STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER

STOSUNKI DZIECKO - RODZIC - TRENER dr hab. Edward Wlazo, profesor nadzwyczajny KIEROWNIK ZAKADU PSYCHOLOGII AWF WROCAW, AUTOR WIELU PUBLIKACJI Z ZAKRESU PSYCHOLOGII SPORTU.

Katarzyna Prasek, Dariusz Parzelski, WYDZIA PSYCHOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI

Postawy rodzicw modych zawodnikw wobec sportu

Wstp

Mali sportowcy budz w nas podziw i uznanie ze wzgldu na sw

wytrwao oraz zdolno do pokonywania wasnych ogranicze i barier

zewntrznych. Na karier modego czowieka patrzy si zwykle pod ktem

jego wynikw w zawodach, a rde sukcesw szuka w jego osobistych

predyspozycjach oraz w umiejtnociach trenera. Natomiast zapomina

si o jeszcze jednym wanym czynniku, majcym ogromny wpyw nie

tylko na maego sportowca, ale na kade dziecko. Tym czynnikiem s

rodzice. Ich rola w karierze maluchw jest czsto niedoceniana, a to

wanie oni, wychowujc swoj pociech, zaszczepiaj" w niej pewne

wartoci, ucz waciwych postaw i motywuj do podejmowania

kolejnych wyzwa. Dziki temu dziecko chtnie rozpoczyna aktywno

sportow, ktra jest dla niego przede wszystkim zabaw ale rwnie

pozwaa pozna nowych przyjaci i rozwija okrelone umiejtnoci.

Niestety, rodzice mog wywiera nie tylko pozytywny wpyw na swoje

pociechy. Zdarza si, e poprzez wasne zachowanie niekorzystnie

oddziauj na osobowo dziecka, a to z kolei wpywa na rezultaty w

kadej sferze aktywnoci malucha.

Celem niniejszej pracy jest wykazanie, e pewne charakterystyczne

zachowania niektrych rodzicw modych sportowcw maj swoje

podoe w sposobie, komunikowania si w rodzinie, co pozwoli

przewidzie najbardziej prawdopodobne skutki wpywu rodzicw na ich

pociechy.

Podstawowy cel uczestnictwa dzieci w sporcie

Wielu z nas niejednokrotnie na widok maego sportowca zastanawiao

si, co takiego sprawia, e bez reszty oddaje si on jakiej dyscyplinie.

Powica jej wikszo swego czasu, czsto kosztem innych form

aktywnoci. Aby odpowiedzie na to pytanie, warto odnie si do

wynikw badania przeprowadzonego w stanie Michigan w 1978 r.

(Universities Study Committee, 1978). Ponad 100 tysicy modych

chopcw i dziewczt, jako gwny powd swego uczestnictwa w sporcie

wymienio zabaw. Dopiero nadalszych pozycjach pojawiy si

zdobywanie nowych umiejtnoci, dreszczyk emocji, przebywanie z

przyjacimi i poznawanie nowych ludzi. To, co dla wielu dorosych jest

nieodczn czci sportu,^ wic sukces i wygrana, u modych pojawia

si dopiero na pitej pozycji. Warto mie t rnic na uwadze, gdy

organizuje si dzieciom programy sportowe.

Zarwno trenerzy, jak i rodzice modych sportowcw czsto traktuj ich

jak dorosych, narzucajc im sposb rywalizacji przypisany sportowi

dorosych. Zapominaj, e dla modego czowieka wikszym sukcesem

ni wygrane zawody jest poznawanie rwienikw, zdobywanie

dowiadczenia, nowych umiejtnoci, zyskiwanie pewnoci siebie i

wiary we wasne siy, a take polepszanie sprawnoci fizycznej. Dopki

may sportowiec osiga te cele, dopty nie jest przegranym w swojej

dyscyplinie. Sukcesem nie jest pokonywanie konkurentw, s nim

starania i wysiek woony w doskonalenie siebie. A wszystko to osiga

si poprzez rodzaj aktywnoci bdcy nieodcznym elementem

dziecistwa, a mianowicie zabaw. Powinno si, wic uszanowa

prawo modych podopiecznych do przeywania sportu na ich wasny

sposb, do identyfikowania go z zabaw z kolegami. Tylko wtedy

aktywno bdzie dla dziecka pozytywnym dowiadczeniem i umoliwi

dalszy rozwj w sporcie.

Przyjemno, jak czerpie pocztkujcy sportowiec z uprawiania swojej

dyscypliny nie jest jednak odizolowana od wpyww dorosych. Sport,

jak kada zabawa, moe by

rdem odczu zarwno pozytywnych, jak i negatywnych, m.in.

smutku, zatroskania, alu czy irytacji. Mimo i zabawa ta podejmowana

jest dobrowolnie, rado, jakiej dostarcza, zaley od stosunku rodzicw

do dziecka i jego zainteresowa. Badania przeprowadzone wrd

zapanikw w wieku od 9 do 14 lat wykazay, e przyjemno, jak

odczuwa mody zawodnik ze swojej aktywnoci, cile czy si z

poziomem satysfakcji rodzicw z jego wystpu, ich pozytywnym

zaangaowaniem w dziaalno sportow dziecka oraz z postrzeganym

przez niego poziomem wasnych umiejtnoci (Scanlan, Lewthwaite

1986). S to jednoczenie predyktory przyszego zaangaowania dziecka

w sport. Wyniki innych bada (dotyczcych zawodnikw oraz

zawodniczek koszykwki) wskazuj, e brak presji rodzicw oraz wrodzona

preferencja dla zada bdcych wyzwaniem to czynniki podwyszajce

poziom odbieranej przez sportowca przyjemnoci. Co wane, wyniki

zawodw nie wpywaj istotnie na poczucie zadowolenia z gry (Brustad

1988). Rodzice nie s, wic biernymi obserwatorami aktywnoci wasnego

dziecka - poprzez swoje zachowanie i stosunek do sportu stale oddziauj

na to, jaka forma zabawy wydaje si mu atrakcyjna.

Wpyw rodzicw na zaangaowanie dzieci w sport

Na rozwj psychiczny, a przede wszystkim spoeczny, dziecka silny wpyw

ma ideologia rodzinna, czyli -wkad wyobrae o wiecie, postaw i

oczekiwa czonkw rodziny (Tyszkowa 1985). Rodzina dostarcza, wic

wielu wzorcw zachowania, przeywania i wartociowania wydarze,

dziki ktrym dziecko opracowuje i porzdkuje swoje dowiadczenia,

rwnie te spoza rodowiska rodzinnego. To w domu rodzinnym

przekazuje si wartoci i ksztatuje postawy wobec ycia. Bliskie i

intymne interakcje midzy czonkami rodziny s niezwykle istotne,

poniewa w procesie komunikacji z rodzicami dziecko uczy si

interpretowania swoich dowiadcze. Rodzice, jako najwaniejsze, bo

pierwsze w kolejnoci, rodowisko rozwojowe i wychowawcze, zarwno

poprzez wiadom prac wychowawcz, jak i oddziaywanie

niezamierzone (wydarzenia majce miejsce w domu, stosunek rodzicw

do tych wydarze oraz wzajemne stosunki w rodzinie) wpywaj na

fizyczny, psychiczny i spoeczny rozwj pociechy. Rodzina, ksztatujc

osobowo i system wartoci dziecka, decyduje o jego deniach

yciowych i preferowanych wzorach sukcesu yciowego. Rodzice maj,

wic rwnie przemony wpyw na podjcie lub ewentualne

zaniechanie przez syna lub crk uczestnictwa w sporcie. Przekazywane

przez nich wartoci i wzorce przeywania dowiadcze decyduj o tym, jak

dziecko postrzega i interpretuje swoj aktywno sportow. Rodzice, gdy

stworz dziecku moliwo zetknicia si ze sportem, staj si

odpowiedzialni nie tylko za to, jak bardzo ich pociecha angauje si w t

aktywno, ale nawet za same wyniki maego sportowca.

Postrzeganie samego siebie w sporcie pozostaje pod cigym wpywem

rodzicw, gdy dzieci traktuj dorosych, jako rdo informacji zwrotnej o

swoich umiejtnociach. Rodzic zainteresowany aktywnoci swojej

pociechy, wspierajcy j, cho niestresujcy, pomagajcy w czerpaniu

nauki nawet z poraek, wierzcy w jego zdolnoci sprawia, e mody

sportowiec odczuwa wiksz przyjemno ze swojej aktywnoci, chtnie

kontynuuje przygod ze sportem i odnosi na tym polu wiksze sukcesy.

Sport umoliwia wyksztacenie podanych cech fizycznych i

psychicznych, lecz to wanie doroli mog t okazj zaprzepaci,

zniechcajc syna lub crk do kontynuowania kariery sportowej.

Jeli jednak dziecko postanowi nadal trenowa, pozostaje pod

nieustannym wpywem rodzicw, rzutujcym na jego postrzeganie

samego siebie, motywacj oraz na odczucia zwizane z dowiadczeniami

w sporcie. Badania wykazay, e 80% maych sportowcw ma rodzicw,

ktrzy s obecni przynajmniej na trzech czwartych ich zawodw, przy czym

25% rodzicw zjawia si na treningach pociechy minimum 2-3 razy w

miesicu (McPherson, Davidson 1980 za: Sm). Rodzice maj, oli 2001wic

okazj, jedni z pierwszych oceni gr dziecka, poinformowa go o jego

umiejtnociach i postpach. Jeli dodamy, e stanowisko dziecka w

sprawie wasnych zdolnoci, a take poziomu trudnoci na zawodach

cile wie si z ocen tyche dokonan przez rodzicw, to zrozumiemy, jak

bardzo aktywno maego sportowca poddana jest wpywom

najbliszych.

Podstawwe pytania

Zgoda na uprawianie przez pociech sportu moe nie wiele

konsekwencji. Warto, wic, aby kady z rodzicw przed podjciem decyzji

zastanowi si nad nastpujcymi kwestiami (za: Smoli 2001).

1. Czy rodzice s w stanie dzieli si swoim dzieckiem?

Kady sportowiec wiczy pod okiem swojego trenera, ktrego si sucha i

ktrego darzy szacunkiem. Dziecko, dotychczas podziwiajce tylko

rodzicw, teraz w ten sam sposb patrzy na trenera i widzi w nim

autorytet. Rodzic nie tylko musi si z tym pogodzi, ale take sam obdarzy

trenera zaufaniem niezbdnym dla osoby, ktrej powierza wasne

dziecko. Z du ostronoci rodzic powinien podchodzi do podwaania

kompetencji trenera i susznoci jego decyz