View
261
Download
8
Category
Preview:
DESCRIPTION
Në veprën “Kontributi i Nexhmedin B. Sezairit në Organizatën Nacional Demokratike Shqiptare”, përmes argumenteve të bollshme arkivore është zbardhur kontributi atdhetar, në rrethanat e atëhershme politike, duke krijuar një imazh të qartë mbi personalitetin e Nexhmedin Besimit
Citation preview
1
2
Dr.sc. Hamdi Mediu
KONTRIBUTI I NEXHMEDIN B. SEZAIRIT N ORGANIZATN NACIONAL DEMOKRATIKE
SHQIPTARE
abej
3
Autor:
Dr.sc. Hamdi Mediu
Recensent:
Mr. Qerim Lita Prof. dr. Zeqirja Idrizi
Radhitje teknike
Sami Beqiri
Lektor
Aqif Isaku
Botoi dhe shtypi abej - Tetov
4
R e c e n s i o n
NEXHMEDIN BESIMI SEZAIRI,
INTELEKTUAL DHE ATDHETAR I HARRUAR SHQIPTAR
Rrethanat politike t krijuara n Trevat Lindore e
Verilindore shqiptare menjher pas mbarimit t Lufts
s Dyt Botrore, nxitn inteligjencn e athershme
shqiptare t mendoj seriozisht pr themelimin e nj
organizate kombtare shqiptare, qllimi final i s cils do
t ishte lirimi dhe bashkimi i tokave t robruara
shqiptare me Shqiprin. Pr rrjedhoj, n fillim t vitit
1945 n Shkup u themelua Organizata Nacional
Demokratike Shqiptare. Themelues t ksaj organizate
ishin intelektualt dhe atdhetart e shquar shqiptar:
Azem Marana, Hasan Bilalli dhe Mahmut Dumani. S
shpejti organizats iu bashkngjitn edhe nj numr i
madh i intelektualve dhe atdhetarve shqiptar nga
Shkupi, Kumanova, Tetova, Gostivari, Dibra, Krova,
Struga, Manastiri, Resnja etj.
Vepra: Kontributi i Nexhmedin B. Sezairit n
Organizatn Nacional Demokratike Shqiptare t autorit
Dr.sc. Hamdi Mediut, prbn nj punim serioz dhe me
rndsi t veant kombtare q i ka munguar
historiografis shqiptare. Vet titulli i librit l t kuptosh
se kemi t bjm pr nj personalitetet i cili ka ln
5
gjurm t thella n Lvizjen Kombtare Shqiptare para,
gjat dhe menjher pas Lufts s Dyt Botrore. Ai s
bashku me Shuaip Kamberin ishte themelues i orga-
nizats studentore Besa, pastaj njri ndr udhheqsit
e komitetit t Lidhjes II t Prizrenit pr qarkun e
Tetovs, dhe s fundi, antar i komitetit t NDSH-s pr
Tetov me rrethin. Si i till, n procesin gjyqsor t
zhvilluar n mars t vitit 1947 n Tetov, nga gjyqi
ushtarak u dnua me burg t rnd n kohzgjatje prej
18 vjetsh.
Autori pr rrumbullakimin e ksaj vepre, krahas
literaturs shkencore ka shfrytzuar shtypin e kohs,
faktorin njeri, burimet arkivore prfshi edhe fondin
personal t Nexhmedin Besimit.
sht nder dhe prgjegjsi e madhe t shkruash
nj vepr kushtuar nj personaliteti t shquar si sht
Nexhmedin Besimi, i cili tr jetn e tij ia kushtoi shtjes
s pazgjidhur kombtare shqiptare. Mirpo fal puns s
palodhshme hulumtues-krkimore, autori ia del me
sukses ta zbardh veprimtarin atdhetare jo vetm t
Nexhmedin Besimit, por edhe t shum atdhetarve tjer
nga Pollogu, si jan: Hafz Etem Tahiri, Xhevahir Veseli,
Mehmet Bushi, Jonuz Balla e shum t tjer, t cilt n
kushtet e athershme politike morn guximin q t`i prin
Lvizjes Kombtare Shqiptare, prkatsisht Organizats
Nacional Demokratike Shqiptare.
6
Autori Dr. Hamdi Mediu, pr nga metodologjia e
puns shkencore, librin prej rreth 130 faqesh tekst,
krahas pjess hyrse e ka pa t arsyeshme ta mbar-
shtoj si m posht: katr pjes, shtojca e dokumenteve,
prfundimi, burimet dhe literaturn e shfrytzuar dhe
prmbajtja.
Duhet t vn n dukje faktin se, n kt vepr,
Dr. Hamdi Mediu, prmes dokumenteve t shrbimeve
sekrete t athershme jugosllav-maqedonase: OZN-a dhe
UDB-, t cilat ai i paraqet si t plota dhe pa asnj
ndrhyrje, zbardh n trsi politikn antishqiptare t
autoriteteve komuniste t Shkupit e t Beogradit. Nj
politik e till, vemas do t zbatohej kundr inteligjencs
shqiptare, q si v n dukje edhe autori, at e
konsideronte armikun e prbetuar t tyre, prkatsisht,
t ashtuquajturs vetqeverisje socialiste. N kt
mnyr u veprua edhe kundr Nexhmedin Besimit, jo
vetm gjat vuajtjes s dnimit, por deri n shpartallimin
e federats s athershme komuniste jugosllave. Me
gjith presionin t papar psikik-fizik nga ana e
autoriteteve policore maqedonase, Nexhmedin Besimi
ngeli deri n fund besnik ndaj idealeve t NDSH-s, pr
ka dshmon edhe letra protestuese e t punsuarve
maqedonas n administratn e komuns s Tetovs,
drguar n vitin 1968 kryetarit t Kshillit Ekzekutiv t RS
t Maqedonis.
7
Duke mos dashur t futem n detaje, dshiroj t
theksoj se autori i veprs Kontributi i Nexhmedin B.
Sezairit n Organizatn Nacional Demokratike Shqiptare,
prmes argumenteve t bollshme arkivore ka arritur t
zbardh kontributin atdhetar, n rrethanat e athershme
politike, duke krijuar nj imazh t qart mbi perso-
nalitetin e Nexhmedin Besimit.
N fund, prgzoj autorin pr punn e madhe q e
ka kryer me botimin e ksaj vepre me pesh historike,
duke i dshiruar q s shpejti t del me nj vepr tjetr
po kaq t rndsishme.
Mr. Qerim Lita
8
R e c e n s i o n
NEXHBEDIN BESIM SEZAIRI
Zhvillimi i ngjarjeve historike, pjesmars i t
cilve ishte populli shqiptar karshi popujve t tjer n ish
Jugosllavi, gjat Lufts s Dyt Botrore dhe ngjarjet me
pesh historike q popullin shqipatr e vun para dilemave
t mdha, posarisht lidhur me pjesmarjen e shqip-
tarve n kt luft si dhe pasojat katastrofale q i
psuan kta, sht tem trajtimi e Dr. Hamdi Midiut n
monografin e tij studimore Kontributi i Nexhmedin
Besim Sezairi.
Ky studim monografik sht fryt i puns
shumvjeare t autorit, i shkruar me nj stilt qart dhe
t rrjedhshm, dhe paraqet nj punim serioz, q
prmban nj problematik t ndieshme nga historia
shqiptare gjat dhe pas Lufts s Dyt Botrore, e q deri
m tash lexuesit dhe studiuesit e ksaj fushe nuk e patn.
Duke iu rrfyer nj pjese t faktografis historike
t kohs, e cila deri m tash pr qllime t caktuara
injorohej me prbuzje Hamdi Mediu e pershkruan
trajektoren q ka ndjekur populli Shqipatr n Jugosllavi t
cilt kishin krijuar substraktin dhe i kishin ndrgjegjsuar
ata pr domosdoshmrin e nj organizimi mbar-
popullor.
9
Patriott shqiptar q mbanin nj pesh t rnd
kombtare (sidomos antart e ONDSH-s dhe
simpatizantt e saj), gjithnj kan qen t rrezikuar pr
likuidimin fizik, pasiq shqiptart nuk kan pasur kurr
nj qendr ti mbroj. Ndrkaq, armiqt tan prreth nuk
kan pasur frig se do t psojn nga hakmarrja flak
pr flake ose dhmb pr dhmb. Kshtu q, sht nj
varg tepr i gjat i ndjekjeve dhe i vrasjeve t
atdhetarve e intelektualve t shquar sic ishte
Nexhbedin Besim Sezairi n kto 100 vitet e fundit, q
nga pavarsia e Shtetit Shqiptar. sht sakrifica q sht
dashur t paguhet, pa t ciln nuk sht liruar asnj
popull e asnj komb Shqiptart e mbetur jasht kufijve
etnik athher, asnjher nuk pushunan dhe nuk u
pajtuan me fatin e tyre t cilin ua imponoj koha dhe
forca, por ata duke kujtuar patriott e tyre e nje ndr to
edhe Nexhbedin Besimin gjithnj e mbajtn t ndezur
flakn e Lufts pr Pavarsi e Bashkim Kombtar. N kt
mnyr rrugtoj edhe pavarsia e Kosovs dhe konflikti n
Maqedoni, t cilat ende jan t hapura, sa pr ilustrim ua
prmendi tubimin n shkup t tre liderve shqiptar:
Kryeministrit t shqipris Z. Sali berisha, Kryeministrit t
Kosovs Z. Hashim Thai dhe Kryetarit t BDI-s Z. Ali
Ahmeti, me rastin e 100 vjetorit t Pavarsis s Shtetit
Shqiptar, t cilt njzri u dakorduan t punojn n
bashkimin e trojeve etnike shqiptare, q sht edhe nj
10
porosi e O.N.D.SH-s dhe antarve t saj, por ndr ne e
kishte brumosur Nexhbedin Besimi.
Gjithashtu autori erdhi n prfundim se historio-
grafia e deritashme jugosllave si dhe nj pjes e asaj
shqiptare me qllime ideologjike, kan br falsifikime,
keqprdorime dhe manipulime t shumta pr t treguar
se populli shqiptar, prmes organizimeve politike dhe
ushtarake gjat Lufts s Dyt Botrore, ishte kundr
lvizjeve lirimtare n Ballkan dhe n Evrop, dhe se
favorizonte okupatorin italo-gjerman. Kundr ktij
keqprdorimi t historis autori ofron nj varg
dokumentesh burimore arkivore si dhe subjektin njeri
pjesmarrs t ktyre ngjarjeve historike.
Kjo vepr paraqet nj kontribut t ri historiografik
lidhur me ndriimin e kontributit t Nexhbedin Besimit n
Luftn pr lirim e bashkim kombtar.
Andaj mbetemi borxhli ktyre figurave markante
dhe ngjarjeve t lavdishme t ksaj periudhe, jo vetm ti
prkujtojm e t shkruhet pr ta, por edhe tu ndrtojm
kudo prmendore, n grykat e famshme historike, n
sheshe, disa metra t larta dhe prgjithmon t nguliten
n kt trev t bekuar.
Prof. dr. Zeqirja Idrizi
Fakulteti i Shkencave Politike
Universiteti FON, Shkup
11
12
N VEND T HYRJES
Fillimi i Lufts s Dyt Botrore shqiptart nn
pushtimin e Mbretris jugosllave i gjeti n nj gjendje t
vshtir ekonomike, politike, arsimore, kulturore etj. T
dhnat e fundit q ofrohen nga disa historian shqiptar
tregojn se brenda periudhs 1919-1941, n universitetet
e Beogradit e t Zagrebit kishin diplomuar vetm 11
shqiptar, n mesin e tyre edhe Nexhmedin Besimi
Sezairi. Se n far gjendje t rnd ishte popullsia
shqiptare n at koh, m s miri e prshkruante Ali
Cungu, drejtor i Institutit Bujqsor n Kavaj, i cili n
tetor t vitit 1941 qndroi n Tetov pr ta shqyrtuar
gjendjen e arsimit shqiptar n Pollog. N raportin q m
pas ia drgoi Ministris s Arsimit Popullor t Qeveris
Shqiptare, ve tjerash shkruante: Shkolla asht fusha e
ushtrimit t rinis n mjeshtrin e t jetuemit mir e me
nder n qarkun e saj. Kur ka bam kt shkolla e ka krye
ma s miri misionin e saj. Por n Tetov, pr arsye t
disa rrethanave krijueme me shtrngesa nga sundues t
huaj, ky mision modifikohet n mnyr q t theksoj jo
aq fort kulturn pr se se sa kulturn arbrore. Msuesi
sllav i ndihmuar nga gjandari sllav, tregtari sllav, gjykatsi
sllav e nga tagrambledhsi sllav, ka mujt me i imponua
brenda nj kohe tridhjet vjeare gjuhn dhe
mentalitetin sllav gjith popullsis s ktij qarku. Pr me
e zvendsue kt gjuh dhe kt mentalitet n nj koh
13
sa ma t shkurt sht nevoja q msuesi t marr me
vete nj pjes t mjeteve t klasave shkollore, nj grup
nxnsish q duke u przie me rinin e atyre viseve t
prhapin mjetin kryesor t kulturs arbrore, gjuhn
shqipe.1
sht e rndsishme t vihet n dukje roli dhe
angazhimi i diplomacis s athershme t Mbretris
Shqiptare n ngritjen e vetdijes kombtare te popullsia
shqiptare nn Mbretrin Jugosllave. Ky angazhim erdhi
n shprehje, sidomos pas nnshkrimit t Paktit pr
miqsi, Tiran 26 nntor 1926 dhe menjher m pas
Pakti Aleanca e Mbrojtjes (22 mars 1927) midis
Shqipris dhe Italis, e q dukshm acaroi marrdhniet
politike midis Shqipris dhe Mbretris s athershme
Serbo-Kroato-Sllovene (Jugosllave)./2 Mbreti Ahmet Zogu
dhe qeveria e tij menjher ndrmorn aktivitete serioze
edhe n mbrojtjen e interesave nacionale t shqiptarve
n Kosov dhe viset tjera shqiptare n Jugosllavi. Pr kt
qllim u porositn prfaqsuesit diplomatik t legats
1 Qerim Lita, Dokumente: far i shkruanin studentt e Pejs inspektorit t Arsimit shqiptar, Koha, Shkup, 10 qershor 2013, fq. 14-15.
2 Masar Kodra, Shqiptaret e Maqedonis gjat Lufts se Dyt Botrore (1939-1944), Kumanov, 1996, fq. 5.; Arkivi Shtetror i Republiks s Maqedonis-Agjencia Shtetrore e arkivave t Kosovs, Politika e Mbretris Jugosllave ndaj shqiptarve dhe Shqipris, prmbledhje dokumente nn redaktimin e Qerim Lits, Shkup-Prishtin 2012, fq.7
14
shqiptare n Beograd si dhe t konsullatave n Shkup dhe
Manastir q t mbajn kontakte me krert shqiptar.
Njkohsisht, me mbshtetjen e drejtprdrejt t
autoriteteve qeveritare shqiptare u riaktivizua Komiteti i
Kosovs me Sali Vuitrnn n krye.3
N ndrkoh, n vitin 1935 n Beograd me ndih-
mn e Legats shqiptare themelohet organizata studen-
tore shqiptare, e njohur n historiografin shqiptare me
emrin BESA. Ndr themeluesit e organizats ishin edhe
dy studentt e athershm shqiptar nga Pollogu, Shuaip
Kamberi dhe Nexhmedin Besimi. Ja sesi e prshkruante
rolin atdhetar t Nexhmedin Besimit n organizatn
Besa nj agjent i UDB-s jugosllave: Q n fillim
brenda ksaj shoqrie n sken doli shovinizmi shqiptar-
madh. Me propozim t Esad Dokos, Nexhmedin Sezairit
/sot i dnuar nga grupi i NDSH-s/ Abdulla Saqipi e
ndonj tjetr, n njrn ndr mbledhjet e para n t ciln
kryesonte Abdylqerim Ibrahimi, u vendos q n mbledhje
t shoqats t flitet shqip. Meqense nj pjes e
antarve t shoqats nuk e njihnin gjuhn shqipe,
krkuan t flitet gjuha serbo-kroate, e cila ishte e
kuptueshme pr t gjith. Esad Doko dhe Nexhmedin
Sezairi u ngritn kundr ksaj dhe insistuan t flitet shqip,
3 Arkivi Shtetror i Republiks s Maqedonis Agjencia Shtetrore e arkivave t Kosovs, po aty fq. 9.
15
ndrsa ata q kt nuk e dshirojn mund ta lshojn
shoqatn4
Me prfundimin e Lufts s Dyt Botrore, n vitin
1945, n kuadr t Federats Jugosllave u formua
Republika e Maqedonis. Kjo republik u formua n nj
territor ku gjysma e popullsis prbhej nga shqiptar
autokton.5
Gjendja e rnd q u krijua n Kosov dhe n
trojet tjera t banuara me shqiptar, pas prfundimit t
lufts bri q aty t marr hov qndresa kundr shtypjes
dhe maltretimeve t pushtuesit t ri Jugosllav. Pr
organizimin e qndress popullore, pr prpunimin e
programeve e t krkesave t popullit shqiptar n trevat
e banuara me popullat shqiptare, u formuan dhe u
riaktivizuan grupe dhe organizata politike. Ndr Organi-
zatat m t rndsishme t asaj kohe ishte Besa
Kombtare dhe Organizata Nacional Demokratike
Shqiptare, e njohur n historiografin shqiptare me
shkurtesn NDSH, e cila shtrihej n tr rajonet t
banuara me shqiptar dhe n diaspor.6
Lidhur me veprimtarin politiko-ushtarake t
Organizats Nacional Demokratike t Shqiptarve n
Kosov e Maqedoni, jan br shum lvizje pozitive pr
4 . . - . . 10243, 5 Zeqirja Idrizi, Pozita e Shqiptarve n Maqedoni pas Lufts s Dyt
Botrore, Tetov, 2003. fq. 29. 6 Po aty, faq.30.
16
ndriimin e ngjarjeve me karakter kombtar t ksaj
periudhe.7
Kshtu pr mbrojtjen e territoreve etnike nga
hordhit ushtarake serbo-maqedonase dhe pr t
organizuar luftn e vendosur pr jetsimin e aspiratave
shekullore t popullit shqiptar pr bashkimin kombtar
n territorin e Maqedonis, nj grup aktivistsh dhe
atdhetarsh me Azem Morann n krye vendosn t
formojn organizatn Nacional Demokratike Shqiptare.8
Pas formimit t organizats s Shkupit, shpejt u
formua edhe n Tetov, shtrirja e organizats prfshiu
shum qytete t Maqedonis Veriperndimore.
7 Qerim Lita, KQ i NDSH-se dhe Azem Morana, Shkup, 2011, faq. 9. 8 Azem Morana u lind m 1923, n fshatin Moran t Karshijaks s
Shkupit. Prej orve t para t formimit t NDSH-s ishte antar dhe udhheqs politik i saj, prkatsisht sekretar. i Komitetit Qendror t NDSH-s me seli n Shkup. N veprimtarin e vet atdhetare ishte i patrembur. Bashkpunoi ngusht me Nexh-medin B. Sezairin si dhe shum atdhetar tjer nga mbar trojet shqiptare. Q.Lita, po aty. fq.
17
KONTRIBUTI I NEXHMEDIN BESIM
SEZAIRIT N ONDSH
E Djathta shqiptare ka pasur dhe akoma ka shum
figura t shquara t nacionalizimit t vrtet, t cilat pr
shum arsye kan mbetur, t thuash n harres apo
ndrkoh sht thurur nj imazh destruktiv nga persona
qllimkqij pr t'ua mohuar vlerat q kan pasur disa
intelektual shqiptar, q pas ardhjes s komunizmit n
fuqi n kto an t tokave shqiptare psuan shumica prej
tyre. Nj fat t till plot hidhrime dhe brenga e prjetoi
edhe intelektuali dhe atdhetari Nexhmedin B. Sezairi.
Nexhmedin B. Sezairi
18
Nexhmedin B. Sezairi rrjedh nga nj familje me
tradita kombtare. Lindi m 18 maj t vitit 1916, nga i ati
Hafs Besim Efendi Sezairi (1877-10.02.1953) dhe e ma
Shehzade (1885-27.06.1969). Nexhmedini ishte i martuar
me Atifete Alishemsi nga qyteti i Gostivarit.
Hafs Besim Efendiu ka pasur dy djem e tri vajza.
Djali m i madh, Remzi B. Sezairi i lindur m 20.10.1904-
09.11.1980, kurse djali i dyt, Nexhmedin B. Sezahiri.
Vajzat, Ibisha (1910-1990, e martuar n fshatin Pirok),
Ferdeze (1911-1981, e martuar n fshatin Negotin) dhe
m e vogla Naxhije B. Sezairi, (e martuar n fashatin
Pirok).
I ati i Nexhmedin B. Sezairit, Besim Efendi Sezairi
(1877-10.02.1953), i cili kulturn fetare dhe kombtare e
mori q n hapat e para t jets nga oda shqiptare, e m
von edhe si nxns i shkolls s mesme (medresen), ku
ra n kontakt me shum t rinj nga mbar trojet tona
shqiptare. Edukata fetare do t jet udhrrfyes e jets
s tij pr t nxn dije, si dhe pr t interpretuar vlerat
kuranore dhe besimin n zot.
I vetdijshm se pa shkollim nuk mund t ket
dije, dhe pa dije nuk mund t gjesh rrugn e drejt t
jets, ndaj, pr dije ai do t apeloj tek mbar qytetart
shqiptar q t`i prkushtohen shkollimit pa dallim gjinie,
duke e konkretizuar s pari n gjirin e familjes s vet,
duke ln nj numr t madh niprish, strniprish e
strmbesash me shkollim, prej arsimtarve e deri tek
19
doktor shkencash t t gjith profileve. M pas ndikoi
shum n nxitjen e shkollimit t fmijve n mbar
rrethinn ku ai jetoi.
Kujtesa pr Besim Efendiun, na dshmon duke
riprsritur edhe fjalt e tij: Dija dhe qytetrimi jan dy
shtyllat kryesore q bhen gjenerator t lvizjeve t
mdha, qofshin ato kombtare apo fetare.
Gjat jets s tij si npuns fetar (imam n fshatin
Pirok), q nga viti 30.08.1930 gjer n vdekjen e tij m
1953, pos obligimeve fetare, ai pati edhe rolin e ofiqarit,
duke u dal n ndihm qytetarve pr t`i gzuar t
drejtat e tyre n kuptimin administrativ n Pirok dhe
fshatrave prreth. Ata q nuk ia donin t mirn e ksaj
popullate, duke e vrejtur autoritetin dhe rolin e Besim
Efendiut q gzonte n shoqri, jo vetm personalitetit t
tij, por edhe pasardhsve do t`iu hakmerren n mnyra t
ndryshme, e n veanti t birit Nexhmedinit, duke e
burgosur dhe duke e maltretuar si nj atdhetar dhe jurist
i par i diplomuar n trevat e ksaj ane, q t mos luaj
rolin e mbrojtsit t s drejts qytetare dhe kombtare.
Nuk do portret t veant zoti Besim Efendiu,
ngase shtati i tij u shkri n mesin e popullats s ksaj
ane, dhe t gjith ata q patn vesh e sy ecn drejt rrugs
q trasoi ai, si n aspektin fetar, po ashtu n at arsimor
e kombtar. Edhe sot e ksaj dite gjallron portreti i tij si
20
sinonim i asaj q shpie drejt dijes, arsimimit dhe zgjidhjes
s shtjes kombtare.9
Besim Efendi Sezairi
Nexhmedini shkolln fillore e kreu n vendlindje,
kurse shkollimin e vazhdoi n Medresen e Isa beut n
Shkup (Drzhavna velika medrese Kralja Aleksandra I u
Skoplju), shkollimin e mesm e mbaroi n vitin 1935/36.
9. Bised me nipin e Nexhmedin B. Sezairit, Irfan B. Sezairi, me dat 03.11.2012.
21
Menjher vazhdon studimet n Beograd n fakultetin e
drejtsis dhe m 09 nntor t vitit 1940 mbaron me
studimet, kurse diplomn e lshuar nga Universiteti i
Beogradit e pranon m 03 maj t vitit 1943, me numr
rendor 815.
Prej dats 06.04.1941 deri m 15.08. t vitit 1942
u burgos nga okupatort fashist dhe n kt periudh
qndroi n llogoret e Gjermanis dhe Italis.
Nexhmedi B. Sezairi ishte antar i shoqats
bamirse shqiptare Merhamet n Mitrovic t Repu-
bliks s Kosovs, si antar i ksaj organizate bamirse
dha nj kontribut t bollshm pr popullin shqiptar.
Libreza e antarsis s Sh.bamirse Merhamet
22
23
Diploma e Fakultetit
Indeksi i N.B. Sezairit
Indeksi i N. B. Sezairit
24
Q n moshn e rinis ka vrejtur padrejtsit
ndaj popullit shqiptar, t cilat n mnyr institucionale
dhe me qllime t caktuara i bnte regjimi i asaj kohe.
Kto padrejtsi, si: diskriminimet n fushn e arsimit,
kulturs, punsimit, burgosjet, torturat, presionet q
bheshim ndaj popullats shqiptare pr shprngulje n
viset e Turqis, dukuri q ndodhnin edhe n viset tjera t
banuara me shqiptar, jo vetm n Tetov e rrethin,
Nexhmedini i prjetonte thell n shpirt.
Shtypjet e popullit shqiptar nga regjimi i ksaj
kohe, ishin br preokupim shpirtror dhe kombtar i
Nexhmedin B. Sezairit, duke menduar pareshtur sesi t
lirohej populli i tij nga politika kolonizuese dhe
asimiluese sllave. Pr kto arsye Nexhmedin B. Sezahiri
qysh n moshn e re kishte krijuar nj aversion dhe
urrejtje ndaj regjimit t Mbretris Jugosllave.
Kujtimet nga Zotri Daut Ibrahimi nga fshati Pirok
pr personalitetin e Nexhmedin B. Sezairit.
I lartprmenduri Nexhmedin, djali i Efendi Besimit
n vitin 1944-45 ishte nj ndr gjasht shqiptart e
rajonit m t gjer t Maqedonis Perndimore q
kishte kryer fakultet n kohn e mbretris Jugosllave, t
quajtur si Jugosllavia e S.K.S. Sa m kujtohet n at koh
intelektual shqiptar q kishin kryer fakultet mund t
numroheshin n gishta. N rajonin e Maqedonis
Perndimore me fakultet t kryer ishin vetm kta
persona:
25
1. Dr. Nexhat Agolli - jurist nga Dibra,
2. Kadri Salia - jurist nga Gostivari,
3. Nexhmedin Besim Sezairi - jurist nga f. Pirok,
4. Zyrap Haxhihasni - mjek nga f. Pirok,
5. Shoip Kamberi - jurist nga f. Gajre dhe
6. Xhafer Sulejmani - mjek nga Tetova
Sa i prket Nexhmedin B. Sezairit nga fshati Pirok,
ai n kohn e okupacionit Italian t vendit ton, vitet
1942-1943, ka punuar si jurist n prefekturn e Tetovs,
jo me ndonj funksion t dalluar, por si nj npuns i
kategoris s mesme, gjegjsisht si noter. Pas lirimit t
vendit nga okupatori fashist italian dhe ai gjerman, t vitit
1944-1945, Nexhmedini inkuadrohet n administratn e
rrethit t Tetovs, n detyr periferike dhe jo t
profesionit t tij prkats.
Nexhmedin B. Sezairi gjat vitit 1946 pr shkak t
pjesmarrjes s tij n organizatn-lvizjen Nacional
Demokratike Shqiptare (NDSH), si shum intelektual
tjer shqiptar t athershm, nga diktatura e pushtetit
edhe regjimit t egr komunist burgoset dhe dnohet me
m shum se 10 vjet burg. N burgun famkeq t
Idrizovs dergjet afr 9 vite, dhe sa m kujtohet m nj
amnisti t vogl n vitin 1955 ose 1956 lirohet prej
burgut.
Pas lirimit nga burgu punsohet n Gjykatn pr
kundrvajtje n komunn e sapoformuar n fshatin
26
Zherovjan rrethi i Tetovs. Po n kt komun n vitin
1962 ose 1963 Nexhmedini emrohet sekretar komune.
N kt mandat pune n Komun un Daut Ibrahimi kam
qen i zgjedhur nga Kuvendi i komuns Kryetar i Komuns
s Zherovjanit. Sa i prket detyrs si kryeshef i
administrats n Komunn e Zherovjanit, mund t them
se Nexhmedini e kryente detyrn me nj prgjegjsi dhe
me nj profesionalizm t nivelit m t lart cilsor.
Me kalimin e kohs, n vitin 1965, sistemi komunal
q u formua n at koh sipas konceptit t ideologut dhe
teoricienit Jugosllav t athershm Eduard Kardelit u
suprimua, thn m thjesht, komunat rurale u
ndrpren, kshtu q n t gjith rajonin e Pollogut u
formuan vetm dy komuna dhe at, ajo e Gostivarit dhe
Tetovs dhe me kt rast territori i Komuns s
Zherovjanit iu bashkngjit Komuns s Tetovs. N at
koh disa nga npunsit e Komuns s Zherovjanit u
sistemuan n administratn e Komuns s Tetovs,
ndrsa disa npuns fituan t drejtn e pensionit
administrativ, kurse nj numr m i vogl i npunsve u
vet punsuan n forma t ndryshme. Sa i prket
Nexhmedin B. Sezairit ai u inkuadrua n administratn e
Komuns s Tetovs dhe u emrua nnsekretar i
27
komuns. N kt vend pune, sa m kujtohet, ngeli derisa
pr shkak t moshs u pensionua.10
Pas kapitullimit t Jugosllavis mbretrore nga
forcat gjermane, Tetova me rrethin dhe pjesa m e
madhe e territoreve t banuara me shqiptar n
Maqedonin e sotme Perndimore, n baz t marr-
veshjes gjermano italiane mbeten nn administrimin
Italian.
Organizimi i administrats Italiane n territoret
shqiptare, edhe pse ishte okupuese ka qen shum m
progresive dhe m e avancuar n krahasim me at t
regjimit t Beogradit, pasi q n kt koh pr her t
par filluan t hapeshin shkollat n gjuhn shqipe; u
vendos administrata n gjuhn shqipe, valonte flamuri
kombtar. Pr her t par shqiptart e ktyre anve
filluan t msonin pr kulturn, traditat dhe historin
kombtare.
N kt mnyr te nj popull i shtypur shekuj me
radh, fillon nj ndrgjegjsim dhe vetdijesim kombtar,
i cili rezulton me mbrojtjen e kufijve administrativ dhe
me bashkimin e nj pjese t trojeve etnike n nj shtet t
natyrshm shqiptar sipas platforms s Ballit Kombtar.
10 Disa kujtime modeste pr Nexhmedin B. Sezahirin, nga Daut Ibrahimi, (i lindur m vitin 1928 ) pensionist, nga f. Pirok, t marra me dat 12.12.2012.
28
NEXHMEDIN B. SEZAIRI n vitet e studimeve n Beograd
29
Nexhmedin B. Sezairi duke qen i frymzuar me
ndenja kombtare, ka dhn nj kontribut t jasht-
zakonshm pr formimin e Organizats Nacional
Demokratik t Shqiptarve (O.N.D.SH.).
30
RRETHANAT POLITIKE
Sasia e fitores s arritur t shqiptarve nn
sundimin e huaj me sakrifica t mdha dhe me gjakun e
derdhur t shum brezave, nuk i realizoi aspiratat
shekullore t popullit t robruar. Por edhe kjo fitore
pjesore nuk sht rezultat i nj gjenerate t nj harkut
kohor, por sht rezultat i disa gjeneratave t nj
periudhe t gjat historike, gjenerata t cilat e flijuan
jetn pr lirin dhe pavarsin e Atdheut ton. Mirpo,
ne do t fillojm me ngjarjet t ndodhura pas Lufts s
Dyt Botrore.
Tentativa e par shqiptare pr lirimin kombtar
nga pushtuesit serbo-sllav n Jugosllavin socialiste ka
qen formimi i Komitetit t par n prbrje t ktyre
antarve: Feti Selanica, Shoip Kamberi, Mendu Mustafa,
Usein beg Deralla.
N nj mbledhje t mbajtur n Komunn e
Tetovs, personat e lartprmendur ishin t zgjedhur nga
popullata vendase. Pas nj jave u thirr nj konferenc ku
u plotsua komiteti edhe me dy antar t rinj: Selman
Shoipi dhe Rexhep haxhi Ferati./11 Komiteti e kishte tr
qeverisjen e vendit n duart e veta. Antart e komitetit
t dyt ishin: Ali Raifi, Abas Mejdiu, Minir Tershana, Jakup
Adili dhe Ismail Emini. Ky komitet veproi nj muaj e
11 Jovan Pavllovski Sudenjata kako posleden poraz, Tetovo, 1979, fq. 287.
31
gjysm dhe brenda ksaj kohe u zgjodhn edhe katr
antar t cilt do ta prfaqsonin Tetovn n kuluaret e
Tirans pr qeverisjen e ardhshme t Tetovs: Abas
Mujdini, Sherif Mina, Usein Beg Deralla dhe Qashif Aliu,
pas ardhjes s tyre nga Tirana Komiteti u reformua dhe
n vend t Minir Trshans u emrua kryetar Shoip
Kamberi.
Antart e komitetit t tret ishin: Shoip Kamberi,
Nexhmedin B. Sezairi, Jusuf Jaja, Ali Raifi dhe Islam
Zhelina. Ky komitet kishte pr detyr t mobilizoj
popullatn vendase pr mbajtjen e rendit dhe mbrojtjen
e qytetit nga partizant.
Organizata e NDSH-s(1945) n krye me Azem
Morann, Gjon Sereqin, Mahmut Dumanin, Ibrahim
Kelmendin, Nexhmedin B. Sezairi etj./12
Organizata e dyt n radh q u ngrit kundr
okupatorve serbo- malazezo-maqedonase, ka qen ajo e
vitit 1948 kur u shpall Rezoluta e Informbiros kundr
udhheqjes jugosllave n krye me Josip Broz Titon. Nj
numr i komunistve shqiptar duke u thirrur n
Rezolutn e Konferencs s Bujanit (31 dhjetor 1943 deri
m 2 janar 1944), ku u morn vendimet pr zgjidhjen e
drejt t shtjes s trevave t okupuara shqiptare,
shpresuan se tani ishin krijuar rrethanat e volitshme pr
bashkimin e Kosovs dhe t viseve t tjera shqiptare me
12 Po aty, faq. 288.
32
Shqiprin. Personalitetet m t dalluara t ksaj lvizjeje
kan qen Omer erkezi, Xhafer Kodra, Shaip Mustafa
etj.
Pas Marrveshjes s Mukjes (1943) kundr Ballit
Kombtar si forc politike kombtare zhvillohet nj
fushat komprometuese, duke e akuzuar drejtprdrejt si
bashkpuntore t fashizmit dhe pas ksaj do t lind
nevoja q krert e saj t mblidhen dhe me ndihmn e
misionarve diplomatik t shrbimeve informative
angleze, n nntor t vitit 1943 n Gjakov t iniciohet
formimi i Organizats Nacional Demokratike Shqiptare.
Kjo lvizje sikurse edhe Balli Kombtar veprimtarin e vet
e ndrlidhte me persona q ishin t orientuar nga
ideologjia perndimore, si ajo e Anglis, SHBA-ve,
Francs, Turqis etj. Dhe gjat tr kohs q vepruan n
ilegalitet patn prkrahjen e tyre morale.
Gjendja e rnd q u krijua n Kosov dhe n
trevat e tjera shqiptare pas prfundimit t Lufts s Dyt
Botrore, pas tradhtis dhe gjenocidit t papar q bn
dhe po bnin ndaj popullit shqiptar forcat e instaluara t
sistemit t ri jugosllav, bri q t marr hov rezistenca e
popullit shqiptar kundr shtypjes dhe okupuesit t ri.
Pra, ndrkoh q Tirana zyrtare nuk parashihte
asnj veprimtari pr Shqipri Etnike, Beogradi dhe Shkupi
po vendosnin pushtetin ushtarako-policor n Kosov e
Maqedoni, duke prshkallzuar do dit e m shum
reprezaljet dhe dhunn fizike. Shaban Polluzha pat dhn
33
nj shembull tejet domethns pr rrezikun e madh q
krcnonte trojet shqiptare, por kryengritja e tij n
pranvern e vitit 1945 u shtyp me zjarr e hekur prej
ushtrive nacionallirimtare t Beogradit e Tirans.
Edhe n trevat e Maqedonis Perndimore
mbaheshin ende n kmb disa eta lufttarsh t udh-
hequr prej Xhem Hass, Aqif Reanit, Lok Llakavics,
Bajram Dobrdollit, Syl Hotlls etj. Por edhe kto eta u
rrethuan e u asgjsuan me nj terror shtetror t papar
askund n histori.
Edhe pse viset shqiptare prbnin nj kontinuitet
gjeografik dhe historik, ato n kundrshtim t plot me
Kartn e Atlantikut si dhe Deklaratn e Teheranit, u
ndan midis njsive federale t Serbis, Maqedonis dhe
Malit t Zi. N kt mnyr zemrimit mbarkombtar t
shqiptarve t ktyre trevave i duhej dhn me shpejtsi
nj kahe veprimi pr organizimin e qndress popullore.
Tekefundit m mir se dokush interesat e shqiptarve
mund ti mbronte Lvizja Nacional Demokratike
Shqiptare.
Organizatat q lindn dhe u rritn npr etapat e
ksaj lvizjeje, pavarsisht prej programit q udh-
hiqeshin n thelb synonin lirimin e tokave shqiptare nga
Jugosllavia e Titos dhe bashkimin e tyre n nj Shqipri
Etnike. Organizimi i ksaj lvizjeje n Shkup e rrethin i ka
fillimet e veta n nntorin e vitit 1944, ather kur
nacionalistt shqiptar t Maqedonis e parashihnin
34
tejet t vshtir lirimin e trojeve shqiptare. Por ky
organizim do t merrte form m t plot n janarin e
vitit 1945.
Nexhmedin B. Sezairi
N dyqanin e vogl t Qemal Sknderit n ato dit
plot terror sllavo-maqedonas, shiheshin ende disa prej
burrave t shquar t atyre anve si: Azem Morana, Mulla
Idrizi, Halim Orana, Mehmet Bushi etj. Dokumente t
publikuara edhe m par flasin pr at se grupi i par
ilegal i ksaj lvizjeje n qytetin e Shkupit ishin pikrisht
35
Hasan Bilali, Azem Morana dhe Qemal Sknderi.
Ceremoniali i fsheht sht kryer pikrisht n mbrmjen
e 28 janarit 1945 n shtpin e Qemalit./13 Betimin
solemn e lexonte Hasan Bilali, ndrsa Qemal Sknderi dhe
Azem Morana prsrisnin: Betohem n Kuran, n flamu-
rin kombtar dhe n arm se do t punoj me besni-kri e
sakrific me mim t jets pr kombin shqiptar dhe pr
bashkimin e tokave shqiptare n Shqipnin Etnike.
N takimin e fsheht t 28 janarit 1945, Qemal
Skenderit do ti ngarkohej pos t tjerave detyra pr kriji-min
e grupeve ilegale pr ti dhn lvizjes dimensione t reja.
Organizata Nacional Demokratike Shqiptare edhe
pasi prfundoi lufta do ta vazhdoj aktivitetin e vet. N
fillim t vitit 1945 formohet ilegalisht ONDSH-ja. Kjo
organizat hap nj kaptin t re n lvizjen pr lirim dhe
bashkim kombtar. Mirpo pas vitit 1945 rrethanat dhe
kushtet kishin ndryshuar, andaj imponohej nj strategji e
re veprimi.
ONDSH-ja ishte nj organizat me program t
qart dhe me aspirata po ashtu t qarta politike
kombtare, q bazoheshin n traditn e beslidhjeve t
mome shqiptare. Pas nj aktiviteti t dendur t
atdhetarve, m von n janar t vitit 1945 arrihet q n
Prizren t formohet Komiteti Qendror i NDSH-s, me t
cilin fillon organizimi i ri politik e ushtarak i shqiptarve.
13 Qerim Lita KQ i NDSH-s dhe Azem Morana, Shkup, 2011,
fq,66.
36
ESAT SULEJMAN SELMANI, PIROK
U lind m 1897, nga i ati Sulejmani dhe e ma
Razije, kurse u nda nga jeta m 10 Nntor t vitit 1976.
Esat S. Selmani pasi ishte i njoftuar me situatn n
vend pr formimin e komitetit t Organizats s N.D.SH-
s nga ana e Memet Bushit, Xhevahir Vejseli dhe
Nexhmedin Sezairi. Esat S. Selmani u dha nj mbshtetje
dhe i prkrahu n kt rrug t shenjt q kishin marr
kta atdhetar e patriot t kombit.
37
Esat S. Selmani njkohsisht mori pjes n takimin
e dyt q u mbajt n shtpin e Etem Hafz Tahirit n
Reic t Madhe.
N kt mbledhje themelohet Komiteti i NDSH-s
pr Tetovn dhe rrethinn e saj, si dhe zgjodhn kryesin
e Komitetit. Kryetar zgjodhn Mehmet Bushin, zvends
kryetar Junuz Balln, kurse sekretar zgjodhn Nexhmedin
B. Sezairin dhe Hafz Etem Tahiri antar, prve q
zgjodhn kryesin Kuvendi mori vendim q t:
1. Themelohen nnkomitetet e NDSH-s n t
gjitha vendbanimet shqiptare t rajonit t
Tetovs, t cilt do t prbhen prej 5
antarve.
2. T mblidhen ndihma materiale dhe financiare
pr mirmbajtjen e nnkomiteteve, zyrat,
shpenzimet e rrugs s korrierve, t cilt do t
mbajn lidhje me K. Qendror t Shkupit dhe
komitetit t Gostivarit.
3. T themelohen njsi ushtarake.
N fund t mbledhjes u ndan detyrat, t cilat
prfshinin aktivitetet n t ardhmen pr afirmimin dhe
zgjerimin e organizats n vendbanimet tjera t rajonit t
Tetovs.
Nexhmedin B. Sezairi mori prsipr rajonin prej
Tetove n Gostivar, q t`i realizoj detyrat e marra nga
komiteti, q t organizoj minietat pr mbrojtjen e
popullats shqiptare nga hordhit partizane, dhe at
38
fshatrat: Pallisht, Kamjan, Bogovin, Pirok, Urvi,
Gradec, Negotin, Llomnic, Gorjan, Rakovec. N kt
aktivitet Esat S. Selmani i ka dhn nj mbshtetje t pa
rezerv Nexhmedinit pr realizimin e ktyre detyrave t
marra nga ana e komitetit N.D.Sh.
39
VEPRIMTARIA E KOMITETIT T NDSH-S
N TETOV DHE RRETHIN
N frymn e dekalogut t Ballit Kombtar t
shkrir n programin e Lidhjes s dyt t Prizrenit q u
mbajt n shtator 1943-44, n fillim t tetorit t vitit 1944
n Tetov u mblodhn disa personalitete t nacio-
nalizms shqiptare, antikomunist t prbetuar pr t
shqyrtuar mundsin e formimit t NDSH-s.
Pas formimit t Komitetit Suprem t Kosovs t
Adem Gllavics m 1 Dhjetor t vitit 1944 lindi ideja q
edhe n Shkup t formohet nj organizat Politiko-
ushtarake, e cila do ta udhhiqte lvizjen e rezistencs
shqiptare.
ONDSH-ja menjher pas formimit t saj filloi
misionin e vet t shenjt. Detyrat q ia parashtruan
vetvetes ideologt e organizats nuk ishin t lehta,
mirpo fal angazhimit dhe vendosmris s tyre shpejt
do t arrihen edhe rezultatet e para./14
N kuadr t organizimit sa m t mir politiko-
ushtarak, n fillim t muajit tetor t vitit 1944, Xhafer
Deva kryetar i komitetit Qendror t Lidhjes s II t
Prizrenit, viziton qytetin e Tetovs, Gostivarin dhe
Shkupin, i cili u prit nga autoritetet vendore me nderime
m t larta. N kuadr t ksaj vizite n Tetov mbajti
mbledhje Komiteti i qarkut t Tetovs t Lidhjes s II t
14 Q. Lita, KQ i NDSH-s dhe Azem Morana, Shkup, 2011, faq, 121.
40
Prizrenit, ku me krkes t Xhafer Devs bhen disa
ndryshime n kt udhheqje, ku numri i tyre shtohet pr
tre antar, kshtu Komiteti qarkor i Tetovs prbhej
nga Shoip Kamberi, Jusuf Jahja dhe Islam Izahiri nga
Tetova./15
N kuadr t Lidhjes s II t Prizrenit funksiononte
Rinia Nacionaliste shqiptare, e cila formohet me
iniciativn dhe angazhimin e Mentor Qokut, Remzi Beut
nga Struga, Shemsi Hatipit dhe Shoip Kamberit.
Udhheqja e ksaj rinie n momente m t vshtira do t
arrij q t organizoj popullatn shqiptare, sidomos at
rinore duke e inkuadruar n formacionet ushtarake./16
Filloi prfshirja e shum msuesve, hoxhallarve,
intelektual dhe shum nacionalist shqiptar t
antarsohen n Organizatn NDSH. Pr formimin dhe
fillet e aktivitetit t mir t organizats do t informohen
qarqet patriotike n Tetov dhe Shkup, t cilat do t`i
hyjn nj organizate t fsheht me detyr parsore: t
deprtoj n Brigadn e Shtat Shqiptare t Maqedonis
dhe t nxiste rebelimin e saj pr tiu bashkuar lufts s
Drenics udhhequr nga Shaban Polluzha./17
Patriott shqiptar: Hasan Bilalli, Hafz Hetem
Tahiri, Mahmut Dumani, Azem Marana, Jonuz Balla,
Ibrahim Hakiu, Memet Bushi, Halim Orana, Demir
15 Po aty, faq. 47. 16 Po aty, faq, 48.
17 Po aty, faq.121.
41
Shabani, Xhemail Bllaca, Hafz Beqiri, Qemal Skenderi,
morn vendimin pr formimin e organizats politiko-
ushtarake me nj shartim t emrit Organizata Nacional
Demokratike Shqiptare me shkurtesn ( NDSH). 18
Azem Marana dhe Xhavit Abdullai ran n kontakt
me Xhevahir Vejsel Shaqirin, i cili ishte antar i
besueshm i organizats q m hert. Gjat biseds q
kan zhvilluar mes veti Xhevahir Vejsel Shaqiri i ka
informuar pr aktivitetin e marr pr formimin e
komitetit t NDSH-s n Tetov.
Disa dit pas vizits q ia bri Azem Marana
Tetovs dhe Gostivarit, Jetish Vishi shkon n Shkup ku
takohet me Azem Marann dhe e njofton se antart e
NDSH-s i kan kryer t gjith paraprgatitjet pr
themelimin e NDSH-s n Tetov, prndryshe Jetish Vishi
ishte msues n fshatin Zhelin, q njkohsisht ishte
edhe antar i organizats.19
Komiteti i par q u formua n Tetov ishte i
formuar prej ktyre antarve: Feti Selenica, Shoip
Kamberi, Menduh Mustafa dhe Husein Deralla.20 N nj
tubim qytetarsh q u mbajt n lokalet e Bashkis s
Tetovs dhe u zgjodhn kta personat e lartprmendur.
Pas nj jave u thirr prsri tubim ku u zgjerua antarsia
18 Fejzi Bojku, Tet dit gjykimi, dnime edhe me vdekje Flaka Vllazrimit Shkup, 27.2.1995,f.11. 19 Deklarata e Jetish Vishit, Tetov 1997.
20 Gazeta Nova Makedonia, 03.06.1945.
42
e Komitetit me dy antar t rinj, edhe at me Selman
Shoipi dhe Rexhep Haxhi Ferati.21 Qllimi i ktij komiteti
ishte q ta mbroj popullatn Shqiptare nga hordhit
serbo-maqedonase t cilt masakronin popullatn e
pafajshme Shqiptare. Antart e komitetin t dyt t
Tetovs ishin: Ali Raifi, Abas Mejdiu, Minir Trshana,
Jakup Adili dhe Ismail Emini, kurse antart e komitetit t
tret u zgjodhn: Shoip Kamberi, Nexhmedin Besim
Sezairi (Pirok), Jusuf Jahja, Ali Raifi dhe Islam Zhelina.
Detyra kryesore e ktyre patriotve t komitetit ishte: t
organizojn mbrojtjen e Tetovs me rrethin prej
hordhive serbo-maqedonase.
N kt periudh Shoip Kamberi s bashku me
antart tjer t komitetit, botojn gazetn Zani i Sharit
, ku popullata e Tetovs me rrethin njoftohet pr s
afrmi me ngjarjet aktuale.22
Me vendosjen e regjimit totalitar e policor t PKJ-
s, i cili nuk lejonte pluralizmin politik, e vetmja mnyr
pr t`i br rezistenc terrorit ishte formimi i organizats
sekrete politike ushtarake.
Azem Marana dhe Xhavit Abdullai n Tetov
takohen me Xhevair Vejselin-Shaqirin, i cili i informon pr
aktivitetin e NDSH-s n Tetov, q pastaj Xhevair Vejseli
21 Sudenjata kako posleden poraz J.Pavlovski, Tetov, 1979, fq. 287. 22 Gazeta Nova Makedonia, Shkup 1945.
43
s bashku me Memet Bushin, Junuz Balln formojn
komitetin e NDSH-s n Tetov.
Pas nj diskutimi t gjat q bn kta patriot,
Azem Morana krkoi prej Xevair Vejselit q t`i ofroj nj
njeri t besueshm nga Gostivari. Xhevair Vejseli i
propozoi Azemit q n Gostivar t bisedohet me Nexhadi
Purde, sepse ky person nga natyra sht nacionalist i
vrtet. N fund t biseds q zhvilluan mes veti, Azemi e
njofton Xhevairin pr mbajtjen e kongresit t NDSH-s n
Shkup, duke ia dorzuar vendimet e kongresit q t`i
shqyrtojn antart e komitetit t NDSH-s t Tetovs, ku
kta antar do t veprojn n baz t ktyre
vendimeve.23
N rezolutn e kongresit t mbajtur n Shkup u
solln dy dokumente t rndsishme pr organizatn e
NDSh-s. N njrin dokument ishte programi organizativ i
NDSH-s q ishte prgatitur nga kapiteni Hysni Rudi,
kurse dokumenti tjetr ishte programi politik i
organizats s NDSH-s, i cili prmbante pes pika.
Dokumenti i par paraqiste skemn e organizats
ku parashihej q n do qytet t formohen komitete.
Komitetet e qyteteve i raportonin Komitetit Qendror n
Shkup, komitetet e qyteteve e kishin pr detyr t
formojn komitete npr fshatrat, t cilt do t`i
raportojn komitetit t qytetit. do komitet duhej t
23 Azem Morana dhe NDSH, botim publicistiko historik, Dr. Daut
Bislimi Shkup 1997.
44
prbhej prej katr antarve edhe at: kryetar, sekretar,
arktar dhe fols. Antari i katrt do ta luaj rolin e
sigurimit dhe do t vendos pr antarsimin e t
interesuarve n organizat, kurse detyra e komiteteve t
fshatrave ishte q t formojn mini-eta t cilt do t
armatosen, dhe se kta eta do t paraqesin forcn
ushtarake t Organizats NDSH-s.24
Ndrkaq dokumenti i dyt q paraqiste program
politik q prbhej prej pes pikave, dhe at:
- Liri dhe pavarsi t plot me t drejt
vetqeverimi n baz t vullnetit t shfaqur lirshm.
- Nn tokat shqiptare (ku banojn shqiptart me
60% pa dallim se si emrtohet krahina e vendi dhe nga
kush sht i pushtuar.
- Lvizja nuk ka qndrim armiqsor kundr asnj
populli fqinj apo ndonj partie politike, vetm insiston q
n mnyr t kulturuar dhe me arm do t prpiqet t
arrijn idealet shekullore t kombit shqiptar q t jet i
lire dhe vet sundues n shtet t vet n kufi etnik.
- Pasi t vendosen kufijt etnik pa marr parasysh
tjerat kushte t kufijve edhe at: strategjik, ekonomik,
politik etj. n mnyr miqsore do t shkmbehet
popullata e pakicave nacionale, duke trhequr shqiptart
24 Azem Marana dhe veprimtaria e NDSH-s n Maqedoni,Botim publicistiko-historik, Dr.Daut Bislimi, Dr. F. Shabani, Qerim Lita. Shkup,1997.
45
q do t mbeten jasht kufijve n vend t atyre q do t
shprngulen dhe t prcillen jasht.
- N koh paqeje Lvizja nuk do t pushoj, por do
t vazhdoj si shrbim roje t t drejtave t popullit
shqiptar, si t atyre t brendshm, ashtu edhe atyre t
jashtm, ndrkombtare, duke u organizua pr regjim me
t vrtet demokratik dhe pr relacione miqsore me
popujt Ballkanik.25
Duke iu referuar faktografis historike, si:
urdhresat, raportet e njsive ushtarake serbo-
maqedonase dhe veprimtaris famkeqe t OZN-s,
terroristt e OZN-s q prgatitnin materialet lidhur me
veprimtarin dhe aktivitetin kontrarevolucionar t
ndrgjegjes shqiptare.
Komanda supreme e UN 135 me urdhrin e
posam t 8 shkurtit 1945, n territorin e Kosovs s
sotme vendosi administrimin ushtarak. Administrimi
ushtarak n Kosovn e okupuar nga forcat serbo-
malazeze dhe maqedonase udhhiqej prej nj grupi t
caktuar njerzish t besuar t KQ t PKJ-s, t cilt
ushtronin pushtetin politik, ekzekutiv dhe gjyqsor. Me
an t veprimtaris urdhrdhnse n emr t shtetit
serb Kosova u shndrrua n nj poligon ushtarak ku
zbatohej diktatura sllavo-komuniste ndaj popullit t
pambrojtur shqiptar.
25 Dr. Muhamet Pirraku, Mulla Idriz Gjilani dhe mbrojtja kombtare
e Kosovs Lindore, Prishtin, 1995, faq,337.
46
N t njjtat rrethana edhe shqiptart e
Maqedonis Perndimore jetonin n trojet e tyre. Madje
n disa raste n fshatrat e Maqedonis Perndimore
etnikisht t pastra me shqiptar t ndihmuar nga
okupatori u shpartalluan disa eta t nacionalizmit
shqiptar, ku ushtria serbo-maqedonase bri disa masakra
masive.26
N nj pozit jashtzakonisht t vshtir dhe
krcnimin pr t likuiduar fizikisht patriott shqiptar q
nuk u pajtuan dhe dnuan hapur shtypjen antishqiptare.
Ata patriot shqiptar q ishin caktuar nga OZN-a pr t`u
ekzekutua veoheshin nga masa e t arrestuarve nn
pretekstin se do t`i drgonin pr t`i plotsuar vendet
ushtarake ose pr t`i transferuar n kampe t tjera,
(pushkatoheshin).
Sipas dshmive t bashkkohsve, vetm n
kampin e prqendrimit n Tetov (monopoli) nga 10.000
shqiptart e arrestuar OZN-a pushkatoi pa gjyq 1200 prej
tyre, pa br fjal pr ato q vdiqn n burgje. Vrasjet
masive u shtrin edhe n fshatrat e Fushgrops s
Pollogut si n: Zhelin, Zhegr, Presek, Toplic, Pirok,
Gradec, Negotin, Reic e Vogl, Reic e Madhe etj. ku
terrorizmi sllavo-maqedonas mori forma jashtzakonisht
`njerzore.27
26 Dr. Daut Bislimi, broshur pr NDSH-n, Shkup 1997 fq. 45-46. 27 Lefter Nasi, Ripushtimi i Kosovs, Tiran, 1994, fq, 136, 137.
47
Masakra masive u bn n brigjet e Vardarit pran
Tetovs. Shpeshher ekzekutimet bheshin n vende
publike pr t terrorizuar popullin shqiptar dhe t
mbjell frikn tek populli pr shprngulje nga trojet e
tyre.
Terrori ishte shum i shprehur dhe me prmasa t
mdha.
48
KUJTIMET E IDRIZ IDRIZIT
M 22 mars t vitit 1945, diku kah ora 12 nj
fshatar nga Reica e Vogl me emrin Neshat Ziberi ma
solli nj letr t mbyllur n kuvert. Kur e hapa letrn
kuptova se ma drgonte Azem Morana dhe m shkruante
me kto fjal: Idriz, t lajmroj se nesr n mbrmje m
23 mars 1945, n Reic t Madhe, n shtpin e hafz
Etemit do t vijn mysafir, andaj patjetr duhet t jesh
edhe ti. Pr m tutje do t bisedoni me mysafirt.
Nga ora 9 e mbrmjes u mblodhn mysafirt dhe
at: Mehmet Bushi, Mexhit Zyberi, Nexhmedin Besimi,
Idriz Idrizi, Etem Tahiri, Esat Sulejmani, Junuz Balla dhe
Qemal Hyseini. Ky grup njerzish e prbnte qelizn e
par t Organizats Nacional Demokratike Shqiptare n
Komunn e Tetovs. Pas nj fjalimi t shkurtr nga ana e
Mehmet Bushit pr kryetar u zgjodh Mehmet Bushi,
kurse nnkryetar u zgjodh Junuz Balla. Pasi u b zgjedhja
filloi akti solemn i betimit. Mbi tavolin u venduan
Kur,ani, pistoleta dhe flamuri Shqiptar. Pas ktij momenti
u dgjuan fjalt e Mehmet Bushit duke thn: T gjith
t ngrihemi n kmb dhe zotri msuesi i Reics Idriz
Idrizi, ta lexoj tekstin e betimit, kurse ne t tjert t`i
prsrisim fjalt e msuesit dhe n fund t gjith ta
nnshkruajm tekstin. Teksti i betimit e kishte kt
prmbajtje: Betohemi n Kur,an, n Flamurin Kombtar
dhe n arm, se do t punoj me besnikri e vet-sakrific
49
me mimin e jets pr kombin shqiptar dhe pr lirimin
dhe bashkimin t tokave shqiptare n Shqiprin
Etnike.
Sipas biseds q bm paraprakisht me Azem
Morann teksti u nnshkrua nga t gjith antart q
merrnin pjes n mbledhje. Pas dy ditve un shkova n
Shkup n restorantin Maqedonia dhe aty u takova me
Hasan Billalin, antar i Kryesis qendrore t Organizats.
Aktin e nnshkruar nga antart e Komitetit t Tetovs ia
dorzova atij.28
Duhet theksuar se kemi pasur shum fat pr arsye
se kjo mbledhje e par nga se sht mbajtur n rrethana
shum sekrete, sht zbuluar shum m von se
mbledhja e dyt, e cila sht mbajtur n shtpin e
Qemal Hyseinit n Reic t Madhe n vitin 1946. N
kt mbledhje kan marr pjes afro 40 antar.
Fatkeqsisht n kt mbledhje ka marr pjes edhe nj
spiun shqiptar, i cili qysh n ditn e nesrme ua ka
dorzuar listn me emrat dhe mbiemrat e t gjith
pjesmarrsve n mbledhje organeve t sigurimit
(UDBA). N kt mbledhje un nuk kam marr pjes pasi
n vitin 1946 shkova n shrbimin ushtarak.
Pas ksaj tradhtie menjher fillojn gjykimet,
burgosjet dhe dnimet edhe me vdekje. Ndr t part q
u dnuan me vdekje kan qen Azem Morana dhe
28 Kjo pjes sht marr nga libri i Idriz Idrizit, fq. 53,54.
Kujtime, i botuar n vitin 2011.
50
Mehmet Bushi, vendvarrimet e t cilve edhe sot e ksaj
dite ende nuk dihet se ku gjenden. N kohn kur sht
mbajtur kjo mbledhje un nuk kam pasur mundsin q
t marr pjes pasi n at koh kam qen n shrbimin
ushtarak.
51
AKTAKUZA NDAJ ANTARVE T ORGANIZATS
NDSH-s
Prokuroria Ushtarake
Divizionit t II Tenkist
Nr.14/47,me dat 11.III.1947.
Aktakuza nga Gjyqi i Divizionit Ushtarak, Shkup
Lnda e t akuzuarve, kundr: Mehmed Sulejman
Suad, Ali Tahir Hetem, Nexhmedin Besim Sezairi, Vishi
Salih Jetish, Sadik Qemal Imeri, Adem Beqir Abdulfari
Xhevahir Vejsel Hoxha, t gjith civil, shtetas t F.N.R.J. t
cilt mbrohen nga burgu hetues pr shkak t veprave
penale kundr popullit dhe shtetit, t parapar dhe t
dnueshme nga neni 3. pika, 1.8 dhe pika 10, si dhe neni
9. pika 1, dhe neni 8. ligjit pr veprat penale kundr
Popullit dhe Shtetit me verifikimin dhe ndryshimin e t
njjtit ligj prej dats 16.VII. 1946, si dhe n baz t nenit
2. pika 2, t ligjit t prokuroris ushtarake, n lidhje me
nenin 21. UVS-.
P A D I A :
1. Mehmed Sulejman Suad, ish msues n fshatin
Rashe, i lindur n Shkup m dat 10.I. 1926, nga i ati
Sulejman dhe e ma Fatime Hasani, me kombsi Shqip-
are, shtetas F.N.R.J., prkatsia fetare Muhamedane, i
pamartuar, gjendja materiale i varfr, nga Shkupi, i
52
arsimuar, t mbaruara pes vite shkollim t msuesis,
deri tani i pagjykuar dhe i padnuar, n burgun hetues
gjendet nga data 24.VII.1946, vit.
2. Ali Tahir Hetem, hoxh, ish kryetar i Kshillit
popullor i qarkut t Tetovs, i lindur m 15.V.1909 n
Reic t Madhe, qarku i Tetovs, nga i ati Tahir dhe e
ma Xhulije Dauti, me kombsi Shqiptare, shtetsi
F.N.R.J., prkatsia fetare Muhamedane, i arsimuar, ka t
mbaruara 8-vite shkollim privat t Medreses n Tetov, i
martuar me Mersije Rafeti, baba i pes fmijve, gjendja
materiale e mesme, deri tani i pagjykuar, n burgun
hetimor gjendet nga data 01.VIII.1946,vit.
3. Nexhmedin Besim Sezairi, Jurist i diplomuar, ish
nnkryetar i mbrojtjes sociale pran Kshillit popullor t
qarkut t Tetovs, i lindur m 18.V.1914 n fshatin Pirok
rrethi i Tetovs, nga i ati Besim dhe e ma Shaze Miftari,
me kombsi Shqiptar, shtetas F.N.R.J. prkatsia fetare
Muhamedane, i arsimuar, ka t mbaruar fakultetin
Juridik, i martuar me Letafet Alishemsi, pa fmij, gjendja
materiale e dobt, deri tani i pagjykuar, n burgun hetues
gjendet nga data 24.VII.1946,vit.
4. Vishi Sali Jetish, msues n fshatin Zhelin, i
lindur m 15.V.1910 n fshatin Vrsa, qarku i Gjilanit,
rrethi i Prishtins, nga i ati Sali dhe e ma Kadire Hamedi,
jeton n fshatin Vrba, me kombsi Shqiptare, shtetas
F.N.R.J, prkatsia fetare Muhamedane, ka t mbaruar
katr vite shkollimi n medresen private, i martuar me
53
Ajshe Mehmedi, baba i pes fmijve, gjendja materiale e
dobt, deri tani i pagjykuar, n burgun hetues gjendet
nga data 09.VIII.1946 vit.
5. Sadiki Qemal Imer, ish msues n fshatin
Bojan, i lindur m dat 03.III.1924 n Tetov, qarku i
njjt, nga i ati Qemal dhe e ma Magbule Abdulvahiti,
me kombsi Shqiptare, shtetas i F.N.R.J. prkatsia fetare
Muhamedane, i arsimuar, katr vite shkollim, i pamar-
tuar, gjendja materiale e mesme, deri tani i pagjykuar, n
burgun hetues gjendet nga data 09.VIII.1946,vit.
6. Adem Beqir Abdulfari, ish msues i prkohshm
n fshatin Bukovi, qarku Gjorgje Petrov, rrethi i Shkupit,
ku edhe jeton, nga i ati Beqir dhe e ma Gjunsahe Jusufi,
me kombsi Shqiptare, shtetas F.N.R.J, prkatsia fetare
Muhamedane, i arsimuar, t mbaruar katr vite shkollim
fillor dhe dy vite ka ndjekur kursin pedagogjik, i martuar
me Ajshe Faiku, baba i nj fmije, gjendja materiale
mesatare, deri tani i pagjykuar, n burgun hetues gjendet
nga data 09.VIII.1946,vit.
7. Xhevahir Vejsel Hoxha, ish msues n fshatin
Nerasht, qarku i Tetovs, rrethi i Shkupit, nga i ati Vejsel
dhe e ma Zulfije, i moshs 23 vjeare, i lindur n fshatin
Nerasht, me kombsi Shqiptare, shtetas F.N.R.J, prka-
tsia fetare Muhamedane, i arsimuar, ka t mbaruar tet
vite shkollim t mesm dhe maturn e madhe, i pamar-
tuar, gjendja materiale e dobt, deri tani i pagjykuar, n
burgun hetues gjendet nga data 24.VII.1946, vit.
54
SHKAKU:
a. T akuzuarit Ali Tahir Hetem dhe Besim Suzair
Nexhmedin nga vjeshta e vitit 1945, kurse t akuzuarit e
tjer Mehmed Sulejman Suad, Vishi Sali Jetish, Sadik
Qemal Imer, Adem Beqir Abdulfari dhe Xhevahir Vejsel
Hoxha nga pranvera e vitit 1946 u lidhn me organizatn
ilegale-kundr popullore NACIONAL DEMOKRATIK
SHIPTARE, e cila qendrn e kishte n Shkup. Organizata
prfshinte veprimet e veta n Kosov dhe n Maqedoni.
Po kjo organizat kishte lidhje me tradhtart e popullit
ton t cilt ikn n Bari, Kajro dhe Greqi, dhe po e njjta
organizat ishte e lidhur me organizatn e Vano
Mihajllovit n diaspor, mandej me t mbeturit Ustash
t Paveliit n Kroaci, me etnikt e Drazha Mihajloviit
n Serbi. E gjith kjo n drejtim t rrzimit t sistemit t
Federats Popullore t Republiks Jugosllave.
b. T akuzuarit nga neni 1 deri n nenin 7, si
pjestar t organizats ilegale kan vepruar n terrene
t qarkut t Tetovs dhe Gjorgje Petrovit me detyr dhe
direktiva t organizats qendrore t NACIONAL
DEMOKRATIK SHQIPTARE e cila gjendej n Shkup, q
nn patriotizmin e rrejshm dhe propagandn dhe
agjitimin shovinist t prfshij numr sa m t madh
shqiptarsh nga kto qarqe, t`i antarsojn n
organizat, t organizojn grupe t armatosura, t
organizojn komitete Qarku dhe komitete t fshatrave t
organizats N.D.SH., q me ndihmn e rretheve
55
reakcionare t diaspors t prgatisin kushte pr inter-
venime nga jasht, q kshtu t rrezikojn integritetin e
FNRJ.
c. Edhe pse nga direktivat e marra prej kreut m t
lart t organizats N.D.SH, dhe at nga: Qemal Skender
Alia, Azem Idriz Morana, Mehmed Bushi, Spiro Halil
Teodosija, t akuzuarit iu bashkngjitn organizats
N.D.SH dhe filluan aktivisht t merren dhe t`i zbatojn
direktivat e mara nga qendra, po ashtu formuan komitete
t organizats ilegale n Qarkun e Tetovs dhe t Gjorgje
Petrovit duke u prpjekur q t afrojn sa m shum
njerz.
d. T akuzuarit, nga neni 1 deri n nenin 7, si
barts kryesor t organizimit t organizats dhe udh-
heqs t organizats ilegale s lartprmendur pr qarkun
e Tetovs dhe Gjorgje Petrov, n veanti dhe at:
I. I akuzuari Mehmed Sulejman Suad, se n muajin
prill t vitit 1946 iu bashkua organizats ilegale N.D.SH-s,
sipas sugjerimit t Spiro Teodosit, qllimi i t cilit ishte
sipas dispozitave t lartprmendura n aktakuz dhe, po
n kt koh n fshatin ajlane n konferencn ilegale ku
bri betimin para organizats N.D.SH. Prej asaj kohe e
deri m ditn e burgimit me dat 24.VII.1946 ka qen
aktiv si antar i organizats, duke ushtruar veprimtari
armiqsore, duke mbajtur referate npr konferenca
ilegale dhe at: populli shqiptar dhe si rrodhi emri
Shqipri, si dhe referat pr Shqipri etnike, t bazuara
56
n fakte historike dhe prshkrim t rrem pr gjendjen
faktike t tanishme. Si i till ka marr pjes n formimin e
komiteteve t Nacional Demokratik Shqiptare pr
qarkun e Gjore Petrovit, i cili u emrtua kryetar i
komitetit n prill t vitit 1946 n bashkpunim me Spiro
Teodosijun, Adem Beqir Abdulfarin dhe Sadik Qemal
Imerin. Aktivisht ka punuar pr kt organizat ilegale. I
gjith aktiviteti i orientuar n rrnimin e sistemit aktual t
shtetit, me t cilin veprim ka kryer vepr penale nga neni
3, pika 1 dhe 8, si dhe neni 9. pika 1. ligji pr vepra penale
kundr popullit dhe shtetit.
II.I akuzuari Ali Tahir Hetem, se n vjeshtn e vitit
1945, me direktivn e Mehmet Bushit u ky n
organizatn ilegale t N.D.SH-re, po n fshatin Rashe ku
edhe e dha betimin pr besnikri dhe lojalitet ndaj
organizats. Prej vjeshts t vitit 1945 e deri n mesin e
Majit t vitit 1946, kur edhe udhtoi pr n shtetin e
ekosllovakis, aktivisht sht marr me aktivitete pr
organizatn, ishte antar i kshillit i t njjtit pr qytetin e
Tetovs, me detyr s bashku me Nexhmedin B. Sezairi,
Junus Balla nga Tetova, si dhe msuesi Mufit nga
Xhepishti, Vejsel Vela, msues nga Gajra, t organizoj
n radh t par kshill dhe komitet pr qytetin e
Tetovs, i cili do t ishte prgjegjs pr Tetovn me
rrethin, mandej t formojn komitete fshatrash n tr
rajonin, t grumbullojn mjete pr mirmbajtje t
administrats t komiteteve, pr paga t korrierve, t
57
cilt do t`i mbajn lidhjet me komitetet e Gostivarit dhe
t Shkupit dhe sipas nevojs t mbahen lidhjet edhe me
Kosovn, si dhe detyrat pr formimin e njsive ushtarake.
Me kt veprim ka kryer vepr penale nga neni 3. pika 1,7
dhe pika 8, neni 9. pika 1, t ligjit pr vepra penale
kundr popullit dhe shtetit.
III. I akuzuari Nexhmedin Besim Sezairi, se n
vjeshtn e vitit 1945 u ky n organizatn Nacional
Demokratik Shqiptare n bised me Mehmet Bushin,
Junuz Balln dhe Hetem Tahirin, kur dhe e dha betimin
pr besnikri dhe lojalitet ndaj organizats,n fshatin
Rashe. N kt aktivitet dhe punn q ka br pr kt
organizat ai zgjidhet antar i kshillit t komitetit t
Tetovs s bashku me Hetem Tahirin, Junuz Balln,
Mufitin, msues nga Xhepishti, si dhe Vejsel Veln
msues nga Gajra. N fillim t muajit prill t vitit 1946
ndihmoi dhe u ky n komitetin e qytetit t Tetovs, i cili
ishte n prbrje prej Junuz Balls, Ismail Said, nxns po
ashtu i akuzuar. Komiteti kishte pr detyr t formoj
treshe dhe t shtrinte aktivitetin nprmes t tresheve
pr grumbullimin e materialeve t nevojshme pr
veprimtarit e organizats, pr administratn, pr
harxhimet rrugore t korrierve, si dhe pr financim t
etave t cilat duheshin t organizoheshin e t dilnin n
male, mandej t formohen komitete npr fshatrat dhe
t organizohen njsi informimi t emrtuara Sigurimi
Botror, e cila kishte pr detyr t mbledh t dhna
58
pr ata q nuk e simpatizojn lvizjen e Nacional
Demokratik Shqiptare. Me kt veprim ka br vepr
penale t nenit 3.pika 1,7 dhe 8, neni 9. pika 1. t ligjit
pr vepra penale kundr popullit dhe shtetit.
IV. I akuzuari Vishi Sali Jetish, se n pranvern e
vitit 1946, t dats s padefinuar ishte i njoftuar pr
qllimet dhe veprimet e organizats Nacional
Demokratik Shqiptare, si dhe ndihmoi dhe veproi n
ngritjen e saj. Nga fundi i muajit maj e njoftoi Azem
Morann nga Shkupi pr veprimtarin e organizats s
Tetovs. Po ashtu n dit t pacaktuar n vern e vitit
1946 drgoi letrn nga Mehmet Suad Sulejmani t ciln ia
dorzoi Zefit, shrbtor n konsullatn Angleze n Shkup.
I urdhroi Zefit q t`ia dorzoj personalisht n dor
Konsullit. Me kt veprim ka br vepr penale t nenit
3. pika 2 dhe neni 8. t ligjit pr vepra penale kundr
popullit dhe shtetit.
V. I akuzuari Sadik Qemal Imer me rekomandimin
e Spiro Teodosit n muajin prill t vitit 1946 u ky n
organizatn N.D.SH-re ku edhe e dha betimin pr
besnikri dhe lojalitet ndaj organizats n fshatin ajlane.
Ka ndihmuar organizatn duke br propagand; ka
marr pjes n mbledhjet dhe at n fshatin Rashe,
Matk dhe n Shkup. Ka marr pjes aktive n formimin e
komitetit t organizats Nacional Demokratik Shqiptare
pr qarkun e Gjorgje Petrov, ku u emrtua arktar n
muajin prill t vitit 1946 n bashkpunim me Spiro
59
Teodosin, Mehmet Suad Sulejman dhe Abdulfari Beqir
Adem. Me kt veprim ka br vepr penale t nenit 3.
pika 1 dhe pika 8, si dhe neni 9. pika 1. t ligjit pr vepra
penale kundr popullit dhe shtetit.
VI. I akuzuari Adem Beqir Abdulfari, pr shkak se
n prill t vitit 1946 u ky n organizatn Nacional
Demokratik Shqiptare, ku e dha betimin pr besnikri
dhe lojalitet n fshatin ajlane. Aktivisht sht marr me
organizimin e organizats ilegale n fshatin ajlan, fshatin
Seminisht dhe Matk, si dhe ka kontribuar pr formimin
e komitetit t qarkut Gjorgje Petrov n bashkpunim me
Spiro Teodosijun, Mehmed Sulejman Suad, Sadik Qemal
Imeri. I akuzuari n kt Komitet ishte i emruar sekretar.
N mbledhjen e tret t organizats t mbajtur n fshatin
Seminisht ka propaganduar dhe prgatitur referat me
tem: Robria e popullit Shqiptar gjat 30 viteve, duke
u referua n fakte t rrejshme historike pr gjendjen
aktuale t vendit. M tej, gjat veprimtaris ka mbledhur
fshatar dhe ata kan dhn betimin para organizats
nn ndikimin e tij, dhe at: Ibrahim Sherif nga fshati
Bukoviq, Faik Zeqirja nga fshati Arnaqi dhe Miftar elebija
nga fshati Seminisht. Me kt veprim ka br vepr
penale t nenit 3. pika 1 dhe pika 8, si dhe neni 9. pika 1.
t ligjit pr vepra penale kundr popullit dhe shtetit.
VII. I akuzuari Xhevahir Vejsel Hoxha, n muajin
prill t vitit 1946 kishte njohuri pr organizatn ilegale
Nacional Demokratik Shqiptare n Tetov, t ciln e
60
drejtonte Junuz Balla; ka njohuri pr veprimet dhe luftn
q drejtohej nga kjo organizat, nuk bri prpjekje q t
njoftoj pushtetin pr veprimet e organizats,
prkundrazi i ndihmoi shum ksaj organizate. Me
rekomandimet e Junuz Balls ai u ky n organizat, duke
vepruar n Tetov e rrethin. U angazhua pr mbledhjen
e materialit dhe para pr nevojat e organizats. Me kt
veprim ka br vepr penale t nenit 3. pika 1dhe pika 8,
si dhe neni 9. pika 1. t ligjit pr vepra penale kundr
popullit dhe shtetit.
N baz t fakteve, propozoj:
1. T bhen hetimet kryesore, t privohen t
akuzuarit nga burgu i Shkupit dhe t thirret prokurori i
nnshkruar.
2. Q n baz t materialit hetues, t lexohet
materiali i kongresit t Organizats Nacional Demokratik
Shqiptare, i cili sht n aktet me numr rendor 10.
3. Pas mbarimit t hetimeve publike t realizuara
nga ana e prokuroris, t gjith t akuzuarit t shpallen t
fajshm dhe t dnohen n baz t ligjit me dnim t
rnd.
4. Prgjegjsia e gjyqit bazohet n nenin 7 dhe
nenin 10 t ligjit pr rendin dhe rregullimin e gjyqit
ushtarak.
61
A R S Y E T I M
Q veprat e kryera n dispozitiv nga ana e t
akuzuarve verifikohen n baz t deklarimeve t tyre.
Kur analizohet materiali hetues kundr t
akuzuarve bie n sy nj fakt i cili sht shum
karakteristik pr vepra penale t cilat i kan kryer t
akuzuarit. T gjith t akuzuarit gjat katr viteve t
lufts nacional - lirimtare nuk kan marr pjes n
lvizjen e lufts nacional - lirimtare. Prkundrazi, disa
nga t akuzuarit si: Besim Sezairi Nexhmedin, Xhevahir
Vejsel Hoxha n kohn e okupimit u kan takuar atyre
organizatave t cilat okupatori i kishte formuar n
popullatn Shqiptare, q edhe m shum t`i robroj dhe
ta shtyp popullin Shqiptar. Ata kan pranuar ideologjin
fashiste n organizatat e tilla dhe me t i kan shrbyer
dhe ndihmuar okupatorit. Disa nga t akuzuarit si: Vishi
Sali Jetish ka marr pjes aktive n luft kundr lufts
nacional - lirimtare, n fakt kundr popullit t vet. T
gjith t akuzuarit n kohn e lufts heroike nacional -
lirimtare t popullit t vet kan qen pasiv, si n luft
kundr okupatorit ashtu edhe n prkrahje t okupatorit
dhe tradhtarve vendas.
T gjitha kto fakte drejtohen n karakterin e t
akuzuarve, ashtu q edhe pas lirimit t vendit t vet ata
akoma kan shenja t edukats fashiste, nuk e vrejn
demokracin e drejt, aksionet e puns n mas t gjer
t shtetit t tyre.
62
E vrteta sht se vendi yn Federata Popullore e
Republiks Jugosllave, u krijua me luftn e t gjith
popujve, me gjakun dhe eshtrat e bijve tan m t mir
n luft kundr okupatorit dhe tradhtarve t
brendshm. N kt luft u kalit vllazrim-bashkimi i
popujve; i afroi n nj bashksi vllazrore, bashksi t
barabart, ku populli shprehet lirshm, ashtu si atyre u
konvenon pr rregullimin e sistemit shtetror. Gjja m e
shenjt e lvizjes s popujve pr luftn nacional-
lirimtare krijoi Republikn Federative Popullore t
Jugosllavis, shtet popujsh me nj demokraci t vrtet, e
lir dhe e pavarur; e cila nga dita e par ka treguar nj
dinjitet n drejtim t zgjedhjeve nacionale, ku do popull
ka t drejt dhe mundsi t zhvillohet pr shkak se vun
tr potencialin e vet n ndrtimin dhe ngritjen e vendit i
cili ishte i rrnuar, i plakitur dhe i djegur nga okupatori.
N ruajtjen e lufts s prgjakur t popujve tan, kjo
bashksi popullore-shtet e nj tipi t ri FNRJ u b ferr n
sy pr t gjith armiqt e liris, paqes dhe demokracis
n bot.
Ja pse t akuzuarit e urrejn Republikn Federative
Popullore t Jugosllavis, e urrejn dhe japin
imperialistve t shteteve t ndryshm q t krijojn
plane t ndryshme kundr shtetit ton, vetm se popujt
tan nuk do t kthehen mbrapsht n t kaluarn, nuk do
t jen robr t punojn pr interesat e t tjerve dhe
prfitimet e huaja, prandaj nuk sht udi q nn
63
ndikimin e armikut t liris dhe demokracis n bot
fshihet bashkpunimi i t akuzuarit Spiro Teodosiju,
Adem Beqir Abdulfari dhe Sadik Qemal Imeri. Shihet
qart se i akuzuari me vetdije i ka kryer veprimet e
lartprmendura dhe nuk ka qen i detyruar, sepse ai
sht person me shkollim t kryer pesvjear (gjimnaz),
q mund lirisht me fjal ta prshkruante situatn, shihte
punn dhe jetn n R.P.F. t Jugosllavis, ku qart
tregohet se ai gjat kohs s formimeve t organizatave
ilegale t quajtura komitete fshatare Nacional
Demokratike Shqiptare pr fshatin Rashe, duke e
ndjekur ish nnkryetarin e organizats t Kshillit
popullor t t njjtit fshat Rasim Dauti, duke u shrbyer
me propagand t rrejshme armiqsore, duke folur pr
formimin e Shqipris s Madhe me ndihmn e Anglis
dhe Shteteve t Bashkuara t Ameriks. T gjitha
veprimet e Mehmed Sulejman Suadit, tregojn se me
vetdije t gjitha aftsit e veta q ka disponuar i ka
investuar n drejtim t formimit t Organizats Nacional
Demokratik Shqiptare me qllim t prmbysjes s
pushtetit aktual t Republiks Popullore Federative t
Jugosllavis.
I akuzuari i dyt Ali Tahir Hetem, duke mbajtur
lidhjet me Mehmet Bushin, Nexhmedin Besim Sezairi, q
n vjeshtn e vitit 1945 me vetdije u ky n organizat.
Gjat hetimit para organeve t Udbs s Shkupit, me dat
10.VIII.1946 pranon q ka dhn betimin n t njjtn
64
mnyr si Mehmet Sulajman Suad, vetm q tekstin e
betimit vet e ka formulua, gjat qndrimit n mbledhjen
e organizats q u mbajt n fshatin Rashe n vjesht t
vitit 1945, n t ciln mbledhje ishte prezent edhe i
akuzuari Hetem Ali Tahiri, Nexhmedin Besim Sezairi,
Mehmed Bushi, Qemal Baftjari nga fshati Reic e Madhe
dhe msuesi Mufit. Pranon se organizata ilegale q ai i ka
takuar, e Qarkut t Tetovs, kishte obligime dhe at: 1.
Formim t kshillave vendore npr fshatrat e tr
rajonit t Qarkut t Tetovs dhe se do kshill do t
prbhet nga pes antar. 2. Grumbullimi i mjeteve
materiale pr mirmbajtjen e kshillave, pr materiale
zyrash, pr pagat e korrierve dhe harxhimet rrugore t
tyre, t cilt do t`i mbajn lidhjet me kshillat kryesor si
Gostivar dhe Shkup, e n rast nevoje edhe n Kosov. 3.
Formim t njsive ushtarake.
Pranimi i t akuzuarit qart tregon veprimet e tij, si
dhe i akuzuari Ali Tahir Hetem, nuk ka vepruar pa
vetdije, pikrisht se ai sht njeri i moshs s pjekur,
njeri q n jetn publike sht i pashm dhe z nj vend
funksion n pushtetin popullor. Sipas ksaj, i akuzuari ka
vepruar me vetdije t plot nj periudh t gjat kohore
dhe nuk sht se ka qen i paknaqur, por vepr e
paramenduar e drejtuar kundr popullit. N kto veprime
pr Qarkun e Tetovs, mbshtetjen kryesore e ka pasur
nga Mehmet Bushi dhe Nexhmedin Besim Suzairi, t ciln
e pranon i akuzuari n seancn hetimore.
65
I akuzuari i tret, Besim Sezahir Nexhmedin, jurist i
diplomuar, njeri me nj kultur t lart, me vetdije u ky
n organizatn Nacional Demokratik Shqiptare q n
vjeshtn e vitit 1945, ku n bashkpunim me t akuzuarin
e dyt Hetem Tahir Ali dhan betimin pr besueshmrin
ndaj organizats. Gjat hetimit t dats 26.VII.1946 nuk
pranon se sht kyur n radht e organizats ilegale s
bashku me Hetem Ali Tahir, Junuz Balla, Mufit msues
nga fshati Xhepisht, si dhe Vejsel Vela msues nga
Gajra. N prill t vitit 1946 u ky n organizatn Nacional
Demokratik Shqiptare, t ciln e formoi Junuz Balla,
msues, Ismail Sadik, nxns dhe i akuzuar. Komiteti
kishte pr detyr t formojn treshe, si q thot i
akuzuari, q t grumbullojn mjete nprmes tresheve
pr harxhimet e organizats, pr mirmbajtjen e njsive
ilegale ushtarake, mandej pr formimin e komiteteve
npr fshatra dhe formimin e shrbimit kundrzbulues
pr t marr informacione nga banort e vendbanimeve
pr ata t cilt jan kundr organizats Nacional
Demokratik Shqiptare. Kan ndar territoret, i akuzuari
mori ann e djatht prej Tetove deri n Gostivar pr
formimin e komiteteve Nacional Demokratik Shqiptare,
dhe at fshatrat: Reic e Madhe, Pallisht, Kamenjan.
Bogovin, Pirok, Gradec, Negotin, Llomnic, Gornjan,
Rakovec, Urvi, Jelovjan, Gajre dhe Shipkovic. N
bashkpunim me tregtarin nga fshati Reic, Qemal
Baftjari, aktivisht u angazhua pr formimin e komiteteve
66
n fshatrat e lartprmendura, mandej pr ngritjen e
vetdijes tek popullata Shqiptare pr mbrojtje dhe liri
popullore kundr pushtetit t sotm. N baz t t
dhnave q i akuzuari i dha para organeve hetimore,
shihet qart se veprimet e t akuzuarit jan br me
vetdije t plot, mir t menduara pr shkak se t gjitha
kta veprime jan nga nj person me shkollim dhe me nj
kultur t lart, prve ksaj ai kishte nj pozicion t lart
n pushtetin popullor, si dhe ka mundur t jet i
vetdijshm pr veprimet e tij kundr veprimeve
popullore.
I akuzuari i katrt, Vishi Sali Jetish, me dat
24.IX.1946 pranon para organeve hetimore t Udbs s
Maqedonis se n pranvern e vitit 1946 kishte njohuri
pr organizatn Nacional Demokratike Shqiptare, pr
veprimet dhe qllimet e saja dhe q dy her i ndihmoi saj.
Nj her pati shrbye si korrier, gojarisht ia drgoi Azem
Morans n Shkup lajmin pr punn e Junuz Balls n
Tetov, si dhe q ka njohuri se far veprimesh ka
organizata. Pas nj kohe prsri i shrbeu organizats, e
drgoi letrn e cila u shifrua nga ana e t akuzuarit t
par Mehmet Sulejman Suad, e dorzoi te shrbtori Zefi
i cili punonte n Konsullatn Angleze n Shkup q tia
jap Konsullit n dor, duke ditur se far prmbajtje ka
letra.
I akuzuari i pest, Sadik Qemal Imer, po ashtu
pranoi q n prill t vitit 1946 kyet n organizatn
67
Nacional Demokratike Shqiptare, dha betimin pr
besnikri. N bashkpunim me t akuzuarin Mehmet
Sulejman Suad dhe Adem Qemal Abdulfari, mundohen q
t forcojn pozicionet e organizats, si antar i tret
arktar u ky n komitetin e qarkut t Gjorgje Petrovit
n bashkpunim me t akuzuarit e lartprmendur. Lidhja
e par pr organizatn ishte i dnuari i mhershm Spiro
Teodosi.
I akuzuari i gjasht, Adem Beqir Abdulfari, i
shnuar n procesverbalin e dats 12.VIII.1946 para
organeve hetuese t Udbs s Maqedonis pranoi n
trsi aktakuzn prse sht i ngarkuar. N muajin prill t
vitit 1946 u ky n organizatn Nacional demokratik
Shqiptare, si dhe dha betimin pr besnikri ndaj
organizats. Mori pjes aktive n veprimet e organizats
n fshatin ajlane, Semenisht, si dhe kontribuoi pr
formimin e komitetit t Gjorgje Petrovit, n t ciln ai
ishte sekretar i komitetit me t akuzuarin Mehmet
Sulejman Suad, Sadik Qemal Imeri, se n mbledhjen e
tret t organizats mbajti referat me tem: Robria e
popullit Shqiptar n 30 vitet e fundit, si dhe kyi disa
fshatar n organizat; dhan betimin dhe at: Ibrahim
Sherifi nga fshati Bukovik, Faik Zeqirja nga fshati Arnaki
dhe Miftar elebija nga fshati Seminisht.
I akuzuari i shtat, Xhevahir Vejsel Hoxha, para
organeve hetuese t Udbs s Maqedonis pranoi se prej
muajt prill t vitit 1946 ka pasur njohuri pr veprimin e
68
organizats Nacional Demokratik Shqiptare, si veprimin
e saj n Tetov t ciln drejtonte Junuz Balla. Me
rekomandimin e tij ai u ky n organizat dhe veproi pr
degzimin e saj n rajonin e qarkut t Tetovs. Iu besua
detyr e rndsishme pr grumbullimin e mjeteve pr
nevojat e organizats dhe pr harxhimet e korrierve t
organizats.
Aktakuza pas nj hetimi t mirfillt dhe t
kujdesshm, grumbullimit t materialeve hetuese, u vun
n dispozicion t aktakuzs vetm ato materiale q u
zbardhn n trsi gjat procesit hetimor. Pranimi i plot
nga ana e t akuzuarve q ata dhan para organeve
hetuese, e t njjtat n trsi i pranuan para organeve
hetuese t Prokuroris Publike t qarkut t Shkupit, si
dhe para organeve hetuese ushtarake.
Me rndsi sht t prmendet sesi kan vepruar
t akuzuarit n organizatn ilegale, si intelektual, njerz
t arsimuar, shihet qart se pikrisht pr kto veprime
humbn ndikimin, me kt edhe shpresn e fundit q t
mashtrojn masn e gjer pr t ardhur prsri n
pushtet, n llogari t errta imperialiste t shteteve t
jashtme, q me intervenimet e huaja, n mim t
humbjes s pavarsis nacionale t popullit n F.N.R.
Jugosllave prsri t marrin pushtetin dhe t kthejn
regjimin e mhershm; t vendosin diktaturn dhe
shtypin popullin. Vet dshmojn dhe shihet nga
materiali hetimor se me k kan pasur lidhje, kush u ka
69
dhn direktiva, nga vinin kto direktiva, se ata njerz
kan braktisur metodat e lufts politike. Pas kritikave t
shndosha konstruktive kalojn n organizimin e
organizatave terroriste, mnyr spiunimi, me t ciln
dshmohet dorzimi i letrs n konsullatn e Anglis n
Shkup nprmjet t akuzuarit t katrt Vishi Sali Jetish, si
dhe organizimin e intervenimit t huaj kundr F.N.R.
Jugosllavis, duke u shndrruar n agjentur t
zakonshme reakcioni ndrkombtar, t gatshm q pr
pushtet t tradhtojn dhe shesin lirin e popullit t vet.
N fund t aktakuzs duhet prmendur edhe kt,
se n materialin hetues mund t shihet se Hetuesia n
shumicn e rasteve sht gjetur n situata, ku prve t
akuzuarit nuk ka mundur t zbuloj materiale tjera pr t
vrtetn e veprimtaris s t akuzuarve kur e kishin
patjetr t pajtohen me prgjigjet e tyre. Kto jan
hetime normale t organeve hetimore pr do vepr
kriminale t cilat zhvillohen n baza konspirative n
drejtime t qllimeve t ksaj natyre.
Sipas dshmive t t akuzuarve shihet qart
veprimtaria e tyre, sipas materialit hetimor shihet qart e
kaluara e tyre, qart sht se kjo organizat sht kundr
popullit. Fatkeqsisht ky grup njerzish ishin t pushtetit
popullor; kta njerz deshn t pengojn ndrtimin dhe
zhvillimin e shtetit ton, duke penguar q shteti yn t
zhvillohet n drejtim nga sht drejtua populli i
Jugosllavis. Jugosllavia e vjetr, dukuri normale ishte q
70
t politizohet, kan br shpifje kundr popullats s vet,
kan br strkmbza kundr popullit, kan spiunuar
kundr vendit t tyre n dobi t t huajve n kurriz t
popullit t vet. Kurse n ann tjetr, para popullit kan
propaganduar nj ideologji anti - popullore, anti -
ekonomike dhe shtypje t popullats vendase. Po t
njjtn situat e ka pasur edhe populli Maqedonas, si dhe
pakicat tjera n Maqedoni n kohn e ish Jugosllavis.
Asisoj shteti u rrnua bashk me institucionet e veta.
Lufta nacional lirimtare e popujve tan, krijoi nj
aparat pushteti t ri -pushtet popullor. Shtet t ri, plot-
kuptimet e reja dhe detyrat, si dhe prgjegjsit e atyre
q populli i zgjodhi pr udhheqjen e vullnetit t tyre.
Npunsit shtetror q me prkushtim ti shrbejn
popullit, t punojn nat e dit pr t, pr mirqenien e
popullit dhe shoqris.
N baz t fakteve t dhna, akuza sht
mbshtetur n ligj, n baz t asaj q prezantohet, krkoj
q gjyqi ti dnoj t akuzuarit me dnim m t rnd,
donjrin sipas rndsis s veprave t tij.
VDEKJE FASHIZMIT LIRI POPULLIT
Gjyqi i divizionit ushtarak Padits Ushtarak- kapiten
Dragutin Popovi
nr. 70/47
11-12.III.1947. V. V.
Shkup
71
Gjykimi: Maqedoni, nr. 1541, viti 1946.
Nexhmedin B. Sezairi dnohet, heqje lirie, me burg
20 vite, me pun t detyrueshme 5 vite, humbje t
drejtave qytetare dhe politike. Vendimi gjyqsor, R.S. nr.
70. nga data 20.II.1947 vit. Akti, nr. 3879, nga data
24.XI.1947 vit, n seksionin pran M.P. Brendshme-
Shkup.
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
NJ VENDIM KUNDR LUTJES S NEXHMEDIN B. SEZAIRIT, DREJTUAR GJYQIT USHTARAK T DIVIZIONIT
II TANKIST, SHKUP.
Gjyqi Ushtarak, nr.70/47
Gjyqi i qarkut i qytetit t Shkupit, n prbrje prej:
kryetar i gjyqit, Vangel Acev, antar t rregullt t gjyqit:
Miladin aparoski dhe Smako Muderizoviq,
procesverbalist, Julijana Beshkova, pjesmarrs me
ndrrim t Prokurorit pr qarkun e qytetin t Shkupit,
Saltir Koshevalioski, duke vendosur n baz t lutjes s t
dnuarit Nexhmedin B. Sezairi nga Tetova. N baz t
mbledhjes s mbajtur m 27.IV.1951 vit, solli kt:
VENDIM
Nuk pranohet lutja e t dnuarit n baz t
paraqitjeve pr falje t personit ushtarak nga 09. Maj,
1947 vit. U.940, lshuar nga presidiumi i Kuvendit
Popullor t R.F.P. e Jugosllavis, n baz t veprs penale
me t ciln pranon dhe dnohet me gjykimin e gjyqit t
Divizionit Ushtarak m 20. Mars t vitit 1947, i gjyqi nr.
70/47 SHKAQET:
Me aktgjykimin e cituar n dispozitiv, lutsi Besimi
Nexhmedin, sht i gjykuar pr vepr penale, n fakt me
at q sht lidhur me organizatn ilegale dhe kundr
popullore Nacional Demokratik Shqiptare, dhe si
84
antar i s njjts ka vepruar n terren t rrethit t
Tetovs dhe t Gjorgje Petrovit n drejtim t qllimeve t
organizats.
I gjykuari dorzoi lutjen dhe u lut q vrejta e
cituar n dispozitiv pr shkak se baz t tyre ekzistojn
kushtet pr: Gjyqi i qarkut t qytetit t Shkupit t shqyrtoj
lutjen dhe aktgjykimin e cituar, nuk ka vazhdim t n
rastin e vrejtjes s cituar, i cili pr shkak se e njjta nuk
thirret n vepra penale, spiunim, por prap Lutsi sht i
gjykuar n kto vepra penale, pr shkak se organizata e
lartprmendur sht kategorizua si organizat spiunimi
n lidhje me ligjin e R.F.P. e Jugosllavis.
Ja pse sht vendos si n dispozitiv.
Proesverbalist, Kryetar,
V.V.
Vrejtje: kundr ktij vendimi ana e paknaqshme
ka t drejt t ankohet n afat prej 8-ditve nga pranimi i
t njjts, dhe at nprmjet ktij gjyqi deri te gjyqi i
shkalls s lart t R. s Maqedonis n Shkup.
85
BASHKVEPRIMTART E NEXHMEDIN B. SEZAIRIT
Xhevahir Vejsel Shaqiri
Xhevahir Vejsel Shaqiri, ka lindur n fshatin
Nerasht t Tetovs, m 23.04.1923, ndrroi jet n vitin
2007. Shkolln fillore katrvjeare e kreu n vendlindje
n gjuhn serbe, ndrsa shkolln fillore dhe t mesme e
filloi n medresen e Shkupit, por meqense kjo medrese
mbyllet, Xhevahir Shaqiri shkollimin e ka vazhduar n
Prishtin ku edhe ka diplomuar n vitin 1944. Punoi si
msues n Tetov dhe shquhet pr veprimtarin e tij pr
86
arsimin shqip n kto an, duke kontribuar pr
mposhtjen e analfabetizmit dhe errsirs s arsimit q
mbretronte n trojet tona etnike.
Ishte njri ndr iniciatort e par pr hapjen e
paraleleve me msim n gjuhn shqipe n gjimnazin e
Tetovs. Punoi 10 vjet n shkolln fillore Liria n Shkup.
Gjat ksaj periudhe studioi dhe diplomoi n
Universitetin e Shkupit n fakultetin e gjuhs dhe
letrsis frnge. Pas diplomimit punsohet si profesor i
gjuhs frnge dhe latine n gjimnazin e Tetovs.
N vitin 1972 pranohet profesor i rregullt n
Universitetin e Prishtins, ku edhe punoi deri n
pensionim. Gjat ksaj kohe sht marr edhe me
prkthime t literaturs frnge pr nevojat e studentve.
Ka prpiluar dhe botuar librin Fjalor emrash t prkthyer
dhe t komentuar n gjuhn shqipe, ndrsa viteve t
fundit ka botuar fjalorin Shqip-Frngjisht. Prve
kontributit t tij n sfern e arsimit shqip, profesor
Xhevahir Shaqiri ka dhn kontribut t madh edhe n
lvizjen e shtjes kombtare.
N at koh mjaft t vshtir politike ishte rnd
pr t vepruar, pasi q do intelektual ndiqej nga OZN-a
famkeqe. N aktin e themelimit t organizats N.D.Sh.
merr pjes profesor Xhevahir Shaqiri s bashku me
antart tjer dhe at: Memet Bushi, Imer Balla, Hafs
Hetem Tahiri, Esat S. Sulejmani, Nexhmedin B. Sezairi e
disa patriot t tjer.
87
Profesor Xhevahiri n at koh ka qen msues i ri,
por entuziazmi dhe dshira e madhe pr t kontribuar
drejt shtjes kombtare e ka shtyr profesorin q t
ket kontakte t pandrprera me Nexhmedin Sezairin,
Jonuz Balln dhe veprimtar t tjer. Profesor Xhevahir
Shaqiri aktivitetin e tij n O.N.D.SH e ka zhvilluar npr
fshatrat e Tetovs pr themelimin e nnkomiteteve t
NDSH-s.
Xhevahir Shaqiri pr veprimtarin atdhetare n
Organizatn Nacional Demokratike Shqiptare u dnua me
tre vjet burg dhe pes vjet heqje liri qytetare. Por, ky
dnim nuk e mposhti profesorin. Ai vazhdoi me
veprimtarin e tij kombtare.
88
QEMAL HISEN BAFTJARI
Qemal Hisein Baftijari, i lindur n shtator t vitit
1912 n Reic t Madhe, Tetov, nga i ati Hisen dhe
nns Fetije.
Hisen Baftjar ka pasur nnt fmij: Qemali, Nafi,
Sabrie, Nakie, Hatixhe si dhe vllezrit nga njerka Hyrmuz
Muhamedi, Mevaipi, Qanie dhe Musheref.
Ka marr pjes
n shum aktivitete n
organizimin e
prgjithshm t jets
n fshat. Ka punuar si
bujk dhe si tregtar me
nj dyqan
ushqimoresh n kohn
kur ka qen vshtirsi
t kesh ushqim t
mjaftueshm edhe pr
n shtpi.
Ka marr pjes
si antar i Ballit
Kombtar n Maqedoni n vitet 1940-1945. Gjithashtu ka
kontribuar me aktivitet fetare npr xhami t ndryshme.
Ka qen i burgosur 2 her, nj her ishte n kohn e
Jugosllavis serbe (kur Serbia ka qen mbretri) dhe n
89
kohn e Jugosllavis komuniste t Titos tek monopoli (ku
shum prej t burgosurve i kan vrar).
N vitet e 1980, n kohn e sistemit monist Gjyshit
tim (Qemal Baftjarit), ai sistem ia konfiskon tr tokat
pjellore. Ka qen aktiv n demonstratat e 68 me vllan e
vet Nafi Baftjari. Rast i nj gjykimi n Tetov dshmoi
trimrin dhe burrrin e tij kur nj gjykatse me nj
mbiemr Serb i tha (gjyshit tim) kur e pa Qemalin q hyri
n sall dhe ia trhoqi vrejtjen q ta nxjerr kapuin
(Plisin e bardh), e mandej mund t pranohet n sall t
gjykimit, mirpo ai sht prgjigjur Un kam hyr n
sall te Titoja dhe nuk e kam nxjerr plisin e bardh, edhe
tash n kt sall nuk e nxjerri. Dhe gjykatsja e ka
prjashtuar me rojet e gjykats nga salla e gjykimit. (kto
t dhna mi k
Recommended