Diversity and Classification of Nepenthes (Nepenthes spp

ความหลากหลายและการจ าแนกชนดหมอขาวหมอแกงลง (Nepenthes spp.) ในภาคใตตอนลาง Diversity and Classification of Nepenthes (Nepenthes spp.) in the Lower Southern

เอมอร เพชรทอง1 โสพล ทองรกทอง2 โนร อสมะแอ2 บรรเจด พลศลป3 จ านง ยานะธรรม2

ฐตรตน เทพทอง2 ไพบลย แกวหาญ2 พนตย เกอชวย2 สายใจ นเคราะหชน2 นซรยา วามง2

บทคดยอ

โครงการวจยน มวตถประสงคเพอศกษา อนรกษ และจ าแนกชนดของหมอขาวหมอแกงลงในเขตภาคใตตอนลาง โดยมวธการศกษาดงน รวบรวม และอนรกษหมอขาวหมอแกงลงจากจงหวดตาง ๆ ในภาคใตตอนลาง ไดแก จงหวดตรง พทลง สงขลา สตล ปตตาน ยะลา และนราธวาสโดย ท าการวดพกด บนทกสงแวดลอม ฤดทพบ และสภาพพนททพบหมอขาวหมอแกงลง จ าแนกชนดและสงตวอยางหมอขาวหมอแกงลงไปทกองคมครองพนธพช

จากการศกษาส ารวจพบพชสกลหมอขาวหมอแกงลง 4 ชนด ไดแก 1. หมอขาวหมอแกงลง (N. ampullaria Jack) ส ารวจพบท อ าเภอสไหงปาด จงหวดนราธวาส ลกษณะเดนคอ ใบหนา มขนนมปกคลมผวใบ หมอคอนขางกลมหรอเปนกระเปาะ หมอมจดประสน าตาลแดง ตนใหญมหมอผดทโคนตน 2. เขนงนายพราน (N. mirabilis (Lour.) Druce) ส ารวจพบในทบานยางแดง ต าบลนาประด จงหวดปตตาน อ าเภอโคกโพธ ในจงหวดพทลง พบท บานควนพระ ต าบลฝาละม อ าเภอ ปากพะยน และบานทาดนแดง ต าบลปาบอน อ าเภอปาบอน และในเขตอ าเภอปากพะยน จงหวดสงขลาพบทอ าเภอรตภม จงหวดตรงพบทต าบลบานนา อ าเภอปะเหลยน อ าเภอยานตาขาว อ าเภอวงวเศษ และพบในจงหวดยะลา มลกษณะเดนคอใบบาง ขอบใบเปนจกฟนเลอย หมอรปทรงกระบอก มสเขยว 3. หมอแกงลงเลก (N. gracilis Kort) ส ารวจพบทอ าเภอตากใบ จงหวดนราธวาส และ อ าเภอควนกาหลง อ าเภอควนโดน จงหวดสตล ลกษณะเดนคอ ใบเรยวแหลม หมอขนาดเลกเพรยว ปากหมอมสเขยว สแดง สมวงคล า 4. น าเตาลม (N. thorelii Lecomte) ในจงหวดนราธวาส พบทต าบลกะลวอ อ าเภอเมอง และอ าเภอตากใบ จงหวดปตตาน พบทต าบลนาประด อ าเภอโคกโพธ จงหวดสตล พบทอ าเภอควนกาหลง และอ าเภอควนโดน ในจงหวดสงขลา พบทอ าเภอรตภม อ าเภอบางกล า และอ าเภอหาดใหญ จงหวดตรง พบทต าบลทงคาย อ าเภอยานตาขาว ลกษณะเดนคอ เปนไมเลอยกงลมลก ใบเปนใบเดยวออกเรยงสลบกน ใบเรยวยาวรปหอก ไมมกานใบ แผนใบโอบครงล าตน กานใบแขงและอวบ ใบสเขยวมเสนกลางใบยาวยนออกจากปลายใบแลวกลายเปนกระบอกหรอถง หรอหมอรปกระเปาะ กนปอง มขนาดตาง ๆ และสตาง ๆ กน เชนสเขยว สแดงเรอ ๆ หรอสน าตาล มครบ 2 ครบ อยตรงกลางกระบอก และครบมหนามหรอขน ปากกระบอกมฝาปด ค าส าคญ: หมอขาวหมอแกงลง Nepenthes

1ศนยวจยพชไรสงขลา สถาบนวจยพชไรและพชทดแทนพลงงาน กทม. 2ศนยวจยและพฒนาการเกษตรนราธวาส ส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 8 จงหวดสงขลา 3ศนยวจยและพฒนาการเกษตรพงงา ส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 7 จงหวดสราษฎรธาน

478

ค าน า หมอขาวหมอแกงลงเปนพชกนแมลง จดอยในวงศ Nepenthaceae สกล Nepenthes มความ

หลากหลายของพชระดบโลก คอ 1 สกล Nepenthes L. ประมาณ 150 ชนด ในประเทศไทยจากการตรวจตวอยางพรรณไมแหงในหอพรรณไมกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช (BKF) พบประมาณ 6 ชนด ไดแก Nepenthes ammpullaria Jack, N.gracilis Kort., N. mirabilis (Lour.) Druce, N. smilesii Hemsl., N. sanguinea Lindl. และ N. thai Cheek ปจจบนมการลกลอบขดจากธรรมชาตมาปลกเปนไมประดบ และถนอาศยถกท าลายเพอเปลยนเปนพนทเกษตรกรรม หมอขาวหมอแกงลงจดอยในบญชท 2 ของอนสญญาไซเตส (เปนชนดทสงออกนอกประเทศได ไมวาจะเพาะขยายพนธไดในเรอนเพาะช า หรอมาจากถนอาศยธรรมชาต แตตองไมผดกฎหมายภายในประเทศ ส าหรบประเทศทสงออกตองมหนงสอรบรองวาไมกอใหเกดความเสยหายตอการด ารงชวตในแหลงธรรมชาต) ยกเวน N. khasiana และ N. rajah ซงอยในบญชท 1 (ชนดพนธทไดมาจากถนอาศยตามธรรมชาตและใกลจะสญพนธ หามท าการคาขายโดยเดดขาด ยกเวนการขยายพนธแบบเทยม (เพาะเลยงเนอเยอ) หรอน าเขาสงออกเพอการศกษาวจย การน าเขาสงออกจะตองไดรบอนญาตจากประเทศผน าเขากอน) พชสกล Nepenthes สวนใหญกระจายในเขตพนทปาพร พนทลม หรอปาดบเขาทางภาคใตของประเทศไทย ในสภาพทดนมอาหารต า ดนเปนกรด มความชนสง การศกษาหมอขาวหมอแกงลงในภาคใตตอนลางจงท าใหไดมาซงขอมลถนอาศยในธรรมชาต ถนทอย ชอพนเมอง ลกษณะวสย นเวศวทยา เปนประโยชนตอเจาหนาทในการอนรกษ ประชาชนกลมผอนรกษหมอขาวหมอแกงลง ทงยงรวบรวมเปนเอกสารทางวชาการไวศกษาตอไปได วสดอปกรณและวธการ

1. ศกษาเอกสารและขอมลทเกยวของกบพชสกล Nepenthes spp. 2. ส ารวจ รวบรวม พชสกล Nepenthes spp. ในแหลงธรรมชาต พรอมทงถายภาพ บนทกขอมลพช

ภาคสนาม ชอพนเมอง ขอมลถนทอย ลกษณะวสย สภาพนเวศวทยา จดท าตวอยางพรรณไมแหง เพอการตรวจวเคราะหชนดตอไป

3. ศกษาลกษณะทางสณฐานวทยา การจ าแนกชนด และบรรยายลกษณะทางพฤกษศาสตรของพชสกล Nepenthes spp.

4. เกบตวอยางแหงไวอางองในพพธภณฑพชกรงเทพ ส านกคมครองพนธพช กรมวชาการเกษตร

479

ผลการทดลองและวจารณ ตรวจเอกสารพชสกล Nepenthes

พชสกลหมอขาวหมอแกงลงถกบนทกครงแรกโดย Flacourt ชาวฝรงเศส ผปกครองเกามาดากสการ โดยเขาพบตวอยางพชทซอมาจากนกสะสมชาวพนเมอง และบนทกชอพชชนดนวา Amramitico ตามชอทองถน Taktajan (1997) ไดจดล าดบทางอนกรมวธานของหมอขาวหมอแกงลงไวดงน (เปนระบบทนยมใชกนมากในปจจบน) Class Magnoliopsida Subclass Dilleniidae Superorder Nepenthanae Order Nepenthales Family Nepenthaceae Genus Nepenthes

ลกษณะทางพฤกษศาสตรของหมอขาวหมอแกงลง สรปลกษณะทางพฤกษศาสตรของหมอขาวหมอแกงลงตาม นรมล (2539) , Lloyd (1942) , Heywood (1979), Philipps and Lamb (1996), Jebb and Cheek (1997), Cheek and Jebb (2001) Cheek and Jebb (2009) และ Clarke (2002) ดงน

วสย เปนพชกนแมลง (insectivorous plants) แยกเพศตางตน (dioecious) เปนไมเลอย (climbers) หรอไมกงพม (subshrub) ขนอยบนดน (terrestrial) หรอเปนพชองอาศย (epiphyte) ล าตนมไมเนอแขง (woody) หรอไมกงแขง (subwoody) ล าตนกลม (terete) หรอมเหลยม 2-4 เหลยม หรอมครบ (wing)

ใบ เปนใบเดยวเรยงสลบ (alternate) หรอเรยงเวยน (spiral) ใบจะเหยวคาตน (marcescent) เนอใบบางคลายกระดาษ (chartaceous) หรอหนาคลายหนง (coriaceous) มกานหรอไรกาน ไมมหใบ เสนกลางใบยดยาวพนปลายใบเปนมอจบ (tendril) สวนปลายจะขยายตวไปเปนถงหรอหมอดกแมลง (pitcher) ภายในมน ายอย หมอดกแมลงม 2 แบบ คอหมอทอยดานลาง (lower pitcher) และหมอทอยดานบน

1. หมอ หมอขาวหมอแกงลง หรอ Nepenthes เปนพชใบเลยงค ทเปนไมเลอย มใบเดยว หมอคอสวนของใบไมใชดอก รปขอบขนาน ถงรปไข ปลายเรยมแหลม เสนกลางใบนนเปนสนแขงดานทองใบ และยดยาวออกเปนสาย เรยกมอพน (tendril) หรอเรยกวาสายดง สวนปลายพองออกเปนกระบอกดกเหยอ (pitcher) หรอทเรยกวาหมอ ม 2 ลกษณะตามอายของพช ไดแก หมอลาง (Lower pitcher หรอ Terres – trial pitcher) เกดบรเวณปลายใบทอยใกลกบพนดน มทงทรงกลมและทรงกระบอก มกมสสนหรอลวดลายสวยงามสะดดตา ไวลอเหยอ สวนใหญปากหมอหนเขาหาสายดง มบางชนดปากหมอหนออกจากสายดง เชน Nepenthes x ventrata

480

หมอลาง

หมอบน (Upper pitcher หรอ Aerial pitcher) เกดเมอพชเตบโตขนจนเปนเถาเลอยยาว สายดงจะมวนเปนมอเกาะ สวนหมอยดออกเปนรปกรวย กนแหลม ปากหนออกจากสายดง และมกเปลยนเปนสเขยวเรยบ ๆ มเพยงไมกชนดทหมอบนยงคงความสวยงาม เชน Nepenthes rafflesiana

หมอบน

สวนประกอบของหมอ ประกอบดวย ปาก (peristome หรอ lip) มผวเรยบเปนมนหรอเปนซฟน มกมสสนและลวดลายสวยงาม ภายในมตอมน าหวานไวลอเหยอ ดานหลงยกขนเชอมตอกบฝา (operculum หรอ lid) ซงมตอมน าหวานมากมายอยขางใต เมอเจรญเตบโตเตมทฝาจะเปดออกและไมสามารถปดได มหนาทปองกนไมใหน าฝนตกลงไปจนท าใหน ายอยในกนหมอเจอจางลง ทฐานของฝามเดอย (spur) สวนหนาของหมอลางมปก (wing หรอ ladder) สองอนเปนชายครย ชวยใหแมลงไตขนไปยงปากหมอไดสะดวก ส าหรบหมอบนลดรปไปเหลอเพยงรวบาง ๆ (rib) และไมมชายครย

481

หมอของหมอขาวหมอแกงลงแบงเปน 3 สวนคอ

1. สวนลอเหยอ (Attractive Zone) ประกอบดวย ตวหมอ ปาก และฝา ซงมสสนและลวดลายสวยงาม มตอมน าหวานลอเหยอ สวนมากเปนมด ปากหมอผวเรยบ ลน ท าใหเหยอพลดตกลงไปในหมอไดงาย

2. สวนทมขผง (Waxy zone) ผวดานในหมอทอยลกจากบรเวณปากลงไปประมาณหนงในสาม ถงครงมสขาวนวลเรยบลนคลายเคลอบขผง ท าใหเหยอไมสามารถปนกลบขนมาได

3. สวนทยอยซากเหยอ (Digestive zone) เปนสวนทอยลกทสด มตอมเลก ๆ มากมาย ท าหนาทผลตยอยตงแตกอนฝาเปดมฤทธเปนกรดออน ๆ สามารถยอยสลายซากเหยอสวนทออนนมเพอดดซมธาตอาหาร

2. ดอก หมอขาวหมอแกงลงมดอกแยกเพศอยตางตนกน (Dioecious) และสวนใหญพบวาใหดอกเพศผ มากกวาเพศเมย ชอดอกเปนชอกระจะ (raceme) หรอชอแยกแขนง (panicle) แตละแขนงยอยม 1- 3 ดอก ยกเวนบางชนด เชน N. Bicalcarata มมากกวา 10 ดอก แตละดอกมเฉพาะกลบเลยง 4 กลบ ส าหรบดอกเพศเมย ยอดเกสรเพศเมยอยบนรงไขรปร สวนชอดอกเพศผมขนาดใหญและมจ านวนดอกมากกวาชอดอกเพศเมย อบเรณอยสวนปลาย เมอพรอมผสมจะแตกออกภายในมละอองเรณสเหลอง

482

3. ผลและเมลด เมอดอกเพศเมยไดรบการผสมเกสรจะมขนาดใหญขนเปนฝกรปรเรยวยาว ฝกแกมสน าตาลและแตก

ออกเปน 4 พ ภายในมเมลดเลก ๆ คลายเสนดายประมาณ 50 – 500 เมลด สามารถน าไปขยายพนธได

นเวศวทยาและการกระจายพนธ พชสกล Nepenthes สวนใหญกระจายในพนทปาทดแทน ปาพร เขาหนปน ทลมน าขงของปาพร สภาพดนมธาตอาหารต า เปนกรด ในพนททมความชนสง หรอแหงแลงในทงหญา หรอปาดบเขา ทวโลกพบประมาณ 87 ชนด สวนใหญกระจายอยในมาเลเซย มาดารกสการ ศรลงกา ภาคตะวนออกเฉยงเหนอของอนเดย และออสเตรเลย (Heywood,1979; Philipps and Lamb, 1996; Jebb and Cheek, 1997; Cheek and Jebb,2001)

483

หมอขาวหมอแกงลงทพบในประเทศไทย ในป 2544 กรมปาไมระบวาพบหมอขาวหมอแกงลงในประเทศไทย 5 ชนด ไดแก หมอแกงลง (N. ampullaria Jack) , หมอขาวหมอแกงลง (N. gracillis Korth) , เขนงนายพราน (N. mirabilis (Lour) Druce) , น าเตาฤาษ (N. smilesii Hemsl.) , และน าเตาลม (N. thorelii Lecomye) (มยรและคณะ, 2552) สวนกรมวชาการเกษตรระบวา หมอขาวหมอแกงลงทมแหลงก าเนดในประเทศไทย ม 6 ชนด ดงน เขนงนายพราน (N. mirabilis (Lour) Druce) , กระดงพระราม (N. distillatoria) , (น าเตาฤาษ (N. smilesii Hemsl.) , น าเตาลม (N. thorelii Lecomye) , หมอขาวหมอแกงลง (N. gracillis Korth), น าเตาฤาษ (N. kampotiana Lecomte) ปจจบนนกวทยาศาสตรพบวา N. kampotiana เปนชนดเดยวกบ N. thorelii ซงแตกตางกบขอมลกรมปาไม (มยรและคณะ, 2552) Cheek and Jebb (2009) รายงานวาพบ 6 ชนด ไดแก N. ampullaria Jack, N. gracillis Korth, N. mirabilis (Lour) Druce, N. smilesii Hemsl., N.sanguinea Lindl. และ N. thai Cheek หมอขาวหมอแกงลงสวนใหญเจรญในบรเวณทมน าขง เปนบรเวณทขาดไนโตรเจน ดงน นหมอขาวหมอแกงลงจงมววฒนาการทมการปรบตว โดยการเปลยนแปลงของใบไปเปนถงดกแมลงหรอหมอขาวหมอแกงลง ในนเวศปาชายเลนและพนทชมน า (มยรและคณะ, 2552)

ผลการส ารวจ จากการส ารวจหมอขาวหมอแกงลงในภาคใตตอนลาง สามารถจ าแนกชนดหมอขาวหมอแกงลง ออก

ไดเปน 4 ชนดดงน หมอขาวหมอแกงลง (N. ampullaria Jack) หมอแกงลงเลก (N. gracilis Kort) เขนงนายพราน (N. mirabilis (Lour.) Druce) น าเตาลม (N. thorelii Lecomte) ซงหมอขาวหมอแกงลงแตละชนดทพบมลกษณะแตกตางกน การส ารวจพบในพนทลกษณะแตกตางกนไป และมชอเรยกตามทองถนนน ๆ ไดแก หมอขาวหมอแกงลง (N. ampullaria Jack), เขนงนายพราน (N. mirabilis (Lour.) Druce), หมอแกงลงเลก (N. gracilis Kort) และน าเตาลม (N. thorelii Lecomte)

1. หมอขาวหมอแกงลง (Nepenthes ampullaria Jack)

ชอทองถน หมอแกงคาง (Mo kaeng khang), ชอหมอแกง (Cho mo kaeng), หมอแกงลง (Mo kaeng ling (Pattani), บลางอกกอ Bla-ngo-kue-ko (Malay-Pattani) ลกษณะวสยพช เปนไมเถา ยาวประมาณ 13-15 เมตร เถากลมเสนผาศนยกลางประมาณ 0.5 – 2.0 เซนตเมตร ใบคอนขางหนา มขนนมปกคลมผวใบ เนอใบเหนยว หมอคอนขางกลมหรอเปนกระเปาะ หมอมจดประสน าตาลแดง ตนใหญมหมอผดทโคนตน ใบออนและยอดออนมขนรปดาวหนาแนน สน าตาลแดง เถาแกสเขยวนวล มขนประปราย มตอมสแดงเขมกระจายทงตน ความยาวปลอง 3.5 – 7 เซนตเมตร ใบ รปหอกกลบ รปขอบขนาน หรอรปซอน ปลายใบกลมหยกแหลมเปนตง ขอบใบมวนงอลงเลกนอย โคนใบสอบเรยวเขาหากานใบไมชดเจน มรองรปตวยกวาง เสนใบเรยงขนานกบเสนกลางใบจากโคนไปจนถงปลายใบ เหนชดเจนทงใบสดและแหง เสนใบตามขวางมจ านวนมาก แผนใบหนา ดานใบเกลยง

484

หมอลาง เกดเปนกลมชดผวดน เปนรปถงเบยร (barrel shape) สวนทกวางทสดอยกงกลาง กวาง 2 – 5 เซนตเมตร ยาว 5 – 8 เซนตเมตร ไมมรอยคอด ดานนอกสเขยวออน มลายสแดงปนน าตาลเขม บางหมอไมมลาย มขนสนเปนแฉกรปดาวกระจายทว ดานในสเขยวออน ตะเขบกวาง 0.5 – 2 เซนตเมตร ปากหมอรปไข รมฝปากหมอมลกษณะเปนแผนเรยบ สเขยวบางครงมสชมพระเรอทขอบดานใน ฝาหมอเลกกวาปากหมอมาก มสเขยว รปรแคบ ปลายฝาหมอมนโคนฝารปลม มลกษณะเปนแผนแบน ใตฝามตอมน าหวานเลกนอยกระจายอยรอบนอก หมอบน, ชอดอก, ผล และเมลด ไมมตวอยาง นเวศวทยา ขนตามพนทชมน า พบทปาพร มความชนสง ลกษณะดนเปนดนทราย มน าขงเลกนอย ส ารวจพบท อ าเภอสไหงปาด จงหวดนราธวาส พรรณไมทขนปะปน คอ เสมด และหญา

2. เขนงนายพราน (Nepenthes mirabilis (Lour.) Druce), ชอทองถน กระบอกน าพราน (Krabok nam phan) เหนงนายพราน (Neng nai phran) ปโยะ (Pu-yo) (Malay-Pattani) ลงคนายพราน (Lueng nai phran)(Phattalung) หมอแกงคาง (Mo kaeng khang)(Pattani) หมอขาวลง (Mo khao ling)(Chunthaburi) ลกษณะวสยพช เปนไมเถา สง 1- 6.5 เมตร มเถากลม เสนผาศนยกลาง 0.5 – 0.8 เซนตเมตร มขนยาว ขนปยกระจกคลายใยแมงมมแนบชดผวล าตนตอมขนาดเลกสแดงเขมกระจายทวทงตน ทงในสวนออนและแก เสนผาศนยกลางยาวประมาณ 0.05 มลลเมตร ความยาวปลอง 5 – 11 เซนตเมตร มเหงาใตดน ใบ เปนรปขอบขนาน รปหอก รปหอกกลบ ปลายใบแหลม มน หรอกลม โคนใบเรยวแหลม มน ขอบใบเรยบหรอเปนคลนเลกนอยและมวนลงเลกนอย มเสนใบตามยาวเรยงขนานกบขอบใบจากโคนจนถงปลายใบเหนชดเจน มแผนใบบาง ดานบนเกลยงมตอมสแดงเขมกระจาย ในใบออนจะมขนปยกระจยยาวคลาย

485

ใยแมงมมสขาว ประปราย ดานลางมขนปยคลายใยแมงมมและมตอมสแดงเขมกระจาย กานใบมครบหอตวเปนรองรปตวยเรยวยาวจนถงล าตน หอล าตนประมาณครงของความยาวรอบล าตน หมอลาง เปนรปผลแพร หรอรปคนโท ดานนอกสแดงคล า สชมพ สแดงเขม หรอสเขยว มขนปยสน าตาลแดง มตอมสแดงกระจายทวไป มตะเขบกวาง 1 เซนตเมตร ดานในสเขยว เกลยง ปากหมอเปนรปไข รมปากหมอสเขยวออน สชมพ ผวเรยบ ขอบดานนอกของปากหมอเรยบ ขอบดานในจกฟนเลอยลก ฝาหมอสแดงเขม โคนฝาเวาตน ฝาเปนแผนแบนหรอเปนคลนเลกนอย ใตฝามตอมน าหวานมากกวา 100 ตอม ม 2 แบบ คอรปกลม เสนผาศนยกลาง 0.3 มลลเมตร เรยงกระจายรอบแนวกลางฝาและรปร เสนผาศนยกลาง 0.5 มลลเมตร เรยงในแนวเสนกลางฝา เดอยรปเสนดายทเดอยมขนปยกระจกยาวคลายใยแมงมม สายหมอยาว 10 – 40 เซนตเมตร ไมมเกลยวมขนประปราย หมอบน รปทรงขวด สวนทกวางทสดอยใตรอยคอด บางครงพบเปนรปทรงกระบอกหรอรปกรวยยาว สวนทกวางทสดอยใตรอยคอด กวาง 3 – 5 เซนตเมตร ยาว 7 – 22 เซนตเมตร ดานนอกสเขยวออน เขยวเหลอง หรอสแดงเขม สแดงเรอๆ มขนสน าตาลประปราย มตอมสแดงกระจายทวไป ดานในมสเขยวนวล เกลยง ตะเขบลดรปเปนเหลยม ปากหมอรปไขกวาง รมปากหมอดานลางเวาคลายรปหวใจ ฝาหมอมสเขยวหรอแดงเขม สายหมอยาว 15 – 26 เซนตเมตร เปนเกลยวและมขนกระจาย ชอดอกเพศผ เปนชอดอกแบบกระจะ กานชอดอกยาว 20 – 55 เซนตเมตร มขนยาวคลายใยแมงมม ชอดอกหลกมชอดอกยอยมากกวา 70 - 125 ดอกตอชอหลก ชอยอยม 1-2 ดอกตอชอ กานชอดอกยาวประมาณ 1 เซนตเมตร กลบดอกรปไข สเขยวออน เมอแกเปลยนเปนสแดงหรอน าตาลเขม ดานนอกมขนปยยาว ดานในมตอมน าหวานมากกวา 100 ตอม กานชเกสรเพศผยาว 1-2 เซนตเมตร ชอดอกเพศเมย ชอดอกแบบกระจะ กานชอดอกยาว 25 – 40 เซนตเมตร ชอดอกยอยม 1 ดอก ตอชอดอกยอย กานชอดอกยาว 0.5 – 2 เซนตเมตร กลบรปร รงไขรปร มขนปยคลายใยแมงมมหนาแนน สขาวหรอน าตาลออน ผล รปกระสวย ผวเรยบ ม 4 เหลยม มขนคลายใยแมงมมหนาแนนสขาว เมอแกมขนประปราย เมลดรปแถบกงเสนดาย มมากกวา 100 เมลดตอฝก ผวเมลดมรวละเอยดตามยาว ตรงกลางเมลดนน นเวศวทยา ขนตามทชมน า รมหนองน า ชายปาพร ขนในทโลงแจงหรอในทรมมแสงแดดเลกนอย พชทขนรวมทส ารวจพบ ไดแก เสมด ปรงทะเล ชมพน า แคพร และกก เปนตน ส ารวจพบในทบานยางแดง ต าบลนาประด จงหวดปตตาน อ าเภอโคกโพธ ในจงหวดพทลง พบท บานควนพระ ต าบลฝาละม อ าเภอ ปากพะยน และบานทาดนแดง ต าบลปาบอน อ าเภอปาบอน และในเขตอ าเภอปากพะยน จงหวดสงขลาพบทอ าเภอรตภม จงหวดตรงพบทต าบลบานนา อ าเภอปะเหลยน อ าเภอยานตาขาว อ าเภอวงวเศษ และพบในจงหวดยะลา

486

487

488

489

3. หมอแกงลงเลก (Nepenthes gracilis Kort) ชอทองถน หมอขาวหมอแกงลง (นราธวาส) หมอลงผ หมอคาง (สงขลา) หมงคาม (พทลง) ลกษณะวสยพช เปนไมเถาเลอย สง 1 – 10 เมตร เถาเกลยง มตอมสน าตาลกระจายทงตน ล าตนเปนสามเหลยม

(กรมวชาการเกษตร, 2554) และมครบเชอมตอล าตนกบโคนใบ ความยาวปลอง 5 – 10 เซนตเมตร ใบ เปนรปหอก ปลายใบแหลมถงเรยวแหลม ขอบใบมวนงอลง โคนใบสอบเรยว ไมมกานใบ มครบ

รอบล าตน มเสนใบตามยาว 4 - 6 เสน ในแตละขางของแผนใบ เรยงขนานกบขอบใบจากโคนใบถงปลายใบ เหนไมชดเจนในใบสด เสนใบตามขวางมจ านวนมาก แผนใบหนา เนอใบเหนยว ผวใบดานบนเรยบเกลยง และมนเงา ดานลางเกลยง มตอมขนาดเลกสน าตาลแดงกระจายทวทงสองดาน

หมอลาง รปคนโทแกมรปทรงกระบอกกวาง 1-2 เซนตเมตร ยาว 5 – 7 เซนตเมตร มรอยคอดประมาณ ½ ของความยาวหมอจากโคน มขนสน าตาล ดานในสเขยว เกลยงมตะเขบ ปากหมอรปไขถงกลม รมฝปากหมอบางมาก สเขยวแตมสน าตาลแกมมวง ผวเรยบ ไมเปนคลน ฝาหมอสเดยวกบตวหมอ สายหมอยาว 4 – 10 เซนตเมตร ไมมเกลยว มขนประปราย

หมอบน รปคนโทแกมรปทรงกระบอก ดานนอกสเขยวออนถงเหลองออน ไมมลาย มขนสน สน าตาลกระจายทว ดานในสเขยว สายหมอยาวประมาณ 12 – 17 เซนตเมตร มเกลยว

ชอดอกเพศผ, ชอดอกเพศเมย, ผล ไมมตวอยาง

490

นเวศวทยา ขนตามทชมน า รมน า ปาพร ขนในทโลง ส ารวจพบทอ าเภอตากใบ จงหวดนราธวาส และ อ าเภอควนกาหลง อ าเภอควนโดน จงหวดสตล

491

4. น าเตาลม (Nepenthes thorelii Lecomte) ชอทองถน หมอขาวหมอแกงลง หมอขาวลง (นราธวาส, สงขลา, สตล , ปตตาน) ลกษณะวสยพช เปนไมเถาสง 0.5 เมตร มเหงาใตดน ล าตนกลม มครบเชอมตอกบโคนใบ เถาออนสเขยว

หรอสแดงเขม มชองอากาศสขาวกระจายทว ยอดออน ใบออนและเถาออนมขนสนหนานม สน าตาล เปนขนแบบเสนเดยว มตอมสแดงกระจายทงตน ปลายมอจบมขนหนาแนน ความยาวปลอง 2 – 8 เซนตเมตร

ใบ เปนรปแถบยาว ปลายใบเรยวแหลม กวางประมาณ 2- 10 เซนตเมตร ขอบใบมวนงอลงเลกนอย โคนใบสอบเรยว ไมมกาน มครบกวางประมาณ 1 – 4 เซนตเมตร มเสนใบตามยาวเรยงขนานขอบใบผวใบเรยบเปนมนเงา

หมอลาง รปไขแกมรปคนโท สวนทกวางทสดอยใกลโคน หรอกงกลางหมอ กวางประมาณ 2-6 เซนตเมตร สวนคอคนโทกวาง 2 – 4 เซนตเมตร ดานนอกของหมอมสแดงหรอสแดงคล า มลายจดสแดงเขม มขนสนหนาแนนถงปานกลาง ซงเปนขนแบบเดยวกบแผนใบ พบตะเขบหมอดานหนา หมอดานในมสเขยวนวล มลายจดสแดงมวงเขม ปากหมอรปไขหรอรปหยดน า หรอรปหวใจ รมปากหมอหนา สแดงคล า แดงเขม หรอเหลองออน ผวเรยบหรอเปนคลนเลกนอย ฝาหมอสเดยวกบตวหมอ รปรถงรปกลม โคนฝาเวารปหวใจหรอกลม ลกษณะเปนแผนแบน เสนฝา 4 – 10 เสน ตอมน าหวานมากกวา 100 ตอม มขนนม สายหมอยาว 5 – 25 เซนตเมตร ไมมเกลยว มขนสน

หมอบน รปทรงกระบอกแกมรปกรวย สวนทกวางทสดอยทปากหมอ อาจมรอยคอดเวาเลกนอยประมาณ ½ ของความยาวจากโคนหมอ หมอดานนอกสเหลองออน เหลองซด หรอสเขยวเหลอง ไมมลายจด มขนสนกระจายประปราย ตอมสแดงเขมกระจายทว หมอดานในสเหลองนวล หรอเขยวนวล เกลยงมลายจด รมฝปากหมอสเดยวกบตวหมอ เรยบหรอเปนคลนเลกนอย ตะเขบลดรปเหลอเพยงสนตน สายหมอยาวประมาณ 6 – 13 เซนตเมตร มเกลยว

ชอดอกเพศผ, ชอดอกเพศเมย, ผล ไมมตวอยาง นเวศวทยา ขนตามปาทงหญา มกพบขนตามปาเตงรง พบบนเนนหรอดนลกรง ดนทราย หรอดนรวนปน

ทราย มน าขง มหนอแตกมาจากราก ในจงหวดนราธวาส พบทต าบลกะลวอ อ าเภอเมอง และอ าเภอตากใบ จงหวดปตตาน พบทต าบลนาประด อ าเภอโคกโพธ จงหวสตล พบทอ าเภอควนกาหลง และอ าเภอควนโดน ในจงหวดสงขลา พบทอ าเภอรตภม อ าเภอบางกล า และอ าเภอหาดใหญ จงหวดตรง พบทต าบลทงคาย อ าเภอยานตาขาว ใบเปนใบเดยวออกเรยงสลบกน ใบเรยวยาวรปหอก ไมมกานใบ แผนใบโอบครงล าตน กานใบแขงและอวบ ใบสเขยวมเสนกลางใบยาวยนออกจากปลายใบแลวกลายเปนกระบอกหรอถง หรอหมอรปกระเปาะ กนปอง มขนาดตาง ๆ และสตาง ๆ กน เชนสเขยว สแดงเรอ ๆ หรอสน าตาล มครบ 2 ครบ อยตรงกลางกระบอก และครบมหนามหรอขน ปากกระบอกมฝาปด

492

สรปผลการทดลอง

จากการส ารวจหมอขาวหมอแกงลงในภาคใตตอนลาง สามารถจ าแนกชนดหมอขาวหมอแกงลง ออกไดเปน 4 ชนด ดงน หมอขาวหมอแกงลง (N. ampullaria Jack) เขนงนายพราน (N. mirabilis (Lour.) Druce) หมอแกงลงเลก (N. gracilis Kort) น าเตาลม (N. thorelii Lecomte) ซงหมอขาวหมอแกงลงแตละชนดทพบมลกษณะแตกตางกน การส ารวจพบในพนทลกษณะแตกตางกนไป ไดแก

1. หมอขาวหมอแกงลง (N. ampullaria Jack) ชอหมอแกง (Cho mo kaeng), หมอแกงคาง (Mo kaeng khang), หมอแกงลง (Mo kaeng ling (Pattani), บลางอกกอ Bla-ngo-kue-ko (Malay-Pattani) (เตม,2544) ส ารวจ

ชนดทตรวจวเคราะหจ าแนก แหลงทเกบตวอยาง

สภาพพนทส ารวจพบ จ านวนทเกบ (ตวอยาง)

1. Nepenthes ampullaria Jack นราธวาส ปาพร 5 2. Nepenthes gracilis Kort นราธวาส

สตล ปาพร 10

5 3. Nepenthes mirabilis (Lour.) Druce พทลง

สงขลา ตรง

ปตตาน ยะลา

ปาพรและทราบเชงเขา

5 6

10 3 3

4. Nepenthes thorelii Lecomte นราธวาส ปตตาน สตล สงขลา ตรง

ปาพร ทราบเชงเขา

5 6 7 4 3

493

พบท อ าเภอสไหงปาด จงหวดนราธวาส ลกษณะเดนคอ ใบหนา มขนนมปกคลมผวใบ หมอคอนขางกลมหรอเปนกระเปาะ หมอมจดประสน าตาลแดง ตนใหญมหมอผดทโคนตน

2. เขนงนายพราน (N. mirabilis (Lour.) Druce) กระบอกน าพราน (Krabok nam phan) เหนงนายพราน (Neng nai phran) ปโยะ (Pu-yo) (Malay-Pattani) ลงคนายพราน (Lueng nai phran)(Phattalung) หมอแกงคาง (Mo kaeng khang)(Pattani) หมอขาวลง (Mo khao ling)(Chunthaburi) (เตม,2544) ส ารวจพบในทบานยางแดง ต าบลนาประด จงหวดปตตาน อ าเภอโคกโพธ ในจงหวดพทลง พบท บานควนพระ ต าบลฝาละม อ าเภอ ปากพะยน และบานทาดนแดง ต าบลปาบอน อ าเภอปาบอน และในเขตอ าเภอปากพะยน จงหวดสงขลาพบทอ าเภอรตภม จงหวดตรงพบทต าบลบานนา อ าเภอปะเหลยน อ าเภอยานตาขาว อ าเภอวงวเศษ และพบในจงหวดยะลา มลกษณะเดนคอใบบาง ขอบใบเปนจกฟนเลอย หมอรปทรงกระบอก มสเขยว

3. หมอแกงลงเลก (N. gracilis Kort) หมอขาวหมอแกงลง (Mo kho mo kaeng ling (Narathiwat)) (เตม,2544) ส ารวจพบทอ าเภอตากใบ จงหวดนราธวาส และ อ าเภอควนกาหลง อ าเภอควนโดน จงหวดสตล ลกษณะเดนคอ ใบเรยวแหลม หมอขนาดเลกเพรยว ปากหมอมสเขยว สแดง สมวงคล า

4. น าเตาลม (N. thorelii Lecomte) (เตม, 2544) ในจงหวดนราธวาส พบทต าบลกะลวอ อ าเภอเมอง และอ าเภอตากใบ จงหวดปตตาน พบทต าบลนาประด อ าเภอโคกโพธ จงหวสตล พบทอ าเภอควนกาหลง และอ าเภอควนโดน ในจงหวดสงขลา พบทอ าเภอรตภม อ าเภอบางกล า และอ าเภอหาดใหญ จงหวดตรง พบทต าบลทงคาย อ าเภอยานตาขาว ลกษณะเดนคอ เปนไมเลอยกงลมลก ใบเปนใบเดยวออกเรยงสลบกน ใบเรยวยาวรปหอก ไมมกานใบ แผนใบโอบครงล าตน กานใบแขงและอวบ ใบสเขยวมเสนกลางใบยาวยนออกจากปลายใบแลวกลายเปนกระบอกหรอถง หรอหมอรปกระเปาะ กนปอง มขนาดตาง ๆ และสตาง ๆ กน เชนสเขยว สแดงเรอ ๆ หรอสน าตาล มครบ 2 ครบ อยตรงกลางกระบอก และครบมหนามหรอขน ปากกระบอกมฝาปด พชสกลหมอขาวหมอแกงลงชอบขนในทชนแฉะ ทลมน าขง หรอดนทมความชมชนหลอเลยงตลอดทงป และขนในพนทอากาศมความชนสง แสงแดดปานกลางถงมาก ในปาพร ปาดบเขา ทงหญา หรอปาเสอโทรม สภาพดนทพบหมอขาวหมอแกงลงเปนดนทมธาตอาหารต า มกเปนดนทรายจด ดนอนทรย หรอดนเหนยว และเปนกรด

494

เอกสารอางอง กรมวชาการเกษตร. 2554. วงศพรรณไมเทดไทองคราชน. กรมวชาการเกษตร. กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

หนา 174 – 175. เตม สมตนนท. 2528. พนธไมปาเมองไทย. โรงพมพหอพนธไม กรมปาไม, กรงเทพฯ.228 น. เตม สมตนนท. 2544. ชอพนธไมแหงประเทศไทย (ฉบบแกไขเพมเตม). พมพครงท 2. บรษทประชาชน จ ากด,

กรงเทพฯ. นรมล มลจนดา. 2539. พชกนสตว. นตยสารสารคด.11(131) : 79-83 มยร ภญโญศกดและคณะ. 2550. การศกษาทางพฤกศาสตรของกลมพชกนแมลง (Carnivorous Plant) ในพนท ภาคตะวนออกของประเทศไทย. ศนยรวมพรรณไมภาคตะวนออก จงหวดระยอง, ระยอง.

Cheek, M and M. Jebb. 2001. Nephenthaceae. Flora Malasiana Series I Seed Plants. 15: 1-157. Cheek, M and M. Jebb. 2009. Nephenthes group Montanae (Nepenthaceae) in Indo-Chaina, with N. thai and

N. bokor described as new. Kew Bulletin Vol.64 : 319-325. Clarke, C. 2002. A Guide to the Pitcher Plants of Penisular Malaysia. Natural Hitory Publications (Borneo)

Sdn. Bhd., Kota Kinabalu, Sabah, Malaysia. Heywood, V.H. 1979. Flowering Plants of the world. Oxford University Press, Oxford. Jebb, M. & M. Cheek. 1997. A skeletal revision of Nepenthes (Nepenthaceae). Blumea 42 : 1-106. Lloyd, F.E. 1942. The Carnivorous Plants. Chronica Botanica Company, Waltham, Mass. Philipps, A and A. Lamb. 1996. Pitcher – Plants of Borneo. United Selangor Press Sdn., Kuala Lumper.