มนุษย์กับสิ่งแวดล้อม...

อาจารยพมพศร สวรรณพฒน

มนษยกบสงแวดลอม

การจดการสงแวดลอมอยางยงยน

ประเดนเนอหา

ภายใตสภาวการณทโลกมการเปลยนแปลงตลอดเวลา

สถานการณสงแวดลอม

ปญหาสงแวดลอมกบการพฒนา

การจดการอยางยงยน

สถานการณสงแวดลอม

ภายใตสภาวการณทโลกมการเปลยนแปลงตลอดเวลา

การเปลยนแปลงของโลกใน 1 วนาท • การเตบโตของประชากร 2.4 คน • การปลอยกาซคารบอนไดออกไซด (CO2) 390,000 ลบ.ม.

• การลดลงของปรมาณกาซออกซเจน (O2) ในอากาศ 710 ตน

• การละลายของธารน าแขง 1,629 ลบ.ม.

• การสญหายของพนททเหมาะสมตอการเพาะปลก 2,300 ตร.ม.

• การสญหายของพนทปาไมธรรมชาต 5,100 ตร.ม.

• การผลตโทรทศน 4.2 เครอง

• การผลตรถยนต 1.3 คน

• การบรโภคโค กระบอ 3 ตว หม 7 ตว ไก 1,100 ตว

»รวมเปนจ านวนเนอสตวทงสน 6.9 ตน

• 532 คนไปแมคโดนลด และรบประทานแฮมเบอรเกอรมากกวา 500 ชน

การใชทรพยากรธรรมชาตของมนษย

5

Fig. Human and natural capital produce an amazing array of goods and services for most of the world’s people.

But this rapid flow of material resources though the world’s economic systems depletes nonrenewable resources,

degrades renewable resources, and adds heat, pollution, and waste to the environment. (Barry J., 2007)

แหลงธรรมชาต (Natural capital)

6

Fig. Natural capital: the natural resources and natural services provided by

the earth’s natural capital support and sustain the earth’s life and

economies

แหลงธรรมชาต

ทรพยากร (RESOURCES)

อากาศ

น า

ดน

ทดน

สงมชวต

แรธาต

พลงงาน

สนคาและบรการ

มลพษทางอากาศ

มลพษทางน า

การปรบสภาพดน

การหมนเวยนแรธาต

การผลตอาหาร

การควบคมมลพษ

การควบคมประชากร

ทรพยากร ใชไมหมด

ใชหมด

ไมเปลยนแปลง เปลยนแปลง

น ากลบมาใหมอกไมได

น ากลบมาใชใหมได

ท าใหมใหมไมได

สามารถคงสภาพเดม

พลงงาน แสง ลม ทดน คณภาพน า

ปา สตว ปลา

พนธสตว/พช โลหะตางๆ

ถานหน น ามน

ความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย

• ผลกระทบตอสงมชวต 1. การใชสารกมตภาพรงสเพอใชในการผลตพลงงาน

>> มผลตอโครงสรางของสงมชวต 2. การควบคมววฒนาการและชนดพนธของสงมชวต

>> ปรบปรงและตดตอพนธกรรมเพอใหไดลกษณะตามตองการ (GMO) >> ท าลายความหลากหลายทางชวภาพ >> เกดการผดขาดทางเศรษฐกจ

• ผลกระทบทางกายภาพ 1. การใชสารเคมเพอการเกษตรและอตสาหกรรม 2. สงแวดลอมเดมถกแปรสภาพเพอตอบสนองความตองการของมนษย 8

9

โลกก ำลงรวยขน

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

1975 1980 1985 1990 1995

กลมรายไดนอย

กลมรายไดปานกลาง

รวมทงโลก

กลมรายไดสง

ทมา:TBCSD,Tomorrow’s Market 2546

การเตบโตของจ านวนประชากร

10

ผลกระทบตอมนษย 1. อตราสวนของประชากรทยากจนเพมมากขน >> เกดความไมเทาเทยมกนในการใชทรพยากร

>> เกดชองวางระหวางคนจนและคนรวยมากขน

2. ทรพยากรขาดแคลน >> ไมมระยะฟนฟของทรพยากรทางธรรมชาต

>> ประชากรมอตราการตายสง

>> เกดการผดขาดทางเศรษฐกจ

Fig. Exponential growth: The J-shaped curve represents past exponential world population, with projections to 2100 showing possible population stabilization as the J-shaped curve changes to an S- shaped curve. (Data from the World Bank and United Nations, 2008)

ปญหาสงแวดลอมกบการพฒนา

ภายใตสภาวการณทโลกมการเปลยนแปลงตลอดเวลา

สงแวดลอม

ทมาของปญหาสงแวดลอม

มนษยใชประโยชนจาก ทรพยากร

มอยอยางจ ากด

มความตองการทไมจ ากด

สาเหตหลกของปญหาสงแวดลอม

Management

การเพมขนของประชากร

การขยายตวของ เศรษฐกจและเทคโนโลย

การเพมขนของประชากร

การขยายตวของเศรษฐกจและเทคโนโลย

ท าใหมนษยใชทรพยากรมากขนขาดการวางแผน ขาดการจดการทด ขาดจตส านก

เกดการใชทรพยากรทเกน ขดความสามารถในการรองรบ

ทรพยากรธรรมชาตเสอมโทรม(Depletion)

ภาวะมลพษ (Pollution)

ปญหาสงคม (Social Problem)

การใชทรพยากรทเกน ขดความสามารถในการรองรบ

ผลจากปญหาสงแวดลอม

Environmental Problems

16

Population Science and Technology Unsustainable

growth development resource use

Poverty Industrial Excluding environmental

development costs from market prices

Fig. The main causes of environmental problems

สถานการณสงแวดลอมในไทยเปนอยางไร?

Fig. The rapid development and continuous expansion of industries in the Map Ta Phut area

have posed a negative impact on the environment and the community’s quality of life

such as open dumping, waste water and air pollution 17

สถานการณ สงแวดลอมในประเทศไทยโดยรวม

• ฐานทรพยากรธรรมชาตของชาต ถกท าลาย

• สงแวดลอมเสอมโทรม, ภาวะมลพษ • สญเสยความหลากหลายทางชวภาพ • ปญหาความขดแยง • คณภาพชวตย าแย • ความเสยงตอภาวะภยธรรมชาต

http://www.environnet.in.th

สถานการณดานมลพษ

• ขยะเพมขน (14.58 ลานตน ในป 2547) • มลพษทางน า (เกณฑด 23% พอใช 51%

เสอมโทรม 21% เสอมโทรมมาก 5%) • มลพษทางอากาศ

– ฝนขนาดเลกในบรรยากาศสงเกนคา มาตรฐาน

– คณภาพอากาศในเมองใหญๆ แยลง – ไอเสยรถยนตและควนพษจากโรงงาน

อตสาหกรรม • มลพษทางเสยง เสยงดงเกนมาตรฐานใน

เมองใหญๆ http://www.environnet.in.th

สถานการณดานทรพยากรดน

• การถอครองทดนทางการเกษตรโดยเฉลยลดลง

• การใชทดนผดประเภท • ดนขาดความอดมสมบรณจากการเกษตร

• การชะลางพงทลายของหนาดน • ดนเคม ดนเปรยวจด ฯลฯ

การเกษตร 131 ลานไร จาก 320 ลานไร (40.94 %)

http://techno.obec.go.th/content/www.water.com/main014-02.html

สถานการณดานทรพยากรน า

• ขาดแคลนน าในฤดแลง

• น าทวมในฤดฝน (อทกภย)

• แหลงน าตนเขน

• น าทง น าเสย คณภาพน าในลมน าหลกเสอมโทรม

• สารเคม ปนเปอนในแหลงน า

• ความตองการใชน ามมากขน

• การจดการน ายงไมมประสทธภาพ

สถานการณ ดานทรพยากรพลงงาน

• พลงงานส ารองในประเทศเรมลดลง • น าเขาพลงงานรอยละ 60 ของการใชพลงงาน

ทงหมด • เรมแสวงหาพลงงานทางเลอก เชน

ไบโอดเซล ฯลฯ • กระแสของการประหยดพลงงานมมากขนแต

ผลในทางปฏบตไมมประสทธภาพ • ความตองการพลงงานมมากขนทกป

http://www.bio-oil.blogspot.com

http://www.classified-today.com

สถานการณ ดานทรพยากรปา

การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ • รอยละ 32.66 ของพนทท งประเทศ (พ.ศ.2547)

(ปาสมบรณไมถงรอยละ 20 ของพนท) • การลกลอบคาสตวปาและพนธพชปา • การบกรกพนทปาเพอท ากน • สญเสยความหลากหลายทางชวภาพ • สตวปาและพชหายากเสยงตอการ

สญพนธ - การลกลอบตดตนพยงมากกวา 300 ทอน มลคา

30 ลานบาท ทภาคอสานโดยเกบซกซอนไวในไรออย

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/thumb/a/a6/Timber_DonnellyMills2005_SeanMcClean.jpg/200px-Timber_DonnellyMills2005_SeanMcClean.jpg

สภาพความเปลยนแปลงพนทปาไมระหวาง พ.ศ. 2504-2541

0

10

20

30

40

50

60

2504 2516 2519 2521 2525 2528 2531 2532 2534 2536 2538 2541

รอยล

ะของ

พนทป

าทงป

ระเทศ

• พนทปา ลดลงจาก 171 ลานไร (53.3%) • ในป 2504 เหลอ 81 ลานไร (25%) • ในป 2541 อตราการสญเสยเฉลย

367,244 ไร/ป

สถานการณ ดานขยะมลฝอย

สดสวนของเสยทไดรบการบ าบดอยางถกตอง

37.25 37.88 38.17 38.64 39.23 39.24

8.42 8.9010.64

12.97 13.72 13.4534.2634.9833.56

27.8723.522.59

0

10

20

30

40

50

2541 2542 2543 2544 2545 2546ป พ.ศ.

ปรมาณม

ลฝอย

(พนต

น)

0

20

40

60

80

100

รอยล

ะ

ปรมาณมลฝอยทเกดขน(พนตน) ปรมาณมลฝอยทก าจด(พนตน) รอยละ

ปรมาณมลฝอยจากชมชนทไดรบการบ าบด ระหวางป 2541-2546

สถานการณดานภยพบตของประเทศไทยในอนาคต

• แผนดนไหวถข น รนแรงขน?

• ระดบน าทะเลสงขน ?

• การขาดแคลนน าจดจากภาวะภยแลง

• พายฝน วาตภย ถข น

• ความแปรปรวนของฤดกาล http://techno.obec.go.th/content/www.water.com/main014-02.html

การเพมขนของประชากร (Populaion Growth)

ทรพยากรรอยหรอ (Resource Depletion)

สงแวดลอมเปนพษ (Pollution)

การขยายตวทางเศรษฐกจและความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลย (Economic Growth and Technological Progress)

ทมา นาท ตณทวรษห (2528)

ชวาลย (Biosphere)

สรปปญหาสงแวดลอม

ท าไมทวปเอเซยจงมการเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมากกวาในแถบทวปยโรป หรอ อเมรกา เพราะเหตใด ?

ประเดนอภปราย: ประเดนปญหาจากสถานการณสงแวดลอมโลก

ภาพรวม สงผลกระทบ

วทยาศาสตรและเทคโนโลย

ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม

1. วกฤตของทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม

มลพษทางอากาศ ดน และน าในเมองใหญ

มลภาวะจากอตสาหกรรม

การขาดแคลนแหลงน าสะอาด

สงแวดลอมจำกขยะ และโลหะหนก

4. ประเดนปญหา

ประชากรเพมขน

สงคราม

การกอสราง

นนทนาการ

ขาดความตระหนก

ความกาวหนาทางวทยฯ

เศรษฐกจขยายตว

3. สาเหต สงผลกระทบ

วทยาศาสตรและเทคโนโลย

5. แกไขปญหา

วเคราะหปญหา

ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม 2. ความหมาย/

ความส าคญ

6. กรณศกษา ปญหาการน าสตวตางถนเขามาในประเทศ

ปญหา

Alien Species

ภยพบต

สภาพภมอากาศเปลยนแปลง

การท าลายปาไมและสญเสยความหลากหลาย

ทางชวภาพ

Ecological footprint

วดการใชทรพยากรของมนษย - พนทวางส าหรบแตละคนในการใชทรพยากรของชาต (ปาไม, พนทการเกษตร, ชมชนเมอง)

เปนผลรวมของ - พนทในการผลต / บรการดานตางๆ - พนทในการก าจดของเสย - พนทในการกอสรางระบบสาธารณปโภค

31

Fig. Area and sea types used to calculate an ecological footprint

32

Fig. Area and sea types used to calculate an ecological footprint

33

Fig. Natural capital use and degradation: (Top) The total and per capital ecological footprints of selected countries. (Bottom) In

2008, humanity’s total, or global, estimated ecological footprint was at least 30% higher than the earth’s ecological capacity.

(Data from Worldwide Fund for Nature, Global Footprint Network, Living Planet Report 2008)

Ecological footprint

กรอบแนวคดในการพฒนา

ธรรมาภบาล

โครงสรางพนฐาน

การศกษา ความยากจน

IT

ความยากจน

กำรพฒนำ

กำรพฒนำทำงเศรษฐกจ

GDP

การพฒนา = การท าลาย?

Fig Before and after: when Big Oil companies are going full steam on a stealth

lobbying mission for more access to the Amazon.

35

การพฒนากบผลกระทบทางสงแวดลอม

36

Fig. Experimental forest area was set up in two area of the valleys. (Left) Uncut controlled forest, (Right) Deforested valley. (Barry J., 2007)

กรอบแนวคดในการพฒนา

ธรรมาภบาล

โครงสรางพนฐาน

การศกษา สขภาพ

IT

ความยากจน

กำรพฒนำ

กำรพฒนำทำงเศรษฐกจ

ทรพยำกร

GDP

กำรพฒนำ & ควำมเสอมโทรมทำงสงแวดลอม

การเป

ลยนแ

ปลงของสงแวดล

อม

ระยะเวลาในการพฒนา

ขดจ ำกดของสงแวดลอม

กำรพฒนำบนฐำนของสงแวดลอม

ระยะฟนฟ

การจดการสงแวดลอมอยางยงยน

ภายใตสภาวการณทโลกมการเปลยนแปลงตลอดเวลา

เสนทางสความยงยน (A Path to Sustainability)

40

Natural capital Natural capital Solutions Trade-offs Individuals

degradation matter

Fig. Five subthemes illustrate how we can make the transition to more

environmentally sustainable societies and economies

มมมองและหลกการพฒนาอยางยงยน

มมมองเชงสงแวดลอม – ไมท าลายสงแวดลอมในระยะยาว

มมมองเชงการเมองการจดการ – การมสวนรวมของทกสวนในสงคม

มมมองเชงการเงน/เศรษฐกจ - ไมใชเกนก าลงความสามารถทางการเงน

มมมองเชงโครงสรางสงคม - สรางพนฐานและศกยภาพทม นคงในทกระดบโดยเฉพาะระดบรากหญา

การพฒนาเพอใหเพยงพอกบความตองการของคนรนปจจบน โดยไมเบยดเบยนคนรนตอไป การพฒนาทมความสมดลระหวางการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ความเสมอภาคทางสงคม และการอนรกษสงแวดลอม การพฒนาแบบบรณาการ ดลยภาพระหวางมนษยกบสงแวดลอม

Sustainable

Development

Environment

Social

Economic

สมดลยในการพฒนาอยางยงยน

43

กรอบแนวคดการพฒนาทย งยนในบรบทไทย

ใชแนวทาง “ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” พฒนามตตางๆ ทงดานคน สงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอมอยางมดลยภาพ

เกอกล และไมเกดการขดแยงซงกนและกน ใหเศรษฐกจขยายตวอยางมคณภาพและแขงขนได โดยค านงถงขดจ ากดของ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การพฒนาเศรษฐกจควบคไปกบการพฒนาศกยภาพคนและการยกระดบ

คณภาพชวตของประชาชนใหดขน โดยการจดสรรทรพยากรและผลประโยชนจากการพฒนาและการคมครองอยางทวถงและเปนธรรม

ปลกฝงคานยมของคนใหมความพอเพยงและพงตนเองได สงเสรมการน าภมปญญาและวฒนธรรมไทยทอยรวมกบธรรมชาตอยางเกอกล

และสามารถปรบตวรเทาทนการเปลยนแปลงบนฐานของสงคมแหงความร

44

เปาหมายในภาพรวม • การสรางความเขมแขงระดบรากหญาทงทางดานเศรษฐกจ และสงคม • การสรางระบบการดแลทรพยากรธรรมชาต โดยชมชน • การสรางความเขมแขงในระดบครอบครว • การสรางเศรษฐกจทมสมดลยระหวางการบรโภคในประเทศ และระหวาง

ประเทศ • การสรางภมคมกนทางปญญาของทกสวนในสงคม • การสรางกลไกรฐทรเทาทนการเปลยนแปลงระดบโลก สามารถสงเคราะห

นโยบายทเหมาะสม • การสรางหนวยงานรฐทเขาใจและสามารถรวมสรางการพฒนาอยางยงยน • การบรการสงคมทมประสทธภาพ • ระบบพนฐานทเทาเทยมเพอรองรบดแลผออนแอหรอเสยเปรยบในสงคม • การสรางระบบการเงนระหวางประเทศทมประสทธภาพ

การกาวไปสความยงยนของสงแวดลอม

45

แนวทางเพอความยงยน

46

เพมความสมดลระหวางปรมาณการบรโภคกบปรมาณทรพยากรส ารอง

- ควบคมการเพมขนของประชากร - พฒนาประสทธภาพการใชทรพยากรเพอการผลตสนคาและบรการ

เชน เทคโนโลยสะอาด (Cleaner Technology: CT), การออกแบบเพอ สงแวดลอม

- บรโภคอยางชาญฉลาด เชน เลอกใชสนคาฉลากเขยว (Green Product), การจดซอจดจางส เขยว

เทคโนโลยสะอาด คออะไร

• “ เทคโนโลยสะอาด คอ การพฒนา เปลยนแปลง ปรบปรง อยางตอเนอง ของกระบวนการผลตหรอการบรการ โดยกอใหเกดผลกระทบหรอความเสยงตอมนษยและสงแวดลอมนอยทสด ”

Terminology เทคโนโลยสะอาด (Cleaner Technology) เทคโนโลยการผลตทสะอาด (Cleaner Production) การปองกนมลพษ (Pollution Prevention) การลดมลพษใหเหลอนอยทสด (Waste Minimization) นเวศนเศรษฐกจ (Eco-efficiency)

47

การอยกบธรรมชาตไดอยางสมดล

Fig Before and after: 1,800 miles of trails in New Jersey and New York was

created by many plates of natural rock

48

มาตรการทางกฎหมาย

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 ม 8 มาตรา • ทวาดวยสงแวดลอมและทรพยากร • ไดแก มาตรา 45,46,56,58,59,60,69,79

พ.ร.บ. สงแวดลอม 2535 พ.ร.บ. ปาไม 2484 กฎกระทรวง,ประมวลกฎหมายอาญา

แนวทางแกไข ในอนาคต

มาตรการทางการศกษาและจรยธรรม

การศกษาเพอสรางคานยมและจรยธรรมทางสงแวดลอม การอบรมสงสอนใหเหนความส าคญของสงแวดลอม หลกการเกอกลในระบบนเวศ (พทธจรยศาสตร)

มาตรการทางเศรษฐศาสตร

การประเมนผลกระทบทางสงแวดลอม EIA (Environmental Impact Assessment)

ประเมนราคาออกมาในรปแบบของภาษ คาธรรมเนยม คาปรบ คาบรการ ฯลฯ ผกอมลพษเปนผจาย , ภาษน ามน , ภาษขยะ ฯลฯ

แนวทางแกไข ในอนาคต

มาตรการทางสงคมศาสตร

HIA ประเมนผลกระทบตอสขภาพและคณภาพชวต SIA ประเมนผลกระทบทางสงคมจากโครงการพฒนา การขดเกลาทางสงคม สถาบนทางสงคม การมสวนรวมในการอนรกษทรพยากรและสงแวดลอมในโอกาสตางๆ

การพฒนาสายพนธสตวปา

51

Fig. Comparison of Thai and Africa elephants; (Left) Thai elephants

(Right) Africa elephant

ระบบการจดการ

52

Fig. Wild animals in Kenya

แนวเชอมตอปา

(Corridor)

53

ทมา: กรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช

Fig. แนวเชอมตอปาทถกออกแบบขน

เพอใชในการฟนฟพนทปาใหสตว

สามารถผสมพนธนอกฝง

สดทายอยทการปรบตว

Fig Before and after: tsunami in

Japan

Fig Before and after: earth quake

and tsunami in Sendai, Japan

(Photo: ABC News)

54

30 มย 46 การพฒนาอยางย งยน 55

การพฒนาอยางยงยน ไมใชแคเรองการผลตโดยไมท าลายสงแวดลอม

หรอการสรางระบบหรอโครงการบรการทางสงคมหลากประเภท

แตการพฒนาอยางยงยนจะเกดขนได ตองสรางความเขมแขงของทกภาคสวนในสงคม

โดยเฉพาะระดบ ชมชน และภมคมกน สงคมทอยบนฐานความรเทาทนและการมปญญา