วารสารสงกรานต์ ประจำปี 2559

สบสานประเพณ

»‚ãËÁ‹àÁ×ͧสบสานประเพณ

»‚ãËÁ‹àÁ×ͧสบสานประเพณ

»‚ãËÁ‹àÁ×ͧ

ศนยวฒนธรรมศกษามหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา

ไมใชวนพระญาวน(วนเถลงศก) อกแลว

๑๕ เมษายน

ตงลานนาศนยวฒนธรรมศกษา

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา๑๒๘ ถ.หวยแกว ต.ชางเผอก อ.เมอง จ.เชยงใหม ๕๐๓๐๐

โทรศพท ๐๕๓-๙๒๑๔๔๔ ตอ ๑๖๐๐ , ๑๖๐๑โทรสาร ๐๕๓-๙๒๑๔๔๔ ตอ ๑๖๐๐

Website: http://rmutlculture.rmutl.ac.thE-mail: rmutlculture1@gmail.com Facebook : ศวธ.มทร.ลานนา

Fanpage : ศนยวฒนธรรมศกษา มทร.ลานนา

ศนยวฒนธรรมศกษาศนยวฒนธรรมศกษาศนยวฒนธรรมศกษามหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนามหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา

สบฯฯสานฯปาเวณปลฯใหมฯ เมอฯง

สบสานประเพณปใหมเมอง

ศกดนรนทร ชาวงว

บรรณาธการ

ศนยวฒนธรรมศกษา

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา

๒

๓

ค ำฯบอฯกแจงฯ ค าบอกแจง

ประเพณปใหมสงกรานต ถอวาเปนประเพณทรวมกนในภาคพนภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยเฉพาะในภาคพนทวป ในกลมประเทศทเคยไดรบวฒนธรรม หรออทธพลของพมา โดยเฉพาะจลศกราช ในครงน เปนการน าขอสงสยของหลายทานทเคยประสบมาในชวงหลายปทผานมา ทวาวนพระญาวนเคลอนไป และเกดปญหาในการด าเนนกจกรรมทางความเชอในชวงสงกรานต น ามาซงการถกเถยง บาทอาจถงขนทะเลาะเบาะแวงอยางรนแรง ในฉบบนจงกลาวถงทมาทไปและชใหเหนถงความจรงและความส าคญในขอนใหเปนทประจกษโดยเบองตน นอกจากนแลวยงน าความรเรองตงลานนา โดยผชวยศาสตราจารยลปกร มาแกว ไดศกษาคนควาพรอมกบขนตอนวธท าทละเอยดและสามารถลองท าตามขนตอนทแจงไวในเลมนได อยางไรกด ปใหมปจลศกราช ๑๓๗๘ ปรวายสนกเคลอนมาถงกขอใหทกทานมความสขสวสดมงคล ประสบผลส าเรจดวยตามความมงมาดปรารถนาทกสงทกประการดวยเทอญ

ดวยจตคาระวะ ศกดนรนทร ชาวงว

เมษายน ๒๕๕๙

๔

สารบญฯ สารบญ

ค าบอกแจง ๓

สารบญ ๔

๑๕ เมษายน ไมใชวนพระญาวน (วนเถลงศก) อกแลว ๕

ทงลานนา ๑๕ หนงสอปลใหมเมองลานนา จลลสกราช ๑๓๗๘ ตว ปลรวายสน ๓๓ คราวนางเทวดาผรบเอาขนสงขานตไป ๔๑

๕

15เมษาย฿นฯบฯ ใช วนฯพรฯยฯาวนฯแถมฯแลฯวฯ ๑๕ เมษายน ไมใชวนพระญาวน (วนเถลงศก) อกแลว

ศกดนรนทร ชาวงว*

เปนประเดนทถกเถยงกนทกป ตงแตเรมมการฟนฟองคความรเรองประเพณสงกรานตลานนา เปนตนมา เมอผลทไดไมตรงกบสงทเคยปฏบตกนมารวมมาตงแตปพทธศกราช ๒๔๙๑ ในสมยจอมพล ป. พบลสงครามทเรมออกประกาศวนหยดสงกรานต ในวนท ๑๓ – ๑๕ เมษายน ตามประกาศส านกนายกรฐมนตร เรอง ก าหนดเวลาท างานและวนหยดราชการ พ.ศ. ๒๔๙๑ และจะใชวนหยดนเปนหลกเรอยมาจนกระทงปจจบน (แมนวาบางปจะมการเปลยนแปลง ลด หรอเพมวนหยดบาง แตกใชวนท ๑๓ เปนวนมหาสงกรานต วนท ๑๔ เปนวนเนา และวนท ๑๕ เปนวนเถลงศก อยตลอดเรอยมาไมมการเปลยนแปลง) เมอด าเนนกจกรรมและพธกรรมในวนทดงกลาวสบๆ กนมาโดยยดเอาวนหยดราชการเปนหลกเสยแลว กมกจะเกดความเคยชน และทกทกเอาวาสงนนเปนสงทถกตอง แมวาขณะนนจะมประกาศสงกรานตฉบบสวนกลาง ทพมพแจกโดยธนาคารออมสน หรอประกาศสงกรานตทพมพในทองถนกตามท

วนหยดสงกรานตจะไมมปญหาเลย หากไมไดมความเชอเรอง วน และพธกรรมเขามาเกยวของอยางภาคกลางของไทย

* นกวชาการศกษา ศนยวฒนธรรมศกษา มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา

๖

สงกรานตของ ลานนา ประกอบดวยความเ ชอ พ ธกรรมทหลากหลายทจ าเพาะเจาะจงในแตละวน การลกลนของประกาศสงกรานตกบวนหยดราชการจงเปนปญหาใหญตงแตพระสงฆ ปอาจารย ชาวบาน แทบจะทกพนท จนบางครงเกดการทะเลาะเบาะแวงกนในกลม แบงฝกแบงฝายในการไปวด หรอพธกรรม โดยบางสวนยดตามวนหยดราชการและทเคยปฏบตกนมา และบางสวนยดตามประกาศสงกรานต

การประชมเสวนาในเรองปญหาของสงกรานตลานนา หลายตอหลายครง

สงทลกลนกนนนคอ วนพระญาวน หรอวนเถลงศกเคลอนจากเดมคอวนท ๑๕ เมษายน เปนวนท ๑๖ เมษายน และท าใหวนท ๑๕ เมษายน กลายเปนวนเนา ท าใหการด าเนนตามกจกรรมทตององตามความเชอของแตละวนนนดจะวนวายโกลาหลกนอยางมาก ดงทเกดปรากฎการณดงกลาวในชวงทผานมา แมกระทงปจจบนนกตาม การประกอบกจกรรมตามความเชอแตละวน ลวนสมพนธกบความเชอมนและศรทธาของชาวลานนาเปนอยางยง ดงรายละเอยดตอไปน

๗

วนสงขานตลอง ถอเปนวนทท าความสะอาดครงใหญของบาน ซกผา ปดกวาดสงสกปรก ช าระลางรปเคารพ โดยเฉพาะการด าหวตนเองดงในประกาศสงกรานตทระบไววาตองเปนวนสงขานตลองไววา “ในวนสงขานตไพนนจงหอครบาอาจารย เจานายทาวพระญา เสนาอามาตย ขาราชการ ไพร ราษฎอรทงมวล เอากนไพสโปกขรณ แมนา เคาไมใหญ จอมปลวกใหญ หนทางไฅวสเสนสมกน อวายหนาไสทสสะหนใต อาบองคสรงเกศเกลาเกส ปลนสรอยทปาก หอเอานาอบนาหอมเชดปาก กาลกณอยดง จงไรอยหลง หอเอานาหมนสมปอยเชดฅวางไพเสย แลวกลาวคาถาวา “อม สรมา มหาสรมา เตช ยส ลาภา อาย วณณา ภวนตเม” ดงน แลวลอยจงไรในททงหลายฝงนน แลวจงมานงผาครวผนใหม แลวทดทรงเซงดอกกาแกด อนเปนดอกไมนามปล คหากจกมอายทฆายนยาวไพชะแล”และท าความสะอาดรอบวดและหมบาน

การน าผาไปซกทแมน าในวนสงขานตลอง

๘

วนเนา เปนวนทเตรยมของไปท าบญทวด จดแจงอาหารคาว-หวาน ขนทรายใสขน กอเจดยทราย ไมกระท าพธมงคลใดๆ ทงสน เนองจากถอวาเปนวนเนา หากท าพธมงคลในวนนจกตองอบโชคตลอดทงป และเปนวนถอตองส ารวมกาย วาจา ใจใหปราศจากการท าสงไมด เวนในการดาทอสอเสยด เปนตน

ขนทรายใสวดในวนเนา

วนพระญาวน ถอวาเปนวนดทสดของป เปนวนทไปวดท าบญ และจดพธมงคลตางๆ เชนขนบานใหม เปดรานใหม ถวายไมค าตนโพธ เปลยนขนคร สกหมก กนออผญา เปนตน และเปนวนแรกในการสกการะด าหวขอขมาพระสงฆ ผเฒาผแก

การไปไหวพระท าบญทวดในวนพระญาวน

๙

วนปากป เปนวนทท าการสงเคราะห และรบโชคในวนน มการกนแกงขนนกนทกบาน ดวยเชอวาจะชวยเกอหนนค าชตลอดป และมการด าหวผเฒาผแก และบคคลทเคารพตอยาวไปจนหมดทกคน หรอตลอดสนเดอนเมษายนกม

การบชาขาวลดเคราะหในวนปากป

จะเหนวากจกรรมของแตละวนมความหลากหลาย และมแบบแผนอยางชดเจน บางพนทอาจจะมรายละเอยดพธทแตกตางกนไปตามแตละพนท ทงในลานนาเอง และเมองตางๆ ทมประเพณสงกรานต เชนเมยนมา (ในเขตตางๆ ของเมยนมา รฐฉาน เชยงตง) สบสองปนนา และลาว ทมกจะมพธทผกกบวนเหลาน เมอศกษาในประเทศเพอนบาน พบวามกไมคอยมปญหาเทากบทางลานนาของไทย ทมสองระบบคอระบบตามการค านวณ และระบบวนหยดกระดาง ในเมองตางๆ จะยดตามประกาศสงกรานตทออกมาในแตละป เชนในประเทศลาว จะประกาศวนหยดสงกรานตตามประกาศสงกรานตของปนนๆ สวนในประเทศเมยนมา กจะมการหยดสงกรานตยาวถง ๑๐ วน

๑๐

โดยความเปนจรง วนเถลงศก หรอวนพระญาวน ไมไดหยดนง และนบวนกจะเคลอนไปเรอยๆ ตามคมภร ทใชสบกนมาในทกประเทศทมเทศกาลสงกรานตมาใชค านวณวนเถลงศก นนคอ “คมภรสรยยาตร” และใชการเปลยนศกราชโดยใช “จลศกราช” (เมยนมาศกราช) เปนส าคญ จากการค านวณตามคมภรนบจ านวนวนตงแตวนตดศกราช คอวนทสงฆราชาบพโพโสรหน สกแลวขนครองราชยในเวลาทราศมนยายไปสราศเมษ มาจนถงปจจบน แลวเทยบกบปฏทนทางสรยคตวาตรงกบวนใด จ านวนวนนบแตวนตดศกราชมาจนถงปจจบน เรยกวา “หรคณ”

ในคมภรสรยยาสตร ใหสตรการค านวณหาหรคณวนพระญาวน หรอ อหงคณะวนสกราชขน ไววา “สกกชาตตงแลว ๒๙๒๒๐๗ คณ ๓๗๓ บวกปลาย แลว ๘๐๐ หาร ลพธนน ๑ บวก เปนอหงคณะวนสกราชขนแลตราไวกอนแล”

หรอ

หรคณวนพระญาวน หรคณวนเนา ๑ ผลลพธของ จลศกราช ๒๙๒๒๐๗ ๓๗๓

๘๐๐ + ๑

หรอตามสตรทพระครอดลสลกตตไดแจงไวคอ

หรคณวนพระญาวน = ผลลพธของ ((จลศกราช x ๓๖๕.๒๕๘๗๕) + ๑.๔๖๖๒๕)

นอกจากนนหาวาปนนมวนเนากวน ใหเอาหรคณวนพระญาวนปนตง ลบดวยหรคณวนพระญาวนปกอน หากลบแลวไดผลลพธ ๓๖๕ วน วนนนมวนเนา วนเดยว หากไดผลลพธ ๓๖๖ วน ปนนมวนเนา ๒ วน

๑๑

ส าหรบปจลศกราช ๑๓๗๘ น ค านวณไดวา มวนเนา ๒ วน จากนนจงหาหรคณวนตางๆ คอ หรคณวนพระญาวนตง ลบออก ๑ เปนหรคณวนเนา วนท ๒, ลบออก ๒ วนหรคณวนเนา วนท ๑ และลบออก ๓ เปนหรคณวนสงขานตลอง แลวมาเทยบกบปฏทนทางสรยคตวาจะตรงกบวนทเทาไร ดงน หรคณวนสงขานตลอง ๕๐๓๓๒๕ ตรงกบวนท ๑๓ เมษายน ๒๕๕๙ หรคณวนเนา วนถวน ๑ ๕๐๓๓๒๖ ตรงกบวนท ๑๔ เมษายน ๒๕๕๙ หรคณวนเนา วนถวน ๒ ๕๐๓๓๒๗ ตรงกบวนท ๑๕ เมษายน ๒๕๕๙ หรคณวนพระญาวน ๕๐๓๓๒๘ ตรงกบวนท ๑๖ เมษายน ๒๕๕๙

แตวนประกาศหยดราชการสงกรานตยงคงเปนแบบเดม คอ

วนมหาสงกรานต (วนสงขานตลอง) คอวนท ๑๓ เมษายน ๒๕๕๙

วนเนา (วนเนา) คอวนท ๑๔ เมษายน ๒๕๕๙

วนเถลงศก (วนพระญาวน) คอวนท ๑๕ เมษายน ๒๕๕๙

เมอเรานบยอนดวนวนเถลงศก ตงแตอดตมาจนถงปจจบน และดลวงไปในอนาคตชางหนา จะเหนถงการเปลยนแปลงวา วนเถลงศก ไดเคลอนออกไปเรอยๆ ดงทขนานดสต ชวชาต ประธานชมรมปกขทนลานนาจงหวดเชยงใหม ไดส ารวจและรวบรวมวนเถลงศก (วนพระญาวน ในพทธศตวรรษท ๒๕ – ๒๗ ไวดงน วนเถลงศกในพทธศตวรรษท ๒๕ (พ.ศ.๒๔๐๑ – ๒๕๐๐) - ปทเถลงศกตรงกบ ๑๕ เมษายน คอ พ.ศ.2443 – 2473, 2475 – 2477, 2479 – 2481, 2483 – 2485, 2491 – 2493, 2495 – 2497 และ 2499 – 2500 รวมทงสน 48 ป

๑๒

- ปทเถลงศกตรงกบวนท 16 เมษายน คอ พ.ศ.2474, 2478, 2482, 2486, 2490, 2494 และ 2498 รวมทงสน 7 ป

วนเถลงศกในพทธศตวรรษท 26 (พ.ศ.2501 – 2600) - ป ทวนเถลงศกตรงกบวนท 15 เมษายน คอ พ.ศ.2503 – 2504, 2507 – 2508, 2511 – 2512, 2515 - 2516, 2519 – 2520, 2523 – 2524, 2527, 2531, 2535, 2539, 2543, 2547, 2551 และ 2555 รวมทงสน 20 ป

- ป ทวนเถลงศกตรงกบวนท 16 เมษายน คอ พ.ศ.2501 – 2502, 2505 – 2506, 2509 – 2510, 2513 – 2514, 2517 – 2518, 2521 – 2522, 2525 – 2526, 2528 – 2530, 2532 – 2534, 2536 – 2538, 2540 – 2542, 2544 – 2546, 2548 – 2550, 2552 – 2554, 2556 – 2585 (ชวงนจะเสถยรอยวนท 16 เมษายนถง 30 ป), 2587 – 2589, 2591 – 2593, 2595 – 2597, 2599 – 2600 รวมทงสน 76 ป

- ปทวนเถลงศกตรงกบวนท 17 เมษายน คอ พ.ศ.2586, 2590, 2594 และ 2598 รวม ๔ ป

วนเถลงศกในพทธศตวรรษท 27 (พ.ศ.2601 – 2700) ในพทธศตวรรษท 27 ยงมวนพระญาวนตรงกบวนท 16 เมษายน คอ พ.ศ.2601, 2603 – 2605, 2607 – 2609, 2611 – 2613, 2615 – 2616, 2619 – 2620, 2623 – 2624, 2627 – 2628, 2631 – 2632, 2635 – 2636 และ 2639 – 2640 รวมทงสน 28 ป

๑๓

ในชวงกลางพทธศตวรรษท 27 น จะมวนพระญาวนสวนใหญตรงกบวนท 17 เมษายน และในปลายพทธศตวรรษท 27 กจะมวนพระญาวนตรงกบวนท 18 เมษายน ตอไปอกวนหนง

เมอเคลอนไปเปนรอย เปนหลายพนปตอไป วนสงกรานตอาจจะตรงกบชวงฤดฝนกลางพรรษากได หากไมมการตดศกราชใหม จากขอมลดงกลาวจะเหนวา วนมหาสงกรานต วนเนา และวนเถลงศก ไมไดหยดนงตายตวอยบนปฏทนตามประกาศวนหยดราชการของรฐบาล โดยอาศยการค านวณตามคมภรสรยยาสตร โดยใชรวมกนในภมภาคอาเซยนของเรานทงหมด หากไมมการปรบเปลยนทงระบบความคดของคนรนเกา ปรบเปลยนการยดโยงกบวนหยดราชการแลว สดทายกอาจจะถกน าไปอธบายหรอเปนจ าเลยในความเดอนรอนอปทวภยทอาจจะเกดมภายหนากเปนได

ปกตงบชาเจดยทราย

๑๔

แนวทางทอาจจะเปนทางออกทงในระดบบนและระดบลางไดแก หากเปนไปได รฐบาลควรออกประกาศวนหยดสงกรานตตามประกาศสงกรานตทออกมา เพอความสอดคลองกบวถชวตและวฒนธรรมของทองถน หรอ ผน าในชมชนหมบาน ตกลงกนรวมปฏบตกจกรรมในชวงสงกรานตตามประกาศสงกรานตของแตละป หากเลยงไมไดในทสดแลว กยดตามคนหมมากเมอเปนกจกรรมรวมกบคนสวนใหญ (หนาหม) หากเปนกจกรรมสวนตวแลว เชน ขนบานใหม, เปดรานใหม, กนออผญา ฯลฯ กจะตองปฏบตใหถกตองตรงตามวนพระญาวนทแทจรง ใหสมกบเฝารอมาตลอดทงป แตอยาลมวา วนพระญาวนไมใชวนท ๑๕ เมษายนอกตอไป...

เอกสารอางอง

ยทธพร นาคสข. ๒๕๕๙. หนงสอปใหมเมองลานนา จลศกราช ๑๓๗๘. เชยงใหม: ชมรมปกขทนลานนาจงหวดเชยงใหม ศกดนรนทร ชาวงว. ๒๕๕๘. ปใหมสงกรานต เนองในงานสบสานประเพณปใหม ประจ าป ๒๕๕๘. เชยงใหม: ศนยวฒนธรรมศกษา สนน ธรรมธ. ๒๕๕๓. ปใหมลานนา. เชยงใหม:สเทพการพมพ ส านกงานวฒนธรรมจงหวดเชยงใหม. ๒๕๕๖. ประเพณปใหมเมอง. เชยงใหม:กลมสงเสรมศาสนา ศลปะและวฒนธรรม ส านกงานวฒนธรรม จงหวดเชยงใหม โสภณธรรมานวฒน,พระคร บรรณาธการ. ๒๕๕๔. สรยยาตร แล จฬามณสาร.

เชยงใหม: ทนนธเพอศกษาสงแวดลอมเวยงไชยสงคราม อ าเภอเชยงดาว

อดลสลกตต,พระคร. การท าหนงสอปใหม. เอกสารประกอบการบรรยาย “ปใหมเมอง (มหาสงกรานต) ในภมภาคอาเซยน” วนศกรท ๑ เมษายน ๒๕๕๙ มหาวทยาลยพายพ

๑๕

ทงลานฯนาฯ

ตงลานนา* ผศ.ลปกร มาแกว**

ประวตความเปนมาของตง

ค าวา “ตง” ในลานนามความหมายเชนเดยวกบ “ธง” ในภาษาไทยกลาง และมลกษณะตรงกบ “ปฎากะ” ของอนเดย คอเปนแผนวสดสวนบนแขวนตดกบเสา หอยชายเปนแผนยาวลงมา ตง ในภาษาไทยใหญเรยก “ต าขอน” ภาษาพมาเรยก “ตะขน”

ตง หมายถงเครองประดบตกแตงใชประกอบพธกรรมชนดหนง ทมบทบาทและความเปนมาทยาวนาน

ตง เปนสงทท าขนเพอใชในงานพธกรรมทางพทธศาสนา ทงในงานมงคลและงานอวมงคล โดยมขนาดรปราง และรายละเอยดดานวสดแตกตางกนไปตามความเชอในพธกรรม ตลอดจนตามความนยมในแตละทองถนดวย

วสดทใชท าตง มดงน ๑. ผาหรอฝาย เชน ตงไชย ตงใย เปนตน

๒. ไม เชน ตงกระดาง ตงไม เปนตน

๓. กระดาษหรอพลาสตก เชน ตงพระญายอ ตงใสหม ตงสบสอง

๔. โลหะ เชน ตงเหลก ตงตอง ตงทองค า ตงจน เปนตน

๕. วสดอนๆ เชน ตงขาวเปลอกขาวสาร ตงดน ตงทราย เปนตน

* จากหนงสอ ศลปวฒนธรรมลานนากบวทยาเขตภาคพายพ , ๒๕๔๑

** ผชวยศาสตราจารย คณะศลปกรรมและสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา

๑๖

จดประสงคของการท าตงในลานนาดงน คอ

- ถวายเปนพทธบชา สรางใหแกตนเองและผลวงลบไปแลว จะไดพนจากเวรกรรมและไดขนสวรรค - ประดบประดาศาสนสถาน ศาสนวตถ เพอเปนการเฉลมฉลอง เชนงานปอยหลวง เปนตน

- เพอสะเดาะเคราะห ขจดภยพบตตางๆ ใหหมดสนไป โดยเฉพาะภยทเชอวาเกดจากภตผปศาจ หรอบาปกรรมทงหลาย

- ใชในทางไสยศาสตร ท าเสนหบชาผสางเทวดา

- ใชในพธกรรมและเทศกาลตางๆ เชนพธสวดมนต พธสบชาตา การขนทาวทงส การตงธรรมหลวง งานปอยหลวง ทอดกฐน ประเพณสงกรานต ประเพณเกยวกบการตาย

ตงจ าแนกตามการใชงานมดงน ๑. ตงทใชประดบตกแตงสถานท ทมงานสมโภชฉลองถาวรวตถทางพระพทธศาสนา เพอใหเกดความสวยงาม เปนเครองหมายน าทางไปสบรเวณงาน และใชในงานมงคลตางๆ ดงน ตงไชย (ตงไจย) เปนตงขนาดใหญ รปสเหลยมผนยาว ถอวายงยาวยงมอานสงสมาก ตงไชยท าดวยผา เสนฝาย เสนไหม ซงจะทอเปนใยโปรง มการตกแตงประดบประดา บางกถกทอเปนลวดลายตางๆ อยางสวยงาม ถาผนยาวมาก มกใชไมไผล าโต เปนเสาตง ใชในงานเฉลมฉลองตางๆ ชาวบานจะชวยกนท าตงไชยมาปกเรยงรายตามสองขางทางทจะเขาสวด การทน าตงไชมาปก เพอเปนการอทศสวนกศลใหญาตผลวงลบ นอกจากไดปกสองขาง

๑๗

ทางทเขาวดแลว ยงมการประดบไวรอบศาสนสถาน ศาสนวตถทท าพธฉลองกนดวย

ตงใย (ตงใยแมงมม) คอตงทท าดวยเสนดาย หรอเสนไหมผกกนคลายใยแมงมม เพอใชในพธส าคญทางศาสนาเชนเดยวกบตงไชย หรอแขวนไวในวหารหนาพระประธานถวายเปนพทธบชา การท าตงชนดนขนอยกบความนยมของแตละหมบาน

ตงกระดาง เปนตงทท าดวยวสดคงรป ผนตงท าดวยไมแกะสลกบาง ปนปนบาง หรอบางครงกเปนโลหะแผนฉลลาย นอกจากนยงมการประดบตกแตงดวยกระจก ปนปนเปนลวดลายตางๆ หรอฉลเปนลวดลายประดบบนผนตง ตงกระดางน ผสรางมกเปนผมบรรดาศกดสง หรอมฐานะทางเศรษฐกจดพอ เพราะวสดทใช ตงแตผนธงจนการประดบตกแตงมราคาสง และตองใชชางฝมอทประณต ซงการสรางกเพอถวายเปนพทธบชา ตงขอนงวงชาง หรอตงขอนกม มลกษณะเปนวงแหวน ท าดวยไมไผ มดโยงกนเปนปลองหมดวยกระดาษสตางๆ มกผกตดไวบรเวณหนาพระประธาน

ตงตวเปง คอตงประจ าปเกด เปนตงท าดวยกระดาษหรอผา ทอ,พมพ หรอเขยนเปนรปสตวประจ าปเกด นยมปกบนเจดยทรายในเทศกาลสงกรานต หรอแขวนไวบรเวณหนาพระประธาน

ตงราว หรอตงขนาดเลกมกท าดวยกระดาษฉล เปนลวดลายบนผนตง รปทรงสามเหลยม หรอสเหลยมแบบยาว บางครงตดเปนรปคลายรปคน ใชแขวนเชอกเปนแนวยาวสลบสกน โยงตามเสาของศาลาธรรม หรอปะร าพธ หรอในวหารทมพธกรรมทางศาสนา

๑๘

ตงตะขาบ ตงจระเข เปนรปสเหลยมผนผา มรปตะขาบ หรอจระเข อยบนผนตง ใชในงานทอดกฐน

ตงดอกบวง หรอ ตงใสหม เปนตงทมรปรางจอมแห ท าจากกระดาษสตางๆ ผกตดกงไม หรอกานไมไผเลกๆ ตงนใชในเทศกาลสงกรานต โดยปกบนเจดยทราย หรอประดบบนเครองไทยทานตางๆ

ตงคาคง เปนตงทมรปรางยาว แคบ ความยาวเทากบความสงของผท าพธ ผนตงท าดวยกระดาษสขาว อาจตกแตงลวดลายดวยกระดาษเงน กระดาษทอง ตงคาคงใชในงานขนบานใหมทมพธสบชาตา พธสะเดาะเคราะห หรอปกบชากองเจดยทราย

ตงพระบฏ เปนตงทมลกษณะเปนผนผาใบ หรอกระดาษรปสเหลยมผนผา มขนาดตางๆ สวนมากประมาณ ๘๐ x ๑๐๐ เซนตเมตร กรอบทงสดานท าดวยไม ท าใหตง ตงพระบฏ จะเปนรปพระพทธรปประทบยน ปางลลา หรอปางเปดโลก ลกษณะของการใชงานตงพระบฏ ใชประดบไวดานหลงของพระประธานในโบสถ นอกจากใชประดบสองขางพระประธานแลว บางแหงใชกบพธกรรม ความเชออกดวย เชนตงพระบฏทใชในพธเลยงปแสะยาแสะ ทบานแมเหยะ อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม

๒. ตงทใชในการประกอบพธงานอวมงคล

ตงสามหาง เปนตงทอาจเรยกชอวา ตงรปคน หรอตงผตาย ใชส าหรบน าหนาศพไปสสสานหรอเชงตะกอน เปนตงทประดษฐขนเพอรวมลกษณะแทนตวตนคนเราไวดวยกน คอสวนหวและล าตว คอสวนทกางออกมาเปนแขน ขา ซงบางทานกลาววาเปนคตนยมทเกยวกบการเวยนวาย

๑๙

ตายเกด เพอเนนธรรมานสตถงความหลดพน ไดแก อนจจง ทกขง อนตตา ตงชนดนบางทองท (ล าปาง) เรยก ตงฮางคน หรอตงอองแอง

ตงแดง , ตงผตายโหง , ตงคางแดง มความยาว ๔ – ๖ ศอก กวางประมาณ ๑ คบเศษ แบงความยาวออกเปน ๕ ทอน ชายดานลางท าเปนสามชาย ประดบตกแตงใหสวยงาม ใชในพธสตรถอนศพทตายผดปกต เชน ตายเพราะอบตเหตตางๆ จะปกตงไวบรเวณทตายและกอเจดยทรายเทากบอายของผตาย ปกชอนอยบนเจดยทรายใหครบ เมอเหนตงแดง และกองทรายชอนอย ณ จดใด กหมายถงวาบรเวณดงกลาวมคนตายไมดไมงาม

ตงเหลก ตงตอง เปนตงทท าดวยแผนสงกะส หรอแผนทองเหลองขนาดเลก ยาวประมาณ ๑ คบ กวางประมาณ ๒ นว มคนตงท าดวยเสนลวด หรอไมไผกได สวนมากจะท าอยางละ ๑๐๘ อน มดตดเปนพวง โดยท าฐานตงไว หรอบางแหงจะวางไวบนโลงศพ เมอเสรจพธแลว ชาวบานมกจะน ามาไวทวด ตามฐานชกช เมอจ าเปนตองใชงานอก กไมตองท าขนมาใหม ตงขอนนางผาน มลกษณะเปนตงขนาดเลก ประดบอยทปลายทงสองขางของกานไมเลกๆ ทตดขวางบนตงผนใหญเปนระยะๆ บางครงท าเปนรปทรงคลายพหอย ตงนท าเพออทศสวนกศลใหผตายทฐานะยากจน หรอไรญาต

๓. ตงทใชประกอบการเทศน จะใชประกอบในพธงานเทศกาลตงธรรมหลวง ในเดอนยเพง (วนเพญเดอนสบสองภาคกลาง) หรอการเทศนมหาชาต โดยการปกตงดงกลาวนในกณฑเทศน หรอประดบอาคารทมการเทศน เชน โบสถ วหาร หรอศาลาบาตร เปนตน ทงน ตามคตความเชอของคนลานนา ทท าตงประกอบการเทศนขน กเพอถวายเปนพทธบชา และเชอวาจะไดอานสงสมาก

๒๐

ตงทใชในการประกอบการเทศน สอดคลองกบการเทศนธรรมเรองตางๆ ในทศชาต ดงน ๑. ตงดน ใชประกอบการเทศนกณฑแรก คอ เตมยชาดก

๒. ตงทราย ใชประกอบการเทศนกณฑท ๒ คอ ชนกกมาร

๓. ตงไม ใชประกอบการเทศนกณฑท ๓ คอ สวรรณสาม

๔. ตงจน ใชประกอบการเทศนกณฑท ๔ คอ เนมราช

๕. ตงเหยก ใชประกอบการเทศนกณฑท ๕ คอ มโหสถ

๖. ตงเหลก ใชประกอบการเทศนกณฑท ๖ คอ ภรทต

๗. ตงตอง ใชประกอบการเทศนกณฑท ๗ คอ จนทกมารชาดก

๘. ตงขาวเปลอก ใชประกอบการเทศนกณฑท ๘ คอ นารถชาดก

๙. ตงขาวสาร ใชประกอบการเทศนกณฑท ๙ คอ วธรบณฑต

๑๐. ตงเงน ใชประกอบการเทศนกณฑท ๑๐ คอเวสสนดร

๑๑. ตงค า ใชประกอบการเทศนเรอง สตธาตถ หรอสตธาตถออกบวช

ชอ คอตงชนดหนง แตมขนาดเลก เรยกชอตามลกษณะการใชงาน หรอรปทรง

ชอนอย เปนชอขนาดเลก ใชปกเจดยทรายในเทศกาลสงกรานต , ในการสะเดาะเคราะห, การสบชาตา, การขนทาวทงส, การถวายเปนพทธบชา

ชอน าทาน ใชกบเครองไทยทานหรอปกบนฟอนหญาคาพรอมธนบตร แหในงานพธตางๆ เชน ผาปา กฐน ปอยหลวง

ชอชาง ท าดวยผาแพรสตางๆ ปกดนอยางสวยงาม ใชถอน าหนาครวทาน หรอใชปกสลบกบตงไชยในงานปอยหลวง

๒๑

คนลานนา มความเชอเกยวกบเรองอานสงสของการสรางตงวา ผทสรางตงถวายเปนพทธบชาจะไมตกนรก ไดเกดในสวรรคชนดาวดงส ถากลบมาเกดในโลกมนษยกจะไดเปนใหญ เปนโต ถาสรางอทศใหผตาย ผตายกจะพนจากการไปเปนเปรต หลดพนจากบาปกรรมทท าไว จากความเรองดงกลาวน ท าใหชาวลานนานยมสรางตงกนทกชนวรรณะ ซงรปแบบของตงจะมความแตกตางกน ขนอยกบฐานะทางสงคมเจาของพธ พนฐานความเชอของสงคม วสดและความสามารถของคนในทองถน ในการทจะน าเอาวสดทมมาประดบตงโดยใชเทคนควธการตางๆ

ในคมภรใบลานเรอง อานสงสทานตง ฉบบวดแมตง ต าบลแมพรก อ าเภอแมพรก จงหวดล าปาง ไดกลาวถงอานสงสการสรางเสาตง และเสาหงสบชาพระพทธเจาวาจะไดผลบญจากอบายภม ไปเกดยงสวรรคชนดาวดงส หางตงกวดแกวงในยามลมพด หากพดแกวงไปทางทศตะวนออก ผสรางตงกจกไดเปนจกรพรรดราช หากพดไปในทางทศอาคเนยจกไดเปนมหาเศรษฐ พดไปทางทศทกษณจกไดเปนเทวดาชนมหาราชก พดไปทศหรดจกไดเปนพระยาประเทศราช พดไปทางทศปจฉมจกไดเปนพระปจเจกโพธญาณ หากพดไปทางทศพายพจกไดทรงปฏกทง ๓ พดไปทศอดรจกไดเปนทาวมหาพรหม พดไปทศอสานจกไดเปนสมเดจอมรนทราธราช หากพดลงดานลางจกได เปนใหญ ในโลกน หากพดขนบนอากาศจกไดเปนพระพทธเจาองคหนง และจกไดพบพระศรอารยเมตตรย

อกเรองเลาวา “ยงมนายพรานผหนง เลาเนอมาตงแตอาย ๑๕ ป จนถงอายได ๔๘ ป วนหนงเขาปาเพอจะลาเนอ บงเอญไปถงวดศรโคมค า ไดเหนพระปฏมากรองคใหญ ประดบตงเปนพทธบชา เมอยามลมพดตอง เกดความสวยงามกพงพอใจเปนอยางยง เมอกลบมาถงบานกจดแจงหาผามา

๒๒

ท าตงแลวเอาไปบชาพระองคใหญนน ครนนายพรานผนตายไป พระยายมราชมทนไดพจารณากเอาโยนลงนรก ในทนใดนน ตง ทนายพรานเคยท าเพอถวายพระประธานองคใหญนนกพนเอาตวนายพรานพนจากนรกเสย พระยายมราชพจารณาดแลว กบอกใหนายพรานขนไปบนสวรรค”

จากคตความเชอเหลาน ท าใหเราพบรปลกษณของตง เปนพทธศลปส าคญในวดตางๆ ของลานนาอยางหลากหลาย และชาวลานนาในปจจบน ยงคงนยมสรางตงเพอใชในพธกรรมตางๆ ทงทางพทธศาสนา และประเพณเกยวกบการตาย งานเทศกาล และงานเฉลมฉลองตางๆ ตามคตความเชอดงเดม

การท าตงกระดาษ

ตงใสหม, ตงคาคง, ชอน าทาน, ลายดอกประดบตง

อปกรณในการท าตง

กระดาษวาวคละส (ควรเลอกสทสวาง และตดกน หรอสตามทชอบ) กระดาษสา

กระดาษทอง, กระดาษเงน, กระดาษสเขยว, กระดาษสแดง

กระดาษแขง

กาวลาเทกซ กรรไกร

เขม – ดาย

ไมไผแขวนตง

๒๓

การท าตงใสหม, ตงใสชาง, ตงพระญายอ, ตงดอกบวง

๑. น ากระดาษวาวทสตดกน ๒ แผน มาซอนกน ควรเลอกสทสวาง ตดกน จะท าใหสวยงาม ถาตองการใหสไหนอยดานนอก ใหซอนไวดานบน แลวพบเปนรปสเหลยมจตรส ตดสวนทเหลอออกตามภาพ

๒. พบกระดาษตามขนตอนดงน

๒.๑ พบเขาหากน

๒.๒ พบอกครงหนง

๒.๓ พบทบอกครงหนง

๒.๔ พบดานบนลงตามภาพ

๒๔

๓. ตดสวนปลายให เปนลวดลายชายธงสามเหลยมใหสวยงาม

๔. ตดใหสลบไปมา ดานขวาง อยาใหขาด เหลอไวประมาณ ๐.๕ เซนตเมตร จนถงดานบนสด เหลอไวประมาณ ๓ เซนตเมตร เพอท าหวตง ตดกระดาษแขงเปนวงกลมไวรอยดาย

๕. เมอตดเสรจแลวคลออก ใชกระดาษแขงเปนวงกลมเสนผานศนยกลางประมาณ ๑ นวทากาวตดตรงกลาง เมอคลออกแลวใหกลบดาน สะบดเบาๆ เพอใหกระดาษทงตวลง จะดซอนกนสวยงาม รอยดายตดกระดาษแขง ดานบนของหวตง ผกตดปลายไมไผทเตรยมไว

การตดชอน าทาน

อปกรณในการท าชอน าทาน

กระดาษวาว หรอกระดาษสาบาง

กรรไกร

ไมไผ

กาว, ดาย

๒๕

๑. ชอน าทานรปเทวดา หรอ รปคน

๑.๑ น ากระดาษว าว ส ตดแบง เปนร ปสเหลยมผนผา ตามขนาดทตองการ

๑.๒ พบกระดาษทบ ๑ ครง เพอตดใหได ๒ ขางเทากน

๑.๓ ตดตามรปทรางไว สวนมากจะตดเปนรปร า งของคนหร อ เทวดา แ ลวแ ตจะประดษฐตามจนตนาการ

๑.๔ คลออกเปนรปแบบ ซาย ขวา เทากนตามทก าหนดไวแลว รอยดายผกตดปลายไมไผ ปกในของทจะถวายพระ

๒๖

๒. ชอน าทานรปสามเหลยมชายธง

๒ .๑ ตด กระดาษ แบ ง คร ง ให เ ป น ร ปสามเหลยม ตดชายทงสองขาง ให เปนลวดลายทสวยงาม

๒.๒ พบสามเหลยมมมซาย ทบซอนกนเพอจะตดใหเปนรปลายดอกในชอน าทาน

๒.๓ พบทบอก ๑ ครง จากซายไปขวา

๒.๔ พบลงอก ๑ คร ง เพ อ ให เปนร ปสามเหลยมขนาดเลกลง และจะท าใหการตดลายดอกมความละเอยดมากยงขน

๒๗

๒.๕ ใชกรรไกร ตดดานขางออกทง ๒ ขาง ให เปนลวดลายรปกระจง โดยแบง ชวงจงหวะของชองไฟใหสวยงาม

๒.๖ คลกระดาษออก จะเปนลวดลายทสวยงามตามทก าหนดไว ถ าจะท าใหมลวดลายเพมขน ใหเหมาะสมกบขนาดของชอน าทาน ใหพบในบรเวณตองการเพมลาย แลวตดออกใหเปนรปดอก กจะไดลวดลายเพมเตมและสวยงาม ใชกาวทาไมไผ น าชอน าทานทเสรจแลว ตดบนไมไผ ตกแตงดามไมไผโดยตดกระดาษพนใหสวยงาม

การท าตงคาคง และลายดอกประดบตง

อปกรณในการท าตง

กระดาษสา

กระดาษทอง, กระดาษเงน, กระดาษสเขยว, กระดาษสแดง

กาวลาเทกซ กรรไกร

ไมไผ, ดาย

๒๘

น ากระดาษสา ขน าดกวางประมาณ ๘ นว ความยาวใหวดจากความสงของผท า หรอผทตองการใหท า พบครงใหเทากน แ ล ว ร า ง ล ก ษ ณะ ข อ ง ต ง เ ป นล ว ด ล า ย ใ ห ส ว ย ง า ม ต า มจนตนาการ แตใหมสามสวนคอ สวนหวตง ตวตง และหางตง ตดลวดลายดอกตางๆ ประดบตวตง และใชกระดาษทอง หรอเงนตด

ขอบดานขาง ตกแตงใหสวยงาม ใชไมไผผกเชอกรอยตง (ดงรป) สวนหวตง ใชกระดาษแขงตดเปนรปสามเหลยมตดดานหลงเพอท าใหตง

การท าลายประดบตง

ลายแกวชงดวง

๑ . พ บ ค ร ง ข อ ง ก ร ะ ด า ษสเหลยมผนผา

๒. พบปลายบน ซายขวาเขาหากงกลาง เปนรปสามเหลยม

๒๙

๓. พบทบกนเปนรปสามเหลยมมมฉาก

๔. พบทบอกครงแลวคลออกแลวจะไดลวดลายทละเอยดมากขน เปนรปแฉกหลายแฉก

๕. วาดลวดลายให สวยงามบนกระดาษแลวตด ถาตองการลายทแตก ตา ง สามารถ ท จะทดลอง จนตนาการ ออกแบบลวดลายไปเรอยๆ อาจจะไดลวดลายทแปลกดงดงาม

๖. จะไดลายแกวชงดวงทส าเรจแลว

๓๐

การท าลายกากอก ประดบตง และตวอยางการตดลายแบบตางๆ

๑. ตดกระดาษทอง กระดาษเงน หรอกระดาษสเขยว กระดาษสแดง ฯลฯ ทตองการเปนรปสเหลยมจตรส แลวพบลงมาตามแนวเฉยง

๒. พบปลายสามเหลยม ซายและขวาเขาหาตรงกลาง

๓. พบแลวจะไดลกษณะดงรป เปนรปสามเหลยม ตดลวดลายตามทก าหนด ใหสวยงาม สามารถทดลองตดตามจนตนาการ จะไดลวดลายทแปลกตา สวยงาม และสามารถน าไปประยกตใชในการประดบตกแตงอนๆ ไดอกหลายอยาง เชน จานรองแกว หรอจานรองผลไม เปนตน

๓๑

ตวอยางการตดลวดลายตางๆ

๓๒

เอกสารอางอง

“ตง”. เอกสารประกอบนทรรศการพเศษเนองในวนอนรกษมรดกไทย ณ พพธภณฑสถานแหงชาต เชยงใหม, ๒๕๓๗ ทรงศกด ปรางวฒนากล. มรดกผา : ภมปญญาคนไทย. กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการ วฒนธรรมแหงชาต, ๒๕๓๕ วลกษณ ศรปาซาง. สารานกรมวฒนธรรมไทยภาคเหนอ ฉบบตนแบบ. กรงเทพฯ: มลนธสารานกรม วฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพานชย, ๒๕๓๘ เสถยร ณ วงครกษ. “การตดตง” เอกสารประกอบการฝกอบรมการตดตง ณ ส านกสงเสรม ศลปวฒนธรรมมหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๐

๓๓

หนฯงสปลฯใหมฯ เมอฯงลานฯนาฯจลลฯสกรฯาชฯ1378ต฿วฯปลฯรวฯายฯสนฯ หนงสอปลใหมเมองลานนา จลลสกราช ๑๓๗๘ ตว ปลรวายสน พระพทธสกราช ๒๕๕๙ – ๒๕๖๐ พระวสสา ปลวอกอฏฐศก

หอรคณวนสงขานตลอง ๕๐๓๓๒๕ วนพระญาวน จลลสกกราช ๑๓๗๘ หอรคณวนเนา วนถวน๑ ๕๐๓๓๒๖ มาสเกณฑ ๑๗๐๔๔ หอรคณวนเนา วนถวน๒ ๕๐๓๓๒๗ อวมาน ๕๖๖ หอรคณวนพระญาวน ๕๐๓๓๒๘ อกกพล ๗๘๑ หอรคณวนปากป ๕๐๓๓๒๙ อจจพล ๑๗๔๗ หอรคณวนปากเดอน ๕๐๓๓๓๐ ตถ ๙ หอรคณวนปากยาม ๕๐๓๓๓๑ วาร ๗

ปกตมาส อธกวาร อธกสรทน

ภาพเขยนขนสงขานต โดย พงษพรรณ เรอนนนชย

๓๔

มงคลวฒกาลานกาละ สงกรมสวสสต สรสภมสต จลลสกราชได ๑๓๗๗ ตว มะแมฉน า กมโพชพสย ในคมหนตอต จตตมาส ศกลปกขะ สตตม วธวารไถง ไทยภาสาวาปลรวยสน เดอน ๗ ออก ๗ ฅ า ไทยวนดบเปา ตถ ๖ ตว นาทตถ ๕๓ พระจนทจรณยตโยคโสดสรเดจเขาเทยวทน นกขตตรกษตวถวน ๖ ชอ อารทะ คอ ดาวหมากแขง ปรากฏในมถนวาโยรวายส นาทรกษ ๑๓ ตว เสยงยามตดเดกเขาสยามกลองเดก ปลาย ๒ ลกมหานาท ปลาย ๓ บาทน า ปลาย ๑ พชขนา ปลาย ๒ ปาณะ ปลาย ๑๐ อกขระ คอวาได ๒๐ นาฬกา ๓๖ นาท ๓๖ วนาท พร าวาไดวนพธท ๑๓ เมษายน พระพทธ สกราช ๒๕๕๙

ยามนน รว สงกรมะ คอวาพระสรยอาทตยทรงวตถาภอรณ เครองประดบดงแกวอนทนล สบกระโจม ตางกระจอนห ประดบดวยแกวอนทนล นรมตตตนหอมมอ ๔ เบอง มองเบองซายกล าบนทอน าตนแกว มอเบองขวากล าบนทอปน (ธน) เมองเบองซายพายลมแปนไว มอเบองขวาลมแปนไว นงพบพะแนงเชงสรเดจมาบนหลงนกยงด า ลกจากหนปพพะไพสหนทกขณะ สรเดจลลาศยายจากมนประเทสไพสเมษรวายส ทางโคณวถเชาใกลเขาสเนโรคอเขาพระสเมรราช ขณะยามนนยงมนางเทวดาตน ๑ ชอวาสรนทะ ทอดอกกาแกดอนเปนดอกไมนมตตนามปลมาอยถาดารบเอาขนสงขานตไพ ปลนทาวพระญา สมณชพราหมณและสตต ๔ ตน จกมค าเดอนเนอรอนใจ งวจกตายเปนรา เหตตามคาถาวา “พทเธภาโน จ สงกรม ปลลงเกน ปฏคโห สมณพราหมโณ มหาโทสา ภวสสเร” ควรสบชาตาบานเมอง ปชายงเคราะหบานนามเมองตามอปเทสเสยเทอะ จงจกพนแล

ในวนสงขานตไพนนจงหอครบาอาจารย เจานายทาวพระญา เสนาอามาตย ขาราชการ ไพร ราษฎอรทงมวล เอากนไพสโปกขรณ แมน า เคาไม

๓๕

ใหญ จอมปลวกใหญ หนทางไฅวสเสนสมกน อวายหนาไสทสสะหนใต อาบองคสรงเกศเกลาเกส ปลนสรอย ทปาก หอเอาน าอบน าหอมเชดปาก กาลกณอยดง จงไรอยหลง หอเอาน าหมนสมปอยเชดฅวางไพเสย แลวกลาวคาถาวา “อม สรมา มหาสรมา เตช ยส ลาภา อาย วณณา ภวนตเม” ดงน แลวลอยจงไรในททงหลายฝงนน แลวจงมานงผาครวผนใหม แลวทดทรงเซงดอกกาแกด อนเปนดอกไมนามปล คหากจกมอายทฆายนยาวไพชะแล

เดอน ๗ ออก ๘ ฅ า พร าวาไดวนประหสท ๑๔ เมษายน พระพทธสกราช ๒๕๕๙ ไทยวาวนรวายย และเดอน ๗ ออก ๙ ฅ า พร าวาไดวนสกรท ๑๕ เมษายน พระพทธสกราช ๒๕๕๙ ไทยวนเมองเหมา สองวนนเปนวนปต คอวาวนเนา ในวนเนาทง ๒ นน บควรจกกะท าเซงมงคละกมมอนใดสกเยอง อยาหอฅนทงหลายมใจขนมวกวนเกลาดวยปาปกมมทงหลาย มตนวา ปาณาตบาต อทนนาทาน กาเมสมจฉาจาร อยาไดผดถองรองเถยงกน หอมสมคคฉนทากบดวยกน พรอมเพยงกนช าระยงหอเรอน บานชอง กวาดซายดายหญา เผยวขวงแกวอาราม ขวงไมสร เจตยะ พระธาตเจา ขนซายใสวด คจกมผลานสงสกวางขวางมากนกชะแล เดอน ๗ ออก ๑๐ ฅ า เปนวนพระญาวน พร าวาไดวนเสารท ๑๖ เมษายน พระพทธสกราช ๒๕๕๙ ไทยวนเปกส ตถ ๙ ตว นาทตถ ๕๘ ตว พระจนทจรณยตตโยดโสดสรเดจเทยวเขาเทยมทนนกขตตรกษตวถวน ๙ ชอวา อสเลสะ คอวาดอกฅอกมา เทวตาปรากฏในกรกฏ อาโปรวายส นาทรกษได ๑๒ ตว เสยงยามเดก สยามตดรง ปลาย ๑ มหานาท ปลาย ๑ บาทน า ปลาย ๑๐ พชชนา ปลาย ๒ ปาณะ ปลาย ๑๐ อกขระ คอวาไดเวลา ๐๐ นาฬกา ๓๔ นาท ๑๒ วนาท ยามนนสกราชขนแถมตว ๑ จงเปน ๑๓๗๘ ตว ปลรวายสนแล

๓๖

ปลนไดเสส ๑๐ ชอปสสยวสสะ หมารกษาปล หมรกษาเดอน ฟานรกษาปา จกเขรกษาน า จนทมเทวบตตรกษาอากาส ทกรกขะรกษาแผนดน ผยงเปนใหญแกฅนทงหลาย หมาเปนใหญแกสตต ๔ ตน ไกเปนใหญแกสตต ๒ ตน ไมสกเฅยนเปนใหญแกไมจง ไมรวกเปนใหญแกไมกลวง หญาฅมบางเปนใหญแกหญาทงหลาย ดอกกาแกดเปนพระญาแกดอกไม โอชารสดนบมหลาย ขวนเขาอยไมขอย หอเอาไมขอยมาแปลงคนเขาแรก ไมเพาเปนใหญแกไมตนไมกลวงทงมวล ผเสออยไมขอย ผเสออยไมอนใดอยาไดฟกฟนตดปล ายงไมอนนน คนวาจกกะท ามงคละกมมเยองใด หอไดปชาผเสอ อนอยตนไมนนเสยกอนแลวจงกะท า คจกสมรทธแล นาคขนน า ๔ ตว บนดาลหอฝนตก ๔๐๐ หา ชอพธาธปต จกตกในเขาสตตปรภณฑ ๑๙๑ หา ตกในปาหมพานต ๑๓๓ หา ตกในมนสสโลกเมองฅน ๗๖ หา เทวดาวางเครองประดบหนอตตระ คอวาทสะหนเหนอ ปาปเคราะหตกหนอาคไนย คอทสะวนออกแจงใต ปาปลคนาตกหนพยพคอทสะวนตกแจงเหนอ ในทสะทง ๓ น ยามกะท ามงคละกมมและอาบน าด าหวช าระตนตว อยาไดอวายหนาไพตองบดแล

อตตวรพทธสาสนาคลาลวงแลว ๒๕๕๘ พระวสสา ปลาย ๑๑ เดอน ปลาย ๑๐ วน นบแตวนพระญาวนฅนหลง อนาคตวรพทธสาสนาอนจกมมาพายหนาบหนอย ยงอยแถม ๒๔๔๑ พระวสสา ปลายซาววน นบแตวนปากปลไพพายหนา ตามชนกาลมาลนสงเกต เหตเอาบวกสมกนเตม ๕๐๐๐ พระวสสาบเสส ตามฎกาชนกาลมาลนมหาพลางคสมมหรสเจา หากวสชชนาแปลงสบๆ มานนแล ปรโยสาน สมตตาฯ

ดร.ยทธพร นาคสข สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเอเชย มหาวทยาลยมหดล เปนผรจจนาปลานแปลงแตงแตมท านายพยากอรณฯ

๓๗

ประกาศสงกรานตไทยใหญ

๓๘

ประกาศสงกรานตพมา

๓๙

ประกาศสงกรานตไทลอ – ไทขน

๔๐

ประกาศสงกรานตลาว

๔๑

ครฯ าวฯนาฯงฯเทวดาผรบฯฯอฯาขรสฯกรฯานตฯ ไพ คราวนางเทวดาผรบเอาขนสงขานตไป

สลงเงน

ยามสรยา ไคลคลาคลาดฅาย ยกยางยาย จากมนรวายส เสดจจระ โคณวถ เขาสธาน รวายสเมษเจา ขนสงขานต ใสงามบเสา ยามลลา เมอนน

คนไปวนทตย บญมหนอชน ทรงยนบนหนอาชา ยกยางยาย วนออกนนหนา ตามทางมรรคา เสดจไตเตา มอขวาดอกบว ซายโลจอมเจา ใสสวางเสยงเรยบเมยน

นางธงส บผดแผกเพยน นงถาแลวลกยนไป รบองคหนอเนอ เรองรทธสองใส ยามองคทานไป รวายสเมษหน ตามในธมม อานสงสเฝอฝน ทไดขดแตมแตงยอม

คนไปวนจนทร ขชางเผอกนอม ดนจากดาวยาวไป ก าบวขาวพรอม สองเบองแสงใส ขาวนวลยวงใย อยแทใจใจ ไปหนวนตก ปจฉมะได ตามขยาแหงทาว

นางมโนรา กไดฟงฟาว มานอนอยถารบเอา มอถอดอกไม แตงแตมแกมเหลา เปนดอกเมองเรา บแมนดอกใต คอวาพระญา ดอกไมแทไส ใสใยยองฟองฟน

คนไปวนคาร ราชสหเปนพน พาขนเจาเราไป จากอตรทศ ลองลงจมไกล หนอสานไชย ไขปนหอเสยง นางมณฑะ เจาใบหนาเกลยง มาคองอยถาบคราน

๔๒

คนไปวนพธ เจาสายดอกพาน สงขานตขนกยงด า

สองมอลมนน แพนไวบก า ขวาบนศรธรรม ซายน าตนแกว ลกหนบพพา ทกขณผานแผว ตามคมพรธมมออกไว

มนางสรนทะ เทวหนอไธ มาอยถาองคฅ า สองมอหนอชน แกวแกนงามข า ถอปปผาอน นามปเปนเจา รบตอนองค สงขานตยาตรเตา ปางเมออนบแฅลว

คนไปวนผด แตงตนงามแลว อาชามาแกวเหลองทรง ยวรยาตร ทวดาวทงขง ทาวพระองค สหนเหนอตง ขวาถอหมากนบ เผกซายจอดจง พาดตกแหงองคทานทาว

นางกญญา คอยเนาะหนองนาว นงฅบเขาถาดาองค เหมาะมอยเนอ หอตามประสงค นาฏอนงค เชยงครานหยนหยอง ดอกไมนามป ตามมชหอง นางเอามาชชวยค า

คนไปวนศกร สงขานตเลศล า ขนขกล าทงฅวาย จากอาคไนยทศ พอกพลกตนกลาย กยาตรยาย หนพยพหวายหนา ขวาบนแวนแกว ประค าเปนตา ซายบนผาลาหอกนน

มนางลตา ธดาเจองชน หอมารบตอนสงกรา นางนงนอย มานงเจยรจา รบสรยา ทคลาไตเตา รอบสเนโร มอนดอยจอมเหงา ปางมหาสงกรานตเทอน

คนไปวนเสาร ขอจกกลาวช ขแรดแกวเรองไร มอสขอนนน ขวาคอนหอกไหว ซายลมก าใบ ดาบในมอเจา ขวาลมลกศร กงกอนซายเขา สหนหรดแหงทศ

๔๓

นางยามา องคครานเซอมชด จกยนอยถาดาองค รบพระอาทตย ตามความประสงค สมมตเปนองค สงขานตทองผาย ขวบไหนปใด เจาไหมต าดาย จกลองลงไปละลง

ค ามแถมหลาย หากหมายยอบยง บสดบเสยงค าวอน บทบาทน ขอประนมกร ปลงหาบวางคอน ลงกอนเทาอฯ

๔๔

ภาพวาดประเพณสงกรานตเมองเชยงตง วดยางเกยง

ครวด าหวปใหม

เจาของ : ศนยวฒนธรรมศกษา

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา

ทปรกษา : ชยปฐมพร ธนพฒนปวงวน, วภาพรรณ ตปญโญ,

คชานนท จนดาแกว

บรรณาธการ : ศกดนรนทร ชาวงว

กองบรรณาธการ : อไรพร ดาวเมฆลบ

พสจนอกษร : วนทนา มาลา

ออกแบบจดทารปเลม : ธนพล มลประการ

พมพท : สถาบนถายทอดเทคโนโลยสชมชน

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา

ศนยวฒนธรรมศกษามหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา

๑๒๘ ถ.หวยแกว ต.ชางเผอก อ.เมอง จ.เชยงใหม ๕๐๓๐๐โทรศพท ๐๕๓-๙๒๑๔๔๔ ตอ ๑๖๐๐ , ๑๖๐๑

โทรสาร ๐๕๓-๙๒๑๔๔๔ ตอ ๑๖๐๐Website: http://rmutlculture.rmutl.ac.th

E-mail: rmutlculture1@gmail.com Facebook : ศวธ.มทร.ลานนา

Fanpage : ศนยวฒนธรรมศกษา มทร.ลานนา