บทคัดย่อ...

บทคดยอ

การศกษาลกษณะทางดานศลาวรรณาของหมอสามขา

ในประเทศไทย

บทความนนำเสนอผลการศกษาลกษณะศลาวรรณาของหมอ

สามขา จากแหลงโบราณคดในพนทภาคกลางและพนทภาคใตของประเทศ

ไทย เพอศกษาถงเทคโนโลยการผลตแหลงวตถดบ อณหภมการเผาผล

การศกษาพบวา หมอสามขาจากพนทภาคกลางจะใชดนในทองถนมาผลต

จดเปนภาชนะดนเผาเนอดนขนาดทรายละเอยดมการเตรยมดนทด อณหภม

การเผาประมาณ500–600องศาเซลเซยสเผาแบบสมไฟในพนทโลงแจง

สวนหมอสามขาจากพนทภาคใตจะใชดนในทองถนมาผลตจดเปนภาชนะ

ดนเผาเนอดน ขนาดคอนขางหยาบ ไมมการเตรยมดน อณหภมการเผา

ประมาณ500–600องศาเซลเซยสเผาแบบสมไฟในพนทโลงแจง

Abstract

Petrographic Analysis of Tri-Pot Pottery in Thailand

This paper uses petrographic analysis to study tri-pot pottery

from Central and Southern Thailand by examining tri-pot pottery raw

materials, tempering, forming techniques and firing methods. The

petrographic analysis shows that tri-pot pottery from the central

region is composed of local clay consisting of well sorted, very fine

sand tempers. Open firing is used with firing temperatures ranging

from500–600cº.The tri-potpottery from thesouthern region is

composed of local clay from natural soil, but poorly sorted where

openfiringisagainusedwithfiringtemperaturesrangingfrom500–

600cº.

การศกษาลกษณะทางดานศลาวรรณาของหมอสามขา

ในประเทศไทย

ชวลต ขาวเขยว*

Chawalit Khaokhiew

บทนำ

การศกษาทางดานโบราณคด เปนสาขาวชาทวาดวยการศกษา

เรยนรเรองราวของสงคมวฒนธรรมเกยวกบอดตของมนษย มเป�าหมาย

พยายามทจะจดลำดบยคสมยในอดตวามเหตการณอะไรเกดขนบางในแต

ละชวงเวลา โดยศกษาจากหลกฐานตางๆ ทงทพบบนดนและในพนดน

แลวนำมาวเคราะหแปลความหมายเพอสบสรางอดตขนมาใหม (Renfrew

and Bahn 1991:10; ปรชา กาญจนาคม 2538:2) ทงนโดยทวไปแลว

มนษยไมวาจะอยในชวงยคสมยใดมกจะทงรองรอยหลกฐานตางๆทใชใน

ชวตประจำวนทงทต งใจและไมไดตงใจไวเสมอ

หลกฐานโบราณวตถทพบตามแหลงโบราณคดนนมหลายประเภท

ดวยกน แตโบราณวตถทมกไดรบความสนใจจากนกโบราณคดประเภทหนง

คอ ภาชนะดนเผา โดยทวไปแลวภาชนะดนเผาทพบจากการสำรวจและ

ขดคนทางโบราณคดมกจะพบชนสวนทแตกหก ซงหลงเหลอจากการใชใน

ชวตประจำวน ยกเวนภาชนะทอทศใหกบผตายทถกฝ�งรวมอยดวยมกจะพบ

ในสภาพทสมบรณนอกจากนภาชนะดนเผายงใชเปนขอมลทมประโยชน

*ภาควชาโบราณคดคณะโบราณคดมหาวทยาลยศลปากร

31การศกษาลกษณะทางดานศลาวรรณาของหมอสามขาในประเทศไทย

ตอการศกษาทางโบราณคดได(ผาสขอนทราวธ,2528:2-5)เชนสามารถ

ใชเปนสงกำหนดอายของแหลงโบราณคดแหงนน ไมวาจะดจากเรองของ

รปแบบ เทคนค หรออาจจะใชกระบวนการทางวทยาศาสตร สามารถบอก

ไดถงคตความเชอของคนทอาศยอยในชมชนนนๆวาเปนอยางไรเนองจาก

ภาชนะทมรปแบบทตางกนกจะมหนาททางการใชงานทแตกตางกนไปดวย

เปนตน

ในการศกษาวจยครงนเปนการศกษาลกษณะศลาวรรณาของ

หมอสามขาในประเทศไทย ท��งนเนองจากภาชนะดนเผาแบบหมอสามขา

เปนภาชนะดนเผาทมความโดดเดนทกำหนดอายอยในชวงยคหนใหม

จดเปนภาชนะดนเผารปแบบพเศษ ทแสดงถงพฒนาการทางเทคโนโลยของ

คนสมยกอนประวตศาสตรในชวงยคเวลาหนงไดเปนอยางด ถงแมวาใน

ป�จจบนจะพบหลกฐานเกยวกบหมอสามขากระจายตวอยทวไปตามภม-

ภาคตางๆ ของประเทศไทย เชน จงหวดกาญจนบร จงหวดสพรรณบร

จงหวดชมพรเปนตนแตกพบวายงขาดประเดนและขอมลตางๆทชดเจน

เกยวกบหมอสามขา เชน เทคโนโลยการผลต ตนกำเนด รปแบบการ

กระจายตว เปนตน ดงนนการศกษาถงลกษณะศลาวรรณาของหมอสามขา

กจะเปนแนวทางการศกษาแบบสหสาขาทางโบราณคดแนวทางหนงทจะ

บรณาการขอมลทางโบราณคดใหเกดความชดเจน และถกตองมากยงขน

โดยเฉพาะอยางยงเทคโนโลยการผลต และจะเปนฐานขอมลทสำคญสำหรบ

ใชเปรยบเทยบกบหมอสามขาแหลงอนๆ หรอภาชนะดนเผาแบบอนๆ ใน

ชวงยคสมยเดยวกนตอไปในอนาคตได

32 ดำรงวชาการ

ขอบเขตของการศกษา

ในการศกษาครงน ไดเลอกภาชนะดนเผาประเภทหมอสามขาทได

จากการสำรวจจากแหลงโบราณคดตางๆ ในประเทศไทย โดยเลอกสมศกษา

จำนวน31ตวอยางจาก4พนทไดแก

1.แหลงโบราณคดเขานางนอนหงายอ.ปากพนงจ.นครศรธรรมราช

2.แหลงโบราณคดถ�ำหอมถ�ำเหมนอ.ไชยาจ.สราษฎรธาน

3.แหลงโบราณคดหนองหญาไทรอ.หนองหญาไทรจ.สพรรณบร

4.แหลงโบราณคดถ�ำภเขาทอง(พนทเขาทะล)อ.สวจ.ชมพร

โดยในการศกษาครงนจะเนนศกษาทางดานศลาวรรณาเปนหลก

โดยแบงเปนศกษาลกษณะทางกายภาพ (Physical Property) ของภาชนะ

ดนเผาประเภทหมอสามขาเชนสขนาดความถวงจำเพาะและความพรน

เปนตน และ ศกษาดานศลาวรรณา (Petrographic Analysis) ทำการ

ศกษาโดยการตดแผนบาง(Thinsection)และศกษาภายใตกลองจลทรรศน

แบบแสงสองผาน

รปท 1 การวเคราะหแผนบางของภาชนะ

ดนเผาผานกลองจลทรรศนชนดโพลาไรซ

(ภาควชาโบราณคด คณะโบราณคด มหา

วทยาลยศลปากร)

33การศกษาลกษณะทางดานศลาวรรณาของหมอสามขาในประเทศไทย

ผลการศกษา

1. แหลงโบราณคดเขานางนอนหงาย อ.ปากพนง จ.นครศร-

ธรรมราช

ในการดำเนนการศกษาจะเลอกสมตวอยาง โดยเลอกตดแผนบาง

ทงสน9ตวอยางเปนตวอยางจากบรเวณลำตวและปากจำนวน7ตวอยาง

และจากสวนขาของภาชนะหมอสามขาจำนวน2ตวอยางทงนเพอเปรยบ

ความเหมอนหรอแตกตางระหวางสวนตวของภาชนะกบสวนขาภาชนะวา

มการเตรยมหรอเทคนคในการผลตตางกนหรอไม โดยสรปผลการศกษา ได

ดงน

1.1. กลมตวอยางทมาจากสวนปากและลำตวของภาชนะ

จากการศกษาลกษณะทางกายภาพพบวาโดยเฉพาะคาความ

พรนสามารถจดกลมได 2 กลม กลมทมคาความพรนคอนขางสงเปนภาชนะ

เนอคอนขางหยาบ กลมทมคาความพรนคอนขางตำเปนเนอภาชนะดนเผา

รปท 2 ตวอยางแผนบางของภาชนะหมอสามขาจากพนทจงหวดนครศรธรรมราช

34 ดำรงวชาการ

คอนขางละเอยด

สวนขอมลจากการศกษาจากแผนบางพบวาเนอของภาชนะตวอยาง

จากบรเวณสวนปากและลำตวสามารถสรปเปนประเดนตางๆไดดงน

ลกษณะเนอภาชนะและสวนผสมสามารถแบงออกเปน2กลม

ไดแก

ก)กลมเนอทมการคดขนาดของเมดแรไมดเปนภาชนะเนอหยาบ

ปรากฏเมดแรและชนสวนของเศษหนกระจายตวอยทวไปบนพนทเปนแร

ดนและเหลกออกไซดแสดงถงการเตรยมดนทไมดนกไมมการตดหรอคด

ขนาดแรเพอนำไปเตมเขาไปเปนตวประสานสำหรบนำมาผลตภาชนะ

ข) กลมเนอทมการคดขนาดของเมดแรคอนขางด เปนภาชนะเนอ

ทรายละเอยดถงหยาบปานกลาง ปรากฏเมดแรและชนสวนของเศษหน

ขนาดทรายละเอยดทมขนาดใกลเคยงกนกระจายตวอยท วไปบนพนทเปน

แรดนและเหลกออกไซด แสดงถงการมการเตรยมตวอยางดนทดกอนทจะ

ป�นภาชนะ และนาจะมการตดหรอคดขนาดแรเพอนำไปเตมเขาไปเปนตว

ประสานสำหรบนำมาผลตภาชนะ

แหลงวตถดบ จากการศกษาพบวาเมดแรขนาดหยาบทพบสวน

ใหญไดแกแรควอรต(Quartz)และเศษหนอคนโดยเฉพาะหนแกรนตซง

ขอบเมดแรแสดงลกษณะการผพงอยางชดเจน โดยพบกระจายอยทวไป

ลกษณะดงกลาวแสดงถงแหลงวตถดบหลกนาจะเปนดนทผพงมาจากหน

อคนในบรเวณนน ไมนาจะไกลจากแหลงทอยอาศยมากนก ทงนไมนาจะ

ใชดนจากบรเวณถำมาผลตเนองจากถาใชดนในถำมาผลตภายในเนอภาชนะ

ไมปรากฏแรแคลไซต(Calcite)เลย

อณหภมในการเผา จากลกษณะสวนผสมพบวาเนอภาชนะม

ลกษณะหยาบพบเมดแรขนาดใหญกระจายตวอยท �วไปและยงพบวาเมด

35การศกษาลกษณะทางดานศลาวรรณาของหมอสามขาในประเทศไทย

แรสวนใหญจะวางอยบนพนแรดนอยางหลวมๆ บางเมดแรมชองวางรอบ

ขอบเมดแร แสดงถงการเตรยมสวนผสมทไมดนก บางบรเวณในชองวาง

ดงกลาวพบซากอนทรยวตถหรอถานอยบาง ประกอบกบลกษณะโครงสราง

ของแรดนเหนยว แสดงลกษณะทยงไมมการเปลยนแปลงโครงสรางภายใน

มากนก แสดงวาอณหภมทไดรบจากการเผาไมสงมาก ไมนาจะเกน 500

องศาเซลเซยสและนาจะเปนการเผาแบบงายๆอาจใชวธสมไฟแบบOpen-

air firingทงนถาใชไฟสงมากกวานอาจทำใหภาชนะเกดการแตกขณะเผา

ไดเนองจากภาชนะมขนาดหยาบมาก

1.2 กลมตวอยางทมาจากสวนขา

จากการศกษาลกษณะทางกายภาพพบวา ภาชนะดนเผาทงสองจด

เปนภาชนะดนเผาเนอคอนขางหยาบ โดยสามารถมองเหนเมดแรขนาดหยาบ

กระจายตวอยท วไปในเนอภาชนะแสดงการเผาทใชอณหภมไมสงมาก

รปท 3 แสดงตวอยาง ลกษณะเนอภาชนะ ทมาจากสวนปากและลำตวของภาชนะ

พบวาแรเมดหยาบคดขนาดปานกลางถงไมด โดยเฉพาะแร Quartz และ Rock frag-

ment นอกจากนยงพบแรเหลกกระจายตวทวไปอยในพนทเปนแรดนดวย

PPL 10X XPL 10X

36 ดำรงวชาการ

ในสวนของการศกษาจากแผนบาง พบวาคอนขางจะสอดคลองกบ

ลกษณะทางกายภาพ กลาวคอ เนอของภาชนะทงสองกลมมลกษณะคอน

ขางหยาบสามารถสรปประเดนสำคญไดดงน

ลกษณะเนอภาชนะและสวนผสม พบวาภาชนะดนเผาทงสอง

มลกษณะเนอทใกลเคยงกนมาก กลาวคอ เปนภาชนะเนอหยาบ ปรากฏ

เมดแรและชนสวนของเศษหนซงการคดขนาดไมดกระจายตวอยท วไปบน

พนทเปนแรดนและเหลกออกไซดแสดงถงการเตรยมดนทไมดนกไมมการ

ตดหรอคดขนาดแรเพอนำไปเตมเขาไปเปนตวประสานสำหรบนำมาผลต

ภาชนะ

แหลงวตถดบ จากการศกษาพบวาเมดแรขนาดหยาบทพบสวน

ใหญไดแกแรควอรต(Quartz)และเศษหนอคนโดยเฉพาะหนแกรนตซง

ขอบเมดแรแสดงลกษณะการผพงอยางชดเจน โดยพบกระจายอยท�วไป

ลกษณะดงกลาวแสดงถงแหลงวตถดบหลกนาจะเปนดนทผพงมาจากหน

อคนในบรเวณนน ไมนาจะไกลจากแหลงทอยอาศยมากนก ทงนไมนาจะ

ใชดนจากบรเวณถำมาผลตเนองจากถาใชดนในถำมาผลต ภายในเนอภาชนะ

ไมปรากฏแรแคลไซต(Calcite)เลย

อณหภมในการเผา จากลกษณะสวนผสมพบวาเนอภาชนะม

ลกษณะหยาบพบเมดแรขนาดใหญกระจายตวอยท��วไปและยงพบวาเมด

แรสวนใหญจะวางอยบนพนแรดนอยางหลวมๆ บางเมดแรมชองวางรอบ

ขอบเมดแร แสดงถงการเตรยมสวนผสมทไมดนก บางบรเวณในชองวาง

ดงกลาวพบซากอนทรยวตถหรอถานอยบาง ประกอบกบลกษณะโครงสราง

ของแรดนเหนยว แสดงลกษณะทยงไมมการเปลยนแปลงโครงสรางภายใน

มากนกแสดงวาอณหภมทไดรบจากการเผาไมสงมากไมนาจะเกนองศา-

เซลเซยสและนาจะเปนการเผาแบบงายๆอาจใชวธสมไฟแบบOpen-air

37การศกษาลกษณะทางดานศลาวรรณาของหมอสามขาในประเทศไทย

รปท 4 ตวอยาง ลกษณะเนอภาชนะ ทมาจากสวนปากและลำตวของภาชนะพบวา

แรเมดหยาบคดขนาดปานกลางถงไมด โดยเฉพาะแร Quartz และ Rock fragment

นอกจากนยงพบแรไปโอไทต แรมสโคไวต และแรเหลกกระจายตวทวไปอยในพนท

เปนแรดนดวย

firingทงนถาใชไฟสงมากกวานอาจทำใหภาชนะเกดการแตกขณะเผาได

เนองจากภาชนะมขนาดหยาบมาก

2. แหลงโบราณคดถำหอม ถำเหมน อ.ไชยา จ.สราษฎรธาน

ในการดำเนนการศกษาจะเลอกสมตวอยาง โดยเลอกตดแผนบาง

ทงสน 6 ตวอยาง เปนตวอยางจากบรเวณลำตวของภาชนะ 4 ตวอยาง

และบรเวณขาภาชนะ 2 ตวอยาง ทงนเพอเปรยบเทยบความเหมอนหรอ

แตกตางระหวางสวนตวของภาชนะกบสวนขาภาชนะวามการเตรยมหรอ

เทคนคในการผลตตางกนหรอไมโดยมผลการศกษาดงน

จากการศกษาลกษณะทางกายภาพพบวา ภาชนะดนเผาทงสองกลม

จดเปนภาชนะดนเผาเนอคอนหยาบ โดยสามารถมองเหนเมดแรขนาดหยาบ

PPL 10X XPL 10X

38 ดำรงวชาการ

กระจายตวอยท วไปในเนอภาชนะ แสดงการเผาทใชอณหภมไมสงมาก และ

เมอพจารณาจากคาความพรนของทง6ตวอยางพบวามคาคอนขางสงมาก

เฉลย11–24%แสดงถงการผสมดนทจะนำมาทำภาชนะและเผาภาชนะ

ทไมดนก

ในสวนของการศกษาจากแผนบาง พบวาคอนขางจะสอดคลองกบ

ลกษณะทางกายภาพกลาวคอ เนอของภาชนะทงสองกลมมลกษณะคอน

ขางหยาบสามารถสรปประเดนสำคญไดดงน

2.1. ลกษณะเนอภาชนะและสวนผสม พบวาภาชนะดนเผาทง

สองกลมมลกษณะเนอทใกลเคยงกนมากกลาวคอเปนภาชนะเนอหยาบ

ปรากฏเมดแรและชนสวนของเศษหน ซงการคดขนาดไมด กระจายตวอย

ทวไปบนพนทเปนแรดนและเหลกออกไซด แสดงถงการเตรยมดนทไมดนก

ไมมการตดหรอคดขนาดแรเพอนำไปเตมเขาไปเปนตวประสานสำหรบนำ

มาผลตภาชนะ

2.2. แหลงวตถดบ จากการศกษาพบวาเมดแรขนาดหยาบทพบ

สวนใหญไดแกแรควอรต(Quartz)และเศษหนอคนโดยเฉพาะหนแกรนต

ซงขอบเมดแรแสดงลกษณะการผพงอยางชดเจน โดยพบกระจายอยท วไป

ลกษณะดงกลาวแสดงถงแหลงวตถดบหลกนาจะเปนดนทผพงมาจากหน

อคนในบรเวณนน ไมนาจะไกลจากแหลงทอยอาศยมากนก ทงนไมนาจะ

ใชดนจากบรเวณถ�ำมาผลตเนองจากถาใชดนในถ�ำมาผลต ภายในเนอภาชนะ

ไมปรากฏแรแคลไซต(Calcite)เลย

2.3. อณหภมในการเผา จากลกษณะสวนผสมพบวาเนอภาชนะ

มลกษณะหยาบ พบเมดแรขนาดใหญกระจายตวอยท วไป และยงพบวาเมด

แรสวนใหญจะวางอยบนพนแรดนอยางหลวมๆ บางเมดแรมชองวางรอบขอบ

39การศกษาลกษณะทางดานศลาวรรณาของหมอสามขาในประเทศไทย

รปท 5ตวอยางลกษณะของเนอภาชนะสวนลำตว พบเมดแรขนาดหยาบ เชน Quartz,

Plagioclase,Mica ปะปนวางตวอยในพนทเปนแรดนและเหลกออกไซด

PPL 10X XPL 10X

เมดแรแสดงถงการเตรยมสวนผสมทไมดนกบางบรเวณในชองวางดงกลาว

พบซากอนทรยวตถหรอถานอยบางประกอบกบลกษณะโครงสรางของแร

ดนเหนยว แสดงลกษณะทยงไมมการเปลยนแปลงโครงสรางภายในมากนก

แสดงวาอณหภมทไดรบจากการเผาไมสงมาก ไมนาจะเกน 500องศา-

เซลเซยสและนาจะเปนการเผาแบบงายๆอาจใชวธสมไฟแบบOpen-air

firingทงนถาใชไฟสงมากกวานอาจทำใหภาชนะเกดการแตกขณะเผาได

เนองจากภาชนะมขนาดหยาบมาก

40 ดำรงวชาการ

รปท 6 ตวอยางลกษณะเนอภาชนะสวนขา แสดงเมดแรขนาดหยาบ เชน เศษหนอคน

แร Quartz ปะปน วางตวอยในพนทเปนแรดนและเหลกออกไซด

PPL 10X XPL 10X

41การศกษาลกษณะทางดานศลาวรรณาของหมอสามขาในประเทศไทย

3. แหลงโบราณคดหนองหญาไทร อ.หนองหญาไทร จ.สพรรณบร

ในการดำเนนการศกษาจะเลอกสมตวอยาง โดยเลอกตดแผนบาง

ทงสน10ตวอยางเปนตวอยางจากบรเวณสวนขาของภาชนะหมอสามขา

โดยมผลการศกษาดงน

ตวอยางภาชนะดนเผาทง10ตวอยางทนำมาวเคราะหโดยวธศลา-

วรรณานน จะเปนสวนทมาจากสวนขาของภาชนะหมอสามขา โดยเลอก

ตดแผนบางมาจากสวนตางๆเชนสวนปลายสวนกลางเปนตนเพอเปรยบ

เทยบความแตกตางระหวางเนอภาชนะ

จากการศกษาลกษณะทางกายภาพพบวา โดยเฉพาะเนอภาชนะ

และความพรนสามารถแบงออกเปน2กลมคอกลมเนอหยาบความพรนสง

และกลมเนอละเอยด ความพรนต�ำ สวนการศกษาจากแผนหนบาง พบ

ลกษณะทสอดคลองกนกลาวคอ สามารถแบงภาชนะออกเปน 2 กลม

เชนกนคอ

1.กลมเนอละเอยดจะพบเปนสวนใหญจากกลมตวอยางทวเคราะห

ทงหมดมการคดขนาดของเมดแรคอนขางด เปนภาชนะเนอทรายละเอยด

ถงหยาบปานกลาง ปรากฏเมดแรและชนสวนของเศษหนขนาดทรายละเอยด

ทมขนาดใกลเคยงกน กระจายตวอยท วไปบนพนทเปนแรดนและเหลกออก-

ไซด แสดงถงการมการเตรยมตวอยางดนทดกอนทจะป นภาชนะ และนา

จะมการตดหรอคดขนาดแรเพอนำไปเตมเขาไปเปนตวประสานสำหรบนำ

มาผลตภาชนะ

ในสวนแหลงวตถดบนนพบวาเมดแรสวนใหญ ไดแก แรควอรต

(Quartz)และเศษหนอคนโดยเฉพาะหนแกรนตซงขอบเมดแรแสดงลกษณะ

การผพงอยางชดเจน โดยพบกระจายอยท วไป ลกษณะดงกลาวแสดงถง

แหลงวตถดบหลกนาจะเปนดนทผพงมาจากหนอคนในบรเวณนนไมนาจะ

42 ดำรงวชาการ

ไกลจากแหลงทอยอาศยมากนกทงนไมนาจะใชดนจากบรเวณถำมาผลต

เนองจากถาใชดนในถ�ำมาผลต ภายในเนอภาชนะไมปรากฏแรแคลไซต

(Calcite)เลย

สวนอณหภมในการเผา ถงแมวาจะมการคดขนาดของเมดแรทด

แตกพบวาโครงสรางของแรดนยงไมมการเปลยนแปลงมากนก และยงพบวา

เมดแรสวนใหญจะวางอยบนพนแรดนอยางหลวมๆ บางเมดแรมชองวาง

รอบขอบเมดแร บางบรเวณในชองวางดงกลาวพบซากอนทรยวตถหรอถาน

อยบาง แสดงวาอณหภมทไดรบจากการเผาไมสงมาก และนาจะเปนการ

เผาแบบงายๆอาจใชวธสมไฟแบบOpen-airfiring

2. กลมเนอหยาบพบเปนสวนนอย ลกษณะเนอภาชนะและสวนผสม

พบวาภาชนะดนเผาทงสองกลมมลกษณะเนอทใกลเคยงกนมากกลาวคอ

เปนภาชนะเนอหยาบ ปรากฏเมดแรและชนสวนของเศษหน ซงการคดขนาด

ไมด กระจายตวอยท วไปบนพนทเปนแรดนและเหลกออกไซด แสดงถง

การเตรยมดนทไมดนก ไมมการตดหรอคดขนาดแรเพอนำไปเตมเขาไปเปน

ตวประสานสำหรบนำมาผลตภาชนะ

จากการศกษาพบวาเมดแรขนาดหยาบทพบสวนใหญ ไดแก แร

ควอรต(Quartz)และเศษหนอคนโดยเฉพาะหนแกรนตซงขอบเมดแรแสดง

ลกษณะการผพงอยางชดเจน โดยพบกระจายอยทวไป ลกษณะดงกลาว

แสดงถงแหลงวตถดบหลกนาจะเปนดนทผพงมาจากหนอคนในบรเวณนน

ไมนาจะไกลจากแหลงทอยอาศยมากนกทงนไมนาจะใชดนจากบรเวณถำ

มาผลตเนองจากถาใชดนในถ�ำมาผลต จากลกษณะสวนผสมพบวาเนอ

ภาชนะมลกษณะหยาบ พบเมดแรขนาดใหญกระจายตวอยท วไป และยง

พบวาเมดแรสวนใหญจะวางอยบนพนแรดนอยางหลวมๆ บางเมดแรมชอง

วางรอบขอบเมดแร แสดงถงการเตรยมสวนผสมทไมดนก บางบรเวณใน

43การศกษาลกษณะทางดานศลาวรรณาของหมอสามขาในประเทศไทย

รปท 7 แสดงลกษณะเนอภาชนะ พบวาแรเมดหยาบมขนาดใกลเคยงกน โดยเฉพาะ

แร Quartz และ Plagioclase นอกจากนยงพบแร Muscovite กระจายตวทวไปอยใน

พนทเปนแรดนและเหลกออกไซดดวย

PPL 10X XPL 10X

ชองวางดงกลาวพบซากอนทรยวตถหรอถานอยบาง ประกอบกบลกษณะ

โครงสรางของแรดนเหนยว แสดงลกษณะทยงไมมการเปลยนแปลงโครง

สรางภายในมากนก แสดงวาอณหภมทไดรบจากการเผาไมสงมาก ไมนา

จะเกน 500 องศาเซลเซยส และนาจะเปนการเผาแบบงายๆ อาจใชวธ

สมไฟแบบOpen-air firingทงนถาใชไฟสงมากกวานอาจทำใหภาชนะเกด

การแตกขณะเผาไดเนองจากภาชนะมขนาดหยาบมาก

44 ดำรงวชาการ

รปท 8 แสดงลกษณะเนอภาชนะ พบวาแรเมดหยาบกระจายตวทวไปอยในพนทเปนแรดน

และเหลกออกไซด โดยเมดแรหยาบแบงเปน 2 ขนาดอยางชดเจน คอ กรวดขนาด

ทรายละเอยด และทรายหยาบปานกลาง ซงทง 2 กลมมการคดขนาดด โดยเฉพาะแร

Quartz และ Plagioclase นอกจากนยงพบแร Muscovite กระจายอยท วไปดวย

PPL 10X XPL 10X

45การศกษาลกษณะทางดานศลาวรรณาของหมอสามขาในประเทศไทย

4. แหลงโบราณคดถ�ำภเขาทอง (พนทเขาทะล) อ.สว จ.นครศร-

ธรรมราช

ในการดำเนนการศกษาจะเลอกสมตวอยาง โดยเลอกตดแผนบาง

ทงสน6ตวอยางเปนตวอยางจากบรเวณลำตวและปากจำนวน3ตวอยาง

และจากสวนขาของภาชนะหมอสามขา จำนวน 3 ตวอยาง ทงนเพอเปรยบ

ความเหมอนหรอแตกตางระหวางสวนตวของภาชนะกบสวนขาภาชนะวา

มการเตรยมหรอเทคนคในการผลตตางกนหรอไม โดยสรปผลการศกษา

ไดดงน

4.1. กลมตวอยางทมาจากสวนปากและลำตวของภาชนะ

จากการศกษาลกษณะทางกายภาพพบวาโดยเฉพาะคาความ

พรนคอนขางสง เปนภาชนะเนอคอนขางหยาบ สวนขอมลจากการศกษา

จากแผนบางพบวาเนอของภาชนะตวอยางจากบรเวณสวนปากและลำตว

สามารถสรปเปนประเดนตางๆไดดงน

ลกษณะเนอภาชนะและสวนผสม

กลมเนอมการคดขนาดของเมดแรไมด เปนภาชนะเนอหยาบ ปรากฏ

เมดแรและชนสวนของเศษหน กระจายตวอยท วไปบนพนทเปนแรดนและ

เหลกออกไซด แสดงถงการเตรยมดนทไมดนก ไมมการตดหรอคดขนาด

แรเพอนำไปเตมเขาไปเปนตวประสานสำหรบนำมาผลตภาชนะ

แหลงวตถดบ จากการศกษาพบวาเมดแรขนาดหยาบทพบสวน

ใหญไดแกแรควอรต(Quartz)และเศษหนอคนโดยเฉพาะหนแกรนตซง

ขอบเมดแรแสดงลกษณะการผพงอยางชดเจน โดยพบกระจายอยทวไป

ลกษณะดงกลาวแสดงถงแหลงวตถดบหลกนาจะเปนดนทผพงมาจากหน

อคนในบรเวณนน ไมนาจะไกลจากแหลงทอยอาศยมากนก ทงนไมนาจะ

46 ดำรงวชาการ

ใชดนจากบรเวณถ�ำมาผลตเนองจากถาใชดนในถ�ำมาผลต ภายในเนอภาชนะ

ไมปรากฏแรแคลไซต(Calcite)เลย

อณหภมในการเผา จากลกษณะสวนผสมพบวาเนอภาชนะม

ลกษณะหยาบพบเมดแรขนาดใหญกระจายตวอยท วไปและยงพบวาเมด

แรสวนใหญจะวางอยบนพนแรดนอยางหลวมๆ บางเมดแรมชองวางรอบ

ขอบเมดแร แสดงถงการเตรยมสวนผสมทไมดนก บางบรเวณในชองวาง

ดงกลาวพบซากอนทรยวตถหรอถานอยบาง ประกอบกบลกษณะโครงสราง

ของแรดนเหนยว แสดงลกษณะทยงไมมการเปลยนแปลงโครงสรางภายใน

มากนก แสดงวาอณหภมทไดรบจากการเผาไมสงมาก ไมนาจะเกน 500

องศาเซลเซยสและนาจะเปนการเผาแบบงายๆอาจใชวธสมไฟแบบOpen-

air firingทงนถาใชไฟสงมากกวานอาจทำใหภาชนะเกดการแตกขณะเผา

ไดเนองจากภาชนะมขนาดหยาบมาก

รปท 9 ตวอยางลกษณะเนอภาชนะสวนขา

แสดงเมดแรขนาดหยาบ เชน เศษหนอคน

แร Quartz ปะปน วางตวอยในพนทเปน

แรดนและเหลกออกไซด

47การศกษาลกษณะทางดานศลาวรรณาของหมอสามขาในประเทศไทย

บรรณานกรม

กรมศลปากร, 2534, ผลการวเคราะหเซรามค จากแหลงโบราณคด

ในประเทศไทย.กรมศลปากร.

ดวงกมล อศวมาศ, 2542, การวเคราะหภาชนะดนเผาจากแหลง

โบราณคดปราสาทพนมวน อำเภอเมอง จงหวดนครราชสมา.

วทยานพนธศศ.ม.(โบราณคดสมยกอนประวตศาสตร)คณะโบราณคด

มหาวทยาลยศลปากร.

ปรชา กาญจนาคม, 2538,การวจยทางโบราณคด . กรงเทพฯ : ทบวง

มหาวทยาลย.

ผาสขอนทราวธ,2528,ดรรชนภาชนะดนเผาสมยทวารวด.กรงเทพฯ:

สยามการพมพ.

RenfrewandBahn,1991,Archaeology : teories, method and practice.

London:ThamesandHudsun.

RiceM.P.1987,Pottery analysis : soucebook. University of Chicago.

ขอขอบคณ

-ภาควชาโบราณคดคณะโบราณคดมหาวทยาลยศลปากร

-ภาควชาธรณวทยาคณะวทยาศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย

-สำนกโบราณคดกรมศลปากร