TÜRKÇEM ÇOCUK DERGİSİ VE KİMLİK İNŞASI

Turkish Studies

International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 11/4 Winter 2016, p. 1175-1190

DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9460

ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY

Article Info/Makale Bilgisi

Received/Geliş: 14.02.2016 Accepted/Kabul: 25.03.2016

Referees/Hakemler: Prof. Dr. Mehmet Dursun ERDEM –

Prof. Dr. Suat UNGAN – Doç. Dr. Ali GÖÇER

This article was checked by iThenticate.

TÜRKÇEM ÇOCUK DERGİSİ VE KİMLİK İNŞASI

Oğuzhan YILMAZ*

Kurmaca metinlerin en başta edebiyata dair metinler olduğu

bilinmekle beraber bilhassa çocuklara yönelik kurgularda verilen

iletilerin arzu edilen insan tipini ortaya çıkarma noktasında da etkili olduğu bilinmektedir. Bu amaçla çalışmada “Balkanlarda anadil zevkini beraber yaşatalım.” alt başlığıyla çıkan Türkçem Dergisi’nin 2015-2016

yılları arasında çıkan 24 sayısı incelenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın

verileri analiz edilirken ilkin araştırmacı ve bir alan uzmanı tarafından

dergilerde yer alan kurmaca metinler tespit edilmiş, devamında incelenen

dergiler içinden rastgele seçilmiş iki tanesinde yer alan kurmaca

metinler, araştırmacı ve alan uzmanı tarafından ayrı ayrı okunarak

metinlerin temel iletileri belirlenmiştir. Belirlenen bu iletiler, sonrasında karşılaştırılarak kodlamalar konusunda birlik olup olmadığına

bakılmıştır. Farklı kodlayıcıların yaptığı kodlamalarda bariz bir sıkıntıya

rastlanmayınca araştırmacı geri kalan 20 derginin ileti dizinini tek başına

çıkarmıştır. Çalışma sonucunda Türkçem Dergisi’nde öne çıkan iletilerin

“akıl, değer, din, duygu, çevre, Kosova ve Balkan tarihi” gibi temalarla bağlantılı olduğu görülmüştür. Dergilerde çevreye ilişkin iletiler dışındaki

tüm ileti kategorilerinin Kosova’daki yaşanmışlıkların bir sonucu olarak

kurgusal metinlerde yer aldığı tespit edilmiştir. Özellikle akıl, din, değer,

Kosova ve Balkan tarihi temaları altında sıralanan iletilerin “akıllı,

değerlerine bağlı ve millî hassasiyetleri olan bir nesil” yetiştirme

konusunda bir kimlik inşa ettiğini bu çalışma için söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler: Kosova, kimlik, dergi, ileti, çocuk edebiyatı,

kurgusal metin.

* Yrd. Doç. Dr. Erzincan Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü, El-mek: oyilmaz@erzincan.edu.tr

1176 Oğuzhan YILMAZ

Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 11/4 Winter 2016

CHILD MAGAZINE “TURKCEM” AND IDENTITY CONSTRUCTION

ABSTRACT

Even though fictive texts were primarily related to literature, the

messages in the fictive texts for children are also known to be effective in

creating the type of man desired. Thus, in this study, 24 special issues of Turkcem under the topic “Let’s make it live the fun of mother tongue in the Balkans” published in 2015-2016 were examined. In data analysis of

the study, the texts in the issues were found by the researcher and one

field specialist then the fictive texts in two issues randomly selected

among those comprising the study corpus were read each by the

researcher and the field specialist and the fundemental messages of the

texts were determined. These messages were encoded comparatively and coherence was sought. When no obvious problem was encountered in

encodings made by the encoders, the researcher indexed 20 issues left

on his own. The results of the study suggested that the leading messages

in Turkcem magazine were related to such values as “sage, faith, feeling,

environment, Kosovo and Balkan history”. Except for the environment related messages in the issues, all of the message were found to take

place in the texts as a result of experiences lived in Kosova. In particular,

it is possible to point out that the messages regarding sage, faith, value,

Kosova and Balkan history contribute to identity construction of a

generation “wise, value dependent and sensitive to national values”.

STRUCTURED ABSTRACT

Literary texts are indispensably affected by the politics, events and

general atmosphere at that time. War, migration, politics, ethnicity and

religious conflict affecting the destiny of communities in literary texts are closely related to man. Such events specifically in fictive works idealize

the leading heroes as Islam Beg, Colak Salih, Ahmet Celal and are

concerned with the type of person that the texts intend to create. For this

reason, the messages in Turkcem magazine published in Kosovo are

investigated in this paper in terms of identity. This paper is important in

that no such study on Turkcem magazine has been reported and we intend to reveal whether any similarity exists between the type of person

the magazine depicts based on political and social developments in

Kosovo and man in real life.

The study was formed by mean of document analysis on the issue

of Turkcem entitled “Let’s live pleasure of mother tongue together” released in Kosova. In the study, we examined 24 issues of the magazine

released between 2015-2016. Executive editor is Zeynel Beksaç. The

magazine has always had a mission of Turkish language education right

from the first issue. In particular, it aims to contribute to filling the gap

of course books. In addition to support for Turkish language education,

as in Beksac’s terms, the magazine is to contribute to “protection of Turkish children’s literature developed in Kosovo and Macedonia and to

support creation of new writers by keeping update of these literary texts.

Türkçem Çocuk Dergisi ve Kimlik İnşas 1177

Although it is a monthly popular child magazine, it fingers on the pulse of Kosovo and the Balkans. The magazine placing sister literary works in

the Balkans has always kept up-to-date the developments in Turkish and

in the Turkic world. The activities done by specifically TIKA and Yunus

Emre Institute as well as other associations are given as news in the

magazine.

The data of the study were collected in two phases. First, in order to put down theoretical background, Kosovo, Kosovar history, the Turks

in Kosovo and Turkish, magazines and journals in Kosova and children’s

magazines or journals were examined and academic Works were

classified taking into consideration problematic of the study. Literature

examined, we contacted Zeynel Beksac, chief editor of the magazine, in order to reach issues published for the past two years, which were found

in a social networking site. Upon that information, issues between 158

and 181 were downloaded.

These issues were examined by the researcher and a specialist

since the problematic of the study was on fictive texts. Randomly selected

two fictive texts from the issues were read separately by the researcher and the specialist of the field successively. Their messages were recorded.

The messages compared, encodings were checked for consistency. Using

Miles and Huberman (1994) formula, the reliability of simultaneous

encodings was found .91 and that of consecutive ones was .84, which

suggests that the study was reliable. When no problems was encountered in the encodings, the index of messages of the last 20 issues were

prepared by the researcher himself. The messages were classified as “the

messages emphasizing wisdom, the messages targeting becoming nice,

the messages with religious content, the messages putting forward

feelings and those related with environment as well as those concerning

Kosovar and Balkan history”. Then, we checked whether these classifications were put into right category by discussing with qualitative

analysis expert and a specialist. As a result, the place of some messages

was changed. The main problem concerning classification of the

messages under certain categories is that some messages are categorized

under more than one heading as a result of the research on fictive texts. Therefore, it is possible to classify some messages under different

categories at the same time.

The messages put forward and the identity that Turkcem magazine

has been trying to create since 1999 were examined. The results

suggested that wisdom in the messages was more important. The image

of an individual that is thanks to his wisdom, solves problems, gains or protects from loss in the magazine is seen in child magazines in the early

republican period.

In addition to wisdom, such values as honesty, work ethics, veridic

and helpfulness and sharing can also be seen in the texts. The idea of

bringing up “Nice person” is the goal of all communities and it is also the goal of Türkçem magazine in Kosovo. This is important in that the

progress to be made should be supported by behavior as well. For

development lacking character would lead to decay in the community in

the later process.

In the study, another message group that can be considered related to values is that with religious content. To reclassify such messages, we

should first mention about the messages related to surrender. Seeing that

Turks have been living in Kosovo for the past 100 years, it can be

considered right to state that a nation that has witnessed invasion,

assimilation, deportation and clear cut from its own geography and has

had no direct support seeks refuge in God and says that “God is with those who are right” and “God helps those in trouble”.

The general temper that creates the basis for the political and social

developments in Kosovo has established environment for some messages

that put feelings forward to take place heavily in investigated fictional

texts. In messages putting forefront the negative feelings such as separation, selfishness, distrust, arrogance, malignancy, despair and

solitude, the feelings such as love, loyalty, self-sacrifice and happiness

are generally in the background. In fact, this result is similar to the

results of other message categories. Namely, it is not true to expect a

nation experiencing wars, subjecting to interventions, being obliged to

migrate and being prevented from their own language and religion to be in a positive mood in a fictional world.

As result of Kosovo history’s summary in the last century, it is

possible to encounter messages that have been prominent in accordance

with the experiences in books. The references related to the war, freedom,

mother-tongue based education, regime, Atatürk and love of soldiers all have a quality of evidence that prove the fictional world is affected from

the real one. In a country where there were people who tried to learn

Turkish in a hidden way in their own houses and madrasas in the past

(Elmas, 2014, 137), it is expectable to include messages related to war

freedom, Atatürk and Turkish in fictional texts is expectable. The last

message category that is remarkable in the journal except from the messages related to religion, history, culture, intelligence and values was

upon environment. The messages emphasizing upon the issues such as

environmental cleanup, the importance of planting trees, and wastes of

factory city have tried to create an awareness on environment.

At the end of the study in which the relationship between the periodicals and identity wanted to be created, the prominent messages in

Türkçem Journal were noticed to be “intelligence, value, religion, feeling,

environment, Kosovo, and Balkan history.” It was also determined that

all message categories in journals apart from the ones related to the

environment were specified to be included in fictional texts as result of

the experiences in Kosovo. Especially the messages listed under the titles of Kosovo and Balkan history were possible to be mentioned as trying to

establish an identity on raising “an intelligent generation with national

sensitivity as loyal to their values.”

Keywords: Kosovo, identity, value, message, children’s literature,

fictive text.

Giriş

Edebî metinlerin devrin siyasetinden, genel atmosferinden ve yaşanmışlıklardan etkilenmesi

kaçınılmazdır. Savaş, göç, siyaset, etnik veya dinsel çatışma gibi toplumların kaderini etkileyen

olayların edebî metinlerde yer bulması ve bu olayların kurmaca âlemde İslam Bey, Çolak Salih,

Ahmet Celal gibi devre yön veren kahramanları idealize edip öne çıkarması aslında bir ölçüde edebî

metinler yoluyla yaratılmaya çalışılan insan tipi ile ilgilidir. Bu nazarla çalışmada Kosova’da

yayımlanan Türkçem Dergisi’nde öne çıkarılan iletiler oluşturulmaya çalışılan kimlik açısından

incelenmeye çalışılacaktır. Türkçem Dergisi ile ilgili daha önce böyle bir çalışma yapılmamış olması

ve Kosova’daki siyasi ve sosyal gelişmelerle derginin öne çıkarmaya çalıştığı insan tipi arasında bir

benzerlik olup olmadığını görmek açısından bu çalışma önem arz etmektedir.

Tarih boyunca farklı etnik kökenlere, mezhep ve dinlere mensup insanların bir arada

yaşaması münasebetiyle, Kosova’nın bir anlamda karışıklıkların ve sıkıntıların diyarı olduğu

herkesçe bilinmektedir (Çevikbaş 2011, 19; Jura 2013, 78). Geçmişten beri farklı medeniyetlere ev

sahipliği yapan üzerinde farklı devletlerin kurulduğu Kosova toprakları, 1389’dan itibaren Osmanlı

hâkimiyetine girer (Yalçın Çelik 2008, 19). Osmanlı zamanında bir devlet politikası olarak bölgeye

Arnavutlar ve Türkler göç ettirilerek buradaki Sırp varlığı nüfus siyaseti yoluyla kontrol altına

alınmaya çalışılır (Brown 2000, 122; Ayata 2015, 136). Elbette bu nüfus siyasetinde bölgeyi

Türkleştirme ve İslamlaştırma düşüncesinin payı büyük olur (Gulyas 2012, 142; Tacoğlu 2009,

2084). Uzun yıllar bölgede devam eden Osmanlı hâkimiyeti, Osmanlının durumu ve Balkanların

genel konjonktürünün de etkisiyle 1913 yılına gelindiğinde son bulur (Akgün 2012, 17; Jura 2013,

80). Bu yıl içinde patlak veren Balkan Savaşları’nın ardından Kosova’da istikrarsızlığın getirdiği

karanlık bir dönem başlar (Jable 2015, 5009). Kosova önce Sırpların, sonra Avusturya Macaristan

İmparatorluğu’nun, devamında ise 1. Dünya Savaşı’ndan Avusturya Macaristan İmparatorluğu’nun

yenik çıkması üzerine yeniden Sırpların eline geçer (Bora 1995, 38; Kenar 2005, 42-43). Özellikle

Tito Dönemi’ne kadar olan süreç içerisinde bu coğrafyada “Kosova Sırplarındır.” mantığıyla hareket

edilerek burada Türklerin de içinde olduğu birçok etnik unsur âdeta görmezden gelinir. Bölgede

yaşayan azınlıklar Arnavutlar başta olmak üzere göçe zorlanır, özellikle eğitim ve kültür alanında bu

azınlıkların hakları gasp edilir (Taşdemir ve Yürür 1999, 37-38; Juka 1984, 27). 14 Mart 1914

tarihinde Osmanlı ve Sırbistan hükümetleri arasında imzalanan barış antlaşmasının aksine iki dünya

savaşı arasındaki yıllarda dil ve din gibi hiçbir kutsala saygı gösterilmez, kelimenin tam manasıyla

Türkler ve diğer azınlıklar kültürel bir soykırıma maruz kalır (Açık 2011, 2-3). Tito Dönemine

gelindiğinde ise azınlıklara bakış konusunda ciddi bir farklılaşma olur. 1963 yılında yapılan yeni

anayasa ve 1974 yılında mevcut anayasada yapılan birtakım iyileşmelerle Kosova’da içinde

Türklerin de olduğu azınlıklar rahat bir nefes alır (Malcolm 1999, 308; İlkdoğan 2009, 30-31; Sklias

ve Roukanas 2007, 269). Fakat bu rahatlık devletler tarihinde uzun sayılabilecek bir dönem boyunca

sürmez. Tito’nun ölümünden sonra bir Sırp milliyetçisi olan Miloseviç’in başa gelmesiyle Kosova’da

dengeler yeniden değişir (Demirtaş Coşkun 2010, 58; Akgün 2012, 17; Savaş 2001, 101; Gulyas

2012, 143). Miloseviç Kosova’daki Arnavutların üzerine giderek öteki bir cephe yaratır ve

NATO’nun 24 Mart 1999’daki müdahalesine kadar baskı, göç, acı, sürgün ve ölüm Kosova’nın

kaderi olur (Demirtaş Coşkun 2010, 58; Berisha 2000, 64; Aktaran: Yılmaz 2005, 43; Mertus 2009,

467). Öyle ki 1998’in ortası ile NATO müdahalesi sonrasına kadar olan süreçte Sırbistan ve Karadağ

Cumhuriyetlerinden oluşan Yugoslavya Federal Cumhuriyeti askerî birlikleri, bölgeyi kontrol altına

almak amacıyla Kosova’ya girerek 10.000 sivili öldürür ve yaklaşık 1.000.000 insanın evini terk

etmesine neden olur (ATASE 2009, 34). 1999’da 78 gün süren NATO müdahalesinden sonra

Birleşmiş Milletler’in yönetimine bırakılan Kosova, 17 Şubat 2008’de ise bağımsızlığını ilan eder

(Sarı 2010, 94). Ancak bilhassa Türkler açısından NATO müdahalesi sonrasında gelmesi beklenen

huzur gelmez, Birleşmiş Milletler ve sonrasındaki dönemde de eğitim ve dil alanında yaşanan

sıkıntılar devam eder. Hatta bu sıkıntılar öyle bir boyut kazanır ki daha önce Arnavutça, Sırpça ve

Türkçe olan devletin resmi dili Arnavutça, Sırpça ve İngilizce olarak değiştirilir ve Türkçenin

aleyhine bir süreç başlar (Jable 2015, 5010; Günşen 2009, 228). Bölgede Türkçe yalnızca %6 seçim

barajının geçilebildiği yerlerde resmi statüye sahip olur (www.setimes.com, 09. 02. 2011).

Kısaca yukarıda özetlenmeye çalışılan bölgenin tarihi, Kosova’da Türkçenin ve Türkçe

öğretiminin tarihi ile paralel ilerler. Kosova’da siyasi istikrarsızlık ve baskı ortamında yaşanan

dalgalanmalar Türkçe ve Türkçe öğretimi üzerinde de olumsuz etkiler gösterir (Akgün 2012, 19).

1961 nüfus sayımlarına göre 53.000 civarında Türk nüfusunun yaşadığı tahmin edilen Kosova’da

(Jable 2015, 5009) siyasi tarihle bağlantılı olarak 1912-1951 yılları arasında eğitim kurumlarında

dersler yalnızca Sırpça ve Arnavutça verilerek Kosova’daki Türk varlığı ve Türkçe bir anlamda

görmezden gelinir. Her alanda kendini gösteren Sırp milliyetçiliği eğitim alanında da kendini

gösterir, bu dönemde Kosova’daki Türkler, medreselerde ve evlerde gizli gizli Türkçe öğrenmek

suretiyle anadillerini yaşatmaya çalışır (Elmas 2014, 137). 1951 yılına gelindiğinde ise azınlıklara

kendi dillerinde öğrenim hakkı tanıyan kanunla birlikte Türklerin Türkçeyi korumaları ve

yaşatmaları üzerindeki baskılar biraz olsun kalkar (Durmuşçelebi ve Koro 2012, 145; İsen ve Engüllü

1997, 301; İğci 2009, 1176). Aynı yıl içinde kurulan Doğru Yol Kültür ve Güzel Sanatlar Gazetesi

eliyle edebiyat ve kültür ortamının gelişmesi amaçlanır. Takip eden süre içinde radyo ve

televizyonlarda Türkçe haberler sunulup sanat musikisi yayınları yapılır (Akgün, 2012, 26). Bu iyi

niyetli gayretleri Kosova’da çıkan süreli yayınlar ise bir adım öteye taşır. Kosova menşeili çıkan Tan,

Çevren, Çığ, Kuş ve Bay gibi süreli yayınlar Türkçenin korunması ve geliştirilmesi anlamında büyük

önem taşır. Okumuş’un Tan Gazetesi özelinde dile getirdiği “11-14. sayfalarda daha çok çocuklara

yönelik yayınlanan dergi, şiir, hikâye ve diğer yazılar, 1970’li yıllarda Kosova’da yapılan Türkçe

eğitimine çok büyük katkı sağlar. Bu yıllarda okullardaki Türkçe ders kitabı eksikliği bu sayfalarda

yayınlanan şiir, öykü ve diğer yazılarla giderilir. Türkçe öğretmenleri bu ekleri yardımcı malzeme

olarak kullanır, yazılar derste okunur, şiirler ezberletilir (2015, 102).” şeklindeki ifadeler gazete ve

dergilerin bölgedeki Türkçeyle ilgili işlevlerini göstermesi açısından önemlidir.

Kosova’da çıkan süreli yayınlar özellikle Kosova gibi Türkçe yayın hayatının çok zengin

olmadığı bölgelerde arzu edilen insan tipinin yetiştirilmesine yönelik fikri bir altyapı da hazırlar.

Doğrudan ya da dolaylı iletilerle okuru yönlendirip onun karakterini şekillendirmeye çalışan dergiler

bu noktada bir kimlik oluşturur. Bal Açıkgöz’ün (2015, 433) deyişiyle çeşitli dil ve kültür baskıları

altında yaşayan, dil ve kültür edinimindeki çevresel şartları Türkiye’deki çocuklardan farklı ve zor

olan, eğitim-öğretim hayatları yeterli dil ve kültür süreçleri ile desteklenmeyen yurt dışındaki Türk

çocukları konu olunca, dergilerin kimlik üzerindeki etkisi daha net ortaya çıkar. Nitekim ilgili

literatüre de bakıldığında çeşitli muhitlerde ve dönemlerde süreli yayınlar eliyle bir kısım karakter

özelliklerinin ön plana çıkarılmaya çalışıldığı görülmektedir.

Örneğin Okumuş’un (2015) Kosova’da çıkan Tan Gazetesi özelinde yapmış olduğu

araştırma süreli yayın-karakter ilişkisini göstermek açısından önemlidir. Okumuş’un tespitiyle Tan

Gazetesi toplumun ürettiği bütün maddi-manevi kültür unsurlarını gelecek nesillere aktarmayı

hedefler. Gazete Türk halkının Kosova’da var olma mücadelesine Türkçe ile büyük bir katkı sağlar,

Türkçenin ve Türklüğün bir nevi okulu olur. Tan Gazetesi gibi Kosova’da çıkan Çevren Dergisi de

Kosova’daki kimlik mücadelesinde önem arz eder. Dergi Krasniç’in (2006) ifadesiyle Kosova’daki

Türklerin 1951 yılında siyaset, eğitim ve kültür alanında kazandıkları hakları korumada, geliştirmede

ve yaymada önemli bir rol oynar. Edebiyata, kültüre ve özellikle Kosova’da Türklerin kültürel

gelişmesine, Kosova topraklarında Türk varlığının yaşatılıp zenginleşmesine katkıda bulunur.

Kosova bağlantılı olmasa da bir başka Balkan ülkesi Bulgaristan’da yayın hayatına devam eden

Mozaik Dergisi de böyle bir misyonu üstlenir. Türk dünyası, ata sporları, kültürel karakter özellikleri,

dil ve kültür özellikleri ile ilgili önemli iletilere sahip olan dergide, millî ve evrensel değerlere yer

verilerek dil ve kültürün korunması amaçlanır (Bal Açıkgöz, 2015).

Yalnızca Kosova’daki değil Türkiye’deki çocuk dergileri üzerinden de süreli yayın kimlik

ilişkisini görmek mümkündür. Din, milliyet ve evrensel değerler olmak üzere birkaç damardan

beslenen Türkiye’deki süreli yayın hayatında öncelikle Mümeyyiz’i zikretmek gerekir. Dinî

motiflere sıkça yer verilen dergide din ile ilgili kavramlar genellikle İslam inancını ve yaşayışını

kapsar. İman esaslarının da vurgulandığı Mümeyyiz’de bunun yanı sıra ahlaki motiflerde dönemin

yaşayışından olsa gerek önemli bir yer tutar (Arslan 2007; Şimşek, Arslan ve Yakar 2014, 52).

Mümeyyiz gibi o dönemde din ve ahlak temelinde birtakım eğitsel iletileri ön planda tutan

dergilerden biri de Çocuklara Arkadaş’tır. Erdoğan’ın (2009) ifadesiyle bu dergi çocukları ahlaki ve

terbiyevi yönden geliştirmeyi amaç edinir. Dergi çocukların başta padişah olmak üzere büyüklere

itaat göstermeleri, yalandan, kıskançlıktan ve hileden uzak durmaları, arkadaşlarıyla iyi geçinmeleri,

dürüst, çalışkan, vatana, millete yararlı olmaları, doğayı sevmeleri ve hayvanlara zarar vermemeleri

hususunda öğüt veren birçok türde metin yayımlamıştır. Çocuklara Arkadaş Dergisi’nden beş yıl

sonra çıkan Çocuklara Rehber Dergisi de eğiticilik niteliğini çocuklara olumlu değerler kazandırma

üzerine kurmuş, çalışkan, yardımsever ve vicdan sahibi olma, anne ve babaya sevgi besleme,

insanlara iyi davranma ve sadakat gösterme gibi değerleri okuyucularının kazanmasını istemiştir

(Balcı 2002). Mümeyyiz’deki muhafazakâr damarın devamı olarak seneler sonra çıkan Türkiye

Çocuk’ta da tutumlu olma, çalışma, fedakârlık gösterme, zamanı iyi değerlendirme, doğayı koruma,

vatanı sevme, barış, azim, yardımseverlik, merhamet, bağlılık ve dostluk gibi değerler işlenir. Bunun

yanı sıra dergide böbürlenmenin, kibrin, çıkarcılığın, dedikodunun ve hırsızlığın kötü olduğundan

bahsedilir (Kırış, 2007).

Cumhuriyet Dönemine kadar daha çok din, ahlak ve eğitim ekseninde iletiler veren dergiler,

bu dönemden sonra Afacan Çocuk örneğinde olduğu gibi Cumhuriyet’in istediği insan kimliğini

şekillendirecek iletiler vermeye çalışır. Batıdaki aydınlanma hareketinin Türkiye’de de amacına

ulaşması kendisine düstur edinen Afacan Çocuk, çocukların akıllarını kullanması, dünyada olup

bitenlerden haberdar olması ve bilimsel bilgiye güvenmesi gerektiğini savunur (Dedik, 2011).

Konar’ın (2003) tespitiyle bu dönemde Cumhuriyet neslini yetiştirme ile vazifeli olan dergilerden

biri de Gürbüz Türk Çocuğu’dur. Dergi, çocuk eğitiminde aile ve toplumun eğitiminin ilk şart olduğu

bilinciyle aile, toplum ve çocuk için yayımlanmıştır. Bu dönemde yayımlanan Yeni Yol dergisinin

sayfalarında yer alan yazılarla da dönemin çocukları çeşitli açılardan eğitilmiştir. Onların özgür

bireyler olarak yetişebilmeleri, toplum için olumlu davranışlar sergilemeleri, millî kültürle

yoğrulmaları konularında Yeni Yol Dergisi önemli bir yere sahiptir (Öğüt, 2006). Dergide doğru,

dürüst, yardımsever, merhametli, vefalı, akıllı ve pratik zekâlı olmak, büyüklerin sözünü dinlemek,

temizliğe önem vermek, görünüşe aldanmamak, ön yargılı, mağrur ve muhteris olmamak gibi

değerler öne çıkmaktadır (Esmer, 2007). Cumhuriyet ideolojisi ile bağlantılı fakat diğer dergilere

nazaran Türklük vurgusunu daha fazla öne çıkaran bir başka dergi ise İleri Yavrutürk’tür. Kıymaz’ın

(2011) dikkatiyle dergideki metinler ve çocuklara doğrudan doğruya verilen mesajlar göz önüne

alınarak bir değerlendirme yapılacak olursa, ortaya çıkarılmak istenen çocuk, her şeyden önce Türk

olduğunun farkında olan ve bununla gurur duyan, Türk tarihi ile onun önemli şahsiyetlerini ve

eserlerini tanıyan, İslamiyet’in kabulüyle gelişen Selçuklu ve Osmanlı kültürleri hakkında bilgi

sahibi olan, Cumhuriyet’in kuruluş sürecini ve yaşanan zorlukları iyi değerlendiren, Atatürk’ün

hayatını ve başarılarını örnek alan, dürüst, anne babasına hürmetkâr, topluma faydalı, zararlı

alışkanlıklardan uzak duran, derslerinde başarılı ve bilgili bir model olarak tarif edilebilir.

Milliyetçi ve muhafazakâr değerleri ön plana çıkararak kimlik inşa etmek isteyen bu dergiler

dışında Türkiye’de Cumhuriyet ideolojisinden beslenen fakat daha evrensel değerlere sahip bir nesil

yetiştirme düşüncesiyle hareket eden dergiler de vardır. Doğan Kardeş Dergisini de bu noktada

hatırlamak gerekir. 1945 yılında yayın hayatına başlayan dergi yayımladığı yazılar, düzenlediği

etkinlikler ve dergide çocuklara seslenirken kullandığı söylemle çevreci, yaratıcı, sağlıklı, yenilikçi

bir çocuk profili çizer. Esasında Cumhuriyetle birlikte sanatı ve bilimi ön plana alan, yüzünü batıya

dönmüş Türkiye’yle, Doğan Kardeş’te yaratılmak istenen çocuk modeli örtüşmektedir. Dergide

bağımsızlık, akıl yürütme, karar verme, iyi ve çalışkan olma, çevreye önem verme gibi değerler

işlenir (Günaydın, 2005). Doğan Kardeş gibi evrensel değerleri okuruna vermeye çalışan bir başka

dergi ise Kırmızıfare’dir. Karaca’nın (2010) yaptığı araştırma sonucunda edebî çocuk dergisi olan

Kırmızıfare’de en çok armağan verme, okuma sevgisi ve alışkanlığı, yardımsever olma, hayvanları

sevme ve koruma, bilime önem verme, sevginin gücüne inanma, doğayı sevme ve koruma

değerlerine yer verildiği buna karşın bayrağa saygılı olma, vatanını ve milletini sevip yüceltme gibi

değerlerin dergide işlenmediği belirlenmiştir. Kırmızıfare gibi millî ve dinî değerlere çok fazla yer

vermeyip evrensel değerleri ön plana çıkaran bir başka dergi de Ebe Sobe’dir. Dergide sevgi,

çalışkanlık, yardımlaşma, okumanın önemi ve dürüstlük gibi değerler işlenmiştir (Demiryürek,

2009).

Literatürde de görüldüğü üzere süreli çocuk yayınları ve kimlik arasında doğrudan bir ilişki

söz konusudur. Farklı dönemlerde ve mekânlarda devrin siyasetinin ve sosyal durumunun da

etkisiyle süreli yayınlar eliyle farklı insan karakterleri yaratılmaya çalışılmıştır. Çalışmada bu

düşünceyle Kosova’da yayımlanan Türkçem Dergisi’ndeki kurgusal metinler incelenmiş, kurgusal

metinlerde öne çıkan iletilerin nasıl bir karakter inşa etmek istediği tespit edilmek istenmiştir.

Yöntem

Araştırmanın deseni

Çalışma nitel araştırma yaklaşımlarından doküman analizi deseni kullanılarak yapılmıştır.

Doküman analizi, araştırılması istenen olgu ve olaylar hakkında bilgi içeren yazılı metinlerin

analizini kapsamaktadır (Yıldırım ve Şimşek 2011, 187). Türkçem Dergisi’ndeki kurgusal

metinlerdeki iletilerin ortaya çıkardığı karakter özellikleri belirlemeye çalışıldığı için çalışmada

doküman analizi deseni kullanılmıştır.

İncelenen eserler

Çalışma Kosova’da yayın hayatına devam eden ve “Balkanlarda anadil zevkini beraber

yaşatalım.” alt başlığıyla çıkan Türkçem Dergisi üzerinde yapılmıştır. Çalışmada derginin 2015-

2016 yılları arasında çıkan 24 sayısı incelenmiştir. Derginin sahibi ve genel yayın yönetmeni Zeynel

Beksaç’tır. Kosova savaşı patlak vermeden 2 ay önce yani 1999’un ocağında yayın hayatına başlayan

derginin yayın macerası Beksaç’ın ifadeleriyle şu şekilde anlatılmaktadır:

“Kosova başkenti Priştine’de Kuş dergisi kapatılmış, Kosova’da Türkçe öğrenim gören

öğrenciler böyle bir dergiden mahrum kalmıştı. Bu durum karşısında kolları sıvayıp kendi öz

katkılarımızla Türkçem Dergisi’ni yayımlamaya başladık. Çıkarken, öncelikle Kosova’da ve

Balkanlarda yaşatılıp gelişen Türk çocuk edebiyatına yeni bir boyut getirmek ve ivme kazandırmak

amacını güdüyorduk. Ayrıca bir yandan da Kosova’da 3 binin üzerinde Türkçe öğrenim gören

özellikle ilköğretim sıralarındaki öğrencilere edebiyat aşısı vermek, 60 yıldır süren ders ve yardımcı

ders kitaplarının boşluğunu bir yerde kapatma yönünde katkı sunmaktı. Bugün, Türkçem Dergisi

Kosova’da Türkçe eğitim gören öğrencilerin vazgeçilmez dergisi konumundadır

(www.tarihistan.org, 25.12.2015).”

Dergi, ilk sayısından itibaren Kosova’da Türkçe eğitimin yanında olmayı bir görev bilmiş,

bilhassa yardımcı ders kitaplarının yokluğu gibi sıkıntıları gidermek amacıyla bir nebze de olsa katkı

sunmayı boyun borcu olarak görmüştür (Beksaç 2015, 2). Türkçe eğitime destek vermek dışında

derginin bir başka amacı ise yine Beksaç’ın ifadesiyle “Kosova ve Makedonya’da yaşatılıp

geliştirilen Türk çocuk edebiyatına sahip çıkmak, imkân dâhilinde bu edebiyatları gündemde tutup

yeni kalem erlerinin ortaya çıkmasına olanaklar çerçevesinde katkı sunmak (www.kosovahaber.net,

01.01.2016)”tır.

Dergi her ne kadar aylık popüler çocuk dergisi olarak çıksa da bir ölçüde Kosova’nın ve

Balkanların nabzını da tutmaktadır. Türkçem Dergisi Balkanlardaki kardeş edebiyatların ürünlerine

sayfalarında yer vererek bölgede Türkçe ve Türk dünyası açısından önem arz eden gelişmeleri sürekli

olarak gündemde tutmuştur. Özellikle bölgede TİKA, Yunus Emre Enstitüsü ve sair dernekler eliyle

yapılan faaliyetleri, haber niteliğindeki metinlerle sayfalarına taşımıştır.

Türkçem Dergisi kardeş edebiyatların ürünlerine sayfalarını açarken bölgede barışın

sağlanması adına diğer ülke edebiyatlarına da zaman zaman sayfalarında yer vermiştir. 158-181.

sayılar arasında dergilerde Fransa, İsveç, İzlanda ve Hırvatistan edebiyatlarına ait ürünlerin yer

bulması bu durumu kanıtlar niteliktedir.

Çocuk edebiyatı ödülleri veren, Balkanlarda yaşayan çocukların ürünlerine yer ayıran,

Türkçe öğretimi açısından bu coğrafyadaki öğretmenlerin sıkıntılarını dinleyen ve bu sıkıntılara ses

olan dergi, gelinen noktada ise bir kısım maddi imkânsızlıklar nedeniyle yayın hayatını güçlükle

sürdürmektedir. Bugün 181. sayısı yayımlanan derginin geleceğini net olarak algılayabilmek

açısından “Bizden önce nice gazete ve dergilerin kaderini yaşamamıza bir soğan zarı kadar yakın

olduğumuzu duyması gereken yetkili kurum, kuruluş ve adreslere bir kez daha duyurmayı isteriz

(www.tyb.org.tr, 8.1.2016).” cümleleri önem arz etmektedir.

Verilerin toplanması

Çalışmanın verileri iki aşamada toplanmıştır. İlkin çalışmanın kavramsal çerçevesini

oluşturabilmek amacıyla Kosova, Kosova tarihi, Kosova’da Türkler ve Türkçe, Kosova’da süreli

yayın faaliyetleri ve çocuk dergiciliği gibi akademik yayınlara ulaşılmaya çalışılmış, bu konularda

bulunan yayınlar araştırmanın problemi dikkate alınarak tasnif edilmiştir.

Derginin kavramsal çerçevesini oluşturmak için literatür tarandıktan sonra ise Türkçem

Dergisi’nin genel yayın yönetmeni Zeynel Beksaç ile bağlantı kurulmuş, derginin son iki yılda

yayımlanan sayılarına bir sosyal paylaşım sitesi üzerinden ulaşmanın mümkün olacağı öğrenilmiştir.

Bu bilgiden sonra derginin 158-181. sayılarına ulaşılmış ve bu sayılar bilgisayara kaydedilmiştir.

Verilerin analizi

Çalışmanın problemi kurmaca metinler üzerine kurulu olduğu için Türkçem Dergisi’nin 158-

181. sayıları öncelikle araştırmacı ve bir alan uzmanı tarafından bu nazarla incelenmiş, dergilerde

yer alan kurmaca metinler tespit edilmiştir. Devamında incelenen dergiler içinden rastgele seçilmiş

iki tanesinde yer alan kurmaca metinler, araştırmacı ve alan uzmanı tarafından ayrı ayrı okunmuş ve

metinlerin temel iletileri tespit edilmiştir. Tespit edilen bu iletiler sonrasında karşılaştırılarak

kodlamalar konusunda birlik olup olmadığına bakılmıştır. Miles ve Huberman’ın (1994) formülü

kullanılarak yapılan kodlamalarda aynı anda yapılan kodlamaların güvenirliğinin .91, farklı

zamanlarda yapılan kodlamaların güvenirliğinin ise .84 çıkmıştır. Bu sonuçlar çalışmanın güvenilir

olduğunu göstermektedir. Yapılan kodlamalarda bir sıkıntıya rastlanmayınca araştırmacı geri kalan

20 derginin ileti dizinini tek başına çıkarmıştır. İleti dizini çıkarılan dergiler önce araştırmacı

tarafından “aklı ön plana çıkaran iletiler, iyi insan olmaya yönelik iletiler, dini içerikli iletiler,

duyguları ön plana çıkaran iletiler, çevre ile ilgili iletiler, Kosova ve Balkan tarihi ile ilgili iletiler”

olmak üzere farklı kategoriler etrafında toplanmış, devamında ise doğru iletilerin doğru kategoriler

altında toplanıp toplanmadığıyla ilgili bir nitel araştırma ve bir alan uzmanı ile fikir alışverişinde

bulunulmuştur. Bu fikir alışverişi neticesinde bazı iletilerin yerleri değiştirilmiştir. Çalışmada

iletilerin kategoriler altında toplanması ile ilgili temel problem kurmaca metinler üzerinde araştırma

yapıldığı için bir iletinin bazen birden fazla kategori altında yer alabilmesidir. Bunun için çalışmada

bazı iletileri farklı kategoriler altında sınıflamak mümkündür.

Çalışmanın bulgular ve yorumlar kısmı altında verilen tablolarda parantez içinde belirtilen

ifadelerden ilki incelenen dergilerin sayı numarasını ikincisi ise incelenen metnin bulunduğu

sayfanın numarasını göstermektedir.

Bulgular ve Yorumlar Tablo 1: Aklı ve akıllı davranmayı öne çıkaran iletiler

Bazen sonucu etkileyebilmek kişinin elindedir (172, 10).

Birey aklını kullanarak karşısındakine üstünlük kurabilir (168, 6).

Aklını kullanarak isteklerini dile getirenler kazançlı çıkarlar (167, 9).

Birey arzu ettiği şeyi yapmamak için bahaneler üretebilir (173, 6).

Problemlerin çözümünde akıl ön plana çıkarılmalıdır (169, 5).

Hırsla hareket edenler akli melekelerini ikinci plana itebilir (168, 6).

Ön yargılar insanın sağlıklı düşünmesine izin vermeyebilir (177, 4).

Tablo 1’de dergilerdeki kurgusal metinlerde akılla ilgili öne çıkan iletiler verilmiştir. İletilere

bakıldığında aklını kullanan bireyin çevresindekilere üstünlük kurduğu görülmektedir. Kurgularda

aklını kullanarak problemlerini çözen birey, yaptığı işten daima kazançlı çıkmaktadır. Bununla

birlikte birey her daim aklını kullanıp olumlu işlere imza atarak değil, bazen de aklını kullanıp

olumsuzluklardan kaçmak suretiyle kazanç elde etmektedir. Tablodan çıkarılabilecek bir başka

sonuç ise ön yargıların ve hırsın aklın önünde bir engel olduğunu düşüncesidir. Tablo 2: İyi insan olmaya yönelik iletiler

Dürüstlük kazandırır, açgözlülük kaybettirir (179, 10).

Verilen görev layıkıyla yerine getirilmelidir (173, 6).

İyilik karşılık beklemeksizin yapılmalıdır (178, 9).

Yalanın ömrü kısadır (160, 14).

Zorda kalanlara, hasta ve düşkünlere yardım edilmelidir (167, 5).

Kitaplar paylaşılmalıdır (161, 4).

İyi insan olmaya yönelik iletilerin sıralandığı Tablo 2’de dürüstlük, iş ahlakı, doğru söz,

yardımseverlik ve paylaşma gibi değerlerden bahsedilmiştir. Dürüst insanın daima kazanacağını

belirten iletiler, olumlu davranışlarla ilgili bir kısım telkinlerde bulunurken “Yalan söylemeyin.” gibi

bir kısım olumsuz davranışların da yapılmaması gerektiğini okura sezdirmiştir. İletilerde ayrıca

“İyilik karşılık beklenmeden yapılmalıdır.” örneğinde olduğu gibi sadece bir değerden değil

değerlerin icra şeklinden de bahsedilmiştir. Tablo 3: Dinî içerikli iletiler

Şehitlik arzusuyla savaş meydanına çıkanlar korku nedir bilmezler (161, 8).

Allah zorda kalanlara yardım eder (160, 10).

Allah daima haklının yanındadır (163, 11).

İnsanın nerede ve ne zaman öleceği belli olmaz (165, 15).

Ölüm mukadderdir (167, 8).

Her eylemin hesabı verilir (159, 15).

Allah kulun kalbindedir (159, 15).

Şer görünen olaylarda hayırlar gizlidir (164, 14).

Çalışmaya konu olan metinlerde öne çıkan dinî iletiler Tablo 3’te verilmiştir. Şehitliğin

övüldüğü, şehitlik arzusuyla savaşanların ayaklarının savaş meydanında sabit olduğunu dile getiren

dinî içerikli iletilerde teslimiyet ve ölüm kavramlarının önemli bir yer tuttuğu dikkat çekmektedir.

Allah’ın her daim insanın yanında olacağının altını çizen iletilerde ölüme ilişkin vurgular ise ölümün

mukadder olduğu, ne zaman ve nerede bu sonla insanın karşılaşacağının bilinmemesi ile ilgilidir. Tablo 4: Duyguları ön plana çıkaran iletiler

Aşk kimileri için acı anlamına gelirken kimileri için ise geçici bir duygudur (173, 6).

Ayrılık zordur (171, 5).

Birey kendine ait olanın öne çıkmasını ve en güzel olmasını ister (169, 9).

Çocuklar büyüklerin kendilerine küçük gözüyle bakıp güvenmemelerine

içerlemektedir (168, 5).

Birtakım özellikleri ile etrafındakilere üstünlük kurmaya çalışanlar kısa süre içinde

yer ile yeksan olabilirler (160, 10).

Kötülük yakıp kavurur (165, 13).

Çocuklar fedakârdır (159, 7).

Kişi yapabileceklerinin farkına vardığı anda mutlu olur (163, 5).

Arzu edilen nesneye sahip olmak bireyi mutlu eder (165, 7).

Hatalarını anlayıp pişmanlık gösterenler mutlu olurlar (175, 14).

Ölüm insanları çaresiz bırakabilir (164, 6).

Ciddiye alınmayarak yapılan bir eylem vicdanda derin izler bırakabilir (177, 10).

Bireyleri değiştirmeden oldukları gibi sevmek gerekir (175, 7).

Güzel anlar dostlarla birlikte yaşanmalıdır (179, 9).

Vefalı olmak kazandırır (167, 14).

Yalnızlık korkutucudur (179, 4-5).

Tablo 4’te kurgusal metinlerde duygularla ilgili öne çıkan iletilerin oldukça yoğun olarak

verildiği görülür. İletiler gözden geçirildiğinde olumsuz duyguların öne çıktığı dikkat çeker. Her ne

kadar mutluluk frekans olarak metinlerde en çok tekrarlanan duyguysa da ayrılık, bencillik,

güvensizlik, kibir, kötülük, çaresizlik ve yalnızlık gibi duygular kurgusal metinlerin önemli bir

kısmına yansır. Olumsuz duygular dışında eserlerde sevgi, fedakârlık ve vefa gibi duygulara ilişkin

iletileri de metinlerde görmek mümkündür. Tablo 5: Çevre ile ilgili iletiler

Fabrika ve kentlerin zehirlediği sulara balıklar bile dönmek istememektedir (169, 6).

Çevre temiz tutulmalıdır (162, 8).

Ağaç dikmek önemlidir (170, 16).

Tabiat insanın doktorudur (178, 8).

İncelenen kurgusal metinlerde dikkat çeken çevre ile ilgili iletiler Tablo 5’te gösterilmiştir.

Tablo 5’e bakıldığında iletilerin kirlenen ve bozulan tabiat ile ilgili olduğu, çevrenin mutlak suretle

korunması gerektiği, tabiatın insanın yaşam kaynağı olduğu vurgulanmıştır. Bunun yanında ağaç

dikmenin önemli olduğuna da ayrıca temas edilmiştir. Tablo 6: Kosova ve Balkan Tarihi ile bağlantılı olarak öne çıkan iletiler

Anadilde okumak sevinç vesilesidir (172, 6).

Özgürlüğü çağrıştıran eşyalar anlam ifade ederler (168, 7).

Savaş ortamı insanın hayatını etkiler (167, 8).

Kimileri çocukluklarını yaşayamadan kendilerini savaş meydanında bulabilir (175,

Esaret insanın eğitim almasının önünde engeldir (158, 11).

Yönetim şekli insanları kuru ekmeğe muhtaç edebilir (172, 7).

Çocuklar savaş yerine barış ve özgürlüğün olmasını ister (158, 4).

Özgürlüğün kısıtlanması üzücü bir durumdur (158, 4).

Mehmetçik kahramandır (159, 4).

Atatürk özgürlük, barış ve huzurun temsilcisidir (159, 4).

Kosova ve Balkan tarihi ile bağlantılı olarak öne çıkan iletiler Tablo 6’da verilmiştir. Tablo

6’da en dikkat çeken husus iletilerde savaş vurgusunun olmasıdır. Savaşın hayatın seyrini

değiştirdiğini belirten iletilerde savaşla bağlantılı olarak dikkat çeken bir başka nokta ise, özgürlük

ve anadilde eğitim konusudur. Zaman zaman Kosova’nın geçmişine atfen yönetim şekline de

gönderme yapan iletiler, yönetim şeklinin insanın müreffeh bir yaşam sürmesi açısından önemli

olduğunu satır aralarında sezdirmektedir. İletilerde Atatürk ve Türk askeri de övülmektedir.

Sonuç ve Tartışma

Çalışmada 1999 yılından beri Kosova’da yayın hayatına devam eden Türkçem Dergisi öne

çıkardığı iletiler ve oluşturmaya çalıştığı kimlik açısından incelenmeye çalışılmıştır. İnceleme

neticesinde akılla ilgili iletilerin metinlerde öne çıktığı görülmüştür. Aklı vasıtasıyla sivrilen,

problem çözen, kazanç sağlayan yahut kayıptan kurtaran birey imajı Cumhuriyet’in ilk yıllarında

yayımlanan çocuk dergilerinde de görülmektedir. Örneğin Dedik’e (2011) göre Cumhuriyet’in ilk

yıllarında çıkan Afacan Çocuk, çocukların akıllarını kullanması, dünyada olup bitenlerden haberdar

olması ve bilimsel bilgiye güvenmeleri gerektiğini savunmaktadır. Yine Öğüt’ün (2006) araştırma

bulgularına göre bu yıllarda çıkan Yeni Yol Dergisi de akıllı ve pratik zekâlı olmayı yüceltmektedir.

Süreli yayınlar arasında görülen bu benzerlik yeni kurulan devletlerin gelişmesi açısından aklın bir

yön tayin edici olarak görülmesinden kaynaklanabilir. Savaştan çıkan, maddi ve manevi anlamda

ciddi yıkımlar yaşayan ülkelerin yeniden kendi ayakları üzerinde durabilmeleri ve devlet olma

yolunda kalıcı adımlar atabilmeleri, kısa süre içinde gelişmelerine ve ilerlemelerine bağlıdır. Bu

gelişimde de akıllı davranmanın ve aklı kullanmanın payı muhtemeldir ki büyüktür.

Akılla ilgili iletilerin yanında dürüstlük, iş ahlakı, doğru söz, yardımseverlik ve paylaşma

gibi bir kısım değerlerle ilgili iletilere de incelenen kurgusal metinlerde rastlamak mümkündür. “İyi

insan” yetiştirme düşüncesi bütün toplumların nihai hedefi olduğu gibi Kosova'da yayımlanan

Türkçem Dergisi’nin de amaçlarından biridir. Bu durum özellikle biraz önce akılla kaydedilecek

ilerlemenin davranış anlamında da desteklenmesi gerektiğini göstermesi açısından mühimdir. Zira

karakterden yoksun bir gelişme sonrasındaki süreçte toplum içinde birtakım çürümüşlüklere neden

olabilmektedir. İlgili literatüre de bakıldığında Türkçem Dergisi’nde olduğu gibi iyi insan olmanın

gerektirdiği bir kısım iletilere pek çok süreli yayında yer verilmektedir. Bu anlamda Mümeyyiz’le

başlayıp günümüze dek devam edegelen zaman diliminde doğruluk, dürüstlük, yardımseverlik, vefa,

sadakat, çalışkanlık gibi pek çok olumlu değere yer verildiği görülmektedir (Arslan, 2007; Erdoğan,

2009; Balcı, 2002; Günaydın, 2005). Bununla birlikte bu dergilerde Türkçem Dergisi’ndeki iletilerin

verilme biçimine benzer şekilde olumsuz davranışların yapılmaması gerektiği de konu edilmeye

çalışılmıştır. Yeni Yol Dergisi için Esmer’in (2007) mağrur ve muhteris olmamak, görünüşe

aldanmamak ve ön yargılı olmamak biçimindeki çıkarımları bu duruma delil oluşturabilir.

Çalışmada değerlerle ilgili iletilerle bağlantılı olarak düşünülebilecek bir başka ileti grubu

ise dinî içerikli iletilerdir. Bu iletileri kendi içinde boyutlandırmak gerekirse ilkin teslimiyetle ilgili

iletileri dile getirmek gerekir. Kosova’nın son yüzyıllık tarihî seyri içinde Türklerin yaşadıkları göz

önünde bulundurulursa işgal ve asimilasyona maruz kalan, toprağından sürülen, yaşadığı coğrafyayla

bağları kesilmeye çalışılan ve bu noktada birinci elden kimseden yardım göremeyen bir milletin

“Allah haklının yanındadır.” ve “Allah zorda kalanlara yardım eder.” cümleleriyle Allaha

sığınması son derece normaldir. Osmanlının son döneminde çıkan Mümeyyiz’de iman esaslarına

ilişkin iletilerin fazla olması da (Arslan, 2007) Türkçem Dergisi’ndeki iletileri destekler nitelikte

devletin zor dönemlerde dik durabilmek adına Allah’a sığınma çabasıyla ilgili olabilir. Teslimiyetle

birlikte dinî içerikli iletiler içinde bir başka dikkat çeken vurgu ise ölüm ve şehitliktir. Bu vurguyu

da yine Kosova’nın tarihi ile birlikte düşünmek gerekir. İç çekişmelerin, siyasi karışıklıkların,

istikrarsızlığın ve en önemlisi etnik temelli çatışmaların merkezi olan Kosova’da ölüm ve şehitlik

merkezli iletilerin kurgusal metinlerde öne çıkması tesadüfi bir durum değildir. Nitekim tesadüfi

olmayan bu sonuç beraberinde “Hayır görünen de şer, şer görünende de hayır vardır.” gibi bir

kabullenişi de beraberinde getirmiştir. Genel anlamda dinî iletilerin kurgusal metinlerde öne

çıkmasının bir diğer nedeni ise dönemin Yugoslavya’sında dine karşı olan bakış açısıdır. Bu olumsuz

bakış açısı, Türk tarafında beraberinde bir tepkiyi getirmiş, bu tepki dinî değerleri muhafaza etmek

amacıyla edebî metinler de dâhil olmak üzere türlü enstrümanları işe koşma düşüncesini doğurmuş

olabilir.

Kosova’daki siyasi ve sosyal gelişmelerin zeminini oluşturduğu genel ruh hâli, incelenen

kurgusal metinlerde duyguları öne çıkaran birtakım iletilerin ağırlıklı olarak yer bulmasına da ortam

oluşturmuştur. Bilhassa ayrılık, bencillik, güvensizlik, kibir, kötülük, çaresizlik ve yalnızlık gibi

olumsuz duyguların öne çıktığı iletilerde sevgi, vefa, fedakârlık, mutluluk gibi duygular daha geri

plandadır. Aslında bu sonuç diğer ileti kategorilerinin sonuçları ile benzerdir. Zira savaşlar yaşayan,

müdahalelere maruz kalan, göç ettirilen, dili ve dini yasaklanan bir milletin kurmaca âlemde de olsa

olumlu bir ruh hâli içinde olmasını beklemek pek doğru olmayabilir.

Kosova tarihinin son yüzyıldaki özetinin bir sonucu olarak kitaplarda yaşanmışlıklarla

bağlantılı olarak öne çıkan iletilere de rastlamak mümkündür. Savaş, özgürlük, ana dilde eğitim,

yönetim şekli, Atatürk ve asker sevgisi ile ilgili göndermeler kurgusal metinlerdeki kurmaca

dünyanın gerçek âlemden etkilendiğinin bir kanıtı niteliğindedir. Bir dönem evlerinde ve

medreselerde gizli gizli Türkçe öğrenmeye çalışan insanların var olduğu bir ülkede (Elmas 2014,

137) savaşa, özgürlüğe, Atatürk’e ve Türkçeye dair iletilere kurgusal metinlere yer verilmesi

beklenen bir durumdur. Nitekim Kosova’da çıkan Tan ve Çevren’de yine Bulgaristan’da yayın

hayatına devam eden Mozaik Dergisi’nde Türk varlığının Balkan coğrafyasında yaşatılıp

zenginleşmesi için mücadeleler verilir (Okumuş 2015; Krasniç 2006; Bal Açıkgöz 2015). Benzer

şekilde Türkiye’de de İleri Yavrutürk gibi dergiler kanalıyla her şeyden önce Türk olduğunun

farkında olan ve bununla gurur duyan bir nesil yetiştirilmek istenir (Kıymaz 2011). Bu durum Kosova

özelinde senelerce görmezden gelinen ve kültürel asimilasyona tabi tutulan milletin kimlik

mücadelesinin bir sonucu olarak algılanabilir.

Dergide din, tarih, kültür, akıl ve değerlerle ilgili iletilerin dışında dikkat çeken son ileti

kategorisi ise çevre ile ilgilidir. Çevre temizliği, ağaç dikmenin önemi, fabrika ve şehir atıkları gibi

konulara temas eden iletiler, çevre konusunda bir duyarlık oluşturmaya çalışmıştır. İnsan kaliteli bir

hayat sürebilmesi çevre şartlarıyla paralellik arz ettiğinden olacak ki Çocuklara Arkadaş, Türkiye

Çocuk, Doğan Kardeş ve Kırmızı Fare gibi pek çok dergide doğayı sevme ve koruma teması

işlenmiştir (Erdoğan 2009; Kırış 2007; Günaydın 2005; Karaca 2010).

Süreli çocuk yayınları ve inşa edilmek istenen kimlik arasında bir bağlantının araştırıldığı

çalışmanın sonucunda Türkçem Dergisi’nde öne çıkan iletilerin “akıl, değer, din, duygu, çevre,

Kosova ve Balkan tarihi” ile bağlantılı olduğu görülmüştür. Dergilerde çevreye ilişkin iletiler

dışındaki tüm ileti kategorilerinin Kosova’daki yaşanmışlıkların bir sonucu olarak kurgusal

metinlerde yer aldığı tespit edilmiştir. Özellikle akıl, din, değer, Kosova ve Balkan tarihi başlıkları

altında sıralan iletilerin “akıllı, değerlerine bağlı ve millî hassasiyetleri olan bir nesil” yetiştirme

konusunda bir kimlik inşa etmeye çalıştığı bu çalışma için söylenebilir.

KAYNAKÇA

Açık, F. (2011). Prizren/ Kosova’dan Türk dünyasına bakış: Bay. 7. Uluslararası Atatürk Kongresi

içinde. ATAM ve Macedonian Academy of Sciences and Arts. Makedonya.

Akgün, (2012). Kosova Türklerinin tarihten bugüne kimlik mücadelesi. Karadeniz Araştırmaları,

34, 11-36.

Arslan, Y. (2007). Mümeyyiz dergisindeki dinî motiflerin din eğitimi açısından incelenmesi.

Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimleri

Enstitüsü.

ATASE (Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı). (2009). Geçmişten Günümüze

Kosova Tarihi ve Türkiye-Kosova İlişkileri. Ankara: Genelkurmay Basımevi.

Ayata, A. (2015). Kosova: Sonun başlangıcı. Akademik Hassasiyetler Dergisi, 2-3, 133-145.

Bal Açıkgöz, K. (2015). Bulgaristan’ın Şumnu ilinde çıkarılan Mozaik dergisin Türkçe eğitimi ve

kültür aktarımı açısından incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara: Gazi

Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.

Balcı, A. (2002). Çocuklara rehber dergisinin çocuk eğitimine katkısı açısından incelenmesi.

Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimleri

Enstitüsü.

Beksaç, Z. (2015). Editörden. Türkçem, 170, 1-23.

Bora, T. (1995). Yugoslavya/ Milliyetçiliğin provakasyonu. İstanbul: Birikim Yayınları.

Brown, L. C. (2000). İmparatorluk mirası: Balkanlar’da ve Ortadoğu’da Osmanlı damgası. İstanbul:

İletişim Yayınları.

Çevikbaş, A. (2011). Müttefik güç harekâtı insanı müdahalelerin bir istisnası mıdır? NATO’nun

Kosova’ya yönelik harekâtının uluslararası hukuk ve askeri bakış açılarından

değerlendirilmesi. Savunma Bilimleri Dergisi, 10-2, 18-57.

Dedik, B. (2011). Afacan çocuk dergisindeki metinlerin Türk aydınlanması açısından incelenmesi.

Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Mersin: Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.

Demirtaş Coşkun, B. (2010). Kosova’nın bağımsızlığı ve Türk dış politikası (1990-2008).

Uluslararasıilişkiler, 7-27, 51-86.

Demiryürek, G. (2009). Türkiye çocuk, diyanet çocuk ve ebe sobe çocuk dergilerinin yapısal

özellikler bakımından değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Trabzon:

Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü.

Durmuşçelebi, M. ve Koro, B. (2012). XX. yüzyılda Kosova’da Türkçe öğretim programların

uygulanması. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 32-1, 137-154.

Elmas, N. (2014). Kosovalı Türkler: Dilleri ve kültürleri. Bilig, 170, 131-152.

Erdoğan, A. (2009). Çocuklara arkadaş dergisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Konya: Selçuk

Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü.

Esmer, K. (2007). Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında (1923-1928) yayımlanan çocuk

dergilerindeki tahkiyeli metinlerin çocuklara değer aktarımı açısından değerlendirilmesi.

Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.

Gulyas, L. (2012). A brief history of the Kosovo conflict with special emphasis on the period 1988-

2008. HAOL, 27, 141-150.

Günaydın, G. (2005). Doğan kardeş dergisinde çocuğa kazandırılması hedeflenen değerler ve ortaya

çıkan çocuk modeli (151-225. sayı). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Mersin: Mersin

Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü.

Günşen, A. (2009). Dil etkileşimi açısından Makedonya ve Kosova Türk ağızları. Turkish Studies-

International Periodical for the Languages-Literature and History of Turkish or Turkic. 4-

8, 225-254.

İğci, A. (2009). Kosova Türkçesinde bazı yeni eğilimler. Turkish Studies-International Periodical

for the Languages-Literature and History of Turkish or Turkic. 4-3, 1174-1182.

İlkdoğan, G. (2009). ABD, AB, Rusya ve Türkiye ekseninde Kosova’nın bağımsızlık süreci.

Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara: Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

İsen, M. ve Engüllü, S. (1997). Başlangıcından bugüne Türkiye dışındaki Türk edebiyatları antolojisi

7. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Jable, E. (2015). Kosova Türklerinin dil(sizliği)i ve hak(sızlık)ları. Yeni Türkiye, 69, 5008-5012.

Juka, S. (1984). Kosova: The albanians in Yugoslavia in light of historical documents. New York:

Waldon Press.

Jura, C. (2013). Kosovo-History and actuality. AGORA Internatioanaly Journal of Juridical

Sciences, 3, 78-84.

Karaca, G. (2010). Edebî çocuk dergisi kırmızıfaredeki metinlerin değer aktarımına katkıları (1-26

ve 94-106. sayılar). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Muğla: Muğla Üniversitesi Sosyal

Bilimleri Enstitüsü.

Kenar, N. (2005). Yugoslavya. Ankara: Palme Yayıncılık.

Kırış, F. (2007). Türkiye çocuk ve ebe-sobe dergilerinin edebiyat ve eğitim değerleri açısından

incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi

Sosyal Bilimleri Enstitüsü.

Kıymaz, M. S. (2011). İleri yavrutürk dergisinin çocuk edebiyatı açısından incelenmesi (1976-1977).

Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimleri

Enstitüsü.

Konar, E. (2003).Gürbüz Türk çocuğu dergisinin incelenmesi (1926-28 yılları). Yayımlanmamış

yüksek lisans tezi, İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü.

Krasniç, D. (2006). Çevren dergisinin balkan Türkleri edebiyatındaki yeri ve bu dergideki edebî

faaliyetler. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal

Bilimleri Enstitüsü.

Miles, M. B. ve Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expended sourcebook.

California: SAGE Publications.

Malcolm, N. (1999). Bosna. İstanbul: Om Yayınevi.

Mertus, J. A. (2009). Operation allied force: Handmaiden of independent Kosovo. International

Affairs, 85-3, 461-476.

Okumuş, (2015). Kosova’da Türkçe yayınlanan bir gazete: Tan. Balkan Araştırmaları Enstitüsü

Dergisi, 4-1, 85-107.

Öğüt, N. (2006). Eski harfli çocuk dergilerinden yeni yol dergisinin çocuk eğitimindeki işlevi.

Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri

Enstitüsü.

Sarı, İ. (2010). Kosova’nın bağımsızlığının uluslararası sistem bağlamında değerlendirilmesi.

Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü.

Savaş, H. (2001). Dünü ve bugünüyle Kosova sorunu-II. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler

Dergisi, 25-1, 101-111.

Sklias, P. ve Roukanas, (2007). Development in post-conflict Kosovo. South-Eastern Europe

Journal of Economics, 2, 267-287.

Şimşek, T., Arslan, M. A. ve Yakar, Y. M. (2014). Kuramdan uygulamaya çocuk edebiyatı. Tacettin

Şimşek (Ed.), Çocuk edebiyatı tarihi içinde (s. 45-70). Ankara: Grafiker Yayınları.

Tacoğlu, T. P. (2009). Kosovalı Türklerin Sosyo-Ekonomik Durumları, Ekonomik Sorunları ve

Türkiye’den Beklentileri. Turkish Studies-International Periodical for the Languages-

Literature and History of Turkish or Turkic. 4-3, 2081-2111.

Taşdemir, F. ve Yürür, P. (1999). Kosova sorunu: Tarihi ve hukuki bir değerlendirme. Gazi

Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1-3, 135-152.

Yalçın Çelik, D. (2008). Kosova’da çağdaş Türk edebiyatı (1951-2008). Prizren: Doğru Yol Türk

Kültür Sanat Derneği Yayınları.

Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin

Yayıncılık.

Yılmaz, M. (2005). Kosova bağımsızlık yolunda. İstanbul: İlke Yayıncılık.

http://www.setimes.com

http://www.kosovahaber.net

http://www.tarihistan.org

Citation Information/Kaynakça Bilgisi

Yılmaz, O. (2016). “Türkçem Çocuk Dergisi ve Kimlik İnşası / Child Magazine “Turkcem” and

Identity Construction”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages,

Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. Hayati Akyol

Armağanı), Volume 11/4 Winter 2016, ANKARA/TURKEY, www.turkishstudies.net, DOI

Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9460, p. 1175-1190.

TÜRKÇEM ÇOCUK DERGİSİ VE KİMLİK İNŞASI

Documents

Türkiye'deki Çocuk Koruma Hizmetleri

Televizyon Reklamlarında Çocuk Bedeni Üzerinden Cinsel Kimlik Aktarımı

MUHASEBE DERGİSİ - Hata

Türkiye'de yapılı çevre eğitimi-çocuk-mimarlık

İLÂHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ - DergiPark

Sosyal Girişimlerin Örgütsel Kimlik Yoluyla Meşruiyet Arayışları

Yaz-Yüz-Üz!: Boğularak Çocuk Ölümlerinin Önlenmesi

Türkiye'de Planlama-Mülkiye Dergisi

Mustafa Ruhi Şirin ÇOCUK ve İLKGENÇLİK EDEBİYATI DERS NOTLARI Mayıs, 2012 Çocuk ve İlkgençlik Edebiyatı Ders Notları

Politik Psikoloji Seminerleri: \"Kimlik Adına Katillik\"

Çocuk Yılında- Akçaabat Dağ Köyleri Çocuk Oyunları

AKDENİZ İİBF DERGİSİ - DergiPark

ESKİ UYGARLIKLARDA ÇOCUK OYUNLARI VE OYUNCAKLAR

Aylık Şiir Dergisi - Turuz

SOSYOLOJİK KAYGILAR BAĞLAMINDA ÇOCUK EDEBİYATI

notlar3.pdf - Notlar Dergisi

Tetra Pak Kurumunun Kurumsal Kimlik Bağlamında İncelemesi

EBEVEYN ve ÇOCUK ARASINDA ANA DİLİN DURUMU

Uluslararası Çocuk Edebiyatı ve Eğitim Araştırmaları Dergisi

kocatepe tıp dergisi - DergiPark