Kürt hareketleriteil1

olağanüştü bir gaddarlıkla Dersim'i yatıştırmaya girişti. Buarada Kürdigtan'ın birçok şakini köle olarak lstanbul'agönderildi. Türk askerleri hileyle yakalaınayı başardıklanKürt reisleri asarak, kazığa oturtarak, yakarak, üzerlerinepetrol dökerek ve derilerini yüzeıe§ canavarca katlettiler.Direniş örgtitlemeyi başraınayan Şah Hüseyin Bey'in oğlu AliBry, Türk oıdusunu altedip ınr aşılu dağlık bölgelere çkmek veordan onu kısım kısım bozguna uğratmak amacıyla geriçkilmeye başladı. Çarpışmalarda güçlerini zayaf düşüren vetam bozgundaıı' korkan Türk aşkerleri,

-tlml stratejik

mınükalarda genellikle Erzincan-Harput yolunda küçiik garni-zonlar bırakarak güçlerinin e§as böliimünü Deışim'den çıkardılar.Ordunun çekilmesinden §onra kentte kalan Tilrk memurlar, birsüre §onra Dersim'den kaçmak zorunda kaldılar. İşte böylece,Türkiye'nin Kırım Savaşı başlayana değin, Dersim'i, Rusyaİmparatorluğu'na karşı savaş hazırlığının dayanak noktası du-rumuna getirme denemesi başansız kaldı.

Sulan hükümeü, Kınm Savaşı'ndan sonra, yeniden Dersimli-leri yabşhrmaya kalkıştı. Savaştan sonra yorgun olan Türk as-kerleri, bu kez de Dersim'i dize getirmeyi başramadılar yalnızdaha önce istila edilmiş bölgelerde Tiirk yöneümini yenilemeklekaldılar.

Dersimli Kürüeri silah gücüyle dize geürmeyi başaramaya-caklarını anlayan Türk idareciler haınıç ve sopa politikasınabaşvurdular. Zamanla bu politikanın daha başarılı olduğugörüldü. Szgelimi Erzurum daki Rus konsolosunun İstanbul'dakibüyükelçisine gönderdi$ mektupta Erzurum htikümdan SemihPaş'nın "ora Kürtledff, biri hükümetten korunnıi, himaye vehediyeler bekleyeh, birbirine düşman iki partiye ayırmayıbaşardığından" sözediyordu. (50, s. 71).

Dersim'de ihtiyacı karşılıyacak yolların bulunmaması,Türklerin ceza(tenkil) harekatı uygulamalarını engelliyordu.Türk idareciler bu engelin aşılması için halkı, Diyarbakır'danbaşlayarak Pülümür, Hozat, Mazsrt ve Palu'dan geçip Erzin-ean'a götiirecek yollar yapmaya zorlarna denemesinde bulunuyor-du. Semih Paşa, Dersim'li Kürtlerin hiçbir zaman haraçödememiş olmasından hareket ederek "Kürtlerin şose yollan

32

yapımında çalışma§ıru vergı borcu yerine §ayına" vaadinde bu-lundu ve 'kendi kesesinden Dersim'li işçilere günlük nafaka-lanru temin ehe yiikümtülüğiinü üstlerıdi" (10, d, d,1085, 1,5).

Ne var ki, Semih Paşa'run bu niyetl€d, Kürt halkının etkindirenişi §onucunda tam başarısızlığa uğradı. Birçok bey, Türkidareciler karşısında uşaklıSru yaşamlarıyla ödedi. NitekimDersim kaymakamı Gülabi Bey, dawaruşlanndan infial duyankürtler tarafından öldürtildü.

Aradan çok geçmeden Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya ara-sındaki itişkilerin, sonraları |877-|878 yıllannda gerçekleşenRus-Türk Savaşı'na götürecek şekilde, yeniden g"rgdleşrrıesiDersim'deki siyasi durumu etkiledi. Etkili Kürt Beylerindenbazı|arı, Ruslarla giz|i ilişkiler kurdular. Hozat kaymakamıMansur Ağa, Aleksandropol bölgesine Rus askerlerininpğıldığ-ını öğrendikten sonra, güvendiği bir adamını, RuslarDersim'e yaklaştığı taktirde yardım verıneye hazır bulunduğunubildirmek üzere Rus askeri komutanlıSna gönderdi (50, Ek 23 s.84). Ali-İlatıl tarikatinden Kürt şeyhlerİ Dersim'in Ruslarınyardımıyla kurtarılmasının Tanrı tarafından vaadedilmişolduğunu vaız etmeye başladılar.

Türk idareciler savaş arifesinde, bütün doğu vilayetlerindeyaşayan Kürtlerin dini drygrlanna hitap etmek için boşa çıkandenemelerde bulundular. Kürtler, yöneticilerin yeni askersağlama isteklerine olaylarla karşılık verdiler ve bu olaylar birsüre sonra silahlı ayaklanmaya dönüştü. Semih Paşa Ekim|876'da gönderdiği bir telgrafında Mrş, Bitlis ve Van vadilerin-den Kürtlerin, istenen sayıda yeni askeri vermedikten başka "es-kiden nizami asker olmuş ve doğrudan redif listelerine geçmiş bu-lunan redifleri teslim etmeyi de reddettiklerini" bildirdi (50,s.163). Kuzincan'dan Şah Hüseyin Bey, Semih Paşa'nın ısrarlı is-teklerine, ancak kendisi komutan olduğu taktirde askersağlarnaya ıazt olduğu yanıhru verdi. Sultan hükümeti bu istek-leri kabul ehek zorunda lıaldı. Ama Şah Hüseyin Bey'in emrin-deki Kürtler, Beyin kararını o4aylamadılar ve şu açıklamadabulundular: "Biz yükümlü bulunmadığımız için ne vergiödeyeceğiz, ne de asker temin edeceğiz.Eğer bu, vataru savurunasavaşı ise, bizim Sultan'ın yardımına ihtiyacınuz yoktur. Biz

33