View
18
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
FİZİKSEL RİSK
ETMENLERİ – II
HAS 223
İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ
Doç. Dr. Şeyda ÇOLAK
H.Ü. Fizik Müh.
Fiziksel Risk Etmenleri
Çalışma ortam faktörleri arasında fiziksel etkenler önemli yer
tutar ve meslek hastalıkları arasında fiziksel etkenlere bağlı
olan hastalıklar sıklıkla gözlenir.
Fiziksel Risk Etmenlerinin Sınıflandırması
1. GÜRÜLTÜ
2. TİTREŞİM
3. BASINÇ
4. TERMAL KONFOR
5. AYDINLATMA
6. RADYASYON
4. TERMAL KONFOR
Termal konfor; çalışanların sıcaklık, nem, hava akımı,
termal radyasyon vb. iklim şartları açısından, bedensel ve
zihinsel faaliyetlerini sürdürürken uygun bir rahatlık içinde
bulunmasıdır.
Termal Koşullara Bağlı Sağlık Sorunları
Çalışma ortamlarında, normal sıcaklığının altında ve
normal sıcaklığın üstündeki sıcaklık değerleri çalışan
üzerinde sorun yaratmaktadır.
Vücut sıcaklığındaki çok küçük değişimler bile, insanın
konforu, fizik ve mental fonksiyonları bakımından önemlidir.
5
«Isı» bir enerji miktarı terimidir.
«Sıcaklık» ise bir cismin ne kadar soğuk ve/veya
sıcak olduğunu ifade eden niceliktir. Hava
sıcaklığının fiziksel ölçüsüdür. Sıcaklık, termal
konforun ana parametrelerindendir.
İşyeri ortam sıcaklığı;
«kuru (civalı) termometreler» ile ölçülür. Birimi;
«Santigrat, Fahrenheit ve Kelvin’dir»
6
HAVA SICAKLIĞIİnsan vücudunda tuz, asit, baz, şeker v.b. fiziksel ve kimyasal
niceliklerin belli sınırlar içinde kalması gerekmektedir. Bu
dengelerden bir başkası olan sıcaklık, sağlıklı bir kişi için
36 C değerindedir (Sıcaklık, sistemin ortalama moleküler
kinetik enerjisinin ölçüsüdür).
İnsan vücudu; ortamdaki havanın soğuması durumunda
büzülerek, titreyerek, havanın ısınması durumunda ise
terleyerek, devreye giren savunma sistemleri sayesinde, vücut
ısısını sabit tutmaya çalışır. Ancak savunma mekanizmaları
çalışırken insan rahatsız olur, iş verimi düşer, dengesi bozulur.
Örnek: Kağıt, kumaş, yeraltı maden işletmeleri
Demir-çelik, cam, çimento sanayii
İşyerlerinde sıcaklık; 15 - 30 C aralığında olmalıdır.
NEMMutlak nem; birim havadaki su miktarıdır.
Bağıl nem; havanın bünyesinde su buharı halinde tuttuğu mutlak nemin, bulunduğu sıcaklık ve basınç koşullarında
tutabildiği azami su miktarına (maksimum nem) olan oranıdır. İSG yönünden bağıl nemin değeri önemlidir.
Bir işyerinde bağıl nemin değerlendirilmesinde, sıcaklıkve hava akım hızı gibi diğer termal konfor koşullarının da
göz önünde bulundurulması gerekir.
Genel olarak bir işyerinde bağıl nem %30 - 80 arasında bulunmalıdır.
HAVA AKIM HIZIİşyerinde termal konforu sağlamak ve sağlığa zararlı olan
gaz ve tozları işyeri ortamından uzaklaştırmak için uygun bir hava akım hızı temin edilmesi gerekir.
Ancak, hava akım hızının iyi ayarlanması gereklidir. Çünkü vücut ile çevresindeki hava arasında hava akımının etkisi ile
ısı transferi gerçekleşir. Bu transferin yönü sıcaklık değişimlerine bağlıdır.
Hava vücuttan serinse, vücut sıcaklığı azalır, hava vücuttan sıcaksa vücut sıcaklığı artar.
Hava akım hızının 0.3 - 0.5 m/s değerini aşmaması gerekir. Daha hızlı hava akımları rahatsız edici esintiler halinde
hissedilir.
Termal Radyasyon (Radyant Isı)
Çevredeki cisimlerden yayılan ısı enerjisidir. Radyant ısı
absorplanacağı bir yüzeye çarpmadıkça, ısı meydana
getirmeyen elektromanyetik enerjidir.
Örnek: Ocak, fırınlar ve kalorifer ekipmanlardan önemli
miktarlarda radyant ısı yayılmaktadır.
Termal radyasyondan korunmanın yolu, çalışan ile
kaynak arasına, açığa çıkan ısıyı soğurmayan, yansıtıcı
bir engel (erimiş maden veya cam külçeleri, vb.)
maddeler koymaktır.
10
Termal konfor bölgesi; insanların iş yapma ve faaliyetlerini
sürdürme açısından en rahat durumda oldukları bölgedir.
Bunalım bölgesi; insanların vücutlarından ısı atmalarının
güçleşmesi sebebiyle, hava akımı olmayan bir ortamda
bunalma hissettikleri sıcaklık ve bağıl nem kombinasyonları
bölgesidir.
Kapalı işyerlerindeki sıcaklık ve nemin, yapılan işin
niteliğine uygun değerlerde tutulması esastır.
Yazın sıcaklığın dayanılmayacak bir dereceye
çıkmaması için işyerlerinde serinletici tedbirler alınmalı,
kışın ise ortam ısıtılmalıdır.
Aynı zamanda, yapılan işin özelliğine göre, uygun nem
değeri sağlanmalıdır.
Ortam Sıcaklığının Değerlendirilmesi
Psikrometre
(Nem ölçer)
Kuru-ıslak
termometre
Hava akım hızı ölçümü
Anemometre
Radyan sıcaklık ölçümü
Siyah hazneli termometre
13
14
İnsanların bulundukları ortamlardaki hissettikleri
sıcaklık, kuru termometre ile ölçülen sıcaklık değil,
fizyolojik olarak hissettikleri sıcaklıktır.
Bu sıcaklık, içinde bulunulan ortamdaki kuru termometre ile
ölçülen sıcaklık, ortamdaki havanın nem değerine ve hava
akım hızına bağlı olarak oluşan sıcaklıktır.
Optimum çalışma aralıklarıOrtam sıcaklığı: Yaz aylarında 22-25 C
Kış aylarında 20-23 C
Bağıl Nem: % 40-50
Hava Akımı: 0,1-2,0 m/s
Yüksek sıcaklık riski olan işler;
• Metallerin eritilme işleri
• Demir döküm işleri, dökümhaneler
• Metalden eşya imali
• Cam sanayi
• Porselen ve seramik üretimi
• Tekstil endüstrisi
• Gıda maddeleri imalatı, fırınlar
Çalışan kişinin sıcaklıktan etkilenmesi ortam sıcaklığı, bedensel
aktivite ve giysi türü ile ilişkilidir.
Yüksek Sıcaklığa Bağlı Sağlık Sorunları
Efektif sıcaklık; 29 °C olursa, performans %5 düşer.
Performans düşüşü ortam sıcaklığının 30 °C olduğu durum için
%10, 31 °C olduğu durum için %17 ve 32 °C olduğu durum için
ise %30’dur.
1. Isı yorgunluğu: Terleme sonucu kişide su kaybının hafif
olduğu durumlar için yorgunluk hissi gözlenir.
2. Isı kramplar: Yüksek sıcaklığa bağlı ileri düzeydeki sıvı
ve elektrolit kayıplarında vücuttaki büyük kas gruplarında
ağrılı kasılmalar (potasyum eksikliği) gerçekleşir.
3. Sıcak çarpması: İleri düzeylerdeki sıvı kayıplarında ise
ısı dengesi bozulur. Vücut ısısı arttığı halde terleme durur,
vücut sıcaklığı 41 - 42 C değerlerine yükselebilir. Bilinç
bulanıklığı, koma, hatta ölüm gerçekleşebilir.
Yüksek Sıcaklığa Bağlı Sağlık Sorunları
19
Ağır Etkiler
Döküm, maden, metal işleri, yüksek fırınlar, cam
fabrikalarında çalışanlarda görülür.
Isı çarpması, hipotalamustaki ısı düzenleme sisteminin
adaptasyon yetersizliği ve terlemenin durması sonucu
oluşur.
Vakaların dörtte biri ölümle sonuçlanır. Halsizlik, baş ağrısı,
baş dönmesi, yürüyüş bozuklukları, mental bozukluklar,
iştahsızlık, kusma vb. görülür. Vücut ısısı çok yüksek, deri
kırmızı ve kurudur, terleme yoktur.
Yüksek sıcaklığa bağlı sağlık sorunlarının
tedavisi
• Serinletmek,
• Sıvı ve elektrolitlerin tekrar vücuda vermek
İnsan vücudunda ısı, tuz, asit, baz, şeker v.s. gibi bazı
fiziksel ve kimyasal değerlerin belli sınırlar içinde
kalması gerekmektedir.
Yüksek Sıcaklık için Kişisel Koruyucu
Donanım
Çok sıcak fırınlar karşısında çalışanlar, itfaiyeciler için
yanmaya karşı dirençli koruyucu giysiler ve sıcak
cisimleri elle tutarken ısı yalıtımı sağlayan koruyucu
eldivenler kullanılmaktadır.
Soğukta Çalışma • Gıda endüstrisinde soğuk hava depolarında çalışanlar,
• Yol bakım işçileri, polisler, tarım işçileri, ambulans-sağlık
çalışanları, telefon, elektrik vb bakım işçileri,
• Balıkçılar, denizciler, deniz fenerinde çalışanlar,
• Deniz üzerindeki petrol istasyonlarında çalışanlar,
• Sporcular (dağcılar, kayakçılar)
Soğukta Çalışmada Sağlık Sorunları
Soğuk ortamda çalışanlarda titreme refleksi oluşur. Sürekli
soğukta çalışanlarda bu koruyucu mekanizmalar süreklilik
kazanır ve kişi soğuğa daha dayanıklı hale gelir.
Soğuk ortamda en sık görülen olay üşüme’dir. İleri düzeyde
olmadığı sürece yalnızca üşüme ciddi sağlık sorunu yaratmaz.
Ancak üşümenin sonucu olarak el becerileri zayıflar.
Bu durum beceri gerektiren işlemler bakımından önemlidir.
Vücudun uç kısımlarından başlayarak (el, ayak parmakları,
kulak kepçesi, burun ucu) donma ve doku kaybı gelişebilir.
Ölümle sonuçlanabilir.
Üşüyen kişi ılık bir ortama alınmalı ve ısıtmak için kuru ve
kalın giysiler giydirilmeli, bilinci açık ise ılık içecekler
verilmelidir.
İleri derecede soğuk maruziyetinde sıcak su banyosu
(40 - 41 C) yararlı olabilir.
Korunma bakımından açık havada, denizde çalışanları
rüzgardan korumak önemlidir. Yırtılmaz, su geçirmez,
elektrikle ısıtılabilen özellikte giysiler yararlıdır.
Soğuktan Korunma
5. AYDINLATMA
26
Işık; insan gözüyle algılanabilen dalga boylarındaki
elektromanyetik ışınımdır (400 – 700 nm).
Işığın ölçülmesine fotometri denir. Aydınlatma şiddeti ışık
kaynağı ya da ışık yayan kürenin gücünü tanımlar. Bu
değer birim alana düşen ışık akısıdır.
27
Işığın şiddeti mum (cd)’dur.
Işık kaynağının birim yüzey üzerinde yaptığı etkiye ise
Aydınlanma (E) denir. Aydınlanma ışık şiddeti ile doğru orantılı
ve uzaklığın karesiyle ters orantılıdır. Ayrıca, ışınlar ile yüzeyin
normali arasındaki açının kosinüs fonksiyonu da vardır.
Aydınlanma birimi Lüks’dür.
E = I / d² . Cos α (Lüks = mum / m² )
Aydınlanmanın tüm yüzey üzerindeki etkisine «Işık Akısı» denir ve harfi ile gösterilir. Birimi Lümen’dir.
Φ = E (Aydınlanma) . S (yüzey)
28
Görme; iş yerlerinde en çok ihmal edilen duyumuzdur.
Bu nedenle, çalışanların sağlığının korunması için
gerekli uygun fiziksel koşullarından birisi
“aydınlatma”dır.
İşyerlerinde uygun aydınlatma ile çalışanın göz sağlığı
korunur, birikimli kas ve iskelet sistemi travmaları ve pek
çok iş kazası önlenir,olumlu psikolojik etki sağlanır. Bu
nedenle, işyerlerinde özellikle sanayi kuruluşlarında
yapılan iş ve işlemin gerektirdiği uygun aydınlatmayı
sağlamak gerekmektedir.
Aydınlatma
İSG açısından, işyerlerinin öncelikle gün ışığı ile yeter derecede
aydınlatılmış olması gerekir. Ancak işin konusu veya işyerinin
yönelimi nedeniyle gün ışığından yeterince yararlanılamayan
durumlarda veya gece çalışmalarında, suni ışıkla uygun ve yeterli
aydınlatma sağlanmalıdır.
Aydınlatma sistemindeki herhangi bir arızanın çalışanlar için risk
oluşturabileceği yerlerde, acil ve yeterli aydınlatmayı sağlayacak
yedek aydınlatma sistemlerinin de bulunması gerekmektedir.
30
Aydınlatmanın güneş ışığı ile yapılması esastır.
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün 13. Maddesinde
«işyeri taban yüzeyinin en az 1/10’i oranında ışık
almasına sağlayacak şekilde pencerelerin olması» şartı
getirilmiştir.
Gün ışığının yeterli olmadığı veya gece çalışmaları gibi hiç
olmadığı durumlarda, suni aydınlatma yapılması
gerekmektedir.
Suni aydınlatma mümkün mertebe elektrik ile
yapılmaktadır. Başka aydınlatma araçları kullanıldığında,
ortamın havasının bozulmamasına, yangına ve patlamalara
sebep olmamasına dikkat edilmelidir.
İyi bir aydınlatmanın nitelikleri• Yapılan işe göre yeterli şiddette,
• Sabit,
• İyi yayılmış,
• Gölge vermeyen
• Işık rengi ve yansıması uygun
Uygunsuz veya yetersiz
aydınlatmanın sonuçları; • Sinirleri gerer,
• Yorgunluk yapar,
• Göz yorgunluğuna neden olur,
• Görme etkinliğini azaltır,
• İş yapmayı zorlaştırır,
• İş verimini azaltır,
• İş kalitesini bozar,
• Ekonomik zararlara yol acar.
İşyerlerindeki avlular, açık alanlar, dış yollar, geçitler ve benzeri
yerler en az 20 lüks ile aydınlatılacaktır.
Kaba montaj, balyaların açılması, hububat öğütülmesi ve benzeri
işlerin yapıldığı yerler ile kazan dairesi, makine dairesi, insan ve
yük asansör kabinleri, malzeme stok ambarları, soyunma ve
yıkanma yerleri, yemekhane ve tuvaletler en az 100 lüks ile
aydınlatılacaktır.
Normal montaj, kaba işler yapılan tezgahlar, konserve ve
kutulama ve benzeri işlerin yapıldığı yerler, en az 200 lüks ile
aydınlatılacaktır.
Koyu renkli dokuma, büro ve benzeri sürekli dikkati gerektiren ince
işlerin yapıldığı yerler, en az 500 lüks ile aydınlatılacaktır. Hassas
işlerin sürekli olarak yapıldığı yerler en az 1000 lüks ile
aydınlatılacaktır.
Aydınlatma miktarı Ayrıntılı işler kaba işlere göre daha fazla ışık gerektirir. Sanayide
işin inceliğine ve tehlikesine göre aydınlatma düzeyi değişebilir.
6. RADYASYON
RADYASYON1. İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyon (E <10 eV): RF, MD,
Görünür Bölge ve UV bölgesini (390 nm - 1nm) içerir. Örnek:
Baz istasyonları, cep telefonları, mikrodalga fırınlar, radarlar,
yüksek gerilim hatları vs.
2. İyonlaştırıcı Radyasyon (E >10 eV): X-ışınları (1-0.05 nm),
gama ışınları. Örnek: Elektron, pozitron, proton, alfa
parçacıkları, nötronlar, ağır iyonlar, mezonlar vb.
35
= 10 - 0.01 nm
E = 0.125 -125 keV
= 30x1015 - 30.000x1015 Hz
(E >10 eV) (E <10 eV)
Kararsız atom çekirdeklerinin yüksek enerjili
elektromanyetik dalga (X-ışınları, -ışınları) veya yüksek
enerjili yüklü parçacık (elektron, pozitron, proton, nötron,
beta parçacığı, parçacığı, vb.) emisyonu ile parçalanması
olayıdır. Bu etkiler iç elektron ve/veya çekirdek tepkimeleri
sonucu ortaya çıkmaktadır.
RADYOAKTİVİTE
İYONLAŞTIRICI RADYASYON
Dünya genelinde kişi
başına yaklaşık 2.8
mSv yıllık doza maruz
kalınmaktadır.
DOĞAL RADYASYON KAYNAKLARI
- Kozmik ışınlar
- Yerkürede bulunan kısa
yarı ömürlü radyo
izotopların yaydığı
gama ışınları
- Vücudumuzdaki
radyoaktif elementler
- Radyumun bozunması
sonucu salınan radon
gazı (yer ve bina)39
Radon
%55
Dahili
%10
Gama
19%
Kozmik
%16
YAPAY RADYASYON KAYNAKLARI
Tıpta teşhis ve tedavi amaçlı olarak
Nükleer güç santralleri
Atom bombası denemeleri (1950-1960)
Bazı tüketim malzemeleri (tv sistemleri, paratoner,
lüminesanslı saatler vb.)
Kömür ve fosfat kayaları
Endüstriyel radyasyon kaynakları vb.
41
İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları
Tebliği, 26.12.2012
Çok Tehlikeli İş Kolları
Uranyum ve toryum cevherleri madenciliği, diğer inorganik
temel kimyasal maddelerin imalatı, uranyum, plütonyum ve
toryum cevherlerinin zenginleştirilmesi (nükleer reaktörler),
nükleer yakıtların işlenmesi, metallerin ve metal cevherlerinin
toptan ticareti, uranyum ve toryum cevher ticareti, hastane
hizmetleri, insan sağlığı ile ilgili diğer hizmetler, analiz veya
raporlama olmaksızın teşhis amaçlı görüntüleme hizmetleri
(tıp doktorları dışında yetkili kişilerce sağlanan röntgen,
ultrason, manyetik rezonans (MR) vb. görüntüleme hizmetleri)
(hastane dışı)
42
İlgili Yönetmelikler
Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde
çalıştırılacakların mesleki eğitimlerine dair yönetmelik
(13.07.2013).
Kanserojen veya mutajen maddelerle çalışmalarda sağlık
ve güvenlik önlemleri hakkında yönetmelik (06.08.2013).
Sağlık kuralları bakımından günde azami yedi buçuk
saat veya daha az çalışılması gereken işler hakkında
Yönetmelik (16.07.2013).
Çocuk ve genç işçilerin çalıştırılma usul ve esasları
hakkında yönetmelik(06.04.2014).
Dünya genelinde kömür madeni dışındaki madenlerde
sayıları 1 milyon civarında olan çalışanın aldığı doz
ortalamanın üstündedir.
Kömür madenlerindeki radon seviyesi genellikle
havalandırma koşullarının yeterli ve uygun olmadığı
yerlerde işçi başına soğurulan yıllık radyasyon dozu 15
mSv'i geçer!
Uçak yolculukları sırasında uçuş personelinin kozmik
ışınlardan aldıkları dozlar uçuş yüksekliği ve zamanına
bağlı olup ortalama yıllık doz 3 mSv civarındadır.
TETKİK
Radyoloji
Etkin Doz
Eşdeğeri
(mSv)
TETKİK
Nükleer Tıp
Etkin Doz
Eşdeğeri
(mSv)
Akciğer
Grafisi
0.14 - 0.04 Kemik 1.1 - 6.8
Akciğer
Skopisi
0.98 - 0.29 Beyin 0.6 - 11.3
Karın 1.1 - 0.22 Kalp 3.0 - 11.7
Barsak 4.1 - 5 Karaciğer/Dalak 0.9 - 2.2
Anjiyografi 6 - 8 Akciğer 1.1 - 1.4
Mamografi 1 Böbrek 0.01 - 2.1
BT 4 - 3 Troid 1.5 - 3.1
İyonizan Radyasyonun
Tüm Vücuda Etkileri
1. Belirli bir eşik doz üzerinde herkeste görülen bu somatik
etkilere “non-stokastik etki (deterministik etki) adı
verilir. Bu etki soğurulan doza bağımlıdır ve genellikle
0.25 Sv değerinin üzerinde gözlenir.
2. Herhangi bir “eşik değerin” söz konusu olmadığı düşük
enerjili iyonize radyasyon dozu soğurumlarına gözlenen
etki “stokastik etki (geç etki)” olarak tanımlanır. Bu
etkiler, belli bir latent evrenin sonunda kişinin kendisinde
(somatik) malign hastalıklar (kanser) şeklinde ortaya
çıkabileceği gibi, sonraki nesillerde de (genetik etki)
ortaya çıkabilir.
46
Denetimli alanların girişlerinde ve bu alanlarda radyasyon
uyarı levhalarının bulunması zorunludur:
ZAMAN
UZAKLIK ENGEL
RADYASYONDAN TEMEL KORUNMA
YÖNTEMLERİ
1. ZAMAN: Radyasyona maruz kalan kişinin kaynakla etkileşimde
olduğu süredir. Mümkün olduğunca kısa olmalıdır.
Doz = (Doz Şiddeti) x (Zaman)
2. UZAKLIK: Radyasyon şiddeti uzaklığın karesi ile ters orantılıolarak azalmaktadır. Uzaklık, mümkün olduğunca fazla olmalıdır.
3. ENGEL (ZIRHLAMA): Etkili bir koruma için radyasyon kaynağı
ile kişi arasına, radyasyon türüne uygun engel konulmalıdır.
1. JUSTİFİKASYON (Gerekçelendirme-Net Fayda): Kişilere veya
topluluklara, radyasyon hasarlarına kaşı net bir yarar sağlamayan
radyasyon uygulamalarına izin verilmemelidir.
2. OPTİMİZASYON (Optimum Doz Alınması / ALARA):
Uygulamalarda net yararı maksimize etmek üzere ışınlanan kişilerin
sayısı, bireysel dozun büyüklüğü, ekonomik ve sosyal faktörler dikkate
alınarak, mümkün olan en düşük dozun alınmasının başarılmasıdır.
ALARA (As Low As Reasonably Achievable)
3. DOZ SINIRLARI:
RADYASYONDAN KORUNMA
48
Halk için izin verilen yıllık radyasyon dozu 1 mSv
Sağlık personeli için izin verilen yıllık radyasyon dozu 20 mSv
İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ
• Her çalışma için, gerekli radyoaktif maddenin zararlı en azmiktarı kullanılacaktır.
• Kaynak ile işçiler arasında uygun bir aralık bulunacaktır.
• İşçilerin, kaynak yakınında mümkün olduğu kadar kısa sürekalmaları sağlanacaktır.
• Kaynak ile işçiler arasında uygun koruyucu bir paravankonulacaktır.
• İşçilerin ne miktarda radyasyon aldıkları özel cihazlarla (kişiseldozimetre) ölçülecek ve bunlar en geç ayda bir defadeğerlendirilecektir. Alınan radyasyon, izin verilen dozunüstünde bulunduğu hallerde, işçi bir süre için bu iştenuzaklaştırılacak, böylece yıllık toplam doz korunacaktır.
• IR ışınlar saçan işlerde çalışan işçilere, bu ışınları geçirmeyengözlükler ile diğer uygun kişisel korunma araçları verilecektir.
• IR ışınlar saçan işlerde çalışacak işçilerin, işe alınırken genelsağlık muayeneleri yapılacak, özellikle görme durumu vederecesi tayin olunacak ve gözle ilgili bir hastalığı olanlar buişlere alınmayacaklardır.
Film Dozimetreleri
TLD Dozimetreleri
Elektrodozimetreleri
Kimyasal Dozimetreler
Cam Dozimetreleri
Yıllık dozun, izin verilen düzeyin 3/10’unu aşma olasılığı
bulunan yerlerde görev yapan kişilerin, kişisel dozimetre
kullanması zorunludur. Dozimetrelerin denetimi TAEK
tarafından yapılır (Madde 21).
DENETİMLİ ALANLAR
Radyasyon görevlilerinin giriş ve çıkışlarının özel
denetime, çalışmalarının radyasyon korunması
bakımından özel kurallara bağlı olduğu ve görevi gereği
radyasyon ile çalışan kişilerin yıllık doz sınırlarının
(ardışık beş yılın ortalaması) 3/10’undan (6 mSv) fazla
radyasyon dozuna maruz kalabilecekleri alanlardır
(Madde 15).
Denetimli alanlar içinde radyasyon ve bulaşma tehlikesi bulunan
bölgelerde geçirilecek sürenin sınırlandırılması ile koruyucu giysi
ve araçlar kullanılması gerekliliğini gösteren uyarı işaretleri
bulunmalıdır (Madde 15, 22).
Örn: Tek kullanımlık koruyucu giysiler, kurşun bazlı materyal içeren özel giysiler
GÖZETİMLİ ALANLAR
Radyasyon görevlileri için yıllık doz sınırlarının
1/20’sinin aşılma olasılığı olup, 3/10’unun aşılması
beklenmeyen, kişisel doz ölçümünü
gerektirmeyen, çevresel radyasyonun izlenmesini
gerektiren alanlardır.
Radyasyonla çalışanların haftalık çalışma süresi en fazla
35 saattir (günlük 7 saat uygulaması).
Çalışanın mesai dışında nöbete çağrılması durumunda
mesaide çalışılan süre, haftalık çalışma süresine dahil
edilir.
Radyasyon çalışanlarının yıllık izinlerine ek olarak,
senede dört hafta tatil yapmaları zorunludur (Şua İzni).
Erken emeklilik hakları (her 360 günü için 90 gün fiili
hizmet süresi zammı) bulunmaktadır.
Radyasyon Çalışanları (3153 sayılı Yasa)
55
Mevzuat
Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği
(24.03.2000 ve 23999 RG)
Radyasyon görevlileri için yıllık doz sınırları ardışık beş
yılın ortalaması 20 mSv’i, herhangi bir yılda ise 50 mSv’i
geçemez.
El, ayak veya cilt için 500 mSv’ dir.
Halk için izin verilen radyasyon dozu 1 mSv
Dünyada nükleer endüstri alanında yaklaşık 800.000 kişi
çalışmaktadır. Medikal alanda çalışanların sayısı 2.000.000'un
üzerindedir.
Yapay kaynaklar nedeni ile mesleki olarak ışınlananların
doz ortalamaları yılda 1mSv'den daha düşüktür.
Uranyum madenciliği dışında yapay kaynaklar nedeni ile alınan
yıllık ortalama doz yıllık 2 mSv'nin altındadır.
57
İyonize olmayan radyasyonun enerjisi 10 eV’dan daha düşük
enerjilidir. Bu enerji, molekülleri iyonize etmek için çok düşük,
kimyasal bağların kırılması için de zayıftır.
Yapılan birçok araştırma; iyonlaştırıcı olmayan radyasyon
kaynaklarının yarattığı manyetik alandan, kaynak yoğunluğu
ve enerjisine bağlı olarak çevre ve insan sağlığının
etkilendiğini göstermektedir.
İYONİZE OLMAYAN RADYASYON
İYONİZE EDİCİ OLMAYAN
RADYASYON
1. Doğal ElektromanyetikDalga
Kaynakları: Güneş, yıldızlar,
atmosferik deşarj (yıldırım), vb.
2. Yapay Elektromanyetik Dalga
Kaynakları: Yeraltı ve yerüstü
elektrik hatları, yüksek gerilim
hatları, trafo merkezleri, elektrikli
trenler, elektrikli ev aletleri,
bilgisayar, vericiler, telsiz
haberleşme sistemleri, hücresel
telefon sistemleri (GSM baz
istasyonları ve GSM telefon
cihazları), radyoloji aletleri vb.
İyonlaştırıcı olmayan radyasyon, madde içerisinden
geçerken yüklü iyonlar oluşturmak yerine, molekül ve
atomların dönüsel, titreşimsel veya elektronik değerliğini
değiştirme yeteneğine sahiptir.
Yapılan bazı araştırmalar; iyonlaştırıcı olmayan
radyasyondan, kaynak yoğunluğu ve enerjisine bağlı olarak
çevre ve insan sağlığının etkilendiğini göstermektedir.
60
Ortamdaki iyonlaştırıcı olmayan elektromanyetik dalgaların
etkisinde kalma sonucunda canlılarda iki tür etki oluşabilir:
1. Isıl etkiler: Vücut tarafından soğurulan iyonize olmayan
elektromanyetik enerjinin ısıya dönüşmesi ve vücut sıcaklığında
artışa neden olması olarak tanımlanır. Bu sıcaklık artışı, ısının
kan dolaşımı ile atılarak dengelenmesine dek sürer. Örnek:
12 dakika cep telefonu ile konuşma sonrasında beyinde
sıcaklık artışı ortalama 0,1 C olacak şekilde ölçülmüştür.
2. Isıl olmayan etkiler: İyonize olmayan radyasyonun etkili
olduğu iddia edilen bozukluk ve hastalıklar arasında beyin
aktivitelerinde değişiklikler, uyku bozuklukları, dikkat
eksilmeleri, baş ağrıları vb. vardır. Ancak bu riskler çok
yüksek deneysel dozlar ve yüksek sürelerde geçerli
olmaktadırlar.
Ultraviole (UV): UV ve Güneşten korunmak için açık renk, ince
pamuklu kumaştan yapılmış giysiler giyilmeli, şapka ve güneş
gözlüğü kullanılmalıdır. Koruyucu kremlerden yararlanılmalıdır.
Kaynak işlemleri sırasında ise maske, koruyucu gözlük ve
eldivenler ile yüz ve gözler korunmalıdır. UV; Gözlerde kızarma,
kaşıntı, sulanma ve ağrıya neden olur. İleri etkilenmelerde göz
yüzeyinde ülserasyonlar görülebilir.
Mikrodalga (MD); MD fırınlarda, TV ve radyo verici antenlerinde,
uydu iletişiminde, kablosuz internet erişiminde, bluetooth
kulaklıklarda, mağaza güvenlik sistemlerinde vb alanlarda
kullanılır. Dokularda sıcaklık artışına neden olabilir.
Infrared (IR); Katı maddeler ve metaller eritilirken akkor haline
geldiklerinde çevreye IR radyasyonu yayarlar. Kızılötesi ışınlar
ulaştıkları dokuda sıcaklık artışına yol açarak katarakt vb
semptomların gelişmesine yol açabilirler. Uygun gözlük
kullanılmalıdır.
RF Radyasyonu: Yakın zamana kadar radyo dalgalarına bağlı
herhangi bir sağlık sorunu olmadığı görüşü hakimdi. Son yıllarda
özellikle yüksek gerilim hatlarına yakın bölgelerde oturan ve
çalışanlarda bazı malign hastalıklar görüldüğü bildirilmektedir.
Ancak RF radyasyonun sağlık sorunu yaratmadığını söyleyen
birçok çalışma da vardır. Kesin bir görüş için, bu konuda yapılacak
çok sayıda araştırmaya gerek duyulmaktadır.
Cep telefonlarının zararlı etkisinden kaçınmak için;
- uzun süreli telefon görüşmelerinden kaçınmak,
-mobil telefonları çocuklara kullandırmamak,
- baz istasyonları, TV ve radyo vericilerine gereksiz yere
yaklaşmamak,
- mobil telefonları kulaklık ile kullanmak, ekstra özelliklerinden
(çalar saat vb) kaçınmak, sms özelliğini tercih etmek
-Asansör, metro vb yerlerde kullanmamak gerekir.
MOBİL TELEFON (900 - 2000 MHz)
Kanser yapan maddeleri her yıl düzenli olarak özelliklerine
göre gruplara ayıran Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı
(IARC), elektromanyetik alanları “muhtemel
kanserojenler” olarak bilinen 2-B grubu olarak
sınıflandırmıştır.
Grup 2B: İnsanlardaki kanserojenik etki için deliller
sınırlı ve yetersiz olan kimyasal maddeler bu kategoriye
dahil edilir.
SAR: 2 W / kg (Özgül Soğurma Oranı)
Elektromanyetik Radyasyondan Korunmak
●Elektrikli aletleri mümkün olduğunca kullanıcıdan uzakta
çalıştırılmalıdır. Elektromanyetik etki mesafe ile hızla
azalacaktır.
●Kullanılmayan elektrikli aletler ya kapalı tutulmalı veya
fişten çıkartılmalıdır. “Stand by” konumunda
elektromanyetik kirlilik yayılmaktadır.
●Düşük radyasyonlu bilgisayar ekranı veya ekran filtresi
tercih edilmelidir.
Recommended