การปลูกพืชโดยไม ใช ดินSoilless...

การปลกพชโดยไมใชดน (Soilless Culture)

ผศ.ดร.ธรรมศกด ทองเกต ภาควชาพชสวน คณะเกษตร กาแพงแสน

การปลกพชโดยไมใชดนเปนเทคโนโลยทเกดขนในโลกมานานกวา 80 ปแลว ซงนยมนามาใช

ปลกพชกนแพรหลายในประเทศเขตกงหนาว และหนาว ทตองมการปลกพชในโรงเรอน สาหรบ

ประเทศไทย การปลกพชโดยไมใชดนเพงเรมเปนทรจกกนเมอประมาณ 10 ป ทผานมา และขณะน

ธรกจการปลกพชแบบไฮโดรโพนกส หรอ การปลกพชโดยไมใชดนในประเทศไทยกาลงเตบโตอยาง

รวดเรว จากป 2541 ซงเปนปแรกๆทมผกไฮโดรโพนคสออกจาหนายในทองตลาดและมฟารมปลกผก

ไฮโดรโพนคสเพยงไมถง 20 แหง จนถงปจจบนมฟารมปลกผลตผกในระบบไฮโดรโพนคสนถงมากกวา.

150.แหง ทวประเทศ คดเปนพนทปลกประมาณ 800 ไร ในแตละวนมผกสดและผลตภณฑผกจากการ

ปลกแบบไฮโดรโพนคสวางจาหนายในเขตกรงเทพมหานครประมาณ 20 ตน.ตอวน และทวประเทศ

ประมาณ 80 -100 ตน ตอวน. ซงหมายความวาผกประเภทนกาลงเปนทนยมของผบรโภคคนไทย เรา

สามารถพบเหนผลตภณฑจากไฮโดรโพนคสสวนหนงวางจาหนายอยในซปเปอรมารเกตชนนาทวไปใน

โซนขายผกปลอดสารพษ บรรจอยในบรรจภณฑทสวยงามในราคาทสงกวาผกทวไป อกสวนหนงถก

จาหนายโดยตรงใหกบภตตาคาร สายการบน และโรงแรมทตองการใชแตผกทมคณภาพด สวนหนง

วางขายตามตลาดสดระดบกลางและระดบสง และยงมบางสวนทสงออกไปยงตางประเทศอกดวย

จากการตอบรบจากผบรโภคและการตลาดทคอนขางดเชนน ธรกจปลกผกแบบไฮโดรโพนคสจง

กลายเปนทสนใจของคนจากหลากหลายอาชพ ทงคนในวงการหรอนอกวงการเกษตรทตองการหา

อาชพใหมหรอหาอาชพเสรม จงทาใหมกมคาถามตางๆมากมายเกยวกบ ”ไฮโดรโพนคส” ไมวาจะเปน

เรองวธการปลก การเลอกเทคนคการปลก ตนทนการผลต การเตรยมสารละลายธาตอาหาร การแกไข

ปญหาตางๆ ฯลฯ ในขณะเดยวกนกมประชาชนอกลมหนงทมคาถามเกยวกบความปลอดภยของ

ผลตผลจากไฮโดรโพนคสหรอไมเหนดวยกบกรรมวธการผลตทคดวาไมเปนไปตามธรรมชาต ดงนน

ขอมลตอไปนจงนาจะเปนประโยชนไมมากกนอยแกทกๆคนทกาลงสนใจเกยวกบไฮโดรโพนคส

ความหมาย

การปลกพชโดยไมใชดน หรอทมกนยมเรยกกนในปจจบนวา “ไฮโดรโพนคส” (Hydroponics)

หรอ “ซอยเลสคลเจอร” (Soilless culture) หมายถง การปลกพชโดยใชวสดใดๆ ทไมใช ดน พชจะ

ไดรบนาและอาหารทตองการจากสารละลายธาตอาหารทผปลกเปนผใหกบพชเทานน ดน ในทน

หมายถง ดนชนดตางๆ รวมถงอนทรยวตถทงหลายทมธาตอาหารทเปนประโยชนแกพช เชน ปยคอก

ปยหมก ปยพชสด กากนาตาล กากของเสยบางชนดจากโรงงาน ฯลฯ สวนวสดทไมใชดนไดแกวสดใด

ทไมมธาตอาหารใดๆเจอปนอย มทงวสดธรรมชาต เชน ทราย กรวด นา ขยมะพราว แกลบ

และวสดทมนษยสรางขน เชน แรใยหน (rock wool) พไมซ (pumice) เพอรไรท (perlite) เวอรมคไลท

(vermiculite) และเมดดนเผา (hydrotron)

ดงนนการปลกพชโดยไมใชดนจงเปนการปลกพชในลกษณะทผปลกเปนผควบคมปรมาณนา

และธาตอาหารใหกบพชไดอยางสมบรณ นนเอง

คาวา ซอยเลสคลเจอร (Soilless culture) มกเปนคาทใชเรยกการปลกพชโดยไมใชดน

โดยทวไป สวนคาวา “ไฮโดรโพนคส” (Hydroponics) จะหมายเฉพาะเจาะจงถงการปลกพชโดยไม

ใชดนแบบใหรากพชเจรญเตบโตอยในนาสารละลายธาตอาหารโดยตรง สวนคาวา “ซบสเตรท คล

เจอร” (Substrate culture) จะหมายถงการปลกพชโดยไมใชดนดวยวธการปลกในวสดปลก

(Substrate) ทไมใชดน และมการใหนาและธาตอาหารแกวสดปลกผานไปยงรากพช และสดทายคาวา

“แอโรโพนคส” (Aeroponics) จะหมายถงการปลกพชแบบไมใชดนแบบทมการจบยดลาตนพชไวใน

ลกษณะทปลอยใหรากพชลอยอยในอากาศโดยไมสมผสสงใดและมวธการใหนาและอาหารแกรากพช

โดยการฉดพนนาสารละลายอาหารไปทรากพชโดยตรงเปนระยะๆ

ทาไมพชจงเตบโตไดโดยไมตองพงดน ?

เมอพชเจรญเตบโตอยในดน รากพชไดรบสงทจาเปนตอการดารงชวต 4 ประการดวยกนคอ

1. ทใหรากยดเกาะเพอทรงตนขนเหนอดน

2. นา

3. แรธาตอาหาร

4. ออกซเจน หรออากาศใชหายใจของราก

ดงนนหากเราสามารถหาวธการทจะจดหาสงจาเปนทง 4 ประการนใหกบรากพชได

เรากสามารถจะปลกพชลงในวสดใดๆกได โดยไมจาเปนตองพงดนแตพยงอยางเดยว ซงปรากฏวา

เทคโนโลยการปลกพชโดยไมใชดนเปนเทคโนโลยทชวยใหเราสามารถจดหาสงจาเปนทพชตองการทง

4 ประการนได จงทาใหเราไมจาเปนตองพงดนในการปลกพชอกตอไป ยงไปกวานนคอ การปลกพช

โดยไมใชดนยงชวยใหผปลกเปนผควบคมปรมาณนาและธาตอาหารทพชจะไดรบอยางโดยสมบรณ

ดงนน หากปฏบตและจดการไดดและถกตองแลว พชจะไดรบสงทตองการในชนด ปรมาณทไมมาก

หรอนอยไป และในเวลาทเหมาะสม สงผลใหพชมการเจรญเตบโตทด ใหผลผลตสง มคณภาพด ใน

เวลาทรวดเรวและประหยดกวาการปลกในดนซงยงไมสามารถควบคมปจจยไดทกอยาง

ภาพท 1 องคประกอบการปลกพชโดยไมใชดนแบบปลกในนา (hydroponics)

ในบรรดาวสดตางๆทงหลายทจะนามาใชปลกพชแทนดนนน นากลายเปนวสดทเหมาะสมเพราะ

รากพชเองตองการนาอยแลว และแรธาตอาหารทงหลายทพชตองการกอนทพชจะดดขนไปใชไดนน

ตองอยในรปทละลายในนาไดเทานน ออกซเจนทรากพชตองการในการหายใจนนกสามารถทแทรกตว

อยในนาไดดวย และอนดบสดทาย เรองของการใหทยดเกาะพยงลาตนแกพชนน นายงสามารถพยง

ตนพชขนาดเลกใหลอยอยเหนอนาได และในการปลกเลยงพชบนวสดปลกหรอในสารละลายอาหาร

นน เราสามารถจดหาทยดเกาะพยงลาตนใหลอยอยเหนอนาเสรมใหกบพชไดโดยไมยงยากนก

การปลกพชโดยไมใชดนขดตอธรรมชาตหรอไม ?

นบจากมนษยรจกการทาการเกษตร ปลกพช เลยงวตว แทนการออกไปเกบผก ผลไม และลา

สตวในปา เมอหลายพนปกอน เรากไดมการพฒนาการเกษตรเรอยมา แตไมวาเราจะพฒนาวธการ

ปลกพชไปอยางไร เรากไมสามารถเปลยนแปลงธรรมชาตของพชได พชยงคงดารงชวตอยดวยการ

อาศยการดดนา และอาหารในรปของแรธาตทเปนประจผานทางรากเชนเดม ในการนาพชมาปลก

เลยงในดนนน มนษยไดพยายามคดคนวธการทจะใหปจจยตางๆทพชตองการอยางมประสทธภาพ

มากทสด อาทเชน พฒนาวธการใสปยและใหนาทเหมาะสมมากขน ในกรณของการปลกพชโดยไมใช

ดนกเชนกน เมอมนษยไดเรยนรธรรมชาตของพชเกยวกบความตองการปจจยตางๆในการเจรญเตบโต

ผานทางรากพชแลว มนษยจงไดนาความรเรองนมาใชใหเกดประโยชนกบการปลกพช โดยเตรยม

สารละลายทมแรธาตอาหารชนดเดยวกบทพชตองการจากดนและมอากาศอยดวยใหแกรากพช

โดยตรง นนเอง

อากาศทคาจนลาตน

ธาตอาหาร

นา

NO3-

K+

K+H2PO4-

Ca++

NH4+

Mg++

O2

แผนโฟม

NH4+

อากาศทคาจนลาตน

ธาตอาหาร

นา

NO3-

K+

K+H2PO4-

Ca++

NH4+

Mg++

O2

แผนโฟม

NH4+

Dalton and Smith (1999) ผแตงตารา. Hydroponic Crop Production ไดกลาวไววา “We do not change the course of nature, rather, we wish to exploit these natural functions to our own advantage” ซงแปลวาในการปลกพชโดยไมใชดนนน เราไมไดเปลยนแปลงธรรมชาตแตอยางใด

แตเราพยายามใชบทบาทของธรรมชาตเพอประโยชนของเราเอง) อยางไรกตาม มมมองวาอะไรเปน

หรอไมเปนธรรมชาตแคไหนอาจแตกตางกนไปในแตละคน แตดวยความจรงของวธการดารงชวตของ

พชทชใหเหนขางตนแลว จงนาจะเพยงพอทจะตดสนไดวาการนาความรจากธรรมชาตมาใชใหเกด

ประโยชนในกรณของการปลกพชโดยไมใชดนน จรงๆ แลวเปนเรองผด (ธรรมชาต) หรอไม

ความเปนมาของการปลกพชโดยไมใชดน

มนษยรจกวธการปลกพชในนามานานกวา 150 ป เรมจากการทมนษยสงเกตวาพชบาง

ชนดสามารถเจรญเตบโตในนาได ตอมาจงมการทดลองปลกพชอนๆลงในนาททดลองเตมหรอไมเตม

แรธาตตางๆลงไปเพอทาการศกษาวาแรธาตใดบางทจาเปนตอการเจรญเตบโตของพชบาง ไมไดม

วตถประสงคเพอเปนการปลกพชโดยไมใชดนเปนการคาเชนในปจจบน จนกระทงถงป ค.ศ. 1925

หรอ พ.ศ. 2465 เมอวงการปลกพชในโรงเรอนในตางประเทศ (ยโรป และอเมรกา) ประสบกบปญหา

การใชดนปลกพชในโรงเรอนทมโรคและแมลงสะสมและมการอดตวแนนทบจนตองมการเปลยนถาย

ดนอยเสมอ ทาใหเกดความยงยากเพราะดนมนาหนกมาก จงไดเรมมองหาทางเลอกอนๆในการปลก

พช และไดใหความสนใจวธการปลกพชในนา วงการวจยการปลกพชจงไดเรมตนตวมาทาการทดลอง

เกยวกบการปลกพชโดยไมใชดนหรอปลกพชในนากนมากยงขน จนถงป ค.ศ. 1930 หรอ พ.ศ. 2470

ดร.วลเลยม เอฟ เกอรรค (Dr. William F. Gericke) จากมหาวทยาลยแหงมลรฐแคลฟอรเนย เปนคน

แรกทไดทาการสาธตวาสามารถปลกพชในนาสารละลายอาหารจนถงขนไดผลผลตในเชงการคาไดเปน

ผลสาเรจ และยงเปนผตงชอวธการปลกพชแบบนวา “ไฮโดรโพนคส” (Hydroponics) โดยนาเอาคา

จากภาษากรก 2 คาคอ “Hydro” ทแปลวา นาและ “Ponos” ทแปลวา งาน มารวมกนไดความหมาย

เปนวา “การทางานของนา” กลายเปนชอทเรยกตดปากสาหรบการปลกพชในนาจนถงทกวนน

นบตงแตนนเทคนคการปลกพชโดยไมใชดนกไดรบการพฒนามาโดยตลอด นอกจากการปลกลงในนา

สารละลายอาหารโดยตรงแลว กมการทดลองใชวสดหลายชนดมาเปนวสดปลก อาทเชน ทราย กรวด

ใยหน เพอรไรท และเวอรมคไลท เปนตน และใหสารละลายอาหารไปพรอมกบการใหนาในระบบนา

หยด วธการใหสารละลายแกรากพชกมการพฒนารปแบบตางๆกนออกไป อาทเชน จากเดมทปลอย

ใหรากแชอยในนาสารละลาย และเปาอากาศลงในนา กมการดดแปลงใหรากพชนงอยในรางทม

สารละลายอาหารไหลเปนแผนบางๆ หมนเวยนตลอดเวลาโดยไมตองมการเปาอากาศลงในนา ซง

มร.อลเลน คเปอร ชาวองกฤษเปนผพฒนาวธการนขนมาในป 1965 หรอ พ.ศ. 2508 รวมทงไดตงชอ

วาระบบนวา NFT (Nutrient Film Technique) และเปนระบบมการนามาปลกเปนการคาขนาดใหญ

ในประเทศไทยในขณะน

สาหรบความเปนมาของการปลกพชโดยไมใชดนในประเทศไทย นน อาจกลาวไดวาในยคแรก

เปนชวงของการศกษา คนควาและวจย เพอการพฒนาเทคนคการปลกพชโดยไมใชดนทมความ

เหมาะสมกบประเทศไทย เรมตนทภาควชาพฤกษศาสตร คณะวทยาศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร มาตงแตป 2500 จนกระทงถงป 2530 ดวยความสนพระทยของ สมเดจ

พระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร และการสนบสนนขององคการอาหารและเกษตรแหง

สหประชาชาต หรอ FAO จงไดมการจดทาโครงการวจยและพฒนาการปลกพชโดยไมใชดนเพอการ

ผลตพชขน ณ งานสวน พระราชวงสวนจตรลดา พรอมๆ ไปกบการศกษาวจย ณ ภาควชาปฐพวทยา

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร บางเขน และวทยาเขตกาแพงแสน เปนเวลา 2 ป (ป 2530-2532) และใน

สวนของสวนจตรลดา ยงไดดาเนนการตอเนองมาจนถงปจจบน และจากชวงเวลาดงกลาวจนมาถง

ปจจบน หนวยงานของรฐอกหลายหนวยงานไดเรมมการศกษาและพฒนางานดานการปลกพชโดยไม

ใชดนมาเปนลาดบ หนวยงานเหลานนทเปนทรจกกนด กไดแก ภาควชาพฤกษศาสตร คณะ

วทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ภาควชาปฐพวทยา คณะเทคโนโลยการเกษตร สถาบน

เทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหาร และสถานวจยหนองหอย มลนธโครงการหลวง เปนตน

สาหรบยคทสอง เปนยคของการทาการธรกจการคาของการปลกพชโดยไมใชดนในประเทศไทย ซงเพง

เรมตนไดเพยงไมนานนก คอในป 2530 มฟารมไฮโดรโพนคสเกดขนเปนแหงแรกในประเทศไทย คอ นา

ดตะฟารม ตงอยทตาบลนาด อาเภอเมอง จงหวดสมทรสาคร ไดทาการปลกผกกนใบชนดตางๆ

ออกมาจาหนาย ตอมาในป 2538 การปลกพชโดยไมใชดนในภาคเอกชนเรมเปนทรจกแพรหลาย

มากขน เมอบรษทแอกเซนทไฮโดรโพนคส ประเทศไทย จากด ไดกอตงขน และนาเอาเทคโนโลยไฮโดร

โพนคสจากประเทศออสเตรเลย เรยกวาระบบ Nutrient Film Technique หรอ NFT มาสาธตการปลก

ผกสลดสายพนธตางประเทศ พรอมทงจดจาหนายระบบการปลกแบบ NFT น จนเปนทแพรหลายและ

มฟารมปลกผกสลดดวยระบบ NFT น เกดขนพรอมทงมบรษทเอกชนอนจาหนายระบบการปลกพช

แบบ NFT นอกหลายบรษท นอกจากระบบ NFT แลว กมบรษทศนยเกษตรกรรมบางไทร ทพฒนาตอ

ยอดระบบการปลกโดยไมใชดน แบบ Dynamic Root Floating Technique (DRFT) ทเกดขนทไตหวน

จาหนาย มาเปนรปแบบของตนเอง และเปนตนแบบใหอกหลายบรษทไดนาไปพฒนาโตะปลกแบบ

DRFT นตอๆไปอก จนแพรหลายใชในการปลกผกจนกนใบหลายชนดในประเทศไทยในขณะน

ทาไมจงตองปลกพชโดยไมใชดน

ในตางประเทศ โดยเฉพาะในเขตหนาว เชน เนเธอรแลนด องกฤษ เดนมารก เบลเยยม

ฝรงเศส นวซแลนด และญปน ซงมปญหาการผลตพชในแปลงเปดไมไดในชวงอากาศหนาวจด จงทา

ใหตองหนมาผลตพชในโรงเรอนทสามารถควบคมสภาพแวดลอมบางอยางไดแมวาจะมตนทนการผลต

ทแพงกวาแตกจาเปน ในการนจงตองนาการปลกพชโดยไมใชดนเขาเปนเทคนคในการปลกพช เพราะม

ความเหมาะสมกวาการใชดน ซงมนาหนกมาก เมอปลกพชไปนานๆเกดสภาวะแนนทบ และยงมการ

สะสมของโรคและแมลงไดงาย ในอกหลายประเทศซงมพนทดนทขาดความอดมสมบรณ เปน

ทะเลทราย หรอมนาจดจากด เชน ซาอดอาระเบย ออสเตรเลย อฟรกาใต กไดนาเอาขอดของ

เทคโนโลยการผลตพชโดยไมใชดนทชวยใหไมตองพงดนและยงประหยดนามาใชแกไขขอจากด

เหลานน แตในกรณของประเทศไทย ประเดนเหลานคงไมใชเหตผลหลก เพราะเรามสภาพอากาศ

และแหลงนาเพยงพอทปลกพชไดตลอดทงป และยงมพนทดนทยงสามารถบารงใหมความอดม

สมบรณพอทจะปลกพชไดมากมายในตนทนทตากวาดวย ดงนน การปลกพชโดยไมใชดนในประเทศ

ไทย จงไมใชการมาแขงขนกบการปลกพชในดนทมปลกอยแลว ซงถาคานงถงปรมาณการผลต และ

ตนทนการผลตแลวคงนามาเปรยบเทยบกนไมได แตทกวนนทมการปลกพชโดยไมใชดนเกดเปน

ธรกจไดในประเทศ นาจะเปนเพราะผปลกเลงเหนวามผบรโภคกลมหนงทมความตองการบรโภคพชผก

ทมความปลอดภยจากสารพษตกคาง และมคณภาพสง (สด สะอาด และรสชาตด) และตองการ

บรโภคผกชนดใหมทไมมการผลตในดน เชน ผกสลดตางๆ พชผกสมนไพร (herbs) บางชนด รวมทงผก

นอกฤดทไดเฉพาะจากการปลกในระบบโรงเรอนโดยไมใชดน เชน พรกหวาน แตงกวาญปน แคนตาลป

ผบรโภคกลมนเปนกลมทมกาลงซอสง และมแนวโนมทผบรโภคกลมนจะขยายตวมากขน แตถามอง

ภาพรวมแลว พนทและปรมาณการผลตผกไฮโดรโพนกส ยงมไมถง 1% ของพนทและปรมาณการผลต

ผกในดนของประเทศทมอยประมาณ 3.2 ลานไร ผลผลต 5 ลานตน แตหากวาในการปลกพช(ผก) ใน

ดนยงไมสามารถควบคมการใชสารกาจดศตรพชทมอนตรายตอรางกายไดแลว

ขอดและขอเสยของการปลกพชโดยไมใชดน

การปลกพชโดยไมใชดนไดรบการพฒนาขนมากเพราะปญหาการปลกพชในโรงเรอนโดยใชดน

ทมความยงยากและสนเปลองแรงงาน และมการระบาดของโรค-แมลง ทเกดขนในตางประเทศ

ดงนนในสถานการณหรอสถานทอนมความเปนปกต การปลกพชโดยไมใชดนจงอาจไมมผลดหรอ

คมคาทางเศรษฐกจเสมอไป จงควรตองพจารณาตดสนใจตามสภาพปญหา ชนดและราคาของพชตาม

ความเหมาะสมในแตละสถานท อยางไรกตามการปลกพชโดยไมใชดน โดยทวไปกมขอดและขอเสย

ในตวเองดงตอไปน

ขอด

1. เปนวธการปลกพชทชวยใหสามารถปลกพชในสถานททดนทอาจไมเหมาะแกการปลกพช เชน ดน

กรดจด เคมจด ดนเสอมโทรมขาดความอดมสมบรณ หรอแมแตในสถานททไมมดนเลย เชน พน

คอนกรตรอบบาน ระเบยงบาน ดาดฟาและหลงคาตก เปนตน รวมทงในแหลงทมนาอยอยางจากด

เชน ในทะเลทราย

2.เปนวธการปลกพชทชวยใหสามารถปลกพชไดจานวนตนตอพนทไดมากขนโดยไมตองคานงถงความ

อดมสมบรณของดน เพราะพชไมตองแกงแยงนาและอาหารระหวางกน

3. เปนวธการปลกพชททาใหพชเจรญเตบโตไดอยางรวดเรว เพราะไดรบนาและอาหารอยางพอเพยง

และตลอดเวลา ทาใหไดผลผลตตอหนวยพนทสง ดงนน ในความตองการผลผลตทเทาๆกนจะ

ตองการพนทปลกทนอยกวา

4.เปนวธการปลกพชทใหโอกาสทจะไดผลผลตทสะอาดและมคณภาพ ทงดานกายภาพ ชวภาพและ

เคม เพราะไมมเศษหน ดน ทราย ปลอมปน ไมมสารเคมและยาฆาแมลงตกคาง เนองจากไมมการ

ใชดนจงมโรคและแมลงเขาทาลายนอย การควบคมกาจดจงกระทาไดงาย สามารถลดการใช

สารเคมหรอหลกเลยงการใชสารเคมลงได ผลผลตมคณภาพดเพราะมกไมมรองรอยการทาลายของ

โรคแมลง และนาทใชในการผลตเปนนาทสะอาด จงสามารถลดการปนเปอนของจลนทรยลงไดดวย

5.เปนวธการปลกพชทไมตองมการเตรยมดน ใสปย ฉดยา ทาใหประหยดคาแรงงานและเวลาในสวน

นลงได

6.เปนวธการทชวยใหสามารถปลกพชไดมากครงขนตอป เพราะไมตองมการเตรยมดนใหม จงทาให

ปลกพชรนใหมตอไปไดทนทอยางตอเนอง

7.เปนวธการปลกพชทชวยใหมการใชทรพยากรนาและปยอยางประหยด เพราะสามารถนาวนกลบมา

ใชอกระยะหนง ขอเสย

1.เปนวธการปลกทตองลงทนสงในตอนเรมตน เพราะตองการวสดอปกรณทางเทคนคหลายอยางชนด

ทมราคาแพง

2.เปนวธการปลกทสนเปลองพลงงาน เพราะตองอาศยพลงงานตลอดเวลา เชนพลงงานไฟฟา เปนตน

ทาใหมตนทนการผลตสงและหากไฟฟาขดของเปนเวลานานเกนไปและไมมระบบไฟฟาสารอง จะ

ทาใหพชทปลกขาดนา หรอขาดอากาศ ตายไดในเวลาอนสน

3.เปนวธการปลกทตองการการดแลรกษาอยางใกลชด และตองการบคคลากรทมความรความชานาญ

และประสบการณ ในการดแลรกษา จงจะประสบความสาเรจได

4.ในกรณของการปลกพชโดยไมใชดนแบบใชวสดปลกบางชนด เชน แรใยหน เมอจะตองมการ

ผลดเปลยน วสดปลกใหมหลงการเกบเกยว จะทาใหเกดปญหาเกดปญหาเกยวกบการหาสถานท

จะทงแรใยหนนซงไมสลายตวงายๆ ในธรรมชาต เกดเปนปญหาทางมลภาวะแวดลอมตามมา ซง

เกดขนแลวกบประเทศในแถบ ยโรป

ประเภทของการปลกพชโดยไมใชดน

จากการทมนษยคนพบวาสามารถปลกพชใหเจรญเตบโตไดโดยไมตองใชดน เพยงแตจดการใหพช

ไดรบ นา ธาตอาหาร ออกซเจน และทยดเกาะพยงลาตน จากภายนอกเพอทดแทนทไมไดรบจากดน

นน ตอมาจงไดมการพฒนารปแบบและวธการตางๆในการทจะใหนา ธาตอาหารแกรากพช ในการเพม

ออกซเจนใหแกนา และในการใหทยดเกาะแกตนและรากพช ทาใหเกดเปนวธการปลกพชโดยไมใชดน

ในรปแบบตางๆไดมากมาย หากจดกลมประเภทของการปลกโดยไมใชดนโดยพจารณาจากทอยของ

รากพชแลว สามารถแบงประเภทของการปลกพชโดยไมใชดนออกไดเปน 3 ประเภทหลก คอ

1. ประเภทการปลกในนา (Water culture)

2. ประเภทการปลกในวสดปลก (Substrate culture)

3. ประเภทการปลกในอากาศ (Aeroponics)

1. ประเภทการปลกในนา (Water culture) หมายถงลกษณะของการปลกพชโดยไมใชดนท

รากพชจะตองสมผส หรอแชอยในนาซงกคอนาสารละลายธาตอาหาร (nutrient solution) โดยตรงและ

ตลอดเวลา ซงยงสามารถแบงยอยออกเปนเทคนคตางๆตามวธของการใหนาสมผสกบรากพชและ

วธการเตมอากาศใหกบนาได อกหลายวธ สาหรบเทคนคทมการนามาใชปลกเปนการคาในปจจบน ม

ดงนคอ

1,1. เทคนคนาไหลบาง หรอ รจกกนดในชอยอวา NFT (เอน-เอฟ-ท) ซงยอมาจากคา

วา Nutrient Film Technique เปนเทคนคการปลกพชลงในนาโดยการปลอยสารละลายธาตอาหารให

ไหลเปนแผนบางๆ หนาเพยง 2-3 มม. ไหลผานรากพชทปลกอยบนรางปลกททาจากวสดทไมทา

ปฏกรยากบสารละลาย เชน พลาสตค เปนตน (ภาพท 1) เทคนคนไมตองมการเตมอากาศใหกบ

สารละลายธาตอาหารโดยตรง แตอาศยการทนาสารละลายอาหารจะตองมการเคลอนทหมนเวยนอย

ระบบ เมอไหลกลบมาตกสถงพกจะทาใหเกดฟองอากาศแทรกเขาไปในสารละลายโดยอตโนมต (ภาพ

ท 2)

ภาพท 1 โตะปลกผกสลดระบบ NFT

ภาพท 2 ถงพกสารละลายสาหรบหมนเวยนสารละลายไปยงโตะปลก NFT

1.2 เทคนคการปลกพชในนาลกไหลลน หรอเรยกกนยอๆ วา DFT (ด-เอฟ-ท) ยอมา

จากคาวา Deep Flow Technique เปนการปลกพชลงในภาชนะบรรจนาทมความลก 5 –10 ซม.

ภาชนะทใชอาจเปนกะบะ ราง หรอรปทรงอนๆ โดยทดานหนงจะมทอนาไหลเขาและทปลายอกดาน

หนงมทอสาหรบนาไหลออก ตาแหนงหรอความสงของทอนาออกทเจาะไวเปนตวกาหนดความลกหรอ

ความสงของนาทจะขงอยในราง เมอนาไหลทวมภาชนะจนสงเกนกวาทอนาออก นาจะไหลลนออก

ไปสทอนาออก และไหลสระบบทอนาไหลกลบเขาสถงพก เมอตกลงสถงพกจะเกดฟองอากาศ อากาศ

จงถกเตมลงไปในนาโดยอตโนมตและนากจะถกสบกลบเขาวนเวยนกลบเขามาในภาชนะอกอยเชนน

ทาใหเกดการเคลอนทไหลวนของนาผานภาชนะทรากพชอาศยอยโดยไมตองมการเปาอากาศใหกบนา

ในภาชนะนนโดยตรงอก (ภาพท 3-4)

ภาพท 2 โตะปลกผกระบบ DFT

ภาพท 3 รางปลก DFT ดดแปลงจากทอนา PVC ของพพฒนฟารม

ภาพท 4 ผกสลดคอสทปลกในระบบ DFT ของไรวโนทยาน จ.เลย

1.3 เทคนคการปลกพชในนาลก แบบ Dynamic Root Floating Technique หรอ

DRFT เปนเทคนคแบบ DFT ทดดแปลงและพฒนาใหมประสทธภาพมากขน โดยมรางปลกทกวาง

และมรองนาอยบรเวณกลางรางหลายๆรอง เพอบงคบใหสารละลายธาตอาหารไหลอยางมทศทาง คอ

ผานรองจากหวรางไปยงปลายรางกอนทจะลนลงสถงพกใตโตะ กอนทจะถกดดกลบขนมาไหลวนอยาง

ตอเนอง ระดบของสารละลายในรางจะสงไมเกนสนราง คอ ประมาณ 6 ซม. ดานบนปดดวยแผน

โฟมทเจาะเปนชองเพอสอดตนกลาผกทเพาะอยในกอนฟองนา รากผกจะเจรญและทอดตวอยในรอง

นา ไดรบแรธาตอาหารและออกซเจนจากสารละลายทไหลผานอยางตอเนอง เมอผกมอายมากขน

และรากเรมยาว ปลายรากไปอยในระดบนาทลกลงซงมปรมาณออกซเจนทนอยลง กจะมการลดระดบ

ของนาลง โดยการปรบลดความสงของทอดกนาลนททายราง เมอระดบนาลดลง จะเกดชองวาง

ระหวางระดบนากบพนโฟม เรยกวา Air gap ทชวยใหรากไดสมผสกบอากาศอกทางหนง (ภาพท 5)

ภาพท 5 โตะปลกผกไมใชดนแบบ Dynamic Root Floating Technique (DRFT)

ทอดกนาลนทายโต ทอจายนาเขาโตะ

ปมลม

ทออากาศ

แผนโฟมปลกผก

1.4 เทคนคการปลกพชในนานงแบบตองเตมอากาศ หรอ Deep Water Technique

(DWT) เปนการปลกพชในภาชนะทบรรจนาทมความลก ตงแต 15 ซม. (สาหรบผกกนใบ) ขนไป ขนกบ

ขนาดของตนพชและรากทปลก รากพชตองแชตลอดเวลาอยในนาสารละลายทไมมการหมนเวยน

วธการปลกแบบนจงตองมการเตมอากาศใหกบนาตลอดเวลา โดยใชปมลม ขนาดของปมอากาศ

ขนกบขนาดของภาชนะและปรมาณนาทใชนนเอง โดยทวไปแลวควรตองเตมอากาศใหนาสารละลายม

ปรมาณออกซเจนอยไมนอยกวา 6 - 8 มก./ลตร จงจะเหมาะสมสาหรบกบความตองการของรากพช

โดยทวไป ปมอากาศขนาด 45 w 220 v ความถ 50 Hz แรงดนอากาศประมาณ 0.06 Mpa พอ

สาหรบใหออกซเจนแกโตะปลกขนาด 2.50 x 1.75 เมตร ความสงของนาประมาณ 15 ซม. ซงบรรจ

นาปรมาตร 650 ลตร/โต (ภาพท 6)

ภาพท 6 โตะปลกผกระบบ Deep Water Technique แบบนาลกเปาอากาศ

2.การปลกในวสดปลก (Substrate culture) :หมายถงการปลกพชโดยไมใชดนทปลกพชลง

ในวสดอนๆ แทนทจะเปนดน วสดอนๆในทนหมายถงทงทเปนอนทรยสารและอนนทรยสาร ทจะตองไม

มธาตอาหารพชสะสมอย การปลกพชลงในวสดปลกแบบนเปนการปลกพชโดยไมใชดนทมลกษณะ

ใกลเคยงกบการปลกพชในดนทเปนการปลกพชลงในกระถาง หรอในภาชนะโดยใชนาหยดมากทสด

แตกตางกนตรงทถาปลกลงในดน พชจะไดรบอาหารทมอยแลวในดน หรอจากปยทใสใหแตละครง

และไดรบนาจากการใหนาแบบนาหยด สวนถาเปนการปลกพชโดยไมใชดนแบบใชวสดปลกน พชจะ

ไดรบธาตอาหารไปพรอมๆ กบการใหนาหยด เพราะนาทใหเปนนาสารละลายธาตอาหารในแบบของ

การปลกพชโดยไมใชดนนนเอง หวใจสาคญของวธการปลกพชในวสดปลกนคอการใหสารละลาย

ธาตอาหารในปรมาณและความถทพอเหมาะกบความตองการของพช ในแตละชวงอายการ

เจรญเตบโต และยงตองมวธการวางระบบระบายนาสวนเกนออกจากวสดปลกดวย (ภาพท 7)

ชดปมดดปย และถงปยเขมขน ทอและหวนาหยดนานาและปยสพชชดปมดดปย และถงปยเขมขน ทอและหวนาหยดนานาและปยสพช

การปลกโดยเทคนคนนยมใชกบพชกนผลทตนพชมกมขนาดใหญซงไมสะดวกในการทจะปลก

ดวยวธการแบบอน

วสดทเปนอนนทรยสาร ไดแก กรวด (Gravel) ทราย (Sand) เมดดนเผา (Expanded clay)

ใยหน (Rock wool) หนภเขาไฟ (Pumice) เพอรไรท (Perlite) เวอรมคไลท (Vermiculite) ฯลฯ วสด

ปลกเหลานจะไมมธาตอาหารใหแกพช บางชนดตองนาเขามาจากตางประเทศ จงมราคาแพงมก แตม

คณสมบตทรวนโปรงและเบาจงมอากาศแทรกอยเพยงพอตอความตองการของรากพชและมคณสมบต

อมความชนตงแตนอยจนถงดมาก ขอดอกประการหนงของวสดประเภทอนนทรยสารคอ มกมความ

สะอาด ปราศจากเชอโรคปนเปอยและยงคงทนไมสลายตว หรอยบตวงาย ยกเวนสาหรบเพอรไรท

และเวอรมคไลท

วสดทเปนอนทรยสาร ไดแก ขยมะพราว ขเลอย แกลบ ถานแกลบ เปลอกไม เปลอกถว

ชานออย เหลานเปนตน วสดเหลานจดเปนวสดธรรมชาตหาไดงายในทองถน มราคาถก แตขอเสย

คอ มกมคณสมบตในการอมนาและระบายอากาศทยงไมสมดลยกนภายในวสดตวเดยวกน ขย

มะพราว เมอใหนามากเกนไป จะอมนาจนชมและขาดอากาศ ในขณะทแกลบเพยงอยางเดยวจะไม

อมนาและแหงเกนไปสาหรบรากพช เปนตน ในการเลอกใชวสดเหลานจงนยมนาวสดทอมนามาก

เกนไปผสมกบวสดอนๆ เพอใหไดวสดผสมทมคณสมบตอมนาและระบายทกาลงด

ภาพท 5 ระบบการปลกพชในวสดปลก และใหสารละลายดวยระบบนาหยด

3. การปลกพชในอากาศ นยมเรยกกนวา แอโรโพนค (Aeroponics) หมายถงการปลก

พชโดยไมใชดนในลกษณะรากพชไมไดแชอยในนา หรออยในวสดปลกใดๆ แตปลอยใหรากเปลอยอย

ในอากาศ ไมสมผสกบสงใดเลย ดงนนจงตองมการจบยดสวนโคนของลาตนพชใหตงตรงและรากลอย

อยในอากาศได จากนนจะมการฉดพนสารละลายธาตอาหารในรปของละอองนาไปทรากพชโดยตรง

เปนระยะๆ และตองมการกาบงรากไมใหไดรบแสง จงมกสรางเปนภาชนะรปทรงตางๆภายในกลวงให

เปนทอยของรากและระบบพนละองนาสารละลาย สวนตนพชจะเจรญเตบทรงตนอยดานบนกลอง

ขอดของระบบนคอสามารถประหยดสารละลายธาตอาหารไดเปนอยางด เหมาะสาหรบการปลกพชใน

ททมพนทจากด และมนานอย เชน ชายคาบาน หรอยอดอาคารตก แตมขอเสยคอคอนขางยงยากใน

การตดตงระบบ และสาหรบประเทศในเขตรอน ยงพบปญหาการสะสมความรอนภายในภาชนะทเปน

ทอยของราก ยงระบบมขนาดใหญยงมปญหาการระบายอากาศภายในระบบราก จงยงไมเหมาะทจะ

ทาเปนระบบใหญพอเปนการคาในประเทศไทย ยกเวนในพนททมอากาศคอนขางเยน เชน อ.ภเรอ

จ. เลย เปนตน (ภาพท 6)

ภาพท 6 ระบบการผกแบบรากลอยในอากาศ หรอ แอโรโพนคส ทไรวโนทยาน จ.เลย

ความปลอดภยของการบรโภคผกไฮโดรโพนกส

ความปลอดภยของการบรโภคผกทปลกในสารละลายธาตอาหารเปนสงทถกถามกนมากดวย

ความกงวลทวาผกทปลกแบบไฮโดรโพนกสนตองแชหรอสมผสกบสารละลายธาตอาหารซงจดเปน

สารเคมอยางหนงอาจดดเคมนนขนไปสะสม เมอผบรโภครบประทานเขาไปอาจทาใหเกดโรคภยไขเจบ

ไดหรอไม โดยเฉพาะอยางยงมกจะนาไปเปรยบเทยบกบการปลกพชในดนแบบใหปยอนทรย (ปย

หมก ปยพชสด หรอปยคอก) แตในความเปนจรงแลว พชเปนสงมชวตทดดกนอาหารผานทางรากในรป

ของแรธาตทอยในรปของอออน หรอ ประจ (ion) เทานน ซงมทงธาตประจบวก ไดแก NH4+, K+, Ca+2,

Mg+2 , Fe+2 เปนตน และธาตประจลบ ไดแก NO3-, SO4

-2, H2PO4-, BO3

-3 ดงนน แมวาเราจะปลก

พชลงในดนแลวทาการใหปยหมก ปยคอก ปยนนจะยงไมเปนประโยชนตอพชจนกวาจะถกการยอย

สลายโดยจลนทรยในดนจนกระทงเปลยนเปนแรธาตตางๆทแตกตวเปนอออนละลายอยในนาในดน

หรอจนกวาปยเคมเมด นนจะแตกตวละลายกลายเปนแรธาตอยในสารละลายดนเชนกน รากพชจงดด

ไปใชได สรปกคอ ไมวาเราจะปลกพชในดนหรอในสารละลาย พชกดดใชอาหารในรปของประจของแร

ธาต (ซงบางคนเรยกวาเปนเคม) เหมอนๆกน (ภาพท 7) กอนทแรธาตเหลานนจะถกพชนาไปใชสราง

สารประกอบอนทรยโมเลกลใหญอนๆ ไดแก เปนแปง โปรตน ไขมน วตามน ตางๆ ใหมนษยนามา

รบประทานอกท ดงนน หากเราไมกงวลทจะรบประทานผกทปลกจากดนและใสปยอนทรย เรากไม

ควรทจะกงวลกบการบรโภคผกทปลกในสารละลาย เชนกน

ภาพท 7 การดดใชธาตอาหารของรากพชทปลกในดนใสปยอนทรย และปยเคม และทปลกแบบ

ไฮโดรโพนคส

การสะสมของไนเตรทในผกไฮโดรโพนคส

การสะสมของไนเตรททเปนอนมลของไนโตรเจนทมอยมากในสารละลาย กเปนอกเรองหนงท

มกมผสงสย ไนเตรทเปนอนมลไนโตเจนทพชตองการและดดใชมากในชวงพฒนาดานลาตน กงใบ

หากเราเกบเกยวพชทยงอยในชวงกาลงพฒนาทางดานลาตนอย ไมวาจะปลกแบบไฮโดรโพนกส หรอ

ปลกในดน กจะตองพบวามไนเตรทอยบางไมมากกนอย แตหากมไมเกน 2500-3000 มก.ตอ 1 กก

นาหนกสดของผก กยงถอวาปลอดภยครบ( มาตรฐานของสหภาพยโรป) เคยมรายงานวาพบการ

สะสมไนเตรทในระดบทไมปลอดภยตอการบรโภคทงการปลกในสารละลาย (วฒพงษ, 2545: ปญหา

พเศษปรญญาโท มก) และทปลกในดน (Patcharaporn et al., 2001 : Thai J. Agric. Sci 35(3) )

ดงนนปรมาณการสะสมไนเตรทจงไมไดขนกบวาปลกในอะไร แตนาจะขนกบวาปลกอยางไร กรณปลก

ในสารละลาย ปรมาณการสะสมไนเตรทในตนพชขนกบความเขมขนของอนมลไนเตรททอยใน

สารละลายทใชปลกพช และอตราการใชอนมลไนเตรทของพชทนาไปเปลยนเปนกรดอะมโนกลตาม

นซงตองใชโมเลกลของนาตาลทมาจากการสงเคราะหแสงรวมดวย ขอดประการหนงของประเทศไทย

คอทมแสงแดดจด พชจงอตราการสงเคราะหแสงจงคอนขางสง ทาใหอตราการเปลยนแปลงไนเตรท

เปนกรดอะมโนกลตาเมทเกดขนคอนขางเรว และในการปลกแบบไฮโดรโพนกส ในการปลกทดตองม

การควบคมระดบความเขมขนทเหมาะสมทกๆวน ถาพชมการจรญเตบโตและสงเคราะหแสงทเปนปกต

โอกาสทจะเกดการสะสมไนเตรทจนถงระดบทไมปลอดภยตอการบรโภคจงไมนาเกดขน และยง

สามารถลดไนเตรทกอนเกบเกยวไดงายๆ โดยการงดใหธาตอาหาร 1 -2 วน กอนเกบเกยว ในทาง

กลบกนการปลกในดนกลบควบคมไดยากกวา