ΠΡΟΥΣΟΣ

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 15 AYΓOYΣTOY 1999

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 15 AYΓOYΣTOY 1999

2-32 AΦIEPΩMA� H εικ�να της Παναγίας.Aπ� την Πρ�ύσα στ� σπήλαι�τ�υ Πρ�υσ�ύ Eυρυτανίας.

T�υ Aθανασί�υ Παλι�ύρα

� Aρ�ιτεκτ�νική �υσι�γνωμία.E�έλι�η, καταστρ��ές και σημε-ρινή μ�ρ�ή τ�υ μ�ναστηριακ�ύσυγκρ�τήματ�ς.

T�υ Xρήστ�υ Kατσιμπίνη

� T� παλαι� Kαθ�λικ�.Oι �υ�αντινές τ�ι��γρα�ίες στ�παρεκκλήσι της M�νής.

Tης Aναστασίας Kαλάη

� Oι τ�ι��γρα�ίες τ�υ Kαθ�λι-κ�ύ.Tεκμήρια, μαρτυρίες και τε�ν�-τρ�πία γύρω απ� την εικ�ν�γρά-�ηση τ�υ να�ύ.

T�υ Λά�αρ�υ Δερι�ιώτη

� T� σκευ��υλάκι� της M�νής.Mια πλ�ύσια και α�ι�λ�γη συλλ�-γή θρησκευτικών κειμηλίων.

Tης Σταυρ�ύλας Σδρ�λια

� H $ι$λι�θήκη της M�νής.Xειρ�γρα�α και έντυπα �ι�λία,αδιάψευστ�ι μάρτυρες �ριστιανι-κής και ανθρωπιστικής παιδείας.

T�υ Aγαμέμν�να Tσελίκα

� Kύριλλ�ς Kασταν��ύλλης.Bί�ς και δράση τ�υ λ�γί�υ ηγ�ύ-μεν�υ της M�νής στ�ν περασμέν�αιώνα.

T�υ Kώστα Tριαντα�υλλίδη

� H Σ��λή Eλληνικών Γραμμά-των.H παιδεία της περι��ής κατά τατελευταία �ρ�νια της τ�υρκ�κρα-τίας.

Tης Eλένης Γιαννακ�π�ύλ�υ

� O Kαραϊσκάκης στ�ν Πρ�υσ�.Oι στεν�ί δεσμ�ί τ�υ γενναί�υστρατηγ�ύ με την Παναγία τηνΠρ�υσιώτισσα.

T�υ Δημήτρη Σταμέλ�υ

� O Πρ�υσ�ς των τα(ιδιωτών.Eντυπώσεις τ�υ Mεσ�π�λέμ�υ α-π� τ�υς Aλ. Πάλλη, I.M. Πανα-γιωτ�π�υλ�, Π.I. Bασιλεί�υ καιΔημ. Λ�υκ�π�υλ�.

Tης M. Θε�δ�σ�π�ύλ�υ

� T� �υσικ� περι$άλλ�ν.Kατε�αίν�ντας την πλ�ύσια σε�υτά και �ώα π�ταμιά τ�υ Kαρ-πενησιώτη.

T�υ Γρηγ�ρη Tσ�ύνη

E�ώ�υλλ�: Παν�ραμική άπ�ψη της M�νήςΠρ�υσ�ύ (�ωτ. Nίκ�ς Παπαθανασί�υ).

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»EΛEYΘEPIA TPAΪOY

H εικ�να της ΠαναγίαςAπ� την Πρύσα στν Πρυσ� Eυρυτανίας – Oι περιπέτειες και η εύρεση

Γενική άπψη της Mνής Πρυσύ σε �ωτγρα�ία τυ 1955 (10/8). Στα τέσσερα μέγαρα τυ μναστηριύ είναι εμ-�ανής η καταστρ�ή απ� πυρκαγιά. Eντεκα �ρ�νια νωρίτερα, 16 Aυγύστυ 1944, τ μναστήρι παραδ�θηκε στις�λ�γες. Πυρπλήθηκε απ� τυς Γερμανύς σε εκκαθαριστική επι�είρηση πυ πραγματπίησαν στην περι�ή. H α-νικδ�μηση πυ !εκίνησε σταδιακά απ� τη δεκαετία τυ ’50 έγινε με εράνυς (�ωτ. συλλγή N.E. T�λη).

T υ Aθανασίυ Παλιύρα

Kαθηγητή Bυ�αντινής Aρ�αι�λ�γίας Πανεπιστη-μί�υ Iωαννίνων και πρ�έδρ�υ Tμήματ�ς Δια�είρι-σης Περι�άλλ�ντ�ς και Φυσικών Π#ρων Πανεπι-στημί�υ Aγρινί�υ

ΣE MIA απ� τις πι απ�κρημνες πε-ρι �ές της Eυρυτανίας, �π υ η α-γρι�τητα τ υ τ πί υ συναγωνί�εταιτ δέ ς και την μ ρ�ιά της �ύσης,στην πι απ�μερη και απ �ε�ασμένηγωνιά της γης, επέλε�ε, η εικ�να τηςΠαναγίας της Πρ υσιώτισσας, να κα-τα�ύγει και να κρυ�τεί απ� τη μανίατων εικ ν μά�ων στα δύσκ λα �ρ�-νια τ υ 9 υ αιώνα, �ταν Oρθ δ �ίακινδύνευε και μα��ταν. Mα��ταν να

κρατήσει σταθερή τη γνησι�τητα τηςταυτ�τητάς της, δηλαδή ανέγγι�τεςκαι ανέπα�ες, την αλήθεια και την

πίστη, �πως τις παρέδωσαν στ ν κ�-σμ ι Πατέρες της Eκκλησίας.

Aπ� τ�τε και μέ�ρι σήμερα, στ διά"α των αιώνων, τ M ναστήριτης Παναγίας, στ ν Πρ υσ�, έγινεκέντρ μ ναστικής �ωής, θρησκευ-τικής ευλά"ειας, πρ σκυνηματικ�ςτ�π ς των απαντα� ύ ρθ δ��ων,

ιερ� κατα�ύγι πνευματικών πρ -σωπικ τήτων, σ� λή γραμμάτων,μέγας και �ημισμέν ς �ώρ ς ιερώναπ δημιών πασ��ντων και απλώνπανηγυριωτών. Kαι �λα αυτά για τηνιστ ρική και πανά�ραντη εικ�να τηςΠαναγίας.

T μικρ� σπήλαι , "�ρεια τ υ νε�-τερ υ καθ λικ ύ, στην π ρεία τωναιώνων έ�ει διαμ ρ�ωθεί σε παρεκ-κλήσι για να �ιλ �ενήσει αυτ�ν τ νμέγιστ θησαυρ� της Oρθ δ �ίας,τη θαυματ υργή εικ�να της Πανα-γίας της Πρ υσιώτισσας.

Στ επι�ρυσωμέν �υλ�γλυπτ ει-κ ν στάσι, πάνω σε περίτε�ν πρ -

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

K·ΣTHΣ ΛIONTHΣ

KYPIAKH 15 AYΓOYΣTOY 1999 - H KAΘHMEPINH 3

σκυνητάρι, κατ ικεί αιώνες τώρα ηπανσε"άσμια εικ�να της Παναγίας«της επιλεγ μένης Πρ υσιωτίσσης».Πρ�κειται για τ ν γνωστ� εικ ν -γρα�ικ� τύπ της Παναγίας τηςOδηγήτριας, αυτ�ν τ ν πανάρ�αι τύπ π υ εί�αν για πρ στάτη ι π -λυπληθείς συντε�νίες των δηγώνστην Kωνσταντιν ύπ λη. Aπ� τη με-γάλη πρωτεύ υσα της "υ�αντινήςαυτ κρατ ρίας, τύπ ς διαδ�θηκεστις μεγάλες ελληνικές πρωτεύ υ-σες της Aνατ λής. H εικ�να της Πα-ναγίας στ�λι�ε τ ν πι σπ υδαί να�«της περι�ήμ υ π�λεως Πρ ύσης».Aυτ� μας πληρ � ρεί η «Iερά Διήγη-σις της θαυματ υργ ύ εικ�ν ς τηςΠαναγίας Πρ υσιώτισσας» για να ση-μειώσει τ ν κίνδυν π υ διέτρε�εστα �ρ�νια τ υ εικ ν μά� υ αυτ -κράτ ρα Θε �ίλ υ (829–842), -π ί ς διέτα�ε την καταστρ �ή �λωντων ιερών εικ�νων.

Aρ�αία παράδ ση, ε�άλλ υ, θέλειτην εικ�να έργ τ υ EυαγγελιστήΛ υκά, �πως ανα�έρεται στ ν �ει-ρ�γρα� κώδικα υπ’ αριθμ. 3 τ υM ναστηρι ύ τ υ Πρ υσ ύ («Διήγη-σις ιερά και ωραία διαλαμ"άν υσαπερί της θαυματ υργ ύ Eικ�ν ς τηςYπεραγίας Θε τ�κ υ»). Γι’ αυτ� η ει-κ�να της Πρ υσιώτισσας συμπερι-λαμ"άνεται ανάμεσα στις άλλες με-γάλες ιστ ρικές και θαυματ υργές(Π ρταΐτισσα των I"ήρων τ υ Aγί υOρ υς, Kυκκιώτισσα της M νής Kύκ-κ υ της Kύπρ υ), τις π ίες, κατάτην παράδ ση, �ωγρά�ισε Eυαγγε-λιστής Λ υκάς. O περί�ημ ς ηγ ύ-μεν ς της M νής Πρ σ ύ και δάσκα-λ ς τ υ γέν υς Kύριλλ ς Kασταν -�ύλλης (17 ς–18 ς αι.), π υ θεωρεί-ται συγγρα�έας της «Iεράς Διηγή-σεως», μετα�έρει στ ν �ειρ�γρα� κώδικά τ υ τ ν απ�η� της μακραίω-νης πρ � ρικής και γραπτής παρά-δ σης π υ θέλει τ ν EυαγγελιστήΛ υκά �ωγρά� των ν μαστ�τε-ρων, περι�ημ�τερων και θαυμα-τ υργικών εικ�νων της Παναγίας. Hψυ�ρή και ρθ λ γική επιστήμημπ ρεί να υπ στηρί�ει άλλα, αλλά ε-δώ μετράει «η πίστη των π λλώνστην πνευματική συνέ�εια, στην αρ-�αία καταγωγή και στη διατήρησητης γνησι�τητας ιδεών και γεγ ν�-των της πίστης π υ σπάει τα συμ"α-τικά σύν ρα της ιστ ρίας και τα συ-μπεράσματα της τέ�νης, κατα�εύ-γ ντας σε μυστικές ανερμήνευτεςλύσεις, π υ �μως αναπαύ υν τηνψυ�ή των πεινώντων και διψώντων».

H Παναγία παριστάνεται ως τημέση με τ ν Xριστ� στ αριστερ�της �έρι. O μικρ�ς Xριστ�ς είναιστραμμέν ς πρ ς αυτήν, έ�ει τα"λέμματά τ υ πάνω της και την ευ-λ γεί. Tα ωραία, σ "αρά και γ η-τευτικά �αρακτηριστικά γνωρίσμα-τα της Παναγίας, μεγάλα αμυγδα-λωτά μάτια, γραμμένα �ρύδια, ίσιαμύτη, μικρ� στ�μα με κερασένια�είλη, λ �ώτιστ πρ�σωπ με έ-ντ να περιγράμματα και ελα�ρείςσκι �ωτισμ ύς, συναγωνί� νται σεαπ�δ ση και έκ�ραση τα αντίστ ι-�α γνωρίσματα τ υ �ωτειν ύ πρ -σώπ υ τ υ Xριστ ύ, π υ έ�ει και τ σπάνι και ιδιαίτερ �αρακτηριστι-κ� να εικ νί�εται �αμ γελώντας μεσυγκατά"αση.

Πρ�κειται "έ"αια για μια απ� τιςωραι�τερες, εκ�ραστικ�τερες, κα-λ σ�εδιασμένες και τέλεια απ δ -

σμένες, αλλά και καλ διατηρημένεςεικ�νες της μεσ "υ�αντινής περι�-δ υ. Eργ τέ�νης μ ναδικ� στηνπνευματική έκ�ραση, �άρμα -�θαλμών στην αισθητική απ�δ ση,εικ�να με �ήμη και ιστ ρικ� "άρ ς,πηγή θαυμάτων, ψυ�ικής γαλήνηςκαι εσωτερικής ανάπασης των πι-στών. Παράλληλα �μως και πηγή έ-μπνευσης καλλιτε�νών, �ωγρά�ωνκαι π ιητών, πέρα απ� τ γεγ ν�ς�τι απ τέλεσε και απ τελεί μ�νιμ

αντικείμεν έρευνας π λλών και -ν μαστών επιστημ�νων.

T τάμα τυ Kαραϊσκάκη

H εικ�να απ� τ 1824 �έρει αργυ-ρ��ρυση επένδυση, π υ �είλεταισε τάμα τ υ μεγάλ υ και ηρωικ ύπ λέμαρ� υ της P ύμελης, στρατη-γ ύ Γεωργί υ Kαραϊσκάκη. Eίναιγνωστ�, �πως διηγείται Σπυρίδων

Tρικ ύπης, π υ κατέγραψε μια ρια-κή, για τη σημασία της EλληνικήςEπανάστασης, συνάντηση π υ εί�εμε τ ν Kαραϊσκάκη στ M ναστήρι,�ταν τελευταί ς ν σηλευ�ταν εκείύστερα απ� την αρρώστια «της θέρ-μης» π υ τ ν ταλαιπωρ ύσε μ�νιμα.Γρά�ει στα Aπ μνημ νεύματά τ υ Tρικ ύπης �τι « Kαραϊσκάκης πά-σ�ων "αρέως και απερ��μεν ς πρ ςθεραπείαν εις Πρ υσ�ν» ν σηλεύ-

H εικ�να της Παναγίας της Πρυσιώτισσας. Πρ�κειται για μία απ� τις εκ�ραστικ�τερες και καλδιατηρημένες εικ�νες της μεσ#υ$αντινής περι�δυ. H επαργύρωση ή τ «πυκάμισ» �πως λέγεται, έγινε τ 1824 απ� τν Γεώργι Kαρανίκα με έ!δα, τάμα τυ Γεώργιυ Kαραϊσκάκη.

H �ειρ�γρα�η «Iερά διήγησις». Bρίσκεται στη Bι#λιθήκη της Mνής και ε!ιστρεί τα σ�ετικά με την θαυματυργήεικ�να της Πανα-γίας της Πρυσιώ-τισσας. Συγγρα�έ-ας της θεωρείται λ�γις ηγύμε-νς της Mνής Kύριλλς Kασταν�ύλλης(�ωτ. Nίκς Παπαθανασίυ).

Συνέ�εια στην 4η σελίδα

Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα

θηκε εκεί για έ�ι μήνες. Πραγματικά,ύστερα απ� τη θεραπεία, σε ένδει�ηευγνωμ σύνης και για να εκπληρώ-σει τ τάμα («γυναίκα είσαι κι εσύ,Παναγία μ υ, κι αν δε σ υ τά�ω δενμ υ �αρί�εις τη γειά μ υ» διασώ�ει ηλαϊκή παράδ ση �τι έλεγε με ν�ημα �αρισματ ύ� ς π λεμιστής») στ�-λισε την εικ�να «ντύν ντάς την με�ρυσ� π υκάμισ » μια θαυμάσια τε-�ν υργημένη επένδυση δηλαδή, π υείναι έργ τ υ �ρυσ �� υ Γεωργί υKαρανίκα, καθώς απ καλύπτει ανά-γλυ�η επιγρα�ή πάνω απ� τ ν δε�ι�ώμ της Παναγίας. Γρά�ει: «HΠANTANAΣA, ΔI EΣOΔΩN KAIΓENAIOTATOY ΣTPATHΓOY ΓEΩP-ΓIOY KAPAΪΣKAKH, XEIPI ΓEΩPΓIOYKAPANIKA, 1824».

Περιπέτειεςκαι εύρεση

H ιστ ρία της εικ�νας, γραμμένηκαι �αναγραμμένη απ� σ � ύς, λ�γι- υς, ακ�μη και απλ ϊκ ύς πιστ ύς,�άνεται στα "άθη της παράδ σης, ε-κεί π υ σμίγει η πίστη με τ θαύμα, ηαπ δ �ή της καρδιάς με την υρα-ν�σταλτη επι"ε"αίωση, η ευσέ"ειαμε τ ήθ ς των Πατέρων της Eκκλη-σίας, τ μακριν� παρελθ�ν της ανα-�ήτησης με τ κ ντιν� παρ�ν της ελ-πίδας και της πρ σμ νής.

O ανώνυμ ς νεαρ�ς άρ� ντας τηςΠρ ύσας, �ώντας απ� τη μια τα θαύ-ματα π υ επιτελ ύσε, η δύναμη τηςΠαναγίας με την πανά�ραντη εικ�νατης διαπιστών ντας, απ� την άλλη,τ ν μεγάλ κίνδυν π υ διέτρε�ε α-π� τη μανία τ υ εικ ν μά� υ αυτ -κράτ ρα Θε �ίλ υ, κιν ύμεν ς απ�θεί �ήλ , πήρε και μετέ�ερε κρυ�άτη θαυματ υργή εικ�να στην περι -�ή της Eλλάδας.

Στ μακριν� περιπετειώδες τα�ίδι,κάπ υ κ ντά στην Kαλλίπ λη, η εικ�-να ε�α�ανίστηκε μυστηριωδώς, γε-γ ν�ς π υ αναστάτωσε τ ν νεαρ�άρ� ντα. Eπειδή, �μως εί�ε πάρει τιςαπ �άσεις τ υ συνέ�ισε τ τα�ίδιτ υ και εγκαταστάθηκε στη Nέα Πά-τρα (σημερινή Yπάτη), �π υ έ�τισενα� της Aγίας Σ �ίας.

Στ μετα�ύ, �μως, η εικ�να, μετρ�π θαυματ υργικ�, ήρθε και ε-γκαταστάθηκε στη σπηλιά της Eυρυ-τανίας, εκεί �π υ "ρίσκεται μέ�ρισήμερα. Eκείνα τα �ρ�νια στην απ -�ε�ασμένη και απ μ νωμένη περι -�ή δεν υπήρ�αν κ ντινά πρ ς τ σπήλαι �ωριά, παρά κάπ ι ι " σκ ίπ υ έ" σκαν τα πρ�"ατα και τα γίδιατ υς. H εύρεση της εικ�νας συνδέε-ται με �ωτεινή στήλη π υ �εκιν ύσεαπ� τ σπήλαι και έ�τανε ώς τ ν υραν�. Aυτή τη στήλη �ωτ�ς, σε -πτασία, είδαν ι " σκ ί και κατευ-θύνθηκαν πρ ς τ σπήλαι . Kατά-πληκτ ι αντίκρισαν την εικ�να τηςΠαναγίας απ� την Πρ ύσα, π υ ακτι-ν " λ ύσε και άστρα�τε απ� τ δυ-νατ� �ως.

H �ήμη της εύρεσης της εικ�ναςδιαδ�θηκε σε �λες τις περι �ές. Kαι"έ"αια έ�τασε και ώς την Yπάτη, �-π υ την πληρ � ρήθηκε και νεα-ρ�ς άρ� ντας απ� την Πρ ύσα. Tα�ί-δεψε αμέσως ώς την Eυρυτανία, α-να�ήτησε και "ρήκε τ σπήλαι . Kα-τάπληκτ ς, συγκινημέν ς και �αρ ύ-μεν ς αναγνώρισε την εικ�να π υ

H δεύτερη Θεία Λειτυργία, η λεγ�μενη πανηγυρική ή αρ�ιερα-

τική, τελείται ανήμερα τις 23 Aυγύ-στυ και συγκεντρώνει πλήθς

πρσκυνητών. O ερτασμ�ς της Παναγίας της Πρυσιώτισσαςκρατάει απ� 15 έως 24 Aυγύστυ

και συρρέυν πιστί απ� την ΣτερεάEλλάδα, τη BΔ Πελπ�ννησ

και απ� άλλες περι�ές. Ωστ�σ, η μεγάλη κσμσυρρή γίνεται

στις 23 Aυγύστυ. Tελειώνντας η αρ�ιερατική λειτυργία ακλυ-

θύν πλλές #απτίσεις. Eίναι τα «ταμένα» απ� τυς γνείς

παιδιά για #άπτιση στην Παναγία(�ωτ. Σπύρς Mελετ$ής).

Nεα�ι�θέντες πρσκυνητές μα$ί με τυς αγωγιάτες, στα μέσα της δεκαετίας τυ ’50. Σώ$εται και διακρίνεται τμήμα της παλιάς πύλης (�ωτ. συλλγήN.E. T�λης).

ίδι ς εί�ε παραλά"ει απ� την Πρ ύ-σα. Yστερα απ� συνενν ήσεις μετ υς " σκ ύς απ �άσισε και πήρετην εικ�να για να τη μετα�έρει στηνYπάτη. Eτσι, με τη συν δεία τ υ καιμε την εικ�να πήρε τ δρ�μ της ε-πιστρ �ής. T "ράδυ στάθμευσανσε ένα ύψωμα για να διανυκτερεύ-σ υν και τ π θέτησαν την εικ�ναγια ασ�άλεια στα �αλάσματα εν�ςπαλαι ύ να ύ της Θε τ�κ υ. T πρωί, �μως, π υ �ύπνησαν διαπίστω-σαν �τι η εικ�να εί�ε ε�α�ανιστεί. HΠαναγία γύρισε �ανά στ σπήλαι ,περνώντας μέσα απ� "ρά� υς (�π υτ «τύπωμα» της Παναγίας) και ανε-"αίν ντας απ�τ μ υς, κ �τερ ύς"ρά� υς (�π υ τα «πατήματα» τηςΠαναγίας).

O νεαρ�ς άρ� ντας με τη συν -δεία τ υ απ �άσισε να ανα�ητήσειτην εικ�να. Περνώντας �μως μέσααπ� τα ευρυτανικά ελατίσια δάση ά-κ υσε τη �ωνή της Παναγίας π υτ ν πληρ � ρ ύσε �τι απ �άσισενα μείνει για πάντα στ απ�κρημν και απ�μερ σπήλαι , κ ντά στ υςαπλ ϊκ ύς " σκ ύς και πάνω απ�την άγρια �αράδρα, παρά να αντικρί-�ει αιρεσιάρ�ες και εικ ν μά� υςαυτ κράτ ρες. O νεαρ�ς άρ� νταςτ�τε, ύστερα απ� πρ�σκληση τηςΠαναγίας, δέ�τηκε να μείνει και ναα�ιερωθεί, διαμ ρ�ών ντας κατάλ-ληλα τ σπήλαι σε ναΐσκ και �τί� -ντας δίπλα τ υ κελί γι’ αυτ�ν και τ νυπηρέτη τ υ. Δέ�τηκε μάλιστα τ σ�ήμα τ υ μ να� ύ και ν μάστηκεΔι νύσι ς, ενώ υπηρέτης τ υ Tι-μ�θε ς, απ� τ ν ιερ μ�να� Pα-�αήλ τ υ κ ντιν ύ �ωρι ύ, Aγι ςΔημήτρι ς, (σημερινή Kαστανιά).

T�πς ιερ�ς

Kάπ ι ι ιστ ρικ ί υπ στήρι�αν �τιτ M ναστήρι (και τ μώνυμ �ω-ρι�) ν μάστηκε Πυρσ�ς, απ� τηνπύρινη στήλη π υ �ώτι�ε τ σπήλαι �ταν �ανερώθηκε με τρ�π θαυμα-τ υργικ� η εικ�να της Παναγίας. H ι-στ ρική αλήθεια �μως είναι με τημεριά �σων υπ στηρί� υν �τι τ M -ναστήρι (και τ μώνυμ �ωρι�) ν -μάστηκε Πρ υσ�ς, επειδή η εικ�ναήρθε απ� τη μεγάλη μικρασιατικήπ�λη της Πρ ύσας με τ ν θαυμα-τ υργικ� τρ�π υ π υ ανα�έραμε.

«Kαθώς σημεριν�ς πρ σκυνητήςκατε"αίνει την άσ�αλτ απ� τ Kαρ-πενήσι για τ M ναστήρι, δίπλα στ νKαρπενησιώτη π ταμ� και πάνω σεμια " υν κ ρ�ή, αντικρί�ει τ «τύ-πωμα», μια τρύπα δηλαδή π υ έ�ειτ σ�ήμα της εικ�νας της Πρ υσιώ-τισσας, απ� �π υ, κατά την παράδ -ση, πέρασε η Παναγιά επιστρέ� -ντας στ σπήλαι . Συναντά επίσης,δίπλα στ δρ�μ , �π υ η πίστη τωνπρ σκυνητών έ�τισε μικρ� πρ σκυ-νητάρι, «τα πατήματα της Παναγίας»πάνω στ ν κάθετ "ρά� απ’ �π υ α-νέ"ηκε για να �τάσει στ σπήλαι . Oτ�π ς είναι ιερ�ς και άγι ς. Tα πάνταδιηγ ύνται την πρ στατευτική πα-ρ υσία της Παναγίας. Oλα της ανή-κ υν. H εικ�να της δέ�εται τ υςπρ σκυνητές π υ έρ� νται απ� �λητην Eλλάδα και απ� τ ε�ωτερικ�. HΠαναγία ακ ύει και "λέπει τ υς ψι-θύρ υς και τ υς αναστεναγμ ύς,τ ν π�ν της καρδιάς, αλλά και τιςευ�αριστίες των δακρύων, τις ικε-σίες και τα κλάματα, τη " υ"ή σιωπή

και τ " ύρκωμα των ματιών, τα α-πλωμένα �έρια και την απ�γνωσητης αρρώστιας, την πρ σευ�ή τηςμάνας και τ πρ�"λημα τ υ νέ υ αν-θρώπ υ, τη �ωή και τ θάνατ . Kαιαυτή μέσα σε μια παραμυθένια αγν�-τητα πρ σεύ�εται για �λα και για �-λ υς, δεί�ν ντας αδιάκ πα τ γι της: την ελπίδα τ υ κ�σμ υ.

– Παρακάλεσαν ι πρ σκυνητέςτην Παναγία την Πρ υσιώτισσα μεδάκρυα στα μάτια: Mάνα μας, αδελ-�ή μας, κυρά μας Παναγία, μίλησέμας για τ Θε�. Eκείνη �αμ γέλασε,αγκάλιασε τ γι της, πήρε τ δε�ίτ υ �έρι και τ άπλωσε στ ν κ�σμ .

— A�ήστε στην παλάμη τ υ �λασας τα πρ "λήματα, είπε. Kαι άστρα-ψε τ�π ς απ� υράνι , ε�αίσι �ως*.

* Tα παραθέματα πρ�έρ��νται απ# τ� �ι�λί�:Aθαν. Παλι�ύρας, «T� M�ναστήρι της Πα-ναγίας στ�ν Πρ�υσ#», εκδ. E. T�α�έρη,Aθήνα 1997.

O ηγύμενς τυ Πρυσύ Γερμαν�ς Σταθγιάννης σε �ωτγρα�ία στ ηγυμενεί στα μέσα της δεκαετίας τυ ’50.Γεννημένς στ Σταυρ�ώρι Eυρυτανίας (1898) και ταμένς στην Πρυσιώτισσα, !εκίνησε σε μικρή ηλικία ως δ�κιμς και υπτακτικ�ς τυ ηγύμενυKωνσταντίνυ Παπαδημητρίυ. Tν διαδέ�θηκε στα 1924. Πέρασε πλλές δκιμασίες, ιδίωςστην Kατ�ή. Mετά τν π�λεμ, !εκίνησε την ανικδ�μηση τυ μναστηριύ πυ εί�ε πυρπληθεί απ� τυς Γερμανύς(�ωτ. συλλγή N.E. T�λη).

T διάτρητ πυ διακρίνεται ψηλά στ #ρά� της κρυ-�γραμμής είναι τ «Tύπωμα» της Παναγίας. Kατε#αίνντας την Πταμιά τ συνα-ντάμε λίγ μετά τ �ωρι� Kαρύτσα.Πρ�κειται για μία αρκετά μεγάλη, σαν ανι�τ� παράθυ-ρ, τρύπα ρθγώνι-υ σ�ήματς. Σύμ�ωνα με την παράδση, στην επ�ή των εικ-νμα�ιών «πέρασε» η εικ�να της Πανα-γίας της Πρυσιώτισ-σας για να #ρει στη συνέ�εια κατα-�ύγι στη σπηλιά τυ σημερινύ μναστηριύ (�ωτ. Nίκς Παπαθανασίυ).

E�έλι�η, καταστρ� ές και σημερινή μ�ρ ή

τ�υ μ�ναστηριακ�ύ συγκρ�τήματ�ς

T�υ Xρήστ�υ Kατσιμπίνη

Aρ�ιτέκτ�ν�ς

TO M�ναστήρι τ�υ Πρ�υσ�ύ, σή-μερα, είναι πλήρως �ργανωμέν�κτιριακά. Δηλαδή: α) T� κυρίωςM�ναστήρι π�υ �ρίσκεται θα λέ-γαμε πίσω απ’ την μεγάλη αυλ�-π�ρτα, απ�τελείται πρώτ�ν απ’ τ�καθ�λικ� και τ� παρεκκλήσι� σπή-λαι� της Πρ�υσιώτισσας π�υ απ�-τελ�ύν τ�ν κύρι� πρ�σκυνηματικ��ώρ�. Σύγκειται επίσης απ� ταδύ� π�λυώρ�!α κτίρια π�υ έ��υναναστηλωθεί καθώς και απ� τα νε-ώτερα κτίρια π�υ πρ�σ!ατα έ��υναπ�περατωθεί. Aλλ�ι δε ��ηθητι-κ�ί �ώρ�ι �ρίσκ�νται δίπλα απ’ τηνκεντρική είσ�δ�.

• T� πρώτ� π�λυώρ�!� κτίρι�π�υ �ρίσκεται δυτικά τ�υ καθ�λι-κ�ύ και ε!άπτεται ��ρεια τ�υ�ρά��υ, σήμερα �ρησιμ�π�ιείταιπερισσ�τερ� ως "ενώνας.

• T� δεύτερ� π�λυώρ�!� κτίρι�π�υ �ρίσκεται ανατ�λικά στη θέση«αλωνάκι» �ρησιμ�π�ιείται ως κα-τ�ικία των μ�να�ών, διαθέτει δετραπε#αρία, κ�υ#ίνες κ.λπ. Eπίσης!ιλ�"ενεί τη Bι�λι�θήκη και τ�Aρ�εί� της M�νής.

• T� τρίτ� κτίρι� π�υ καταλαμ-�άνει τη ν�τια πλευρά της αυλήςγύρω απ’ την �π�ία ε"ελίσσεται �-λ� τ� M�ναστηριακ� Συγκρ�τημα,π�υ συμ�άλλει στην �ργάνωση καιτη λειτ�υργία της M�νής, �ρίσκε-ται στη θέση παλαι�τέρ�υ τ� �-π�ί�, �πως θα δ�ύμε πι� κάτω,πυρπ�λήθηκε τ� 1944. T� κτίρι�περιλαμ�άνει "ενώνα, �ώρ� υπ�-δ��ής, τράπε#α για τ�υς "έν�υς,τ� μ�υσεί�, τ� αρ��νταρίκι και άλ-λ�υς ��ηθητικ�ύς �ώρ�υς, απ�-θήκες κ.λπ. Στ� υπ�γει� υπάρ�ει ηπαλαιά �ρύση τ�υ αγιάσματ�ς σεμικρ� καμαρ�σκέπαστ� �ώρ�. Eί-ναι διώρ�!� και η ν�τια πλευράτ�υ �λέπει πρ�ς τ� !αράγγι. Eναςπύργ�ς τ�ύ υπ� τελει�π�ίηση κω-δων�στασί�υ ε!άπτεται ανατ�λι-κά τ�υ κτιρί�υ.

E"ω �μως απ� την πύλη της M�-νής, σε απ�σταση 20 μ., εκεί �π�υπρώτα υπήρ�ε άλλ� μεγάλ� διώ-ρ�!� κτίρι� π�υ κι αυτ� πυρπ�λή-θηκε τ� ’44, �τίστηκε νέ� τέταρτ�κτίρι� στη ν�τια πλευρά τ�υ πλα-τώματ�ς με θέα πρ�ς τ� !αράγγι,�πως τ� πρ�ηγ�ύμεν� και �ρησι-μ�π�ιείται ως "ενώνας.

�) Σε απ�σταση περίπ�υ 200 μ.δυτικά υπάρ�ει πλάτωμα �π�υ γί-νεται η πρώτη συγκέντρωση τωνπρ�σκυνητών, καθώς και η στάθ-μευση των αυτ�κινήτων.

H Σ��λή Γραμμάτων

Eπί λ�!�υ, ν�τια τ�υ πλατώμα-τ�ς και σε παράλληλη διάτα"η υ-πάρ��υν τρία κτίρια: τ� ν�τι�τερ�είναι διώρ�!� και είναι η λεγ�με-νη «Σ��λή τ�υ Γέν�υς» ή Aνωτέ-ρα Σ��λή Eλληνικών Γραμμάτων,παράδειγμα �αρακτηριστικ� τηςτ�πικής αρ�ιτεκτ�νικής. Eτ�ς ι-δρύσεώς της είναι τ� 1820, παρά

τ�υ ηγ�ύμεν�υ της M�νής Kύριλ-λ�υ Kασταν�!ύλλη. Παράλληλαπρ�ς τ� κτίρι� της «Σ��λής τ�υΓέν�υς» υπάρ�ει � μικρ�ς να�ςτων «Aγίων Πάντων». Eίναι �ρθ�-γώνι�ς καμαρ�σκέπαστ�ς, απ�τε-λείται απ� ένα μικρ� νάρθηκα, τ�νκυρίως να� και τ� ιερ�. Στ� κέ-ντρ� σ�εδ�ν, επί τεσσάρων τυ-!λών τ�"ων στηρί#εται �αμηλ�ςθ�λ�ς, ασπίδα, π�υ !έρει τ�ν Πα-ντ�κράτ�ρα. Xτίστηκε, σύμ!ωναμε επιγρα!ή π�υ είναι σκαλισμένησε αγκωνάρι της εκκλησίας, απ’τ�ν ηγ�ύμεν� της M�νής «Πελά-γι�» τ� 1754. Eσωτερικά είναι α-γι�γρα!ημέν�ς με "υλ�γλυπτ�τέμπλ� της ίδιας περίπ�υ επ��ήςπ�υ �τίστηκε και διακ�σμήθηκεκαι � να�ς.

Eνα τρίτ� κτίρι�, �ρθ�γώνι� κιαυτ� με δίρι�τη στέγη, π�υ �τί-στηκε πρ�σ!ατα είναι τ� �απτι-στήρι� της M�νής και καταλαμ�ά-νει κι αυτ� την τρίτη παράλληλ�θέση δίπλα στ� να� των Aγίων Πά-ντων.

Bλέπ�υμε λ�ιπ�ν �τι, παρά τηστεν�τητα �ώρ�υ, η εκμετάλλευ-σή τ�υ έγινε με μεγάλη μεθ�δικ�-τητα απ��λέπ�ντας στη λειτ�υρ-γία των �ώρων για την ε"υπηρέτη-ση των πρ�σκυνητών, αλλά καιτων αναγκών και συνηθειών τηςM�νής.

Δίδει με τ�ν τρ�π� αυτ� η M�νήτη δυνατ�τητα της ελευθερίας κι-νήσεων ή και άλλων λειτ�υργιώνστ�υς πρ�σκυνητές εκείν�υς �ι�π�ί�ι θέλ�υν να μείν�υν εκτ�ςτ�υ πρ�γράμματ�ς της αλλά και σ’εκείν�υς π�υ επιθυμ�ύν να παρα-κ�λ�υθήσ�υν τ� πρ�γραμμα τωνI. Aκ�λ�υθιών και να μείν�υν ε-ντ�ς της.

T� κ�ιμητήρι�των πατέρων

T� κ�ιμητήρι� της M�νής �ρί-σκεται �πισθεν ακρι�ώς τ�υ να�ύτων Aγ. Πάντων. Iδρυτής τ�υ είναι� πατέρας Πελάγι�ς, � �π�ί�ς εί-ναι � κτίτωρ τ�υ Nα�ύ των AγίωνΠάντων. A"ι�σημείωτ� δε είναι �-τι, �πως ανα!έρεται στ� «Yπ’ α-ριθμ. 2 θαύματ�ς, διαλαμ�αν�μέ-ν�υ στ� υπ’ αριθμ. 3 �ειρ�γρα!�κώδικα», τ� κ�ιμητήρι� των Πατέ-ρων ευρίσκετ� παρά τ�ν π�ταμ�νκάτωθι τ�υ καθ�λικ�ύ Nα�ύ πρ�ςν�τ�ν»1.

Oι πύργ�ι

T� �λ� μ�ναστηριακ� συγκρ�-τημα πρ�στατεύεται απ� τρειςπύργ�υς. Oι πύργ�ι αυτ�ί πρέπεινα έγιναν στα τέλη τ�υ 18�υ αιώ-να. Oι δύ� �ρίσκ�νται σ�εδ�ν στ�ίδι� υψ�μετρ� άνωθεν της M�νήςκαι σε απ�σταση περίπ�υ 200 μέ-τρων μετα"ύ των. Eλέγ��υν τ�νάνωθεν της M�νής δρ�μ� π�υ �-δηγ�ύσε στη M�νή απ’ τ� Kαρπε-νήσι ή απ’ τ� �ωρι� Πρ�υσ�ς. Oτρίτ�ς πύργ�ς απ�τέλεσε τ� με-τέπειτα «σ��λεί� τ� Eθν�υς», τ�ν

�π�ί�ν � Kύριλλ�ς Kασταν�!ύλ-λης τ� 1815 ανα!έρει ως «πύργ�με δύ� �ωρίσματα». Πρ�στάτευετην εκκλησία και τ� κ�ιμητήρι�των Aγ. Πάντων αλλά και την πρ�-σ�αση απ� τ� �ώρ� συγκεντρώ-σεως των πρ�σκυνητών πρ�ς τηM�νή.

Oι δύ� πρώτ�ι πύργ�ι λέγ�νταικαι «πύργ�ι τ�υ Kαραϊσκάκη». Σή-μερα έ��υν αναστηλωθεί και δε-σπ�#�υν σαν !ύλακες πάνω απ�τ� !αράγγι, υπενθυμί#�ντας τηνπαρ�υσία εκείνων π�υ πρ�στά-τευσαν τ�υς άγι�υς αυτ�ύς τ�-

π�υς της πίστης και της Oρθ�δ�-"ίας.

T� παρεκκλήσι�νΣτ� �άθ�ς τ�υ κ�ιλώματ�ς π�υ

σ�ηματί#εται μετα"ύ των πλακώντων σ�ιστ�λιθικών πετρωμάτωνκαι σ’ ένα πλάτωμα τ�υ �ρα�ώ-δ�υς �ρ�υς, δημι�υργήθηκε ηπρώτη μ�ναστηριακή εστία.

O πρώτ�ς ερημίτης εγκαταστά-θηκε εκεί, με μεγάλη πιθαν�τητα,γύρω στ�ν 7� με 8� αιώνα μ.X.Δι�τι απ� τ�τε η συνήθεια της δη-μι�υργίας στα σπήλαια ερημητη-

Aρ�ιτεκτ�νικ

ρίων και μάλιστα στη M. Aσία, τηνΠαλαιστίνη κ.λπ. επεκτείνεταιστην Kεντρική Eλλάδα και την Kά-τω Iταλία. Συνήθως η απ� ένα μ�-ναστικ� κέντρ� απ�μάκρυνση με-ρικών μ�να�ών και η εύρεση σπη-λαίων κατά μήκ�ς, συνήθως τωνρευμάτων ή παραπ�τάμων, απ�-τέλεσε την αιτία δημι�υργίας π�λ-λών ερημητηρίων.

Π�λλές !�ρές η εκλ�γή γίνεταικατά τέτ�ι� τρ�π�, �ύτως ώστεπλησί�ν να �ρίσκεται κάπ�ι�ς κε-ντρικ�ς να�ς. Bέ�αια συνήθωςτ�π�θετ�ύνται και πλησί�ν περα-

σμάτων και δρ�μων των πρ�σκυ-νητών, πρ�ς κάπ�ι� πρ�σκύνημα.

Aνατ�λικά τ�υ σπηλαί�υ τηςΠρ�υσιώτισσας πρ�ς τ� Kαρπενή-σι και πλησί�ν τ�υ π�ταμ�ύ Kαρ-πενησιώτη ευρίσκεται η παλαιάXριστιανική Bασιλική τ�υ 6�υ αιώ-να μ.X. τ�υ Aγ. Λεωνίδα στ� �ωρι�Kλαυσί (Kλαυσεί�ν), με περίτε�ν�ψη!ιδωτ� δάπεδ�2. Mεγάλη �ρι-στιανική κ�ιν�τητα άνθησε εδώ ε-πί επισκ�π�υ Aιμιλιαν�ύ στ� πρώ-τ� μισ� τ�υ 6�υ αιώνα π.X. T� �-ν�μα τ�υ επισκ�π�υ ανα!έρεταισε επιγρα!ή τ�υ ψη!ιδωτ�ύ της

Bασιλικής τ�υ Aγ. Λεωνίδα.O μ�να�ικ�ς �ί�ς στην περι��ή

της Eυρυτανίας, �π�υ και τ� σπή-λαι�–κελί και παρεκκλήσι� τηςΠρ�υσιώτισσας, έ�ει ως πρ�τυπαεκείνα της Aνατ�λής, �πως τασπήλαια της Kαππαδ�κίας και M.Aσίας (Πρ�ύσα), αλλά πρ�πάντωνεκείνα της Παλαιστίνης, �πως τ�υAγ. Γεωργί�υ τ�υ X�τ#ε�ίτ�υ, τηςΛαύρας τ�υ Aγ. Σά��α, της Λαύ-ρας τ�υ Aγ. Xαρίτων�ς και τ�υ Σα-ρανταρί�υ Oρ�υς, π�υ πρ�σ!αταανακαλύ!θηκαν και απ�τελ�ύνπαράδειγμα της μ�ναστικής #ωήςτων ερημιτών της Aνατ�λής.

Eίναι ένας λ�γ�ς σ��αρ�ς λ�ι-π�ν να πιστεύ�υμε �τι � μ�να��ςή �ι μ�να��ί π�υ δημι�ύργησαναυτ� τ� ερημητήρι�, π�υ είναι α-!ιερωμέν� στην Πρ�υσιώτισσα,

πρέπει να εί�αν κάπ�ια σ�έση μετην Aνατ�λή, τη M. Aσία και τ�υςAγί�υς T�π�υς.

Σύμ!ωνα με την παράδ�ση, η ί-δρυση της M�νής Πρ�υσ�ύ στηνEυρυτανία τ�π�θετείται στα �ρ�-νια τ�υ εικ�ν�μά��υ αυτ�κράτ�-ρα Θε�!ίλ�υ (829–842) και συνδέ-εται με τις περιπέτειες και την εμ-!άνιση της Aγίας Eικ�νας της Θε-�τ�κ�υ απ� την Πρ�ύσα της Bιθυ-νίας της M. Aσίας σε σπήλαι� στηνEυρυτανία3.

T� �αθύτερ� σημεί� τ�υ σπη-λαί�υ ήταν κλεισμέν� με τ�ί��π�υ τ� έ!ρα#ε και �πισθεν τ�υτ�ί��υ � �ώρ�ς διαιρ�ύνταν σεδύ� �ρ�!�υς, στ�ν κάτω, �π�υευρίσκετ� τ� μικρ� παρεκκλήσι�,και στ�ν άνω τ�υ παρεκκλησί�υ

KYPIAKH 15 AYΓOYΣTOY 1999 - H KAΘHMEPINH 7Συνέ�εια στην 8η σελίδα

Γενική άπ�ψητ�υ αρ�ιτε-κτ�νικ�ύ συγκρ�τήμα-τ�ς της M�-νής απ� τ�υςAγι�υς Πάντες. Oλατα κτίρια κάη-καν κατά και-ρ�ύς αλλά �α-να�τίστηκανστην ίδια θέ-ση με μεγά-λες ή μικρέςδια��ρέςπρ�ς την αρ�ικήτ�υς μ�ρ�ή(�ωτ.: Xρ. Kα-τσιμπίνης).

ή �υσι�γνωμία

�ώρ�, �π�υ ευρίσκετ� κατ’ αρ�άςτ� μικρ� κελί τ�υ μ�να��ύ. Bέ-�αια � �ώρ�ς αυτ�ς, δηλαδή τ�μικρ� κελί, κατά τη διάρκεια τωναιώνων �ρησιμ�π�ιήθηκε ωςσκευ�!υλάκει� και �ώρ�ς δια!ύ-λα"ης των ιερών και άλλων �ι-�λίων κ.λπ.

T� παρεκκλήσι� της Πρ�υσιώ-τισσα είναι μ�ν��ωρ�ς καμαρ�-σκέπαστ�ς �ώρ�ς. Eνα εγκάρσι�τ�"� διαιρεί τ� Iερ� απ� τ�ν υπ�-λ�ιπ� �ώρ�.

Eισέρ�εται κανείς απ� τη μικρήν�τια π�ρτα και ε"έρ�εται απ� τημικρή δυτική �π�υ �ρίσκεται σεμικρ� πρ�να� απ� τ�ν �π�ί� μιαμικρή πέτρινη σκάλα �δηγεί στ�νεπάνω �ώρ�, τώρα πλέ�ν λειψα-ν�θήκη και παρεκκλήσι� στη μνή-μη τ�υ νε�μάρτυρα Aγ. Iωάνν�υτ�υ Bρα�ωρίτη, �π�υ �ρίσκ�νταιεπίσης και τα λείψανά τ�υ. H άλληέ"�δ�ς �δηγεί στ� νε�τερ� καθ�-λικ� της I. M�νής.

T� παρεκκλήσι� έ�ει διακ�σμη-θεί με τ�ι��γρα!ίες επανειλημμέ-νως, �πως !αίνεται απ� τα στρώ-ματα κ�νιάματ�ς και τις π�λλές ε-πι#ωγρα!ίσεις.

T� Kαθ�λικ�

Mε την ανάπτυ"η της μ�νής καιλ�γω των αναγκών της αλλά καιτης συγκέντρωσης πρ�σκυνητών,ήταν !υσικ� τ� μικρ� παρεκκλήσι�να μην επαρκ�ύσε. Oπως απ� πη-γές μαθαίν�υμε, έγιναν πρ�σπά-θειες επέκτασής τ�υ. H πρώτη ε-πέκταση, σύμ!ωνα με κάπ�ια υπ�-σημείωση στ�ν υπ’ αριθμ� 3 �ειρ�-γρα!� κώδικα της μ�νής, δια!αί-νεται �τι στη θέση τ�υ υπάρ��-ντ�ς σημεριν�ύ καθ�λικ�ύ, υπήρ-�ε μικρ�τερ�ς να�ς � �π�ί�ς κάη-κε κατά τ� 1587.

Eτσι τ� σημεριν� καθ�λικ� �τί-στηκε μεγαλύτερ� τ� 1754 επί η-γ�υμέν�υ Πελάγι�4 και παραμένειέτσι έως σήμερα, σύμ!ωνα και μετη �ρ�ν�λ�γημένη επιγρα!ή στ�υπέρθυρ� της μεσημ�ρινής μικρήςπ�ρτας π�υ �δηγεί στ� παρεκκλή-σι�. T� Kαθ�λικ� της μ�νής, ως αρ-�ιτεκτ�νικ�ς τύπ�ς να�ύ, είναισταυρ�ειδής εγγεγραμμέν�ς δι-κιώνι�ς μετά τρ�ύλ�υ. H ν�τια κε-ραία τ�υ σταυρ�ύ καταλήγει σε μι-κρή κ�γ�η �π�υ και η θέση τ�υ ��-ρ�ύ των πατέρων. Aνατ�λικά �ρί-σκεται τ� Iερ�ν �π�υ η κεντρικήκ�γ�η της Aγίας Tράπε#ας, καθώςκαι εκείνες της πρ�θέσεως και τ�υδιακ�νικ�ύ είναι σκαλισμένες κατάτ� μεγαλύτερ� μέρ�ς τ�υς στ��ρά��.

T� κέντρ� τ�υ να�ύ καλύπτεταιαπ� τ�ν κεντρικ� τρ�ύλ� π�υ μετη σειρά τ�υ στηρί#εται σε δύ� κ�-λ�νες και δύ� πεσσ�ύς. Oι κ�λ�-νες είναι σπ�νδυλωτές απ� σκλη-ρή πέτρα �ωρίς κι�ν�κραν�. Eπ’αυτών στηρί#�νται επί ά�ακ�ς (τε-τράγωνης πλάκας) τα !έρ�ντα τ�ντρ�ύλ� τ�"α, αλλά και εκείνα τωνημικυλινδρικών θ�λων, των κεραι-ών τ�υ σταυρ�ύ.

Δυτικά υπάρ�ει μικρ�ς θ�λω-τ�ς νάρθηκας � �π�ί�ς κάτω απ�τ� τ�"� στην ε"ωτερική δυτικήτ�υ αν�ικτή �ψη έ!ερε επί "ύλι-νης κατασκευής (ή δ�καριών) τ�

κωδων�στάσι� της μ�νής.T� καθ�λικ� είναι κατά τα 2/3 κά-

τω απ� τ� κ�ίλωμα τ�υ �ρά��υ.T� παρεκκλήσι� της Πρ�υσιώ-

τισσας καθώς και τ� καθ�λικ� τηςM�νής είναι κατάγρα!α αγι�γρα-!ιών. T� εικ�ν�γρα!ικ� πρ�γραμ-μα, τ�υ μεν παρεκκλησί�υ ανάγε-ται στ�ν 9� με 12� αιώνα μ.X., τ�υδε καθ�λικ�ύ τ�ν 18� αιώνα. T�1785 είναι, πιθαν�τατα, τ� έτ�ς πε-

ρατώσεως της αγι�γρα!ήσεωςτ�υ καθ�λικ�ύ5.

Aλλα κτίριαEκτ�ς τ�υ παρεκκλησί�υ και τ�υ

καθ�λικ�ύ, τ� μ�ναστήρι τ�υΠρ�υσ�ύ απ�τελείται και απ� άλ-λα ��ηθητικά κτίρια π�υ συμπλη-ρών�υν τ� �ικ�δ�μικ� σύν�λ�.

Στ� πλάτωμα τ�υ κατακ�ρυ!�υκαι απ�τ�μ�υ �ρά��υ δημι�υργεί-

ται μια μικρή αυλή. Tρία μεγάλακτίρια τ�π�θετημένα με σειράσ�εδ�ν, τ� ένα έ"ω τ�υ περι��λ�υκαι της πύλης της M�νής, �ρίσκ�-νται στην άκρη τ�υ γκρεμ�ύ πρ�-στατεύ�ντας σαν !ρ�ύρι� τ� κα-θ�λικ� και τη μικρή αυλή της M�-νής.

Στη ��ρεια πλευρά είναι τ�π�-θετημέν� ένα π�λυώρ�!� μακρ�-στεν� κτίρι� ε!απτ�μεν� σ�εδ�ντ�υ κατακ�ρυ!�υ �ρά��υ π�υπρ�στατεύεται απ’ αυτ�ν με έναντ�ί�� αντιστηρί"εως, � �π�ί�ςσυγ�ρ�νως εμπ�δί#ει την πτώσητων �ρά�ων και την ρ�ή των υδά-των στ� κτίρι�.

Oλα τα κτίρια αυτά κάηκαν επα-νειλημμένως, αλλά "ανα�τίστηκανστην ίδια θέση με μεγάλες δια!�-ρές ως πρ�ς τ�ν τρ�π� �τισίματ�ςκαι της αρ�ιτεκτ�νικής τ�υς μ�ρ-!ής, δεν έπαψαν �μως να ε"υπη-ρετ�ύν τ�υς ίδι�υς σκ�π�ύς καιτις ανάγκες της M�νής.

Πρώτ� απ� τα σω#�μενα έωςσήμερα παλαιά κτίρια είναι τ� π�-λυώρ�!� κτίρι� π�υ �ρησιμ�π�ιεί-ται ως κατ�ικία των μ�να�ών αλλάκαι ως Bι�λι�θήκη. Bρίσκεται στ�ακραί� σημεί� της M�νής έμπρ�-σθεν τ�υ �ά�υς.

T� ανατ�λικ�τερ� σημεί� τ�υπατώματ�ς �ν�μά#ετι «αλωνάκι»·πιθανώς να �ρησίμευσε και για τ�λ�γ� αυτ�. T�ν μεγαλύτερ� �ώρ�τ�υ σημεί�υ αυτ�ύ κατεί�ε τερά-στι�ς �ρά��ς. T� 1919 άρ�ισε � ε-κ�ρα�ισμ�ς και με τη �ρήση δυνα-μίτιδας απ�μακρύνθηκε � �ρά��ςκαι δημι�υργήθηκε � αναγκαί�ς�ώρ�ς για την αν�ικ�δ�μηση κτι-ρί�υ τ� 1921 επί ηγ�υμέν�υ Kων-σταντίν�υ Παπαδημητρί�υ, τ� �-π�ί� έ�τισαν B�ρει�ηπειρώτεςκτίστες.

Σήμερα � �ώρ�ς αυτ�ς !ιλ�"ε-νεί εκτ�ς των κελιών των μ�να-�ών, τη σημερινή τράπε#α στ� ισ�-γει�. Aυτή αναπτύσσεται εκτ�ςτ�υ κτιρί�υ σε μικρή εγκάρσια ισ�-γει� πτέρυγα στ� μέσ�ν περίπ�υτης ��ρειας �ψεως τ�υ κτιρί�υ.T� επι�λητικ� αυτ� κτίρι�–κατ�ι-κία των μ�να�ών, στ�ν αρ�ιτεκτ�-νικ� ρυθμ�, μιμείται τ� άλλ� μεγά-λ� κτίρι� π�υ �ρίσκεται πρ�ς ��ρ-ρά της αυλής, τ� �π�ί� είναι τ�υ18�υ αιώνα. Hταν μια σ��αρή πρ�-σπάθεια τ�υ τ�τε αρ�ιτέκτ�να μη-�ανικ�ύ απ� τ� Kαρπενήσι Δημ.Tσακνιά.

T� ε��μ�λ�γητήρι�

Mετα"ύ τ�υ ανατ�λικ�ύ κτιρί�υκατ�ικίας των μ�να�ών και τ�υ κα-θ�λικ�ύ υπήρ�ε μικρή διώρ�!ηκατ�ικία ε!απτ�μένη τ�υ �ρά��υκαι τ�υ ιερ�ύ τ�υ καθ�λικ�ύ. Δί-πλα δε σ’ αυτή υπάρ�ει μικρή π�ρ-τα, η �π�ία απ�μ�νωνε τ� �ώρ�των πρ�σκυνητών απ’ τα κελιάτων μ�να�ών και η �π�ία υπάρ�ειανανεωμένη και σήμερα.

T� μικρ� διώρ�!� κτίρι� �ν�μα-#�ταν ε"�μ�λ�γητάρι�, λ�γω τ�υ�τι εκεί ήταν �ι ε"�μ�λ�γητές κα-τά την περί�δ� των ε�ρτών καιτης α!ί"εως των πρ�σκυνητών.Πιθαν�τατα να ήταν η παλαι�τέρακατ�ικία ή κελί της M�νής σε επ�-�ές αρκετά δύσκ�λες. H κατεδά-!ιση τ�υ μικρ�ύ αυτ�ύ �ικήματ�ς,

T� Kαθ�λικ�. Xτίστηκε στη θέση πρ�ηγ�ύμεν�υ τ� 1754. Kατά τα 2/3 "ρίσκε-ται κάτω απ� τ� κ�ίλωμα τ�υ "ρά��υ, ενώ τ� ιερ� είναι σκαλισμέν� επί τ�υ"ρά��υ (�ωτ.: Xρ. Kατσιμπίνης).

T� ανατ�λικ� κτίρι�. Φιλ��ενεί τα κελιά των μ�να�ών, την Tράπε%α, τη Bι-"λι�θήκη και τ� Aρ�εί� της M�νής (�ωτ.: Xρ. Kατσιμπίνης).

πρ�κειμέν�υ να ε"ευρεθεί ανατ�-λικά τ�υ καθ�λικ�ύ �ώρ�ς για τηνεπέκταση της αυλής, α!αίρεσε έ-να σ��αρ� κτιρι�λ�γικ� στ�ι�εί�,απ’ τ� αρ�ιτεκτ�νικ� σύν�λ� π�υα!�ρά την ιστ�ρική ε"έλι"η τηςM�νής.

O �ενώνας

T� δεύτερ� κτίρι� π�υ κατέ�ει τη��ρεια πλευρά της M�νής και ε!ά-πτεται σ�εδ�ν τ�υ �ρά��υ, είναιτ� παλαι�τερ� διασωθέν, ως �-γκ�ς, α!�ύ υπέστη π�λλές πυρ-π�λήσεις, αλλά και πάλι διατήρη-σε κατά μεγάλ� μέρ�ς την πα-λαιά τ�υ αρ�ιτεκτ�νική δ�μή και�ψη.

Πληρ�!�ρίες δεν υπάρ��υνπ�τε για πρώτη !�ρά κτίσθηκε.Πιθανώς μετά την πυρκαγιά τ�υ1869. Aνακαινίστηκε εκ νέ�υ τ�1883. Δύ� επιγρα!ές σε λίθινεςπλάκες, εντ�ι�ισμένες, ανα!έ-ρ�υν τ� �ν�μα τ�υ ηγ�υμέν�υ Iε-ρ�θέ�υ Δερματά και ως ημερ�-μηνία ανακαινίσεως τ�υ κτιρί�υ,την 15η N�εμ�ρί�υ 1883.

T� κτίρι� αυτ� �ρησίμευε ως�ώρ�ς διαμ�νής των μ�να�ών,τ�υ πρ�σωπικ�ύ αλλά και ως "ε-νώνας. Στα υπ�γειά τ�υ υπήρ�αντεράστιες κάδες (�αρέλια), �π�υέ�ρα#ε � μ�ύστ�ς για τ� κρασίτ�υ μ�ναστηρι�ύ. T� κτίρι� αυτ�πάλι καταστρά!ηκε απ� πυρκα-γιά τ�ν Δεκέμ�ρι� τ�υ 1908. Mετη νέα ανακαίνιση, πιθανώς αμέ-σως μετά την καταστρ�!ή, εσω-τερικά διαιρέθηκε διά εγκαρσίωντει�ών, πρ�κειμέν�υ να εμπ�δί-#εται η ε"άπλωση της πυρκαγιάςαπ� τ� ένα άκρ� τ�υ κτιρί�υ στ�άλλ�.

Oπισθεν τ�υ κτιρί�υ τ�υ Iερ�-θέ�υ κτίστηκε τ�ί��ς πρ�κειμέ-ν�υ να πρ�στατεύσει τ� κτίρι�και τη M�νή απ� τη ρ�ή των υδά-των των �ρ��ών και απ� την πτώ-ση �γκ�λίθων. T� «ασ!αλιστικ�ντεί��ς» εκτίσθη τ� 1873.

Περί τ�υ «ασ!αλιστικ�ύ τεί-��υς» υπάρ�ει εντ�ι�ισμένη λίθι-νη πλάκα με έμμετρ�ν επιγρα!ήνπ�υ εκτ�ς των άλλων ανα!έρειτ�ν κατασκευαστή μάστ�ρα...Mαστρ�σταύρ�ς Bρα�ωρίτης

είναι � πρώτ�ς � τε�νίτης...

Tα παλιά κελιά

T� τρίτ� κτίρι�, π�υ σήμερα δενυπάρ�ει, ήταν τετραώρ�!�. E�εικτισθεί στη θέση τ�υ νε�τερ�, �σημεριν�ς νέ�ς "ενώνας, τ� αρ��-νταρίκι κ.λπ., ευρίσκετ� δε"ιά τ�υεισερ��μέν�υ απ� την πύλη τηςM�νής. T� πρ�ηγ�ύμεν�ν αυτ�ύκτίρι� εί�ε κτισθεί τ� 1870, �πως!αιν�ταν απ� εντ�ι�ισμένη πέτρι-νη πλάκα στη ��ρει�ανατ�λικήγωνιά τ�υ κτιρί�υ, η �π�ία εί�ετην ε"ής επιγρα!ή:

«Eπί Hγ�υμέν�υ Aνθίμ�υKαρι�!ύλλη,

Aρ�ιτέκτων Zήσης Bασ. APB. Σε-πτ. 30 1870»

Eκ τ�υ διασωθέντ�ς συμ!ωνη-τικ�ύ !αίνεται εκτ�ς των άλλων �-τι πρ�κειται περί τ�υ αρ�ιτέκτ�ναZήση B. Mητσ�π�υλ�υ εκ K�νί-τσης της Hπείρ�υ, τ� δε APB ση-μαίνει Aρ�ανίτης.

Eίναι γνωστ� �τι πρ� της πυρκα-γιάς τ�υ 1869 υπήρ�αν και άλλακτίρια πι� !τω�ά, �π�υ διέμεναν�ι μ�να��ί. Aυτά, ίσως, ήσαν, λ�γωτης θέσεως τ�υ πρ�σανατ�λισμ�ύτης M�νής, μεσημ�ρινά και κ�ντάστ�υς ελά�ιστ�υς κήπ�υς τ�υ πα-λαι�τερ�υ κ�ιν��ιακ�ύ πυρήνα.

T� 1870 αρ�ί#ει να κτί#εται τ�νέ� κτίρι� π�υ τώρα συμπεριλαμ-�άνει τ� Hγ�υμενεί�, τ� Γρα!εί�,

την τράπε#α των πατέρων, τ� μα-γειρεί�, κ.λπ.

Στα υπ�γεια υπήρ�αν απ�θήκεςκαι μεγάλα �αρέλια των τριών �ι-λιάδων �κάδων, �π�υ !υλασσ�ταντ� κρασί.

T� τέταρτ� μεγάλ� τριώρ�!�κτίρι� ήταν έ"ω απ� την πύλη σεαπ�σταση 20 μ. περίπ�υ. Hταν απ’τα νε�τερα κτίρια της M�νής. Kτί-σθηκε τ� 1927.

Σύμ!ωνα �μως με άλλες πληρ�-!�ρίες αλλά και απ� την "υλ�γρα-!ία τ�υ 1897, τ� κτίρι� αυτ� πρ�ϋ-πήρ�ε ίσως υπ� άλλη μ�ρ!ή καιπιθανώς στην πυρκαγιά τ�υ 1869να κατεστρά!η και να ανακαινί-σθηκε τ� 1927 επί Hγ�υμέν�υ Γερ-μαν�ύ Σταθ�γιάννη και τ�υ πρα-κτικ�ύ αρ�ιτέκτ�να εκ τ�υ �ωρι�ύΠρ�υσ�ύ, Φωτί�υ K�υρκ�ύτα. T�ισ�γει� τ�υ κτιρί�υ αυτ�ύ ήταν

θ�λωτ� και �ρησίμευε για στά�λ�των !�ρτηγών #ώων της M�νής.Oυδέπ�τε επερατώθη. Περιγρά-!εται στην έμμετρη I. Διήγηση τ�υIγνατί�υ εκ Nε��ωρί�υ της Kαστ�-ριάδ�ς και αναθεωρηθέντ�ς παράτ�υ Mεθ�δί�υ Kαυσ�καλι�ίτ�υ:E�ω εις τ� πρ�αύλι�ν εν τη μεγά-

λη πύληEίνε �ντάδες μερικ�ί και κάθ�-

νται �ι �ίλ�ι

T�ν περισσ�τερ� καιρ� κάθ�νταιAρ�ανίται

και κάθε �ρ�ν�ν Aιτωλ�ί και �ιAκαρνανίται...

Σημαίνει λ�ιπ�ν �τι εργάτες,�τιστάδες και άλλ� ��ηθητικ�πρ�σωπικ� διέμενε κι αυτ� στ�κτίρι� εκτ�ς τ�υ περι��λ�υ τηςM�νής.

H Πύλη

H τελευταία πρ�στασία της M�-νής, εκτ�ς των ε"ωτερικών πύρ-γων, τ�υ !υσικ�ύ ��υρώματ�ς λ�-γω της θέσης τ�υ και της θέσηςτων κτιρίων, είναι η πύλη.

Σύμ!ωνα με τις περιγρα!έςπρ�σκυνητών, η πύλη παρ�υσία#εμεγαλ�πρεπη �ψη. Aπ� τη σω#�-μενη επιγρα!ή σε λίθινη πλάκα ε-ντ�ι�ισμένη στ� άνω δε"ι� μέρ�ς

της πύλης, για τ�ν εισερ��μεν�στην αυλή της M�νής, μαρτυρεί-ται �τι εκτίσθη τ� 1883. Eίναι η ε-π��ή των μεγάλων έργων ανακαι-νίσεώς της απ’ τ�ν ηγ�ύμεν� Iερ�-θε� Δερματά. H επιγρα!ή έ�ει ωςε"ής:

«Mέγα τ� �ν�μα της Παναγιάς†

Παναγιά Πρ�υσιώτισσα,τ�υς τέκτ�νας

Bασιλεί�υ, Παναγιώτης, Δημή-τρης

Xρήστ�ς Z. Bα"�ύκηςK�νιτσιώται 1883 N�εμ�ρί�υ

15»Aριστερά τ�υ εισερ��μέν�υ,

λιθανάγλυ!η εικ�να απεικ�νί#ειτ�ν Aρ�άγγελ� Mι�αήλ, εί�ε δετην ε"ής επιγρα!ή:

«Aρ�άγγελ�ς Mι�αήλ Θε�ύΣτρατηγ�ς ειμί

T�υ Bασιλέως την σπάθην ταύ-την κατέ�ων ρωμαλαίως

T�υς δε κακ�ύς ανηλεώς και α-�ράτως πλήττω IΩ»

Στ� άνω μέρ�ς της πύλης υ-πήρ�αν τρία τ�"α τυ!λά (αψιδώ-ματα) εν είδη τρίλ��υ, �π�υ πι-θανώς να υπήρ�αν τ�ι��γρα-!ίες. Aυτ� �μως δεν ανα!έρεταισε κάπ�ια πηγή.

H πύλη ήταν ένα μικρ� �ρθ�-γώνι� κτίσμα στεγασμέν� με δί-ρι�τη "ύλινη στέγη. Πιθαν�τατανα εί�ε κάπ�ι� �ώρ� �π�υ διέμε-νε � π�ρτάρης, επικ�ινων�ύσεδε με τ�ν "ενώνα αλλά και τ� ν�-τι� κτίρι�.

Bαριά "ύλινα θυρ�!υλλα, υ-π�στηρι#�μενα εσωτερικά απ�σιδερένιες μπάρες πρ�στάτευαντη M�νή.

Eνα λίθιν� τ�"� της πύλης έ-μεινε μ�ν�ν, ενώ τα μεγάλα θυ-ρ�!υλλα και �ι ισ�υρ�ί παρα-στάδες μετε�λήθησαν σε στά-�τη.

Eίναι η 16η Aυγ�ύστ�υ, 8 τ�πρωί τ�υ 1944. Oι στρατιώτεςΓερμαν�ί κατακτητές πυρπ�-λ�ύν �λ� τ� μ�ναστήρι. Tα τέσ-σερα μεγάλα κτίρια παραδίδ�-νται στις !λ�γες. Πέ!τ�ντας καιτα τελευταία "ύλα απ� τη στέγηκαι απ� την πύλη τα θυρ�!υλλα,α!ήν�υν πίσω μας μια θλι�ερήεικ�να �αρ�αρ�τητας.

Σήμερα �μως � πρ�σκυνητήςδεν διακρίνει τίπ�τα απ� εκείνητην απ�!ράδα ημέρα της κατα-στρ�!ής. Nέα κτίρια στη θέση

των παλαιών και αναστηλωμένα ταπαλαι�τερα, με τις θυσίες των πα-τέρων, αλλά και των κατ�ίκων τωνγύρω ν�μών αλλά και τ�υ «E"ωτε-ρικ�ύ», κατ�ρθωσαν να !έρ�υνπάλι τη M�νή της Πρ�υσιώτισσαςσε μεγάλη αίγλη και δ�"α, σε πεί-σμα της �αρ�αρ�τητας �λων τωνκατακτητών τ�υ �θες.

Bι�λι�γραία 1) Γρ. Nτα αρίν�υ, A. Tσια-πέρα, Iστ�ρία Iεράς M�νής Πρ�υσιωτίσ-σης, Aθήνα 1957, σ. 188.

2) Λα�αρίδης Π. «Mεσαιωνικά Aιτωλ/νίας(Kλαυσεί�ν)», AΔ. 16 (1960) – Xρ�νικά,σελ. 200 – TO EPΓON, 1958, σελ. 63–68και 1959, σελ. 31–32 – B.C.H., 1958, σελ.663–664.

3) Παλι�ύρας Aθ., T� M�ναστήρι της Πανα-γίας στ�ν Πρ�υσ�, (Eκδ�ση T�α�έρηA.E.), Aθήνα 1997, σελ. 51.

4) Γ. Nτα αρίν�υ, A. Tσιαπέρα, ένθ. ανωτ.,σελ. 30.

5) Παλι�ύρα Aθ., ένθ. ανωτ., σελ. 76.

T� "�ρει� κτίρι� π�υ �ρησιμ�π�ιείται ως �ενώνας και η είσ�δ�ς της M�νής. Eπάνωδεσπ�%ει � Πύργ�ς τ�υ Kαραϊσκάκη (�ωτ. Xρ. Kατσιμπίνης).

H Θε�τ�κ�ς τ�υ Eυαγγελισμ�ύ στ� Iερ� (�ωτ.: Nίκ�ς Πα-παθανασί�υ).

Xριστ�ς ένθρ�ν�ς. T�ι��γρα�ία τ�υ 1518 (�ωτ.: Nίκ�ςΠαπαθανασί�υ).

T� παλαι� Kαθ�λικ�Oι �υ�αντινές τ�ι��γρα�ίες στ� παρεκκλήσι της M�νής

Tης Aναστασίας Kαλάη

Aρ�αι�λ�γ�υ

H ΨYXH τ�υ Eλληνα, περισσ�τερ�ίσως απ� άλλ�υς λα�ύς, δέ�εται,ευαισθητ�π�ιείται, μαγεύεται, α-��μ�ιώνει και τελικά αναπλάθει ταερεθίσματα τ�υ �υσικ�ύ τ�υ περι-�άλλ�ντ�ς. O τ�π�ς, � �ώρ�ς γίνε-ται μέσ� με τ� �π�ί� απλώνει τ�νψυ�ικ� τ�υ κ�σμ� και συνδέει τααισθήματά τ�υ με τις δ�!ασίεςτ�υ, τις μνήμες τ�υ. O �ριστιανι-σμ�ς γκρέμισε �έ�αια τα παγανι-στικά ιερά και στ�ί�ειωσε τ�υς τ�-π�υς λατρείας των εθνικών. O λα-τρευτικ�ς �μως �ώρ�ς παρέμεινειερ�ς, αμ�λυντ�ς, καθαγιασμέν�ς.

H μυστική αυτή λατρεία της �ύ-σης και «η ψυ��σύνθεση τ�υ Bυ-"αντιν�ύ ανθρώπ�υ, �στις απ� α-νε!ι�νίαστ�ν ανατ�λικήν κληρ�ν�-μικ�τητα έρρεπε πρ�ς την μυστι-κ�πάθειαν» δικαι�λ�γεί τη δημι-�υργία εστιών απ� μ�να��ύς και α-να�ωρητές σε μέρη με νερά καιδένδρα, απ�μακρα και απ�κρημνακαι την ίδρυση μ�ναστηριών καιεκκλησιών σε θέση ε!αιρετικής �-μ�ρ�ιάς.

Tα στ�ι�εία σύνθεσης τ�υ περι-�άλλ�ντ�ς απ�κτ�ύν την πραγμα-τική τ�υς διάσταση στην περίπτω-ση τ�υ μ�ναστηρι�ύ της Παναγιάς,στ�ν Πρ�υσ�.

T� παρεκκλήσι� με την κρύπτη,στην αρ�ική τ�υ μ�ρ�ή, πρέπει ναθεωρηθεί, αναμ�ί��λα, ως ασκη-

ταρι� διαμ�ρ�ωμέν� μέσα στ� �υ-σικ� κ�ίλωμα - σπήλαι� τ�υ �ρά-��υ. Eίναι μικρών διαστάσεων μ�-ν��ωρ�ς, δρ�μικ�ς ναΐσκ�ς, μ�ρ-�ή π�υ υπαγ�ρεύτηκε απ� τη μ�ρ-��λ�γία. T� ιερ� �ωρί"εται απ�τ�ν κυρίως να� με !υλ�γλυπτ� τέ-μπλ�. E�ει δύ� �αμηλές εισ�δ�υς·μια στ� δυτικ� τ�ί��, �π�υ ήταν ηαρ�ική είσ�δ�ς, και μια νε�τερηστ� ν�τι� τ�ί�� μέσω της �π�ίας ε-πικ�ινωνεί με τ� μεταγενέστερ�καθ�λικ�. Aγνωστ�ς παραμένει ��ρ�ν�ς ανέγερσής τ�υ. Oμως τ�1518 τ�ι��γρα�είται �πως ανα�έ-ρει κτητ�ρική επιγρα�ή π�υ �ρί-σκεται σήμερα απ�τ�ι�ισμένη στ�μ�υσεί� της μ�νής με ��ρηγία τ�υΓεωργί�υ Σέρ��υ. Kατά τις εργα-σίες καθαρισμ�ύ των τ�ι��γρα-�ιών τ� 1959, απ�τ�ι�ίστηκε τ� νε-�τερ� στρώμα και απ�καλύ�θηκαν�ι παλαι�τερες. Oπως �αίνεται ηεκκλησία ήταν κατάγρα�η. Σήμεραδιατηρ�ύνται σε μέτρια κατάσταση�έρ�ντας τα συνήθη κτυπήματαγια την καλύτερη πρ�σ�υση τ�υνε�τερ�υ στρώματ�ς, ενώ και κα-τά τ�π�υς η "ωγρα�ική επι�άνειαέ�ει απ�λεπίσεις.

Διάτα�η

H εικ�ν�γρα�ική διάτα!η είναιλιτή και ακ�λ�υθεί σε �ασικέςγραμμές τις αρ�ές π�υ συναντ�ύ-με σε πρ�γράμματα της μεσ��υ"α-ντινής περι�δ�υ.

Tα θέματα διατάσσ�νται σε ε-

πάλληλες �ρι"�ντιες "ώνες τις �-π�ίες περι�ρί"�υν, �πως και τιςπαραστάσεις, κ�κκινες δια�ωριστι-κές ταινίες. Oι επιγρα�ές αγιωνυ-μικές και θεματικές στις σκηνές α-π�δίδ�νται με κε�αλαία γράμματα.

Στην κάτω "ώνη τ�π�θετ�ύνταικατά παράτα!η �λ�σωμ�ι άγι�ι, ε-νώ στις ανώτερες παριστάν�νταισκηνές απ� τ� Δωδεκά�ρτ� αλλάκαι τ� Θε�μητ�ρικ� κύκλ�. Πρ�-κειται για μεγάλες, ανάλ�γα με τ�νπερι�ρισμέν� �ώρ�, σκηνές με κύ-ρι� γνώρισμα την αρ�αϊκ�τητα τωνμ�τί�ων, έτσι �πως τα διαμ�ρ�ω-σε η εντ�ί�ια "ωγρα�ική στ�υςπρώτ�υς αιώνες (9�-12�) μετά τηνεικ�ν�μα�ία.

Στ� ιερ�, στ�ν ανατ�λικ� τ�ί��εκατέρωθεν της κ�γ�ης, στην �-π�ία διατηρείται ακ�μη τ� στρώματων τ�ι��γρα�ιών τ�υ 1518, εικ�-ν�γρα�είται � Eυαγγελισμ�ς. Hπαράσταση υπ�γραμμί"ει τ� ν�ηματης ενσάρκωσης τ�υ Λ�γ�υ τ�υΘε�ύ και της θείας καταγωγής τ�υKυρί�υ. Σε διά�ωρα συμμετρικάτ�π�θετημένα, � αρ�άγγελ�ς Γα-�ριήλ ��ρεια και η Θε�τ�κ�ς ν�τιασύμ�ωνα με τ� απ� τ�ν 11� αιώνακαθιερωμέν� σ�ήμα της διάσπα-σης τ�υ θέματ�ς εκ�ρά"�υν τη θε-�λ�γική ιδέα της σύλληψης τ�υKυρί�υ ��ι «συν τη ασωμάτω �ω-νή», αλλά με τ� διάλ�γ� τ�υ αρ-�αγγέλ�υ και της Θε�τ�κ�υ καιτην πλήρη και ελεύθερη συγκατά-θεση και υπ�ταγή της στ�ν αγγελι-

κ� λ�γ�. Στ�υς πλάγι�υς τ�ί��υςπ�υ συνέ��νται με την αψίδα απα-ντ�ύν τέσσερις �λ�σωμ�ι ιεράρ-�ες, �ι �π�ί�ι κρατ�ύν με τ� αρι-στερ� Eυαγγέλι�, ενώ με τ� δε!ίευλ�γ�ύν. Στ� ��ρει� τ�ί�� Nι-κ�λα�ς και Bλάσσι�ς, μισ�κατε-στραμμέν�ι απ� τη διάν�ι!η μετα-γενέστερα παραθύρ�υ, ενώ στ�ν�τι�, αντίστ�ι�α, �ι ιεράρ�ες M�-δεστ�ς και Π�λύκαρπ�ς . M�ρ�έςσυμ�ατικές, με αυστηρά μετωπικήστάση �μ�ι�μ�ρ�ία στην έκ�ραση,σ�ήμα πρ�σώπ�υ, π�υ ε!αλεί�εικάθε ατ�μικ�τητα, θυμί"�υν αγι�-γρα�ία ��ρητών εικ�νων.

Kυρίως να�ς

Στ�ν κυρίως να� τ� εικ�ν�γρα�ι-κ� πρ�γραμμα περιλαμ�άνει τέσσε-ρις μεγάλες π�λυπρ�σωπες σκη-νές. Στ� ��ρει� τ�ί��, στην πρώτη"ώνη, εικ�νί"εται η K�ίμηση της Θε-�τ�κ�υ. H σύνθεση έ�ει διατηρήσειτ�ν αρ�ικ� πυρήνα της παράστασηςκαι απ�δίδει, στη λιτ�τερη �μωςμ�ρ�ή της την απ�κρυ�η διήγησηγια την K�ίμηση της Θε�τ�κ�υ τ�υIωάννη τ�υ Θε�λ�γ�υ. Tμήμα απ�τη σκηνή πρ�ς τ� μέρ�ς τ�υ ιερ�ύκαλύπτεται απ� νε�τερη τ�ι��γρα-�ία τ�υ Xριστ�ύ ενθρ�ν�υ.

Ψηλ�τερα στη δεύτερη "ώνη ει-κ�ν�γρα��ύνται τέσσερις ελεύθε-ρ�ι τρ��ί στ�υς �π�ί�υς εγγρά��-νται στηθαί�ι �ι άγι�ι Tρύ�ωνας,I�υλίττα, Aναστασία η Pωμαία καιAναστασία ή Φαρμακ�λύτρια, �έρ�-ντες σταυρ�.

Στ� ν�τι� τ�ί��, στην πρώτη "ώ-νη, ιστ�ρ�ύνται σε μεμ�νωμένεςπαραστάσεις �ι μετωπικές, �λ�σω-μες μ�ρ�ές της Aγίας Bαρ�άραςκαι της Aγίας Kυριακής. Aμέσως με-τά την είσ�δ� και δίπλα στ� τέμπλ�υπάρ�ει η απεικ�νιση της Θε�τ�κ�υενθρ�ν�υ η �π�ία περι�άλλεται μεκυκλική κ�ρνί"α καλύπτ�ντας έναμέρ�ς απ� την παράσταση της δεύ-τερης "ώνης. Στ� κάτω τμήμα τηςπαράστασης �αμηλά διακρίνεται ημ�ρ�ή τ�υ δωρητή. Πάνω απ� τις ά-γιες γυναίκες, στη δεύτερη "ώνη,εικ�ν�γρα�είται η Γέννηση της Θε-�τ�κ�υ μα"ί με τ� λ�υτρ� τ�υ νηπί-�υ· παραστάσεις π�λυπρ�σωπες μεμ�ρ�ές λαϊκ�τρ�πες π�υ αντανα-κλ�ύν �αρά και ψυ�ική ηρεμία.

Στ� τύμπαν� τ�υ δυτικ�ύ τ�ί��υ,πάνω απ� την είσ�δ�, αναπτύσσε-ται η π�λυπρ�σωπη και α�ηγηματι-κή, �σ�ν α��ρά στ�ν εικ�ν�γρα�ι-κ� τύπ�, σκηνή της Σταύρωσης.

Xαμηλά στα τμήματα εκατέρωθεντης εισ�δ�υ παριστάν�νται, �ιστρατιωτικ�ί άγι�ι Γεώργι�ς καιΘε�δωρ�ς � Στρατηλάτης, έ�ιππ�ι.

Tην καμάρα της �ρ��ής καλύπτειη παράσταση της Πεντηκ�στής. Oιένδεκα Aπ�στ�λ�ι εικ�νί"�νται �ω-ρισμέν�ι σε δύ� ημι��ρια, έ!ι στ��ρει� και πέντε στ� ν�τι�, τα �-π�ία συνδέ�νται στ� κέντρ� με τηναπεικ�νιση της ετ�ιμασίας τ�υΘρ�ν�υ.

Παρατηρώντας τ� εικ�ν�γρα�ικ�πρ�γραμμα, επισημαίν�υμε τη σα-

�ήνεια, την καθαρ�τητα την αυστη-ρή επιλ�γή των θεμάτων τ�υ, κα-θώς διατηρεί τα �ασικ�τερα στ�ι-�εία και απ��άλλει κάθε περιττ�.Aπ�τέλεσμα αυτών είναι η αρμ�νι-κή ενσωμάτωσή τ�υ μέσα στην αρ-�ιτεκτ�νική σύνθεση.

E!ωτερικά στ� δυτικ� τ�ί��, �-π�υ υπήρ�ε διαμ�ρ�ωμέν� πρ�-στώ�, στην άν�δ� πρ�ς την κρύπτη,εικ�ν�γρα��ύνται παραστάσεις κυ-ρίως απ� τ� θε�μητ�ρικ� κύκλ�,αλλά και ειδικ�τερα α��ρ�ύσεςστ�υς γ�νείς της Θε�τ�κ�υ, �πωςη πρ�σευ�ή της Aννας, � ασπασμ�ςτ�υ Iωακείμ και της Aννας, � Eυαγ-γελισμ�ς τ�υ Iωακείμ, η απ�π�ίησητων πρ�σ��ρών τ�υ Iωακείμ καιAννης και τέλ�ς η �άπτιση τ�υ Iη-σ�ύ Xριστ�ύ. T� τύμπαν� κάλυπτε� Πάντων Kριτής έ��ντας δε!ιά τ�ναπ�στ�λ� Πέτρ� και αριστερά τ�ναπ�στ�λ� Παύλ�.

Tα θέματα είναι εμπνευσμένα α-π� τις απ�κρυ�ες παραδ�σεις. Δύ-νανται να τ�π�θετηθ�ύν στ� τρίτ�τέταρτ� τ�υ 13�υ αιώνα.

Στις τ�ι��γρα�ίες τ�υ εσωτερι-κ�ύ δια�αίνεται �τι δεν υπάρ�ει ε-νιαία αντίληψη στη "ωγρα�ική απ�-δ�ση των συνθέσεων. συνεπώς δενπρέπει να δ�ύλεψε μ�ν�ν ένας "ω-γρά��ς. Oι τ�ι��γρα�ίες τ�υ πα-ρεκκλησί�υ πρέπει να είναι έργαδύ� "ωγρά�ων και να ιστ�ρήθηκανσε δια��ρετικά αλλά κ�ντινά �ρ�νι-κά διαστήματα.

12�ς αιώνας

H λιτ�τητα τ�υ τ�πί�υ, τα υψηλάλεπτ��υή κτίρια, με τις αετωματι-κές στέγες, η συμμετρία στις π�-λυπρ�σωπες συνθέσεις τα επιμη-κυσμένα σώματα, η ισ�υρή σ�ημα-τ�π�ίηση, τ� μαλακ� πλάσιμ� τωνπρ�σώπων με λίγες �ωτεινές επι-�άνειες σε πλατιές γκρι"�πράσι-νες σκιές, �ι κηλίδες στα μάγ�υλακαι τα μεγάλα �αρακτηριστικά τ�υπρ�σώπ�υ, στ�ι�εία π�υ κυριαρ-��ύν κατά τ� τέλ�ς τ�υ 12�υ αιώ-να, επισημαίν�νται στις τ�ι��γρα-�ίες, κυρίως, τ�υ ιερ�ύ.

Παράλληλα, η μαλακή πλαστικ�-τητα τ�σ� στην πτυ��λ�γία, �σ�και στ� πρ�σωπ� �π�υ �έρν�υν έ-να μήνυμα πι� ανθρώπιν�, η πα-ρ�υσία της γραμμής �ργανωμένηςμε διακ�σμητικ� τρ�π�, η εντύπω-ση σε κάπ�ιες σκηνές της τρίτηςδιάστασης, η εισ��λή τ�υ κ�σμή-ματ�ς σε άλλες, τ� �π�ί� είναι ί-σως ��ι υπερ��λικ� αλλά πάντωςά�θ�ν�, συνηγ�ρ�ύν για την έντα-!ή τ�υς στ� ρεύμα των πρώτων δε-καετιών τ�υ 13�υ αιώνα.

Bι�λι�γραία Aμαντ�ς K. H μ�νή Πρ�υσ�ύ«Eλληνικά» 6 (1933), 237-59. B�κ�τ�π�υ-λ�ς Π. T� σκευ��υλάκι� της M�νήςΠρ�υσσ�ύ, Aρ�αι�λ�γικ�ν Δελτί�ν 21(1966) Xρ�νικά 275-83. Iερά ακ�λ�υθίατης Θαυματ�υργ�ύ εικ�ν�ς Παναγίας τηςΠρ�υσιωτίσσης... Aθήνα 1957, Π�υλίτσαςΠαν., Eπιγρα�αί ενθυμίσεις και σιγίλλιαε� Eυρυτανίας «Eπετηρίς εταιρείας Bυ�α-ντινών Σπ�υδών» 3 (1926), 257-98.

Παλι�ύρας Aθ. T� μ�ναστήρι της Παναγίαςστην Πρ�υσ�, Aθήνα 1997.

Σημείωση των EΠTA HMEPΩN H Aνα-στασία Kαλάη εκπ�νεί διδακτ�ρική δια-τρι#ή με θέμα τις τ�ι��γρα�ίες της πρώ-της �άσης τ�υ παρεκκλησί�υ της μ�νήςΠρ�υσ�ύ.

H Bάπτιση τ�υ Iησ�ύ Xριστ�ύ. T�ι��γρα�ία στ�ν δυτικ� τ�ί�� ε�ωτερικά (�ωτ.: Nίκ�ς Παπαθανασί�υ).

Oι τ�ι��γραίες τ�υ Kαθ�λικ�ύTεκμήρια, μαρτυρίες και τε�ν�τρ�πία γύρω απ� την εικ�ν�γρά�ηση τ�υ να�ύ

T�υ Λά�αρ�υ Δερι�ιώτη

MEΣA σε σπήλαι� των «απ�ρρώ-γων» �ρά�ων της �αράδρας, π�υσ�ηματί�εται απ� τα παρακλάδια«Xελιδ�να» και «Kαλιακ�ύδα» τ�υTυμ�ρηστ�ύ (Bελ�ύ�ι) και σε απ�-σταση μισής ώρας N.Δ. τ�υ Kαρπε-νησί�υ, �ωλιά�ει η περίπυστ�ς μ�-νή της Παναγίας της Πρ�υσιώτισ-σας, η «Eπίσκεψις» της Eυρυτα-νίας και της ελληνικής ενδ��ώρας.

Oι τεκμηριωμένες, απ� την αλ-ληλ�διαδ��ική αγι�γρά�ηση τηςμ�νής και απ� τις κτητ�ρικές επι-γρα�ές, �ρ�ν�λ�γικές �άσεις τηςM�νής καθ�ρί��υν την ιστ�ρικήπ�ρεία της ανά τ�υς αιώνες, απ�τ�ν 11� έως και σήμερα, ενώ απ�-ψεις ερευνητών, �ωρίς �μως ιστ�-ρικές μαρτυρίες, τ�π�θετ�ύν τηνίδρυση τ�υ πρώτ�υ ασκητηρί�υ ήερημητηρί�υ κατά τ� πρώτ� ήμισυτ�υ 9�υ αι.

Mε �σα πρ�κύπτ�υν απ� τ� δεύ-τερ� στρώμα αγι�γρα�ήσεως τ�υπαρεκκλησί�υ και την απ�τει�ι-σθείσα επιγρα�ή �αίνεται �τι �ρ-γανωμένη μ�νή πιθανώς υ�ίσταταιαπ� τ�ν 16� αι. T� σημεριν� πα-ρεκκλήσι� αγι�γρα�ήθηκε, τ�πρώτ�ν, κατά δια��ρ�υς επ��άςαπ� τ�υ τέλ�υς τ�υ 11�υ έως καιτ�ν 13� αι. και � άνωθεν αυτ�ύ �ώ-ρ�ς της κρύπτης τ�ν 12�–13� αι.Aμ��τερ�ι �ι �ώρ�ι αυτ�ί απ�τε-λ�ύν τ�π�υς λατρείας και ��ι ενδι-αιτημάτων. Aρα, στην πρώτη �άση,μπ�ρ�ύμε να υπ�θέσ�υμε �τι έναςή δύ� ασκητές εγκατε�ίωναν στ�ασκητήρι� αυτ�.

Tεκμήρια και μαρτυρίες

H απ�τει�ισθείσα επιγρα�ή, π�υσήμερα εκτίθεται στ� σκευ��υλά-κι� της μ�νής και η �π�ία, συμ�ώ-νως πρ�ς τ�ν Π. Π�υλίτσα ευρί-σκετ�: «Yπεράνω και έσωθεν τηςμεσημ�ρινής θύρας τ�υ παρεκ-κλησί�υ...» πλην των άλλων ιστ�ρι-κών στ�ι�είων αναγρά�ει τ� έτ�ς1518 (ZKΣT΄, δηλ. 7026–5508=1518),π�υ ανα�έρεται στην «ανιστ�ρη-σίν» τ�υ. O πρώτ�ς στί��ς της(Aνιστ�)ρίθη � έσωθεν να�ς της υ-περαγίας Θε�τ�κ�υ..., περιέ�ειδύ� σημαντικές λέ%εις «EσωθενNα�ς», δηλ. διακρίνεται τ� παρεκ-κλήσι�ν απ� τ�ν «έ%ωθεν» τ�ύτ�υ.Σηματ�δ�τείται λ�ιπ�ν η ύπαρ%ηκαι εν�ς να�ύ � �π�ί�ς, κατά τηγνώμη μας, κατεί�ε την θέσιν τ�υσημεριν�ύ να�ύ.

Στις εκδ�σεις της I.M. της Πανα-γίας της Πρ�υσιώτισσας, περιλαμ-�άνεται και αυτή της Iεράς Διηγή-σεως της θαυματ�υργής εικ�ν�ςτης Παναγίας �π�υ δια�ά��υμε:«Aνεκαινίσθη δε τ� πυρπ�ληθένKαθ�λικ�ν απ� κτίσεως κ�σμ�υ�ηε΄ (1587) και κατά τ� αψνδ΄ (1754)έτ�ς απ� Xριστ�ύ αύθις ανεκαινί-

B�ρει�δυτικ� γωνιαί� διαμέρισμα. Στ�ν τρ�υλλίσκ� δεσπ��ει � της Mεγάλης B�υλής Aγγελ�ς (�ωτ.: Nίκ�ς Παπαθα-νασί�υ).

σθη υπ� τ�υ Πελαγί�υ». H ιστ�ρικήαυτή μαρτυρία τεκμηριώνει ταπρ�ανα�ερθέντα περί τ�υ «έ%ω-θεν» τ�υ παρεκκλησί�υ να�ύ, � �-π�ί�ς �αρακτηρί�εται ως «Kαθ�λι-κ�ν», άρα απ� τ� 1518 έως τ� 1587και εν συνε�εία τ� 1754 έως καισήμερα, υ�ίσταται μ�να�ικ�ς �ί�ςτης μ�ρ�ής της �ργανωμένης μ�-νής. Παρατηρώντας τις �ρ�ν�λ�-γίες διαπιστώνεται �τι υπάρ�ει συ-νέ�εια της εγκατα�ιώσεως μ�να-�ών έως και τ� 1754 �π�τε ανακαι-νί�εται «αύθις» τ� «Kαθ�λικ�ν» α-π� τ�ν Πελάγι�ν.

Σήμερα

T� σημεριν�ν καθ�λικ�ν ευρί-σκεται παραπλεύρως πρ�ς τ� πα-ρεκκλήσι�ν και επικ�ινωνεί με αυ-

τ� με άν�ιγμα στη B. πλευράν τ�υ.Στ� υπέρυθρ�ν της ��ρεινής

αυτής θυρίδ�ς ευρίσκεται η επι-γρα�ή: «Aνεγήγερται μεν � Θεί�ς�ύτ�ς να�ς της Θείας και ιεράςμ�νής της υπεραγίας Θε�τ�κ�υπαρά τ�υ παν�σιώτατ�υ αγί�υ κα-θηγ�υμέν�υ κυρ Πελαγί�υ εκ κώ-μης αντράν��ας κατά τα AΨNΔκατά δε τ� AΨΠE ε!ωγρα"ήται καικαλλωπίσται δια συνδρ�μής τ�υάνωθεν καθηγ�υμέν�υ κυρ Πελα-γί�υ.

Στ� κάτω δε%ι�ν τμήμα της επι-γρα�ής και με μικρ�τερα γράμμα-τα π�υ μ�λις διακρίν�νται άλλη ε-πιγρα�ή α��ρώσα στην θαυμα-τ�υργή εικ�να της Παναγίας:

«Δεύτε την εικ�να την ιεράν τηςΠρ�υσιωτίσσης ασπασώμεθα ευ-λα�ώς �ρύ�υσαν παντ�ίων ν�σων

και πάσης �λά�ης ρώσιν διαψιλε-στάτην και $άριν ά"θ�ν�ν».

Eκ της κτητ�ρικής επιγρα�ήςπληρ��ρ�ύμεθα �τι τ� σημερι-ν�ν καθ�λικ�ν εκτίσθη τ� 1754 α-π� τ�ν ηγ�ύμεν�ν Πελάγι�ν π�υκατήγετ� απ� την κώμην «Aντρά-ν��α» τ� σημεριν�ν �ωρί�ν«Aσπρ�πυργ�ς» τ�υ ν�μ�ύ Eυρυ-τανίας π�υ δεν απέ�ει π�λύ απ�την M�νήν. Eπίσης πληρ��ρ�ύ-μεθα �τι τ� 1785 «ε�ωγρά�ηται καικαλλώπισται» � να�ς �ωρίς να ανα-�έρεται τ� �ν�μα τ�υ αγι�γρά��υ.

Tην πληρ��ρίαν αυτήν μας τηνδίδει μια άλλη επιγρα�ή π�υ ευρί-σκεται στ� υπέρθυρ�ν της ν�τίαςθύρας τ�υ καθ�λικ�ύ:

«Δι’ ε%�δων μεν τ�υ Πανεντιμ�-τάτ�υ και ευγενεστάτ�υ κυρίω κυρXατ!ηδανιήλ εκ κώμης Kαρίτ!αςκαι κυρίω κυρ Nίκ� Mάλεν� εκ κώ-μης Aγί�υ Bλάσι και πάντων τωνευσε�ών $ριστιανών. Aρ$ιερατεύ-�ντ�ς κυρίω κυρ Δι�νυσίω Λήτ!αςκαι Aγρά"ων ε"ημερευ�ντ�ς τωνπαν�σι�τάτων κυρ Παϋσίω κυρ Iω-νά κυρ Δωρ�θέ�υ κυρ Nικ�δήμ�υκυρ Iωνά κυρ Aνθίμ�υ και κυρ Kα-λινίκω των ιερ�μ�νά$ων».

Στ� ακρ�τελεύτι�ν τμήμα της ε-πιγρα�ής και με μικρ�τερα γράμ-ματα ανα�έρεται: «Δια $ειρών Γε-ωργί�υ Γεωργί�υ και Γεωργί�υAναγνώστ�υ. Σεπτεμ�ρί�υ ε».

Aγι�γρά��ι

Πλην των άλλων ιστ�ρικώνμαρτυριών πληρ��ρ�ύμεθα �τιΓεώργι�ς Γεωργί�υ και Γεώργι�ςAναγνώστ�υ �ν�μά��νται �ι α-γι�γρά��ι τ�υ σημεριν�ύ καθ�λι-κ�ύ. O πρώτ�ς κατάγεται απ� τ��ωρι� «Mαυρίλλ�» τ�υ Tυμ�ρη-στ�ύ τ�υ ν�μ�ύ Φθιώτιδ�ς και �δεύτερ�ς απ� τ�ν «Φ�υρνά» τ�υν�μ�ύ Eυρυτανίας, αμ��τερ�ι δεθεωρ�ύνται μαθητές τ�υ γνω-στ�ύ αγι�γρά��υ «Δι�νυσί�υ τ�υεκ Φ�υρνά».

H μέ�ρι τ�ύδε έρευνα έ�ει απ�-δεί%ει �τι �ι αγι�γρά��ι αυτ�ί συ-νειργά��ντ� και είναι γνωστ�ί π�λ-λ�ί να�ί τ�υς �π�ί�υς «ιστ�ρη-σαν». Eνδεικτικώς ανα�έρ�υμετ�ν να�ν τ�υ Aρ�ιστρατήγ�υ Mι-�αήλ στ� �ωρι� Mυρίκη των Aγρά-�ων τ� 1771, τ�ν να�ν τ�υ Πρ��ή-τη Hλία στη σημερινή κ�ιν�τητα«Aγία Tριάς» τ� 1785–90, τ�υ ν�-μ�ύ Eυρυτανίας, τ�ν να�ν της Θε-�τ�κ�υ στην κ�ιν�τητα «Σταυρ�ς»παρά τα Φάρσαλα, τ� καθ�λικ�ντης M�νής της Παναγίας τ� 1787στ�υς Δ�μιαν�ύς της Eυρυτανίας,τ�ν να�ν τ�υ Aγ. Nικ�λά�υ στη Pε-ντίνα τ�υ ν�μ�ύ Kαρδίτσας, τ�ννα�ν των Tα%ιαρ�ών τ�υ �ωρι�ύ«Aγρα�α» της Eυρτανίας. T�υς α-π�δίδεται επίσης η αγι�γρά�ησιςτ�υ καθ�λικ�ύ της M�νής τηςBρά�ας τ�υ ν�μ�ύ Eυρυτανίας.

T� καθ�λικ�ν της μ�νής ανήκειστ�ν αρ�ιτεκτ�νικ�ν τύπ�ν τ�υτρικ�γ��υ ή αθωνιτικ�ύ με την ιδι-αιτερ�τητα �τι την θέσιν της B.κ�γ�ης κατέ�ει τ� παρεκκλήσι�νκαι είναι κατάγρα��ν.

Eικ�ν�γρα�ία

T� εικ�ν�γρα�ικ�ν πρ�γραμμαείναι κατανεμημέν�ν, καθώς �συμ��λισμ�ς των μερών τ�υ απαι-τεί. Στ�ν τρ�ύλλ�, π�υ συμ��λί�ειτ�ν �υράνι�ν κ�σμ� εικ�νί�εται �Παντ�κράτωρ με την επιγρα�ή γύ-ρω απ� αυτ�ν: «Iδέτε ιδέτε �τι εγώειμί και �υκ εστί Θε�ς πλην εμ�ύεγώ επ�ίησα γην και �υραν�ν επ’αυτής εγώ τη $είρι μ�υ εστερέωσατ�ν �υραν�ν».

Πέρι% της επιγρα�ής εικ�νί��-νται τα τάγματα των αγγέλων, ηΠαναγία και � Iωάννης � Πρ�δρ�-μ�ς. Στ� άνω μέρ�ς τ�υ τυμπάν�υτ�υ τρ�ύλλ�υ παριστάνεται η K�ι-νωνία των Aπ�στ�λων και κάτωθεναυτής �λ�σωμ�ι Πρ��ήτες και τέ-λ�ς στα σ�αιρικά τρίγωνα �ι τέσ-σερις ευαγγελιστές. Oι μέ�ρι τωνπρ��ητών παραστάσεις απεικ�νί-��υν τα τελ�ύμενα στ�ν �υραν�ν,�ι πρ��ήτες στη συνέ�εια μαρτυ-ρ�ύν περί αυτών καθώς και στα �-σα περί τ�υ Θε�ύ επρ��ήτευσανκαι τέλ�ς �ι ευαγγελιστές διηγ�ύ-νται τα περί της �ωής και διδασκα-λίας τ�υ Iησ�ύ, π�υ απεικ�νί��νταιανά δύ� στις άντυγες των τεσσά-ρων καμαρών τ�υ να�ύ. Στα κλει-διά των καμαρών και μετα%ύ των α-πεικ�νίσεων τ�υ �ριστ�λ�γικ�ύκύκλ�υ αγι�γρα��ύνται στηθάριατων Πρ�πατ�ρων, πατριαρ�ών καιδικαίων της Π. Διαθήκης. Kάτω απ�τις παραστάσεις αυτές απεικ�νί��-νται �ι είκ�σι τέσσερις Oίκ�ι τ�υAκαθίστ�υ Yμν�υ, έ%ι σε κάθε κα-μάρα και ανά τρεις σε κάθε πλευράτης με αρ�ή απ� την Aνατ�λικήνκαι εν συνε�εία πρ�ς τη N�τίαν,Δυτικήν και �λ�κληρών�νται στηνB�ρείαν. Στ�υς καθέτ�υς τ�ί��υς,κάτω απ� τ�υς Oίκ�υς τ�υ Aκαθί-στ�υ Yμν�υ, παριστάν�νται σκη-νές απ� τ� Mαρτυρ�λ�γι�ν της εκ-κλησίας, κάτω απ� αυτές στηθάριααγίων και τέλ�ς στην τελευταία�ώνη �λ�σωμ�ι, άγι�ι, �σι�ι καιστρατιωτικ�ί άγι�ι.

Eκ των τεσσάρων γωνιαίων δια-μερισμάτων τ�υ να�ύ τα τρία, BA,

KYPIAKH 15 AYΓOYΣTOY 1999 - H KAΘHMEPINH 13Συνέ!εια στην 14η σελίδα

«O Παντ�κράτωρ τ�υ τρ�ύλλ�υ» (�ωτ.: Nίκ�ς Παπαθανασί�υ).

Oι άγι�ι Aντώνι�ς και Σά##ας (�ωτ.: Nίκ�ς Παπαθανασί�υ).

T� $υλ�γλυπτ� τέμπλ� τ�υ 18�υ στ� Kαθ�λικ� (�ωτ.: Nίκ�ς Παπαθανασί�υ).

NA και BΔ στεγά��νται με καμάρεςκαι τ� NΔ με ��υρνικ� ή ασπίδα.Aπ� αυτά τ� BΔ και NΔ π�υ περι-λαμ�άν�νται στ�ν κυρίως να�, τ�υπρώτ�υ η �ρ��ή κ�σμείται με τηνπρ�τ�μήν τ�υ Xριστ�ύ, νέ�υ καιπτερωτ�ύ, ως «� της MεγάληςB�υλής Aγγελ�ς, εντ�ς κυκλικήςδ�%ης την �π�ίαν κρατ�ύν τέσσε-ρις ιπτάμεν�ι άγγελ�ι. Στ� άλλ�, τ�NΔ εικ�νί�εται � «Xριστ�ς – Eμμα-ν�υήλ» περιστ�ι�ι��μεν�ς απ�τέσσερα ε%απτέρυγα. Kαι στα δύ�αυτά διαμερίσματα τ� εικ�ν�γρα-�ικ�ν πρ�γραμμα είναι τ� ίδι�, �-π�υ εικ�νί��νται κάτω απ� τις πα-ραστάσεις των �ρ��ών, πρ��ήτες,σκηνές απ� τ� Mαρτυρ�λ�γι�, άγι-�ι εντ�ς στηθαρίων και �λ�σωμ�ι.

Στ� ιερ�νT� Iερ�ν Bήμα κατά τ�ν αγ. Συ-

μεών Θεσσαλ�νίκης: «εις τύπ�ντων υπερ�υρανίων εστί και των υ-περάνω, ένθα και θρ�ν�ν �ασί τ�υαΰλ�υ Θε�ύ», ως εκ τ�ύτων λ�ιπ�νανάλ�γ�ν είναι και τ� εικ�ν�γρα�ι-κ�ν πρ�γραμμα. Στ� τεταρτ�σ�αί-ρι�ν της κ�γ�ης εικ�νί�εται η Θε�-τ�κ�ς, ως Πλατυτέρα, με τ�ν Xρι-στ�ν, σε μετάλλι� στ� στήθ�ς στ�ντύπ� της Bλα�ερνίτισσας. Kάτω α-π� αυτήν �ι συλλειτ�υργ�ύντες ιε-ράρ�ες �λ�σωμ�ι, έ��ντες στ� μέ-σ�ν τ� αγ. Π�τήρι�ν εντ�ς τ�υ �-π�ί�υ εικ�νί�εται � Xριστ�ς. Στηνκ�γ�η της Πρ�θέσεως εικ�νί�εται

«H Aπ�καθήλωσις» και στ�υς άλ-λ�υς τ�ί��υς �λ�σωμ�ι Πατέρεςτης Eκκλησίας μετα%ύ δε αυτών �αγ. A�ίλλει�ς και � αγ. Γρηγ�ρι�ς �Παλαμάς. H �λη εικ�ν�γρά�ησιςσυμπληρώνεται με τις παραστάσειςτης A καμάρας τ�υ να�ύ, την Πε-ντηκ�στή, �π�υ απεικ�νί�εται με-τα%ύ των μαθητών και η Παναγία,ένας μη συνηθισμέν�ς εικ�ν�γρα-�ικ�ς τύπ�ς, την Γέννησιν τ�υ Xρι-στ�ύ, την Mεσ�πεντηκ�στήν καιτην Aνάληψιν. Eπίσης στ� σ�ενδ�-νι�ν της A καμάρας απεικ�νί��νται�ι πρ��ήτες Iερεμίας, A��ακ�ύμ,Zα�αρίας και Iωήλ.

Tέλ�ς, τ� εικ�ν�γρα�ικ� πρ�-γραμμα τ�υ καθ�λικ�ύ �λ�κληρώ-νεται με απεικ�νίσεις απ� τ�ν Θε-�μητ�ρικ�ν κύκλ�, Γέννησις, Eισ�-δια, K�ίμησις, Mετάστασις στ�ν Δτ�ί��.

Tε�νική και τε�ν�τρ�πία

Oι δύ� αγι�γρά��ι τ�υ καθ�λι-κ�ύ της I. M�νής της Παναγίας τηςΠρ�υσιώτισσας πρ�σπάθησαν επι-τυ�ώς να αναπτύ%�υν ένα εκτατα-μέν� εικ�ν�γρα�ικ� πρ�γραμμασε επι�άνειες μικρές και κατά τ�πλείστ�ν ��ι αρμ�νικές λ�γω της�λης κατασκευής τ�υ κτιρί�υ. Mα-θητές τ�υ γνωστ�ύ Δι�νύσ�υ τ�υεκ Φ�υρνά τ�ν ακ�λ�ύθησαν καιως πρ�ς την τε�νικήν και την τε-�ν�τρ�πίαν. Eίναι γνωστή η συ-

μπάθεια τ�υ δασκάλ�υ των πρ�ςτην «Mακεδ�νική Σ��λή» α��ύ έ-�ησε ένα μακρ� και σημαντικ� τμή-μα της �ωής τ�υ στ�ν Aθωνα, με-λετώντας και διδασκ�μεν�ς απ� τ�έργ� τ�υ περιωνύμ�υ «Πανσέλη-ν�υ». Oι αγι�γρά��ι της μ�νής�ρησιμ�π�ι�ύν εικ�ν�γρα�ικ�ύςτύπ�υς τ�υ Δι�νυσί�υ και κυρίωςστην τε�νικήν των πρ�τιμ�ύν τα�ωτεινά �ρώματα και τις ελα�ρέςσκιές. Oι ρυτίδες των γερ�ντικώνπρ�σώπων, �π�υ υπάρ��υν είναισ�ηματ�π�ιημένες και ενί�τε έ-��υν παραν�ηθεί. Oμ�ίως �ι πτυ-�ές των ενδυμάτων είναι σκληρέςκαι απλώς σ�εδιαστικές. Eπειδή τα�σα έργα των π�υ πρ�ανα�έραμεέ��υν εκτελεσθεί απ� κ�ιν�ύ είναιαδύνατ�ν, πρ�ς τ� παρ�ν, να δια-κρίν�μεν π�ια είναι η συμ��λή τ�υκαθεν�ς, πάντως με έντ�νη παρα-τήρησιν διακρίνεται �τι δύ� αγι�-γρά��ι έ��υν εργασθεί στ� καθ�-λικ� αυτ�. H ευρεία δημ�σίευσιςκαι ερμηνεία τ�υ εικ�ν�γρα�ικ�ύτ�ύτ�υ πρ�γράμματ�ς θα απ�τε-λέσει μελλ�ντική εργασία τ�υ υπ�-γρά��ντ�ς.

AνερεύνητηΔυστυ�ώς μέ�ρι σήμερα η μετα-

�υ�αντινή τέ�νη και ιδίως αυτή τ�υ18�υ αι. δεν έ�ει ερευνηθεί. Eκτων ελα�ίστων πρ�σπαθειών μελέ-της της σηματ�δ�τείται �τι κατάτ�ν αιώνα αυτ�ν εντ�νως �ι αγι�-γρά��ι επιστρέ��υν στα παλαιά

πρ�τυπα, άλλ�ι στην «Mακεδ�νι-κή» και άλλ�ι στην «Kρητική» Σ��-λή. Συμ�αίνει επίσης άλλ�ι να δέ-��νται επιδράσεις, έντ�νες π�λ-λές ��ρές, απ� τη δυτική τέ�νηκαι άλλ�ι να παραμέν�υν αλώ�η-τ�ι. Παρατηρείται λ�ιπ�ν τ� �αιν�-μεν� της διεισδύσεως στην παρά-δ�ση καθώς και της «εκτρ�πής».

Oι αγι�γρά��ι της μ�νής αυτήςδεν έ��υν ακ�μη ερευνηθεί καικάθε μ�ρ�ής συμπέρασμα είναι ε-πικίνδυν�, �μως δεν είναι δυνατ�ννα μην κινήσει την περιέργειά μαςη απεικ�νισις τ�υ Aγ. Γρηγ�ρί�υτ�υ Παλαμά στ� Iερ�ν Bήμα, π�υδιετύπωσε την περί τ�υ Hσυ�α-σμ�ύ θεωρίαν τέσσερις αιώνες ε-νωρίτερ�ν απ� τ�ν διάκ�σμ�ν τ�υκαθ�λικ�ύ της μ�νής αυτής. Eπί-σης, θα πρέπει να επισημανθεί καιτ� γεγ�ν�ς της απεικ�νίσεως θε-μάτων, ως � Aκάθιστ�ς Yμν�ς π�υκατέ�ει σημαντική θέσιν στ�ν να-�ν και σκηνές �πως της Πεντηκ�-στής, της Aναλήψεως, της Mετα-μ�ρ�ώσεως και τ�υ Mαρτυρ�λ�γί-�υ, για τα �π�ία έ��υν διατυπωθείαπ�ψεις περί της ησυ�αστικής ση-μασίας των κατά τ�ν 14� αι.

Θα ήταν π�λύ τ�λμηρ� να εκ�ρα-στεί η άπ�ψις περί επιρρ�ής τηςHσυ�αστικής Θεωρίας τ�υ αγ. Γρη-γ�ρί�υ τ�υ Παλαμά επί τ�υ εικ�ν�-γρα�ικ�ύ πρ�γράμματ�ς τ�υ καθ�-λικ�ύ μιας μ�νής τ�υ 18�υ αι., �μως�ι έριδες τ�υ αιών�ς αυτ�ύ στ�Aγι�ν Oρ�ς μήπως έπαι%αν ρ�λ�;

Συνέ!εια απ� την 13η σελίδα

Tης Σταυρ�ύλας Σδρ�λια

ΣTH μ�νή Πρ�υσ�ύ διασώθηκε καιεκτίθεται ένας σημαντικ�ς αριθμ�ςα�ι�λ�γων κειμηλίων, μέσα απ� τα�π�ία μπ�ρεί να παρακ�λ�υθήσει �πρ�σκυνητής την πλ�ύσια ιστ�ρίατης, ιδίως των δύ� τελευταίων αιώ-νων, α��ύ �ι αντί��ες ιστ�ρικέςσυνθήκες δεν ευν�ησαν τη διατή-ρηση των πρ�γενέστερων θησαυ-ρών της, �πως παρατήρησαν ήδη �-λ�ι �σ�ι ασ��λήθηκαν μέ�ρι σήμεραμε τ� θέμα. H παρατήρηση αυτή ι-σ�ύει για �λ�κληρη τη ν�τια Eυρυ-τανία, �π�υ υπάρ�ει μεγάλη σπανι�-της ναών και κειμηλίων τ�υ 17�υαλλά και τ�υ 18�υ αιώνα, σε αντίθε-ση με τη !�ρει�τερη περι��ή τωνAγρά�ων, �π�υ συναντάμε σημα-ντικά δείγματα των παραπάνω πε-ρι�δων.

Aπ� τ� πλήθ�ς των αντικειμένωντ�υ σκευ��υλακί�υ, ικαν�ς αριθ-μ�ς συγκεντρώθηκε απ� διαλυμέναμ�ναστήρια και �ικισμ�ύς της ευ-ρύτερης περι��ής, στ�ι�εί� π�υ �α-ρακτηρί"ει και την άλλη σημαντικήεκκλησιαστική συλλ�γή της Eυρυ-τανίας, εκείνη της M�νής Tατάρ-νας. Aπ� �σα είναι γνωστά μέ�ρι σή-μερα για την πρ�έλευση των αντι-κειμένων ή των δωρητών τ�υς, �αί-νεται �τι η γειτ�νική περι��ή της Aι-τωλίας ανήκε στην άμεση σ�αίρα ε-πιρρ�ής της M�νής Πρ�υσ�ύ, πε-ρι��ή στην �π�ία η τελευταία διέθε-τε και μετ��ια.

Mια πρώτη σημαντική κατηγ�ρίακειμηλίων απαρτί"�υν �ι κτητ�ρικέςεπιγρα�ές, �ι �π�ίες ήταν άλλ�τε ε-ντ�ι�ισμένες σε κτιριακά σύν�λατης μ�νής και μας παρέ��υν δια�ω-τιστικά στ�ι�εία για τις �ικ�δ�μικές�άσεις, τ�υς δωρητές και τ�υς τε-�νίτες π�υ εργάσθηκαν σ’ αυτή. Hπρώτη είναι η επιγρα�ή τ�υ παρεκ-κλησί�υ τ�υ 1518, π�υ ανα�έρειτ�υς ��ρηγ�ύς της δεύτερης πε-ρι�δ�υ εικ�ν�γρα�ήσεώς τ�υ, ενώ

άλλες δύ� α��ρ�ύν ανακαινιστικέςδραστηρι�τητες τ�υ 1883.

H πλει�ψη�ία των εικ�νων είναιέργα τ�πικών εργαστηρίων, �πωςπαρατήρησε ήδη � πρώτ�ς κατα-γράψας τ�ν αρ�ικ� πυρήνα της συλ-λ�γής καθηγητής κ. Π. B�κ�τ�π�υ-λ�ς, � �π�ί�ς και τ�ν δημ�σίευσε τ�1963, ενώ αρκετές περιέ��νται καιστ�ν πρ�σ�ατ� �δη-γ� της μ�νής, π�υ συ-νέγραψε � καθηγητήςκ. Aθ. Παλι�ύρας. Aπ�τις 68 συν�λικά εικ�-νες π�υ εκτίθενται, �ιμισές περίπ�υ είναιέργα τ�υ δεύτερ�υμισ�ύ τ�υ 18�υ αιώνακαι �ι άλλες μεταγε-νέστερες. Eνδια�έ-ρ�ν παρ�υσιά"�υντρία σύν�λα δεσπ�τι-κών εικ�νων τέμπλ�υ,τ� ένα απ� τα �π�ίαπρ�έρ�εται απ� τ�παρεκκλήσι AγίωνΠάντων της μ�νής και �ρ�ν�λ�γεί-ται στα 1755, απ�τελεί δε δώρηματ�υ ηγ�υμέν�υ Πελαγί�υ, εν�ς απ�τ�υς σημαντικ�τερ�υς κτήτ�ρεςτης μ�νής, α��ύ σύμ�ωνα με τις ε-πιγρα�ές, � ίδι�ς �ρηματ�δ�τησετην ανέγερση τ�σ� τ�υ καθ�λικ�ύ�σ� και τ�υ παρεκκλησί�υ των α-γίων Πάντων στα 1754, αλλά �ρ�ντι-σε και για την τ�ι��γρά�ηση τ�υ

καθ�λικ�ύ στα 1785. Oι εικ�νες αυ-τές π�υ εικ�νί"�υν τ� Xριστ�, τηΘε�τ�κ� Eλε�ύσα και τ�ν Πρ�δρ�-μ�, με τις μ�ρ�ές ημίσωμες, μαρτυ-ρ�ύν α�ι�λ�γ� καλλιτέ�νη,ίσως ε-πτανησιακ�ύ εργαστηρί�υ, � �π�ί�ςεμπνέεται απ� αρ�αι�τερα πρ�τυ-πα, �πως τ�υ Eμμαν�υήλ T"άνε.

Eνα άλλ� σύν�λ� �ρ�ν�λ�γείταιστα 1795 και απ�τε-λείται απ� τρεις εικ�-νες, ίδιες θεματικά μετις παραπάνω, α�ιε-ρώματα, η πρώτη τωναδελ�ών T�υκαλ�-π�υλων απ� τ� Λαμπί-ρι και η δεύτερη τ�υΓεωργί�υ Mπάκα απ�τ�ν A!αρίκ� (αιτωλι-κ�ί �ικισμ�ί και �ιδύ�) ενώ η τρίτη τ�υμ�να��ύ Kαλλινίκ�υαπ� τη γειτ�νική στ�νΠρ�υσ� Kαστανιά. T�τρίτ� σύν�λ� απαρτί-"�υν �ι εικ�νες αρ.

41–43 (Xριστ�ύ, Θε�τ�κ�υ και Aγ.Γεωργί�υ ε�ίππ�υ) και μπ�ρ�ύν να�ρ�ν�λ�γηθ�ύν στις αρ�ές τ�υ19�υ αιώνα. Για κανένα απ� τα δύ�δεν γνωρί"�υμε τ�ν τ�π� πρ�έλευ-σης, πιθαν�τατα απ� να� πλησι��ω-ρ�υ �ικισμ�ύ, �μως απ� την τέ�νητ�υς είναι �ανερ� �τι τ� δεύτερ�σύν�λ� πρ�σπαθεί να μιμηθεί τ�πρώτ�, απ� τ� �π�ί� δεν θα πρέπει

να απέ�ει π�λύ �ρ�νικά, και αν δεναπατά η κατάσταση των εικ�νων, θαπρέπει να ανήκ�υν σε κ�ιν� εργα-στήρι�. Oι ίδιες καλλιτε�νικές αντι-λήψεις τα συνδέ�υν με τις εικ�νεςτ�υ Aγ. Aρτεμί�υ (αρ. 2 και 3) π�υ�ρ�ν�λ�γ�ύνται στα 1779 και 1781αντίστ�ι�α.

Aνα�έρ�υμε μερικές ακ�μη εικ�-νες απ� τις λίγες π�υ διαθέτ�υν α-�ιερωματικές επιγρα�ές: Tην εικ�-να τ�υ Πρ��ήτη Hλία με σκηνές τ�υ!ί�υ τ�υ α�ιέρωσε � ιερ�μ�να��ςAνθιμ�ς απ� τ�ν Πρ�υσ� στα 1795,εκείνη τ�υ Πρ�δρ�μ�υ ημίσωμ�υ(αρ. 8) � Iωάννης Xατ"ηαναγνώστηςμε τ�υς γι�υς τ�υ απ� τ� Mαυρίλ�ένα �ρ�ν� αργ�τερα και άλλη εικ�-να με τη Γέννηση και την Aπ�τ�μήτ�υ Πρ�δρ�μ�υ, ενδια�έρ�υσα γιατη διακ�σμητικ�τητά της, � ηγ�ύμε-ν�ς Iγνάτι�ς στα 1806. Tέλ�ς, σπά-νια περίπτωση απ�τελεί η μικρή ει-κ�να της Bρε��κρατ�ύσας αρ. 29,α�ιέρωμα τ�υ ιερ�μ�να��υ Δανιήλ,π�υ διασώ"ει �ν�μα "ωγρά��υ, τ�υΣωτηρί�υ απ� τ� Aνατ�λικ�ν (Aιτω-λικ�, 1811)

Aνάμεσα στις μεγάλες εικ�νες α-�ί"ει επίσης να ανα�ερθ�ύν εκείνητων απ�στ�λων Πέτρ�υ και Παύλ�υπ�υ κρατ�ύν την Eκκλησία (1754),ένα ιδιαίτερα αυστηρ� έργ� με α-κρί!εια στ� σ�έδι�, καθώς και εκεί-νη των Aγίων Πάντων π�υ μετα�έ-ρ�υν και �ι δύ� παλαι�τερα πρ�τυ-πα κρητικών εικ�νων. Σημαντικ� εί-ναι και τ� !ημ�θυρ� με την παρά-σταση τ�υ Aρ�αγγέλ�υ Mι�αήλ ναπατάει ημίγυμνη μ�ρ�ή, καθώς καιη τρίπτυ�η πρ�θεση, στην �π�ία δυ-στυ�ώς δεν διασώθηκαν καθ�λ�υ �-ν�ματα α�ιερωτών.

EνεπίγρααAπ� τις πλέ�ν ενδια�έρ�υσες

συλλ�γές είναι εκείνη των αργυ-ρών σκευών και των �υλ�γλυπτωνσταυρών με ενδυτή. Λ�γω τ�υ πλή-θ�υς των αντικειμένων περι�ρι"�-

Συνέ�εια στην 16η σελίδα

H απ�τ�ι�ισμένη επιγρα�ή τ�υ Παρεκκλησί�υ. Mνημ�νεύει τ�υς ��ρηγ�ύς της δεύτερης περι�δ�υ εικ�ν�γρα�ήσεώς τ�υ στα 1518 (�ωτ.: Nίκ�ς Παπαθανασί�υ).

T� σκευ��υλάκι� της M�νής

Mια πλ�ύσια και α�ι�λ�γη συλλ�γή

θρησκευτικών κειμηλίων

Σ�ραγίδα τ�υ 1824. Aνήκεκαι πρ�έρ�εται απ� τη M�νήBλ��ύ, κ�ντά στ� Aγρίνι�(�ωτ.: Nίκ�ς Παπαθανασί�υ).

μαστε σε �ρισμένα απ� τα ενεπί-γρα�α, αρκετά απ� τα �π�ία είναιέργα Kαλαρρυτινών τε�νιτών, στ�ι-�εί� α�ι�σημείωτ�, δι�τι είναι γνω-στ� �τι καλά εργαστήρια τ�υ εί-δ�υς υπήρ�αν και στ� Kαρπενήσικαι πιθαν�ν και σε άλλα μέρη στηγύρω περι��ή. Παλαι�τερη απ� τιςαργυρένδυτες στα�ώσεις ευαγγε-λίων είναι εκείνη τ�υ 1738, α�ιέρω-μα τ�υ Δημητρί�υ Aναγνώστη καιτ�υ Nικ�λά�υ απ� τη Mηλιά της Aι-τωλίας. Tην ίδια περί�δ� μνημ�νεύ-

�νται �ι �ρυσ��ι Iωάννης και Γε-ώργι�ς απ� τ�υς Kαλαρρύτες π�υκατασκεύασαν, σύμ�ωνα με την ε-πιγρα�ή, ευαγγέλι�, π�τήρι με κα-πάκι, δισκάρι με τ�ν αστερίσκ�, πέ-ντε καντήλια και ένα θυμιατ�. H ε-πιγρα�ή !ρίσκεται σε εγ�άρακτ�δίσκ� (αρ. 84), στ�ν �π�ί� εικ�νί"ε-ται � Xριστ�ς–!ρέ��ς μέσα σε Aγι�Π�τήρι� με τ� Aγι� Πνεύμα κατερ-��μεν� εν είδει περιστεράς απ� α-ν�ι�τ� ��θαλμ� π�υ συμ!�λί"ει τ�Θε�–πατέρα. Tης ίδιας πρ�έλευσηςείναι και η στά�ωση τ�υ 1796 (�ρυ-

σ��ι Nικ�λα�ς και Δημήτρι�ς Πα-παγεωργί�υ) καθώς και δύ� αση-μένιες λειψαν�θήκες απ� τηνπλ�ύσια συλλ�γή π�υ διαθέτει ημ�νή (τε�νίτες �ι Δημήτρι�ς και Nι-κ�λα�ς Δα!αρ�ύκας). Eκτ�ς τηςλατρευτικής τ�υς σημασίας, �ι λει-ψαν�θήκες παρ�υσιά"�υν ιδιαίτερ�ενδια�έρ�ν για τη μελέτη της αρ-γυρ��ΐας, λ�γω της π�ικίλης πρ�-ελεύσεώς τ�υς– μία απ� αυτές κα-τασκευάσθηκε στ� B�υκ�υρέστι,άλλη ανήκε στη M�νή Πρ��ήτηHλία «πλησί�ν Aρά�ω!ας Kρα!ά-

Iωάννης � Πρ�δρ�μ�ς. Tην α�ιέρωσε τ� 1796 � Iωάννης Xατ�ηαναγνώστ�υ και �ι γι�ι τ�υ απ� τ� Mαυρίλ� Φθιώτιδ�ς(�ωτ.: Nίκ�ς Παπαθανασί�υ).

Oι Aπ�στ�λ�ι Πέτρ�ς και Παύλ�ς π�υ κρατ�ύν τηνακρί"εια στ� σ�έδι� (�ωτ.: Nίκ�ς Παπαθανασί�υ).

Iδιαίτερη θέση στη συλλ�γή κατέ��υν τα α�ιερώματηγ�ύ Γεώργι�υ Kαραϊσκάκη π�υ τακτικά κατέ�ευγ

ν Eκκλησία (1754). Eνα ιδιαίτερα αυστηρ� έργ�, με

ατα των αγωνιστών τ�υ ’21, �πως τα �πλα τ�υ στρα-γε εδώ για ν�σηλεία (�ωτ.: Nίκ�ς Παπαθανασί�υ).

O Πρ��ήτης Hλίας με σκηνές τ�υ "ί�υ τ�υ. «Δέησις τ�υ δ�ύλ�υ τ�υ Θε�ύ Aνθίμ�υ ιερ�μ�νά��υ εκ Mπρ�υσ�ύ. 1795»(�ωτ.: Nίκ�ς Παπαθανασί�υ).

ρ�υ»– ενώ �ι περισσ�τερες μνημ�-νεύ�υν τ�υς α�ιερωτές και τα ερ-γαστήρια κατασκευής τ�υς.

Tης M�νής Bλ��ύ

Mια ιδιαίτερη �μάδα κειμηλίων α-νήκε στη M�νή Bλ��ύ, κ�ντά στ�Aγρίνι�, �πως η στά�ωση αρ. 72, η�π�ία α�ιερώθηκε τ� 1817 απ� τ�νηγ�ύμεν� της Aνανία. Aπ� την ίδιαμ�νή πρ�έρ�εται επίσης σ�ραγίδατ�υ 1824, τ� Aγι� Π�τήρι� με αρ. 79καθώς και ασημένια λειψαν�θήκητ�υ 1834, επίσης Kαλαρρυτινών τε-�νιτών. Aπ� άπ�ψη τε�νικής �ε�ω-ρί"ει η στά�ωση αρ. 69 π�υ κ�σμεί-ται με αργυρά εγ�άρακτα ελάσματαμε πλήθ�ς παραστάσεων και λεπτ�-μερή επε�εργασία, ενώ στις λ�ιπές

κυριαρ�εί � εμπίεστ�ς διάκ�σμ�ς.A�ι�λ�γη �μάδα συνιστ�ύν και �ι

�υλ�γλυπτ�ι και αργυρένδυτ�ισταυρ�ί, με την π�ικιλία των παρα-στάσεών τ�υς, καθώς και �ρισμένα�ρυσ�κέντητα άμ�ια με σημαντικ�-τερ� επιγ�νάτι� τ�υ 1767, με παρά-σταση της Aνάστασης, έργ� τ�υγνωστ�ύ κεντητ�ύ Aντωνί�υ, παρ�-μ�ι� έργ� τ�υ �π�ί�υ �υλάσσεταιστην αγι�ρείτικη μ�νή Δ��ειαρί�υ.

Iδιαίτερη θέση στη συλλ�γή κατέ-��υν τα α�ιερώματα των αγωνιστώντ�υ ‘21, μετα�ύ των �π�ίων �ρυσ�-κέντητα λά�υρα απ� τ"αμιά, καθώςκαι τα �πλα τ�υ Γεωργί�υ Kαραϊσκά-κη. Eίναι άλλωστε γνωστές �ι στε-νές σ�έσεις τ�υ τελευταί�υ με τημ�νή, και η α�ιέρωση της ασημένιαςεπένδυσης της λατρευτικής εικ�νας

της Παναγίας μετά απ� ένα διάστη-μα ν�σηλείας τ�υ εδώ.

Tέλ�ς, �ωριστή αίθ�υσα στ�σκευ��υλάκι� της μ�νής έ�ει δια-τεθεί για την έκθεση των �ειρ�-γρά�ων κωδίκων, π�υ απ�τελ�ύνμικρή επιλ�γή απ� τ�υς 72 κώδι-κες και τις εκατ�ντάδες παλαι�τυ-πων εκδ�σεων π�υ διαθέτει ηπλ�ύσια !ι!λι�θήκη της. Aνάμεσάτ�υς, περιλαμ!άν�νται σπαράγμα-τα περγαμηνών κωδίκων απ� τ�ν9� αι. και ε�ής, ευαγγελιστάρι� τ�υ1318, η Iερά Διήγησις της M�νήςΠρ�υσ�ύ(19�ς αι.), επιστ�λάρι�τ�υ σημαντικ�ύ λ�γί�υ και ηγ�υ-μέν�υ της μ�νής Kύριλλ�υ Kαστα-ν��ύλλη (1814), πατριαρ�ικά σιγίλ-λια και �ιρμάνι τ�υ σ�υλτάν�υMα�μ�ύτ A (1789).

T�υ Aγαμέμν�να Tσελίκα

Φιλ�λ�γ�υ – Παλαι�γρά �υ Πρ�ϊσταμέν�υτ�υ Iστ�ρικ�ύ και Παλαι�γρα ικ�ύ Aρ�εί�υτ�υ M�ρ ωτικ�ύ Iδρύματ�ς της EθνικήςTραπέ�ης

AN η εικ�να της Παναγίας της Πρ�υ-σιώτισσας και τ� μ�ναστήρι της γιααιώνες ήταν τ� ιερ� πρ�σκύνηματων �ριστιανών �λης της P�ύμελης,της �ρεινής Θεσσαλίας και τωνAγρά�ων αλλά και της ��ρειας Πε-λ�π�ννήσ�υ, υπήρ�ε ταυτ��ρ�νακαι ένα απ� τα κέντρα παιδείας καιμ�ρ�ωσης ιδιαίτερα κατά τα τελευ-ταία �ρ�νια της τ�υρκ�κρατίας.Mνημεία αυτής της παιδευτικής δρά-σης είναι τ� ίδι� τ� κτίσμα τ�υ σ��-λεί�υ, π�υ υπάρ�ει ακ�μη και σήμε-ρα έ�ω απ� τ�ν περί��λ� της μ�νής,η πλ�ύσια �ι�λι�θήκη της και τα ίδιατα γράμματα π�υ μας ά�ησε � πρω-τεργάτης αυτής της δράσης αρ�ι-μανδρίτης και ηγ�ύμεν�ς Kύριλλ�ςKασταν��ύλλης. Σε αυτ�ν κατά μέ-γα μέρ�ς και σε άλλ�υς πρ�υσιώτεςμ�να��ύς ��είλεται και η συγκρ�τη-ση της �ι�λι�θήκης, �πως άλλωστε�αίνεται απ� τις κτητ�ρικές και α-�ιερωτικές επιγρα�ές τ�υς σε π�λ-λά �ι�λία, �ειρ�γρα�α και έντυπα.Aρκετά �ειρ�γρα�α έγραψε και � ί-δι�ς � Kασταν��ύλλης, �πως επίσηςά�ησε και τ� επιστ�λαρι� τ�υ, ��ισαν μαται�δ��η πρά�η ανάμνησηςτης παρ�υσίας τ�υ, αλλά σαν υπ�-δειγμα ενάρετ�υ �ί�υ, σαν μια πρ�-

σπάθεια και μετά τ� θάνατ� τ�υ νασυνε�ιστεί τ� πνευματικ� τ�υ έργ�για την εκκλησία τ�υ Xριστ�ύ και τηνπαιδεία τ�υ Γέν�υς.

T� 1913 � Σπ. Λάμπρ�ς στ� περι�-δικ� τ�υ «Nέ�ς Eλλην�μνήμων» δη-μ�σιεύει τ�ν πρώτ� λεπτ�μερή κα-τάλ�γ� των �ειρ�γρά�ων της μ�νής,π�υ εί�ε συντά�ει � μαθητής τ�υ Iω-άννης Tέντες, καθηγητής τ�τε στ�Aγρίνι�. Mε �άση τ�ν κατάλ�γ� αυτ�στη μ�νή υπήρ�αν 59 �ειρ�γρα�α, α-π� τα �π�ία μερικά είναι �λιγ��υλλαάδετα τεύ�η. T� 1980 σε απ�στ�λήτ�υ Iστ�ρικ�ύ και Παλαι�γρα�ικ�ύAρ�εί�υ τ�υ M�ρ�ωτικ�ύ Iδρύματ�ςτης Eθνικής Tραπέ&ης �ρέθηκαν άλ-λα 21, μετα�ύ των �π�ίων περιλαμ-�άν�νται και λιθ�γρα�ημένες πανε-πιστημιακές παραδ�σεις και μικράτεύ�η με εκκλησιαστικές ακ�λ�υ-θίες, �ρ�ν�λ�γ�ύμενα �λα απ� τ�ν16� αιώνα και ε�ής.

Xαρακτηριστικδείγμα

Στ� σύν�λ� της η �ι�λι�θήκη, ανλά��υμε υπ’ �ψη μας και την πλ�ύ-σια συλλ�γή εντύπων π�υ περιέ�ει,απ�τελεί �αρακτηριστικ� δείγμαμιας εκκλησιαστικής και σ��λικής �ι-�λι�θήκης, π�υ ε�υπηρετ�ύσε τ�σ�τις λειτ�υργικές ανάγκες τ�υ μ�να-στηρι�ύ, �σ� και την εκπαιδευτικήτης δράση σύμ�ωνα με τ� πρ�γραμ-

μα παιδείας π�υ ε�αρμ�&�ταν γενι-κά στις σ��λές της τ�υρκ�κρατίας.Yπάρ��υν τα γνωστά μαθηματάρια,δηλαδή �ειρ�γρα�α με κείμενα τηςθύραθεν και �ριστιανικής γραμμα-τείας με διάστι�η ερμηνεία, �πωςτ�υ Iσ�κράτ�υς, 'εν��ώντ�ς, Λι�α-νί�υ, Πλ�υτάρ��υ, M. Bασιλεί�υ,Γρηγ�ρί�υ τ�υ Θε�λ�γ�υ, Συνεσί�υ,η «Eγκυκλ�παίδεια Φιλ�λ�γική» τ�υIωάνν�υ Πατ�ύσα και ακ�μη επιστ�-λές λ�γίων της τ�υρκ�κρατίας, �-πως τ�υ Aναστασί�υ Γ�ρδί�υ και τ�υAλε�άνδρ�υ Mαυρ�κ�ρδάτ�υ τ�υ ε�Aπ�ρρήτων.

Tα εγ�ειρίδια Λ�γικής και Φυσικήςεπίσης κατέ��υν σημαντική θέση.Yπάρ�ει η Eπιτ�μή Φυσικής και Λ�γι-κής τ�υ Nικη��ρ�υ Bλεμμύδη, η Φι-λ�σ��ία τ�υ Eυγενί�υ B�υλγάρεως,τα υπ�μνήματα τ�υ Γερασίμ�υ Bλά-��υ τ�υ Kρητ�ς στα Mετεωρ�λ�γικάτ�υ Aριστ�τέλ�υς και �υσικά ταYπ�μνήματα στην αριστ�τελική �ι-λ�σ��ία τ�υ Θε��ίλ�υ K�ρυδαλλέ-ως. Eνδια�έρ�ν πρ�καλεί και μια α-νώνυμη εγκυκλ�παιδική συλλ�γήτ�υ 18�υ αιών�ς π�υ ανα�έρεται σε�υσι�γνωστικά, π�λιτικά και �ιλ�σ�-�ικά &ητήματα, �πως επίσης και η ύ-παρ�η ιστ�ρικών κειμένων, �πως ηIστ�ρία τ�υ Γεωργί�υ Φραντ&ή, τ�υγνωστ�ύ ιστ�ρικ�ύ της Aλώσεως, τ�κατά Mωάμεθ σύγγραμμα τ�υ Aνα-στασί�υ τ�υ Γ�ρδί�υ και �ι έντυπεςεκδ�σεις της Γεωγρα�ίας και τηςEκκλησιαστικής Iστ�ρίας τ�υ Mελε-

Eπιτ�μή της εις την Aριστ�τέλ�υς διαλεκτικήν πραγματείας (�ωτ.: Eλεν.Γιαννακ�π�ύλ�υ).

H �ι�λι�θήκη της M�νήςXειργρα�α και έντυπα �ι�λία, αδιάψευστ�ι μάρτυρες �ριστιανικής και ανθρωπιστικής παιδείας

Eπιστ�λή–έγγρα�� τ�υ Aλέ�ανδρ�υ Mαυρ�κ�ρδάτ�υ τ�υ ε� Aπ�ρρήτων πρ�ς τ�ν Hγ�ύμεν� της M�νής. Φέρει ημε-ρ�μηνία 19 Mαΐ�υ 1824 (�ωτ.: Nίκ�ς Παπαθανασί�υ).

τί�υ Mήτρ�υ μητρ�π�λίτ�υ Aθηνών.

Xριστιανικήγραμματεία

H �ριστιανική γραμματεία στη �ι-�λι�θήκη αντιπρ�σωπεύεται κυρίωςαπ� έντυπες εκδ�σεις. Σε �ειρ�γρα-��υς κώδικες υπάρ��υν κείμενα τ�υM. Aθανασί�υ, Iωάνν�υ Xρυσ�στ�-μ�υ, I�υστίν�υ τ�υ �ιλ�σ��υ, Iω-σή� Bρυεννί�υ, ενώ σε έντυπα τυ-πωμένα σε ευρωπαϊκά τυπ�γρα�είαυπάρ�ει η Eρμηνεία των TεσσάρωνEυαγγελιστών τ�υ Θε��υλάκτ�υB�υλγαρίας, τα Aπαντα τ�υ Iωάνν�υΔαμασκην�ύ, τα έργα τ�υ Δι�νυσί�υAρε�παγίτ�υ και άλλα. Για καθαράεκκλησιαστική �ρήση, εκτ�ς απ� τιςλειτ�υργικές �υλλάδες υπάρ��υν έ-να �αρτώ� Eυαγγέλι� τ�υ 16�υ αιώ-ν�ς, πέντε μετα�υ&αντιν�ί ν�μ�κά-ν�νες και δώδεκα �ειρ�γρα�α εκ-κλησιαστικής μ�υσικής. Στην κατη-γ�ρία αυτή α�ί&ει να ανα�έρ�υμεδύ� �ειρ�γρα�α σημαντικά για την ι-στ�ρία της μ�νής και γενικ�τερα τηςπερι��ής της. T� πρώτ� είναι η «Iε-ρά διήγησις» σ�ετικά με την ιστ�ρίατης θαυματ�υργ�ύ εικ�ν�ς της Πα-ναγίας της Πρ�υσιώτισσας, την �-π�ία επικυρών�υν � πατριάρ�ηςΓρηγ�ρι�ς E΄ και άλλ�ι ελλ�γιμ�ι άν-δρες. T� δεύτερ� είναι � κώδικας 71π�υ είναι γραμμέν�ς τ� έτ�ς 1793και περιέ�ει τ� Συνα�άρι� και τηνAκ�λ�υθία τ�υ �σι�μάρτυρ�ς Iακώ-��υ τ�υ Nέ�υ «μετά των δύ� μαθη-τών αυτ�ύ Iακώ��υ διακ�ν�υ καιΔι�νυσί�υ μ�να��ύ, �ίτινες ήσκησανκατά τ�υς α�κ΄ (1620) κατά την Aι-τωλίαν εν τη ιερά μ�νή τ�υ Tιμί�υΠρ�δρ�μ�υ πλησί�ν τ�υ �ωρί�υTρ�έκιστας».

Aγνωστεςπληρ��ρίες

T� γεγ�ν�ς �τι � ιδρυτής της σ��-λής Kύριλλ�ς Kασταν��ύλλης συνέ-λε�ε �ι�λία ��ι μ�ν� απ� τη γύρω πε-ρι��ή των Aγρά�ων και της Aιτω-λίας, �π�υ άκμα&ε η ελληνική παι-δεία, αλλά και απ� άλλεςπερι��ές της Eλλάδας,συνέ�αλε στ� να περισω-θ�ύν π�λλές άγνωστεςπληρ��ρίες για την εκ-παιδευτική δραστηρι�τη-τα στις περι��ές αυτές καιτην κίνηση των �ι�λίων.

Στ� υπ’ αρ. 4 �ειρ�γρα-�� (Mαθηματάρι�) π�υγρά�τηκε στ� Mεσ�λ�γγιτ� 1782 δια�ά&�υμε ένασημείωμα τ�υ γρα�έαπ�υ ανα�έρει τα ε�ής: Tέ-λ�ς επεδ�θη παρά τ�υKωνσταντίν�υ τ�υ εκ Λε-πεν�ύ της Aκαρνανίαςτ�υ παρά τω Παλαμά μα-θητεύσαντ�ς, �ς σαπήσε-ται, αυτή δε (η �ί�λ�ς) μέ-νει ες αεί. Kαι ακ�μη, στ�ίδι� �ειρ�γρα�� διασώ&ε-ται μια άλλη σημείωσηπ�υ ανα�έρεται στη μα-θητεία τ�υ �ιλικ�ύ Iωάν-νη Tρικ�ύπη, τ�υ πατέρατ�υ ιστ�ρικ�ύ της Eπανά-στασης τ�υ ’21 Σπυρίδω-να Tρικ�ύπη, στη σ��λήτ�υ Παναγιώτ�υ Παλαμά

στ� Mεσ�λ�γγι κατά τη διετία1778–1779. T� �ειρ�γρα�� 22 περιέ-�ει την Πρ�δι�ίκηση στη Φιλ�σ��ίατ�υ Θε��ιλ�υ K�ρυδαλλέως και σεδιά��ρες σελίδες τ�υ � γρα�έαςκαι � κτήτ�ράς τ�υ παραθέτ�υν μι-κρές ενθυμήσεις π�υ μας δίν�υν μιαεικ�να της �ρ�νικής διάρκειας τηςδιδασκαλίας τ�υ έργ�υ. H πρώτη:Hρ�άμεθα συν Θεώ αναγινώσκειντην Φυσικήν επιστήμην κατά τ� 1713

έτ�ς Aπριλί�υ 13 εν τη πατρώα ημών�ικία συνεργ�ύντ�ς έμπης τ�υ θεί-�υ ��υλήματ�ς. Kαι η τελευταία ύ-στερα απ� ένα �ρ�ν�: Tέλ�ς των �-κτώ �ι�λίων της Φυσικής Aκρ�άσε-ως εις τ� Aνατ�λικ�ν εν τη πατρώαημών �ικία κατά τ� αψιδ΄ έτ�ς απ�Xριστ�ύ γεννήσεως μηνί Aπριλίω ιγ΄τη γ΄ της ε�δ�μάδ�ς. Π�ν�ς Zα�αρί-�υ ιερ�διακ�ν�υ Kαραντιν�ύ ε� Aι-τωλίας. Eνα άλλ� επίσης αριστ�τελι-

κ� �ειρ�γρα�� γρά�τηκε άγνωστ�π�ύ τ� έτ�ς 1696 απ� τ�ν ΣπαρτιάτηΘε�δωρ� �ικ�ν�μ�.

Aπ� τη Σμύρνη πρ�έρ�εται ένα άλ-λ� Mαθηματάρι� (αρ. 20) π�υ γρά-�τηκε μετα�ύ των ετών 1748 και1749 απ� τ�ν ιερ�διάκ�ν� Nε��υτ�.Σε δύ� σημειώματά τ�υ � γρα�έαςανα�έρει τα ε�ής: Eίλη�ε τέλ�ς τ�παρ�ν π�νημα τ�υ εμ�ύ σ��λ�γιω-τάτ�υ μ�ι καθηγητ�ύ και τω Θεώ �ά-ρις και τώδε ρώμη θεία αμψηω Φε-�ρ�υαρίω κη εν Σμύρνη, Nε��υτ�ςιερ�διάκ�ν�ς τ�υ πρώην Φιλαδελ-�είας γέγρα�α τ�δε. Kαι σε άλλ� ση-μεί�: αψμθ΄ I�υλί�υ κεη τα εψυ�αγώ-γησα (=ερμήνευσα) εγώ � ιερ�διάκ�-ν�ς Nε��υτ�ς τ�υ πρώην Φιλαδελ-�είας. T� π�νημα π�υ ανα�έρει � ιε-ρ�διάκ�ν�ς Nε��υτ�ς επιγρά�εται«Xριστιαν�ς κατηγ�ρ�ύμεν�ς» καισυγγρα�έας τ�υ, μ�λ�ν�τι εδώ δενανα�έρεται, είναι � σπ�υδαί�ς διδά-σκαλ�ς της σ��λής της Σμύρνης Iε-ρ�θε�ς Δενδρην�ς ε� Iθάκης. Kαιτέλ�ς, στ�ν κώδικα 45, π�υ περιέ�ειλύσεις θε�λ�γικών απ�ριών, � γρα-�έας Aναστάσι�ς Nεαπ�λίδης ε�Aρτης τ� έτ�ς 1712 σημειώνει τα ε-�ής: Eι γε �ι αναγνώσται ψεύδεσι τ�ν�υν εκταράττ�υσιν εντύ�ητε μητ�υς γράψαντας τ� παρ�ν, αλλάτ�υς τ� πρωτ�τυπ�ν σ�εδιάσανταςεν αιτία π�ιείσθαι. Eισί δε τα μεν κατ’αρ�ήν π�ν�ς Δημητρί�υ Aκαρνάν�ς,τη δε τ�ύτ�ν ενεγκαμένη κώμη, Mα-�αλάς �ν�μα τ�υ πατρ�ς Σταματί�υιερέως, �ς άριστα πάντων των π�λι-τικών τ�υ κ�ιν�ύ δι�ικήσεως εν έρ-γω ην και σ�εδ�ν εις τ� άκρ�ν πρ�έ-�η ταύτης διαπρέπων. Oυκ έλαττ�νκαι τη ευδ�κιμήσει των θε��ιλώνπρά�εων δι’ α και ταις πλα�ί των καρ-διών και τ�υ ν�υ των απάντων μι-κρ�ύ δειν αντετύπωται.

Mαθητικά και διδασκαλικά

Στην περιδιά�αση της �ι�λι�θήκηςτης M�νής και απ� τα λίγα στ�ι�είαπ�υ εδώ ανα�έρθηκαν μπ�ρεί να μησυναντήσαμε �ειρ�γρα�α λαμπράκαι π�λυτελή ή κείμενα άγνωστα και

σπάνια. Συναντήσαμε ταταπεινά μαθητικά και δι-δασκαλικά �ι�λία σαν αυ-τά π�υ �ρίσκ�υμε και σεάλλες μ�ναστηριακές �ι-�λι�θήκες της Eλλάδαςκαι π�υ είναι �ι αδιάψευ-στ�ι μάρτυρες τ�υ συνε-��ύς και καθημεριν�ύ α-γώνα τ�υ Γέν�υς να μη�άσει �ύτε την πίστη τ�υ�ύτε την ανθρωπιστικήτ�υ παιδεία. Aυτ� νιώθει �καθένας μας, �ταν �ε�υλ-λί&ει τα μαθηματάρια μετα λεπτ�τατα γράμματατων ψυ�αγωγικών ερμη-νειών ή τα �ιλ�σ��ικά εγ-�ειρίδια με τα σ�ήματατων αριστ�τελικών συλλ�-γισμών.

Aυτή είναι η σπ�υδαι�-τητα και τ� μεγαλεί� καιαυτής της �ι�λι�θήκης,της M�νής τ�υ Πρ�υσ�ύ,π�υ στέκει πάντα ψηλάστην άκρη τ�υ απ�κρη-μν�υ �ρά��υ σαν άσ�ε-στ�ς πυρσ�ς �ριστιανικήςκαι ελληνικής παιδείας.

T� «Xρ�νικ� της Aλωσης», !ειρ�γρα�� τ�υ 18�υ αι. «Γεωργί�υ Φραντ"ή Mε-γάλ�υ Λ�γ�θέτ�υ της Kωνσταντιν�υπ�λεως περί Bασιλείας Hγεμ�νων !ρ�-ν�λ�γικών αρ!�μεν�ν απ� της Bασιλείας Παλαι�λ�γ�υ Iωάνν. �ύτιν�ς %ασι-λεύ�ντ�ς εγεννήθη» (�ωτ.: Eλεν. Γιαννακ�π�ύλ�υ).

Kώδικας εκκλησιαστικής μ�υσικής α΄ «Kατα%ασίας» (�ωτ.: Eλεν. Γιαννακ�π�ύλ�υ).

Kύριλλ�ς Kασταν��ύλληςBί�ς και δράση τ�υ λ�γί�υ ηγ�υμέν�υ

της M�νής στ�ν περασμέν� αιώνα

T�υ Kώστα Tριανταυλλίδη

Φιλ�λ�γ�υ – Συγγρα�έα

TH M�νή τ�υ Πρ�υσ�ύ διακ�νησανκατά καιρ�ύς άνδρες διακριθέντεςγια την αρετή, την π�ιμαντική δε-�ι�τητα και την ευπ�ιία. Oλ�υς �-μως υπερέ�αλε κατά τη λ�γι�τηταKύριλλ�ς � Kασταν��ύλλης(1775–1835;), τ� μεγάλ� αυτ� ανά-στημα τ�υ τ�πικ�ύ μ�να�ισμ�ύ.

O Kύριλλ�ς υπήρ�ε καθ�λικήπρ�σωπικ�της. Διεκρίθη για την α-σκητικ�τητα τ�υ �ί�υ, υπήρ�ε κά-τ��ς σημαντικής θε�λ�γικής, θύ-ραθεν και μ�υσικής παιδείας καιτέλ�ς απεδεί�θη θεράπων τ�υ κα-θ�λ�υ πρακτικ�ύ �ί�υ.

Π�ρεία

O Kύριλλ�ς (σύμ�ωνα με αυτ�-γρα�� ι�γρα�ικ� σημείωμα)1 γεν-νήθηκε τ� αψ�ε΄ (1775) στη γειτ�-νική «πενι�ρά» κώμη Kαστανιά Eυ-ρυτανίας. Oι γ�νείς τ�υ Δημήτρι�ςκαι Στάμω. Σε ηλικία πέντε �ρ�νωνέγινε τρ��ιμ�ς τ�υ μ�ναστηρι�ύκαι «εμήκε εις τ� αλ�άητ�ν».Nε�τατ�ς – μ�λις δεκαεννιά �ρ�-νων – διέτρε�ε την τά�η τ�υ Aνα-γνώστη, τ�υ Yπ�διακ�ν�υ και τηςIερ�σύνης.

Διψά για ευρύτερη μ�ρ�ωση καιδράση. Eτσι, στα 1796 εγκαταλεί-πει τα κινδυνώδη, πλην ε��ωςπρ�σ�ιλή, «ληστρικά �ρη» της πα-τρίδας τ�υ και απέρ�εται στ�ν πε-ριώνυμ�ν Aθωνα. Kατ’ αρ�άς �αί-νεται �τι εκ�ιν��ίασε στη PωσικήM�νή τ�υ Aγ. Παντελεήμ�να–Eλληνες τ�τε �ι μ�ναστές της.Aργ�τερα τ�ν συναντ�ύμε στηνK�υτλ�υμ�υσιανή Σκήτη τ�υ Aγ.Παντελεήμ�να.

(Για ένα σύντ�μ� �ρ�νικ� διά-στημα τ�ν �ανα�ρίσκ�υμε στηνπατρίδα.

«Tω αυτά (1801) επέστρεψα ειςτα μέρη της πατρίδ�ς μ�υ, �άρινθεραπείας τ�υ καρκινικ�ύ πάθ�υς,�π�ύ με ηκ�λ�ύθησεν εις τ�ν αρι-στερ�ν π�δα. Tω αυτώ έτει απήλθεπρ�ς Kύρι�ν η μήτηρ μ�υ και αύ-θις εγώ επανέστρεψα εις τ�ν εμ�νAγιώνυμ�ν Aθωνα»).

Στ� Oρ�ς � Kύριλλ�ς συνδέεταιμε τ�ν μαρτυρικ� Πατριάρ�η Γρη-γ�ρι� E΄, ε��ριστ� τ�τε εκεί(1798–1806 και 1808 – 1818). O σύν-δεσμ�ς αυτ�ς, έκτ�τε αρραγής,μαρτυρεί και τ� �αθμ� τ�υ πρ�σω-πικ�ύ τ�υ κύρ�υς.

Kατά την ίδια περί�δ� υπ�τάσ-σεται στ�ν Nικ�δημ� τ�ν Aγι�ρεί-τη (1749–1809), τ� καύ�ημα αυτ�της αθωνικής λ�γι�σύνης. E�τά�ρ�νια –και «καλλιγρα�ία �ρώμε-

ν�ς... των αυτ�ύ π�νημάτων ταπλεί�να ιδίαις �ερσίν καλλιέγρα-ψεν».

Στα 1813 τ� μ�ναστήρι τ�υΠρ�υσ�ύ είναι εμπερίστατ�. O τ�-πικ�ς επίσκ�π�ς Δ�σίθε�ς και �ιπρ�εστ�ί τ�υ Kαρπενησι�ύ εναγω-νίως στρέ��νται πρ�ς τ� πρ�σωπ�τ�υ Kυρίλλ�υ («Περιμέν�μέν σελ�ιπ�ν �σ�ν τά��ς και πάλιν α!ι-�ύμεν σε, ίνα μη απ�στρέψης τ�πρ�σωπ�ν σ�υ α�’ ημών»). Eτσι,μετά απ� δισταγμ�ύς, παίρνει τηναπ��αση να επιστρέψει στην αρ�ι-κή μ�νή της μεταν�ίας τ�υ.

Στα ί�νη των K�λλυ�άδων

H περί�δ�ς 1814–1824 στηνΠρ�υσιώτισσα �έρει τη σ�ραγίδατης στι�αρής πρ�σωπικ�τηταςτ�υ Kυρίλλ�υ. Mαθητής τ�υ Nικ�-δήμ�υ Aγι�ρείτη εκληρ�ν�μησεαπ’ αυτ�ν την αυστηρ�τητα των«ιερ�πρεπών» K�λλυ�άδων2 καιτη θερμή πρ�σήλωση στ� πατερι-κ� πνεύμα. Yπήρ�εν αυστηρ�ς καικαιν�τ�μ�ς. Eτσι, (ως απλ�ς μ�να-��ς ή ηγ�ύμεν�ς):

— Aναδι�ργανώνει τ� μ�ναστή-ρι. E�αρμ�&ει έτσι αυστηρ�τερ�«Tυπικ�».

— Kαταρτί&ει (ανακαινί&ει) τ�Kτηματ�λ�γι� (κώδ. αριθ. 42). Tα-�τ�π�ιεί τη Bι�λι�θήκη –την ε-μπλ�υτί&ει με δωρεά πρ�σωπικώντ�υ �ι�λίων και �ειρ�γρά�ων3.

— Eνθαρρύνει τη θεραπεία τωνΓραμμάτων. Aναδεικνύεται � ίδι�ςπ�ιητής και υμν�γρά��ς – έτι δεκαι μελ�π�ι�ς. Eκδίδει την «IεράΔιήγησι».

– Kαθιστά τ� μ�ναστήρι τ�π�νπρ�σκυνήματ�ς· αλλά και εστίαευρύτερης πνευματικής ακτιν��-λίας.

Σ��λή Πρ�υσ�ύ

Tέλ�ς, λαμπρ� έργ� τ�υ Kυρίλ-λ�υ υπήρ�εν η ίδρυση (ή επανίδρυ-ση) τ�υ Σ��λεί�υ των EλληνικώνΓραμμάτων (1820). Πρ�ς τ� σκ�π�αυτ� μετα�αίνει στην Kων/π�λη καιε�ασ�αλί&ει τ� ιδρυτικ� σιγίλι� τ�υΠατριάρ�η.

Aπ� τ� μ�ναστήρι ε�απ�στέλλει«απαντα��ύσα» – �π�υ και αυτά:«...Tην ημετέραν ταύτην πατρίδα εναμαθεία μεγίστη και αραρ�τητι�ρώντες και τ�υ τηλάυγεστάτ�υ�ωτ�ς της παιδείας τε και μαθήσε-ως παντάπασιν εστερημένην και τη�ρθ�δ�!ω και ευσεεί ημών πίστεικλ�ν�υμένην, έγνωμεν... και συ-νειργήσαμεν συστηθήναι σ��λεί-�ν... πρ�ς ω�έλειαν των νένων»4. O

Kύριλλ�ς, με τη ίδρυση τ�υ σ��λεί-�υ, συνε�ί&ει τη λαμπρή �ωτιστικήπαράδ�ση K�σμά τ�υ Aιτωλ�ύ.

Στα 1824 τ� μ�ναστήρι τ�υΠρ�υσ�ύ δ�κιμά&εται και πάλι απ�εσωτερικές έριδες. O Kύριλλ�ς πά-σ�ει δεινώς. Για να �ρει ανάπαυση,στρέ�εται και τώρα πρ�ς τ� Aγι�νOρ�ς – και κατα�εύγει στην πρ�-σ�ιλή Σκήτη τ�υ Aγί�υ Παντελεή-μ�να, �π�υ διέρ�εται τα τέλη τ�υ�ί�υ εν ειρηνική σιωπή. Eκεί και ε-

H επιγραή και η λειψαν�θήκη τ�υ νε�μάρτυρα Iωάννη.

Mαρτύρησε τ� 1814 στ� Aγρίνι�, τ�τε Bρα�ώρι, και τ� σκηνωμά τ�υ

μεταέρθηκε στ�ν Πρ�υσ� απ� τ�ν Kύριλλ� Kασταν�ύλλη

(ωτ.: Nίκ�ς Παπαθανασί�υ).

κ�ιμήθη. Hταν ε�ήντα περίπ�υ�ρ�νων...

Aγι�λ�γικάπαραλειπ�μενα

Tω καιρώ εκείνω στ� Bρα�ώρι τηςAιτωλίας (σημερ. Aγρίνι�), στ�ν πε-ρί��λ� της παλιάς εκκλησίας τ�υAγί�υ Δημητρί�υ και «υπ� την πλά-ταν�ν», εμαρτύρησε «για την Πί-στη» ένα νέ� παλικάρι: � Iωάννης ε�Oθωμανών. Hταν ημέρα Tετράδη,μην�ς Σεπτεμ�ρί�υ, 23 τ�υ αωιδ΄(1814) έτ�υς απ� Xριστ�ύ.

O Kύριλλ�ς συ�νά κατέ�αινε στ�Bρα�ώρι και για υπ�θέσεις τ�υ μ�-ναστηρι�ύ και, με την άδεια τ�υ �ι-κεί�υ Mητρ�π�λίτη (Nαυπάκτ�υ καιAρτης Π�ρ�υρί�υ), να ε�αγ�ρέψειτ�υς �ριστιαν�ύς.

O Kύριλλ�ς Kασταν�ύλ-λης ευλα�ής εμπρ�ς στη θαυμα-τ�υργή εικ�να της Παναγίαςτης Πρ�υσιώ-τισσας και �ντ�, πίσωστ� αψίδωμα,τ� μ�ναστηρια-κ� συγκρ�τημα. H εικ�να, σύγ�ρ�νη, �ρίσκεται στ� Συν�δικ�της M�νής(ωτ.: Nίκ�ςΠαπαθανασί�υ).

T� �ειρ�γρα� Eπιστ�λάρι� τ�υ Kύριλλ�υ Kασταν�ύλλη. Yπ�δειγμα ενάρετ�υ �ί�υ � Kα-σταν�ύλλης, εμπλ�ύτισε με π�λλά �ι�λία, �ειρ�γραα και έντυπα, τη �ι�λι�θήκη της M�νής.

Στα 1819 ήταν νωπή ακ�μη η μνή-μη τ�υ Nε�μάρτυρα: Oλ�ι έστρε�ανκρυ�ά �λέμματα, «διά τ�ν ��ντων T�ύρκων» πάνω σε μυστικ� τά-�� στ�ν πλησί�ν κείμεν�ν αγρ�...

O Kύριλλ�ς απ��ασί&ει να μετα-�έρει τ� σκήνωμα στ� πρ�στατευτι-κ� και κατανυκτικ� περι�άλλ�ν τ�υΠρ�υσ�ύ. (Στα 1815 έπρα�ε κάτι πα-ρ�μ�ι�: Eπήγε στην Kωνσταντιν�ύ-π�λη, παρέλα�ε και μετέ�ερε στ�νΠρ�υσ� και στ� Mεγάλ� Xωρι� τα�αριτ��ρυτα λείψανα τ�υ Oσι�μάρ-τυρα (1812) Γερασίμ�υ τ�υ Mεγαλ�-�ωρίτ�υ).

Συνεργάτες τ�υ σ’ αυτή την ευ-λα�ή τώρα επι�είρηση ήταν:

— O Xρηστάκης Στάικ�ς, πρ�ε-στ�ς («Tιμι�ευγενέστατ�ν και �ιλ�-θε�ν άνδρα» απ�καλεί � Kύριλλ�ςστις επιστ�λιμαίες πρ�σρήσειςτ�υ). O Xρηστάκης ήταν της γνω-στής αρματ�λικής �ικ�γένειας απ�τη Bελά�υστα τ�υ Bρα�ωρι�ύ.Hπι�ς και συνετ�ς – ε�ρημάτισε«Eπίτρ�π�ς τ�υ Aγί�υ Aρτης» ενBρα�ωρίω (κ�ίτα, ενδεικτικά, �. 29ααριθ. 42 κώδικα M�νής Πρ�υσ�ύ).

— O Γεώργι�ς – Aναγνώστης Iα-τρίδης εκ Kαρπενησί�υ (1789–1869).(«Λ�γιώτατ�ν και σεμν�ηθέστατ�ν»απ�καλεί � Kύριλλ�ς). O Γ.A.I. ήτανλίαν πεπαιδευμέν�ς και άριστ�ς�ειριστής τ�υ έλλην�ς λ�γ�υ. Συνέ-θεσε Aκ�λ�υθίες και συνέτα�ε τ�«Mαρτύρι�ν τ�υ Aγί�υ ενδ��υ Nε-�μάρτυρ�ς Iωάνν�υ» (Nέ�ν Λειμω-νάρι�ν). Yπηρέτησε ως τελωνεια-κ�ς υπάλληλ�ς στην Πρέ�ε&α και τ�Bρα�ώρι επί Aλή Πασά, αλλά με τηνέναρ�η της Eπαναστάσεως έλα�εμέρ�ς στ�ν Aγώνα και υπηρέτησεστ� σώμα τ�υ Γιαννάκη Γι�λδάσηως γραμματικ�ς τ�υ.

O Kαπ�δίστριας τ�ν ετίμησε5.Στ� μ�ναστήρι η κρύπτη ήταν έ-

τ�ιμη: «πρ�ς την �ι�λι�θήκην εις τααριστερά». Eκεί εναπέθεσαν και α-σ�άλισαν τ� μαρτυρικ� σκήνωμα.Πλάι έστησαν ένα κεραμίδι π�υ εί�εαυτή την εγ�άρακτη επιγρα�ή:«Oύτ�ς ην � ε� �θωμανών Iωάννης,� εν Bρα�ωρίω υπέρ X(ριστ�ύ) μαρ-τυρήσας κατά τ� αωιδ΄, Σεπτεμ�ρί-�υ κγ΄».

O Kύριλλ�ς στην εντ�ι�ισμένηπλάκα έγραψε αργ�τερα με ωραία�υ&αντινά γράμματα τ�ύτ� – σε ιαμ-�ικ� τρίμετρ�– τ� επίγραμμα:«Oυ μεταλλεί�ν αργυρ��ρύσ�υ πέ-λω, αλλ’ �λ��ν �έρω. Πάντα λίθ�νμη κίνει»6.

Tα �ρ�νια περν�ύσαν – και ε�έλιπεαπ� τ�υς μ�να��ύς η ακρι�ής γνώσητ�υ περιε��μέν�υ της κρύπτης.Aλλ�ι έλεγαν �τι πρ�κειται για κρυμ-μέν� θησαυρ� κι άλλ�ι υπέθεταν �τιεκεί �υλάσσ�νταν τα λείψανα κάπ�ι-�υ μάρτυρα. Oυδείς �μως απ�τ�λ-μ�ύσε να μετακινήσει τ�ν λίθ� – κα-τά την εντ�λή της επιγρα�ής:

«Πάντα λίθ�ν μη κίνει».Ωσπ�υ τ� απ�τ�λμησε η μ�ναστι-

κή Aδελ��τητα στις 3 Iαν�υαρί�υ1974. Tα �στά ήταν μέσα σε κι�ώτι�με κ�κκιν� ύ�ασμα. Kαι δα�ν��υλ-λα. Eκατ�ν ε�ήντα �ρ�νια απ� τ�μαρτύρι� – και τ� ιερ� σκήνωμα α-νέδιδε λεπτή ευωδία!

Σημειώσεις: 1. Aρ�ιμ. Δ�σιθέ�υ Πρ�υσιώ-τ�υ «Kύριλλ�ς � Kασταν��ύλλης (Bί�ς,δράσις και ανέκδ�τ�ς αλληλ�γρα�ία»).Eν Aθήναις 1965. Πρ�κειται για γενναίασυμ��λή στη συνα�ή έρευνα.

2. K�λλυ�άδες· �μάδα – κίνημα στ� �΄ μισ�τ�υ IH΄ αιώνα. Aπ�σκ�π�ύσε –με κάπ�ιεςίσως υπερ��λές– στην επανα��ρά τ�υ εκ-κλησιαστικ�ύ �ί�υ στην πατερική συνέ-πεια και τά$η. Oι επι�ανέστερ�ι «K�λλυ-�άδες» (�ν�μα περιπαικτικ� π�υ τ�υςπρ�σήψαν �ι αντίπαλ�ί τ�υς) ήσαν: � Mα-κάρι�ς N�ταράς (1731–1805), επίσκ�π�ςK�ρίνθ�υ, � Nικ�δημ�ς � Aγι�ρείτης(1749–1809) και � Aθανάσι�ς � Πάρι�ς(1722/3–1813).

3. Πάν�υ I. Bασιλεί�υ, λήμμα «Kασταν��ύλ-λης Kύριλλ�ς» [Θ.H.E. (Mαρτίν�υ), τ�μ. 7(1965) στ. 395–8]

4. Aρ�ιμ. Δ�σιθέ�υ Πρ�υσιώτ�υ, �π. παρ.σελ. 34. Γρηγ. Nτα�αρίν�υ – Aνδρ. Tσια-πέρα «Iστ�ρία Iεράς M�νής Πρ�υσιωτίσ-σης». Aθήναι 1957, σελ. 145.

5. Δες και: Kων. Aθ. Διαμάντη «Kώδι$ Iατρί-δ�υ» [«Eπετηρίς Eταιρείας Στερε�ελλαδι-κών Mελετών», B΄ (1969–70), σ.σ.281–296].

6. Δες και: Aρ�ιμ. Aθαν. Σ��υγγατάκη«Γλα�υρ�ν ιστ�ρημα τ�υ Aγί�υ Iωάνν�υτ�υ ε$ Oθωμανών, τ�υ εν Bρα�ωρίω μαρ-τυρήσαντ�ς» (E�ημ «Παναιτωλική»Aγρινί�υ, �. 2004 (16 I�υνί�υ) – 2019 (4I�υλί�υ 1974).

Για τ� επίγραμμα: Π.Φ.X(ριστ�π�ύλ�υ)στην E.E.Σ.M., τ�μ. Δ΄ (1973), σελ. 262.

«�εν��ώντ�ς Kύρ�υ Παιδεία» με διάστι�η ερμηνεία και παρασέλιδα σ��λια.Bρίσκεται στη Bι�λι�θήκη της M�νής (�ωτ.: Eλ. Γιαννακ�π�ύλ�υ).

Tης Eλένης Γιαννακ�π�ύλ�υ

δ.�., Iστ�ρικ�ύ

OI EΣTIEΣ της παιδείας τρεμ σ�ή-ν υν στην Eυρυτανία στα τέλη τ υ18 υ αιώνα. O κλ ι�ς τ υ Aλή πασά(αρ�ές 19 υ αι.) �λ και στενεύει.Tα «μπ�ρτ�ια και τα μετρητά» (πα-λαιά �ρέη – � ρ λ γία), ι σιτ δεί-ες, η επίτα�η και των λίγων ακ�μηγεννημάτων έ� υν δηγήσει τ υςπληθυσμ ύς σε ε�αθλίωση. Συνέ-πειά τ υς «η απαιδευσία» και «η�αρ�αρ�τητα». H πρωτ � υλία τηςμ νής Πρ υσ ύ για την αναθέρμαν-ση της παιδείας στην περι �ή επικε-ντρώνεται αυτή την επ �ή σε διττήσυντ νισμένη πρ σπάθεια:

α) Tην επαναλειτυργία τυ σ�-λείυ των «κινών γραμμάτων» στKαρπενήσι (1816 κ.ε�.), για την -π ία υπήρ�αν πρ ϋπ θέσεις. Σ’ αυ-τή την περι �ή με τ ν περι ρισμέν εκ�ρηματισμ� ικ ν μίας εί�ε συ-σταθεί πιστωτικ�ς ργανισμ�ς υπέρτων σ� λείων, �άρη στις συνεισ� -ρές και τα κληρ δ τήματα Eυρυτά-νων μ γενών. H μ νή Πρ υσ ύ, εί-τε με δωρεές σε �ρήμα είτε με δά-νεια, ενίσ�υε τη λειτ υργία τ υ πι-στωτικ ύ αυτ ύ ιδρύματ ς, απ� τ π ί δανει��ταν με τ�κ και η κ ι-ν�τητα Kαρπενησί υ για «τα μπ�ρ-τ�ια τ υ �ιλαετί υ». Aπ� τ υς τ�-κ υς των δανείων «πληρώνεται δάσκαλ ς ή και ι μαθηταί και... αυ-γατί�ει σερμαγιάς της σ� λής».Eτσι ι πατέρες της μ νής, σε συ-νεργασία με τ ν επίσκ π Λιτ�άςκαι Aγρά�ων Δ σίθε , δραστηρι -π ι ύνται για να επαναλειτ υργή-σει τ σ� λεί στ Kαρπενήσι.

Aπ στέλλεται στα 1818 ιερ μ�-να� ς της μ νής Γεράσιμ ς στηνKωνσταντιν ύπ λη για να επικυρώ-σει απ� τη Σύν δ τ υ Πατριαρ�εί- υ τη σ�ετική με την επαναλειτ υρ-γία απ��αση μ νής και επισκ�π υ.O ίδι ς συνε�ί�ει τ τα�ίδι ώς τηM λδ �λα�ία για να συγκεντρώσει�ρήματα υπέρ της σ� λής απ� τ υςαπ�δημ υς Eυρυτάνες. H έγκρισητης Συν�δ υ δ�θηκε ήδη στα 1820,ενώ παράλληλα αμητ�ς των ει-σ� ρών υπήρ�ε εντυπωσιακ�ς.

Hδη στα 1819 π λλ ί μ γενείς ά-

�ησαν ως κληρ δ τήματα απ� 300ώς και 10.000 γρ�σια κυρίως στ «Aγι τα�ίτικ » (ταμεί τ υ μετ �ί- υ τ υ Παναγί υ Tά� υ στηνKων/λη) για να καρπ ύται η σ� λήτ υς τ�κ υς. Aνάμεσα στ υς δωρη-τές και � ε��δας στην ηγεμ νίατης Bλα�ίας, Aλέ�ανδρ ς Kαλλιμά-�ης. Για τ ν ίδι σκ π� κατέθεσανστ ίδι ταμεί απ� 500 γρ�σια ε-πίσκ π ς Δ σίθε ς και μ να��ςπ υ πρ ανα�έραμε, Γεράσιμ ςΠρ υσιώτης.

�) Tην ίδρυση σ�λής στη μνήΠρυσύ με �ρντίδα τυ Kύριλ-λυ Kασταν�ύλλη. H ίδρυση «ανω-τέρας σ� λής» στ μ ναστήρι τ υΠρ υσ ύ ανάγεται στα 1819–1820.Yπάρ�ει �μως στ ν κώδικα 42 (σ. 4)ένδει�η «για τ έκπαλαι λειτ υρ-γ ύν σ� λεί ν των ελληνικών γραμ-μάτων της P ύμελης», π υ η ίδρυ-σή τ υ κατά μία άπ ψη απ δίδεταιστ ν K σμά τ ν Aιτωλ�. H ένδει�ηαυτή θεωρείται μεταγενέστερηπρ σθήκη. H ίδρυση της Σ� λής, �-πως πρ κύπτει και απ� τα σ�ετικάτεκμήρια, συνδέεται άρρηκτα μετην πρ σωπικ�τητα και τη δράσητ υ λ γί υ μ να� ύ Kυρίλλ υ Kα-σταν �ύλλη.

O Kύριλλ ς δεν έ�θανε τ πνευ-ματικ� ανάστημα τ υ δασκάλ υ τ υNικ δήμ υ Aγι ρείτ υ, π υ εθαύ-μα�ε ως «υπ�πτερ ν �ιλ�σ � ν καιμέγαν Θε λ�γ ν». H μ�ρ�ωσή τ υσυν δεύεται �μως απ� θαυμαστή�ι�λι �ιλία, π υ μαρτυρείται και α-π� την πλ ύσια �ι�λι θήκη τ υ.Eγκρατέστατ ς της ελληνικήςγλώσσας, με στέρεα και �υμώδη ελ-ληνικά, �πως δεί�νει η αλληλ γρα-�ία τ υ, έδιδε πρ τεραι�τητα στηνπατερική θεωρία, �ωρίς να λιγωρείκαι για τη θύραθεν παιδεία. Aν καιδεν κατέλιπε συγγρα�ικ� έργ , �-πως δάσκαλ�ς τ υ, είναι θιασώτηςτης συγγρα�ής.

Mακαρί�ει �σ υς «επί την συγγρα-�ήν την �είρα εκίνησαν» και �σ υς«τας θημωνίας των �ί�λων» επισω-ρεύ υν «διά την ω�έλειαν των με-ταγενεστέρων αδελ�ών και την τ υΓέν υς �ελτίωσιν». Eτσι σε μια επ -�ή αμάθειας, π υ και ι ίδι ι ι μ να-� ί (κωδ. 42, σ. 914) έκλε�αν απ� τις

�ι�λι θήκες των μ νών �ι�λία και ταπ υλ ύσαν και μάλιστα με τ στατέ-ρι, Kύριλλ ς για την ανα�άθμισητης μ νής α�ιέρωσε σ’ αυτή τηνπρ σωπική τ υ �ι�λι θήκη απ τε-λ ύμενη απ� 256 �ι�λία, διασ�αλί-� ντας με �ρ υς τη δωρεά. Eπιστέ-γασμα, �μως, �λων των παιδευτικώνπρ σπαθειών (1814–1819) ήταν η ί-δρυση σ� λής στ μ ναστήρι.

�1) T ιστρικ� ίδρυσης της σ�-λής. A�ετηρία για την ίδρυση τ υσ� λεί υ υπήρ�ε η σύμπτυ�η, μεπρωτ � υλία τ υ Kυρίλλ υ, τ πι-κής π λιτικής ργάνωσης στα 1820.Σε αυτή, εκτ�ς απ� την αντιπρ σω-

πεία της μ νής συμμετεί�αν καιπρ�κριτ ι απ� τ �ωρι� τ υ Πρ υ-σ ύ και τη γενέτειρα τ υ Kυρίλλ υKαστανιά.

H συσσωμάτωση αυτή, ως τ πικ�π λιτικ� μ�ρ�ωμα, εί�ε �ασική επι-δίω�η να καταστήσει τη μ νή κέντρ παιδείας για τη γύρω περι �ή. Σετρία δηλωτικά γράμματα –5 Σεπτ.1819 και 30 Iαν. 1820– «περί της συ-στάσεως σ� λεί υ των Eλληνικώνμαθημάτων» αναλύ νται ι στ�� ι ί-δρυσης της σ� λής και πρ διαγρά-�εται τ καταστατικ� λειτ υργίαςτης. Eτσι δηλώνεται �τι «κ�ινή γνώ-μη και ψή�ω» απ �ασίστηκε η ίδρυ-

H Σ��λή Eλληνικ

ικών ΓραμμάτωνH παιδεία της περι� ής κατά

τα τελευταία ρ�νια της τ�υρκ�κρατίας

ση σ� λεί υ Eλληνικών Γραμμάτωνστη μ νή Πρ υσ ύ για «την κ ινήνω�έλειαν των αδελ�ών» και με τ υςε�ής στ�� υς: «...να η�εύρ�υσι �ιμαθητευ�μεν�ι νέ�ι να κυ�ερνώνταικαι με τ�υς τιμί�υς και επαινετικ�ύςτρ�π�υς της π�λιτικής, ...αλλά να δι-δάσκωνται... και την θε�σέ�ειαν...».

Διαρθρώνεται στη συνέ�εια τ καταστατικ� της σ� λής π υ α� ράθέματα ικ ν μικά, ν μικά, καθώςκαι λειτ υργίας της σ� λής. Oι π�-ρ ι της θα πρ έρ� νται «ε� ιδίων α-ναλωμάτων... αλλά και της συνει-σ��ράς των �ιλ�γενών αδελ�ών...»και θα κατατίθενται σε ασ�αλές μέ-ρ ς. Aπ� τ ν ετήσι τ�κ τ υ κε�α-λαί υ θα εισπράττει εκάστ τε δά-σκαλ ς τ μισθ� τ υ, ενώ τα �ρήμα-τα π υ περισσεύ υν θα � δεύ νταιγια �ι�λία και άλλα �ρειώδη �τω�ώνκαι ρ�ανών παιδιών. Σε περίπτωσηδύσκ λων καιρών π υ λείψει δά-σκαλ ς, τ�κ ς θα συμπ σ ύταιστ κε�άλαι π υ θα παραμένει α-λώ�ητ . Yπάρ� υν ν μικές δεσμεύ-σεις για συγγενείς των δωρητών, ώ-στε ι εκ ύσιες υπέρ της σ� λής ει-σ� ρές να παραμέν υν «διηνεκείςκαι ασάλευτ ι». Δεσμεύεται επίσηςκαι μισθωτ�ς δάσκαλ ς «να παρα-δίδει γραμματικά ��ι μ�ν σε μ να-� ύς και υπ τακτικ ύς», αλλά καισε �σα παιδιά έλθ υν απ� τα �ωριάΠρ υσ�ς και Kαστανιά «�ωρίς... τηνπαραμικράν πληρωμήν».

Tέλ ς, διασ�αλί�εται και ν μικάαπ� τ υς συμ�αλλ μέν υς η λει-τ υργία της σ� λής με τη σύντα�ητριών απαράλλακτων γραμμάτωνπ υ υπ γρά� νται απ� �λα τα συμ-�αλλ�μενα μέρη π υ θα κρατ ύν α-π� εν αντίγρα� . Eτσι, αν τ ένα ήτα δύ μέρη στ �αστ ύν π τέ «να�αλάσ υν ή να αλλ ιώσ υν τη σύ-σταση της σ� λής», να επ δί� νταιαπ� τ άλλ μέρ ς. T πρώτ κε�ά-λαι απ τελέστηκε απ� δωρεές τωνμ να�ών (2.500 γρ�σια) και εν�ςπρ εστ ύ (500 γρ�σια).

O Kύριλλ ς, ε� υσι δ τημέν ςαπ� τ υς άλλ υς «να τα�ιδεύσει σε�π�ι� μέρ�ς ήθελεν στ��αστεί» γιατην λ κλήρωση τ υ έργ υ, πραγ-ματ π ιεί κατά τ 1820 δύ τα�ίδιαστην Kωνσταντιν ύπ λη. K μιστήςτων ιδρυτικών πρά�εων στ Πα-τριαρ�εί , απέσπασε κατά τ ν I ύ-λι τ υ 1820 απ� τ ν Πατριάρ�η

Γρηγ�ρι τ ν E΄ την έκδ ση πα-τριαρ�ικ ύ σιγιλλί υ με τ π ί ε-γκρίνεται η ίδρυση της σ� λής.

Παράλληλα σε ένα δεύτερ τα�ί-δι, τ ίδι έτ ς, πήρε την άδεια τ υΠατριάρ�η για τη σύντα�η «Aπαντα-� ύσας» με ερανικ� �αρακτήρα(Oκτώ�ρι ς 1820) π υ να απευθύνε-ται στ υς μ γενείς αδελ� ύς για«την τελεία σύσταση της σ� λής».Πρ�κειται για κείμεν �λ γερ� π υμε την επικ ινωνιακή τ υ ευστ �ίααπέ�λεπε στην ευαισθητ π ίησητων μ γενών κληρικών και λαϊκών.Oι εισ� ρές για τα ελληνικά σ� -λεία �αρακτηρί� νται περισσ�τερ θεάρεστες και απ� την ελεημ σύνη.Mε τις εισ� ρές αυτές κτίστηκε τ παρακείμεν στ υς Aγί υς Πάντεςτριώρ � κτίρι π υ υπάρ�ει ώςσήμερα, και η λειτ υργία της σ� -λής έγινε πραγματικ�τητα.

�.α) H λειτυργία ανωτέρας σ�-λής ελληνικών μαθημάτων

T�σ στ πρακτικ� της ίδρυσης�σ και στ πατριαρ�ικ� σιγίλλι (1820) γίνεται μνεία «περί ελληνι-κ ύ σ� λεί υ». Πρ�κειται για ανω-τέρα σ� λή «Eλληνικών Mαθημά-των», γιατί τα δημ τικά σ� λεία -ν�μα�αν τ�τε κ ινά ή για τα «κ ινάγράμματα». E�άλλ υ, και τα αντικεί-μενα διδασκαλίας είναι αντίστ ι�α.Στ αρ�εί της μ νής �ρέθηκαν α-π� τ υς πρώτ υς ερευνητές σημει-ώσεις διδασκαλίας τ υ Kυρίλλ υKασταν �ύλλη με π ικίλα σ��λιαπ υ α� ρ ύσαν τη διδασκαλία τ υOμήρ υ και �ιλ σ �ικών κειμένων.Eκεί υπάρ� υν και σήμερα «μαθη-ματάρια» – άλλα �ρίσκ νται και στ αρ�εί της EBE. Πρ�κειται για κώδι-κες–διδακτικά �ι�λία κλασικών καιθε λ γικών κειμένων (;εν �ώντα,Aριστ τέλη, Λ υκιαν ύ, Γρηγ ρί υτ υ Θε λ�γ υ, Mεγάλ υ Bασιλεί υ,Iωάνν υ τ υ Xρυσ στ�μ υ). Eίναιγραμμένα με τη λεγ�μενη ψυ�αγω-γική μέθ δ , ερμηνεία, δηλαδή συ-νήθως δίστι�η, κάτω απ� κάθε λέ�ηκαι παρασελίδια σ��λια. Aπ� τ γρα-�ικ� �αρακτήρα αλλά και απ� τιςενθυμήσεις εμ�αίνεται �τι δεν είναιπ νήματα τ υ Kυρίλλ υ. Δωρήθη-καν απ� εκείν ν ή αγ ράστηκαν μεδική τ υ �ρ ντίδα («κτήμα μετάταύτα της Iεράς M νής Πρ υσ ύ»,K:λλ –Kύριλλ ς).

Eκτ�ς απ� τα μαθηματάρια, ωςεργαλεία διδασκαλίας στη σ� λή�ρησίμευσαν πρ �ανώς και άλλ ικώδικες ή �ι�λία. Στα�υ λ γ ύμεμερικά: «Θέματα ασκ υμέν υ περίτ ελληνιστί γρά�ειν», «Eλεγ� ςσυνωνύμων �ράσεων», Γραμματι-κές I. Λασκάρεως, Aλ. Mαυρ κ ρδά-τ υ, A. Γα�ή, Γ. Aινιάν υ, π λλά είδηXρηστ ήθειας με ερωτήσεις και α-παντήσεις, επιτ μές Φιλ σ �ίας,Λ γικής, Διαλεκτικής πραγματείαςτ υ Aριστ τέλ υς, Eυγ. B υλγάρε-ως «Iλ σ �ία παλαιά και Nέα», Nι-

κ λ. Bλεμμύδ υ «Eπιτ μή Λ γι-κής», Θ. K ρυδαλλέως «Φιλ σ -�ία», Nικη�. Bλεμμύδ υ «Eπιτ μήΦυσικής», K. Bαρδαλά� υ «Φυσικήπειραματική», Π. Aδήτ υ «Eπιτ μήXημείας», A. Tακ υρετί υ «Στ ι�είαΓεωμετρίας», Mαν. Γλυ�ωνί υ«Πρακτική Aριθμητική – Λ γαρια-στική» κ.ά. Eκτ�ς απ� τη γλωσσικήδιδασκαλία και τα κλασικά και θε -λ γικά κείμενα, ενδε� μένως διδά-σκ νταν στη σ� λή και μαθήματαθετικών επιστημών. H υπ�θεση αυ-τή στηρί�εται και απ� παρατηρήσειςτ υ περιηγητή Buchon. Kατά την ε-πίσκεψή τ υ στ ν Πρ υσ� στα 1845επισήμανε, μετα�ύ των άλλων, είκ -σι τ�μ υς με περιε��μεν μαθήμα-τα �υσικής και μαθηματικών π υ�ρ ν λ γικά ανάγ νται στην επ �ήλειτ υργίας της σ� λής.

O Kύριλλ ς δεν υπήρ�ε μ�ν ε-γκρατής της μ υσικής τέ�νης, αλλάκαι συνθέτης. Eμελ π ίησε δ �α-στικά της «Kυρίας Θε τ�κ υ τηςΠρ υσιωτίσσης» και επιμελήθηκετ ν παρακλητικ� καν�να Tης. Hμ υσική παιδεία –τα «μέλη τα αγγε-λ�μίμητα» κατά τ ν Eυγένι Γιαν-ν ύλη τ ν Aιτωλ�– απ τελεί, σύμ-�ωνα με την παράδ ση, αναπ�σπα-στ μέρ ς τ υ παιδευτικ ύ έργ υ.Στ αρ�εί της μ νής π λλ ί μ υσι-κ ί κώδικες είναι π νήματα τ υ Kυ-ρίλλ υ για τη διδασκαλία τ υ �υ�α-ντιν ύ μέλ υς.

O Kύριλλ ς εσ� λάρ�ησε για μίαμ�ν πενταετία (1820–1825) και ε-πανήλθε εσπευσμένα στ Aγι νOρ ς: «Oι πλησί ν τ υ μ�σ�ημ ι ε-μίσησαν παιδείαν... ι δεν της κ -σμικής τά�εως αδελ� ί έμειναν ιαυτ ί εν έαρι και �ειμώνι».

T ελληνικ� σ� λεί στ ν Πρ υσ�εί�ε �μως στεριωθεί και δεν έπαψενα λειτ υργεί, �πως �αίνεται απ�σημείωμα τ υ επιτρ�π υ τ υ (1825).Στην επ �ή τ υ Kαπ δίστρια (1830),λειτ ύργησε στ υπάρ� ν κτίρι μεσυνεισ� ρές των πατέρων της μ -νής, ��ι μ�ν αλληλ διδακτικ� σ� -λεί (με 87 μαθητές και πρώτ δά-σκαλ τ ν Πρ υσιώτη Δ. Kαρυδιώ-τη), αλλά και ανώτερ «ελληνικ�σ� λεί ». Aπ� τ 1840 κ.ε�. μαρτυ-ρ ύνται απ� τη σ�ετική αλληλ γρα-�ία ετήσιες εισ� ρές της μ νής γιατ ελληνικ� και δημ τικ� σ� λεί τ υ Πρ υσ ύ και τις ιερατικές σ� -

λές της �ώρας. Oι πτω� ί μαθητέςέ�ρισκαν στέγη και τρ �ή στ μ να-στήρι μέ�ρι τα μέσα τ υ αιώνα μας.

H παιδεία «εις τα ληστρικά �ρη»– λ�γ ς τ υ Kυρίλλ υ– θεμελιώθη-κε μέσα σε π λλές δυσ�έρειες. Oρέκτης μ να��ς «εκινδύνευσε ενγη και θαλάσση υπέρ της καλής συ-στάσεως της σ��λής», αλλά εί�ε ναδαμάσει και σκληρές καταστάσειςπ υ η μακρ �ρ�νια δ υλεία και α-παιδευσία συνεπάγ νται. N σταλ-γ�ς τ υ πνευματικ ύ λειμών ς τ υAγί υ Oρ υς, αισθάνεται «άμετρηλύπη», �ταν αντιπαρα�άλλει «ταςσυναναστρ��άς εκείνων των αγίωνανδρών... με την �αρ�αρ�τητα τωνεδώ τωρινών αγρίων λαών». Aυτ�ν�μως τ ν αυ�μηρ� και πετρώδη α-γρ� εγεώργησε, ��ι μ�ν με τα εκ-κλησιαστικά, αλλά και με τα κλασικάγράμματα και ενδε� μένως με τη�υσική και τα μαθηματικά.

Eπιλ�γή αρ�ειακών πηγών και �ι�λι�γρα-�ίας

— Aρ�εί� M�νής Πρ�υσ�ύ: κωδ. 37 και 42.— Π. Bασιλεί�υ, H επισκ�πή Λιτ�άς και

Aγρά�ων κατά την T�υρκ�κρατία, Aθή-να 1960.

— J.A. Buchon, La Grèce Continentale et laMorée, Paris 1847.

— Γ.A.K. X� 242 (Kώδι! Iατρίδ�υ).— Eλ. Γιαννακ�π�ύλ�υ, H �ικ�ν�μική και

κ�ινωνική �ωή στην Eυρυτανία (18�ς –αρ�ές 19�υ αι.). Πρακτικά Συνεδρί�υ τ�υΠαντεί�υ Πανεπιστημί�υ «H Eυρυτανίακατά τ�υς επαναστατικ�ύς και μετεπανα-στατικ�ύς �ρ$ν�υς» (Kαρπενήσι 16–19Σεπτ. 1993), Eπιμέλεια Kλ. K�υτσ�ύκης –K. Aρώνη–Tσί�λη, Aθήνα, Eπιστ. B/κηEKΠE, 1995, σ.σ. 257–288.

— Aρ�ιμ. Δ�σιθέ�υ Πρ�υσιώτη, Kύριλλ�ς �Kασταν��ύλλης (�ί�ς, δράσις και ανέκ-δ�τ�ς αλληλ�γρα�ία), Eν Aθήναις 1965.

— Λ. Kρ�ύπη–Zήση, H παιδεία στην περι�-�ή της Eυρυτανίας στις αρ�ές τ�υ 19�υ αι-ώνα, πρακτικά Συνεδρί�υ τ�υ Παντεί�υΠανεπιστημί�υ, $π.π., σ.σ. 145–146.

— Aγγ. Σκαρ�έλλη–Nικ�λ�π�ύλ�υ, Mαθη-ματάρια των ελληνικών σ��λείων κατάτην T�υρκ�κρατία, Aθήναι (εκδ. ΣΔΩB)1994, σ. 445.

— Γρ. Nτα�αρίν�υ–Aνδρ. Tσιαπέρα, Iστ�-ρία της Iεράς M�νής Πρ�υσιωτίσσης,Aθήναι 1957.

— Eιρ. Πιπερίγκ�υ–Kυρια�ή, H Eυρυτανίατ� 19� αιώνα (Παρέμ�αση), ΠρακτικάΣυνεδρί�υ Παντεί�υ Πανεπιστημί�υ,$π.π., σ.σ. 157–161.

— I. Y�αντ$π�υλ�υ, H Iερά M�νή Πρ�υσ�ύκατά την περί�δ�ν 1801–1825, ΠρακτικάΣυνεδρί�υ Παντεί�υ Πανεπιστημί�υ,$π.π., σ.σ. 131–144.

Mαθηματάρι� π�υ περιέ�ει λ�γ�υς Γρηγ�ρί�υ τ�υ Θε�λ�γ�υ με σ��λια(�ωτ.: Nίκ�ς Παπαθανασί�υ).

T� ιστ�ρικ� τριώρ�� κτίρι� της Σ��λής Eλληνικών Γραμμάτων σήμερα. H ίδρυση της Σ��λής συνδέεται άρρηκτα με την πρ�σωπικ�τητα και τη δράση τ�υ λ�γι�υ μ�να��ύ Kύριλλ�υ Kασταν��ύλλη. T� κτίσμα της Σ��λής συνιστά αντιπρ�σωπευτικ� παράδειγμα της τ�πικής αρ�ιτεκτ�νικής(�ωτ.: Nίκ�ς Παπαθανασί�υ).

θησέ μας Aϊ Σερα�είμ, να διώ��υμετ�ν Kι�ντάγια απ’ την Aθήνα, ναγλυτώσ�υμε τ�υς κλει�μέν�υς �ρι-στιαν�ύς και να κάμωμε στ�υςT�ύρκ�υς δεύτερη Aρά�ω�α, και νασ�υ �έρω �ρυσ! καντήλι στ�ν τά��σ�υ και λαμπάδες εκατ! ίσα με τ�κ�ρμί μ�υ και να στ�λίσω σαν παλά-τι τ� μ�ναστήρι σ�υ!».

Στ�ν Πρ�υσO Kαραϊσκάκης συνδέεται ιδιαίτε-

ρα με τ� μ�ναστήρι τ�υ Πρ�υσ�ύγιατί εκεί πήγαινε κάθε ��ρά π�υ ηαρρώστεια δεν τ�υ επέτρεπε να συ-

O Kαραϊσκάκηςστ�ν Πρ�υσ�

Oι στεν�ί δεσμ�ί τ�υ γενναί�υ στρατηγ�ύ

με την Παναγία την Πρ�υσιώτισσα

T�υ Δημήτρη Σταμέλ�υ

Λ�γ�τέ�νη–Iστ�ρικ�ύ

O ΓEΩPΓIOΣ Kαραϊσκάκης είναι μιαέκ�ραση τ�υ νε�ελληνικ�ύ ιστ�ρι-κ�ύ γίγνεσθαι και τ�υ π�ιητικ�ύ μύ-θ�υ. Hρωας π�ιητικ!ς και τραγικ!ς.O Παναγιώτης Σ�ύτσ�ς στ� λυρικ!τ�υ δράμα π�υ α�ιέρωσε στ�ν ή-ρωα, τ�ν απ�καλεί μάρτυρα της«Πίστεως και της Eλευθερίας καιτ�ν τ�π�θετεί δίπλα στ�υς «�μ�ί-�υς τ�υς μεγάλ�υς των αιώνωντων αρ�αίων», ενώ � Kωστής Παλα-μάς θα πει: «Aπάνω απ’ !λ�υς � Γε-ώργι�ς Kαραϊσκάκης παρ�υσιά&ε-ται πάντα στη σκέψη μας ως � κατ’ε��ήν επικ�λυρικ!ς, πρωταγωνι-στής της εθνικής τραγωδίας των ε-�τά �ρ!νων ασύγκριτ�ς, μυστηρια-κ!ς, διπρ!σωπ�ς, αινιγματικ!ς, γε-ρή ατίθαση ψυ�ή, τιθασευμένη στ�τέλ�ς απ! μ!νη την ιδέα της πατρί-δας, πειθαρ�ικ!ς � απειθάρ�ητ�ς,μέσα στ� κατασκαμμέν� απ! τ�νπυρετ! κ�ρμί, λ�γισμ!ς π�υ ανε��-κατε�αίνει συγκρατητά απ! τηςπρ�δ�σίας τ�ν πειρασμ! στην ιδέατης θυσίας, � αρ�ηγ!ς και � πρώτ�ςκαπετάνι�ς, �ρθ!ς, αλύγιστ�ς, !-ταν !λα τριγύρω τ�υ, πρ!σωπα καιπράγματα, στρατιώτες και π�λίτεςέπε�ταν γ�νατισμέν�ι, � πατέρας.O άγγελ�ς και � δαίμ�νας μέσα τ�υείτανε δίδυμ� πρ!σωπ�. Συμπλή-ρωνε τ� ένα τ� άλλ�... “Hρωας π�ι-ητικ!ς”. Kαι στα “Δεκατετράστι�α”� π�ιητής, καθώς ανα�έρεται στ�νπ!λεμ� π�υ θα ’ρ�ι&ε, θα καταλή�ειπως μέσα σ’ !λ�υς “ένας �ε�ώρι&ε,τ�υ Γέν�υς τ� καμάρι,/της Kαλ�-γριάς � Γι�ς!”».

Eυσε�ήςO Kαραϊσκάκης, πέρα απ! την α-

νυπέρ�λητη παλικαριά τ�υ και τηνστρατιωτική τ�υ ιδι��υΐα, εί�ε και�αθύτατη θρησκευτική πίστη, π�υτ�υ ’δινε κ�υράγι� και δύναμη στιςδ�κιμασίες τ�υ, μια πίστη π�υ εί�εδιευρυνθεί σαν π�λεμ�ύσε με τ�νKατσαντώνη στα ��υνά των Aγρά-�ων (1804–1808), κι !ταν �λ!κληρ�τ� ασκέρι, εύρισκε κατα�ύγι� και�ρ�ντίδα στα μ�ναστήρια της πε-ρι��ής. Kαι είναι γνωστ! πως � ίδι�ς� Kατσαντώνης εί�ε α�ιερώσει αση-μ�κάντηλ� στ� μ�ναστήρι της Tα-τάρνας Eυρυτανίας, κ�ντά στ� Kε-ράσ��, π�υ διασώ&εται ως σήμερα.Πιθαν!ν την περί�δ� αυτή να εί�επεράσει και απ! τ� μ�ναστήρι τ�υΠρ�υσ�ύ π�υ αργ!τερα θα γίνει τ!-π�ς ενδυνάμωσης στην αρρώστειατ�υ και κατα�ύγι� ελπίδας στις πι-κρίες τ�υ.

Xαρακτηριστικ! της ευσέ�ειάς

τ�υ είναι και τ� γεγ�ν!ς, πως «κα-ταδιωκ!μεν�ς και ασθενής (1824),απήλθεν εις Δ�μνίτσαν της Eυρυτα-νίας, �ενι&!μεν�ς ικαν!ν �ρ!ν�ν ε-κεί υπ! των �ίλων τ�υ Γι�λδασαίων.Διηγείτ� (� μακαρίτης Παπαϊωάν-ν�υ Φαρμάκης, ευπαίδευτ�ς και ευ-σε�έστατ�ς ιερεύς) !τι κατά ταςπρώτας ημέρας της εν Δ�μνίτσηδιαμ�νής τ�υ Kαραϊσκάκη, πρ�σε-κλήθη ημέραν τινά υπ! τ�ύτ�ν ίνααπευθύνη ως ιερεύς πρ�σευ�άςπρ�ς τ�ν Θε!ν υπέρ αναρρώσεωςαυτ�ύ. O Kαραϊσκάκης, επί της κλί-νης τ�ν κατακείμεν�ς άμα ιδών τ�νιερέα εισελθ!ντα μετά πίστεως καιμε δάκρυα εις τ�υς ��θαλμ�ύς εί-πε: — Παρακάλα, παππ�ύ μ�υ να γέ-νω καλά για τ� Γέν�ς». Kι !ταν στα1826, μετά την περίλαμπρη νίκη τ�υστην Aρά�ω�α, θα περάσει, κατε-�αίν�ντας στην Aττική απ! τ� μ�να-στήρι τ�υ Aγί�υ Σερα�είμη, θα γ�-νατίσει στ�ν άγι� και θα πει: «B�ή-

Στην αργυρ��ρυση επένδυση της ει-κ�νας της Παναγίας, στ� δε�ι� ώμ�,υπάρ�ει η ανάγλυ�η επιγρα�ή: «HΠαντάνασα. Δι’ ε��δων τ�υ γεναι�-τάτ�υ στρατηγ�ύ Γεωργί�υ Kαραϊ-σκάκη, �ειρί Γεωργί�υ Kαρανίκα,1824». O Kαραϊσκάκης, #αριά άρρω-στ�ς, πήγε την 6/8/1823 στ� μ�να-στήρι τ�υ Πρ�υσ�ύ για ανάπαυση.Λίγ� καιρ� μετά, �ταν έ�υγε με κά-πως καλύτερη υγεία και επειδή, κα-θώς έλεγε, εί�ε τά�ει στην εικ�νατην επαργύρωσή της, δεν γλίτωσε�ύτε αυτή απ� τα τσ�υ�τερά τ�υ α-στεία. Tη στιγμή π�υ ευλα#ώς ασπα-&�ταν την εικ�να της, λέγεται �τι εί-πε: «Γυναίκα δεν είσαι και συ Mεγα-λ��αρη; Eπρεπε #λέπεις να σ�υ τά-�ω μπι�λιμπίδια για να με κάνεις κα-λά;» (�ωτ.: Σπ. Mελετ&ής).

O Γεώργι�ς Kαραϊσκάκης σε ένα απ� τα πρωιμ�τερα π�ρτρέτα, 1828-30. Xαλ-κ�γρα�ία (25x18,3 εκ.) τ�υ Γεωργί�υ Παπαγεωργί�υ.

γκρ�υσθεί με τ�υς T�ύρκ�υς. Eκείπαρέμεινε κυρίως στ�υς λεγ!με-ν�υς δύ� πύργ�υς τ�υ Kαραϊσκάκη,μα&ί με 2–3 παλικάρια τ�υ π�υ τ�ν�ρ!ντι&αν. Oπως γρά�ει � K. Πα-παρρηγ!π�υλ�ς «O Kαραϊσκάκης έ-πασ�εν απ! �ρ!νι�ν ν!σημα, !περε�αρακτηρί&ετ� ως �θίσις και, εκδιαλειμμάτων δειν�ύμεν�ν ηνάγκα-&ε αυτ!ν να διατελεί κλινήρης». T�μεγαλύτερ� �ρ�νικ! διάστημα π�υέμεινε στ� μ�ναστήρι ήταν στα1823, απ! τις αρ�ές Aυγ�ύστ�υ ώςτ� τέλ�ς Σεπτεμ�ρί�υ.

Σύμ�ωνα με την παράδ�ση π�υ

διασώ&εται ώς σήμερα «τ� M�να-στήρι τ�υ Πρ�υσ�ύ, στ� κρε�άτικ�ιτάμεν�ς απ’ την αρρώστεια τ�υ,κατά τα 1823, παρακινήθηκε απ! κά-π�ι�ν, ίσως καλ!γερ�, να τά�η στηνΠρ�υσιώτισσα για να �ρη την υγειάτ�υ.

— Tι να δώσω... δεν έ�ω άλλ� απ’τ� μ�υλάρι, και τ� τά&ω, είπε κάν�-ντας να γελάση μέσ’ τ�ν π!ν� τ�υ.

Tέλ�ς, α��ύ κάπως ανάλα�ε καικίνησε να �ύγη, απ! τ� μ�ναστήρι έ-δωσε τ� μ�υλάρι απ! την π!ρτα τηςεκκλησιάς, �άρισμα στην Πρ�υσιώ-

KYPIAKH 15 AYΓOYΣTOY 1999 - H KAΘHMEPINH 25Συνέ�εια στην 26η σελίδα

Aθανασί�υ Iατρίδη «O θάνατ�ς τ�υ Mάρκ�υ Mπ�τσαρη», (μελάνισε πανί 48x53 εκατ., περ. 1830). O Iατρίδης (Kαρπενήσι 1799 - Aρά-�ω#α 1866), ένας απ� τ�υς πρώτ�υς Eλληνες λιθ�γρά��υς, �ιλ�-

τέ�νησε σε λαϊκ�τρ�π� ύ��ς 4 σ�έδια - σκηνές με τ�ν ηρωικ�Σ�υλιώτη τ�υ Kε�αλ�#ρυσ�υ. Στις 9 Aυγ�ύστ�υ 1923, �ταν πέρα-σε απ� τ� μ�ναστήρι τ�υ Πρ�υσ�ύ η συν�δεία με τ� νεκρ� Mάρκ�Mπ�τσαρη, π�υ τ�ν πήγαιναν για τα�ή στ� Mεσ�λ�γγι, � Kαραϊ-

σκάκης τ�ν ασπάσθηκε κλαίγ�ντας. Θλιμμέν�ς απ��αιρέτισε τ� νεκρ� με τα ε�ής για τ�ν εαυτ� τ�υ πρ��ητικά λ�για: «Aμπ�τε

ήρωα Mάρκ�, κι εγώ απ� τέτ�ι� θάνατ� να πάω...».

τισσα, μα δεν κρατήθηκε να πη καιτ� σατυρικ! τ�υ λ!γ� στην Παναγιά:

— Π�ύ να τ!�ερα ’γω, πως ήθελεςμ�υλάρια τάματα για να με γειάνηςτ!σ�υς μήνες».

Για την εκεί παραμ�νή και θερα-πεία τ�υ πρ�σωρινά, απ! την αρρώ-στεια τ�υ, πλήρωσε αρκετά γρ!σιασε ντ!πι� τε�νίτη � �π�ί�ς και �ιλ�-τέ�νησε την επαργύρωση της εικ!-νας της Παναγιάς π�υ θεωρείται έρ-γ� τ�υ Eυαγγελιστή Λ�υκά. Kαι ωςτεκμήρι� της ευσέ�ειάς τ�υ �αρά-κτηκε και η σ�ετική επιγρα�ή: «Δι’ε�!δων τ�υ γενναι�τάτ�υ στρατη-

γ�ύ Γεωργί�υ Kαραϊσκάκη, �ειρί δεΓεωργί�υ Kαρανίκα 1824». H επαρ-γύρωση αυτή απ�καλείται απ! τ�υςντ!πι�υς «π�υκάμισ� της Πανα-γίας». Oπως γρά�ει � Δ. Λ�υκ!π�υ-λ�ς «λένε πως, άμα είδε, ασημωμέ-νη την εικ!να, έπεσε και την πρ�-σκύνησε. Eίπε κι ένα αστεί� απ! κεί-να π�υ συνήθι&ε να λέει: Παναγίτσαμ�υ και συ μπε�λεμπίδια θέλεις γιανα μας κάνεις καλά!».

O νεκρς MπτσαρηςH παραμ�νή τ�υ Kαραϊσκάκη στ�

μ�ναστήρι τ�υ Πρ�υσ�ύ, συμπίπτεικαι με τ� θάνατ� τ�υ Mάρκ�υ Mπ!-

τσαρη, κατά τη συμπλ�κή τ�υ σώ-ματ!ς τ�υ π�υ τ� απ�τελ�ύσαν1.250 π�λεμιστές, κυρίως Σ�υλιώ-τες, με τ�υς 10.000 T�υρκαλ�αν�ύςτ�υ M�υσταή πασά της Σκ!δρας,στ� Kε�αλ!�ρυσ�, λίγ� έ�ω απ! τ�Kαρπενήσι, στις 8–9 Aυγ�ύστ�υ1823. Oπως διασώ&ει � γραμματικ!ςτ�υ Kαραϊσκάκη Δημ. Aινιάν «επει-δή εί�εν υπερισ�ύσει ικανώς και τ�κυριεύ�ν αυτ!ν (τ�ν Kαραϊσκάκη)πάθ�ς τ�υ στήθ�υς... μετέ�η ειςΠρ�υσ!ν με τριακ�σί�υς περίπ�υστρατιώτας και τ�υς μεν στρατιώ-τας έστειλε να συναγωνισθώσι μετ�ν Mάρκ�ν Mπ!τσαρην εις Kαρπε-

νήσι�ν, !π�υ και παρευρέθησαν,αυτ!ς δε μετά την μά�ην ταύτην, ε-πειδή τ� πάθ�ς τ�υ εγίνετ� εντ�νώ-τερ�ν, μετέ�η εις Iθάκην διά να τ�νεπισκε�θώσιν έμπειρ�ι ιατρ�ί καινα δώση εις εαυτ!ν την ανήκ�υσανπεριπ�ίησιν». Λίγες μέρες πριν απ!την τρ�μερή αναμέτρηση, �ι Γι�λ-δάσης και Σιαδήμας συνάντησαν,κατά τ�ν Σπ. Tρικ�ύπη στ� �ωρι!Σ��λάη�ν, κ�ντά στ� Kαρπενήσι,«τ�ν Kαραϊσκάκην, πάσ��ντα �αρέ-ως και απερ�!μεν�ν πρ�ς θεραπεί-αν εις Πρ�υσ!ν».

Tην επ�μένη τ�υ ηρωικ�ύ τ�υ θα-νάτ�υ «μετεκ�μίσθη � νεκρ!ς τ�υMάρκ�υ εις Mεσ�λ!γγι, !π�υ εκη-δεύθη λαμπρώς· μέγα δε πένθ�ςκαθ’ !λην την Eλλάδα διήγειρεν �θάνατ!ς τ�υ, θεωρηθείς δικαίως ε-θνικ! δυστύ�ημα», !πως γρά�ει �Σπ. Tρικ�ύπης.

H διαδρ�μή π�υ ακ�λ�ύθησαν �ιΣ�υλιώτες, μετα�έρ�ντας τ� νεκρ!αρ�ηγ! τ�υς απ! τ� Kε�αλ!�ρυσ�στ� Mεσ�λ!γγι, περν�ύσε αναγκα-στικά κι απ! τ� μ�ναστήρι τ�υΠρ�υσ�ύ, !π�υ �ρισκ!ταν � Kαραϊ-σκάκης. Σύμ�ωνα με την παράδ�σηπ�υ δεν την αμ�ισ�ητεί �ύτε η ι-στ�ρική πραγματικ!τητα «α��ύσκ�τώθηκε � Mάρκ�ς, �ι Σ�υλιώτες�έρανε τ� λείψαν! τ�υ και τ� �α-πλώσαν εμπρ!ς στ� νάρθηκα τηςεκκλησιάς τ�υ μ�ναστηρι�ύ. Σηκώ-θηκε τ!τε � Kαραϊσκάκης απ! τ�κρε�άτι και πήγε σέρν�ντας και �ί-λησε με δάκρυα τ� νεκρ! τ�υ Mάρ-κ�υ και είπε:

— Άμπ�τε ήρωα Mάρκ�, κι εγώ α-π! τέτ�ι� θάνατ� να πάω...

Kαι πήγε αληθινά !πως ευ�ήθη-κε».

Γιαταγάνι και πιστλα

Eκτ!ς απ! τ� ασήμωμα της εικ!-νας της Παναγίας, για την παραμ�νήτ�υ στ� μ�ναστήρι στα 1823, σε άλληπερίπτωση π�υ �ρέθηκε εκεί για νααναλά�ει απ! την αρρώστεια τ�υ, α-�ιέρωσε ένα γιαταγάνι και μια πιστ!-λα, π�υ διασώ&�νται στ� σκευ��υ-λάκι� τ�υ μ�ναστηρι�ύ. Mέσα απ!τις πρ�σ��ρές τ�υ αυτές � Kαραϊ-σκάκης �ανερώνει και τ� δημι�υργι-κ! παλμ! της �ριστιανικής πίστηςπ�υ διέθετε, μιας πίστης π�υ είναιστενά συνδεδεμένη με τ�ν περίλα-μπρ� αγώνα τ�υ για τη λευτεριά τηςπατρίδας.

Bι�λι�γραία: K. Παπαρρηγ�π�υλ�ς, Oστρατάρ�ης Γεώργι�ς Kαραϊσκάκης,Aθήναι 1867, σε. 16. Π. Σ�ύτσ�ς, Π�ιήμα-τα, εν Aθήναις 1915, σ. 129–173. Σπ. Tρι-κ�ύπης Iστ�ρία της Eλληνικής Eπαναστά-σεως, έκδ�σις εκατ�νταετηρίδ�ς μετάπρ�λ�γ�υ K. Παλαμά τ�μ�ς τρίτ�ς, Aθή-ναι 1926, σ. 41–43, K. Παλαμάς, Aπαντα,τ�μ. 7�ς, σ. 420 τ�μ�ς 13�ς, σ. 179–181,Aθήνα, �.�. Γιάννης Bλα��γιάννης, Iστ�-ρική Aνθ�λ�γία, Aθήναι 1927, σ. 234–236,Δ. Λ�υκ�π�υλ�ς, Στ’ Aγρα#α, Aθήνα1930, σ. 59–60. Γρ. Nτα$αρίν�ς – A. Tσιπέ-ρας, Iστ�ρία της Eυρυτανίας Iεράς M�νήςΠρ�υσ�ύ, και εν αυτή θαυματ�υργ�ύ ει-κ�ν�ς Παναγίας της Πρ�υσιωτίσσης,Aθήνα 1957, σ. 33–34, 180–185. Δημ. Aι-νιάν, Aπαντα, αναστύλωσε Bαλέτας, Aθή-να 1962, σ. 169–70. Δ. Σταμέλ�ς, O θάνα-τ�ς τ�υ Kαραϊσκάκη. Συμπτωματικ� γε-γ�ν�ς ή �ργανωμένη δ�λ�#�νία; Aθήνα1985, σ. 12–15, Δ. Σταμέλ�ς Kατσαντώνης.H απ�θέωση της παλικαριάς, δεύτερη έκ-δ�ση, Aθήνα 1988, σ. 59 Aθ. Παλι�ύρας,T� M�ναστήρι της Παναγίας στ�ν Πρ�υ-σ�, Aθήνα 1997, σ. 39–40, 127.

O ένας απ� τ�υς δύ� Πύργ�υς τ�υ Kαραϊσκάκη σε �ωτ�γρα�ία στα μέσα της δεκαετίας τ�υ ’50, �ταν η πρ�σ#αση στ�μ�ναστήρι γιν�ταν μ�ν� με μ�ν�πάτι, �πως διακρίνεται ανάμεσα στις �ερ�λιθιές. Ως κτίσμα έ�ει ��υρωματική μ�ρ�ή.O Kαραϊσκάκης ερ��ταν καταπ�νημέν�ς απ� την αρρώστια τ�υ και έμενε εδώ με 2-3 παλικάρια τ�υ π�υ τ�ν �ρ�ντι-&αν (�ωτ.: Συλλ�γή N.E. T�λη).

Tης M. Θε�δ�σ�π�ύλ�υ

ΔPOMOI αν�ίγ�υν, �ι τ π�ι επικ�ι-νων�ύν αναμετα�ύ τ�υς, μως τα-�ιδιωτικά κείμενα γρά��νται λ�και σπανι τερα. Kι ταν γρά��-νται, δεν έ��υν �ύτε τ�ν πλ�ύτ�των παρατηρήσεων, �ύτε τη συ-ναρπαστική α�ήγηση των παλαι -τερων π�υ ήταν γνήσια �δ�ιπ�ρι-κά, α��ύ μ ν� πε��π�ρώντας ήκα�άλα με τ� μ�υλάρι πρ�σεγγί��-νταν κάπ�τε �ι τ π�ι. T� μ�ναστή-ρι της Παναγίας της Πρ�υσιώτισ-σας, απ τα σημαντικ τερα της η-πειρωτικής �ώρας, δεν �αίνεταινα ενέπνευσε ιδιαίτερα την τα�ι-διωτική λ�γ�τε�νία. T�υλά�ιστ�ν �ι σε αντιστ�ι�ία με την ιστ�ρικήκαι θρησκευτική ακτιν��λία τ�υ.O Mεσ�π λεμ�ς, ταν �ι λ γι�ι ε-πιδίδ�νταν ακ μη σε περιηγήσειςκαι πρ�σκυνήματα, μας κληρ�δ -τησε λιγ�στά μ ν�ν τα�ιδιωτικάστ�ν Πρ�υσ . Mάλλ�ν η δύσκ�ληπρ σ�αση στα �ρεινά της Eυρυτα-νίας ανέκαθεν απεθάρρυνε. Aλλω-στε, ακ μη και σήμερα π�υ υπάρ-��υν αυτ�κινητ δρ�μ�ι και απ τ�Kαρπενήσι και απ τ� Aγρίνι�, �παγετ ς και �ι κατ�λισθήσεις, συ-�νά – πυκνά, τ�υς απ�κλεί�υν.

T� αυτ�κίνητ� καταπάτησε τ�ντ π�, εκπ ρθησε τις ��υν�κ�ρ-�ές και κατάργησε την π�λύωρη,κ�πιαστική π�ρεία, π�υ, ωστ σ�,συνιστ�ύσε και μία πρ�ετ�ιμασίαγια τη μυσταγωγία τ�υ πρ�σκυνή-ματ�ς. Aλλ�ι τα�ιδιώτες έρ��νταιαπ τ� Kαρπενήσι και άλλ�ι απ τ�Aγρίνι�, κατ’ ε�αίρεσιν, τ� πρ�-σκύνημα μπ�ρεί να �εκινήσει καιαπ ένα �ωρι της P�ύμελης ή τηςEυρυτανίας. Kατά καν να, τ� με-γαλύτερ� μέρ�ς της διαδρ�μήςκαι παλαι τερα γιν ταν με αυτ�κί-νητ�. Πάντως, για τ�υς ερ� με-ν�υς απ τ� Kαρπενήσι, τα τελευ-ταία είκ�σι �ιλι μετρα, π�υ σήμε-ρα με ευν�ϊκ καιρ διασ�ί��νταισε ελά�ιστ� �ρ ν�, ακ μη μέ�ριτ� 1970, απαιτ�ύσαν μερικές ώρεςμ�υλαρ�κα�αλαρία.

Στ�ν παράδεισ�τ�υ έλατ�υ

E�ι ώρες �ρειάστηκε � I. M. Πα-ναγιωτ π�υλ�ς, με τ� μ�υλάρι, α-π τ� Γαύρ�, «τη μ�να�ική π�λι-τεία, π�υ �ωρί�εται σε δυ� κ�μμά-τια, στ� Mικρ και τ� Mεγάλ� �ω-ρι », μέ�ρι τ�ν Πρ�υσ . Πρωτευ-�υσιάν�ς � I. M. Παναγιωτ π�υ-λ�ς κι ας γεννήθηκε στ� Aιτωλικ ,

θα απ�δει�θεί ένας ακ�ύραστ�ςτα�ιδιώτης. Oμως, τ� 1937, ταν,«τη �δ�μάδα π�υ γι�ρτά�ει η Πα-ναγιά τ�υ Mπρ�υσ�ύ, ανάμεσαστις 15 και στις 23 Aυγ�ύστ�υ», α-π��άσισε να επισκε�θεί «τ�ν πα-ράδεισ� της καστανιάς και τ�υ έ-λατ�υ», διερευν�ύσε ακ μη τ�υς«ελληνικ�ύς �ρί��ντες», μ ν�νμετά τ�ν π λεμ� θα αν�ι�θεί σταμακρινά, εκτ ς της �ώρας, τα�ί-δια. Tην Eυρυτανία επείγετ� νατην επισκε�θεί, γιατί, πως γρά-�ει σε λίγ� θα τελείωνε � δρ μ�ςΛαμίας – Aγρινί�υ και τ τε «λα-μπρά αυτ�κίνητα θα σκαρ�αλώ-ν�υν στ’ Aραπ�κέ�αλα και στ�Bελ�ύ�ι κ’ η μ�να�ική Παναγιάτ�υ Mπρ�υσ�ύ, η δυσκ�λ�πλησία-στη ��υνίσια αρ� ντισσα, θα γεμί-σει άπιστα κεράκια αμέριμνων πε-ριηγητών».

Aδικ�ι �ι � ��ι τ�υ, απ αλλ�ύθα περάσει τελικά � δρ μ�ς Λα-μίας – Aγρινί�υ και η πρ σ�αση μεαυτ�κίνητ� στ�ν Πρ�υσ θα αρ-γήσει π�λύ. Oπως μας πληρ��-ρεί � Eυρυτάνας Πάν�ς I. Bασιλεί-�υ, στ�ν π�λύτιμ� «T�υριστικ Oδηγ Eυρυτανίας», π�υ κυκλ�-� ρησε τ� 1971, � δρ μ�ς απ τ�Γαύρ� στ�ν Πρ�υσ �λ�κληρώθη-κε μ λις τ�ν N�έμ�ρι� τ�υ 1970.Για πρώτη ��ρά, � Π.I. Bασιλεί�υπήγε στ�ν Πρ�υσ μαθητής, στιςαρ�ές τ�υ αιώνα, πε��π�ρώνταςως ευλα�ικ ς πρ�σκυνητής. «Oδυσκ�λ�διά�ατ�ς, τ τε, δρ μ�ςμετα�ύ Mεγάλ�υ Xωρι�ύ καιMπρ�υσ�ύ παρ�υσία�ε ένα απ ταγρα�ικ τερα �ράματα με την σαναλυσ δετη κίνηση πε��π ρων και

ε�ίππων». Aκ μη στ� τα�ίδι τ�υ,τ� 1961, απ τ� Γαύρ� και μετά,«αρκετές γριές και νιές �άδι�αν�υπ λητες στη στ�υρναρ�λιθ -στρατα γιατί, έτσι τ� εί�αν τά�ει».

Ως τα�ιδιωτικ ς συγγρα�έας �I. M. Παναγιωτ π�υλ�ς παραμένειπρωτίστως λυρικ ς στις περιγρα-�ές τ�υ. Ωστ σ�, δεν στερείταιπαρατηρητικ τητας, πως δεί-�ν�υν τα εύστ��α σ� λιά τ�υ. Σε-�αστικ ς, δίνει μία λ�γ�τε�νικήεκδ��ή στην παράδ�ση π�υ υπάρ-�ει γύρω απ τ�ν ερ��μ , την ε-π��ή της εικ�ν�μα�ίας, της εικ -νας της Παναγίας απ την Πρ�ύσατης Mικράς Aσίας. Kαμιά σ�έση μετ�ν πρ γ�ν τ�υ, τ�ν Aλέ�ανδρ�Πάλλη π�υ αναιρεί την παράδ�ση.Ως συνεπής δημ�τικιστής, υπ�θέ-τει, πως κάπ�ι�ι δια�ασμέν�ι κα-λ γηρ�ι άλλα�αν τ� Mπρ�υσ ς σεΠρ�υσ ς, για να απ��ύγ�υν τ�

�άρ�αρ� αρ�ικ μπ. Oπ τε και έ-πλασαν την αντίστ�ι�η παράδ�ση,μάλλ�ν την επ��ή της αναγέννη-σης τ�υ κλασικισμ�ύ.

T� γνωστ�τερ�

Aνε�άρτητα με τις απ ψεις τ�υκ�σμ�π�λίτη A. Πάλλη, τ�«Mπρ�υσ ς» παραμένει τ� γνω-στ τερ� τα�ιδιωτικ στ�ν τ π�.Πέραν των μετα�ράσεών τ�υ και�ρισμένων λιγ�στών π�ιημάτων,τ� «Mπρ�υσ ς» είναι τ� μ�ναδικ α�ήγημα τ�υ A. Πάλλη τ� �π�ί�και τ�ν συστήνει ως πε��γρά��.Tρ π�ν τινά, ένα δεύτερ� μανι�έ-στ� τ�υ δημ�τικισμ�ύ, δημ�σιευ-μέν� στην «N�υμά», τριάντα δύ��ρ νια μετά «T� τα�ίδι μ�υ» τ�υΓιάννη Ψυ�άρη.

Oι τα�ιδιωτικές αναμνήσειςΣυνέ�εια στην 28η σελίδα

ΣABBATO 14 - KYPIAKH 15 AYΓOYΣTOY 1999 - H KAΘHMEPINH 27

O Πρ�υσ�ςτων τα ιδιωτώνEντυπώσεις τ�υ Mεσ�π�λέμ�υ απ�

τ�υς Aλ. Πάλλη, I.M. Παναγιωτ�π�υλ�,

Π.I. Bασιλεί�υ και Δημ. Λ�υκ�π�υλ�

O Aλέ�ανδρ�ςΠάλλης(1851–1935), ένας κ�σμ�π�-λίτης αλλά ταυτ��ρ�να καιδιακεκριμένη�υσι�γνωμίατ�υ δημ�τικι-σμ�ύ, δημ�σίευσε στ�ν «N�υμά»τ� γνωστ�τερ�σήμερα τα�ιδιω-τικ� για τ�ν Πρ�υσ�.

O Πάν�ς I. Bασιλεί�υ (Aγία Tριάδα Eυρυτανίας 1898 – Aθήνα

1984) τ� 1971, �ταν έγρα�ε τη μελέτη για ένα

άλλ� μ�ναστήρι της περι��ής: εκείν� της Tατάρνας.

Aνήκει στην άλλ�τε πλ�ύσια τ�πικιστική επιστήμη,

δηλαδή την παράδ�ση των απ�κλειστικά τ�πικών

μελετητών. «Στη γνωριμία μας με την περι��ή

των Aγρά�ων, �υσιαστικά συνετέλεσε τα τελευταία

�ρ�νια � κύρι�ς Πάν�ς I. Bασιλεί�υ με σειρά

απ� μεγαλύτερα ή μικρ�τερα δημ�σιεύματα,

�π�υ είτε �έρνει στ� �ως ανέκδ�τα σ�ετικά

στ�ι�εία είτε �εκαθαρί"ει ειδήσεις, π�υ είναι

άγνωστες ή σ�αλερά παραδ�μένες απ� παλαι�τερ�υς

μελετητές», σημειώνει � K.Θ. Δημαράς

στ� «Bήμα» (2.12.1960). Aπ� τ� 1923 π�υ αρ�ί"ει

� Bασιλεί�υ να δημ�σιεύει, � $ι$λι�γρα�ικ�ς

κατάλ�γ�ς έργων και δημ�σιεύσεων είναι μακρύς.

H έρευνά τ�υ εστιά"εται, κυρίως, στην περί�δ�

της τ�υρκ�κρατίας π�υ εθεωρείτ�, μέ�ρι πριν απ�

λίγες δεκαετίες, σκ�τεινή και ανερεύνητη.

Kατα�ιωμέν�ς ιστ�ρι�δί�ης τ�υ ευρυτανικ�ύ �ώρ�υ,

τ� έργ� τ�υ συνιστά α�ετηρία και $άση

για κάθε μεταγενέστερη μελέτη.

28 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 14 - KYPIAKH 15 AYΓOYΣTOY 1999

«Kαρπενησιώτης παί"ει τ� νάι στ�παγγύρι», γρά�ει � Δημήτρης Λ�υ-κ�π�υλ�ς στη λε"άντα της �ωτ�-γρα�ίας, π�υ δημ�σιεύει μα"ί με άλ-λες στ� τα�ιδιωτικ� τ�υ με τίτλ� «Στ’Aγρα�α». O επι�ανής λα�γρά��ς α-π� την Aρτ�τίνα, ακ�λ�υθώντας τ�νAύγ�υστ� τ�υ 1928, τ� καρα$άνισυγ�ωριανών τ�υ, π�υ τρα$�ύσε γιατ� παγγύρι της Πρ�υσιώτισσας, έκα-νε, π�δαρ�δρ�μ�, 20 ώρες �ρεινήπ�ρεία για να �ημερώσει, παραμ�νή,22 Aυγ�ύστ�υ, στ� μ�ναστήρι. Π�-δαρ�δρ�μ� ��ι αστεία. O Λ�υκ�π�υ-λ�ς, έ��ντας και την εντ�λή τηςAκαδημίας να τα�ιδέψει στα Aγρα�αγια λα�γρα�ικές μελέτες, περιπλα-νήθηκε στην �ρεινή αυτή περιι��ήγια 15 ημέρες. Eτσι πρ�έκυψε, εκτ�ςαπ� τη συλλ�γή λα�γρα�ικ�ύ υλι-κ�ύ και τ� τα�ιδιωτικ� $ι$λί� «Στ’Aγρα�α».

T� μ�ναστήρι Πρ�υσ�ύ (κέντρ�) με τ�υς Πύργ�υς τ�υ Kαραϊσκάκη (δε�ιά) τ� P�λ�ι (αριστερά) και τ� �ωρι� Πρ�υσ�ς(απέναντι) στη $�υν�πλαγιά, �πως τ� απέδωσε εικαστικά � P�υμελιώτης, εκ Γαλα�ειδί�υ, "ωγρά��ς Σπύρ�ς Bασιλεί-�υ τ� 1968.

ριηγηθεί καμιά απ τις ελληνικέςσκην�γρα�ίες, π�υ η �μ�ρ�ιά καιμεγαλ�πρέπειά τ�υς σε απ��η-μειώνει για των ανθρώπων τηνκακία».

T� τα�ίδι

Σε ανα�ήτηση, λ�ιπ ν, γρα�ικώνσκην�γρα�ιών αλλά και ιστ�ρικώντ πων, θέλ�ντας να γνωρίσει τ�ντρ π� �ωής των συμπατριωτώντ�υ, ανα�ώρησε σιδηρ�δρ�μικώςγια Πάτρα, μετά μπάρκαρε για Mε-σ�λ γγι, με σκ�π να �τάσει στιςεκ��λές τ�υ A�ελώ�υ. Oμως η ε-λεεινή κατάσταση τ�υ �εν�δ��εί-�υ στ� Mεσ�λ γγι τ�ν έτρεψε μιαώρα αρ�ύτερα σε �υγή. Oπ τε καιάλλα�ε κατεύθυνση, απ��ασί��-ντας να τρα�ή�ει πρ�ς Aγρίνι� καινα γυρίσει στην Aθήνα μέσω Kαρ-πενησί�υ και Λαμίας. Aλλωστε, �η-τ�ύσε να απ��ύγει και τ� δημ�ψή-�ισμα για την επάν�δ� τ�υ Kων-σταντίν�υ, π�υ η καιν�ύργια κυ-�έρνηση Δημ. Pάλλη έκανε στις 22N�εμ�ρί�υ.

T� κυρίως τα�ιδιωτικ στ�νΠρ�υσ , π�υ αναδεικνύει και τ�ν�υσι�λάτρη A. Πάλλη, αρ�ί�ει απ τ� �ωρι Mανδάνισσα Tρι�ωνίδ�ς, π�υ και τ�ν παρέλα�ε � αγωγιά-της με τ� μ�υλάρι. «O αγωγιάτηςμ�υ Kώστας Παπαλ�υκάς εί�ε�ρηματίσει ένα �ρ ν� ανα�τ�ρι-κ ς τσ�λιάς, γνήσι�ς ��υνήσ�ςAιτωλ ς απ τ� Mπρ�υσ , νι� παι-δί ως είκ�σι έ�ι �ρ νων..., αρ��-ντ�θώρητ�ς, γλυκ�μίλητ�ς, λε�ε-ντ κ�ρμ�ς, υπ��ρεωτικ ς». Kατάσύμπτωση, έναν Παπαλ�υκά, «ά-ντρακλα ως εκεί πάν�υ» και καλ�-συνάτ�, συνάντησε και � Π.I. Bασι-λεί�υ, στα 1930, ταν για τρίτη ��-ρά τα�ίδευε στ�ν Πρ�υσ .

Παρά τα ε�ήντα εννιά τ�υ �ρ -νια, � A. Πάλλης δεν δυσανασ�ετεί�ύτε κατά την ανά�αση στα Aρα-

T� τριώρ�� κτίρι� της M�νής στα 1925, τέσσερα �ρ�νια μετά την επίσκεψητ�υ λ�γι�υ δημ�τικιστή Aλέ�. Πάλλη. Στ� $άθ�ς τ� καμπαναρι� με την είσ�-δ� στ� νεώτερ� να� (καθ�λικ�). Γραμμές αδρές, απ�δίδ�υν με ακρί$εια τηνπρ�σ�ψη. Σ�έδι� τ�υ εκ Φ�υρνά παραγνωρισμέν�υ σήμερα, αρ�ιτέκτ�να Πά-ν�υ–Nικ�λή T"ελέπη. Aπ� τ�υς πρώτ�υς συστηματικ�ύς μελετητές της λαϊ-κής μας αρ�ιτεκτ�νικής, � T"ελέπης, τα�ιδεύ�ντας στη διάρκεια τ�υ Mεσ�-π�λέμ�υ στην ηπειρωτική και νησιωτική Eλλάδα, συνέλε�ε αντιπρ�σωπευτικάσ�έδια της κάθε περι��ής. Στα 1950, με τη συνδρ�μή τ�υ Eλλην�γάλλ�υ τε-�ν�κρίτη Kριστιάν Zερ$�ύ, τύπωσε στ� Παρίσι π�λυσέλιδ� τ�μ� με τίτλ�«Λαϊκή Eλληνική Aρ�ιτεκτ�νική». H έκδ�ση κέντρισε εκ νέ�υ τ� ενδια�έρ�ντων Γάλλων για την παραδ�σιακή μας αρ�ιτεκτ�νική. Mετά τη Δικτατ�ρία κυ-κλ��ρησε και στα ελληνικά (εκδ. «Θεμέλι�»). Σήμερα ε�αντλημέν�.

πρ�σ�έρ�υν στ�ν A. Πάλλη τηνα��ρμή για μια περιδιά�αση στηνιστ�ρία και την π�λιτική επικαιρ -τητα της επ��ής τ�υ. K�σμ�γυρι-σμέν�ς, σα περιστατικά τ�υ τυ-�αίν�υν τα συνδέει, σε μια συ-νειρμική α�ήγηση, με συμ�άντααπ παλαι τερα τα�ίδια. EναςEλληνας τ�υ ε�ωτερικ�ύ, π�υκρίνει αμείλικτα τα ήθη και τις ν�-�τρ�πίες, συ�νά διακωμωδώντας,σα�ώς με παιδευτικ �αρακτήρα.O A. Πάλλης εμ�ανί�εται απ λυ-τ�ς στις κρίσεις τ�υ και δεν δέ�ε-ται ελα�ρυντικά για την �πισθ�-δρ μηση τ�υ τ π�υ.

Στ�ν «Mπρ�υσ » εκθειά�ει, μερ�μαντική διάθεση, τ�ν P�υμε-λιώτη και τ�ν �ρεσί�ι� Eυρυτάνα.Γι’ αυτ ν, ένα πρ τυπ�, τ� �π�ί�και αντιπαραθέτει στ�υς M�-ραΐτες, π�υ θεωρεί πηγή λωντων κακών.

Σε αντίθεση με τ�υς άλλ�υς τα-�ιδ�γρά��υς, � A. Πάλλης δεν �ε-κίνησε για μια επίσκεψη στ�νΠρ�υσ . Mετά την ήττα των Φιλε-λευθέρων τ�υ Eλευθέρι�υ Bενι-�έλ�υ, στις εκλ�γές της 1ης N�-εμ�ρί�υ 1920, τ� μ ν� π�υ ήθελεήταν «να λείψει μερικές μέρες α-π την Aθήνα ώστε να �εσκάσει ηψυ�ική τ�υ αδημ�νία και να πε-

ΣABBATO 14 - KYPIAKH 15 AYΓOYΣTOY 1999 - H KAΘHMEPINH 29

π�κέ�αλα �ύτε στην κατά�ασηπρ�ς τ�ν Πρ�υσ , απ τ� «σύρ-μα», πως απ�καλ�ύν τ� μ�ν�πάτιστην απ τ�μη ρά�η με τ� �αράγγινα �άσκει. Mια ��ρά στ� �ωρι τ�υ Πρ�υσ�ύ, � A. Πάλλης ε�αίρειτη ρ�υμελιώτικη �ιλ��ενία και την«πάστρα». Mετά τη διανυκτέρευ-ση, θα πρ��ωρ�ύσε για Kαρπενή-σι, παρακάμπτ�ντας τ� M�ναστή-ρι, αν δεν συναντ�ύσε έναν παπάπ�υ τρα��ύσε για εκεί.

O A. Πάλλης είναι � μ ν�ς πε-ριηγητής π�υ περιγρά�ει με μελα-νά �ρώματα τ� μ�ναστήρι τ�υΠρ�υσ�ύ, καθώς διαπιστώνει, -πως άλλωστε και σε άλλα μ�να-στήρια της Eλλάδας, «διαν�ητικιάνέκρα, απ�υσία κάθε επιστήμης,τέ�νης, κάθε �ιλ�καλίας», σε α-ντίθεση με τα �ιλ καλα και �ρ�-ντισμένα καθ�λικά μ�ναστήριατης Aνατ�λής. O καλλιεργημέν�ςαστ ς θεωρεί τ�ν τρ π� �ωής σταOρθ δ��α μ�ναστήρια, μ�ν τ�ν�και �αυνωτικ . Παραδ �ως δεν�ρίσκει �ύτε έναν καλ λ γ� γιατ� αρ�ιτεκτ νημα και τ�υς υπάρ-��ντες θησαυρ�ύς της Bι�λι�θή-κης �ύτε καν για την εικ να τηςΠαναγίας. Σε αντίθεση, � Π. I. Bα-σιλεί�υ καταλήγει την περιγρα�ήτ�υ M�ναστηρί�υ με τη μεγαλ -πν�η �ράση: «Aντικρί��ντας στηναπ μερη γαλήνη τ�υ τ� μ�ναστήριτ�υ Πρ�υσ�ύ νιώθει κανείς να α-ντιπρ�σωπεύει αυτ μια γιγάντιαελληνική ψυ�ή, ατίθαση και επι-�λητική π�υ σε �ρ νια δεινήςσκλα�ιάς, λέγεται τι π�λλά πρ -σ�ερε για τη θρησκεία και τ�Eθν�ς».

Mε την αλλαγή τ�υ καιρ�ύ, � A.Πάλλης αναγκάστηκε να επιστρέ-ψει απ τ�ν ίδι� δρ μ�, �ωρίς ναεπισκε�θεί τ� Kαρπενήσι. Oπωςκαι � I. M. Παναγιωτ π�υλ�ς, τερ-ματί�ει τ� τα�ιδιωτικ τ�υ στ� �ω-ρι Πρ�στ��ά, κ�ντά στ� Θέρμ�Tρι�ωνίδ�ς. Mάλιστα, η περιγρα-�ή αυτ�ύ τ�υ ρ�υμελιώτικ�υ �ω-ρι�ύ είναι και τ� μ�ναδικ σημεί�π�υ τα δύ� τα�ιδιωτικά �μ��ω-ν�ύν. K�υρασμέν�ι στρατ�κ π�ι�θάν�υν στη «λιγάνθρωπη π�λι-τεία, την �ερή και στερημένη Πρ�-στ��ά, π�υ κατη��ρί�ει στα π διατ�υ Παναιτωλικ�ύ και �ρίσκ�υν τησπιτική θαλπωρή. O δε A. Πάλληςκατέλυσε παντ�πωλεί�, «είδ�ς τ�-πικής λέσ�ης», π�υ και �αριεντί-�εται με μια καλ�στεκ�ύμενη αντι-�ενι�ελική γερ ντισσα, �ν ματιBαρ�ύλω.

T� �δ�ιπ�ρικ�τ�υ Λ�υκ�π�υλ�υ

Πέραν τ�υ �ιλελεύθερ�υ A.Πάλλη με τις ιδε�λ�γικές έγν�ιες,τ�υ λ�γ�τέ�νη I. M. Παναγιωτ -π�υλ�υ, ακ μη τ�υ ιστ�ρι�δί�η Π.I. Bασιλεί�υ, ένα σημεριν ανα-γνώστη κατ’ ε��ήν κερδί�ει τ� �-δ�ιπ�ρικ τ�υ λα�γρά��υ Δημή-τρη Λ�υκ π�υλ�υ. Γιατί, τ� δικ τ�υ τα�ίδι «Στ’ Aγρα�α», τ�ν Aύ-γ�υστ� τ�υ 1928, την επ�μένη τωνάλλων εκλ�γών, αυτών π�υ κέρδι-σε � Eλ. Bενι�έλ�ς, απ�δίδει με ε-νάργεια την ακτιν��λία τ�υ M�-ναστηρί�υ τ�υ Πρ�υσ�ύ. Παρά ταπενήντα έ�ι τ�υ �ρ νια, � Δ. Λ�υ-

κ π�υλ�ς �εκίνησε απ τη γενέ-τειρά τ�υ, την Aρτ�τίνα Δωρίδ�ς,ένα απ τα �ρειν τερα �ωριά τηςP�ύμελης, πε�ή για τ�ν Πρ�υσ .Tριάντα ώρες �δ�ιπ�ρία. T τε, �-λ κληρα καρα�άνια �εκιν�ύσαν α-π τα Λιδωρικιώτικα �ωριά ή καιάλλα π�υ �ρίσκ�νται ακ μη μα-κρύτερα, για να συμμετέ��υν στ�επι�ανέστερ� πανηγύρι της Πανα-γίας σε P�ύμελη και Eυρυτανία.

Eκείνα τα �ρ νια, � Δ. Λ�υκ -π�υλ�ς εργα� ταν στ� Λα�γρα�ι-κ Aρ�εί� της Aκαδημίας, �π τεκαι συνδύα�ε τ� πρ�σκύνημα με α-π�στ�λή της Aκαδημίας για τη συ-γκέντρωση λα�γρα�ικ�ύ υλικ�ύ.Σε �λ κληρη τη διαδρ�μή, «σπ�ύ-δα�ε αυτ ς � γραμματισμέν�ς σαγνωρί��υν �ι αγράμματ�ι». Περι-γρά�ει με κάθε λεπτ�μέρεια τ�ντ π�, καταγρά�ει τ�πωνύμια καιπαραδ σεις, μέ�ρι τα �ν ματα α-π κάθε λ�γής ��ρτάρια. Kι τανέ�τασαν σε ένα σημεί�, π�υ εί-

�αν �άλει �ωτιά στα έλατα για νααν�ί��υν �ωρά�ια, κάνει την υ-περ��λική, πως τη �αρακτηρί�ει,σκέψη, μήπως θα ήταν συμ�ερ -τερ� για τ� κράτ�ς να καταργήσειτη δασική υπηρεσία και να �τιά�εισ��λεία και παπάδες.

T� τα�ιδιωτικ τ�υ Δ. Λ�υκ -π�υλ�υ, πως και τ�υ A. Πάλλη, έ-�ει και παιδευτικ σκ�π , ωστ σ�,με άλλ� τρ π� ν�υθετεί αυτ ς,π�υ γνωρί�ει τ� Pωμέικ�, απ τ�νA. Πάλλη, � �π�ί�ς έ�ει περισσ -τερ� σπ�υδάσει τ�υς Aγγλ�υς α-στ�ύς παρά τ�υς Eλληνες �ωρι-κ�ύς. Eκτ ς απ την ε�ιστ ρησητ�υ τα�ιδι�ύ, απ την Aρτ�τίναστ� μ�ναστήρι τ�υ Πρ�υσ�ύ καιμετά στ� μ�ναστήρι της Tατάρναςκαι επιστρ��ή στην α�ετηρία κά-ν�ντας ένα γύρ� μέσω Bίνιανηςκαι Kαρπενησί�υ, η γλα�υρή α�ή-γηση αναδεικνύει την παράδ�σητων «παγγυριωτών» με τα κάθελ�γής τάματα και θάματα, �εκινώ-

ντας απ τ� τάμα τ�υ Kαραϊσκάκηκαι τ� ασήμωμα της εικ νας τηςΠαναγίας.

Π�λύτιμες �ι εντυπώσεις τωντα�ιδευτών τ�υ Mεσ�π�λέμ�υ γιαμια επ��ή πως η δική μας π�υπρ�σπερνά με τα�ύτητα τ� τ�πί�και τ�υς ανθρώπ�υς μέσα στ�ν α-π�στειρωμέν� �ώρ� τ�υ αυτ�κι-νήτ�υ με τ� ραδι �ων� στη δια-πασών. Για τ�υς σημεριν�ύς τα�ι-διώτες στ�ν Πρ�υσ , δεν υπάρ-��υν η Xελιδ να, η Kαλλιακ�ύδακαι τα Aραπ�κέ�αλα, �ύτε �Πρ�υσιώτης, � Kαστανιώτης ή �Aγαλιαν ς. Tα τα�ιδιωτικά εκ�υλί-στηκαν, καταλήγ�ντας στ�υς συ-στηματ�π�ιημέν�υς και άνευρ�υςτ�υριστικ�ύς �δηγ�ύς. Aναγκαί�ιγια την πρ σ�αση στ�ν τ π�, μιακαι πιστ�ί πάντα υπάρ��υν και ηΠαναγία η Πρ�υσιώτισσα, ε�ακ�-λ�υθεί να συγκεντρώνει κάθε�ρ ν�, πλήθ�ς ευλα�ών πρ�σκυ-νητών, έστω και επ��ύμενων.

K�υστωδία πρ�σκυνητών στα μέσα της δεκαετίας τ�υ ’50. Δύσκ�λη η πρ�σ$αση στ�ν Πρ�υσ�, μέ�ρι τ� ’60 γιν�τανμ�ν� πε"�π�ρώντας ή κα$άλα σε μ�υλάρι. Yπήρ�αν γι’ αυτ�ν τ� λ�γ� αγωγιάτες στ� Γαύρ� για τ�υς ερ��μεν�υς α-π� τ� Kαρπενήσι και στα Στριγγανιά για τ�υς ερ��μεν�υς απ� Aγρίνι�. Παρά τις δυσκ�λίες, η ειδυλλιακή π�ρεία ήτανκαι μια πρ�ετ�ιμασία για τη μυσταγωγία τ�υ πρ�σκυνήματ�ς (�ωτ.: συλλ�γή N.E. T�λης).

Kατε�αίν�ντας την πλ�ύσια σε �υτά

και �ώα π�ταμιά τ�υ Kαρπενησιώτη

Mετά τη �ρ�ή, κ�ντά στα υγρά μέρη εμ�ανί�εται η Σαλαμάνδρα.

T�υ Γρηγ�ρη Tσ�ύνη

Bι�λ�γ�υ – Zω�λ�γ�υ

AΦHNONTAΣ πίσω μας τ� Kαρπε-νήσι, με τ� πανέμ�ρ�� Bελ�ύ�ι,αμέσως μπρ�στά μας εμ�ανί�εταιη πανέμ�ρ�η π�ταμιά τ�υ Kαρπε-νησιώτη.

O Kαρπενησιώτης κυλάει σαν�ίδι μέσα απ’ την κ�ιλάδα και τ��αράγγι π�υ σ�ηματί��υν �ι απ�-λή�εις τ�υ Tυμ�ρηστ�ύ, η Kαλια-κ�ύδα και η Xελιδ�να.

Tα νερά ανα!λύ��υν αριστεράκαι δε�ιά. H κ�ίτη τ�υ είναι πλ�ύ-σια σε παραπ�τάμια δάση. Δάσηπλ�ύσια, σκιερά, υγρ��ιλα, π�υαπαρτί��νται απ� πλατάνια, ιτιέςκαι λυγαριές. Kαθώς περιδια!αί-ν�υμε τ� �ιδίσι� δρ�μ�, αριστεράκαι δε�ιά, λες και υπάρ��υν κίτρι-νες πινελιές απ’ τα σπάρτα π�υανθί��υν και π�υ με τη γλυκιάτ�υς μυρωδιά δίν�υν �ωή στις με-λισσ�κυψέλες π�υ υπάρ��υν στιςάκρες τ�υ δρ�μ�υ, ή μέσα στακαταπράσινα λι!άδια.

Tην άν�ι�η εδώ αυτά τα λι!άδια!ά��νται με τα κ�κκινα, μ�! καιλευκά �ρώματα των ανεμώνων.Tαυτ��ρ�να μπαίν�υν στη σκηνήμια σειρά απ� �υτά και λ�υλ�ύ-δια, �πως �ι νάρκισσ�ι και �ι �ρ�ι-δέες (Ophris, Orchis κ.ά.). Kαθώςκατε!αίν�υμε την κ�ιλάδα, �μ�ρ-�α �ωρι�υδάκια !ρίσκ�νται σκαρ-�αλωμένα στις !�υν�πλαγιές,πνιγμένα μέσα στα έλατα και τις��υές. Xωρι�υδάκια πλ�ύσια με ι-στ�ρία και π�λιτισμ�.

Tα !�υνά εναλλάσσ�νται με!�υνά και �ι κ�ρ�ές με τις κ�ρ-�ές. Στ� !άθ�ς δια�αίν�νται απ�τα δυτικά, �ι ψηλ�τερες κ�ρ�έςτ�υ Παναιτωλικ�ύ.

Πτηνά

Eδώ τ�ύτ�ς � �υραν�ς ανήκειστ�υς �ρυσαετ�ύς και τα γερά-κια, κι �ι !ρά��ι στα πετρ��ελίδ�-να, στ’ αγρι�περίστερα και στιςσ!αρνίστρες.

Στα �έ�ωτα κλώθ�υν γύρες �ι!αρ!ακίνες. Tα ταμπ�υρίσματατων δρυ�κ�λαπτών μα�ί με τ’ αρ-γυρά κυπριά και κ�υδ�ύνια των�ώων συν�δευ�μενα απ� τα τρα-γ�ύδια των π�υλιών (σπίν�ι, πα-παδίτσες, καρδερίνες, κίσσεςκ.ά.) κάν�υν την κ�ιλάδα να!�υΐ�ει σαν απ� μελωδίες μιαςσυμ�ωνικής �ρ�ήστρας.

Tα κρύα νερά των ρυακιών κα-τε!αίν�υν �ρμητικά απ’ τις ψηλέςακ�μη �ι�νισμένες !�υν�κ�ρ�ές.Στ� πέρασμά τ�υς σ�ηματί��υνμικρές λιμν�ύλες, π�υ είναι γεμά-τες �ωή απ� !�μ!ίνες και γραικ�-!άτρα��υς. Πι� πέρα μέσα απ� ταυγρά ��ρτάρια κάνει την εμ�άνι-σή της, με τις νωθρές της κινή-σεις και με τα κίτρινα, έντ�να�ρώματά της, η σαλαμάνδρα.

Στα πυκνά ελατ�δάση, απ�τρα-!ι�ύνται τα �αρκάδια και �ι αγρι�-γατ�ι, για να !ρ�υν τη σιγ�υριάμέσ’ τα πυκνά �υλλώματα.

T� «Tύπωμα»

Tα�ιδεύ�ντας !λέπει κανείςψηλά στ�υς !ρά��υς τ� «Tύπω-μα» της Παναγίας και τα «Πατή-ματά» της. Eδώ σταματ�ύν π�λ-λ�ί πιστ�ί για να ανάψ�υν ένα κε-ρί και για να δ�υν πάνω στ� !ρά-�� τα σημάδια της.

Tα πλατάνια μας συντρ��εύ�υνγια �σ� κατε!αίνει τ� π�τάμι, μέ-�ρι τ� Διπ�ταμ�. Στ� σημεί� αυτ�� Kαρπενησιώτης, συναντάει τ�νKρικελλ�π�ταμ� κι απ� εκεί κατε-!αίν�υν �ρμητικά για να συνα-ντήσ�υν τ�ν αδερ�� τ�υς τ�ν αρ-γυρ�δίνη A�ελώ�.

H κ�ιλάδα στενεύει και η !λά-στηση λιγ�στεύει. Σαν σηκώσειςτα μάτια τ�υ ψηλά, !λέπεις τα πυ-κνά σύννε�α να σ�ι�ταγκαλιά-��υν τις κ�ρ�ές της Xελιδ�νας.

Eδώ η ψυ�ή και τ� σώμα ανα-γεννώνται. H �ύση σε πρ�ετ�ιμά-�ει για πρ�σευ�ή και στ��ασμ�. Σεπρ�ετ�ιμά�ει για τη μεγάλη συνά-ντηση, με τη Mάνα της P�ύμελης.

T� �υσικ� π

O Kαρπενησιώτης, πλ�ύσι�ς σε�λάστηση και εναλλαγή τ�πί�υ.Oι πηγές τ�υ, η νερ�μάνα �πωςλέγεται, �ρίσκεται στ� Kε�αλ�-�ρυσ�. Kυλώντας σε κ�ίτη 22-24 ιλι�μετρα, στη θέση Διπ�-ταμ� συναντά τ�ν Kρικελλιώτηκαι συνεί��υν ενωμέν�ι γιατ�ν Aελώ�. Aν και κατά μήκ�ςτης δε#ιάς κ�ίτης έει αν�ιτείαυτ�κινητ�δρ�μ�ς, παραμένειπαράδεισ�ς για �υσι�λάτρεςκαι �δ�ιπ�ρ�υς.

περι�άλλ�ν

H T�υρκ�π�ύλα (Lilium chalcedonicum), �κ�κκιν�ς κρίν�ς είναι ένα λ�υλ�ύδι π�υ �υ-τρώνει μέσα στην κ�ιλάδα.

Στην ακρ�π�ταμιά ανθί��υν �ι αγρι�τριαντα-�υλλιές.

Tην άν�ι#η τα λι�άδια πλημμυρί��υν με ανε-μώνες.

Ψηλά απ’ τ� ωρι� Πρ�υσ�ς, επάλληλες ��υν�σειρές. H τελευταία π�υ δια-κρίνεται στ� �άθ�ς είναι �ι κ�ρ�ές τ�υ Παναιτωλικ�ύ.

H κ�ιλάδα είναι πλ�ύσιασε π�υλιά. Eιδικά στην πε-ρι�ή υπάρ�υνπ�λλά είδη αρπακτικών (ημερ��ια και νυτ��ια).Στη �ωτ�γρα-�ία � σπάνι�ςNαν�μπ�υ��ς.

Eπι�λητική εικ�να τ�υ �ρειν�ύ ευρυτανικ�ύ τ�πί�υ. Eμπρ�ς ελατ��ύνια και στ� �άθ�ς, η �ι�νισμένη στις �αράδρες ��υν�κ�ρ�ή π�υ δεσπ��ει, η Kαλλια-κ�ύδα. Στις υπώρειες π�υ σ�ηματί�ει η επαλληλία των ��υνών κυλάει � Kαρπενησιώτης. Aυτή τη διαδρ�μή ακ�λ�υθ�ύσαν π�δαρ�δρ�μ� άλλ�τε και σήμεραμε αυτ�κίνητα, �ι πανηγυριώτες πρ�σκυνητές των �ρεινών �ωριών Φθιώτιδας και Φωκίδας.

T� �αράγγι τ�υ Πρ�υσ�ύ. Δε$ιά, η δεύτερη ��υν�κ�ρ�ή, η Kαλλιακ�ύδα. Aριστερά η Xελιδ�να και στ� �άθ�ς τ�υ �ρί��ντα τ� Bελ�ύ�ι. Xαρακτηριστικ� τρα-�ύ τ�πί� της Eυρυτανίας. Tα ��υνά αυτά δεν σήκωναν «π�δάρι K�νιάρ�υ». T� ευρυτανικ� τ�πί� κατατάσσεται ανάμεσα στα καθαρ�τερα τ�υ πλανήτη. O μ�-λυσματικ�ς μ�λώ� τ�υ τ�υρισμ�ύ δεν εμ�ανίστηκε ακ�μη εδώ. Kι εύ�εται κανείς να μην εμ�ανιστεί, γιατί με τ�υς ενδεδειγμέν�υς ή μη καν�νες τ�υ θα κα-ταπιεί τ� τ�πί� (�ωτ.: Nίκ�ς Παπαθανασί�υ).

ΠΡΟΥΣΟΣ

Documents

The Last Carnival I Ever Saw

Fortran

Venture Capital

Life Is Just A Dream - Or Is It?

Who Killed God

(Tesla) - The Tesla Magnetic Car Engine

Do you admire Leonardo da Vinci?

Explore The Levels of Creation

Simple Functions in Haskell

Effective Parenting: Establishing Boundaries

The Best American Humorous Short Stories

Bhagavad Gita

United States Constitution

How Computer Keyboards Work

Tragic Heroes

расписание электричек Москва-Железка

Star Wars Prequel Trilogy Trivia (Episodes I-III)

18 Tricks to Teach Your Body

Introduction to Six Sigma

xCDC14a