Aleviler arasında %80,6 ile çok daha yüksek düzeye çıkmaktadır.

Bu sonuçlarla bağlantılı olarak; yarı başkanlık sistemine destek oranı çok daha düşük olmakla birlikte, başkanlık sistemine destek oranı Türk Alevilerde %7,1 ve Kürt-Zaza Alevilerde %11,9 gibi çok düşük düzeylerde kalmaktadır.

Bu bulgular; geçmişte travmalar yaşayan Alevi toplumu tarafından, hem Türk hem de Kürt-Zaza kökenliler arasında başkanlık ve yarı başkanlık sistemlerine şüpheyle bakıldığını göstermektedir.

Mezhep ve etnik unsurların birlikte ele alındığı durumda parlamenter rejime en büyük destek

Türk Alevilerden, en düşük destek ise Kürt-Zaza Hanefi-Şafiilerden gelmektedir. Rejim tercihi

açısından temel zıtlık Türk Alevilerle Kürt-Zaza Hanefiler arasında ortaya çıkmaktadır.


Mezhep Parlamenter

Sistem


Başkanlık Sistemi

Türk

Hanefi-Şafii 70,0 6,4 23,6

Alevi 90,5 2,4 7,1

Kürt-Zaza Hanefi-Şafii 51,4 10,4 38,2

Alevi 80,6 7,5 11,9

25


Yönetim sistemi tercihlerine etnik kökenle birlikte 2011 seçimlerinde oy verilen siyasi parti

ayrımında bakıldığında:

Türkler arasında parlamenter sisteme destek en yüksek oranda %81,9 ile CHP’ye ve %81’5 ile BDP’ye oy verenlerdedir. Bu oran, yine Türkler arasında MHP’ye oy verenler içinde %71,3 iken AKP’ye oy verenler içinde %62,2 ile en düşük düzeydedir.

Kürt-Zazalar arasında ise parlamenter sisteme destek en yüksek oranda %69,2 ile CHP’ye ve %63,4 ile BDP’ye oy verenlerde iken, bu oran yine Kürt-Zazalar arasında AKP’ye oy verenler içinde %47,2 ile en düşük düzeydedir.

Bu bulgular tersten okunacak olursa; başkanlık ve yarı başkanlık sistemlerine toplam destek oranı bu konuyu tartışmaya açan AKP tabanında dahi %40’lar düzeyinde kalmaktadır.

Kürt-Zaza nüfus içerisinde AKP’ye oy verenler arasında başkanlık sistemini savunanların

(%48,1) diğer parti ve gruplardan oldukça yüksek olmasında, konunun AKP tarafından

dillendirilmesinin etkisi kabul edilebilir. Ancak, AKP’nin bu söyleminin Türklerden çok Kürt-

Zaza nüfus içerisinde daha etkili olması, bu kesimin yaşadığı sorunların başkanlık sisteminde

radikal biçimde çözümlenebileceği yönündeki beklenti ile açıklanabilir.


2011 seçimlerinde oy verilen siyasi parti

Parlamenter Sistem


Başkanlık Sistemi

Türk

AKP 62,2 8,0 29,8

CHP 81,9 5,3 12,8

MHP 71,3 4,9 23,8

BDP 81,5 7,4 11,1

Kürt-Zaza AKP 47,2 4,6 48,1

CHP 69,2 13,8 16,9

BDP 63,4 9,9 26,7

26


Yönetim sistemi tercihlerine kişilerin kendilerini dindarlık ve siyasi kavramlarla tanımlamaları

temelinde bakıldığında Türkler arasında %70 ve Kürt-Zazalar arasında %57 düzeyinde olan

parlamenter sisteme destek oranı:

Dindar olduğunu söyleyen Türkler arasında %66,8 ve dindar olduğunu söyleyen Kürt-Zazalar arasında %48,2 ile Türkiye ortalamasının altında gerçekleşmiştir.

Sağ eğilimli olduğunu söyleyen Türkler ve Kürt-Zazalar arasında sırasıyla %68,1 ve %42,9 ile Türkiye ortalamasının altındadır.

“Sol eğilimliyim” ve “sosyal demokratım” diyen Türkler ve Kürt-Zazalar arasında Türkiye ortalamasının üzerinde (sırasıyla %80,3-64,0 ve 78,9-61,3) gerçekleşmiştir.

Kendisini Marksist/Komünist ve Sosyalist olarak tanımlayan Türkler arasında %91,8 ve Kürt-Zazalar arasında %76,7 ile parlamenter sisteme destek en yüksek oranda gerçekleşmiştir.

Bulgulara daha genel bakıldığında; hem Türkler hem de Kürt-Zazalar içinde kendisini sol

eğilimli kavramlarla ve ulusalcı olarak tanımlayanlar arasında parlamenter sisteme inanç ve

destek oranı kendisini dindar ve sağ eğilimli tanımlayanlara göre çok daha yüksektir.


Parlamenter

Sistem Yarı Başkanlık

Sistemi Başkanlık Sistemi

Dindarım Türk 66,8 6,6 26,6

Kürt - Zaza 48,2 3,5 48,2

Sağ eğilimliyim Türk 68,1 7,8 24,2

Kürt - Zaza 42,9 5,7 51,4

Sol eğilimliyim Türk 80,3 6,2 13,4

Kürt - Zaza 64,0 19,8 16,2

Sosyal demokratım Türk 78,9 5,3 15,8

Kürt - Zaza 61,3 9,9 28,8

Marksist / Komünist / Sosyalistim

Türk 91,8 3,3 4,9

Kürt - Zaza 76,7 10,0 13,3

Ulusalcıyım Türk 75,6 4,2 20,2

27


En uygun rejim olarak parlamenter sistemi tercih edenlerin kendilerini tanımladıkları

kavramlara göre farklılaşması aşağıda grafik olarak verilmiştir.

Sonuç olarak; bu soru ile ilgili verilen cevaplara bakıldığında, Türkiye’de parlamenter rejimin,

halkın tüm tanımlama biçimlerine göre (dinsel, ırksal vs.) halen en çok tercih edilen rejim

olduğu anlaşılmaktadır. Bir başka ayrıntı; yarı başkanlık rejiminin neredeyse hiç tercih

edilmediği, parlamenter rejimden sonra tercih edilen başkanlık rejiminin de özellikle dindar

ve sağ eğilimli Kürt-Zazalar tarafından parlamenter rejime alternatif görülecek oranda tercih

edildiği görülmektedir. Bu noktada, ülkede üniversite mezunları arasında dahi başkanlık ve

yarı başkanlık sistemleri konusundaki bilgi düzeyinin yeterli olmadığı, dünya örneklerinin de

iyi bilinmediği gerçeğini de göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Bu ve müteakip

tablolarda kendisini ulusalcı olarak tanımlayan Kürt-Zaza örneklem sayısı yeterli olmadığı için

analizlerde verilmemiştir.

28


2.2 Devlet Yönetiminde Yapı

Bu soru ile devlet yönetiminde “Üniter Yapı”, “İdari Özerklik” ve “Siyasi Özerklik” olmak

üzere üç farklı yapı aynı soru içinde şıklı olarak sorgulanmıştır. Bulgular etnik temelde analiz

edildiğinde:

Türkiye genelinde “Üniter Yapı” %65,3 oranında destek bulmaktadır. Bu destek oranı Türkler arasında %71,2 iken Kürt-Zazalar arasında %38,8’e gerilemektedir.

Güçlendirilmiş yerinden yönetim modeli olan “İdari Özerklik” ise Türkiye genelinde %27,7 oranında destek bulurken, bu oran Türkler arasında %17,2 ve Kürt-Zazalar arasında ise %39 oranında destek bulmaktadır.

Siyasi özerklik olarak da tanımlanabilen “Federasyon” yapısı ise Türkiye genelinde %7 oranında destek bulurken, bu oran Kürt-Zazalar arasında %22,2 oranına yükselmektedir.

Bu bulgulardan hareketle; Türkler arasında çoğunluk (her üç kişiden ikisi) “Üniter Yapı”ya

taraftar iken, Kürt ve Zazalarda çoğunluk (her beş kişiden dördü) “Üniter Yapı” veya “İdari

Özerklik” seçeneklerini desteklemektedir. Kürt-Zazalar arasında “Federasyon” talebinin

yaklaşık her dört-beş kişiden birisi tarafından desteklenen görüş olduğunu da vurgulamak

gerekmektedir.

Devlet yönetiminde hangi yapı esas alınmalıdır? (%)

Üniter Yapı

İdari Özerklik (Güçlendirilmiş Yerel

Yönetim Modeli)

Siyasi Özerklik (Federasyon)

Türk 71,2 17,2 3,6

Kürt-Zaza 38,8 39,0 22,2


29


Devlet yönetiminde tercih edilen yapıya dönük bulgular mezhepsel temelde analiz

edildiğinde:

Türkiye genelinde %65,3 oranında olan “Üniter Yapı” ya destek, Türk ve Kürt Hanefi-Şafiilerde etnik grup ortalamalarından çok fazla farklılaşmamaktadır.

“Üniter Yapı” ya destek oranı Sünnilerden farklı olarak, Türk Alevilerde %57,9 ve Kürt-Zaza Alevilerde %20,2 ile çok daha düşüktür.

“Federasyon” yapısı Türkler arasında %3,2 ve Kürtler arasında %22,2 oranında destek bulurken, bu oran Türk Aleviler arasında %14,5 ve Kürt-Zaza Aleviler arasında %49,3 oranında destek bulmaktadır.

Bu bulgular; Türk ve Kürt-Zaza kökenli Alevilerin “Üniter Yapı”ya destek oranının kendi etnik

grup ortalamalarından daha düşük, “Federasyon” yapısına destek oranının ise kendi etnik

grup ortalamalarından daha yüksek olduğunu göstermektedir. Kürt-Zaza Alevilerin %49,3 ile

“Federasyon” talebi en yüksek çıkan etnik/mezhepsel grup olduğunun da vurgulanması

gerekmektedir. Bu durum Devletin yönetim yapısı ile ilgili toplumsal gruplar arası bir çelişki

veya problem kaynağı olarak da algılanabilir.


Mezhep Üniter Yapı


Yönetim Modeli)


Türk


Alevi 57,9 27,6 14,5


Alevi 20,2 30,5 49,3

30




Üniter Yapı


Yönetim Modeli)


Türk

AKP 71,6 25,2 3,2

CHP 68,4 27,3 4,3

MHP 76,2 23,5 0,3

BDP 30,6 38,7 30,7


CHP 41,5 31,0 27,6

BDP 16,8 43,2 40,0

Devlet yönetiminde yapı tercihlerine etnik kökenle birlikte 2011 seçimlerinde oy verilen

siyasi parti ayrımında bakıldığında:

Türkler arasında “Üniter Yapı” ya desteğin en yüksek oranda %76,2 ile MHP’ye, %71,6 ile AKP’ye ve %68,4 ile CHP’ye oy verenlerde olduğu, bu oranın yine Türkler arasında BDP’ye oy verenler içinde %30,6 ile en düşük düzeye indiği görülmektedir.

Kürt-Zazalar arasında ise “Üniter Yapı” ya desteğin en yüksek oranda %53,9 ile AKP’ye ve %41,5 ile CHP’ye oy verenler arasında iken, bu oran en düşük oranda %16,8 ile BDP’ye oy veren Kürt-Zazalar arasındadır.

“Federasyon” yapısına destek oranı, Kürt-Zazalar arasında BDP’ye oy verenlerde %40 ve CHP’ye oy verenlerde %27,6 ile en yüksek düzeydedir.

Siyasi temelde özerklik talep ve bildirilerinin öne çıktığı son bir yıllık süreç göz önüne

alındığında, bu konuda radikal çıkışları olan BDP’ye oy verenler içinde dahi, Siyasi Özerklik

yani Federatif yapıyı destekleyenlerin oranının %40’da kalması, bu oranın Tüm Kürt-Zazalar

arasında %22 düzeyinde olması, hem Kürtleri temsil ettiklerini beyan eden partiler hem de

diğer Kürt siyasi oluşumları için önemli bir mesaj niteliğindedir. Bu durum ortaya konan

taleplerin toplumsal tabanlı ve gerçekçi olmadığını da göstermektedir. Sözkonusu bulgular,

Kürt-Zazalarla ilgili olarak batıda yaşayan Türklerde yükselen tepkilerin ve önyargıların da

sorgulanması açısından oldukça önemli görülmelidir.

31



Öğrenim durumu

Üniter Yapı


Yönetim Modeli)


Türk

Ortaokul mezunu veya daha düşük

69,7 26,8 3,5

Lise mezunu 71,0 24,0 5,1

Üniversite mezunu 72,1 25,2 2,7

Kürt-Zaza Ortaokul mezunu veya daha düşük

48,9 34,2 16,9

Lise mezunu 34,2 45,6 20,1


Devlet yönetiminde yapı tercihlerine öğrenim durumu ayrımında bakıldığında; Kürt-Zazalar

arasında öğrenim düzeyi yükseldikçe Federasyon talebinin de yükseldiği görülmektedir. Bu

durum eğitim düzeyi ile siyasi bilinçlenme arasında doğrusal bir ilişkinin varlığına işaret

etmektedir.

32


Devlet yönetiminde yapı tercihlerine kişilerin kendilerini dindarlık ve siyasi kavramlarla

tanımlamaları temelinde bakıldığında, Türkler arasında %71 ve Kürt-Zazalar arasında %39

düzeyinde olan Üniter yapıya destek oranı:

Dindar olduğunu söyleyen Türkler arasında %73,9 ve yine dindar olduğunu söyleyen Kürt-Zazalar arasında %51 ile Türkiye ortalamasının üstündedir.

Sağ eğilimli olduğunu söyleyen Türkler ve Kürt-Zazalar arasında sırasıyla %76,9 ve %54,7 ile Türkiye ortalamasının üstündedir.

“Sol eğilimliyim” ve “sosyal demokratım” diyen Türkler arasında Türkiye ortalamasından farklılaşmazken (%70,1 ve %73), “Sol eğilimliyim” ve “sosyal demokratım” diyen Kürt-Zazalar arasında Türkiye ortalamasının altındadır (%21,5 ve 28,1).

Kendisini Marksist/Komünist ve Sosyalist olarak tanımlayan Türkler arasında %49,5 ve Kürt-Zazalar arasında %13,9 ile Üniter yapıya destek en düşük oranda gerçekleşmiştir.

Bulgulara daha genel bakıldığında; Kürt-Zazalar içinde kendisini sol eğilimli kavramlarla

tanımlayanlar arasında; Üniter Yapıya destek oranı etnik grup ortalamasının çok altında

kalırken, Federasyon talep oranı etnik grup ortalamasının çok üstünde gerçekleşmektedir.

Ayrıca Kürt-Zazalar içinde kendisini dindar ve sağ eğilimli olarak tanımlayanların Federasyon

talep oranı etnik grup ortalamasının altındadır ve üniter yapıya sahip çıkma oranı Kürtlerin

içindeki en yüksek düzeydedir. Bu bulgular, sağ eğilimi ve/veya dindar olan Kürt-Zazaların

daha devletçi bir çizgide olduğunu göstermesi açısından önemlidir.


Üniter Yapı


Yönetim Modeli)

Siyasi Özerklik

(Federasyon)


Kürt - Zaza 51,0 37,8 11,2


Kürt - Zaza 54,7 35,3 10,0


Kürt - Zaza 21,5 42,0 36,5


Kürt - Zaza 28,1 44,2 27,8


Türk 49,5 31,1 19,4

Kürt - Zaza 13,9 43,3 42,8


33


Devlet yönetiminde en uygun yapı olarak üniter yapıyı tercih edenlerin kendilerini

tanımladıkları kavramlara göre farklılaşması aşağıda grafik olarak verilmiştir.

73,9 76,9 70,1 73,0

49,5

73,4

51,0 54,7

21,5 28,1

13,9

0

20

40

60

80

100

Dindar Sağ eğilimli Sol eğilimli Sosyaldemokrat

Marksist /Komünist /

Sosyalist

Ulusalcı

Devlet Yönetiminde Üniter Yapı Esas Alınmalıdır (%)

Türk Kürt-Zaza

34


3. ANAYASA VE ANAYASA YAPIM YÖNTEMİ

3.1 Temel İlkeleri Belirleyen Çerçeve Anayasaya Bakış

Sadece üniversite mezunlarına yöneltilen bu soru ile mevcut anayasadan farklı olarak, yeni

anayasanın temel ilkeleri belirleyen, daha kısa bir “Çerçeve Anayasa” olması görüşü

sorgulanmış ve bu görüşe katılım durumu 100’lü ölçekte ifade edilmiştir. Bulgular etnik

temelde analiz edildiğinde:

Türkiye genelinde “Çerçeve Anayasa” görüşünü destekleme oranı %57,2’dir.

Türkler arasında daha kısa bir “Çerçeve Anayasa”yı destekleme oranı (%58,7) Kürt-Zazalara göre (%48,2) daha yüksektir.

Pek çok Kürt ve Zazanın, özellikle açılım süreci sonrası tanınan hakların anayasal temelde

tanınan haklar olması gerektiği yönünde ortaya koyduğu görüşün, bu kesimi daha kısa bir

“Çerçeve Anayasa” konusunda tereddüde düşürmüş olabileceği değerlendirilmektedir.

Sadece temel ilkeleri belirleyen bir "Çerçeve Anayasa" Türkiye için daha uygundur.

%

Türk 58,7

Kürt-Zaza 48,2

Türkiye Ortalaması 57,2


35


Çerçeve Anayasa” konusundaki görüşlere 2011 seçimlerinde oy verilen siyasi parti ayrımında

bakıldığında:

Türkler arasında “Çerçeve Anayasa” ya destek, BDP’ye oy verenler dışında farklılaşmamakla birlikte en yüksek oranda %60,4 ile AKP’ye oy verenler arasında olduğu görülmektedir. Bu oran Türkler arasında BDP’ye oy verenler içinde ise %41’dir.

Kürt-Zazalar arasında ise “Çerçeve Anayasa” ya destek en yüksek oranda %55,1 ile CHP’ye oy verenler arasında iken, bu oran en düşük oranda %44,5 ile BDP’ye oy veren Kürt-Zazalar arasındadır.

Sadece temel ilkeleri belirleyen bir "Çerçeve Anayasa" Türkiye için daha uygundur.


%

Türk

AKP 60,4

CHP 57,9

MHP 59,8

BDP 41,0

Kürt-Zaza AKP 48,5

CHP 55,1

BDP 44,5

36


3.2 Temel İlkeler Üzerinde Uzlaşı

Sadece üniversite mezunlarına yöneltilen bu soruda, yeni anayasa yapım sürecinde önce

temel ilkeler üzerinde uzlaşı sağlanmasının gerekliliği sorgulanmış ve bu görüşe katılım

durumu 100’lü ölçekte ifade edilmiştir. Bulgular etnik ve mezhepsel temelde analiz

edildiğinde:

Türkiye genelinde “Anayasa için önce temel ilkeler üzerinde uzlaşı sağlanmalıdır” görüşünü destekleme oranı %67’dir.

Türkler arasında bu görüşü destekleme oranı (%66,4) Kürt-Zazalara göre (%70,3) daha düşüktür.

Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında Alevi olanların “önce temel ilkeler üzerinde uzlaşı sağlanmalı” görüşünü destekleme oranları (%80,5-%79,6) Hanefi-Şafiilerin oranlarından (%66,1-%68,2) çok daha yüksektir.

Anayasa için önce temel ilkeler üzerinde uzlaşma sağlanmalıdır.

%

Türk 66,4

Kürt-Zaza 70,3




Mezhep %

Türk

Hanefi-Şafii 66,1

Alevi 80,5

Kürt-Zaza Hanefi-Şafii 68,2

Alevi 79,6

37


“Anayasa için önce temel ilkeler üzerinde uzlaşı sağlanmalıdır” görüşüne katılım oranlarına

2011 seçimlerinde oy verilen siyasi parti ayrımında bakıldığında; BDP’ye oy veren seçmenin

hem Türkler hem de Kürt-Zazaların içinde en düşük katılım oranına (%57,6-%69,5) sahip

olduğu görülmektedir.

“Anayasa için önce temel ilkeler üzerinde uzlaşı sağlanmalıdır” sorusunda, temel ilkelerin ne

olduğu açık olmadığından herkes bir prensip kararında uzlaşmaktadır. Anketlerde tüm parti

taraftarlarının konuya olumlu bakmaları ve bu konuda benzer destekleme oranlarına sahip

olmaları oldukça sevindiricidir.



%

Türk

AKP 67,2

CHP 62,5

MHP 67,5

BDP 57,6

Kürt-Zaza AKP 71,9

CHP 75,0

BDP 69,5

38


3.3 Uzlaşma Komisyonuna Bakış ve Komisyonun Yapısı

Sadece üniversite mezunlarına yöneltilen bu iki farklı soruda, yeni anayasanın bir uzlaşma

komisyonu tarafından hazırlanması ve komisyona üye seçiminde partilerin aldıkları oy

oranının esas alınması sorgulanmıştır. Her iki görüşe katılım oranı tablolarda 100’lü ölçekte

verilmiştir. Bulgular etnik ve mezhepsel temelde analiz edildiğinde:

Yeni anayasanın bir uzlaşma komisyonu tarafından hazırlanması görüşüne katılım oranı Türkiye genelinde %66,2’dir. Bu oran, Türkler arasında %64,8, Kürt-Zazalarda %73,8’dir.

Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında “Uzlaşma Komisyonu” görüşünü destekleme oranları Alevilerde (%70,8-%80) Hanefi-Şafiilerden (%64,7-%72,3) daha yüksektir.

“Komisyona üye seçiminde partilerin son seçimde aldığı oy oranı esas alınmalıdır” görüşünü destekleme oranı Türkiye genelinde %59’dur. Bu oran, Türkler arasında %61,6 iken Kürt-Zazalarda %44,2 ile daha düşüktür.

Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında komisyona üye seçiminde oy oranının esas alınması görüşünü destekleme oranları Alevilerde (%47,6-%32,8) Hanefi-Şafiilerden (%61,9-%46,8) daha düşüktür.

Yeni Anayasa Meclis içinden

ve dışından oluşacak bir "Uzlaşma Komisyonu"

tarafından hazırlanmalıdır. (%)

Komisyona üye

seçiminde partilerin son seçimde aldığı oy oranı esas alınmalıdır.

(%)

Türk 64,8 61,6

Kürt-Zaza 73,8 44,2

Türkiye Ortalaması

66,2 59,0

Not: Bu iki soru sadece yüksekokul ve üniversite mezunlarına yöneltilmiştir.

Mezhep

Yeni Anayasa Meclis içinden ve dışından

oluşacak bir "Uzlaşma Komisyonu" tarafından

hazırlanmalıdır. (%)

Komisyona üye

seçiminde partilerin son seçimde aldığı oy oranı esas alınmalıdır.

(%)

Türk Hanefi-Şafii 64,7 61,9

Alevi 70,8 47,6

Kürt-Zaza Hanefi-Şafii

72,3 46,8

Alevi 80,0 32,8

39


Yeni anayasanın bir uzlaşma komisyonu tarafından hazırlanması görüşüne katılım oranlarına

2011 seçimlerinde oy verilen siyasi parti ayrımında bakıldığında:

Bu görüş Türklerde farklı partilere oy verenler arasında fazla farklılaşmamakla birlikte, AKP’ye oy verenler içinde katılım oranı %66,6 ile en yüksek iken BDP’ye oy veren seçmen içinde bu oran %60,6’dır.

Aynı görüşü destekleme oranı BDP’ye oy veren Kürt-Zaza seçmen içinde %81,4 ile en yüksek düzeye çıkmaktadır.

“Komisyona üye seçiminde partilerin son seçimde aldığı oy oranı esas alınmalıdır” görüşünü

destekleme oranlarına oy verilen siyasi parti ayrımında bakıldığında ise:

Bu oran AKP’ye oy veren Türkler içinde %65,1 ile en yüksek iken BDP’ye oy veren Türk seçmen içinde %37 ile en düşük düzeydedir.

Aynı görüşü destekleme oranına Kürt seçmenler içinde bakıldığında, BDP’ye oy veren Kürt-Zazalar %31,3 ile en düşük katılımı göstermektedir.

2011 Seçiminde oy verilen siyasi

parti

Yeni Anayasa Meclis içinden ve dışından oluşacak bir "Uzlaşma Komisyonu"

tarafından hazırlanmalıdır. (%)

Komisyona üye seçiminde partilerin son seçimde aldığı oy oranı

esas alınmalıdır. (%)

Türk

AKP 66,6 65,1

CHP 62,6 58,4

MHP 64,1 61,8

BDP 60,6 37,0

Kürt-Zaza

AKP 70,2 58,3

CHP 69,9 41,8

BDP 81,4 31,3

40


3.4 Yeni Anayasa Taslağının Tartışılması ve Halkoyuna Sunulması

Sadece üniversite mezunlarına yöneltilen bu iki farklı soruda, yeni anayasa taslağının

kamuoyunda tartışılması ve halkoyuna sunulması konusu sorgulanmıştır. Her iki görüşe

katılım oranı tablolarda 100’lü ölçekte verilmiştir. Bulgular etnik ve mezhepsel temelde analiz

edildiğinde:

“Anayasa taslağı mecliste oylanmadan önce belirli bir süre kamuoyunda tartışılmalı ve geri bildirimler alınmalıdır” görüşüne katılım oranı Türkiye genelinde %66,1’dir. Bu oran, Türkler arasında %64,7, Kürt-Zazalarda %74,2’dir. Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında bu görüşü destekleme oranları Alevilerde (%80,8-%81,9) Hanefi-Şafiilerden (%64,3-%72,5) daha yüksektir.

“Anayasa meclisten hangi oyla geçerse geçsin halkoyuna sunulmalıdır” görüşünü destekleme oranı Türkiye genelinde %63,5’dir. Bu oran, Türkler arasında %62,1 iken Kürt-Zazalarda %71,4’dür. Aynı görüşü destekleme oranları Alevilerde (%73,3-%78,6) Hanefi-Şafiilerden (%61,8-%69,9) daha yüksektir.

Anayasa taslağı mecliste

oylanmadan önce belirli bir süre kamuoyunda tartışılmalı ve geri bildirimler alınmalıdır.

(%)

Anayasa meclisten hangi oyla geçerse geçsin halkoyuna

sunulmalıdır. (%)

Türk 64,7 62,1



66,1 63,5


Mezhep

Anayasa taslağı mecliste oylanmadan önce belirli

bir süre kamuoyunda tartışılmalı ve geri

bildirimler alınmalıdır. (&)

Anayasa meclisten hangi oyla geçerse geçsin halkoyuna

sunulmalıdır. (&)

Türk Hanefi-Şafii 64,3 61,8

Alevi 80,8 73,3

Kürt-Zaza Hanefi-Şafii

72,5 69,9

Alevi 81,9 78,6

41


“Anayasa taslağı mecliste oylanmadan önce belirli bir süre kamuoyunda tartışılmalı ve geri

bildirimler alınmalıdır” görüşüne katılım oranlarına 2011 seçimlerinde oy verilen siyasi parti

ayrımında bakıldığında;

Bu görüş Türklerde farklı partilere oy verenler arasında %61-66 aralığında değişmekte ve fazla farklılaşmamaktadır.

Aynı görüşü destekleme oranı Kürt-Zaza seçmen içinde AKP’ye oy verenler arasında %68,4 iken bu oran CHP’ye oy verenler arasında %77,3’e ve BDP’ye oy verenler arasında %80 ile en yüksek düzeye çıkmaktadır.

İkinci soruda yer alan “Anayasa meclisten hangi oyla geçerse geçsin halkoyuna sunulmalıdır”

görüşünü destekleme oranlarına oy verilen siyasi parti ayrımında bakıldığında ise;

Bu oran AKP-CHP ve MHP’ye oy veren Türkler içinde %59-63 aralığında iken BDP’ye oy veren Türk seçmen içinde %72 ile daha yüksek gerçekleşmiştir.

Aynı görüşü destekleme oranına Kürt-Zaza seçmen içinde bakıldığında, Türk seçmende olduğu gibi BDP’ye oy verenlerde %75,6 ile en yüksek düzeye çıkmaktadır.

2011 Seçiminde oy verilen siyasi

parti

Anayasa taslağı mecliste oylanmadan önce belirli

bir süre kamuoyunda tartışılmalı ve geri

bildirimler alınmalıdır. (%)

Anayasa meclisten hangi

oyla geçerse geçsin halkoyuna

sunulmalıdır. (%)

Türk

AKP 65,7 63,6

CHP 61,6 59,4

MHP 61,9 61,4

BDP 66,3 72,0

Kürt-Zaza

AKP 68,4 67,1

CHP 77,3 73,4

BDP 80,0 75,6

42


3.5 Yeni Anayasa İçin Uzlaşma Sağlanamazsa

Sadece üniversite mezunlarına yöneltilen bu soruda kişilere yeni anayasa konusunda uzlaşma

olmaması durumunda çözümü nerede gördükleri yukarıda verilen alternatifli üç şık ile

sorgulanmıştır. Bulgular etnik temelde analiz edildiğinde:

“Mevcut anayasa ile devam edilmeli veya üzerinde değişiklik yapılmalıdır” görüşünün en yüksek oranda desteklenen görüş olduğu ve Türkiye genelinde %48,4’lük bir taraftar bulduğu görülmektedir. Bu görüşü destekleme oranı Türklerde (%52) Kürt-Zazalara göre (%30,9) çok daha yüksektir. Bu durum Kürt-Zazaların uzlaşma olmasa dahi mevcut anayasa ile devam edilmesi görüşüne Türklere göre çok daha olumsuz baktığını göstermektedir.

“Uzlaşılan konular tek bir metin olarak ve uzlaşılamayan konular maddeler halinde referanduma götürülmelidir” görüşü üç şıklı soruda %31,9 ile en yüksek ikinci desteği bulmuştur. Bu görüşe katılım oranı Kürt-Zazalarda (%39,7) Türklere göre (%30,4) daha yüksektir.

“Uzlaşılan konular üzerinden yeni anayasa hazırlanmalı, uzlaşılamayan konular daha sonra çözüm getirmek üzere mevcut hali ile yeni anayasaya konmalıdır” görüşü üç şıklı soruda %19,8 ile en düşük desteği bulmuştur. Bu görüşe katılım oranı Kürt-Zazalarda (%29,5) Türklere göre (%17,5) daha yüksektir.

Bulgularda çıkan genel sonuç; Yeni Anayasa konusunda uzlaşma olmasa dahi, kişilerin yeni

anayasanın hazırlanması konusunda ısrarcı olduğunu ve çözüm yollarına sıcak baktığını

göstermektedir. Bu konudaki isteklilik ve talebin Kürt-Zazalarda daha üst düzeyde ve

beklenen bir durum olduğunu söylemek de gerekmektedir. Bu durum, her halükarda mevcut

Anayasanın değiştirilmesi yönündeki genel eğilimi de ortaya koymaktadır.

Yeni anayasa konusunda uzlaşma olmazsa : (%)

Mevcut anayasa ile devam edilmeli

veya üzerinde değişiklik

yapılmalıdır.

Uzlaşılan konular tek bir metin olarak ve

uzlaşılamayan konular maddeler

halinde referanduma götürülmelidir.

Uzlaşılan konular üzerinden yeni anayasa hazırlanmalı,

uzlaşılamayan konular daha sonra çözüm getirmek üzere

mevcut hali ile yeni anayasaya konmalıdır.

Türk 52,0 30,4 17,5

Kürt-Zaza 30,9 39,7 29,5


48,4 31,9 19,8


43


Aynı sorudaki bulgular mezhepsel temelde analiz edildiğinde:

“Mevcut anayasa ile devam edilmeli veya üzerinde değişiklik yapılmalıdır” görüşünün hem Türkler hem de Kürt-Zazalar içinde Aleviler arasında (%33,3-%10,4) Hanefi-Şafiilere göre (%52,4-%35,7) çok daha düşük oranda destek bulduğu görülmektedir.

“Uzlaşılan konular tek bir metin olarak ve uzlaşılamayan konular maddeler halinde referanduma götürülmelidir” görüşünün ise hem Türkler hem de Kürt-Zazalar içinde Aleviler arasında (%54,8-%55,2) Hanefi-Şafiilere göre (%29,9-%36) çok daha yüksek oranda destek bulduğu görülmektedir.

Bu bulgular; Kürt-Zazaların Türklere, Alevilerin de Hanefi-Şafiilere göre mevcut anayasanın


Yeni anayasa konusunda uzlaşma olmazsa (%) :

Mezhep

Mevcut anayasa ile devam edilmeli

veya üzerinde değişiklik

yapılmalıdır.

Uzlaşılan konular tek bir metin olarak

ve uzlaşılamayan konular maddeler

halinde referanduma

götürülmelidir.

Uzlaşılan konular üzerinden yeni anayasa

hazırlanmalı, uzlaşılamayan konular

daha sonra çözüm getirmek üzere mevcut hali ile yeni anayasaya

konmalıdır.

Türk


Alevi 33,3 54,8 11,9


Alevi 10,4 55,2 34,3

44


Aynı sorudaki bulgular 2011 seçimlerinde oy verilen siyasi partiye göre analiz edildiğinde:

“Mevcut anayasa ile devam edilmeli veya üzerinde değişiklik yapılmalıdır” görüşüne destek Türk seçmen arasında en yüksek oranda AKP ve MHP’ye oy verenler içinde (%55,1-%56,4), en düşük oranda ise BDP’ye oy verenler içindedir (%25,9).

Aynı görüş Kür-Zaza seçmen içinde ise AKP’ye oy verenler içinde %43 ile en yüksek oranda destek bulurken CHP ve BDP’ye oy verenler içinde %27,7 ve %26,9 ile en düşük destek oranındadır.

“Uzlaşılan konular tek bir metin olarak ve uzlaşılamayan konular maddeler halinde referanduma götürülmelidir” görüşüne en büyük destek ise CHP (%49,2) ve BDP’ye (%41,5) oy veren Kürt-Zaza seçmen içinden gelmiştir.

Yeni anayasa konusunda uzlaşma olmazsa (%) :

2011 seçimlerinde oy verilen siyasi

parti

Mevcut anayasa ile devam edilmeli veya üzerinde

değişiklik yapılmalıdır.

Uzlaşılan konular tek bir metin olarak ve

uzlaşılamayan konular maddeler

halinde referanduma götürülmelidir.

Uzlaşılan konular üzerinden yeni anayasa

hazırlanmalı, uzlaşılamayan konular

daha sonra çözüm getirmek üzere mevcut hali ile yeni anayasaya

konmalıdır.

Türk

AKP 55,1 29,0 15,9

CHP 47,0 31,2 21,9

MHP 56,4 27,5 16,2

BDP 25,9 33,3 40,7

Kürt-Zaza AKP 43,0 33,6 23,4

CHP 27,7 49,2 23,1

BDP 26,9 41,5 31,5

45


Bulgulara kişilerin kendilerini tanımladıkları kavramlar bağlamında bakıldığında:

“Mevcut anayasa ile devam edilmeli veya üzerinde değişiklik yapılmalıdır” görüşüne destek hem Türkler hem de Kürt-Zazalar içinde kendisini sol eğilimli kavramlarla ve ulusalcı olarak tanımlayanlar arasında, dindar ve sağ eğilimli tanımlayanlara göre çok daha düşüktür.

“Uzlaşılan konular tek bir metin olarak ve uzlaşılamayan konular maddeler halinde referanduma götürülmelidir” görüşüne destek oranı ise birinci görüşün tam aksine, hem Türkler hem de Kürt-Zazalar içinde kendisini sol eğilimli kavramlarla ve ulusalcı olarak tanımlayanlar arasında dindar ve sağ eğilimli tanımlayanlara göre çok daha yüksektir.

Yeni anayasa konusunda uzlaşma olmazsa : (%)

Mevcut anayasa ile

devam edilmeli veya

üzerinde değişiklik

yapılmalıdır.

Uzlaşılan konular tek bir metin olarak

ve uzlaşılamayan konular maddeler

halinde referanduma

götürülmelidir.

Uzlaşılan konular üzerinden yeni

anayasa hazırlanmalı, uzlaşılamayan

konular daha sonra çözüm getirmek

üzere mevcut hali ile yeni anayasaya

konmalıdır.


Kürt - Zaza

41,2 25,9 32,9


Kürt - Zaza

48,6 28,6 22,9


Kürt - Zaza

25,5 45,5 29,1


Kürt - Zaza

27,9 44,1 27,9


Türk 44,1 32,2 23,7

Kürt - Zaza

19,4 48,4 32,3


46


4. EVRENSEL HUKUK VE ANAYASADA TARAFSIZLIK

Yukarıda verilen üç farklı sorudan birincisi sadece üniversite mezunlarına, diğer ikisi

örneklemin tamamına uygulanmıştır. Her üç soruda da ifade edilen görüşlere katılım oranları

tabloda 100’lü ölçekte verilmiştir. Bulgular etnik ve mezhepsel temelde analiz edildiğinde:

Sadece üniversite mezunlarına uygulanan, “Anayasanın ruhu evrensel hukuk ilkelerine uygun olmalıdır” görüşüne katılım oranı Türkiye genelinde %70,1’dir. Bu oran, Türkler arasında %68, Kürt-Zazalarda %82,5’dir. Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında bu görüşü destekleme oranları Alevilerde (%79,1-%91) Hanefi-Şafiilerden (%67,7-%80,4) daha yüksektir.

“Devlet etnisite, din ve diğer sosyal gruplar karşısında tarafsız olmalıdır” görüşünü destekleme oranı Türkiye genelinde %77,2’dir. Bu oran, Türkler arasında %75,4 iken Kürt-Zazalarda %85’dir. Aynı görüşü destekleme oranları, hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında bir önceki soruda olduğu gibi Alevilerde (%86,8-%96,3) Hanefi-Şafiilerden (%75-%83) daha yüksektir.

“Anayasa hiçbir ideolojiye atıfta bulunmamalıdır.” görüşünü destekleme oranı Türkiye genelinde %73,9’dur. Bu oran, Türkler arasında %72,4 iken Kürt-Zazalarda %80,6’dır. Aynı görüşü destekleme oranları, hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında önceki iki soruda olduğu gibi Alevilerde (%84,1-%91,2) Hanefi-Şafiilerden (%72-%78,7) daha yüksektir.

Anayasanın ruhu evrensel hukuk ilkelerine uygun

olmalıdır.

(%)

Devlet etnisite,

din ve diğer sosyal gruplar karşısında tarafsız olmalıdır.

(%)

Anayasa hiçbir ideolojiye atıfta bulunmamalıdır.

(%)

Türk 68,0 75,4 72,4

Kürt-Zaza 82,5 85,0 80,6


70,1 77,2 73,9

Not: Tablodaki birinci soru sadece yüksekokul ve üniversite mezunlarına yöneltilmiştir.

Mezhep


olmalıdır.

(%)

Devlet etnisite, din ve diğer

sosyal gruplar karşısında

tarafsız olmalıdır.

(%)


(%)

Türk


Alevi 79,1 86,8 84,1

Kürt-Zaza


Alevi 91,0 96,3 91,2

47


Yukarıdaki tablolarda değerleri verilen üç soruya ait genel bulgular; yeni anayasanın evrensel

hukuk ilkelerine uygunluğu ve tarafsızlığı noktasındaki talep ve beklentilerin Kürt-Zazalarda

Türklerden ve Alevilerde Hanefi-Şafiilerden daha yüksek olduğunu göstermektedir.

Türkiye’de nüfus açısından azınlık durumunda olmaları Kürtlerin-Zazaların ve Alevilerin yeni

anayasanın evrenselliği ve tarafsızlığı yönündeki beklentilerini yükseltmektedir.

Her üç sorudaki görüşlere 2011 seçimlerinde oy verilen siyasi parti ayrımında bakıldığında;

Her üç soruda da Türklerin yeni anayasanın evrensel hukuk ilkelerine uygunluğu ve tarafsızlığı noktasındaki talep ve beklentileri oy verilen siyasi partiye göre çok fazla farklılaşmamaktadır.

Kürt-Zazalar arasında ise yeni anayasanın evrensel hukuk ilkelerine uygunluğu ve tarafsızlığı noktasındaki talep ve beklentilerin BDP’ye oy verenler arasında %90’lar düzeyine çıktığı ve BDP’ye oy verenlerin bu anlamda diğer partilere oy veren Kürtlerden farklılaştığı görülmektedir.

2011 Seçiminde

oy verilen siyasi parti


olmalıdır.

(%)

Devlet etnisite, din ve diğer sosyal gruplar karşısında tarafsız olmalıdır.

(%)


(%)

Türk

AKP 68,6 76,6 72,6

CHP 64,1 70,8 70,8

MHP 69,5 76,0 72,4

BDP 70,2 72,3 75,5

Kürt-Zaza

AKP 74,1 82,1 76,7

CHP 77,3 85,8 81,8

MHP 70,6 55,5 62,1

BDP 93,3 91,9 87,3

48


“Anayasanın ruhu evrensel hukuk ilkelerine uygun olmalıdır” sorusuna ait bulgular, kişilerin

kendilerini dindarlık ve siyasi kavramlarla tanımlamaları çerçevesinde incelendiğinde:

Bu görüşe katılım oranı Türkler arasında kişilerin kendisini tanımladığı kavramlara göre çok fazla farklılaşmamakla birlikte, katılım oranı %67,7 ile en yüksek oranda “Sağ eğilimliyim” diyenlerde iken %58,3 ile en düşük oranda “sosyal demokratım” diyenlerdedir.

Aynı görüşe katılım oranı Kürt-Zazalar arasında %91,9 ile en yüksek oranda “Marksist/Komünist/Sosyalistim” diyenlerde iken %78,6 ve %78,5 ile en düşük oranda “sağ eğilimliyim” ve “dindarım” diyenlerdedir.

Batıda evrensel hukuk ilkelerini ve değerleri temsil eden ülkelere karşı insanların duyduğu

tepki ve beslediği güvensizliğin Türklerde bu soruya katılım oranını aşağılarda tuttuğu

söylenebilir. Anket uygulama sürecinde yapılan yüz yüze görüşmelerde kişilerce ortaya

konulan görüşler bu yorumu desteklemektedir.

ruh Anayasanın ruhu evrensel hukuk ilkelerine uygun olmalıdır.

Türk % Kürt - Zaza %

Sağ eğilimliyim 67,7

Marksist / Komünist / Sosyalistim 91,9

Dindarım 66,7

Sosyal demokratım 89,1

Ulusalcıyım 66,7

Sol eğilimliyim 87,3




Dindarım 78,5


49


"Devlet etnisite, din ve diğer sosyal gruplar karşısında tarafsız olmalıdır" sorusuna ait

bulgular, kişilerin kendilerini dindarlık ve siyasi kavramlarla tanımlamaları çerçevesinde

incelendiğinde:

Bu görüşe katılım oranı Türkler arasında kişilerin kendisini tanımladığı kavramlara göre %70-78 aralığında değişmektedir. Katılım oranı %78,3 ile en yüksek oranda “dindarım” diyenlerde iken %70,7 ile en düşük oranda “sosyal demokratım” diyenlerdedir.

Aynı görüşe katılım oranı bir önceki soruda olduğu gibi, Kürt-Zazalar arasında %93,7 ile en yüksek oranda “Marksist / Komünist / Sosyalistim” diyenlerde iken %82,5 ile en düşük oranda “dindarım” diyenlerdedir.

Devlet etnisite, din ve diğer sosyal gruplar karşısında tarafsız olmalıdır.


Dindarım 78,3


Ulusalcıyım 76,1







Dindarım 82,5


50


"Anayasa hiçbir ideolojiye atıfta bulunmamalıdır" sorusuna ait bulgular, kişilerin kendilerini

dindarlık ve siyasi kavramlarla tanımlamaları çerçevesinde incelendiğinde:

Bu görüşe katılım oranı Türkler arasında %75,4 ile en yüksek oranda “dindarım” diyenlerde iken %66,7 ile en düşük oranda “Marksist / Komünist / Sosyalistim” diyenlerdedir.

Aynı görüşe katılım oranı, Kürt-Zazalar arasında %90,7 ile en yüksek oranda “Marksist / Komünist / Sosyalistim” diyenlerde iken %76,7 - %75,5 ile en düşük oranda “dindarım” ve “sağ eğilimliyim” diyenlerdedir.

Sonuç olarak bu bölümde analiz edilen her üç soruda da, farklı toplumsal kesimlerin yeni

anayasanın evrenselliği ve tarafsızlığı konusunda benzer ve yüksek oranda kabul gören

beklentilere sahip olmaları, insanların devlet ve ideoloji eksenli değil, birey ve hak temelli bir

anayasa arayışında olduğunu göstermektedir.



Dindarım 75,4


Ulusalcıyım 73,4





Dindarım 76,7




51


5. YENİ ANAYASADA DEĞİŞTİRİLEMEZ HÜKÜMLERE BAKIŞ

Bu soruda, 1982 Anayasasında yer alan değiştirilemez hükümlerden yukarıda verilen altı

tanesinin yeni anayasada da yer alması görüşü EK soru kağıdındaki ifadelerle sorgulanmış ve

analiz değerleri tablolarda 100’lü ölçekte verilmiştir. Anayasanın değiştirilemez hükümlerine

bakış etnik temeldeki farklılaşma ile analiz edildiğinde:

Cumhuriyet İlkesinin yeni anayasada da değiştirilemez hüküm olarak yer alması konusundaki olumlu görüş oranı Türkiye geneli için %67,5 iken bu oran Türklerde %74, Kürt ve Zazalarda ise %39,6’dır.

Laiklik İlkesine bakış konusundaki olumlu görüş Türkiye geneli için %61,4 iken bu oran Türklerde %67,9, Kürt ve Zazalarda ise %33,8’dir.

Aşağıdakilerden hangileri yeni anayasada değiştirilemez hüküm olarak yer almalıdır? (%)

Yeni Anayasada

değiştirilemez hüküm

olmamalıdır Cumhuriyet ilkesi

Laiklik İlkesi

"Dili Türkçedir" ifadesi

Türk Bayrağı

Milli Marş Başkent

Türk 74,0 67,9 78,7 79,9 77,3 57,9 10,5

Kürt-Zaza 39,6 33,8 35,7 39,4 37,9 28,9 41,7


67,5 61,4 70,3 71,7 69,2 52,0 16,4

52


“Dili Türkçedir” ifadesine değiştirilemez hüküm olarak olumlu bakış, Türkiye geneli için %70,3 iken bu oran Türklerde %78,7, Kürt ve Zazalarda ise %35,7’dir.

“Bayrağı ay yıldızlı al bayraktır” ifadesine değiştirilemez hüküm olarak olumlu bakış, Türkiye geneli için %71,7 iken bu oran Türklerde %79,7, Kürt ve Zazalarda ise %39,4’dür.

“Milli marşı İstiklal Marşıdır” ifadesine değiştirilemez hüküm olarak olumlu bakış, Türkiye geneli için %69,2 iken bu oran Türklerde %77,3, Kürt ve Zazalarda ise %37,9’dur.

“Başkenti Ankara’dır” ifadesine değiştirilemez hüküm olarak olumlu bakış, Türkiye geneli için %52 iken bu oran Türklerde %57,9, Kürt ve Zazalarda ise %58,9’dur.

Soru içinde “yeni anayasada değiştirilemez hüküm olmamalıdır” görüşü de sorgulanmıştır. Bu görüşe katılım oranı ise, Türkiye geneli için %16,4 iken bu oran Türklerde %10,5, Kürt ve Zazalarda ise %41,7’dir.

Bu bulgular genel olarak değerlendirildiğinde:

Anayasada değiştirilemez hükümler bulunması gerektiği konusunda Türkiye genelinde %84,

kendisini etnik olarak Türk tanımlayanlar arasında ise %90 oranında yüksek bir mutabakat

varken bu oran Kürtlerde ve Zazalarda %58 düzeyindedir.

Değiştirilemez hükümlere tek tek bakıldığında ise; Başkent dışındaki değiştirilemez

hükümlerin yeni anayasada da yer alması gerektiği konusunda Türkiye genelinde %61-72

aralığında bir mutabakat vardır. Bu oranlar Türklerde %68-80 bandına yükselirken Kürt ve

Zazalarda %34-40 bandına düşmektedir. Yani Türkler arasında her üç kişiden ikisinin, Kürt-

Zazalar arasında ise her üç kişiden birisinin anayasanın değiştirilemez hükümleri ile ilgili bir

problemi yoktur.

Bu bulgular, Cumhuriyet ve Laiklik ilkelerinin, bazı kesimlerce zaman zaman dile getirilen

endişelerin aksine, toplumca genel olarak benimsendiğini göstermektedir.

Kürt-Zaza nüfus arasında değiştirilemez hükümlere bakıştaki göreceli olumsuzluğun sisteme

genel olarak beslenen hoşnutsuzluk ve tepkiden kaynaklandığı söylenebilir.

53


Anayasanın değiştirilemez hükümlerine bakış mezhepsel temelde analiz edildiğinde:

Anayasada değiştirilemez hükümler bulunması gerektiği konusunda Türkiye genelinde %84 düzeyinde olan mutabakat; kendisini etnik olarak Türk tanımlayanlar arasında Hanefi-Şafiilerde %90, Alevilerde %82 düzeyinde, Kürt ve Zazalar arasında ise Hanefi-Şafiilerde %61, Alevilerde %42 düzeyindedir.

Değiştirilemez hükümlere tek tek bakıldığında ise;

Kendisini etnik olarak Türk tanımlayanlar arasında; Cumhuriyet ve Laiklik ilkeleri ile Başkent konusundaki hassasiyet ve bu ilkelerin değiştirilemez hüküm olarak yeni anayasada da yer alması gerektiği konusundaki görüşe destek, Alevilerde Hanefi-Şafiilerden daha yüksektir.

Bunun yanında kendisini etnik olarak Türk tanımlayanlar arasında, Türkçe, Türk Bayrağı ve Milli Marş konusundaki hassasiyet ve bu ilkelerin değiştirilemez hüküm olarak yeni anayasada da yer alması gerektiği konusundaki görüşe destek Hanefi-Şafiilerde Alevilere göre daha yüksektir.

Kendisini Kürt ve Zaza olarak tanımlayanlar arasında değiştirilemez hükümlere bakış genelde olumsuz olmakla birlikte; Laiklik İlkesi dışındaki diğer beş değiştirilemez hükme/ilkeye destek oranı Alevilerde Hanefi-Şafiilerden çok daha düşüktür.

Anayasanın değiştirilemez hükümleri konusundaki bulgulara bakıldığında temel

farklılaşmanın aynı mezhepten olan Türk Alevilerle Kürt Aleviler arasında olduğu ortaya

çıkmıştır. Cumhuriyet ilkesine olumlu bakış Türk Alevilerde en yüksek oranda iken, aynı ilke

Kürt Alevilerde en düşük orana sahiptir. Laiklik ilkesinde de beklentilerin aksine temel

farklılaşma mezhepsel temelde değil etnisite temelinde gerçekleşmiştir. Burada Alevi ve

Sünni Kürtler benzer algılara sahipken, diğer taraftan Alevi ve Sünni Türkler algılarda

benzeşmektedir.

Aşağıdakilerden hangileri yeni anayasada değiştirilemez hüküm olarak yer almalıdır? (%) Yeni

Anayasada değiştirilemez

hüküm olmamalıdır

Mezhep

Cumhuriyet ilkesi

Laiklik İlkesi


Türk Bayrağı


Türk

Hanefi-Şafii 73,9 67,5 79,6 80,8 78,4 58,3 10,1

Alevi 76,1 73,6 65,0 65,6 65,0 60,1 18,4

Kürt-Zaza

Hanefi-Şafii 40,8 33,2 38,7 42,4 40,6 30,1 39,1

Alevi 32,9 37,1 18,8 21,8 22,4 22,4 58,2

54


Anayasanın değiştirilemez hükümlerine bakış, oy verilen siyasi parti temelinde analiz

edildiğinde:

Kendisini Türk olarak tanımlayanlar arasında, değiştirilemez hükümlerin yeni anayasa da yer alması konusundaki en yüksek destek oranı Laiklik İlkesi hariç MHP’den gelmektedir. Laiklik İlkesinde ise CHP’den gelen destek oranı diğer partilerden daha yüksektir.

Kendisini Türk olarak tanımlayanlar arasında anayasanın değiştirilemez hükümleri konusundaki en düşük destekleme oranı ise BDP’ye oy verdiğini söyleyenlerden gelmektedir.

Kendisini Kürt-Zaza tanımlayanlar arasında, anayasanın değiştirilemez hükümleri konusundaki en düşük destekleme oranı BDP’ye oy verdiğini söyleyenlerdedir. Kürt-Zazalarda BDP dışındaki partilere oy verenler içinde değiştirilemez hükümlere bakış %40-50 bandında bir destek bulurken bu oran BDP’ye oy verenlerde %10 düzeyine düşmektedir.

Anayasanın değiştirilemez hükümlerine bakış, hem Türkler hem de Kürt-Zazalar içinde BDP

hariç partilere göre kırılma anlamında çok fazla bir farklılaşma göstermemektedir.

Aşağıdakilerden hangileri yeni anayasada değiştirilemez hüküm olarak yer almalıdır? (%) Yeni




parti Cumhuriyet

ilkesi Laiklik İlkesi

"Dili Türkçedir"

ifadesi Türk

Bayrağı Milli Marş Başkent

Türk

AKP 69,8 61,4 78,2 81,6 78,9 56,5 11,0

CHP 79,9 79,7 76,3 73,8 71,8 60,0 10,6

MHP 80,6 70,7 88,0 87,9 85,3 64,7 5,5

BDP 57,1 57,1 40,8 40,8 40,8 38,8 38,8

Kürt-Zaza AKP 50,3 39,1 51,5 56,8 55,4 37,7 23,9

CHP 55,6 60,1 42,5 47,7 49,7 36,6 30,7

MHP 41,9 50,0 46,9 50,0 50,0 31,3 12,5

BDP 21,1 17,7 11,9 11,9 9,5 14,0 72,0

55


Anayasanın değiştirilemez hükümlerine bakış, öğrenim durumuna göre analiz edildiğinde:

Kendisini Türk olarak tanımlayanlar arasında, değiştirilemez hükümlere bakış öğrenim durumuna göre farklılaşmamaktadır.

Kendisini Kürt-Zaza tanımlayanlar arasında, Cumhuriyet ve Laiklik İlkesi dışındaki hükümlere bakış genel olarak öğrenim durumu yükseldikçe daha olumsuz hale gelmektedir. Laiklik ilkesine destek ise, yine düşük olmakla (%37) birlikte Üniversite mezunları arasında biraz daha yüksektir.

Aşağıdakilerden hangileri yeni anayasada değiştirilemez hüküm olarak yer almalıdır? (%)

Yeni



Öğrenim Durumu Cumhuriyet ilkesi

Laiklik İlkesi


Türk Bayrağı


Türk


70,4 65,9 79,6 81,0 77,8 62,9 9,1

Lise mezunu 71,0 68,5 77,4 80,0 77,6 60,1 13,2

Üniversite mezunu 78,2 68,2 79,2 79,1 76,7 53,3 9,3


40,9 32,5 40,9 43,5 44,0 32,2 38,1

Lise mezunu 37,0 32,0 40,6 39,3 35,3 29,0 40,5

Üniversite mezunu 41,4 37,0 27,7 35,8 34,4 26,3 46,0

56


Anayasanın değiştirilemez hükümlerine bakış, kişilerin kendilerini dindar olarak ve siyasi

kavramlarla tanımlamasına göre analiz edildiğinde, Cumhuriyet İlkesinin yeni anayasada da

yer alması konusunda:

Kendisini etnik olarak Türk tanımlayanlar arasında en yüksek destek %98,2 ile “Ulusalcıyım” diyenler arasındayken, en düşük destek %62,2 ile “Marksist / Komünist / Sosyalistim” diyenler arasındadır.

Kendisini Kürt-Zaza tanımlayanlar arasında ise; en yüksek destek %46,7 ile “Sağ eğilimliyim” diyenler arasındayken, en düşük destek %25 ile “Marksist/Komünist/ Sosyalistim” diyenler arasındadır.

Laiklik İlkesinin yeni anayasada da değiştirilemez hüküm olarak yer alması konusunda:

Kendisini etnik olarak Türk tanımlayanlar arasında en yüksek destek %92,9 ile “Ulusalcıyım” diyenler arasındayken, en düşük destek %57,4 ile “Dindarım” diyenler arasındadır. Dindarlar arasındaki bu oran göreceli olarak düşük olmakla birlikte, bu ilkenin genel kabul gördüğünü de göstermektedir.

Kendisini Kürt-Zaza tanımlayanlar arasında ise; en yüksek destek %42,1 ile “Sağ eğilimliyim” diyenler arasındayken, en düşük destek %19 ile “Marksist / Komünist / Sosyalistim” diyenler arasındadır.

“Cumhuriyet İlkesi” yeni anayasada değiştirilemez hüküm olarak yer almalıdır.


Ulusalcıyım 98,2 Sağ Eğilimliyim 46,7

Sosyal Demokratım 84,7 Sosyal Demokratım 45,3

Sol Eğilimliyim 77,1 Dindarım 42,3

Sağ Eğilimliyim 75,8 Sol Eğilimliyim 32,9

Dindarım 66,7 Marksist / Komünist / Sosyalistim 25,0 Marksist / Komünist / Sosyalistim 62,2

Laiklik ilkesi yeni anayasada değiştirilemez hüküm olarak yer almalıdır.



Sol Eğilimliyim 78,1 Sosyal Demokratım 39,3

Sosyal Demokratım 78,1 Dindarım 32,5

Sağ Eğilimliyim 65,6 Sol Eğilimliyim 29,4


60,5 Marksist / Komünist / Sosyalistim

19,0

Dindarım 57,4

57


Devletin resmi dilinin “Dili Türkçedir” ifadesi ile yeni anayasada da değiştirilemez hüküm

olarak yer alması konusunda:


Kendisini Kürt-Zaza tanımlayanlar arasında ise; en yüksek destek %52,6 ile “Sağ eğilimliyim” diyenler arasındayken, en düşük destek %7,1 ile “Marksist / Komünist / Sosyalistim” diyenler arasındadır.

“Bayrağı, beyaz ay yıldızlı al bayraktır” ifadesinin yeni anayasada da değiştirilemez hüküm

olarak yer alması konusunda:



“Dili Türkçedir” ifadesi yeni anayasada değiştirilemez hüküm olarak yer almalıdır.



Sağ Eğilimliyim 82,1 Dindarım 47,5

Dindarım 81,6 Sosyal Demokratım 29,9

Sosyal Demokratım 78,9 Sol Eğilimliyim 20,9

Sol Eğilimliyim 75,7 Marksist / Komünist / Sosyalistim 7,1 Marksist / Komünist / Sosyalistim 45,4

“Bayrağı, beyaz ay yıldızlı al bayraktır” ifadesi yeni anayasada değiştirilemez hüküm olarak yer almalıdır.






Sol Eğilimliyim 75,2 Marksist / Komünist / Sosyalistim 13,1


58


"Milli marşı İstiklal Marşı'dır" ifadesinin yeni anayasada da değiştirilemez hüküm olarak yer

alması konusunda:

Kendisini etnik olarak Türk tanımlayanlar arasında en yüksek destek %90,9 ile “Ulusalcıyım” diyenler arasındayken, en düşük destek %42 ile “Marksist / Komünist / Sosyalistim” diyenler arasındadır.


"Başkenti Ankara'dır" ifadesinin yeni anayasada da değiştirilemez hüküm olarak yer alması

konusunda:



"Milli marşı İstiklal Marşı'dır" ifadesi yeni anayasada değiştirilemez hüküm olarak yer almalıdır.






Sol Eğilimliyim 72,3 Marksist / Komünist / Sosyalistim 13,1 Marksist / Komünist / Sosyalistim 42,0

"Başkenti Ankara'dır" ifadesi yeni anayasada değiştirilemez hüküm olarak yer almalıdır.




Sol Eğilimliyim 60,2 Sosyal Demokratım 27,8

Dindarım 58,5 Sol Eğilimliyim 20,3

Sosyal Demokratım 56,0 Marksist / Komünist / Sosyalistim 10,7


59


"Yeni Anayasada değiştirilemez hüküm olmamalıdır." görüşüne destek:

Kendisini etnik olarak Türk tanımlayanlar arasında en yüksek %31,1 ile “Marksist / Komünist / Sosyalistim” diyenler arasındayken, %2,9 ile en düşük “Ulusalcıyım” diyenler arasındadır.

Kendisini Kürt-Zaza tanımlayanlar arasında ise; en yüksek %69 ile “Marksist / Komünist / Sosyalistim” diyenler arasındayken, %25 ile en düşük “Sağ eğilimliyim” diyenler arasındadır.

Yeni Anayasada değiştirilemez hüküm olmamalıdır.


Marksist / Komünist / Sosyalistim 31,1 Marksist / Komünist / Sosyalistim 69,0

Sol Eğilimliyim 13,8 Sol Eğilimliyim 57,9

Sağ Eğilimliyim 10,3 Sosyal Demokratım 48,7

Dindarım 10,2 Dindarım 32,2

Sosyal Demokratım 8,1 Sağ Eğilimliyim 25,0 Ulusalcıyım 2,9

60


6. ANAYASADA TÜRKLÜK

Bu soruda, yeni anayasada Türklük ve diğer etnik gruplara atıf durumu yukarıda verilen

alternatifli üç şık ile sorgulanmıştır. Bulgular etnik temelde analiz edildiğinde:

“Sadece Türklüğe atıf olmalıdır” görüşünün Türkiye genelinde %30 gibi bir oranda kaldığı, bu görüşün Türkler arasında %35, Kürt-Zazalar arasında ise %12 oranında taraftar bulduğu görülmektedir.

“Anayasada Türklük dâhil hiçbir etnik gruba atıf olmamalıdır” görüşü hem Türklerde hem Kürt-Zazalarda ve hem de Türkiye ortalamasında her üç kişiden birisinin desteklediği seçenek durumundadır.

“Türklük yanında diğer etnik gruplara da atıf olmalıdır” görüşü ise Türklerde ve Türkiye genelinde yaklaşık her üç kişiden birisinin desteklediği alternatif görüş durumundayken, bu görüş Kürtler ve Zazalar arasında %57,4 ile oldukça yüksek oranda destek bulmaktadır.

Bulgulara daha genel bakıldığında; yeni anayasada Türklük yanında diğer etnik gruplara da

uzlaşı sağlanacak bir metin ile atıf yapılmasının, bu konuyu yeni anayasa yapım sürecinin

önündeki problem konularından birisi olmaktan çıkarabileceği değerlendirilebilir.

Aşağıdaki ifadelerden hangisine katılıyorsunuz? (%)

Anayasada Türklük dâhil hiçbir etnik gruba

atıf olmamalıdır

Sadece Türklüğe atıf

olmalıdır

Türklük yanında diğer etnik gruplara da atıf

olmalıdır

Türk 34,8 35,0 30,1

Kürt-Zaza 30,2 12,4 57,4


61


Bulgular mezhepsel temelde analiz edildiğinde: “Anayasada Türklük dâhil hiçbir etnik gruba

atıf olmamalıdır” ve “Sadece Türklüğe atıf olmalıdır” çözüm seçenekleri, hem Türkler hem de

Kürt-Zazalarda, Hanefi-Şafiilerde Alevilere göre daha fazla destek bulmaktadır. Bunun

yanında, “Türklük yanında diğer etnik gruplara da atıf olmalıdır” seçeneği hem Türkler hem

de Kürt-Zazalarda, Alevilerde Hanefi-Şafiilere göre çok daha fazla destek bulmaktadır.


Mezhep

Anayasada Türklük dâhil hiçbir etnik

gruba atıf olmamalıdır


olmalıdır

Türklük yanında diğer etnik gruplara

da atıf olmalıdır

Türk


Alevi 25,3 21,5 53,2


Alevi 24,9 5,9 69,2

62


Bulgular oy verilen siyasi partiye göre analiz edildiğinde:

“Anayasada sadece Türklüğe atıf olmalıdır” görüşüne, Türkler arasında en büyük destek %50,5 ile MHP’ye oy verenlerden gelirken en düşük destek %16,7 ile BDP’ye oy verenlerden gelmektedir.

“Türklük yanında diğer etnik gruplara da atıf olmalıdır” seçeneği hem Türkler hem de Kürt-Zazalarda BDP’ye oy verdiğini söyleyenler arasında %50 ve %70 ile en yüksek orana çıkmaktadır.

Türklerde MHP’ye oy verenler içerisinde “Anayasada sadece Türklüğe atıf olmalıdır”

görüşünü destekleme oranının %50’ler düzeyinde kalması; MHP’lilerin bu konudaki

toleransını ve aynı topraklarda yaşayan diğer etnik kökenlerin de anayasada yer almasına

tamamen olumsuz bakmadıklarını göstermektedir.



parti

Anayasada Türklük dâhil hiçbir etnik gruba atıf

olmamalıdır


olmalıdır

Türklük yanında diğer etnik gruplara da atıf

olmalıdır

Türk

AKP 36,8 32,1 31,1

CHP 35,3 33,9 30,8

MHP 26,3 50,5 23,2

BDP 33,3 16,7 50,0

Kürt-Zaza AKP 34,8 17,1 48,0

CHP 24,3 19,1 56,6

MHP 23,3 26,7 50,0

BDP 26,2 3,7 70,1

63


Bulgular kişilerin kendilerini dindar olarak ve siyasi kavramlarla tanımlamasına göre analiz

edildiğinde:

“Anayasada sadece Türklüğe atıf olmalıdır” görüşü, Türkler arasında “Ulusalcıyım” diyenlerde % 42,9 ile en yüksek oranda desteği bulurken, “Marksist / Komünist / Sosyalistim” diyenlerde %20,5 ile en düşük desteği bulmuştur. Bu görüşe katılım anlamında, diğer gruplar (dindar-sağ eğilimli-sol eğilimli ve sosyal demokrat) arasında bir farklılaşmanın olmaması da dikkat çekici diğer bir bulgu durumundadır.

“Anayasada sadece Türklüğe atıf olmalıdır” görüşü, Kürtler ve Zazalar arasında “sağ eğilimliyim” diyenlerde %16,8 ile en yüksek oranda destek bulurken, “Marksist/Komünist/Sosyalistim” diyenlerde %2,4 ile en düşük desteği bulmuştur.

“Türklük yanında diğer etnik gruplara da atıf olmalıdır” seçeneği hem Türkler hem de Kürt-Zazalarda kişilerin kendisini tanımladığı kavramlara göre çok fazla farklılaşmazken, “Ulusalcıyım” diyen Türkler arasında bu görüşe desteğin %43,3 ile Türkler içinde en yüksek orana çıkması oldukça çarpıcıdır.

Bu bulgu bir önceki bulgu ile birleştirildiğinde; Türkler arasında, “Ulusalcıyım” diyenlerin “Anayasada sadece Türklüğe atıf olmalıdır” ve “Türklük yanında diğer etnik gruplara da atıf olmalıdır” görüşlerini destekleme oranlarının %43 düzeyi ile aynı olduğu ve toplamda bu insanların %86’sının bu iki görüşten birini desteklediği görülmektedir.


Anayasada Türklük dâhil hiçbir etnik

gruba atıf olmamalıdır


olmalıdır

Türklük yanında diğer etnik gruplara

da atıf olmalıdır


Kürt - Zaza 33,5 12,4 54,1


Kürt - Zaza 30,2 16,8 53,0


Kürt - Zaza 24,7 9,1 66,2


Kürt - Zaza 37,8 4,8 57,4


Türk 47,0 20,5 32,5

Kürt - Zaza 39,8 2,4 57,8


64


“Anayasada sadece Türklüğe atıf olmalıdır” görüşünde olanların kendilerini tanımladıkları

kavramlara göre farklılaşması aşağıda grafik olarak verilmiştir.

65


7. TÜRKÇE DIŞINDAKİ ANA DİLLERİN ÖĞRENİMİ VE KULLANIMI

Türkçe dışındaki ana dillerin öğrenimi ve kamusal alanda kullanımı konusunda yukarıdaki

tabloda verilen üç soru kişilere yöneltilmiş ve sonuçları her soru ayrı olacak şekilde 100’lük

ölçekte karşılaştırılmıştır. Bulgulara etnik temelde bakıldığında:

Her üç soruda da sorgulanan haklara bakışta Türkiye ortalaması %56-58 aralığında olumludur.

Haklara bakış Türkler arasında %52-53 ile aynı düzeyde olumlu iken, Kürt ve Zazalarda bu oranlar %75-80 aralığında yüksek düzeyde katılımı olan taleplere dönüşmektedir.

Üç soruya verilen cevapların değerlerinin birbirine yakınlığı, gerek Türkler ve gerekse Kürtler-

Zazalar arasında, sorgulanan haklar farklılaşsa da, sözkonusu haklara bakışın kişilerde olumlu

veya olumsuz anlamda fazla değişmediğini ortaya koymaktadır. Sorular arasındaki yüksek

korelasyon (r=0,522/0,623), kişilerin önemli bir oranının ana dil konusundaki sorgulanan

haklara blok halinde olumlu veya blok halinde olumsuz baktığını göstermektedir.

Bu bulgular, sözkonusu haklara bakışın Türkler arasında da olumsuz olmadığını göstermesi

açısından önemlidir. Burada öne çıkan husus, gerek Türkiye genelinde gerekse Türkler

arasında, Türkçeden başka bir dilin eğitim amaçlı veya başka bir zorunluluktan dolayı

öğretilmesi veya kullanılmasına çoğunluk olarak destek verilmesidir. Bu durum ülkede

demokrasi kültürünün ulaştığı düzeyi gösterme bakımından dikkate değerdir.

İlk ve Ortaöğretimde Türkçe dışındaki ana dillerin öğrenimi için

seçmeli dersler olmalıdır.

(%)

Türkçe dışındaki

ana dillerde eğitim verecek

özel okullar açılabilmelidir.

(%)

Kamu hizmeti

alanlar için Türkçe dışındaki ana

dillerde kolaylıklar sağlanmalıdır.

(%)

Türk 53,0 52,7 53,3

Kürt-Zaza 76,1 75,1 80,3


57,2 56,8 58,3

66


Türkçe dışındaki ana dillerin öğrenimi ve kamusal alanda kullanımı konusundaki bulgulara

mezhepsel temelde bakıldığında:

Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında sorgulanan haklara Alevilerin bakışı Hanefi-Şafiilerin bakışından çok daha olumludur. Bu noktada Hanefi-Şafiilerin bu konuda daha tutucu olduğu söylenebilir.

Kürt-Zazalar arasında %72-78 aralığında olumlu olan ve aynı zamanda bir talep olarak da algılanması gereken sözkonusu haklara bakış Kürt-Zaza Aleviler arasında %90-93 aralığında en yüksek orana çıkmaktadır.

Türkçe dışındaki ana dillerin öğrenimi ve kamusal alanda kullanımı konusundaki bulgulara oy

verilen siyasi partilere göre bakıldığında:

Türkler arasında AKP ve CHP’ye oy verenlerin sözkonusu haklara bakışı %52-56 aralığında orta düzeyde olumludur ve bu iki parti arasında farklılaşmamaktadır.

Türkler ve Kürt-Zazalar arasında sorgulanan haklara bakışta göreceli olarak en olumsuz tavır MHP’ye oy verenlerde iken en olumlu tavır BDP’ye oy verenlerdedir.

Mezhep

İlk ve Orta öğretimde Türkçe dışındaki ana dillerin öğrenimi için


(%)

Türkçe dışındaki

ana dillerde eğitim verecek

özel okullar açılabilmelidir.

(%)

Kamu hizmeti

alanlar için Türkçe dışındaki ana

dillerde kolaylıklar sağlanmalıdır.

(%)

Türk


Alevi 74,1 67,7 74,1


Alevi 92,7 90,9 93,4

2011 Seçiminde oy verilen siyasi parti

İlk ve Ortaöğretimde Türkçe dışındaki ana dillerin öğrenimi için


(%)

Türkçe dışındaki ana dillerde

eğitim verecek özel okullar

açılabilmelidir. (%)

Kamu hizmeti alanlar için Türkçe

dışındaki ana dillerde kolaylıklar

sağlanmalıdır. (%)

Türk

AKP 54,0 54,1 52,7

CHP 53,5 54,7 56,3

MHP 47,0 45,4 47,6

BDP 88,0 81,5 90,8

Kürt-Zaza AKP 65,3 64,0 71,7

CHP 75,2 73,3 78,8

MHP 42,2 50,0 59,4

BDP 92,4 90,4 93,1

67


“İlk ve Orta öğretimde Türkçe dışındaki ana dillerin öğrenimi için seçmeli dersler olmalıdır.”

sorusuna ait bulgular, kişilerin kendilerini dindarlık ve siyasi kavramlarla tanımlamaları

çerçevesinde incelendiğinde:

Bu görüşe katılım oranı; Türkler arasında kişilerin kendisini tanımladığı kavramlara göre %47-72 aralığında değişirken, katılım oranı %47,4 ile en düşük oranda “Sağ eğilimliyim” diyenlerde iken %72,2 ile en yüksek oranda “Marksist / Komünist / Sosyalistim” diyenlerdedir.

Aynı görüşe katılım oranı; Kürt-Zazalar arasında %60-93 aralığında değişirken, %93,6 ile en yüksek oranda “Marksist/Komünist/Sosyalistim” diyenlerde ve %59,9 ile en düşük oranda “Sağ eğilimliyim” diyenlerdedir.

İlk ve Orta öğretimde Türkçe dışındaki ana dillerin öğrenimi için seçmeli dersler olmalıdır.



Sosyal demokratım 57,6 Sol eğilimliyim 87,8

Sol eğilimliyim 53,7 Sosyal demokratım 84,8

Ulusalcıyım 49,9 Dindarım 67,7

Dindarım 48,8 Sağ eğilimliyim 59,9


68


“Türkçe dışındaki ana dillerde eğitim verecek özel okullar açılabilmelidir.” sorusuna ait


incelendiğinde:

Bu görüşe katılım oranı; Türkler arasında kişilerin kendisini tanımladığı kavramlara göre %47-71 aralığında değişmektedir. Katılım oranı %47,4 ile en düşük oranda “Ulusalcıyım” diyenlerde iken %71,1 ile en yüksek oranda “Marksist / Komünist / Sosyalistim” diyenlerdedir.

Aynı görüşe katılım oranı; Kürt-Zazalar arasında %61-89 aralığında değişirken, haklara olumlu bakış %93,6 ile en yüksek oranda “Marksist/Komünist/Sosyalistim” diyenlerde ve %61,9 ile göreceli olarak en düşük oranda “Sağ eğilimliyim” diyenlerdedir.

Türkçe dışındaki ana dillerde eğitim verecek özel okullar açılabilmelidir.





Sağ eğilimliyim 49,1 Dindarım 66,6

Dindarım 48,6 Sağ eğilimliyim 61,9

Ulusalcıyım 47,4

69


“Kamu hizmeti alanlar için Türkçe dışındaki ana dillerde kolaylıklar sağlanmalıdır.” sorusuna

ait bulgular, kişilerin kendilerini dindarlık ve siyasi kavramlarla tanımlamaları çerçevesinde

incelendiğinde:

Bu görüşe katılım oranı; Türkler arasında kişilerin kendisini tanımladığı kavramlara göre %48-68 aralığında değişmektedir. Katılım oranı %48 ile en düşük oranda “Sağ eğilimliyim” diyenlerde iken %68,2 ile en yüksek oranda “Marksist / Komünist / Sosyalistim” diyenlerdedir.

Aynı görüşe katılım oranı; Kürt-Zazalar arasında %73-96 aralığında değişirken, haklara olumlu bakış %96,6 ile en yüksek oranda “Marksist/Komünist/Sosyalistim” diyenlerde ve %73,2 ile göreceli olarak en düşük oranda “Sağ eğilimliyim” diyenlerdedir.

Türkçe dışındaki ana dillerin öğrenimi ve bu dillerin kamusal alanda kullanımı konusuna,

kişilerin kendilerini dindarlık ve siyasi kavramlarla tanımlamaları çerçevesinde genel olarak

bakıldığında; Kürt ve Zazalarda bu haklar temelinde üst düzey bir talep olmakla birlikte,

Türkler arasında da bu haklara bakış olumsuz değildir. Hem Türkler hem de Kürtler ve Zazalar

arasında haklara bakışta sol eğilimli olanlar daha olumlu iken sağ eğilimliler ve kendisini

dindar olarak tanımlayanlar ve Türkler içindeki ulusalcılar göreceli olarak daha olumsuzdur.

Kamu hizmeti alanlar için Türkçe dışındaki ana dillerde kolaylıklar sağlanmalıdır.





Ulusalcıyım 49,7 Sağ eğilimliyim 76,0



70


8. TSK VE SİVİL-ASKER İLİŞKİLERİ

8.1 Sivil-Asker İlişkileri

Yukarıda verilen ve sadece üniversite mezunlarına uygulanan dört farklı soru ile sivil-asker

ilişkileri alanındaki konular sorgulanmıştır. Her dört soruda da ifade edilen görüşlere katılım

oranları analizlerde 100’lü ölçekte verilmiştir. Bulgular etnik temelde analiz edildiğinde:

Dört soruda ortaya konulan görüşlere katılım oranı Türkiye ortalaması olarak %56-66 aralığında olumludur. Yani kişiler sivil-asker ilişkileri konusunda yukarıdaki dört soruda ortaya konulan adımlara orta düzeyde olumlu bakmaktadır.

Sivil-asker ilişkilerinin gündemde tartışılan başlıca dört konusunu sorgulayan değişimlere bakış Türkler arasında %53-64 aralığında orta düzeyde olumlu iken, Kürt ve Zazalarda bu oranlar %68-80 çok daha üst düzey bir değişim talebine işaret etmektedir. Bu durum Kürt-Zazaların sivil-asker ilişkilerinin mevcut yapısından daha fazla rahatsız olması veya TSK’ya tepkisi temelinde de açıklanabilir.

Genelkurmay Başkanlığı

MSB'ye bağlanmalıdır.

(%)

Jandarma ve Sahil Güvenlik Komutanlığı

İçişleri Bakanlığına

bağlanmalıdır.

(%)

Askeri Yüksek İdare

Mahkemesi ve Askeri Yargıtay kaldırılmalıdır.

(%)

Belirli bir meblağın

üzerindeki TSK harcamaları yerindelik

denetimine tabi olmalıdır.

(%)

Türk 56,9 58,5 53,4 64,1

Kürt-Zaza 70,5 68,4 72,0 80,5


58,9 59,9 56,1 66,5

Not: Bu dört soru sadece yüksekokul ve üniversite mezunlarına yöneltilmiştir.

71


Sivil-asker ilişkileri konusundaki bulgular oy verilen siyasi partiye göre analiz edildiğinde:

Dört soruda ortaya konulan görüşlere katılım oranları Türkler arasında oy verilen siyasi partiye göre fazla farklılaşmamakla birlikte, AKP’ye oy verenler CHP ve MHP’ye oy verenlere göre sorgulanan değişimlere daha olumlu bakmaktadır. Bunun yanında, Türkler arasında BDP’ye oy verenlerin askeri yargı ve TSK harcamalarının yerindelik denetimi konusunda son iki soruda sorgulanan değişimlere daha olumlu baktığı da görülmektedir.

Sivil-asker ilişkileri konusundaki görüşlere katılım oranları Kürtler ve Zazalar arasında da oy verilen siyasi partiye göre fazla farklılaşmamakla birlikte BDP’ye oy verenlerin TSK ile ilgili sözkonusu değişimlere bakışı çok daha olumludur.

2011 Seçiminde oy verilen

siyasi parti

Genelkurmay Başkanlığı

MSB'ye bağlanmalıdır.

(%)

Jandarma ve Sahil

Güvenlik Komutanlığı İçişleri

Bakanlığına bağlanmalıdır.

(%)

Askeri Yüksek

İdare Mahkemesi ve Askeri Yargıtay kaldırılmalıdır.

(%)

Belirli bir meblağın

üzerindeki TSK harcamaları yerindelik

denetimine tabi olmalıdır.

(%)

Türk

AKP 60,8 61,2 56,5 65,4

CHP 54,6 58,3 50,8 60,5

MHP 54,3 54,0 53,7 65,3

BDP 53,0 45,7 71,9 71,2

Kürt- Zaza

AKP 64,4 65,4 64,4 75,5

CHP 57,8 50,8 61,9 73,8

MHP 61,7 54,7 62,5 60,9

BDP 80,1 78,1 83,3 90,1

72


“Genelkurmay Başkanlığı MSB'ye bağlanmalıdır.” sorusuna ait bulgular, kişilerin kendilerini

dindarlık ve siyasi kavramlarla tanımlamaları çerçevesinde incelendiğinde:

Bu görüşe katılım oranı; Türkler arasında kişilerin kendisini tanımladığı kavramlara göre %55-61aralığındadır ve çok fazla bir değişim de göstermemektedir.

Aynı görüşe katılım oranları; Kürt-Zazalar arasında %66-80 aralığında değişirken, bu görüşe olumlu bakış %80,2 ile en yüksek oranda “Marksist / Komünist / Sosyalistim” diyenlerde ve %66,7 ile göreceli olarak en düşük oranda “Sağ eğilimliyim” diyenlerdedir.

Genelkurmay Başkanlığı MSB'ye bağlanmalıdır.



Dindarım 60,3 Sosyal demokratım 77,4


Sol eğilimliyim 57,4 Sol eğilimliyim 68,6

Sağ eğilimliyim 55,8 Sağ eğilimliyim 66,7


73


“Jandarma ve Sahil Güvenlik Komutanlığı İçişleri Bakanlığına bağlanmalıdır.” sorusuna ait


incelendiğinde:

Bu görüşe katılım oranları Türkler arasında %57-62 aralığındadır ve kişilerin kendisini tanımladığı kavramlara göre çok fazla bir değişim göstermemektedir.

Aynı görüşe katılım oranları; Kürt-Zazalar arasında %64-81 aralığında değişirken, bu görüşe olumlu bakış %81 ile yine en yüksek oranda “Marksist / Komünist / Sosyalistim” diyenlerde ve %64,7 ile göreceli olarak en düşük oranda “Sol eğilimliyim” diyenlerdedir.

Jandarma ve Sahil Güvenlik Komutanlığı İçişleri Bakanlığına bağlanmalıdır.


Dindarım 62,2 Marksist / Komünist / Sosyalistim 81,0



Marksist / Komünist / Sosyalistim 59,7 Sağ eğilimliyim 67,4



74


“Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Askeri Yargıtay kaldırılmalıdır.” sorusuna ait bulgular,

kişilerin kendilerini dindarlık ve siyasi kavramlarla tanımlamaları çerçevesinde

incelendiğinde:


Aynı görüşe katılım oranları; Kürt-Zazalar arasında %67-80 aralığında değişirken, bu görüşe olumlu bakış %80,3 ile en yüksek oranda “Marksist / Komünist / Sosyalistim” diyenlerde ve %67,2 ile göreceli olarak en düşük oranda “Sağ eğilimliyim” diyenlerdedir.

Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Askeri Yargıtay kaldırılmalıdır.


Ulusalcıyım 55,1 Sosyal demokratım 80,3






75


“Belirli bir meblağın üzerindeki TSK harcamaları yerindelik denetimine tabi olmalıdır.”

sorusuna ait bulgular, kişilerin kendilerini dindarlık ve siyasi kavramlarla tanımlamaları

çerçevesinde incelendiğinde:


Aynı görüşe katılım oranları; Kürt-Zazalar arasında %78-88 aralığında değişirken, bu görüşe en olumlu bakış %88,8 ile en yüksek oranda “sosyal demokratım” diyenlerde ve %78,9 ile göreceli olarak en düşük oranda “Sağ eğilimliyim” diyenlerdedir.

Belirli bir meblağın üzerindeki TSK harcamaları yerindelik denetimine tabi olmalıdır.



Sağ eğilimliyim 64,1 Sosyal demokratım 85,5

Dindarım 63,9 Sol eğilimliyim 83,4

Sol eğilimliyim 63,5 Dindarım 81,7



76


Sivil-asker ilişkileri alanında ortaya konan ve sorgulanan dört konudaki görüşlere, kişilerin

kendilerini dindarlık ve siyasi kavramlarla tanımlamalarına göre genel olarak bakıldığında;

Türklerde orta düzeyde olumlu olan bu değişime bakışın kişilerin kendilerini tanımladığı

kavramlara göre farklılaşmadığı söylenebilir. Bunun yanında, TSK ile ilgili sözkonusu

değişimlere daha olumlu bakan Kürt-Zazalar arasında da kişilerin kendilerini tanımladığı

kavramlara göre çok büyük bir farklılaşma olmamakla birlikte, kendisini “sosyal demokrat”

veya “Marksist / Komünist / Sosyalist” olarak tanımlayanlarda TSK ile ilgili değişim talebi

artmaktadır.

Sonuç olarak, TSK ile ilgili değişimlere tüm toplum kesimlerince olumlu yaklaşıldığının

vurgulanması gerekmektedir.

77


8.2 General Terfi ve Atamalarında Yetki

Sadece üniversite mezunlarına yöneltilen bu soruda, TSK’daki terfi ve atamaların hangi

düzeyden itibaren siyasi iradenin yetkisinde olması gerektiği konusu, yukarıda verilen

alternatifli üç şık ile sorgulanmıştır. Bulgular etnik temelde analiz edildiğinde:

“General terfi ve atamalarının tamamı TSK’nın yetkisinde olmalıdır” görüşü Türkiye genelinde %47,7 oranında bir destek görmektedir. Bu oran Türklerde %49,6 iken Kürt-Zazalarda %38,6’ya gerilemektedir.

General terfi ve atamalarına siyasi iradenin bir şekilde müdahil olmasını sorgulayan diğer iki seçenek Türkiye genelinde %52,3 oranında destek görmektedir. Bu oran Türklerde %50,3 iken Kürt-Zazalarda %61,5’e yükselmektedir.

Bulgulara daha genel bakıldığında; Türkiye genelinde insanların yaklaşık yarısı general terfi ve

atamalarına siyasi iradenin bir şekilde müdahil olması gerektiğini düşünürken, diğer yarısı bu

müdahaleye farklı gerekçelerle olumsuz bakmaktadır. General terfi ve atamalarına siyasi

iradenin müdahil olması konusunda Kürt-Zazaların Türklerden daha istekli olduğunu da


TSK'daki terfi ve atamalar hangi düzeyden itibaren siyasi iradenin yetkisinde olmalıdır? (%)

Generallerin tamamı sivil iradenin

yetkisinde olmalıdır

Sadece orgeneraller sivil iradenin


Generallerin tamamı TSK’nın


Türk 28,0 22,3 49,6

Kürt-Zaza 43,8 17,7 38,6



78


TSK’daki terfi ve atamalara dönük sorunun bulguları mezhep değişkenine göre analiz

edildiğinde:

“General terfi ve atamalarının tamamı TSK’nın yetkisinde olmalıdır” görüşü Türkler ve Türk Hanefi-Şafiiler arasında %49 düzeyinde bir destek görürken, bu oran Türk Alevilerde %72 düzeyine yükselmektedir.

“General terfi ve atamalarının tamamı TSK’nın yetkisinde olmalıdır” görüşü Kürt-Zazalar arasında da mezhebe göre büyük oranda farklılaşmaktadır. Bu görüş, Kürt-Zaza Hanefi-Şafiiler arasında %30 düzeyinde bir destek görürken, bu oran Kürt-Zaza Alevilerde %75 düzeyine yükselmektedir.

Bulgular, TSK’daki general terfi ve atamalarına siyasi iradenin müdahil olması konusunu Türk

ve Kürt-Zaza Alevilerin desteklemediğini ve bu konuya şüphe ile baktığını göstermektedir.


Mezhep Generallerin tamamı

sivil iradenin yetkisinde olmalıdır



Generallerin tamamı TSK’nın yetkisinde

olmalıdır

Türk


Alevi 7,0 20,9 72,1


Alevi 18,2 6,1 75,8

79


TSK’daki terfi ve atamalara dönük görüşler oy verilen siyasi partiye göre analiz edildiğinde:

“General terfi ve atamalarının tamamı TSK’nın yetkisinde olmalıdır” seçeneği Türkler arasında %68,3 ile en yüksek oranda CHP’ye oy verenlerde ve %33,3 ile en düşük oranda AKP’ye oy verenlerde destek bulmuştur. Bu görüşe BDP’ye oy veren Türklerin destek oranının %61,5 olması ise çelişki olarak görülmekle birlikte, bu kitlenin çok büyük kısmının Marksist ve aşırı sol gruplardan oluşması bulguyu daha anlaşılabilir hale getirmektedir. Bu durum mevcut hükümete tepki temelinde bir sonuç olarak da yorumlanabilir.

“General terfi ve atamalarının tamamı TSK’nın yetkisinde olmalıdır” seçeneği Kürt-Zazalar arasında %69,2 ile en yüksek oranda yine CHP’ye oy verenlerde ve %28,6 ile en düşük oranda BDP’ye oy verenlerde destek bulmuştur.



parti

Generallerin tamamı sivil iradenin




Generallerin tamamı TSK’nın yetkisinde

olmalıdır

Türk

AKP 41,2 25,5 33,3

CHP 12,0 19,7 68,3

MHP 26,0 21,7 52,3

BDP 23,1 15,4 61,5

Kürt-Zaza AKP 46,7 19,0 34,3

CHP 15,4 15,4 69,2

MHP 29,4 35,3 35,3

BDP 56,3 15,1 28,6

80


Bulgulara kişilerin kendilerini tanımladıkları kavramlar bağlamında bakıldığında; “General

terfi ve atamalarının tamamı TSK’nın yetkisinde olmalıdır” görüşüne destek hem Türkler hem

de Kürt-Zazalar içinde kendisini sol eğilimli kavramlarla ve ulusalcı olarak tanımlayanlar

arasında dindar ve sağ eğilimli tanımlayanlara göre daha yüksektir.


Generallerin tamamı sivil

iradenin yetkisinde olmalıdır



Generallerin tamamı TSK’nın



Kürt - Zaza 52,4 16,7 31,0


Kürt - Zaza 37,1 20,0 42,9


Kürt - Zaza 32,1 13,8 54,1


Kürt - Zaza 56,5 12,0 31,5


Türk 10,2 15,3 74,6

Kürt - Zaza 29,0 3,2 67,7


81


9. DİYANET, DİNİ SİMGELER VE KAMUSAL ALAN

9.1 Diyanet İşleri Başkanlığına Bakış

Bu soru ile Diyanet İşleri Başkanlığının yapısı ile ilgili üç farklı alternatif aynı soru içinde şıklı


İnsanların %49,5’i Diyanet İşleri Başkanlığının mevcut statüsü ile korunması, %38,6’sı tüm inanç gruplarını kapsaması, %11,9’u ise kaldırılması gerektiğini ifade etmektedir.

Türklerde %55,2 ile Diyanet İşleri Başkanlığının mevcut statüsü ile korunması görüşü daha fazla öne çıkarken, Kürt-Zazalarda %49,6 ile başkanlığın tüm inanç gruplarını kapsaması gerektiği görüşü daha fazla öne çıkmaktadır.

Sonuç olarak, Diyanet İşleri Başkanlığının halkın yarısı tarafından aynen korunması

arzulanmaktadır. Bu kurumda, diğer inanç gruplarına yer verilmesi görüşüne belli oranda

destek varken, kaldırılması ile ilgili görüş fazla kabul görmemiştir.

Diyanet İşleri Başkanlığı : (%)

Mevcut statüsü ile korunmalıdır

Tüm inanç gruplarını kapsamalıdır Kaldırılmalıdır

Türk 55,2 36,0 8,8

Kürt-Zaza 31,7 49,4 18,9


82


Bulgular mezhepsel temelde analiz edildiğinde:

Diyanet İşleri Başkanlığının mevcut statüsü ile korunması görüşü Türkiye genelinde %49,5 iken bu oran Türk Alevilerde %17 ve Kürt-Zaza Alevilerde %1 düzeyine düşmektedir.

Diyanet İşleri Başkanlığının kaldırılması görüşü Türkiye genelinde %11,9 oranında destek bulurken bu destek oranı Türk Alevilerde %41, Kürt-Zaza Alevilerde ise %70 düzeyine çıkmaktadır.

Başka bir açıdan bakıldığında Hanefi Türklerle Alevi Kürtler arasında tam bir zıtlık

görünmektedir. Özellikle Kürt-Zaza Alevilerin üçte ikisinden fazlası bu kurumun kaldırılmasını

isterken, Kürt ve Türk Hanefiler bu kurumun kaldırılmaması veya yeniden yapılandırılması

yönünde fikir birliği içindedir. Bu konuda hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında Alevi ve

Sünniler bir birinden çok farlı düşünmektedir.

Diyanet İşleri Başkanlığı (%) :

Mezhep Mevcut statüsü ile korunmalıdır


Türk


Alevi 17,3 41,4 41,4


Alevi 1,2 28,8 70,0

83


Bulgular oy verilen siyasi partiye göre analiz edildiğinde:

Türkler arasında AKP ve MHP’ye oy verenlerde Diyanet İşleri Başkanlığının mevcut statüsü ile korunması görüşü daha ağırlıklı iken (%61,4-%58,6), CHP’ye oy verenlerde başkanlığın tüm inanç gruplarını kapsayacak şekilde yeniden yapılandırılması (%41,6) ve BDP’ye oy verenlerde Diyanet İşleri Başkanlığının kaldırılması görüşü daha fazla destek bulmaktadır.

Kürt-Zazalar arasında ise, AKP ve MHP’ye oy verenlerde Diyanet İşleri Başkanlığının mevcut statüsü ile korunması ve tüm inanç gruplarını kapsayacak şekilde yeniden yapılandırılması görüşleri daha fazla öne çıkarken, BDP’ye ve CHP’ye oy verenlerde Diyanet İşleri Başkanlığının kaldırılması görüşü daha fazla destek bulmaktadır.





Türk

AKP 61,4 34,3 4,2

CHP 38,8 41,6 19,6

MHP 58,6 35,3 6,0

BDP 16,3 26,5 57,1


CHP 18,4 34,9 46,7

MHP 38,7 45,2 16,1

BDP 14,5 54,6 30,9

84


Bulgular öğrenim durumuna göre analiz edildiğinde: hem Türkler hem de Kürt-Zazalar

arasında Üniversite mezunlarının Diyanet İşleri Başkanlığının mevcut statüsü konusunda

daha olumsuz fikirlere sahip olduğu görülmektedir.


Öğrenim durumu Mevcut statüsü ile korunmalıdır

Tüm inanç gruplarını

kapsamalıdır Kaldırılmalıdır

Türk


58,6 34,9 6,5




43,8 47,4 8,7

Lise mezunu 31,1 50,3 18,6


85


Bulgular kişilerin kendisini tanımladığı kavramlara göre analiz edildiğinde:

Dindar ve sağ eğilimli olduğunu söyleyenlerde Diyanet İşleri Başkanlığının mevcut statüsü ile korunması görüşü daha ağırlıklıdır.

Kendisini sol eğilimli veya sosyal demokrat olarak tanımlayanlarda başkanlığın tüm inanç gruplarını kapsayacak şekilde yeniden yapılandırılması görüşü, kendisini Marksist/Komünist/Sosyalist olarak tanımlayanlarda ise Diyanet İşleri Başkanlığının kaldırılması görüşü daha fazla destek bulmaktadır.



Tüm inanç gruplarını

kapsamalıdır Kaldırılmalıdır


Kürt - Zaza 45,7 52,4 2,0


Kürt - Zaza 54,3 41,7 4,0


Kürt - Zaza 17,1 52,8 30,1


Kürt - Zaza 15,4 56,8 27,8


Türk 27,7 21,8 50,4

Kürt - Zaza 2,4 29,8 67,9


86


9.2 Zorunlu Din Dersleri ve Cem Evlerinin Statüsü

Bu iki farklı soruda, zorunlu din derslerinin kaldırılması ve cem evlerinin ibadethane olarak

kabul edilmesi konuları sorgulanmıştır. Her iki görüşe katılım oranı analizlerde 100’lü ölçekte

verilmiştir. Bulgular etnik ve mezhepsel temelde analiz edildiğinde:

“Zorunlu din dersleri kaldırılmalıdır” görüşüne katılım oranı Türkiye genelinde %38,3’tür. Bu oran, Türkler arasında %36, Kürt-Zazalarda %48,4’dür. Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında bu görüşü destekleme oranları Alevilerde (%75,9-%95,8) Hanefi-Şafiilerden (%34,6-%40,3) daha yüksektir.

“Cem evleri ibadethane olarak kabul edilmelidir” görüşünü destekleme oranı Türkiye genelinde %47,5’dir. Bu oran, Türkler arasında %44,6 iken Kürt-Zazalarda %60,6’dır. Aynı görüşü destekleme oranları hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında Alevilerde (%89,7-%98,5) Hanefi-Şafiilerden (%43-%54) daha yüksektir.

Bulgular, halkın %60’dan fazlasının zorunlu din derslerinin kaldırılmasına karşı olduğunu

göstermektedir. Bu durum din eğitimi hususunda toplumun (Hanefi-Şafiilerin) daha fazla

muhafazakar eğilimler sergilediğini göstermektedir. Ama aynı toplumun yarısına yakınının

Cem Evlerinin ibadet yeri olarak kabulüne sıcak bakması da toplumdaki hoşgörüyü

göstermesi açısından olumlu bir durumdur.

Zorunlu din dersleri

kaldırılmalıdır. (%)

Cem Evleri ibadethane olarak kabul edilmelidir.

(%)

Türk 36,0 44,6



38,3 47,5

Mezhep




(%)

Türk

Hanefi-Şafii 34,6 43,0

Alevi 75,9 89,7

Kürt-Zaza Hanefi-Şafii 40,3 54,0

Alevi 95,8 98,5

87


İki sorunun bulgularına 2011 seçimlerinde oy verilen siyasi parti ayrımında bakıldığında:

“Zorunlu din dersleri kaldırılmalıdır” görüşü, hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında CHP ve BDP’ye oy verdiğini söyleyenlerde AKP ve MHP’ye oy verdiğini söyleyenlere göre çok daha yüksek oranda destek bulmaktadır.

“Cem evleri ibadethane olarak kabul edilmelidir” görüşü de hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında CHP ve BDP’ye oy verdiğini söyleyenlerde AKP ve MHP’ye oy verdiğini söyleyenlere göre çok daha yüksek oranda destek bulmaktadır.




Cem Evleri ibadethane

olarak kabul edilmelidir. (%)

Türk

AKP 30,9 39,4

CHP 46,0 53,9

MHP 33,8 42,1

BDP 68,2 76,0

Kürt-Zaza

AKP 32,0 45,9

CHP 71,0 78,9

MHP 47,7 52,3

BDP 64,9 74,4

88


“Zorunlu din dersleri kaldırılmalıdır” görüşü, hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında sol

eğilimli olanlarda sağ eğilimli olanlar ve kendilerini dindar tanımlayanlardan daha fazla

destek görmektedir.

Zorunlu din dersleri kaldırılmalıdır.




Sosyal demokratım 45,9 Sosyal demokratım 64,1



Dindarım 26,0

89


“Cem evleri ibadethane olarak kabul edilmelidir” görüşü de hem Türkler hem de Kürt-Zazalar

arasında sol eğilimli olanlarda sağ eğilimli olanlar ve kendilerini dindar tanımlayanlardan

daha fazla destek görmektedir.

Kürt kökenli sol eğilimli tüm gruplar zorunlu din derslerine ne kadar muhalefet etmiş ise,

cemevlerinin ibadet yeri olarak kabul edilmesine de o çoğunlukta taraftar olmuştur.





Sosyal demokratım 52,2 Sosyal demokratım 72,9


Sağ eğilimliyim 37,2 Dindarım 41,4

Dindarım 36,8

90


9.3 Başörtüsü ve Okul

Bu soru ile başörtüsü ve dini simgelerin öğrenim sürecinde serbest olması durumu dört şıklı


“Başörtüsü tüm öğrenciler için yasak olmalıdır” görüşü Türkiye geneli için %17 düzeyinde destek bulurken bu destek oranı Kürtlerde %10 düzeyine gerilemektedir.

Bu bulgudan hareketle, başörtüsünün en azından üniversite düzeyinde serbest olması gerektiği görüşü toplamda %82 düzeyinde destek bulmaktadır.

Bulgular, halkın başörtüsünün okullarda tamamen yasaklanmasına büyük çoğunlukla karşı

olduğunu göstermektedir. Geleneksel yapının yoğun olduğu Kürtler arasında ise yasak ezici

bir çoğunlukla reddedilmektedir.

Başörtüsü ve dini simgeler hangi öğrenim düzeyinde serbest olmalıdır? (%)

İlköğretim

ve üzeri Lise ve üzeri Üniversite Tüm öğrenciler için

yasak olmalıdır

Türk 25,7 22,9 33,5 17,9

Kürt-Zaza 33,9 22,4 33,4 10,3

Türkiye Ortalaması 26,8 22,1 33,4 17,7

91


Başörtüsü ve dini simgelerin öğrenim sürecinde serbest olması durumu mezhepsel temelde

analiz edildiğinde:

“Başörtüsü tüm öğrenciler için yasak olmalıdır” görüşü Türkiye geneli için %17 düzeyinde destek bulurken bu görüşe destek oranı Türk Alevilerde %58’e, Kürt-Zaza Alevilerde %36 düzeyine çıkmaktadır.

Başörtüsünün en azından lise öğrenimi düzeyinde (ilköğretim ve lise toplamı) serbest olması gerektiği görüşü, Hanefi-Şafiilerde toplamda %50 ve 65 düzeyinde destek bulurken bu oran Alevilerde %10’lar düzeyine gerilemektedir.

Burada hem Kürt-Zazalar hem de Türkler arasında Alevilerin başörtüsünün okullarda

kullanımı konusundaki artan muhalefetini görmekteyiz. Bulgular, Kürt-Zaza Alevilerin

başörtüsüne toleransının Türk Alevilerden daha yüksek olduğunu da göstermektedir.


Mezhep İlköğretim ve üzeri Lise ve üzeri Üniversite

Tüm öğrenciler için yasak olmalıdır

Türk

Hanefi-Şafii 26,4 23,4 33,6 16,6

Alevi 5,6 8,0 28,4 58,0

Kürt-Zaza Hanefi-Şafii 39,1 25,7 29,4 5,8

Alevi 3,6 3,6 56,2 36,7



İlköğretim ve üzeri Lise ve üzeri Üniversite


Türk

AKP 33,6 28,7 30,7 7,0

CHP 10,0 12,9 33,1 43,9

MHP 24,2 24,1 35,1 16,6

BDP 22,4 12,2 53,1 12,2

Kürt-Zaza AKP 44,3 27,1 25,3 3,3

CHP 9,2 9,2 45,4 36,2

MHP 29,0 16,1 29,0 25,8

BDP 28,1 21,8 40,8 9,3

92


Başörtüsü ve dini simgeler oy verilen siyasi partiye göre analiz edildiğinde; hem Kürt-Zazalar

hem de Türkler arasında başörtüsü konusundaki serbestliğe en büyük destek AKP’ye oy

verenler arasından gelirken en az destek ise CHP’ye oy verenlerden gelmektedir.

Başörtüsü ve dini simgeler öğrenim durumuna göre analiz edildiğinde;

Başörtüsünün ilköğretim okulları ve üzerinde serbest olması görüşüne destek öğrenim düzeyi yükseldikçe düşmektedir.

Başörtüsünün tüm okullarda yasak olması alternatifine destek üniversite mezunlarında diğer öğrenim düzeylerine göre daha yüksektir.

Başörtüsünün üniversitede serbest olması görüşüne destek öğrenim düzeyi yükseldikçe artmaktadır.

Özellikle eğitim düzeyi düşük Kürtler başörtüsü konusunda çok daha muhafazakar bir eğilim sergilemektedir.


Öğrenim durumu



Türk


32,3 26,4 27,2 14,1

Lise mezunu 27,4 24,0 32,6 15,9

Üniversite mezunu 19,9 19,3 37,8 23,0


41,8 22,4 28,9 7,0

Lise mezunu 35,0 23,7 33,1 8,2

Üniversite mezunu 25,2 21,3 38,3 15,2

93


Başörtüsü ve dini simgelerin okullarda serbest bırakılması kişilerin kendisini tanımladığı

kavramlara göre analiz edildiğinde;

Dindar ve/veya sağ eğilimli olduğunu söyleyenlerde; başörtüsünün serbest bırakılması görüşü, serbestinin hangi düzeyden başlayacağı konusunda farklılaşma olmakla birlikte, %90’ların üzerinde çok büyük bir destek bulmaktadır.

Sol eğilimli kavramlarla kendisini tanımlayanlarda ise, başörtüsün üniversitede serbest olması ve tüm okullarda yasak olması yönündeki iki farklı görüş daha ağırlıklı olarak destek bulmaktadır.

Başörtüsünün okullarda serbest bırakılması yönündeki talep ve bu konudaki hassasiyet, kişilerin kendisini tanımladığı kavramlardan bağımsız olarak Kürt-Zazalarda Türklere göre daha yüksektir.

Başörtüsünün en azından üniversitelerde serbest olması görüşü kendisini sol eğilimli kavramlarla tanımlayanlarda dahi, Türkler arasında %60 ve üzerinde, Kürt-Zazalarda ise %75 ve üzerinde destek bulmaktadır.


Tüm öğrenciler için yasak olmalı


Dindarım Türk 43,0 31,4 23,8 1,8

Kürt - Zaza 57,5 23,7 18,4 0,3

Sağ eğilimliyim Türk 33,2 29,1 29,1 8,6

Kürt - Zaza 39,1 37,1 20,5 3,3

Sol eğilimliyim Türk 12,1 14,3 31,7 42,0

Kürt - Zaza 20,1 22,3 42,7 15,0

Sosyal demokratım Türk 12,0 16,1 34,0 37,9

Kürt - Zaza 24,4 18,4 42,3 15,0


Türk 9,2 10,1 42,9 37,8

Kürt - Zaza 12,0 10,8 50,6 26,5

Ulusalcıyım Türk 19,0 18,1 34,9 28,0

94


“Başörtüsü ve dini simgeler tüm öğrenciler için yasak olmalıdır” görüşünde olan kişilerin

kendilerini tanımladıkları kavramlara göre farklılaşması aşağıda grafik olarak verilmiştir.

95


9.4 Başörtüsü ve Kamusal Alan

Bu soru ile başörtüsü ve dini simgelerin hizmet esnasında serbest olması durumu üç şıklı


“Başörtüsü ve dini simgelerin tüm kamu görevlileri için serbest olması” görüşü Türkiye genelinde %60,1 oranında destek görmektedir. Bu destek oranı Türklerde %59, Kürt-Zazalarda %70,1’dir.

“Başörtüsü ve dini simgelerin bazı kamu görevlileri hariç diğerleri için serbest olması” görüşü %17 düzeyinde, “tüm kamu görevlileri için yasak olması” görüşü %21 düzeyinde destek görmektedir.

Başörtüsünün okullarda serbest bırakılması sorusunda olduğu gibi, bu soruda da toplumun

çoğunluğunun başörtüsü yasağına, karşı ve tepkili olduğu görülmektedir.

Başörtüsü ve dini simgeler hizmet esnasında : (%)

Tüm kamu görevlileri için

serbest olmalıdır

Bazı kamu görevlileri hariç

serbest olmalıdır

Tüm kamu görevlileri için yasak olmalıdır

Türk 59,0 18,4 22,6

Kürt-Zaza 70,1 15,4 14,5


96


Başörtüsü ve dini simgelerin hizmet esnasında serbest olması konusundaki bulgular

mezhepsel temelde analiz edildiğinde:

“Başörtüsü ve dini simgelerin tüm kamu görevlileri için serbest olması” görüşü Türkiye genelinde %60 düzeyinde destek görürken. Bu destek oranı Türk Alevi ve Kürt-Zaza Alevilerde %17-19 düzeyine düşmektedir.

“Başörtüsü ve dini simgelerin tüm kamu görevlileri için yasak olması” görüşü Türkiye genelinde %21 düzeyinde destek görürken bu oran Türk Alevi ve Kürt-Zaza Alevilerde %59-63 düzeyine çıkmaktadır.

Bulgular, başörtüsünün bir Sünni geleneği gibi algılandığını, Alevi Türklerin ve Alevi Kürtlerin

ekserisinin başörtüsünün okullarda ve kamusal alanlarda kullanımına muhalefet ettiğini

göstermektedir.

Başörtüsü ve dini simgeler hizmet esnasında: (%)

Mezhep Tüm kamu

görevlileri için serbest olmalıdır

Bazı kamu görevlileri hariç serbest olmalıdır


Türk


Alevi 17,3 19,8 63,0


Alevi 19,4 21,8 58,8

97


Başörtüsü ve dini simgelerin hizmet esnasında serbest olması konusundaki bulgular oy

verilen siyasi partilere göre analiz edildiğinde:

“Başörtüsü ve dini simgelerin tüm kamu görevlileri için serbest olması” görüşü hem Türkler hem de Kürt-Zazalarda AKP’ye oy verenler arasında en yüksek desteği bulurken en az desteği CHP’ye oy verenler arasında bulmaktadır.

“Başörtüsü ve dini simgelerin tüm kamu görevlileri için yasak olması” görüşü ise yukarıdaki bulguların tam tersi olarak, AKP’ye oy verenler arasında en düşük desteği bulurken en yüksek desteği (%48-51) CHP’ye oy verenler arasında bulmaktadır.

Diğer üç partiden farklı olarak, CHP seçmeninin yaklaşık yarısının başörtüsünün kamusal

alanda kullanımına tamamen karşı olduğu görülmektedir.




serbest olmalıdır


serbest olmalıdır


Türk

AKP 73,3 16,6 10,2

CHP 27,7 21,2 51,1

MHP 59,5 18,7 21,8

BDP 51,0 16,3 32,7


CHP 26,1 26,1 47,7

MHP 41,9 45,2 12,9

BDP 70,8 11,1 18,0

98


Başörtüsü ve dini simgelerin hizmet esnasında serbest olması konusundaki bulgular öğrenim

durumuna göre analiz edilmiştir.

“Başörtüsü ve dini simgeler tüm kamu görevlileri için serbest olmalı” görüşüne destek öğrenim durumu yükseldikçe düşmektedir.

“Başörtüsü ve dini simgeler tüm kamu görevlileri için yasak olmalı” görüşüne destek öğrenim durumu yükseldikçe yükselmektedir.


Öğrenim durumu Tüm kamu

görevlileri için serbest olmalıdır


serbest olmalıdır


Türk


72,2 14,9 12,8

Lise mezunu 60,9 17,9 21,2



73,3 16,2 10,5

Lise mezunu 71,9 15,9 12,2


99


Başörtüsü ve dini simgelerin hizmet esnasında serbest olması konusundaki bulgular kişilerin

kendisini tanımladığı kavramlara göre analiz edildiğinde;

“Başörtüsü ve dini simgelerin tüm kamu görevlileri için serbest olması” görüşü dindar ve/veya sağ eğilimli olduğunu söyleyenlerde sol eğilimli kavramlarla kendisini tanımlayanlara göre çok daha fazla destek bulmaktadır.

“Başörtüsü ve dini simgelerin tüm kamu görevlileri için yasak olması” görüşü ise yukarıdaki bulgunun tam tersi olarak, sol eğilimli kavramlarla kendisini tanımlayanlarda, sağ eğilimli ve/veya dindar olarak kendisini tanımlayanlara göre çok daha fazla destek bulmaktadır.



serbest olmalıdır


serbest olmalıdır



Kürt - Zaza 89,6 10,1 0,3


Kürt - Zaza 73,0 21,7 5,3


Kürt - Zaza 58,7 17,5 23,8


Kürt - Zaza 67,8 12,4 19,7


Türk 35,3 14,3 50,4

Kürt - Zaza 50,0 11,9 38,1


100


10. CUMHURBAŞKANININ YETKİLERİ

Sadece üniversite mezunlarına yöneltilen bu soru ile Cumhurbaşkanının yetkileri aynı soru

içinde üç şıklı olarak sorgulanmıştır. Bulgular etnik temelde analiz edildiğinde:

İnsanların %52,5’i Cumhurbaşkanının mevcut yetkilerinin korunması gerektiğini düşünmektedir.

%24,5’lik bir kesim Cumhurbaşkanının mevcut yetkilerinin azaltılması gerektiği yönünde görüş beyan ederken %23’lük bir kesim mevcut yetkilerinin artırılması gerektiğini vurgulamıştır.

Cumhurbaşkanının: (%)

Mevcut yetkileri

artırılmalıdır Mevcut yetkileri

korunmalıdır Mevcut yetkileri

azaltılmalıdır

Türk 24,8 54,5 20,7

Kürt-Zaza 19,0 43,3 37,7



101


Cumhurbaşkanının yetkileri konusundaki görüşler oy verilen siyasi partilere göre analiz

edildiğinde; AKP-CHP ve MHP’ye oy verenler arasında “Cumhurbaşkanının mevcut

yetkilerinin korunması” görüşü daha ağırlıklı iken BDP’ye oy verenlerde “Cumhurbaşkanının

mevcut yetkilerinin azaltılması” görüşü daha fazla öne çıkmaktadır.

Cumhurbaşkanının: (%)


Mevcut yetkileri artırılmalıdır

Mevcut yetkileri korunmalıdır

Mevcut yetkileri azaltılmalıdır

Türk

AKP 33,2 53,9 12,8

CHP 14,4 56,1 29,5

MHP 20,5 57,8 21,7

BDP 11,1 18,5 70,4

Kürt-Zaza AKP 33,3 47,2 19,4

CHP 12,5 45,3 42,2

BDP 7,6 38,2 54,2

102


11. KAMU GÖREVLİLERİ İLE İLGİLİ KOVUŞTURMALAR VE

MİLLETVEKİLİ DOKUNULMAZLIĞI

Yukarıda verilen ve sadece üniversite mezunlarına uygulanan iki farklı soru ile kamu

görevlileri hakkındaki kovuşturmaların izne tabi olması ve milletvekili dokunulmazlığı

sorgulanmıştır. Her iki soruda da ifade edilen görüşlere katılım oranları analizlerde 100’lü

ölçekte verilmiştir. Bulgular etnik temelde analiz edildiğinde:

“Kamu görevlileri ile ilgili kovuşturmalar izne tabi olmalıdır” görüşüne katılım oranı %57,6’dır. Bu oran etnik temelde farklılaşmamaktadır.

“Milletvekili dokunulmazlığı kürsü dokunulmazlığı ile sınırlı olmalıdır” görüşüne katılım oranı %68’dir. Bu oran Türkler arasında %66,7 iken Kürt-Zazalarda %74,9’dur.

Kamu görevlileri hakkındaki kovuşturmaların izne tabi olması ve milletvekili dokunulmazlığı

konusundaki görüşler oy verilen siyasi partilere göre analiz edildiğinde; her iki sorudaki

görüşlerin hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında çok fazla farklılaşmadığı (BDP’ye oy

veren Kürt-Zazalar hariç) görülmektedir.

Kamu görevlileri ile ilgili kovuşturmalar izne tabi

olmalıdır.

(%)

Milletvekili dokunulmazlığı

kürsü dokunulmazlığı ile sınırlı olmalıdır.

(%)

Türk 57,6 66,7


Türkiye Ortalaması 57,6 68,0



Kamu görevlileri ile ilgili kovuşturmalar izne tabi

olmalıdır. (%)

Milletvekili dokunulmazlığı

kürsü dokunulmazlığı ile sınırlı olmalıdır.

(%)

Türk AKP 59,1 67,2

CHP 58,1 64,9

MHP 57,9 66,3

BDP 43,8 68,0

Kürt-Zaza

AKP 58,8 69,5

CHP 58,7 74,2

BDP 55,7 83,7

103


“Kamu görevlileri hakkındaki kovuşturmalar izne tabi olmalıdır” görüşünün kişilerin kendisini

tanımladığı kavramlara göre farklılaşması yukarıdaki tabloda verilmiştir. Bu görüşe katılım

oranının kişilerin kendisini tanımladığı kavramlara göre çok fazla farklılaşmadığı

görülmektedir.

Kamu görevlileri ile ilgili kovuşturmalar izne tabi olmalıdır.


Ulusalcıyım 63,9 Sol eğilimliyim 61,4

Sosyal demokratım 61,9 Marksist / Komünist / Sosyalistim 57,1


Sağ eğilimliyim 58,5 Sosyal demokratım 55,2

Sol eğilimliyim 58,4 Sağ eğilimliyim 53,7


104


“Milletvekili dokunulmazlığı kürsü dokunulmazlığı ile sınırlı olmalıdır” görüşüne katılım

oranları kişilerin kendisini tanımladığı kavramlara göre yukarıdaki tabloda verilmiştir.

Milletvekili dokunulmazlığı kürsü dokunulmazlığı ile sınırlı olmalıdır.


Dindarım 68,2 Sol eğilimliyim 81,8


Sağ eğilimliyim 66,0 Marksist / Komünist / Sosyalistim 75,9

Marksist / Komünist / Sosyalistim 63,8 Dindarım 72,6



105


12. REFERANDUM UYGULAMALARI

Bu soruda “Referandum uygulamalarına daha sık işlerlik kazandırılmalıdır” ifadesi

sorgulanmıştır. Bu soruya katılım oranları analizlerde 100’lü ölçekte verilmiştir. Bulgular etnik

temelde analiz edildiğinde; bu görüşe katılım oranı %64,7 iken bu oran Türklerde %63,2,

Kürt-Zazalarda %71,4’dür.

İnsanların fikirlerinin sorulması anlamına gelen referandum uygulaması, çoğunluk olarak

önemsemekte ve desteklenmektedir. Bu hususta Kürtler Türklerden bir adım daha ileride,

referandum uygulamasına daha istekli görünmektedirler.

“Referandum uygulamalarına daha sık işlerlik kazandırılmalıdır” sorusuna katılım oranları oy

verilen siyasi partiye göre yukarıda verilmiştir. Referandum uygulamasına bakış kişilerin oy

verdiği partiye göre farklılaşmamaktadır.

Referandum uygulamalarına daha

sık işlerlik kazandırılmalıdır. (%)

Türk 63,2

Kürt-Zaza 71,4



Referandum uygulamalarına daha sık işlerlik kazandırılmalıdır.

(%)

Türk AKP 64,2

CHP 61,1

MHP 62,0

BDP 59,2

Kürt-Zaza AKP 66,0

CHP 67,6

MHP 60,2

BDP 79,4

106


13. SEÇİM BARAJI VE PARTİ İÇİ DEMOKRASİ

13.1 Seçim Barajı İçin Beklentiler

Bu soruda, Türkiye geneli için seçim barajının ne olması gerektiği aynı soru içinde üç şıklı

olarak sorgulanmış ve cevaplar 100’lü ölçekte analiz edilmiştir. Bulgular etnik temelde analiz

edildiğinde:

Türkiye genelinde insanların yaklaşık yarısı %10’luk seçim barajının korunması gerektiğini düşünürken, diğer yarısı barajın düşürülmesi veya kaldırılması yönünde görüş bildirmiştir.

Türkler arasında %10’luk seçim barajının korunması gerektiğini düşünenlerin oranı %55,5 iken bu oran Kürt-Zazalarda %30,5’e gerilemektedir. Bu noktada, Kürt-Zazalar arasında seçim barajının düşürülmesi veya kaldırılması görüşünü savunanların %70 düzeyinde olduğunu da vurgulamak gerekmektedir.

Türkiye geneli için seçim barajı ne olmalıdır? (%)

%10 olarak kalmalıdır

Baraj düşürülmelidir

Baraj tamamen kaldırılmalıdır

Türk 55,5 36,1 8,4

Kürt-Zaza 30,5 48,3 21,2


107


Bu analizde, “seçim barajı düşürülmelidir” diyenlerin seçim barajı tercihleri incelenmiştir.

Bulgular etnik temelde analiz edildiğinde; Türkiye genelinde seçim barajının düşürülmesi

gerektiğine inananların yaklaşık yarısı (%54) seçim barajının yüzde 5’e düşürülmesi

gerektiğini ifade etmektedir. Kürt-Zazalar arasında bu oran %61 düzeyindedir.

Türkiye geneli için seçim barajı kaça düşürülmelidir? (%)

% 3'e

Düşürülmeli % 5'e


Düşürülmeli

Türk 15,3 52,3 32,4

Kürt-Zaza 22,1 60,8 17,1


108


“Türkiye geneli için seçim barajı ne olmalıdır” sorusuna ait bulgular mezhep temelinde analiz

edildiğinde:

Türk Alevilerde seçim barajının düşürülmesi veya kaldırılması yönünde görüş bildirenlerin toplam oranı %75 düzeyindeyken aynı oran Kürt-Zaza Alevilerde %97’dir.

Bu anlamda hem Türkler hem de Kürt-Zazalarda Hanefi-Şafiilerle Aleviler arasında çok büyük bir kırılmanın olduğu söylenebilir.

Bir önceki soruda “seçim barajı düşürülmelidir” diyenlerin öngördüğü seçim barajı “Seçim

barajı kaça düşürülmelidir” sorusu ile farklı bir analize tabi tutulmuştur. Tüm etnik ve

mezhep gruplarında insanların büyük kısmı %5’lik seçim barajını daha uygun görmektedir.


Mezhep %10 olarak kalmalıdır



Türk


Alevi 25,5 46,6 28,0


Alevi 3,0 42,6 54,4


Mezhep % 3'e



Düşürülmeli

Türk


Alevi 20,0 64,0 16,0


Alevi 34,7 55,6 9,7

109


“Türkiye geneli için seçim barajı ne olmalıdır” sorusuna ait bulgular oy verilen siyasi partiye

göre analiz edildiğinde:

Hem Türklerde hem de Kürt-Zazalarda seçim barajının %10 olarak kalması görüşüne en yüksek düzeyde katılım AKP ve müteakiben MHP’ye oy verenler arasındadır.

Hem Türklerde hem de Kürt-Zazalarda CHP ve BDP’ye oy verenlerde seçim barajının düşürülmesi daha fazla öne çıkan ve desteklenen görüş durumundadır.

“Seçim barajı kaça düşürülmelidir” sorusuna ait cevaplar analiz edildiğinde, dört büyük

partiye oy veren seçmenlerin büyük kısmı %5’lik seçim barajını daha uygun görmektedir.






Türk

AKP 68,5 26,9 4,5

CHP 31,9 51,5 16,6

MHP 53,0 41,2 5,8

BDP 32,7 28,6 38,8


CHP 16,6 52,3 31,1

MHP 40,6 56,3 3,1

BDP 0 62,0 38,0



% 3'e Düşürülmeli



Türk

AKP 11,9 48,5 39,7

CHP 17,4 56,5 26,1

MHP 12,1 51,4 36,4

BDP 21,4 50,0 28,6

Kürt-Zaza AKP 12,7 59,0 28,3

CHP 26,6 59,5 13,9

MHP 22,2 66,7 11,1

BDP 29,4 60,5 10,1

110


“Türkiye geneli için seçim barajı ne olmalıdır” sorusuna ait bulgular öğrenim durumuna göre


Hem Türklerde hem de Kürt-Zazalarda öğrenim durumu yükseldikçe “seçim barajı %10 olarak kalmalı” görüşüne katılım oranı düşmektedir.

Yukarıdaki bulgunun tam tersi olarak, hem Türklerde hem de Kürt-Zazalarda öğrenim durumu yükseldikçe “seçim barajı düşürülmeli” görüşüne katılım oranı da yükselmektedir.


Öğrenim durumu %10 olarak kalmalıdır



Türk


61,4 31,5 7,1




45,7 39,2 15,1

Lise mezunu 29,1 50,0 20,9



Öğrenim durumu % 3'e



Düşürülmeli

Türk


16,5 55,9 27,6

Lise mezunu 15,1 56,4 28,5



17,1 66,4 16,4

Lise mezunu 21,3 62,5 16,3


111


Bulgulara kişilerin kendilerini tanımladıkları kavramlar bağlamında bakıldığında; dindar, sağ

eğilimli veya ulusalcı olanlarda “seçim barajı %10 olarak kalmalıdır” görüşü daha baskın

olarak öne çıkarken, kendisini sol eğilimli kavramlarla tanımlayanlarda “seçim barajı

düşürülmelidir” görüşü daha çok destek bulmaktadır.






Kürt - Zaza 46,0 46,2 7,8


Kürt - Zaza 62,0 30,7 7,3


Kürt - Zaza 6,9 60,5 32,6


Kürt - Zaza 15,7 58,1 26,2


Türk 22,9 39,0 38,1

Kürt - Zaza 2,4 52,4 45,1


112


13.2 Anayasada Parti İçi Demokrasiyi Mümkün Kılacak Hüküm İhtiyacı

“Anayasada parti içi demokrasiyi mümkün kılacak hükümler yer almalıdır” görüşüne katılım

durumu 100’lü ölçekte ifade edilmiştir. Bulgular etnik ve mezhepsel temelde analiz

edildiğinde; Türkiye genelinde bu görüşü destekleme oranı %67,3 iken bu oran Türkler

arasında %66,1, Kürt-Zazalara arasında ise %72,9’dur.

“Anayasada parti içi demokrasiyi mümkün kılacak hükümler yer almalıdır” görüşüne katılım

durumu oy verilen siyasi partiye göre analiz edildiğinde ise; Türkler arasında önemli bir

farklılaşma gözlenmezken, Kürt-Zazalar arasında bu görüşe en yüksek katılım %77 ve %73 ile

BDP ve CHP’ye oy verenler arasındadır.

Anayasada parti içi

demokrasiyi mümkün kılacak hükümler yer almalıdır.

(%)

Türk 66,1

Kürt-Zaza 72,9



Anayasada parti içi demokrasiyi mümkün kılacak

hükümler yer almalıdır. (%)

Türk

AKP 66,6

CHP 64,5

MHP 67,1

BDP 60,6

Kürt-Zaza AKP 69,5

CHP 73,6

MHP 54,0

BDP 77,6

113


14. YÜKSEK YARGIYA ÜYE SEÇİMİ

Yüksek yargıya üye seçimi ile ilgili soru grubunda, yukarıda verilen her bir kişi veya kurumun

üye seçimindeki etkinliği 10’lu ölçekte ayrı birer soru olarak ve toplamda beş soru olarak

hazırlanmış ve sadece üniversite mezunlarına yöneltilmiştir. 100’lü ölçeğe dönüştürülen

bulgular etnik temelde analiz edildiğinde:

Yüksek yargıya üye seçiminde ortaya konulan beş farklı kişi ve kurumun öngörülen etkinliği %53-64 aralığında gerçekleşmiştir.

Üye seçiminde en fazla etkin olması istenen grup %64 ile yüksek yargı organları iken, göreceli olarak en az etkin olması istenen grup %53,8 ile hükümet olmuştur.

Bulgular, yüksek yargıya üye seçiminde ortaya konulan beş farklı kişi ve kurumun öngörülen etkinliğinin, Türkiye geneli ve etnik temelde çok fazla farklılaşmadığını göstermektedir.

Cumhur-başkanı

etkili olmalıdır

Meclis etkili

olmalıdır

Hükümet etkili

olmalıdır

HSYK etkili olmalıdır

Yüksek Yargı

Organları etkili

olmalıdır

Türk 57,8 59,9 55,6 61,6 67,1

Kürt-Zaza 50,4 62,2 44,8 45,0 48,9


56,5 60,3 53,8 58,8 64,0

Not: Bu beş ayrı soru sadece yüksekokul ve üniversite mezunlarına yöneltilmiştir.

114


Yüksek yargıya üye seçimine ait beş farklı sorunun bulguları mezhepsel temelde analiz

edildiğinde:

Yüksek yargıya üye seçiminde ortaya konulan beş farklı kişi ve kurumun öngörülen etkinliği Hanefi-Şafiilerde Türkiye genelinden çok fazla farklılaşmamaktadır.

Bunun yanında, hem Türk hem de Kürt-Zaza Alevilerde üye seçiminde “yüksek yargı organları” en çok etkili olması istenen, HSYK ise ikinci öncelikte etkili olması istenen kurum durumundadır.

Yüksek yargıya üye seçimine ait beş farklı sorunun bulguları oy verilen siyasi partiye göre


Sırasıyla AKP ve MHP “Cumhurbaşkanı”, “Meclis” ve “Hükümet” i yüksek yargıya üye seçiminde diğer partilere oy verenlere göre daha etkin görmek istemektedir.

Hem Türkler hem de Kürt-Zazalardan CHP’ye oy verenler, yüksek yargıya üye seçiminde “yüksek yargı organları” nı daha fazla etkin görmek istemektedir.

Mezhep

Cumhur-başkanı

etkili olmalıdır

Meclis etkili

olmalıdır

Hükümet etkili

olmalıdır

HSYK etkili

olmalıdır

Yüksek Yargı

Organları etkili

olmalıdır

Türk

Hanefi-Şafii

58,2 60,3 56,2 61,6 67,0

Alevi 39,5 44,4 36,4 59,5 73,4

Kürt-Zaza

Hanefi-Şafii

56,7 67,9 50,1 43,7 43,6

Alevi 24,7 39,6 24,8 50,1 68,8

2011 seçimlerinde oy

verilen siyasi parti

Cumhur-başkanı

etkili olmalıdır

Meclis etkili

olmalıdır

Hükümet etkili

olmalıdır

HSYK etkili

olmalıdır

Yüksek Yargı

Organları etkili

olmalıdır

Türk

AKP 68,6 69,6 66,7 61,9 64,5

CHP 44,1 47,3 41,7 64,4 74,6

MHP 59,8 61,3 56,9 56,7 62,0

BDP 31,9 44,1 31,5 51,5 61,5

Kürt-Zaza

AKP 66,6 73,0 62,2 53,8 48,2

CHP 36,3 39,0 35,1 53,7 72,0

BDP 47,0 67,5 38,8 34,4 42,1

115


Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında dindar ve/veya sağ eğilimli olanlar, yüksek yargıya

üye seçiminde Cumhurbaşkanını, kendisini sol eğilimli kavramlarla tanımlayanlara göre daha

fazla etkin görmek istemektedir. Bu değerlendirmede kişilerin makamları değil o makamı

işgal eden kişiyi ve özelliklerini düşünerek karar verdiği söylenebilir.


üye seçiminde TBMM’yi, kendisini sol eğilimli kavramlarla tanımlayanlara göre daha fazla

etkin görmek istemektedir.

Yüksek yargıya üye seçiminde Cumhurbaşkanı etkili olmalıdır.



Sağ Eğilimliyim 66,7 Sağ Eğilimliyim 65,8

Ulusalcıyım 52,3 Sosyal Demokratım 55,5




Yüksek yargıya üye seçiminde TBMM etkili olmalıdır.








116


Dindar ve/veya sağ eğilimli olanlar, yüksek yargıya üye seçiminde Hükümeti, kendisini sol

eğilimli kavramlarla tanımlayanlara göre daha fazla etkin görmek istemektedir. Bu

değerlendirmede de kişilerin mevcut iktidarı ve konjonktürü düşünerek karar verdiği

söylenebilir.

Türkler arasında dindar ve/veya sağ eğilimli olanlar, yüksek yargıya üye seçiminde HSYK’yı,

kendisini sol eğilimli kavramlarla tanımlayanlara göre daha az etkin görmek istemektedir.

Kürt-Zazalar arasında özellikle sağ eğilimli olan kişilerin tercihleri yorumlamak ise zor

görünmektedir.

Yüksek yargıya üye seçiminde Hükümet etkili olmalıdır.


Dindarım 68,8 Sağ Eğilimliyim 61,3






Yüksek yargıya üye seçiminde HSYK etkili olmalıdır.


Sol Eğilimliyim 67,6 Sağ Eğilimliyim 55,2


Ulusalcıyım 63,4 Sol Eğilimliyim 45,0

Sosyal Demokratım 63,4 Dindarım 40,0


Dindarım 57,1

117


Türkler arasında dindar ve/veya sağ eğilimli olanlar, yüksek yargıya üye seçiminde yüksek

yargı organlarını, sol eğilimli olanlara göre daha az etkin görmek istemektedir. Aynı şeyi Kürt-

Zaza dindarlar için de söylemek mümkündür.

Yüksek yargıya üye seçiminde Yüksek Yargı Organları etkili olmalıdır.



Sol Eğilimliyim 75,4 Sağ Eğilimliyim 54,2




Dindarım 60,8

118


15. YÜKSEK ÖĞRETİM KURULUNA (YÖK) BAKIŞ

Bu soru ile YÖK’ün yapısı ile ilgili üç farklı alternatif aynı soru içinde şıklı olarak

sorgulanmıştır. Bulgular etnik temelde analiz edildiğinde:

İnsanların %45,3’ü YÖK’ün kaldırılması, %32,5’i yeniden yapılandırılması, %22’si ise mevcut statüsü ile korunması gerektiğini düşünmektedir.

Kürt-Zazalarda YÖK’ün kaldırılması daha fazla destek bulurken, Türkler arasında kurumun yeniden yapılandırılması veya mevcut statüsü ile korunması daha fazla destek bulmaktadır.

Yüksek Öğretim Kurulu: (%)

Mevcut statüsü ile

korunmalıdır

Üniversiteleri daha fazla özerkleştirecek

şekilde yeniden yapılandırılmalıdır

Kaldırılmalıdır

Türk 23,9 35,0 41,1

Kürt-Zaza 17,3 23,7 59,0


119


YÖK’ün yapısına dönük soruya ait bulgular mezhepsel temelde analiz edildiğinde; hem

Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında Alevilerin YÖK’ün kaldırılmasına Hanefi-Şafiilere göre

çok daha fazla taraftar olduğu görülmektedir. Türk Alevilerde bu taraftarlık %65, Kürt-Zaza

Alevilerde ise %90 düzeyindedir.

Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında AKP ve MHP’ye oy verenlerin çoğunluğu, YÖK’ün

yeniden yapılandırılması veya mevcut statüsü ile korunması gerektiğini düşünmekle birlikte.

CHP ve BDP’ye oy verenlerin çoğunluğu YÖK’ün kaldırılmasını desteklemektedir.


Mezhep


korunmalıdır

Üniversiteleri daha fazla özerkleştirecek şekilde

yeniden yapılandırılmalıdır Kaldırılmalıdır

Türk


Alevi 8,7 26,7 64,6


Alevi 3,6 6,5 89,9



parti


korunmalıdır



Türk

AKP 27,6 38,3 34,1

CHP 18,6 27,9 53,5

MHP 22,4 38,0 39,6

BDP 16,7 10,4 72,9

Kürt-Zaza AKP 29,4 29,0 41,5

CHP 10,5 15,8 73,7

MHP 16,1 38,7 45,2

BDP 6,4 17,2 76,4

120


Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında öğrenim durumu yükseldikçe; “YÖK mevcut

statüsü ile korunmadır” görüşüne destek düşerken, “YÖK kaldırılmalıdır” görüşüne destek

yükselmektedir.


Öğrenim durumu


korunmalıdır


yeniden yapılandırılmalıdır

Kaldırılmalıdır

Türk


27,5 40,5 32,1

Lise mezunu 29,6 30,3 40,1



24,2 22,7 53,1

Lise mezunu 18,0 22,0 59,9


121


Bulgular kişilerin kendisini tanımladığı kavramlara göre analiz edildiğinde; dindar ve sağ

eğilimli olduğunu söyleyenlerde YÖK’ün mevcut statüsü ile korunması veya yeniden

yapılandırılması görüşü daha ağırlıklı iken, kendisini sol eğilimli kavramlarla tanımlayanlarda

YÖK’ün kaldırılması daha baskın bir görüş olarak ortaya çıkmaktadır.



korunmalıdır




Kürt - Zaza 25,3 30,4 44,3


Kürt - Zaza 29,6 32,9 37,5


Kürt - Zaza 11,8 13,4 74,8


Kürt - Zaza 4,7 25,9 69,4


Türk 5,2 17,4 77,4

Kürt - Zaza 2,4 6,0 91,7


122


BULGULARIN ÖZETİ

Çalışmada elde edilen bulgulardan önemli görülenler, tabloların yer aldığı ana metinden

seçilerek ve özetlenerek bu bölümde rapor ana başlıkları altında verilmiştir.

Türkiye İçin En Uygun Yönetim Sistemi (Rejimi)

Parlamenter sistem, yarı başkanlık ve başkanlık sistemi olarak, üç farklı rejim

sorgulandığında; Türkiye genelinde parlamenter sistem yaklaşık her üç kişiden ikisinin tercihi

durumundadır. Parlamenter sistem Türkler arasında Kürt ve Zazalara göre daha fazla destek

bulmaktadır. Kürt-Zaza nüfusun, Türklere göre yarı başkanlık ve başkanlık sistemini daha

fazla tercih etmesinin statükoya tepki sonucu olduğu düşünülebilir.

Parlamenter sisteme destek oranı Sünnilerden farklı olarak, Türk Alevilerde %91 ve Kürt-Zaza

Aleviler arasında %81 ile çok daha yüksek düzeye çıkmaktadır. Bu bulgular; geçmişte

travmalar yaşayan Alevi toplumunun başkanlık ve yarı başkanlık sistemlerine şüpheyle

baktığını göstermektedir.

Parlamenter sisteme destek en yüksek oranda CHP ve BDP’ye oy verenler arasındayken bu

oran AKP’ye oy verenler içinde en düşük (%60) düzeydedir. Bu bulgular tersten okunacak

olursa; başkanlık ve yarı başkanlık sistemlerine toplam destek oranı bu konuyu tartışmaya

açan AKP tabanında dahi %40’lar düzeyinde kalmaktadır. Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar

içinde kendisini sol eğilimli kavramlarla ve ulusalcı olarak tanımlayanlar arasında parlamenter

sisteme inanç ve destek oranı kendisini dindar ve sağ eğilimli tanımlayanlara göre çok daha

yüksektir.

Yönetim/rejim sistemi tercihleri konusunda genel bir değerlendirme yapılacak olursa;

Türkiye’de tüm toplum kesimlerinde parlamenter sistem üzerinde genel bir mutabakatın

olduğu söylenebilir. Bu noktada, ülkede üniversite mezunları arasında dahi başkanlık ve yarı

başkanlık sistemleri konusundaki bilgi düzeyinin yeterli olmadığı, dünya örneklerinin iyi

bilinmediği gerçeğini de göz önünde bulundurmak gerekmektedir.

Devlet Yönetiminde Yapı

Devlet yönetiminde “Üniter Yapı”, “İdari Özerklik” ve “Siyasi Özerklik” olmak üzere üç farklı

yapı sorgulanmıştır. Türkiye genelinde üniter yapı her üç kişiden ikisi tarafından destek

bulurken, Kürt-Zazalar arasında yaklaşık her üç kişiden birisi bu yapıyı desteklemektedir. Kürt

ve Zazalarda çoğunluk (her beş kişiden dördü) “Üniter Yapı” veya üniter yapı içinde çözüm

olan “İdari Özerklik” seçeneklerini desteklemektedir. Kürt-Zazalar arasında “Federasyon”

talebinin yaklaşık her dört-beş kişiden birisi tarafından desteklenen görüş olduğunu da


123


“Üniter Yapı”ya destek oranı Alevilerde Sünnilerden daha düşüktür. Bu oran, Kürt-Zaza

Alevilerde %20,2 ile en düşük düzeydedir. Bunun yanında, Federasyon yapısı Kürt-Zaza

Aleviler arasında %49,3 oranında destek bulmaktadır. Bu durum, Devletin yönetim yapısı ile

ilgili toplumsal gruplar arası bir çelişki veya problem kaynağı olarak da algılanabilir.

Türkler arasında “Üniter Yapı” ya desteğin en yüksek oranda %76,2 ile MHP’ye, %71,6 ile

AKP’ye ve %68,4 ile CHP’ye oy verenlerde olduğu görülmektedir. Kürt-Zazalar arasında ise

“Üniter Yapı” ya desteğin en yüksek oranda %53,9 ile AKP’ye ve %41,5 ile CHP’ye oy verenler

arasında iken, bu oran en düşük oranda %16,8 ile BDP’ye oy veren Kürt-Zazalar arasındadır.

“Federasyon” yapısına destek oranı, Kürt-Zazalar arasında BDP’ye oy verenlerde %40 ile en

yüksek düzeydedir.

Siyasi temelde özerklik talep ve bildirilerinin öne çıktığı son bir yıllık süreç göz önüne

alındığında, bu konuda radikal çıkışları olan BDP’ye oy verenler içinde dahi, Siyasi Özerklik

yani Federatif yapıyı destekleyenlerin oranının %40’da kalması ve bu oranın Tüm Kürt-Zazalar

arasında %22 düzeyinde olması, hem Kürtleri temsil ettiklerini beyan eden partiler hem de

diğer Kürt siyasi oluşumları için önemli bir mesaj niteliğindedir. Bu durum ortaya konan

taleplerin toplumsal tabanlı ve gerçekçi olmadığını da göstermektedir. Sözkonusu bulgular,

Kürt-Zazalarla ilgili olarak batıda yaşayan Türklerde yükselen tepkilerin ve önyargıların da

sorgulanması açısından oldukça önemli görülmelidir.

Kürt-Zazalar arasında öğrenim düzeyi yükseldikçe Federasyon talebinin de yükseldiği

görülmektedir. Bu durum eğitim düzeyi ile siyasi bilinçlenme arasında doğrusal bir ilişkinin

varlığına işaret etmektedir.

Kürt-Zazalar içinde kendisini sol eğilimli kavramlarla tanımlayanlar arasında; Üniter Yapıya

destek oranı etnik grup ortalamasının çok altında kalırken, Federasyon talep oranı etnik grup

ortalamasının çok üstünde gerçekleşmektedir. Ayrıca Kürt-Zazalar içinde kendisini dindar ve

sağ eğilimli olarak tanımlayanların Federasyon talep oranı etnik grup ortalamasının altındadır

ve üniter yapıya sahip çıkma oranı Kürtlerin içindeki en yüksek düzeydedir. Bu bulgular, sağ

eğilimi ve/veya dindar olan Kürt-Zazaların daha devletçi bir çizgide olduğunu göstermesi

açısından önemlidir.

Temel İlkeleri Belirleyen Çerçeve Anayasaya Bakış

Yeni anayasanın temel ilkeleri belirleyen, daha kısa bir “Çerçeve Anayasa” olması görüşünü

destekleme oranı Türkiye genelinde %57,2’dir. Türkler arasında daha kısa bir “Çerçeve

Anayasa”yı destekleme oranı (%58,7) Kürt-Zazalara göre (%48,2) daha yüksektir. Pek çok Kürt

ve Zazanın, özellikle açılım süreci sonrası tanınan hakların anayasal temelde tanınan haklar

124


olması gerektiği yönünde ortaya koyduğu görüşün, bu kesimi daha kısa bir “Çerçeve

Anayasa” konusunda tereddüde düşürmüş olabileceği değerlendirilmektedir.

Temel İlkeler Üzerinde Uzlaşı

Türkiye genelinde “Anayasa için önce temel ilkeler üzerinde uzlaşı sağlanmalıdır” görüşünü

destekleme oranı %67’dir. Türkler arasında bu görüşü destekleme oranı (%66,4) Kürt-

Zazalara göre (%70,3) çok fazla farklılaşmazken, hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında

Alevi olanların bu görüşü destekleme oranları (%80,5-%79,6) Hanefi-Şafiilerden (%66,1-

%68,2) çok daha yüksektir. Çalışmada tüm parti taraftarlarının konuya olumlu baktıkları ve

bu konuda benzer destekleme oranlarına sahip oldukları görülmüştür.

Uzlaşma Komisyonuna Bakış ve Komisyonun Yapısı

Yeni anayasanın bir uzlaşma komisyonu tarafından hazırlanması görüşüne katılım oranı

Türkiye genelinde %66,2’dir. Bu oran, Türkler arasında %64,8, Kürt-Zazalarda %73,8’dir. Hem

Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında “Uzlaşma Komisyonu” görüşünü destekleme oranları

Alevilerde (%70,8-%80) Hanefi-Şafiilerden (%64,7-%72,3) daha yüksektir.

“Komisyona üye seçiminde partilerin son seçimde aldığı oy oranı esas alınmalıdır” görüşünü

destekleme oranı Türkiye genelinde %59’dur. Bu oran, Türkler arasında %61,6 iken Kürt-

Zazalarda %44,2 ile daha düşüktür. Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında komisyona

üye seçiminde oy oranının esas alınması görüşünü destekleme oranları Alevilerde (%47,6-

%32,8) Hanefi-Şafiilerden (%61,9-%46,8) daha düşüktür.

Her iki görüşü destekleme oranı farklı partilere oy verenler arasında fazla farklılaşmamakla

birlikte, hem Türkler ve hem de Kürt-Zazalar arasında bu oranlar AKP’ye oy verenler içinde en

yüksek, BDP’ye oy verenler içinde ise en düşük düzeydedir.

Yeni Anayasa Taslağının Tartışılması ve Halkoyuna Sunulması

“Anayasa taslağı mecliste oylanmadan önce belirli bir süre kamuoyunda tartışılmalı ve geri

bildirimler alınmalıdır” görüşüne katılım oranı Türkiye genelinde %66,1’dir. Bu oran, Türkler

arasında %64,7, Kürt-Zazalarda %74,2’dir. Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında bu

görüşü destekleme oranları Alevilerde (%80,8-%81,9) Hanefi-Şafiilerden (%64,3-%72,5) daha

yüksektir.

“Anayasa meclisten hangi oyla geçerse geçsin halkoyuna sunulmalıdır” görüşünü destekleme

oranı Türkiye genelinde %63,5’dir. Bu oran, Türkler arasında %62,1 iken Kürt-Zazalarda

%71,4’dür. Aynı görüşü destekleme oranları Alevilerde (%73,3-%78,6) Hanefi-Şafiilerden

(%61,8-%69,9) daha yüksektir.

125


Yeni Anayasa İçin Uzlaşma Sağlanamazsa

Yeni anayasa konusunda uzlaşma olmaması durumu sorgulandığında; “Mevcut anayasa ile

devam edilmeli veya üzerinde değişiklik yapılmalıdır” görüşünün en yüksek oranda

desteklenen görüş olduğu ve Türkiye genelinde %48,4’lük bir taraftar bulduğu görülmektedir.

Bu görüşü destekleme oranı Türklerde (%52) Kürt-Zazalara göre (%30,9) çok daha yüksektir.

Bu durum Kürt-Zazaların uzlaşma olmasa dahi mevcut anayasa ile devam edilmesi görüşüne

Türklere göre çok daha olumsuz baktığını göstermektedir.

“Uzlaşılan konular tek bir metin olarak ve uzlaşılamayan konular maddeler halinde

referanduma götürülmelidir” görüşü üç şıklı soruda %31,9 ile en yüksek ikinci desteği

bulmuştur. Bu görüşe katılım oranı Kürt-Zazalarda (%39,7) Türklere göre (%30,4) daha

yüksektir.

“Uzlaşılan konular üzerinden yeni anayasa hazırlanmalı, uzlaşılamayan konular daha sonra

çözüm getirmek üzere mevcut hali ile yeni anayasaya konmalıdır” görüşü üç şıklı soruda

%19,8 ile en düşük desteği bulmuştur. Bu görüşe katılım oranı Kürt-Zazalarda (%29,5)

Türklere göre (%17,5) daha yüksektir.

Bulgularda çıkan genel sonuç; Yeni Anayasa konusunda uzlaşma olmasa dahi, kişilerin yeni

anayasanın hazırlanması konusunda ısrarcı olduğunu ve çözüm yollarına sıcak baktığını

göstermektedir. Bu konudaki istekliliğin Kürt-Zazalarda daha üst düzeyde ve beklenen bir

durum olduğunu ifade etmek gerekmektedir.

Bu bulgular; Kürt-Zazaların Türklere, Alevilerin de Hanefi-Şafiilere göre mevcut anayasanın


“Uzlaşılan konular tek bir metin olarak ve uzlaşılamayan konular maddeler halinde

referanduma götürülmelidir” görüşüne destek oranı ise birinci görüşün tam aksine, hem

Türkler hem de Kürt-Zazalar içinde kendisini sol eğilimli kavramlarla ve ulusalcı olarak

tanımlayanlar arasında dindar ve sağ eğilimli tanımlayanlara göre çok daha yüksektir.

Evrensel Hukuk ve Anayasada Tarafsızlık

Bu başlık altında üç farklı soru uygulanmış ve analiz edilmiştir. “Anayasanın ruhu evrensel

hukuk ilkelerine uygun olmalıdır” görüşüne katılım oranı Türkiye genelinde %70,1’dir. Bu

oran, Türkler arasında %68, Kürt-Zazalarda %82,5’dir. Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar

arasında bu görüşü destekleme oranları Alevilerde (%79,1-%91) Hanefi-Şafiilerden (%67,7-

%80,4) daha yüksektir.

126


“Devlet etnisite, din ve diğer sosyal gruplar karşısında tarafsız olmalıdır” görüşünü

destekleme oranı Türkiye genelinde %77,2’dir. Bu oran, Türkler arasında %75,4 iken Kürt-

Zazalarda %85’dir. Aynı görüşü destekleme oranları, hem Türkler hem de Kürt-Zazalar

arasında bir önceki soruda olduğu gibi Alevilerde (%86,8-%96,3) Hanefi-Şafiilerden (%75-

%83) daha yüksektir.

“Anayasa hiçbir ideolojiye atıfta bulunmamalıdır” görüşünü destekleme oranı ise Türkiye

genelinde %73,9’dur. Bu oran, Türkler arasında %72,4 iken Kürt-Zazalarda %80,6’dır. Aynı

görüşü destekleme oranları, hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında önceki iki soruda

olduğu gibi Alevilerde (%84,1-%91,2) Hanefi-Şafiilerden (%72-%78,7) daha yüksektir.

Bu bulgular; yeni anayasanın evrensel hukuk ilkelerine uygunluğu ve tarafsızlığı noktasındaki

talep ve beklentilerin Kürt-Zazalarda Türklerden ve Alevilerde Hanefi-Şafiilerden daha yüksek

olduğunu göstermektedir. Türkiye’de nüfus olarak azınlık durumunda olmaları Kürtlerin-

Zazaların ve Alevilerin yeni anayasanın evrenselliği ve tarafsızlığı yönündeki beklentilerini

yükseltmektedir.

Yeni Anayasada Değiştirilemez Hükümlere Bakış

Anayasada değiştirilemez hükümler bulunması gerektiği konusunda Türkiye genelinde %84,

kendisini etnik olarak Türk tanımlayanlar arasında ise %90 oranında yüksek bir mutabakat

varken bu oran Kürtlerde ve Zazalarda %58 düzeyindedir.

Değiştirilemez hükümlere tek tek bakıldığında ise; Başkent dışındaki değiştirilemez

hükümlerin yeni anayasada da yer alması gerektiği konusunda Türkiye genelinde %61-72

aralığında bir mutabakat vardır. Bu oranlar Türklerde %68-80 bandına yükselirken Kürt ve

Zazalarda %34-40 bandına düşmektedir. Yani Türkler arasında her üç kişiden ikisinin, Kürt-

Zazalar arasında ise her üç kişiden birisinin anayasanın değiştirilemez hükümleri ile ilgili bir

problemi yoktur.

Kendisini etnik olarak Türk tanımlayanlar arasında; Cumhuriyet ve Laiklik ilkelerinin

değiştirilemez hüküm olarak yeni anayasada da yer alması gerektiği görüşüne destek,

Alevilerde Hanefi-Şafiilerden daha yüksektir. Bunun yanında, Türkçe, Türk Bayrağı ve Milli

Marş konusundaki hassasiyet Hanefi-Şafiilerde Alevilere göre daha yüksektir. Kendisini Kürt

ve Zaza olarak tanımlayanlar arasında değiştirilemez hükümlere bakış, genelde olumsuz

olmakla birlikte, Laiklik İlkesi dışındaki diğer beş değiştirilemez hükme/ilkeye destek oranı

Alevilerde Hanefi-Şafiilerden çok daha düşüktür.

Anayasanın değiştirilemez hükümleri konusundaki temel farklılaşmanın aynı mezhepten olan

Türk Alevilerle Kürt Aleviler arasında olduğu ortaya çıkmıştır. Cumhuriyet ilkesine olumlu

127


bakış Türk Alevilerde en yüksek oranda (%76) iken, aynı ilke Kürt Alevilerde en düşük orana

(%33) sahiptir. Laiklik ilkesinde de beklentilerin aksine temel farklılaşma mezhepsel temelde

değil etnisite temelinde gerçekleşmiştir. Burada Alevi ve Sünni Kürtler benzer algılara

sahipken, diğer taraftan Alevi ve Sünni Türkler algılarda benzeşmektedir.

Türkçe, Türk Bayrağı ve Milli Marş’ın yeni anayasada da değiştirilemez hüküm olarak yer

alması konusundaki destek hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında sağ eğilimli ve dindar

olanlarda, sol eğilimli olanlara göre çok daha yüksektir.

Kendisini Türk olarak tanımlayanlar arasında, değiştirilemez hükümlere bakış öğrenim

durumuna göre farklılaşmazken, kendisini Kürt-Zaza tanımlayanlar arasında, Cumhuriyet ve

Laiklik İlkesi dışındaki hükümlere bakış genel olarak öğrenim durumu yükseldikçe daha

olumsuz hale gelmektedir.

Anayasada Türklük

Yeni anayasada Türklük ve diğer etnik gruplara atıf durumu çalışmada alternatifli üç görüş/şık

ile sorgulanmıştır. Bu görüşlerden, “Sadece Türklüğe atıf olmalıdır”, “Anayasada Türklük dâhil

hiçbir etnik gruba atıf olmamalıdır” ve “Türklük yanında diğer etnik gruplara da atıf

olmalıdır” görüşlerinden her birinin Türkiye genelinde %30-35’ler düzeyinde birbirine yakın

değerlerde destek bulduğu görülmektedir.

“Türklük yanında diğer etnik gruplara da atıf olmalıdır” görüşü ise Türklerde ve Türkiye

genelinde yaklaşık her üç kişiden birisinin desteklediği alternatif görüş durumundayken, bu

görüş Kürtler ve Zazalar arasında %57 ile oldukça yüksek oranda destek bulmaktadır. Burada,

“Anayasada Türklük dâhil hiçbir etnik gruba atıf olmamalıdır” ve “Türklük yanında diğer

etnik gruplara da atıf olmalıdır” şeklindeki iki görüşü destekleme oranının Kürtler ve Zazalar

arasında %90’ları bulan bir oranda destek bulması, bu kesimin bu konuda yeni anayasadan

beklentilerinin hayli yüksek olduğunu göstermektedir.

“Anayasada Türklük yanında diğer etnik gruplara da atıf olmalıdır” görüşü hem Türk hem de

Kürt-Zaza Alevilerde %50’lerin üzerinde ve Hanefi-Şafiilere göre çok daha yüksek oranda

destek bulmaktadır.

“Anayasada sadece Türklüğe atıf olmalıdır” görüşüne, Türkler arasında en büyük desteğin

%50,5 ile MHP’ye oy verenlerden gelmesi, MHP’lilerin aynı topraklarda yaşayan diğer etnik

kökenlerin de anayasada yer almasını kabule tamamen olumsuz bakmadıklarını

göstermektedir. “Türklük yanında diğer etnik gruplara da atıf olmalıdır” seçeneğine destek

BDP’ye oy verdiğini söyleyenler arasında %70’ler ile en yüksek düzeye çıkmaktadır.

128


Türkçe Dışındaki Ana Dillerin Öğrenimi ve Kullanımı

Türkçe dışındaki ana dillerin öğrenimi ve kamusal alanda kullanımı konusunda üç farklı

konuyu sorgulayan aşağıdaki üç soruya bakışın Türkiye genelinde %50-60 aralığında orta

düzeyde olumlu olduğu görülmektedir.

İlk ve Ortaöğretimde Türkçe dışındaki ana dillerin öğrenimi için seçmeli dersler olmalıdır.

Türkçe dışındaki ana dillerde eğitim verecek özel okullar açılabilmelidir.

Kamu hizmeti alanlar için Türkçe dışındaki ana dillerde kolaylıklar sağlanmalıdır.

Bu haklara bakış; Türkler arasında %50’lerin üzerinde olumlu iken, Kürt ve Zazalarda bu

oranlar %75-80 aralığında yüksek düzeyde katılımı olan taleplere dönüşmektedir.

Üç soruya verilen cevapların değerlerinin birbirine yakınlığı, gerek Türkler ve gerekse Kürtler-

Zazalar arasında, sorgulanan haklar farklılaşsa da, sözkonusu haklara bakışın kişilerde olumlu

veya olumsuz anlamda fazla değişmediğini ortaya koymaktadır. Sorular arasındaki yüksek

korelasyon kişilerin önemli bir oranının ana dil konusundaki sorgulanan haklara blok halinde

olumlu veya blok halinde olumsuz baktığını göstermektedir.

Bu bulgular, sözkonusu haklara bakışın Türkler arasında da olumsuz olmadığını göstermesi

açısından önemlidir. Burada öne çıkan husus, gerek Türkiye genelinde gerekse Türkler

arasında, Türkçeden başka bir dilin eğitim amaçlı veya başka bir zorunluluktan dolayı

öğretilmesi veya kullanılmasına çoğunluk olarak destek verilmesidir. Bu durum ülkede

demokrasi kültürünün ulaştığı düzeyi göstermesi bakımında dikkate değerdir.

Türkçe dışındaki ana dillerin öğrenimi ve kamusal alanda kullanımı konusundaki haklara

bakış, hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında Alevilerde Hanefi-Şafiilere göre çok daha

olumludur. Bu oranlar, Kürt-Zaza Aleviler arasında %90-93 aralığında en yüksek orana

çıkmaktadır.

Bu haklara kişilerin kendilerini dindarlık ve siyasi kavramlarla tanımlamaları çerçevesinde

genel olarak bakıldığında; Hem Türkler hem de Kürtler ve Zazalar arasında haklara bakışta sol

eğilimli olanlar daha olumlu iken sağ eğilimliler ve kendisini dindar olarak tanımlayanlar ve

Türkler içindeki ulusalcılar göreceli olarak daha olumsuzdur. Türkler ve Kürt-Zazalar arasında

sorgulanan haklara bakışta göreceli olarak en olumsuz tavır MHP’ye oy verenlerde iken en

olumlu tavır BDP’ye oy verenlerdedir.

129


TSK ve Sivil-Asker İlişkileri

Sivil-asker ilişkileri alanında sorgulanan aşağıdaki dört konuda; kişilerin görüşlere katılım ve

bu konudaki girişimlere destek oranı Türkiye genelinde %55-65 aralığında orta düzeyde

olumludur.

Genelkurmay başkanlığı MSB'ye bağlanmalıdır.

Jandarma ve Sahil Güvenlik Komutanlığı İçişleri Bakanlığına bağlanmalıdır.

Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Askeri Yargıtay kaldırılmalıdır.

Belirli bir meblağın üzerindeki TSK harcamaları yerindelik denetimine tabi olmalıdır.

Sivil-asker ilişkilerinin gündemde tartışılan bu dört konusunu sorgulayan değişimlere bakış,

Türkler arasında orta düzeyde olumlu iken, Kürt ve Zazalarda bu oranlar (%68-80) çok daha

üst düzey bir değişim talebine işaret etmektedir. Bu durum, Kürt-Zazaların sivil-asker

ilişkilerinin mevcut yapısından daha fazla rahatsız olması veya TSK’ya tepkisi temelinde de

açıklanabilir.

Türklerde TSK ile ilgili bu değişimlere bakış kişilerin kendilerini tanımladığı kavramlara göre

farklılaşmamakla birlikte, Kürt-Zazalar arasında kendisini “sosyal demokrat” veya

“Marksist/Komünist/Sosyalist” olarak tanımlayanlarda TSK ile ilgili değişim talebi

artmaktadır. Türkler arasında AKP’ye oy verenler CHP ve MHP’ye oy verenlere göre

sorgulanan değişimlere daha olumlu bakmaktadır. Kürtler ve Zazalar arasında ise BDP’ye oy

verenlerin TSK ile ilgili sözkonusu değişimlere bakışı çok daha olumludur.

Türkiye genelinde insanların yaklaşık yarısı general terfi ve atamalarına siyasi iradenin bir

şekilde müdahil olması gerektiğini düşünürken, diğer yarısı bu müdahaleye farklı gerekçelerle

olumsuz bakmaktadır. General terfi ve atamalarına siyasi iradenin müdahil olması konusunda

Kürt-Zazaların Türklerden daha fazla istekli olduğunu da vurgulamak gerekmektedir.

TSK’daki general terfi ve atamalarına siyasi iradenin müdahil olması konusu, Türk ve Kürt-

Zaza Aleviler tarafından daha az desteklenmekte ve değişime şüphe ile bakılmaktadır. Aynı

konu, hem Türkler hem de Kürt-Zazalar içinde kendisini sol eğilimli kavramlarla ve ulusalcı

olarak tanımlayanlar arasında dindar ve sağ eğilimli tanımlayanlara göre çok daha düşük

oranda destek bulmaktadır.

130


Diyanet İşleri Başkanlığına Bakış

Halkın yaklaşık yarısı tarafından Diyanet İşleri Başkanlığının yapısının aynen korunması

gerektiği düşünülmektedir. Bu kurumda, diğer inanç gruplarına yer verilmesi görüşüne belli

oranda destek varken, kaldırılması ile ilgili görüş fazla kabul görmemiştir.

Diyanet İşleri Başkanlığının yapısına bakışta, hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında Alevi

ve Sünniler birbirinden çok farlı düşünmektedir. Kürt-Zaza Alevilerin üçte ikisinden fazlası bu

kurumun kaldırılmasını isterken, Kürt ve Türk Hanefiler bu kurumun mevcut yapısının

korunması veya kurumun yeniden yapılandırılması yönünde fikir birliği içindedir.

Türkler arasında AKP ve MHP’ye oy verenlerde Diyanet İşleri Başkanlığının mevcut statüsü ile

korunması görüşü daha ağırlıklı iken (%61,4-%58,6), CHP’ye oy verenlerde başkanlığın tüm

inanç gruplarını kapsayacak şekilde yeniden yapılandırılması (%41,6) ve BDP’ye oy verenlerde

Diyanet İşleri Başkanlığının kaldırılması görüşü daha fazla destek bulmaktadır.

Kürt-Zazalar arasında ise, AKP ve MHP’ye oy verenlerde Diyanet İşleri Başkanlığının mevcut

statüsü ile korunması ve tüm inanç gruplarını kapsayacak şekilde yeniden yapılandırılması

görüşleri daha fazla öne çıkarken, BDP ve CHP’ye oy verenlerde Diyanet İşleri Başkanlığının

kaldırılması görüşü daha fazla destek bulmaktadır.

Dindar ve sağ eğilimli olduğunu söyleyenlerde Diyanet İşleri Başkanlığının mevcut statüsü ile

korunması görüşü daha ağırlıklıdır. Kendisini sol eğilimli veya sosyal demokrat olarak

tanımlayanlarda başkanlığın tüm inanç gruplarını kapsayacak şekilde yeniden yapılandırılması

görüşü, kendisini Marksist/Komünist/Sosyalist olarak tanımlayanlarda ise Diyanet İşleri

Başkanlığının kaldırılması görüşü daha fazla destek bulmaktadır.

Zorunlu Din Dersleri ve Cem Evlerinin Statüsü

“Zorunlu din dersleri kaldırılmalıdır” görüşüne katılım Türkiye genelinde %38 düzeyindedir.

Aynı görüşe katılım oranı Türk Alevilerde %76, Kürt-Zaza Alevilerde %96 düzeyine

çıkmaktadır.

Bulgular, toplumun yarıya yakınının Cem Evlerinin ibadet yeri olarak kabulüne olumlu

baktığını göstermektedir. Bu durum, Sünni egemen toplumda zorunlu din dersleri

konusundaki muhafazakârlığa rağmen, toplumsal hoşgörü anlamında olumlu

değerlendirilebilecek bir konudur. Cem Evlerinin ibadet yeri olarak kabulüne Türk Alevilerin

katılım oranının %90, Kürt Zaza Alevilerin katılım oranının ise %99 gibi çok yüksek bir

düzeyde olmasının da özellikle vurgulanması gerekmektedir.

131


“Zorunlu din dersleri kaldırılmalıdır” ve “Cem evleri ibadethane olarak kabul edilmelidir”

görüşlerinin her ikisi de, hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında CHP ve BDP’ye oy

verdiğini söyleyenlerde AKP ve MHP’ye oy verdiğini söyleyenlere göre çok daha yüksek

oranda destek bulmaktadır. Bu bulguyla örtüşen şekilde, her iki görüş de hem Türkler hem

de Kürt-Zazalar arasında sol eğilimli olanlarda sağ eğilimli olanlar ve kendilerini dindar

tanımlayanlardan daha fazla destek görmektedir. Kürt kökenli sol eğilimli tüm gruplar,

zorunlu din derslerine ne kadar muhalefet etmiş ise, cemevlerinin ibadet yeri olarak kabul

edilmesine de o çoğunlukta taraftar olmuştur.

Başörtüsü ve Okul

Çalışmada başörtüsü ve dini simgelerin öğrenim sürecinde serbest olması durumu alternatif

şıklı olarak sorgulanmıştır. Bulgular, halkın başörtüsünün okullarda tamamen yasaklanmasına

büyük çoğunlukla (%82) karşı olduğunu göstermektedir. Geleneksel yapının yoğun olduğu

Kürtler arasında ise yasak ezici bir çoğunlukla (%90) reddedilmektedir.

Burada hem Kürt-Zazalar hem de Türkler arasında Alevilerin başörtüsünün okullarda

kullanımı konusundaki artan muhalefetini görmekteyiz. Bulgular, Kürt-Zaza Alevilerin

başörtüsüne toleransının Türk Alevilerden daha yüksek olduğunu da göstermektedir.

Başörtüsünün öğrenimde kullanımına tamamen karşı çıkanlar Türkiye genelinde %18

düzeyindeyken bu oran Kürt-Zaza Alevilerde %37 ve Türk Alevilerde %58 düzeyine

çıkmaktadır.

Başörtüsü ve dini simgeler oy verilen siyasi partiye göre analiz edildiğinde; hem Kürt-Zazalar

hem de Türkler arasında başörtüsü konusundaki serbestliğe en büyük destek (%94) AKP’ye

oy verenler arasından gelirken göreceli en düşük destek (%58) CHP’ye oy verenlerden

gelmektedir.

Başörtüsünün ilköğretim okulları ve üzerinde serbest olması görüşüne destek öğrenim düzeyi

yükseldikçe düşmektedir. Başörtüsünün tüm okullarda yasak olması alternatifine destek

üniversite mezunlarında diğer öğrenim düzeylerine göre daha yüksektir. Bunun yanında,

başörtüsünün üniversitede serbest olması görüşüne destek öğrenim düzeyi yükseldikçe

artmaktadır.

Dindar ve/veya sağ eğilimli kişilerde; başörtüsünün serbest bırakılması görüşü, serbestinin

hangi düzeyden başlayacağı konusunda farklılaşma olmakla birlikte, %90’ların üzerinde çok

büyük bir destek bulmaktadır. Başörtüsünün en azından üniversitelerde serbest olması

görüşü kendisini sol eğilimli kavramlarla tanımlayanlarda dahi, Türkler arasında %60 ve

üzerinde, Kürt-Zazalarda ise %75 ve üzerinde destek bulmaktadır.

132


Bulgular özetlenecek olursa, başörtüsünün öğrenimde ve özellikle üniversite düzeyinde

serbest olması konusunda Türk Aleviler dışında tüm toplum kesimlerinin önemli bir

mutabakat içinde olduğu görülmektedir.

Başörtüsü ve Kamusal Alan

“Başörtüsü ve dini simgelerin tüm kamu görevlileri için serbest olması” görüşü Türkiye

genelinde %60 oranında destek görmektedir. Bu destek oranı Türklerde %59, Kürt-Zazalarda

%70’dir. “Başörtüsü ve dini simgelerin bazı kamu görevlileri hariç diğerleri için serbest

olması” görüşüne katılanlar da yukarıdaki oranlara ilave edildiğinde; başörtüsünün en

azından belirli kısıtlamalarla kamuda serbest bırakılması görüşünü destekleyenlerin Türkiye

genelinde %78’i bulduğu görülmektedir. Aynı oran Aleviler arasında ise %40’lar düzeyine

düşmektedir. Yani, “Başörtüsü ve dini simgelerin tüm kamu görevlileri için yasak olması”

görüşü Aleviler arasında %60 düzeyinde destek görmektedir.

“Başörtüsü ve dini simgelerin tüm kamu görevlileri için yasak olması” görüşü AKP’ye oy

verenler arasında en düşük (%10’un altında) desteği bulurken en yüksek desteği (%50 düzeyi)

CHP’ye oy verenler arasında bulmaktadır. Bu noktada, CHP’ye oy verenlerin diğer üç partiden

farklılaştığı görülmektedir. Başörtüsünün kamu görevlerinde serbest olması konusundaki

görüşlerin, dindar ve/veya sağ eğilimli olduğunu söyleyenlerde sol eğilimli kavramlarla

kendisini tanımlayanlara göre çok daha fazla destek bulması da yukarıdaki bulgularla

örtüşmektedir.

“Başörtüsü ve dini simgeler tüm kamu görevlileri için serbest olmalı” görüşüne destek

öğrenim durumu yükseldikçe düşerken, “Başörtüsü ve dini simgeler tüm kamu görevlileri için

yasak olmalı” görüşüne destek öğrenim durumu yükseldikçe artmaktadır.

Cumhurbaşkanının Yetkileri

İnsanların %53’ü Cumhurbaşkanının mevcut yetkilerinin korunması gerektiğinin

düşünmektedir. %25’lik bir kesim Cumhurbaşkanının mevcut yetkilerinin azaltılması gerektiği

yönünde görüş beyan ederken %23’lük bir kesim mevcut yetkilerinin artırılması gerektiğini

vurgulamıştır.

AKP-CHP ve MHP’ye oy verenler arasında “Cumhurbaşkanının mevcut yetkilerinin

korunması” görüşü daha ağırlıklı iken BDP’ye oy verenlerde “Cumhurbaşkanının mevcut

yetkilerinin azaltılması” görüşü daha fazla öne çıkmaktadır.

133


Kamu Görevlileri İle İlgili Kovuşturmalar ve Milletvekili Dokunulmazlığı

“Kamu görevlileri ile ilgili kovuşturmalar izne tabi olmalıdır” görüşüne katılım oranı %58’dİr.

Bu oran etnik temelde farklılaşmamaktadır.

“Milletvekili dokunulmazlığı kürsü dokunulmazlığı ile sınırlı olmalıdır” görüşüne katılım oranı

%68’dir. Bu oran Türkler arasında %66,7 iken, bu konuda en fazla sorun yaşayan siyasiler

Kürtler olmasına rağmen, çelişkili biçimde aynı oran Kürt-Zazalarda %75’dir.

Her iki sorudaki görüşler hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında oy verilen siyasi partiye

ve kişilerin kendisini dindarlık ve siyasi yelpazede tanımladığı kavramlara göre çok fazla

farklılaşmamaktadır.

Referandum Uygulamaları

“Referandum uygulamalarına daha sık işlerlik kazandırılmalıdır” ifadesine katılım oranı

Türkiye genelinde %65 iken bu oran Türklerde %63, Kürt-Zazalarda %71’dir. İnsanların

fikirlerinin sorulması anlamına gelen referandum uygulaması çoğunluk olarak

önemsenmekte ve desteklenmektedir. Kürtler nüfus olarak azınlık olmasına rağmen,

Türklerden bir adım daha ileride, referandum uygulamasına daha istekli görünmektedirler.

Referandum uygulamasına bakış kişilerin oy verdiği partiye göre farklılaşmamaktadır.

Seçim Barajı İçin Beklentiler

Türkiye genelinde insanların yaklaşık yarısı %10’luk seçim barajının korunması gerektiğini

düşünürken, diğer yarısı barajın düşürülmesi veya kaldırılması yönünde görüş bildirmiştir.

Türkler arasında %10’luk seçim barajının korunması gerektiğini düşünenlerin oranı %56 iken

bu oran Kürt-Zazalarda %30’a gerilemektedir. Bu noktada, Kürt-Zazalar arasında seçim

barajının düşürülmesi veya kaldırılması görüşünü savunanların %70 düzeyinde olduğunu da


Türk Alevilerde seçim barajının düşürülmesi veya kaldırılması yönünde görüş bildirenlerin

toplam oranı %75 düzeyindeyken aynı oran Kürt-Zaza Alevilerde %97’dir. Bu anlamda, hem

Türkler hem de Kürt-Zazalarda Hanefi-Şafiilerle Aleviler arasında çok büyük bir kırılmanın

olduğu söylenebilir.

“Seçim barajı düşürülmelidir” diyenlerin seçim barajı tercihleri incelendiğinde; insanların

yaklaşık yarısı (%54) seçim barajının yüzde 5’e düşürülmesi gerektiğini ifade etmektedir.

Kürt-Zazalar arasında bu oran %61 düzeyindedir.

134


Bulgulara kişilerin kendilerini tanımladıkları kavramlar bağlamında bakıldığında; dindar, sağ

eğilimli veya ulusalcı olanlarda “seçim barajı %10 olarak kalmalıdır” görüşü daha baskın

olarak öne çıkarken, kendisini sol eğilimli kavramlarla tanımlayanlarda “seçim barajı

düşürülmelidir” görüşü daha çok destek bulmaktadır.

Hem Türklerde hem de Kürt-Zazalarda öğrenim durumu yükseldikçe “seçim barajı

düşürülmeli” görüşüne katılım oranı da yükselmektedir.

Anayasada Parti İçi Demokrasiyi Mümkün Kılacak Hüküm İhtiyacı

“Anayasada parti içi demokrasiyi mümkün kılacak hükümler yer almalıdır” görüşünü Türkiye

genelinde destekleme oranı %67 iken bu oran Türkler arasında %66, Kürt-Zazalara arasında

ise %73’dür. Bu görüşü destekleme oranında Türkler arasında oy verilen siyasi partiye göre

önemli bir farklılaşma gözlenmezken, Kürt-Zazalar arasında bu görüşe en yüksek katılım BDP

ve CHP’ye oy verenler arasındadır.

Yüksek Yargıya Üye Seçimi

Yüksek yargıya üye seçiminde kişi ve kurumların (Cumhurbaşkanı-TBMM-Hükümet-HSYK-

Yüksek yargı organları) etkinliği ayrı sorular olarak üniversite mezunları arasında

sorgulandığında; ortaya konulan bu beş farklı kişi ve kurumun öngörülen etkinliğinin %54-64

aralığında gerçekleştiği görülmüştür. Üye seçiminde en fazla etkin olması istenen grup %64

ile yüksek yargı organları iken, göreceli olarak en az etkin olması istenen grup %54 ile

hükümet olmuştur. Beş farklı kişi ve kurumun öngörülen etkinliğinin, Türkiye geneli ve etnik

temelde çok fazla farklılaşmadığını söylemek gerekmektedir.

Yüksek yargıya üye seçiminde ortaya konulan beş farklı kişi ve kurumun öngörülen etkinliği

Hanefi-Şafiilerde Türkiye genelinden çok fazla farklılaşmazken; hem Türk hem de Kürt-Zaza

Alevilerde üye seçiminde “yüksek yargı organları” ve HSYK %70’ler düzeyinde en çok etkili

olması istenen kurumlardır. Aleviler arasında Cumhurbaşkanı, TBMM ve Hükümet için

öngörülen etkinlik ise %25-44 aralığındadır ve çok daha düşük düzeydedir.


üye seçiminde Cumhurbaşkanını ve hükümeti, kendisini sol eğilimli kavramlarla

tanımlayanlara göre daha fazla etkin görmek istemektedir. Bu değerlendirmede kişilerin

makamları değil o makamları işgal eden kişileri ve partileri düşünerek karar verdiği

söylenebilir.

135


Yüksek Öğretim Kuruluna (YÖK) Bakış

İnsanların %45’i YÖK’ün kaldırılması, %33’ü yeniden yapılandırılması, %22’si ise mevcut

statüsü ile korunması gerektiğini düşünmektedir. Kürt-Zazalarda YÖK’ün kaldırılması daha

fazla destek bulurken, Türkler arasında kurumun yeniden yapılandırılması veya mevcut

statüsü ile korunması daha fazla destek bulmaktadır.

Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında Alevilerin YÖK’ün kaldırılmasına Hanefi-Şafiilere

göre çok daha fazla taraftar olduğu görülmektedir. Türk Alevilerde bu taraftarlık %65, Kürt-

Zaza Alevilerde ise %90 düzeyindedir.

Dindar ve sağ eğilimli olduğunu söyleyenlerde YÖK’ün mevcut statüsü ile korunması veya

yeniden yapılandırılması görüşü daha ağırlıklı iken, kendisini sol eğilimli kavramlarla

tanımlayanlarda YÖK’ün kaldırılması çok daha baskın bir görüş olarak ortaya çıkmaktadır.

Hem Türkler hem de Kürt-Zazalar arasında öğrenim durumu yükseldikçe; “YÖK mevcut

statüsü ile korunmadır” görüşüne destek düşerken, “YÖK kaldırılmalıdır” görüşüne destek

yükselmektedir.

136


137


EK- UYGULANAN ANKET FORMU

138



Bu anket formu, Türkiye’deki farklı toplum kesimlerinin yeni anayasa ile ilgili görüşlerini ortaya koymak

amacıyla sivil bir düşünce kuruluşu olan Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM) ve

Marmara Sosyal Araştırmalar tarafından hazırlanmıştır. Anket formunun doldurulması yaklaşık 10 dakikanızı

alacaktır. Araştırma ile tek tek kişilerin görüşleri değil, Türkiye genel eğilimini ortaya koymak amaçlanmaktadır.

Bu sebeple cevaplarınız gizli tutulacak ve bireysel bazda hiçbir kişi ve kurum ile paylaşılmayacaktır. Çalışmaya

katılım ve katkılarınız nedeniyle teşekkür ederiz.

01 İkamet edilen il: . . . . . . ... . . .İlçe: …………………. Mahalle:………………………..

02 Yaşınız: . . . . . . . . .

03 Cinsiyetiniz: Kadın Erkek

Aşağıdaki sorularda size en uygun gelen bir şıkkı işaretleyiniz (X):

04. Türkiye için En uygun hükümet/yönetim sistemi hangisidir?

A Parlamenter sistem

B Yarı Başkanlık Sistemi

C Başkanlık sistemi

05. Devlet yönetiminde hangi yapı / sistem esas alınmalıdır:

A Üniter yapı

B İdari Özerklik (Güçlendirilmiş yerel yönetim modeli)

C Siyasi Özerklik (Federasyon)

06. Diyanet işleri başkanlığı:

A Mevcut statüsü ile korunmalıdır.

B Tüm inanç gruplarını kapsamalıdır.

C Kaldırılmalıdır.

07. Başörtüsü ve dini simgeler hizmet esnasında:

A Tüm kamu görevlileri için serbest olmalıdır.

B Bazı kamu görevlileri hariç serbest olmalıdır.

C Tüm kamu görevlileri için yasak olmalıdır.

08. Başörtüsü ve dini simgeler hangi öğrenim düzeyinde serbest olmalıdır:

A İlköğretim ve üzeri

B Lise ve üzeri

C Üniversite

D Tüm öğrenciler için yasak olmalıdır.

09. Cumhurbaşkanının:

A Mevcut yetkileri artırılmalıdır.

B Mevcut yetkileri korunmalıdır.

C Mevcut yetkileri azaltılmalıdır.

NOT: Koyu renk ile taranan sorular sadece yüksekokul ve üniversite mezunlarına sorulmuştur.


10. Aşağıdaki ifadelerden hangisine katılıyorsunuz:

A Anayasada Türklük dâhil hiçbir etnik gruba atıf olmamalıdır.

B Sadece Türklüğe atıf olmalıdır.

C Türklük yanında diğer etnik gruplara da atıf olmalıdır.

11 Türkiye geneli için seçim barajı ne olmalıdır: 0 3 5 7 10

Aşağıdaki soruları kendi fikrinize yakınlık derecesine göre 1 ile 5 arası puanlamanızı istiyoruz.

(1 puan hiç katılmıyorum/en az, 5 puan tamamen katılıyorum/en çok anlamındadır.)

Anayasa yapım yöntemi Fik

rim

yo

k

Hiç

Ka

tılm

ıyo

rum

Ort

a d

üze

yde

Ka

tılıyo

rum

Ta

mam

en

Ka

tılıyo

rum

12. Sadece temel ilkeleri belirleyen bir “Çerçeve Anayasa” Türkiye için daha uygundur.

1 2 3 4 5

13. Anayasa için önce temel ilkeler üzerinde uzlaşma sağlanmalıdır. 1 2 3 4 5

14. Meclis içinden ve dışından oluşacak bir “Uzlaşma Komisyonu” tarafından hazırlanmalıdır.

1 2 3 4 5

15. Komisyona üye seçiminde partilerin son seçimde aldığı oy oranı esas alınmalıdır.

1 2 3 4 5

16. Anayasa taslağı mecliste oylanmadan önce belirli bir süre kamuoyunda tartışılmalı ve geri bildirimler alınmalıdır.

1 2 3 4 5

17. Anayasa meclisten hangi oyla geçerse geçsin halkoyuna sunulmalıdır.

1 2 3 4 5

Temel haklar, özgürlükler ve tarafsızlık

18. Anayasanın ruhu evrensel hukuk ilkelerine uygun olmalıdır. 1 2 3 4 5

19. Devlet etnisite, din ve diğer sosyal gruplar karşısında tarafsız olmalıdır.

1 2 3 4 5

20. Anayasa hiçbir ideolojiye atıfta bulunmamalıdır. 1 2 3 4 5

21. Referandum uygulamalarına daha sık işlerlik kazandırılmalıdır.

1 2 3 4 5

22. Anayasada parti içi demokrasiyi mümkün kılacak hükümler yer almalıdır.

1 2 3 4 5

23. Zorunlu din dersleri kaldırılmalıdır. 1 2 3 4 5

24. Cem Evleri ibadethane olarak kabul edilmelidir. 1 2 3 4 5

Dokunulmazlıklar

25 Kamu görevlileri ile ilgili kovuşturmalar izne tabi olmalıdır. 1 2 3 4 5

26 Milletvekili dokunulmazlığı kürsü dokunulmazlığı ile sınırlı olmalıdır.

1 2 3 4 5



Sivil Asker İlişkileri Fik

rim

yo

k

Hiç

Ka

tılm

ıyo

rum

Ort

a d

üze

yde

Ka

tılıyo

rum

Ta

mam

en

Ka

tılıyo

rum

27 Genelkurmay başkanlığı MSB‟ye bağlanmalıdır. 1 2 3 4 5

28 Jandarma ve Sahil Güvenlik Komutanlığı İçişleri Bakanlığına bağlanmalıdır.

1 2 3 4 5

29 Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Askeri Yargıtay kaldırılmalıdır. 1 2 3 4 5

30 Belirli bir meblağın üzerindeki TSK harcamaları yerindelik denetimine tabi olmalıdır.

1 2 3 4 5

Türkçe ve yerel diller

31 İlk ve Ortaöğretimde Türkçe dışındaki ana dillerin öğrenimi için seçmeli dersler olmalıdır.

1 2 3 4 5

32 Türkçe dışındaki ana dillerde eğitim verecek özel okullar açılabilmelidir.

1 2 3 4 5

33 Kamu hizmeti alanlar için Türkçe dışındaki ana dillerde kolaylıklar sağlanmalıdır.

1 2 3 4 5

34. Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK):

A Mevcut statüsü ile korunmalıdır.

B Üniversiteleri daha fazla özerkleştirecek şekilde yeniden yapılandırılmalıdır.

C Kaldırılmalıdır.

35. Yeni anayasa konusunda uzlaşma olmazsa:

A Mevcut anayasa ile devam edilmelidir.

B Mevcut anayasa üzerinde değişiklik yapılmalıdır.

C Uzlaşılan konular tek bir metin olarak ve uzlaşılamayan konular maddeler halinde referanduma götürülmelidir.

D Uzlaşılan konular üzerinden yeni anayasa hazırlanmalı, uzlaşılamayan konular daha sonra çözüm getirmek üzere mevcut hali ile yeni anayasaya konulmalıdır.

36. TSK’daki terfi ve atamalar hangi düzeyden itibaren siyasi iradenin yetkisinde olmalıdır.

A Generallerin tamamı

B Sadece orgeneraller

C Sadece kuvvet komutanları ve Genelkurmay Başkanı

D Tamamı TSK‟nın iradesinde olmalıdır

37. 1982 anayasasının ilk üç maddesindeki hükümlerden hangileri yeni anayasada değiştirilemez hüküm olarak yer almalıdır (Birden çok şık işaretlenebilir):

A Cumhuriyet ilkesi

B Laiklik ilkesi

C “Dili Türkçedir” ifadesi

D “Bayrağı, beyaz ay yıldızlı al bayraktır” ifadesi

E “Milli marşı İstiklal Marşı‟dır” ifadesi

F “Başkenti Ankara‟dır” ifadesi

G Değiştirilemez hüküm olmamalıdır



38. Yüksek yargıya üye seçiminde aşağıdaki kişi ve kurumlar sizce ne kadar etkili olmalıdır. (0-10 ölçeğinde „X‟ ile işaretleyiniz)

Hiç Etkili Olmamalı

Orta Derecede

Etkili Olmalı

Çok Etkili

Olmalı

38.1 Cumhurbaşkanı 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

38.2 Meclis 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

38.3 Hükümet 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

38.4 HSYK 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

38.5 Yüksek yargı organları

(Anayasa Mah.-Danıştay-Yargıtay)

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

39. Öğrenim Durumunuz (en son bitirdiğiniz okul):

A Okur-yazar değil D Ortaokul G Dört yıllık üniversite

B Okur-yazar E Lise H Yüksek lisans

C İlkokul F Yüksekokul (iki yıllık ön lisans)

I Doktora

40. Lisans mezuniyetiniz / bitirdiğiniz bölüm:

A Hukuk F Sağlık Bilimleri

B Eğitim Bilimleri G Güzel Sanatlar

C Dini Bilimler H Güvenlik Bilimleri (Asker)

D Diğer Sosyal Bilim Dalları I Güvenlik Bilimleri (Polis)

E Mühendislik / Mimarlık J Diğer

41. Aşağıdaki kavramların hangileri sizi tanımlıyor işaretleyiniz (Birden fazla işaretlenebilir):

A Irkçı E Sağ eğilimli I Atatürkçü / Kemalist

B Milliyetçi F Sol eğilimli J Ulusalcı

C Muhafazakâr G Sosyal Demokrat K Liberal

D Dindar H Marksist/Komünist / Sosyalist L Modern

42. Mezhebiniz (Müslüman ise):

Hanefi Şafii Alevi Diğer: ……………..

43. Etnik Kökeniniz: Türk Kürt Zaza Arap Ermeni Diğer: ………..

44. Hanenin aylık toplam geliri: …………………….. TL

45. En son seçimde oy verdiğiniz siyasi parti:

AKP CHP MHP BDP Diğer: ………………..

Anket uygulanan kişi Adı Soyadı: …………………………. Anket uygulanan kişi Tlf. No:…………….. Anketör: .................



BİLGESAM YAYINLARI

Kitaplar Çin Yeni Süper Güç Olabilecek mi? Güç, Enerji ve Güvenlik Boyutları

(Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI

Değişen Dünyada Türkiye'nin Stratejisi


Türkiye'nin Bugünü ve Yarını

E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN

Türkiye Cumhuriyeti'nin Ortadoğu Politikası

E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN

Türkiye’nin Vizyonu: Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri

(Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI

İleri Teknolojiler Çalıştayı ve Sergisi (İTÇ 2010) Bildiri Kitabı

Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK

IV. Ulusal Hidrojen Enerjisi Kongresi ve Sergisi Bildiri Kitabı


Selected Articles of Hydrogen Phenomena


Özgür, Demokratik ve Güvenli Seçim

Kasım ESEN, Özdemir AKBAL

Terörle Mücadele Stratejisi

Bilge Adamlar Kurulu Raporu



Raporlar

Rapor 1: Küresel Gelişmeler ve Uluslararası Sistemin Özellikleri

Prof. Dr. Ali KARAOSMANOĞLU

Rapor 2: Değişen Güvenlik Anlayışları ve Türkiye’nin Güvenlik Stratejisi


Rapor 3: Avrupa Birliği ve Türkiye

E. Büyükelçi Özdem SANBERK

Rapor 4: Yakın Dönem Türk-Amerikan İlişkileri

Prof. Dr. Ersin ONULDURAN

Rapor 5: Türk-Rus İlişkileri Sorunlar-Fırsatlar

Prof. Dr. İlter TURAN

Rapor 6: Irak'ın Kuzeyindeki Gelişmelerin Türkiye'ye Etkileri

E. Büyükelçi Sönmez KÖKSAL

Rapor 7: Küreselleşen Dünyada Türkiye ve Demokratikleşme

Prof. Dr. Fuat KEYMAN

Rapor 8: Türkiye'de Bağımsızlık ve Milliyetçilik Anlayışı

Doç. Dr. Ayşegül AYDINGÜN

Rapor 9: Laiklik

Türkiye'deki Uygulamaları Avrupa ile Kıyaslamalar Politika Önerileri

Prof. Dr. Hakan YILMAZ

Rapor 10: Yargının İyileştirilmesi/Düzeltilmesi

Prof. Dr. Sami SELÇUK

Rapor 11: Yeni Anayasa

Türkiye’nin Bitmeyen Senfonisi

Prof. Dr. Zühtü ARSLAN

Rapor 12: Türkiye'nin 2013 Yılı Teknik Vizyonu



Rapor 13: Türkiye-Ortadoğu İlişkileri

E. Büyükelçi Güner ÖZTEK

Rapor 14: Balkanlarda Siyasi İstikrar ve Geleceği

Prof. Dr. Hasret ÇOMAK-Doç. Dr. İrfan Kaya ÜLGER

Rapor 15: Uluslararası Politikalar Ekseninde Kafkasya

Yrd. Doç. Dr. Fatih ÖZBAY

Rapor 16: Afrika Vizyon Belgesi

Hasan ÖZTÜRK

Rapor 17: Terör ve Terörle Mücadele

M. Sadi BİLGİÇ

Rapor 18: Küresel Isınma ve Türkiye'ye Etkileri

Doç. Dr. İrfan Kaya ÜLGER

Rapor 19: Güneydoğu Sorununun Sosyolojik Analizi

M. Sadi BİLGİÇ - Dr. Salih AKYÜREK - Doç. Dr. Mazhar BAĞLI

Müstecep DİLBER - Onur OKYAR

Rapor 20: Kürt Sorununun Çözümü İçin Demokratikleşme, Siyasi ve Sosyal Dayanışma

Açılımı


Rapor 21: Türk Dış Politikasının Bölgeselleşmesi


Rapor 22: Alevi Açılımı, Türkiye’de Demokrasinin Derinleşmesi

Doç. Dr. Bekir GÜNAY-Gökhan TÜRK

Rapor 23: Cumhuriyet, Çağcıl Demokrasi ve Türkiye’nin Dönüşümü

Prof. Dr. Sami SELÇUK

Rapor 24: Zorunlu Askerlik ve Profesyonel Ordu

Dr. Salih AKYÜREK

Rapor 25: Türkiye-Ermenistan İlişkileri


Yrd. Doç. Dr. Fatih ÖZBAY


Rapor 26: Kürtler ve Zazalar Ne Düşünüyor?

Ortak Değer ve Sembollere Bakış

Dr. Salih AKYÜREK

Rapor 27: Jeopolitik ve Türkiye: Riskler ve Fırsatlar


Rapor 28: Mısır’da Türkiye ve Türk Algısı

M. Sadi BİLGİÇ-Dr. Salih AKYÜREK

Rapor 29: ABD’nin Irak’tan Çekilmesi ve Türkiye’ye Etkileri

Doç Dr. Cenap ÇAKMAK-Fadime Gözde ÇOLAK

Rapor 30: Demokratik Açılım ve Toplumsal Algılar


Dr. Salih AKYÜREK

Rapor 31: Ortadoğu’da Devrimler ve Türkiye

Doç. Dr. Cenap ÇAKMAK

Mustafa YETİM

Fadime Gözde ÇOLAK

Rapor 32: Güvenli Seçim: Sorunlar ve Çözüm Önerileri


Rapor 33: Silahlı Kuvvetler ve Demokrasi

Prof. Dr. Ali L. KARAOSMANOĞLU

Rapor 34: Terör Önleme Birimleri


Rapor 35: İran, Şii Hilali ve Arap Baharı

Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Emin SALİHİ

Demokratikleşme ve Sosyal Dayanışma Açılımı


İleri Teknolojiler Çalıştayı ve Sergisi (İTÇ 2010) Sonuç Raporu

BİLGESAM


Dergiler

Bilge Strateji Dergisi Cilt 1, Sayı 1, Güz 2009

Bilge Strateji Dergisi Cilt 1, Sayı 2, Bahar 2010

Bilge Strateji Dergisi Cilt 1, Sayı 3, Güz 2010

Bilge Strateji Dergisi Cilt 2, Sayı 4, Bahar 2011

Bilge Strateji Dergisi Cilt 2, Sayı 5,Güz 2011

Söyleşiler

Bilge Söyleşi-1: Türkiye - Azerbaycan İlişkileri

Doç. Dr. Atilla ile Söyleşi

Elif KUTSAL

Bilge Söyleşi-2: Nabucco Projesi

Arzu Yorkan ile Söyleşi

Elif KUTSAL-Eren OKUR

Bilge Söyleşi-3: Nükleer İran

E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN ile Söyleşi

Elif KUTSAL

Bilge Söyleşi-4: Avrupa Birliği

Dr. Can BAYDAROL ile Söyleşi

Eren OKUR

Bilge Söyleşi-5: Anayasa Değişikliği

Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi

Merve Nur SÜRMELİ

Bilge Söyleşi-6: Son Dönem Türkiye-İsrail İlişkileri

E. Büyükelçi Özdem SANBERK ile Söyleşi

Merve Nur SÜRMELİ

Bilge Söyleşi-7: BM Yaptırımları ve İran

Doç. Dr. Abbas KARAAĞAÇLI ile Söyleşi

Sina KISACIK


Bilge Söyleşi-8: Füze Savunma Sistemleri ve Türkiye

Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi

Eren OKUR

Bilge Söyleşi-9: Gelişen ve Değişen Türk Deniz Kuvvetleri’nin Bugünü ve Yarını

E. Oramiral Salim DERVİŞOĞLU ile Söyleşi

Emine AKÇADAĞ

Bilge Söyleşi-10: Soru ve Cevaplarla Yeni Anayasa

Kasım ESEN ile Söyleşi

Özdemir AKBAL


News & Politics

BİLGESAM - Yeni Anayasadan Toplumsal Beklentiler Raporu