25 años de política lingüística en Galicia

Diapositiva 1

El gallego actual y su “normalización”25 años de política lingüística en Galicia

Xosé L. RegueiraInstituto da Lingua Galega – Univ. de Santiago de Compostela

Eberhard Karls Universität Tübingen – 22.11.05

1. Introducción

2. Antecedentes inmediatos: el final de la dictadura de Franco

Pérdida progresiva de hablantes Galleguistas “históricos” / jóvenes galleguistas: Partido Socialista Galego (1963), Unión do Pobo Galego (1964)

Lengua de la actividad política: gallego (nacionalistas, izquierda) / español (derecha franquista)

Estudio del gallego en la Universidad. Creación del Instituto da Lingua Galega (1971). Discusión sobre la lengua escrita.

Diapositiva 2

Reintegracionismo

Que fazer para o converter de novo emidioma literário? [...] Nada mais resta senão admitir, que sendo o português literário actual a forma que teria o galego se o não tivessem desviado do caminho próprio, este aceite uma língua que lhe ébrindada em salva de prata.

(M. Rodrigues Lapa, 1973: A recuperação literária do galego)

Diapositiva 3

Reintegracionismo

[...] ao brindársenos o portugués ‘em salva de prata’ bríndasenosunha lingua que non é a nosa.

(Á. Cunqueiro, 1973)

3. Política y lengua desde el final de la dictadura: la normalización lingüística

Diapositiva 4

Partidos políticos

AP (Alianza Popular)

UCD (Unión de Centro Democrático)

PSdG-PSOE (Partido Socialista de Galicia -Partido Socialista Obrero Español)

PCG (Partido Comunista de Galicia)

PSG (Partido Socialista Galego)

UPG (Unión do Pobo Galego)

Diapositiva 5

Partidos políticos

PPG (Partido Popular de Galicia) (< AP + UCD)

PSdG-PSOE (Partido Socialista de Galicia -Partido Socialista Obrero Español)

BNG (Bloque Nacionalista Galego) (< UPG, PSG, otros)

Diapositiva 6

Bases legales

1978: Constitución Española

1980: Estatuto de Autonomía de Galicia

Diapositiva 7

Lemas

España, lo único importante(M. Fraga, elecciones generales 1977)

Galego coma ti(X. Fernández Albor, elecciones gallegas 1981)

Diapositiva 8

La batalla de la lengua

Instituto da Lingua Galega & Real Academia Galega: Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego (1982)Movimiento reintegracionista (Associaçom Galega da Língua, otros)

Diapositiva 9

1. El castellano es la lengua española oficial del Estado. Todos los españoles tienen el deber de conocerla y el derecho a usarla.2. Las demás lenguas españolas serán también

oficiales en las respectivas Comunidades Autónomas de acuerdo con sus Estatutos.

3. La riqueza de las distintas modalidades lingüísticas de España es un patrimonio cultural que será objeto de especial respeto y protección.

Constitución Española

Diapositiva 10

1. A lingua propia de Galicia é o galego.

Estatuto de Autonomía de Galicia

2. Os idiomas galego e castelán son oficiais de Galicia e todos teñen o dereito de os coñecer e de os usar.

3. Os poderes públicos de Galicia garantirán o uso normal e oficial dos dous idiomas e potenciarán o emprego do galego en tódolos planos da vida pública, cultural e informativa, e disporán os medios necesarios para facilita-lo seu coñecemento.

4. Ninguén poderá ser discriminado por causa da lingua.

Diapositiva 11

Título I: Dos dereitos lingüísticos en GaliciaTítulo II: Do uso oficial do galegoTítulo III: Do uso do galego no ensinoTítulo IV: O uso do galego nos medios de comunicaciónTítulo V: Do galego exteriorTítulo VI: Da administración autonómica e a función normalizadora

Lei de Normalización Lingüística (1983)

Diapositiva 12

Artigo 6.1: Os cidadáns teñen dereito ó uso do galego, oralmente e por escrito, nas súas relacións coa Administración Pública no ámbito territorial da Comunidade Autónoma.Artigo 6.3: Os poderes públicos de Galicia promoverán

o uso normal da lingua galega, oralmente e por escrito, nas súas relacións cos cidadáns.Artigo 13.2: As autoridades educativas da

Comunidade Autónoma arbitrarán as medidas encamiñadas a promove-lo uso progresivo do galego no ensino.

Lei de Normalización Lingüística (1983)

Diapositiva 13

Plan Xeral de Normalización Lingüística (2004). Objetivos:

Garantir a posibilidade de vivir en galego a quen así o desexe, sabendo que conta co amparo da lei e das institucións.

Conseguir para a lingua galega máis funcións sociais e máis espazos de uso, priorizando a súa presenza en sectores estratéxicos.

Introducir na sociedade a oferta positiva de atender o cidadán ou o cliente en galego como norma de cortesía dun novo espírito de convivencia lingüística.

Promover unha visión afable, moderna e útil da lingua galega que esfarele prexuízos, reforce a súa estima e aumente a súa demanda.

Dotar o galego dos recursos lingüísticos e técnicos necesarios que o capaciten para vehicular a vida moderna.

Diapositiva 14

Plan Xeral de Normalización Lingüística (2004). Objetivos:

Garantir a posibilidade de vivir en galego a quen así o desexe, sabendo que conta co amparo da lei e das institucións.

Conseguir para a lingua galega máis funcións sociais e máis espazosde uso, priorizando a súa presenza en sectores estratéxicos.

Introducir na sociedade a oferta positiva de atender o cidadán ou o cliente en galego como norma de cortesía dun novo espírito de convivencia lingüística.

Promover unha visión afable, moderna e útil da lingua galega que esfarele prexuízos, reforce a súa estima e aumente a súa demanda.

Dotar o galego dos recursos lingüísticos e técnicos necesarios que o capaciten para vehicular a vida moderna.

4. La lengua gallega en la sociedad actual: algunos datos

Diapositiva 15

Mapa Sociolingüístico de Galicia [1991]: lengua inicial por edades

34,4

18,8

45,9

8 1 ,876 ,4

6 9 ,8

43 ,8

5 0 ,7

6 1 ,8

6 ,6 9 ,4 1 0 ,4 1 0 ,9 1 3 ,2 1 4 ,3

19 ,31411 ,3

2 6 ,5

40 ,8

3 5 ,2

0102030405060708090

65 56-65 46-55 36-45 26-35 21-25 16-25

gallegoambasespañol

Diapositiva 16

Instituto Galego de Estatística [2003]: lengua inicial nacidos 1974-1998

español42,60%

ambas23,35% gallego

34,05%

Diapositiva 17

MSG [1991]: lengua de uso

más gall30%

más esp21%

sólo esp11%

só lo gall38%

Diapositiva 18

MSG [1991]: lengua de uso / edad

0

10

20

30

40

50

60

>65 40-65 25-40 16-25

ga lle gom á s ga ll

m á s e s pe s pa ño l

Diapositiva 19

IGE [2003]: lengua de uso nacidos 1974-1998

español28,21%

más esp27,80%

más gall16,15%

gallego27,83%

Diapositiva 20

0

10

20

30

40

50

60

baja med-baja media me d-alta

s ó lo ga llm á s ga llm á s e s ps ó lo e s p

MSG [1991]: lengua de uso / clase

Diapositiva 21

MSG [1991]: lengua de uso / hábitat

0

10

20

30

40

50

60

rural pueblos urbano

s ó lo g a llm ás g a llm ás e s ps ó lo e s p

Diapositiva 22

MSG [1991]: actitudes¿En qué lengua debería hablárseles a los niños?

ambas72%

español7%

gallego21%

Diapositiva 23

MSG [1991]: actitudes

3,3

55,4

28,9

11,9

0,60

10

20

30

40

50

60

s ó lo ga llego más ga llego ambas m ás es paño l s ó lo es paño l

¿Qué lengua se hablará e n e l futuro en Ga licia?

Diapositiva 24

Censo 1991-2001: competencia

96,9699,16

91,3991,04

49,3

68,65

34,85

57,64

0

20

40

60

80

100

entienden hablan leen escriben

1991

2001

5. Evolución social del gallego y valoraciones de la situación actual

Valoración pesimista / vs / valoración optimista Diapositiva 25

Valoración

[...] the data we are working with allow us to confirm that the simple reduction in the number of speakers is not an alarming indicator that should be isolated from other factors such as the increase in prestige of the language as a valorative change.(X. Bouzada, 2003: Change of values and the future of the Galician language)

Diapositivas 26-27

[...] existe a percepción xeral dun aumento no prestixio social do galego e unha ideoloxía maioritaria que avalía favorablemente a diversidade lingüística.

[O galego] asóciase con profesións de baixo prestixio ou, ocasionalmente, coas esferas da docencia e da administración, polo que as motivacións de tipo instrumental de cara ó seu uso son escasas.

(Seminario de Sociolingüística da RAG, 2003: O galego segundo a mocidade)

Actitudes: prestigio

Diapositiva 28

Os que se expresan nas variedades con acento galego percíbense como un grupo pouco dotado para o éxito social, mentres que os que o fan en lingua galega cunha fonética similar á do castelán son caracterizados como un grupo innovador e socialmente competente, se ben espertan escasos sentimentos de empatía social na mocidade.

(Seminario de Sociolingüística da RAG, 2003: O galego segundo a mocidade)

Actitudes: variedades

6. Discursos sobre la lengua

Diapositiva 29a

Discursos sobre la lengua

Monolingüismo en español

•Discurso chauvinista

o G. Salvador (2001): El reino de Cervantes. El Cultural, 18-24 abril, 6-9.

•Discurso “internacionalista”

o M. Jardón (1993): La “normalización lingüística”, una anormalidad democrática. El caso gallego. Madrid.

Diapositiva 29b

Discursos sobre la lengua

Monolingüismo en español

Argumentos:

Argumento de superioridad cuantitativa

Argumento de derecho (argumento liberal)

Argumento de superioridad intrínseca

Argumento de superioridad sociopolítica

Argumento económico

Diapositiva 30

Discursos sobre la lengua

Monolingüismo en español

Bilingüismo (gallego en situación dominada)

Diapositiva 31

PP

Diapositiva 32

Lei de Normalización Lingüística

A lingua é a maior e máis orixinal creación colectiva dos galegos, é a verdadeira forza espiritual que lle dá unidade interna á nosa comunidade. Únenos co pasado do noso pobo, porque del a recibimos como patrimonio vivo, e uniranos co seu futuro, porque a recibirá de nós como legado da identidade común.

(LNL, Preámbulo)

Política lingüística: “bilingüismo armónico”

Diapositiva 33

Discursos sobre la lengua

Monolingüismo en español

Bilingüismo (gallego en situación dominada)

Monolingüismo en gallego

Diapositiva 34

Monolingüismo en gallego

Se non hai un idioma propio non hai nación diferenciada; se perdemos o idioma, perdemos o risco fundamental que nos define no mundo como pobo distinto.

(FPG, Materiais asemblearios. 1998)

Diapositiva 35

Monolingüismo en gallego

A CIG expresa-se en galego, o cal defende como único idioma oficial de Galiza e promove a suacompleta normalización.

A FPG aspira a unha sociedade monolingüe e monocultural galega.

EN entende que o fin último do proceso normalizador é a restauración do monolingüismo social en galego.

Diapositiva 36

Discursos sobre la lengua

Monolingüismo en español

Bilingüismo (gallego en situación dominada)

Monolingüismo en gallego

Monolingüismo en gallego-portugués / en portugués

Diapositiva 37

Reintegracionismo

Que fazer para o converter de novo emidioma literário? [...] Nada mais resta senão admitir, que sendo o português literário actual a forma que teria o galego se o não tivessem desviado do caminho próprio, este aceite uma língua que lhe ébrindada em salva de prata.

(M. Rodrigues Lapa, 1973: A recuperação literária do galego)

Diapositiva 38

Discursos sobre la lengua

Monolingüismo en español

Bilingüismo (gallego en situación dominada)

Monolingüismo en gallego

Monolingüismo en gallego-portugués / en portugués

Multilingüismo (gallego en situación no dominada)

Diapositiva 39

Multilingüismo

Este futuro pasaría pola consolidación da lingua galega como idioma doméstico, que conquiste e manteña para si unha situación de preeminencia nunha serie de ámbitos, pero admitindo ó mesmo tempo a concorrencia do castelán nalgúns destes, e noutros a preferencia por este e/ou polo inglés.

(H. Monteagudo, 2002: A lingua galega na sociedade)

7. El gallego en la era de la globalización

Diapositiva 40

Las lenguas de Europa

The EU needs the support of its citizens, and to have that, it must show respect for their cultural identities and their diversity. The ability for EU citizens to interact with the European Institutions in their language is a fundamental prerequisite of a democratic Europe.

(R. Prodi, 2004)