Duurzaam Veilig

cursus 2007-2008 Technische Infrastructuur in de Ruimtelijke Ordening 1

Duurzaam Veilig

2

Principe Duurzaam Veilig:

In een duurzaam Veilig wegverkeerssysteem is de kans op ongevallen door de vormgeving van de infrastructuur bij voorbaat al drastisch beperkt.

Voor zover er nog ongevallen gebeuren, is het proces dat de ernst van ongevallen bepaalt zodanig geconditioneerd dat ernstig letsel nagenoeg uitgesloten is

Uit: naar een Duurzaam Veilig wegverkeer (Koornstra et al., 1992)

3

Duurzaam Veilig

Grondslag voor de realisatie van:

Een activiteitenpatroon waarin Veiligheid naast andere kwaliteitskenmerken zoals Bereikbaarheid en Milieu inherent is ingebouwd

Hoofdcomponenten:

Het vraagpatroon (vervoersgeneratie, vervoerwijzekeuze, etc.) Het aanbod van vervoervoorzieningen (omvang en kwaliteit wegennet)

4

Vorm – Functie - Gebruik

Met het oog op verbetering van de verkeersveiligheid zijn drie componenten van belang:

Functioneel ontwerp van de infrastructuur Verbindingsfunctie, stroomfunctie Ontsluitingsfunie Erffunctie

Waarbij sprake is van Interacties ervaren verkeersdeelnemers Interacties onervaren verkeersdeelnemers Interacties ‘gehandicapte’ verkeersdeelnemers zoals bejaarden,

onbekenden

Vorm infrastructuur

Gebruik infrastructuur

5

Ruimtelijke Inrichting en Verkeersveiligheid

In het verleden was de ruimtelijke inrichting vaak het uitgangspunt voor de

functionele opbouw en inrichting van het netwerk

Het inherent inbouwen van veiligheid in het transportsysteem laat een

dergelijke sequentiële toepassing niet toe

Inrichting activiteitsruimten en functionele opbouw en vormgeving van het netwerk zullen

meer geïntegreerd aangepakt moeten worden

Geïntegreerde aanpak: betere garantie voor realisatie van beoogd gebruik

Te hanteren veiligheidsprincipes: Functioneel gebruik: voorkom onbedoeld gebruik infrastructuur Homogeen gebruik: voorkom grote verschillen in snelheid, richting en massa Voorspelbaar gebruik: voorkom onzekerheid bij de verkeersdeelnemer

6

Verbetering verkeersveiligheid

Verbetering van de verkeersveiligheid kan men bereiken door:

Beperking van het aantal ongevallen

vormgeving zodanig dat de kans op ongevallen gering is

Beperking van de ernst van de ongevallen

voor die ongevallen die nog gebeuren: proces zodanig inperken dat ernstig letsel uitgesloten is

Ook belangrijk voor menselijk welbevinden: Beperking van het aantal bijna-ongevallen

7

Deelname aan het verkeer

Deelnemen aan het verkeer betekent dat de mens , iteratief, een reeks van activiteiten moet uitvoeren, te weten:

Zoeken detecteren evalueren beslissen handelen voertuigactie

Hoe minder bekend de verkeersdeelnemer is met de overige elementen

van het systeem (voertuig, weg, omgeving), des te vaker zal hij de cyclus

moeten doorlopen: Rijtaak wordt intensiever Kans op fouten neemt toe

8

Ongeval

Een ongeval is een storing in het systeem doordat interacties niet goed verlopen

Interacties: mens – voertuig – weg – omgeving

De mens speelt als de dynamische component die voortdurend beslissingen neemt een belangrijke rol in het interactiepatroon

9

Predispositie

Belangrijke randvoorwaarden die van toepassing zijn op het verloopvan de interacties in het systeem mens – voertuig – weg – omgevingzijn:

Predispositie van de verkeersdeelnemer Predispositie van het voertuig Predispositie van de weg Predispositie van de omgeving

Deze predisposities kan men zoveel mogelijk in gunstige zin proberente beïnvloeden, zoals: Nuchter en uitgerust achter het stuur (verkeersdeelnemers) Jaarlijkse technische keuring voertuig (voertuig) Een overzichtelijk en gestandaardiseerd wegennet (weg) Geen afleiding (omgeving)

10

Predispositie weg en omgeving

Deze aanpak biedt nog veel perspectief om de verkeersveiligheid te

verbeteren (en is gemakkelijker te beïnvloeden dan de predispositie

van de verkeersdeelnemer)

Maatregelen die genomen worden ter beïnvloeding van de

predispositie van weg en wegomgeving hebben een direct effect op: Perceptie verkeersdeelnemer Evaluatie verkeersdeelnemer Beslissing verkeersdeelnemer Handeling verkeersdeelnemer Voertuiggedrag

11

Maatregelen

Maatregelen (richtlijnen voor ontwerp) waar men aan kan denken zijn:

Weg Vormgeving weg conform functie Geen frequente veranderingen in vormgeving Veranderingen duidelijk markeren Beperk aantal wegcategorieën Zelfverklarende wegen

Wegomgeving Niet te veel (irrelevante) informatie Relevante informatie is bekend Relevante informatie wordt herkend

12

Vorm – Functie - Gebruik

Vorm – functie en gebruik van de weg (infrastructuur) zijn drie

componenten die de grondslag vormen van een veilig transportsysteem

Functie wegcategorie

Gebruik wegtype

Vormgeving ontwerpcriterium

Wegontwerp en netwerkontwerp dienen zodanig gekozen te zijn dat gebruik en vormgeving van de weg (het wegennet) op elkaar zijn afgestemd

13

Categorisering wegen

Hoofdcategorieën van wegen:

Stroomwegen Gebiedsontsluitingswegen Erftoegangswegen

Er is sprake van een relatie tussen de functie van de weg

en de vormgeving van de weg: op basis daarvan wordt het

gebruik van de weg min of meer afgedwongen

14

Stroomfunctie

Stroomfunctie: hoge snelheden en een goede continuïteit moeten mogelijk zijn zonder dat dit leidt tot een verhoging van deonveiligheid

Geen kruisend of tegemoetkomend verkeer Ongelijkvloerse uitvoering van alle knooppunten Stilstaande objecten ver verwijderd van de rijbaan Éénrichtingverkeer met dezelfde snelheid en massa Aparte stroken voor vrachtverkeer Onderscheid doorgaand en niet doorgaand verkeer (ontvlechten)

15

Ontsluitingsfunctie

Ontsluitingsfunctie (uitwisselingsfunctie) maakt hogere dichtheid

van vertakkingen(knooppunten) noodzakelijk

Knooppunten om de 2 à 3 kilometer Knooppunten zijn deels gelijkvloers uitgevoerd (wel beperkt wat

betreft type) Lagere snelheden (60 – 80 km/uur) Snel en traag verkeer (bijv. fietsers)worden gescheiden

afgewikkeld Er is sprake van een duidelijke voorrangsregeling

16

Erftoegangsfunctie

Erftoegangsfunctie Verblijfsfunctie staat centraal

Wegen behorende tot deze categorie verschaffen toegang tot percelen (huizen, winkels, bedrijven, etc.

De verblijfsfunctie staat centraal Het primaat ligt hier bij het uitvoeren van allerlei sociaal-culturele

en maatschappelijke activiteiten. Teneinde deze activiteiten ongehinderd uit te kunnen voeren is een lage snelheid vereist ( 30 km/uur)

Overzichtelijkheid van de locatie blijft eveneens een belangrijk vereiste

17

Bestuurlijke inbedding

Naast de technische uitwerking vereist een herstructurering van het wegennetwerk ook de uitwerking van de bestuurlijke component

Deze bestuurlijke component komt tijdens het gehele proces aan de orde bij: Bedenken Integreren Implementeren Evalueren Handhaven

van maatregelen

Een belangrijk element van de bestuurlijke component is het creëren

van voldoende draagvlak voor de voorgestelde inrichting van het netwerk

Daarnaast dienen ook verantwoordelijkheden en bevoegdheden voor realisatie

van de beoogde veiligheid te worden toegekend

18

Schuldvraag

Een grondige analyse van de Schuldvraag kan een aanzienlijke bijdrage leveren aan de verklaring waarom ongevallen optreden

Naast de verkeersdeelnemer (automobilist, fietser) dienen ook andere partijen in deze analyse te worden betrokken:

De kastelein die hem/haar in beschonken toestand per auto laat vertrekken

De wegontwerper die een ondeugdelijk verkeerskundig ontwerp maakt, of de verkeersmanager die een foutieve regeling ontwerpt

De autofabrikant die een ondeugdelijk voertuig op de markt brengt De arts die een keuring nalatig uitvoert De politicus die nalaat een beleidsprogramma gericht op verbetering

van de veiligheid uit te voeren

19

Door met Duurzaam Veilig

Gebruik gemaakt van presentaties van SWOV,

Zoals: Letty Aarts Evira Twisk Chris Schoon Fred Wegman

20

Theoretische achtergronden

Uitgangspunten

Voorkomen van ongevallen en (indien toch een ongeval gebeurt) voorkomen van ernstig letsel

De mens als maat der dingen in een integrale aanpak

21

De doelen van Duurzaam Veilig

1. Voorkómen van (ernstige) ongevallen

2. Nagenoeg uitsluiten van ernstig letsel indien ongeval onvermijdelijk is

22

Proactieve aanpak: voorkómen van LATENTE FOUTEN

Interventies: zo vroeg mogelijk in keten van systeemontwerp verkeersgedrag

Wie is de schuldige?

23

Proactieve aanpak: voorkómen van LATENTE FOUTEN Interventies: zo vroeg mogelijk in keten van

systeemontwerp verkeersgedrag

• Onveilige handelingen: minder afhankelijk maken van keuzen van individuele weggebruikers

Hoe heeft dit kunnen gebeuren?

24

De mens de maat der dingen

Fysieke eigenschappen De mens is kwetsbaar

Psychologische eigenschappen De mens kan niet altijd fouten De mens wil niet altijd overtredingen

25

Integrale aanpak

INFRASTRUCTUUR Ontwerp laten aansluiten bij menselijke capaciteiten en

beperkingen

VOERTUIGEN Ondersteunen van rijtaak Bescherming bieden

MENS Goed geïnformeerd en geoefend Daar waar nodig gecontroleerd

26

De principes in de geactualiseerde visie

Duurzaam Veilig-principeFunctionaliteitFunctionaliteit van wegen van wegen

Homogeniteit van massa’s en/of snelheid en richting

Herkenbaarheid van de vormgeving van de weg en voorspelbaarheid van wegverloop en van gedrag van weggebruikers

Duurzaam Veilig-principeFunctionaliteit van wegen

Homogeniteit Homogeniteit van massa’s en/of snelheid en richtingvan massa’s en/of snelheid en richting

Herkenbaarheid van de vormgeving van de weg en voorspelbaarheid van wegverloop en van gedrag van weggebruikers

Duurzaam Veilig-principeFunctionaliteit van wegen

Homogeniteit van massa’s en/of snelheid en richting

HerkenbaarheidHerkenbaarheid van de vormgeving van de weg en van de vormgeving van de weg en voorspelbaarheid van wegverloop en van gedrag van voorspelbaarheid van wegverloop en van gedrag van weggebruikersweggebruikers

Duurzaam Veilig-principeFunctionaliteit van wegen

Homogeniteit van massa’s en/of snelheid en richting

Herkenbaarheid van de vormgeving van de weg en voorspelbaarheid van wegverloop en van gedrag van weggebruikers

StatusonderkenningStatusonderkenning door de verkeersdeelnemer door de verkeersdeelnemer

Vergevingsgezindheid van de omgeving en van weggebruikers onderling

Duurzaam Veilig-principeFunctionaliteit van wegen

Homogeniteit van massa’s en/of snelheid en richting

Herkenbaarheid van de vormgeving van de weg en voorspelbaarheid van wegverloop en van gedrag van weggebruikers

Statusonderkenning door de verkeersdeelnemer

VergevingsgezindheidVergevingsgezindheid van de omgeving en van van de omgeving en van weggebruikers onderlingweggebruikers onderling

Duurzaam Veilig-principeFunctionaliteit van wegen

Homogeniteit van massa’s en/of snelheid en richting

Herkenbaarheid van de vormgeving van de weg en voorspelbaarheid van wegverloop en van gedrag van weggebruikers

Statusonderkenning door de verkeersdeelnemer

Vergevingsgezindheid van de omgeving en van weggebruikers onderling

27

5 principes Duurzaam Veilig

Duurzaam-Veilig principe Beschrijving

Functionaliteit van wegen Monofunctionaliteit van wegen, stroomwegen, gebiedsontsluitingswegen, erftoegangswegen, in een hiërarchisch opgebouwd wegennet

Homogeniteit van massa’s en/of snelheid en richting

Gelijkwaardigheid in snelheid, richting en massa bij matige en hoge snelheden

Herkenbaarheid van de vormgeving van de weg en voorspelbaarheid van wegverloop en van gedrag van weggebruikers

Omgeving en gedrag van andere weggebruikers die de verwachtingen van weggebruikers ondersteunen via consistentie en continuïteit van wegontwerp

Vergevingsgezindheid van de omgeving en van de weggebruikers onderling

Letselbeperking door een vergevingsgezinde omgeving en anticipatie van weggebruikers op gedrag van anderen

Statusonderkenning door de verkeersdeelnemer Vermogen om taakbekwaamheid te kunnen inschatten

28

FUNCTIONALITEIT

• Functionele indeling van wegen:

• DV: monofunctionaliteit van wegen

• Hiërarchisch opgebouwd wegennet

Stromen Toegang bieden

29

Functionele wegcategorieën

• Stroomwegen (SW)– Verkeer moet kunnen stromen

• Erftoegangswegen (ETW)– Toegang bieden tot bestemmingen

• Gebiedsontsluitingswegen (GOW)– Verbinding leggen tussen SW en ETW

30

HOMOGENITEIT

• Ernstige ongevallen: Grote snelheids- en/of massaverschillen Enkelvoudig ongeval tegen obstakel Kruispuntongevallen Auto – voetganger

31

Auto-voetgangerbotsingen

32

HOMOGENITEIT

• Ernstige ongevallen: Grote snelheids- en/of massaverschillen Enkelvoudig ongeval tegen obstakel Kruispuntongevallen Auto – voetganger

• Daarom: Vermijden van conflicten

• Aparte infrastructuur voor voertuigen metverschillende massa en snelheid

• Fysieke rijbaanscheiding tussen tegemoet-komend verkeer met grote snelheid

Waar conflicten vóórkomen: reductie van snelheid

• Snelheidslimiet omlaag

• Snelheidsreducerende maatregelen op kruisingen (b.v. rotonde)

33

• Voorkómen van fouten door: Situaties herkenbaar te maken Wegverloop voorspelbaar te maken

• Gevolg: Rijtaak meer op routine minder fouten Gedrag anderen beter voorspelbaar

HERKENBAARHEID

Basis van fouten indeling van taakuitvoering

Niveau van taakuitvoering

Beredeneerd gedrag

Regelgestuurd gedrag

Automatisch gedrag

Type fout

Beredeneerde vergissingen

Regelgestuurde vergissingen

Uitglijders en vergeetachtigheden

34

Onveilige handelingen

Taakuitvoering Beredeneerd gedrag (knowledge-based) Regelgestuurd gedrag (rule-based) Automatisch gedrag (skill-based)

Maak taakuitvoering zo routinematig mogelijk

Bewuste overtredingen

35

STATUSONDERKENNING

• Mens als maat, maar: verschillen tussen mensen in taakbekwaamheid Beginners, ouderen Slaap, alcohol, stress

36

Taakbekwaamheidsmodel

Taakeisen (T)

Competenties (C)

Taakbekwaamheid (B)

B ≥ T controle

B < T gevaar

37

STATUSONDERKENNING

• Daarom: Generieke maatregelen iedereen Specifieke maatregelen aanvulling lagere taakbekwaamheid

Taakeisen (T)

Competenties (C)

Taakbekwaamheid (B)

B ≥ T controle

B < T gevaar

Gericht op statusonderkenning

38

VERGEVINGSGEZINDHEID

• Sociale uitwerking: Voorkómen van ongevallen Anticipatie op gedrag van minder vaardige medeweggebruikers

• Fysieke uitwerking: Voorkómen van ernstige afloop van ongevallen Vergevingsgezinde omgeving

39

Van theorie naar visie

Reduceren van latente fouten in het verkeerssysteem Niveaus van taakuitvoering en het voorkómen van onveilige

handelingen Van aandachtvragende tot automatische taakuitvoering Van kleine uitglijders tot gevaarlijke vergissingen Zo routinematig mogelijke taakuitvoering Bewuste overtredingen en de rol van motivatie De aanpak van ongewenst gedrag

De mens met zijn capaciteiten en beperkingen in interactie met zijn omgeving

Een duurzaam veilig verkeerssysteem voor iedereen Fysieke kwetsbaarheid en eisen aan conflictsituaties

Strategische vervoerskeuzen door weggebruikers Verkeerskundige taxonomie van functionaliteit

40

Voorkomen van latente fouten

Het verkeerssysteem Ontwerp van het systeem Kwaliteitscontrole bij realisatie componenten Aanwezigheid defensiemechanismen

(vergevingsgezindheid infrastructuur)

Psychologische voorlopers van onveilige handelingen

41

Tot slot

• Integrale aanpak: niet vanuit afzonderlijke maatregelen werken maar vanuit principes Want: effectiever en efficiënter

42

Door met Duurzaam Veilig

Presentatie Chris Schoon over:

Vergevingsgezindheid

43

Het nieuwe principe: vergevingsgezindheid

Bermen Semi-verharde berm

Obstakelvrije zone

AfschermenGeleiderail voor bomen?Nieuwe typen

44

Nieuwe typen afschermingsvoorzieningen

Cable barrier WICON

45

Voertuigeisen als input voor eisen infrastructuur

Duurzaam Veilig-principe: homogeniteit

Gelijkwaardigheid in snelheid, richting en massa

Type botstest Botssnelheid (km/uur)Wettelijke eis EuroNCAP

Frontaal 50 64Flank (auto) 50 50Flank (paal) - 28Achter - -Voetganger 40 40

46

Wat betekent dit voor het wegontwerp?

Waar snelverkeer mengt met fietsers/voetgangers:max. 30 km/uur

Waar personenauto’s elkaar kruisen:

max. 50 km/uur Waar een kans is op frontale aanrijdingen:

max. 70 km/uur Waar obstakels langs de weg zijn:

afstand tot rijbaan

47

Maximum snelheidseisen

Wegtypen in combinatie met toegestane verkeersdeelnemers

Veilige snelheid (km/uur)

Wegen met mogelijke conflicten tussen auto’s en onbeschermde verkeersdeelnemers

30

Kruisingen met mogelijke dwarsconflicten tussen auto’s 50

Wegen met mogelijke frontale conflicten tussen auto’s 70

Wegen waarbij frontale of zijdelingse conflicten met andere verkeersdeelnemers onmogelijk zijn

≥ 100

48

Voertuigveiligheid: homogeniteit

Positieve ontwikkelingen Elektronische stabiliteitscontrole (ESC) Toename gordelgebruik; airbags Eisen voor voetganger-vriendelijk autofront (2005); in de

toekomst hopelijk ook specifiek voor fietsers

Nog weinig homogeniteit voertuigen onderling (incompatibiliteit) Mix vracht- en personenauto’s Toename massa personenauto’s Afwijkende bumperhoogte SUV’s en pick-ups

49

Goederenvervoer: homogeniteit

Twee gekwalificeerde wegennetten voor goederenvervoer: Voor zwaar transport Licht transport

Hierop afstemmen: Voertuigen Opleidingen

50

Gemotoriseerde tweewielers: géén homogeniteit

Moeilijk inpasbaar in Duurzaam Veilig Bij hoge snelheid hoge kwetsbaarheid

Verbeteren van risicobewustzijn en risicoperceptie Gevarentoets voor gemotoriseerde tweewielers Getrapt rijbewijs gewenst (leertraject in fasen)

51

Intelligente Transportsystemen (ITS)- Uitgangspunten

ITS verdient een prominente plaats in de Duurzaam Veilig-visie

Vier ITS-niveaus:

1. Informeren

2. Waarschuwen

3. Interveniëren

4. Volledige automatisering van de verkeerstaak

52

Intelligente Transportsystemen (ITS)- Veiligheidstoepassingen

Navigatieapparatuur: ook veiligste route

Informeren en waarschuwen (en ingrijpen) Lokale snelheidslimiet (ISA) Afstand tot voorligger (ACC) Lane keeping (LDWA)

53

Intelligente Transportsystemen (ITS)- Effecten en bijeffecten

Op de langere termijn slachtofferbesparing van 40% (OECD, 2003)

ITS alleen veel potentie wanneer: Goede uitontwikkeling van de systemen Voldoende acceptatie

Kans op schadelijke bijeffecten: Als gedragsadaptatie plaatsvindt Als te veel informatie op verkeerde momenten wordt

aangeboden

54

Samenvattend

Infrastructuur Positieve resultaten geboekt Nog niet alle problemen opgelost Wel kwaliteitszorg: onderzoek, experimenten

Voertuigen Voertuigeisen belangrijk voor homogeniteitsprincipe

Intelligente Transportsystemen (ITS) Inzetten op informerende en waarschuwende varianten Vooralsnog doorgaan met ‘traditionele’ maatregelen