View
2
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Vervolg
1
Leuven Tijdens de Eerste Wereldoorlog
Het tweede deel van onze paper bestaat, zoals het eerste deel ook uit drie secties. Dit
deel handelt over de oorlog in Leuven. De eerste sectie bestaat uit een basistekst over de
Eerste Wereldoorlog in Leuven, die voorafgegaan wordt door een beknopte tekst over
België in de Eerste Wereldoorlog. De tweede sectie is een verzameling van bronnen die
leerkrachten kunnen gebruiken tijdens hun lessen. De laatste sectie bevat de handleiding
van onze stadswandeling die we ontwikkeld hebben.
Basistekst over de Eerste Wereldoorlog in Leuven
Het uitbreken van De Eerste Wereldoorlog in België1
De Duitse inval
Op 4 augustus vallen de eerste Duitse troepen België binnen, in de buurt van het
vierlandenpunt. Ze schenden zo de Belgische neutraliteit. Het doel van de Duitsers was
om de Franse hoofdstad, Parijs, snel te bereiken. Daarnaast was het ook de bedoeling
om Antwerpen en het kustgebied zo snel mogelijk te veroveren. Waar de Duitsers niet op
gerekend hadden, was de felle weerstand van het Belgische leger.
Zo werd de dag ervoor, op 3 augustus, het bevel gegeven alle bruggen rond de streek
van Luik, Namen en Visé op te blazen. “Dinsdag 4 augustus rond halfvijf ‘s morgen
schrikt het Waalse stadje Visé op door een geweldige knal. Honderden inwoners wippen
uit hun bed en gaan kijken naar wat de oorzaak kan zijn van de ontploffing (…). Al snel
blijkt dat Belgische genietroepen, geholpen door enkele burgers, de brug over de Maas
hebben doen springen. Een poging de avond voordien was nog mislukt, maar nu is een
stuk van ongeveer twintig meter van het mooie bouwwerk in de Maas verdwenen.”2
Luik was de eerste grote stad die weerstand bood. Rondom de stad werden er namelijk
verschillende forten opgericht, die de Duitse opmars vertraagde. De slag om Luik startte
op 5 augustus. Vier dagen later werd de stad gebombardeerd. Op 10 augustus haalden
de Duitsers hun meest sterke wapen, de Dikke Bertha, boven.3 De meeste forten werden
1 Bronnen: ALAERTS, L., Thema’s uit de nieuwste en de eigen tijd, cursustekst, KHLEUVEN, Leuven, 2012-2013, p. 80-81; CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914), Peeters, Leuven, 2004, p. 15-26; DE SCHAEPENDRIJVER, S., De Groote Oorlog, Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog, Atlas, Amsterdam-Antwerpen, Eerste druk 1997, 366 pagina’s.; PEETERS, J., De Duitse inval in Belgie 1914, ASPEKt, Soesterberg, Nederland, 2009, 180 pagina’s. ;VAN THUYNE, D., 1914 De Duitsers komen, de moordende begindagen van de eerste wereldoorlog in België, Lannoo, 216 pagina’s; X., Leuven 1914, Oorlog in beeld 3, Uitgeverij ‘De Krijger’, Erpe, p. 3-6. 2 VAN THUYNE, D., 1914 De Duitsers komen, de moordende begindagen van de eerste wereldoorlog in België, p. 28-29. 3 Dikke Bertha: de naam voor een Duitse Houwitser. Het kanon had voor in die tijd een ongekend groot kaliber van 420 mm. De granaten die de Dikke Bertha afvuurde wogen meer dan 1000 kilo. De Houwitser kon doelen
Vervolg
2
verwoest en 11 dagen na het uitbreken van de slag om Luik, was de stad volledig in
Duitse handen.
Naast Luik, werden ook nog Namen, Tienen en Givet onder de voet gelopen. Het stadje
Halen was de plaats voor het eerste gevecht tussen de Belgische en Duitse infanterie. Dit
gevecht staat bekend als ‘De Slag der Zilveren Helmen’.4 De Belgen slaagden er in een
overwinning op de Duitsers te behalen, maar moesten zich kort daarna terugtrekken.
Ondanks deze overwinning konden de Duitsers op twee maanden tijd bijna heel België
veroveren.
Het belang van België voor de Duitsers
Waarom wilden de Duitsers België binnenvallen en hun neutraliteit schenden? Er zijn
verschillende redenen. Ten eerste wilden de Duitsers Frankrijk binnenvallen. Als zij niet
via België gingen, waren ze op een linie van forten gestoten. Via België konden de
Duitsers Frankrijk via het noorden binnenvallen en zo verder naar het zuiden trekken. Ze
vielen de hoofdmacht van het Franse leger in de flank en in de rug aan. Daarnaast
steunde het Duitse aanvalsplan in grote mate op de spoorwegen. België bestond uit een
goed spoorwegennetwerk. De verbinding van oost naar west was noodzakelijk voor de
Duitsers. Eenmaal in Frankrijk konden ze via de Belgische spoorwegen manschappen en
materiaal aanvoeren. Leuven lag langs één van de belangrijkste spoorlijnen in midden-
België. Leuven was een knooppunt van wegen en voor de Duitsers noodzakelijk voor het
verplaatsen van hun krijgsmacht.
Belgisch verzet
“Op 9 augustus vertelde het ‘Journal des Petites Affiches’ dat de Belgische weerstand
belangrijk was want dit liet de geallieerden toe rustig te mobiliseren en al hun krachten
te verzamelen.”5 Belgisch verzet was er in verschillende vormen. Hieronder bespreken we
twee vormen van het Belgisch verzet in het begin van de Eerste Wereldoorlog.
Fortengordels
België was een land dat voor de Duitsers tussen hen en Frankrijk stond. Ze rekenden da
ook nauwelijks op verzet. Eenmaal in België aangekomen stootten de Duitsers op hevig
verzet. De Belgische Staat had zich namelijk goed voorbereid. Jaren voordien had de
Belgische regering zich afgevraagd welke oorlogsdreiging het grootst was. Ze kwamen uit
treffen tot op 9 km afstand. WIKIPEDIA, Dikke Bertha, Internet, 9 -03 -2013, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Dikke_Bertha). 4 De naam kwam er door het groot aantal zilveren helmen dat achterbleef op het slagveld. WIKIPEDIA, Battle of Haelen (1914), Internet, 2013-05-01, (http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Haelen_%281914%29). 5 CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914), p. 31-32.
Vervolg
3
op een confrontatie tussen Frankrijk en Duitsland. Om zich tegen een mogelijk dreigende
oorlog te wapenen bouwden de Belgen een fortengordel rond de steden Namen en Luik.
Deze fortengordel moest de vijand afschrikken. Het Belgische leger hoopte dankzij deze
fortengordels de strijd van het binnenland af te houden. Zo zouden enkel de Ardennen
als opmarsgebied dienen. Indien deze fortengordels zouden bezwijken, was er nog de
versterkte vesting Antwerpen. Deze was groter en sterker als die van Namen en Luik, en
diende als vluchtheuvel. De fortengordels werden uiteindelijk vrij gemakkelijk vernietigd
dankzij de ‘Dikke Bertha’s’ van het Duitse leger.
‘Francs-tireurs’6
“Na het uitbreken van de oorlog besloten de gemeentebesturen om de wapens te laten
inleveren. (…) Men wou de overmachtige Duitse troepen niet voor de borst stoten door
zich als burger met geweld te verzetten.”7 De Duitsers zouden angstig geweest zijn voor
burgers die gewapend verzet pleegden.
De tactiek van het Belgische leger was meestal een kort gevecht te leveren en daarna te
verdwijnen. Deze guerrilla-tactiek gebruikte het Belgische leger vanwege haar numerieke
minderheid.8 Door deze korte gevechten en het ontbreken van sporen na een gevecht,
dacht het Duitse leger aan burgerlijk verzet. Tijdens de Duitse doortocht werden burgers
dan ook niet altijd gespaard.
Leuven 19149
Aan de vooravond van 19 augustus 1914
Zoals eerder vermeld capituleerde Luik op 16 augustus. Kort nadien verkondigde de
regering dat ze van Brussel naar Antwerpen zou verhuizen. Voor Leuven was dit
allesbehalve goed nieuws. Als Brussel opgegeven werd, werd alles tussen Brussel en de
Duitsers, waar Leuven lag, ook opgegeven. Leuven, waar het Belgische hoofdkwartier
van het leger gelegen was, werd op 18 augustus klaargemaakt voor een snelle uittocht.
Deze uittocht begon de dag erna al om 5uur ’s ochtends. Op dit tijdstip verliet de Koning
6 Francs-tireurs: burgers die gewapend verzet pleegden, sluipschutters. 7 X., Leuven 1914, Oorlog in beeld 3, p. 3. 8 Guerrilla: een klein aantal strijders proberen een georganiseerd leger te ontregelen. Meestal wordt een open confrontatie vermeden. WIKIPEDIA, Guerrilla, Internet, 2013-05-20, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Guerrilla). 9 Bronnen: CEUNEN, M., Beelden van een Verwoeste Stad, openluchttentoonstelling in de Leuvense binnenstad naar aanleiding van de herdenking van de negentigste verjaardag van het einde van de Eerste Wereldoorlog, Stad Leuven, Leuven, 2008, 27 pagina’s.; CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914), Peeters, Leuven, 2004, 355 pagina’s.; COPPENS, C. DEREZ, M., Roegiers, J., Universiteitsbibliotheek Leuven, 1425-2000, Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2005, 543 pagina’s.; DEREZ, M., Leuven Brandt, 25-26 augustus 1914, Balder n.v., Leuven, 1989, 6 pagina’s. ; VAN IMPE, J., De universiteitsbibliotheek van Leuven, Het verhaal van een feniks, Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2003, 90 pagina’s; VAN THUYNE, D., 1914 De Duitsers komen, de moordende begindagen van de eerste wereldoorlog in België, Lannoo, 216 pagina’s.
Vervolg
4
Leuven in de richting van Mechelen. Nadien werden er treinen ingezet om de troepen te
verplaatsen. Op 19 augustus was het zo ver.
De Duitsers vallen Leuven binnen
Leon Schreurs
Tijdens de uittocht van het Belgische leger, hielden enkele manschappen de wacht aan
de Tiensepoort in Leuven. Hun doel was niet te vechten tegen de Duitse troepen, maar
het vergaren van informatie over het Duitse leger. De snelheid van de Duitse opmars
verraste de Belgische troepen echter en er ontstond een vuurgevecht. De Duitse
overmacht was te groot en het enige dat de Belgische soldaten nog konden doen was
vluchten. Korporaal Léon Schreurs offerde zich op en gaf zijn kameraden zo de kans te
ontkomen. Hij verborg zich achter een postbus en slaagde er zo in vijf Duitsers om het
leven te brengen, alvorens zelf te sneuvelen. Leon Schreurs kreeg de bijnaam: ‘Laatste
verdediger van Leuven’. Op uitzondering van dit incident verliep de Duitse inval vlot.
Na WOI wou men de herinnering aan Léon Schreurs levendig houden. Een deel van de
vesten werd naar hem vernoemd. Er werd ook geld ingezameld voor een
gedenkmonument. Op 25 juni 1923 werd het Schreursmonument ingewijd.
Figuur 1: herdenkingsmonument voor Léon Schreurs10
Schreurs wordt er afgebeeld achter een postbus, wachtend op de Duitsers. Achter hem
staat ‘de Glorie’ afgebeeld. De glorie staat klaar om Schreurs te eren.11
10 FLICKR, gedenkteken Léon Schreurs, Leuven, internet, 30 mei 2013, (http://www.flickr.com/photos/erfgoed/6888556577/in/photostream/). 11 CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914), Peeters, Leuven, 2004, p. 290-291.
Vervolg
5
De toestand verslechtert
Na de Duitse inval trok het Duitse leger verder richting Brussel. Het hoofddoel van de
Duitsers was namelijk zo snel mogelijk in Frankrijk te geraken. Er moesten echter wel
soldaten in Leuven blijven die de stad zouden bezetten. Leuven was namelijk een
belangrijk wegenknooppunt.
In de daaropvolgende dagen verslechterde de toestand door een paar oorzaken. Ten
eerste werd een avondklok ingesteld. Hiermee werd de bewegingsvrijheid van de
Leuvense burgers drastisch beperkt. Zonder ‘Passierschein’ raakte je de stad niet meer in
of uit. 12 Daarnaast kwamen er meer en meer Duitse soldaten in de stad overnachten. De
eerste soldaten werden in kazernes ondergebracht, en brachten geen overlast met zich
mee. Naarmate er meer soldaten in de stad moesten overnachten groeide het rumoer.
Burgers stonden ook niet te springen om Duitse soldaten onderdak te bieden. Zoals
eerder al vermeld hadden de Duitsers een panische angst voor zogenaamde “francs-
tireurs”. Die angst werd hen in Duitsland door de overheid ingepraat. De Belgische
overheid had dan ook de opdracht gegeven aan de gemeentebesturen om wapens van
burgers in te zamelen. Represailles van de Duitsers, tegen de Belgische bevolking,
moesten vermeden worden. De Duitsers hadden een verbod uitgehangen, waarin stond
dat de ramen van de bovenste verdieping gesloten moesten blijven, maar dat de
gordijnen open moesten blijven. Inwoners van de Bondgenotenlaan en de Brusselse
straat moesten daarnaast ook hun lichten laten branden. Zo voelden de Duitsers zich
veiliger. Op 21 augustus maakten de Duitsers nog eens duidelijk dat wie betrapt werd
met een wapen in zijn bezit doodgeschoten werd, en huizen waaruit gevuurd werd stak
men in brand. De paranoïde houding van de Duitsers ging zelfs zo ver dat ze de
burgemeester van Leuven samen met vijf anderen, waaronder een senator, hadden
gegijzeld. “Zo wilden ze garanderen dat de bevolking zich rustig hield.”13
25 augustus: ‘Leuven brandt’
Aanleiding
Op 24 en 25 augustus besliste de Belgische legerleiding om aan te vallen richting
Mechelen en Haacht. De Belgische troepen wilden zo de druk van het Duitse leger op de
geallieerden aan de Franse grens verminderen.14 Ze slaagden in hun opzet. Een groot
deel van de Duitse troepen rukte op naar het noorden. Beide kanten verloren
12 Passierschein: een papier met een Duitse stempel waarop stond of je ergens naartoe mocht en met welk vervoersmiddel je dat mocht doen. CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914), p. 50. 13 CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914), p. 52 14 Gealieerden: Franse en Britse troepen.
Vervolg
6
manschappen, en op sommige plaatsen slaagden de Belgen erin om de Duitsers terug te
drijven. Het Belgische leger naderde Leuven tot op enkele kilometers. Aan de
stadspoorten van Leuven vonden er gevechten plaats met als doel het vernietigen van de
spoorlijn, die voor de Duitsers levensbelangrijk was. Op sommige plaatsen slaagden de
Belgen ook in hun opzet.
De avond van 25 augustus staat bekend als een tragische avond. Duitsers zouden op
elkaar gevuurd hebben. Zo zouden de Duitsers in Leuven, de terugkerende Duitsers
aanzien hebben voor Belgen en vervolgens het vuur geopend hebben. Om deze ernstige
vergissing te verdoezelen besloten de Duitsers de Leuvense bevolking de schuld te
geven. Zo werd de schuld in de voeten van de ‘francs-tireurs’ geschoven. De meningen
over de oorzaak lopen dus uiteen. De Duitse versie, volgens Wilhelm Kotzde klonk als
volgt:
“De houding van de Leuvense bevolking werd steeds dreigender. De luitentant-kolonel
ging even de stad in. Het was avond. Hij nam zijn pistool in de hand als teken dat hij op
alle gevaar voorbereid was. Hij was nog altijd in de lange Statiestraat (…) zowat 500
meter van het station toen een projectiel op hem werd afgevuurd.15 Vanuit alle dakluiken
en vensters brak meteen een hels geweervuur los op alle soldaten die zich op straat
bevonden. Het volledige stadsgedeelte tussen het station en de universiteit was in een
hel veranderd. (…) Vanuit alle huizen in de stationsbuurt werd er op de Duitsers
geschoten. Ja, men hoorde heel duidelijk een Belgisch machinegeweer dat op een balkon
van het hotel du Nord stond. (…) Er bleef nu nog één middel over om de opstandige
bevolking de baas te worden: men stak de huizen van waaruit geschoten werd in brand.
Het vuur sloeg door de straten. Het werd een echte horrornacht. Wat uit de huizen
vluchtte, werd prompt neergeschoten. Enkel een keihard optreden, kon nog de laffe
aanval afweren. (…) Ook in de brandende huizen hoorde men continu schoten. Het was
de munitie die daar heimelijk verstopt was. Het vuur bracht die nu tot ontploffing.”16
Naast deze versie, waarin alle schuld op de schouders van de burgers van Leuven
terechtkomt, is er ook de versie van een Nederlandse, onafhankelijke, journalist. Zijn
versie verschilt van de Duitse versie:
“Den 25sten Augustus deed de bezetting van Antwerpen een uitval, o.a. in de richting
van Leuven. De Belgen hadden aanvankelijk succes en rukten op tot zeven kilometer van
deze stad. De toestand werd ook daar zelfs een oogenblik critiek en tegen 7 uur kwam
een kleine afdeeling cavalerie in woesten galop vanaf het strijdtoneel naar Leuven,
waarschijnlijk om de bezetting van deze stad ter hulp te ontbieden.
15 De Statiestraat: de huidige Bondgenotenlaan. 16 VAN THUYNE, D., 1914 De Duitsers komen, de moordende begindagen van de eerste wereldoorlog in België, p. 121-122.
Vervolg
7
In dat avonduur was het op de Naamsche Vest, die zwaar beboomd is, al aardig aan het
donkeren en plotseling werden de wilde ruiters beschoten, naar door verscheidene
neutrale getuigen is vastgelegd, door een kleine afdeling infanterie van het eigen leger,
die vanuit de richting van de statie kwam aangelopen, waarschijnlijk, om ook naar het
strijdtoneel te vertrekken en die in de meening was, dat de Belgen, de stad kwamen
ingestormd. De cavaleristen hielden hun paarden in, stegen af en velen begonnen van
achter hun rossen vandaan terug te vuren. (…) Alles was door dit treffen opgeschrikt.
Vanaf de statie kwamen ook schietende soldaten toegeloopen en rond het bedoelde
gebouw zelf, liepen verscheidene manschappen angstig heen en weer onder de kreet:
‘We worden overvallen’. Sommigen meenen, dat die overval door binnendrukkende
Belgen gebeurt en snellen naar de plaats van den strijd, andere begrijpen de woorden
verkeerd en meenen, dat het burgers zijn, op wie ze beginnen te schieten, evenals op de
huizen. Als men op de Naamsche Vest de vergissing bemerkt, heeft het schieten zich
reeds door het grootste deel van de stad voortgezet en de opgewonden mannen, die
elkander beschoten hebben, doen al gauw met de anderen mee. (…) De bevolking werd
dan [de volgende morgen] naar het station gedreven, waar men mannen wreed van de
vrouwen scheidde en verschillende personen neerschoot.(…)”17
Deze meningen verschillen fel van elkaar. Waar ze wel in overeenstemmen is het feit dat
de Duitse soldaten Leuvense huizen in brand hebben gestoken. De nacht van 25
augustus was dan ook een echte tragedie voor Leuven.
Gevolgen van de brand
De meningen over de oorzaken lopen uiteen. De gevolgen van de brand kennen we wel.
De Duitsers hielden zich bij hun versie van de feiten. De volgende dag, op 26 augustus,
startten de Duitsers met hun represailles. De bevolking werd uit hun huizen gesleurd, en
zonder enige vorm van proces, werden er op het Statieplein een tiental burgers
geëxecuteerd. Vooral de buurt van de Bondgenotenlaan, die het zwaarst had geleden
onder de brand, werd geterroriseerd. De daaropvolgende dagen stierven er in totaal
meer dan tweehonderd burgers. Onder hen eenentwintig vrouwen en elf kinderen. Op 27
augustus kwam het zelfs zo ver dat de Duitsers iedereen verplichtten de stad te verlaten.
De stad zou immers gebombardeerd worden. Deze bedreigingen bleken achteraf gezien
niet te kloppen. Mensen die de stad niet ontvlucht waren, werden als krijgsgevangenen
afgevoerd.
17 Ibidem, p. 123; Deze twee getuigenissen kan je in je lessen gebruiken als historische kritiek. Leg de twee versies naast elkaar en vraag naar mogelijke subjectiviteit.
Vervolg
8
De brand was verwoestend. Meer dan 1000 panden, 1081 om precies te zijn, waren
helemaal uitgebrand. Ongeveer één negende van alle gebouwen werden vernietigd. De
Duitsers staken de huizen met behulp van fosfortabletten in brand. Naast particuliere
woningen, waarvan vooral de Statiestraat en de Volksplaats getroffen werden, werden
ook historische gebouwen beschadigd.18 Onder meer de stadsschouwburg, de Sint-
Pieterskerk, het Witvrouwenklooster en ook de Universiteitsbibliotheek gingen deels in de
vlammen op. Het stadshuis werd niet getroffen door de brand. Dat is niet verwonderlijk
wanneer we weten dat de Duitse commandant zijn intrek in het stadhuis had genomen.
Hij liet alle aanpalende gebouwen slopen. Zo wou hij verhinderen dat de brand zich zou
uitbreiden tot aan het stadhuis. Naast Leuven werden er ook nog 461 panden in Kessel-
Lo, 312 in Herent, 129 in Korbeek-Lo en 95 in Heverlee verwoest.
‘Kultur und Krieg’
Van de Universiteitsbibliotheek bleef er na de brand niet veel over. Ongeveer 230.000
boeken, 800 incunabelen en 1000 handschriften gingen verloren. Daarnaast ging er ook
een deel van het universiteitsarchief, met onder meer de originele stichtingsakte van de
universiteit uit 1425, in de as op. Naast de documenten gingen er ook kostbare munten,
penningen, beeldhouwwerken en schilderijen verloren. Het zou zelfs tot in Waals-Brabant
fragmenten van bladeren hebben geregend. De impact van de brand op de
Universiteitshal en het overige gedeelte van de Oude Markt is op de onderstaande foto’s
duidelijk te zien.
Figuur 2: Ets van de Oude Markt uit 191319
18 De Volksplaats: het huidige Mgr. Ladeuzeplein. 19 COPPENS, C. DEREZ, M., Roegiers, J., Universiteitsbibliotheek Leuven, 1425-2000, p. 136; K.U.Leuven, Centrale Bibliotheek, Prentenkabinet.
Vervolg
9
Figuur 3: Lithografie Oude Markt, september 191420
Op de bovenstaande afbeeldingen zien we de Leuvense Oude Markt. De bovenste
afbeelding is een ets, gemaakt door Jeanne Dricot. De Groentemarkt vormde het trefpunt
van stad en platteland. Aan de rechterkant zien we de gevel van de universiteitshal
uitspringen boven de huizen. Het contrast van de sfeer die de groentemarkt uitstraalt
kan niet groter zijn met de sfeer die uitgaat van de onderste prent. Het dak van de
universiteitshal is ingestort, net zoals een tal van huizen op de Oude Markt. Op de
achtergrond zien we de beschadigde Sint-Pieterskerk, en het onaangetaste stadhuis.
Leuven was zeker niet de enige stad die getroffen werd door het Duits geweld. Plaatsen
als Andenne, Tamines, Aarschot en Visé waren ook slachtoffers van het Duits geweld.
Eigenlijk was geweld tegen burgers deel van de Duitse tactiek. De Duitse legerleiding
hoopte de bevolking te demoraliseren en het moreel van het Belgisch verzet te breken.
Zo hoopten ze op een afschrikkingseffect. De Duitsers dachten door de verwoesting van
Leuven respect voor hun natie te verkrijgen, maar ze mislukten in hun opzet. De
verwoesting van Leuven lokte reacties uit in de nationale en internationale pers. De
verontwaardiging was enorm. Hieronder volgen enkele reacties uit de internationale pers:
“The Times: ‘Leuven is in de as gelegd. Verschrikkelijke daad van Duits vandalisme. (…)
Een stad met 45.000 inwoners, de intellectuele hoofdstad van de Lage Landen sinds de
15de eeuw, is nu niet meer dan een hoop as.’ (29 augustus 1914)”21
20 Ibidem. 21 VAN IMPE, J., De Universiteitsbibliotheek van Leuven, Het verhaal van een feniks, Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2003, p. 12.
Vervolg
10
Naast Britse kranten reageren er ook Nederlandse kranten. De Telegraaf reageerde als
volgt:
“‘De verwoesting van Leuven. (…) Maar het overwinnende volk bezoedelt zijn naam als
cultuurvolk door in blinde woede, zonder eenig spoor van zelfbeheersing, monumenten
van beschaving, kunstvoortbrengselen, uit een zeer hoogstaand verleden te vernietigen.’
( (…) De telegraaf, 30 augustus 1914)”22
Ook de Belgische pers reageerde geschokt. Onder meer De Nieuwe Gazet , De Gazet van
Antwerpen, De Volksgazet en La Métropole reageerden. Hieronder volgen enkele
reacties.23
“’Leuven door de Duitschers verwoest. De Duitschers die op elkander geschoten hebben,
beweren dat de Leuvensche bevolking hen aangevallen heeft en vernietigen de stad.’ (De
Nieuwe Gazet, 30 augustus 1914)”24
“‘Duitsche furie te Leuven. Groote daden van een Cultuurvolk.’ (De Gazet van Antwerpen,
31 augustus – 1 september 1914)”25
Naast de reacties in de pers hebben we ook een reactie van Mgr. Ladeuze, de toenmalige
rector van de Leuvense universiteit. Hij vertelde over de brand van Leuven in zijn
toespraak op 21 januari 1919. Deze toespraak hield hij voor het starten van de lessen na
de oorlog.
“ (…) Faut-il redire les horreurs de cette nuit sinistre du 25 août ? (…) l’ennemi avait
décidé de brûler notre antique cité, en prétextant qu’on y avait tiré sur ses soldats. Le
bloc des constructions voisines de l’Hôtel de Ville est compris dans le plan de l’incendie.
Dans ce bloc se trouvent les Halles universitaires (…) Vers 11 1/2 heures, le feu est mis
directement à la Bibliothèque par le rez de chaussée dont on a brisé la porte sur le Vieux
Marché. (…) En quelques heures, l’œuvre des siècles fut annihilée, et il nous reste même
pas les élément nécessaires pour en décrire l’importance ! (…)”26
22 Ibidem, p. 14. 23 De Nieuwe Gazet: De Nieuwe Gazet is een Antwerpse liberale en vrijzinnige stadskrant. De krant is nu een regionale editie geworden van zusterkrant Het Laatste Nieuws. WIKIPEDIA, De Nieuwe Gazet, Internet, 24 december 2012, (http://nl.wikipedia.org/wiki/De_Nieuwe_Gazet); De Volksgazet: De Volksgazet was een Vlaamse socialistische krant. WIKIPEDIA, Volksgazet, Internet, 1 juni 2012, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Volksgazet); La Métropole: Een Franstalige Belgische krant die verdween omstreeks 1974. WIKIPEDIA, La Métropole, Internet, 11 september 2011, (http://fr.wikipedia.org/wiki/La_M%C3%A9tropole). 24 VAN IMPE, J., De Universiteitsbibliotheek van Leuven, Het verhaal van een feniks, Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2003, p. 14. 25 VAN IMPE, J., De Universiteitsbibliotheek van Leuven, Het verhaal van een feniks, Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2003, p. 14. 26 MGR. LADEUZE, P., Le Crime Allemand contre l’Université de Louvain, les leçons de la guerre, p. 3-4
Vervolg
11
De oorlog was tot dan toe een politiek en militair conflict geweest, maar veranderde door
deze act van terreur in een echte cultuurstrijd. De zinloze aanvallen op de bevolking,
maar vooral de verwoesting van de universiteitsbibliotheek, leidde tot hevige reacties.
Leuven werd als het ware ‘het symbool’ voor het ongelijk van de Duitsers. Na de
wereldoorlog kon men een chronogram op de gevel van de oude bibliotheek lezen: ‘IcI
fInIt La CVLtVre aLLeManDe’.27 (vert.: Hier houdt de Duitse cultuur op te bestaan.) Het
lot van de Leuvense bibliotheek kreeg zelfs mythische dimensies en werd dan ook
vergeleken met de grote bibliotheek van Alexandrië.28 Naast de verslagen in de binnen-
en buitenlandse pers zijn er ook afbeeldingen van de brand, die vanaf dan symbool stond
voor het onrecht in de oorlog. Hieronder zien we een afbeelding van de brand van Leuven
gezien door de ogen van professor Henry de Vocht. Hij was in Leuven op het ogenblik
van de brand en heeft dit portret toen of later gemaakt.
Figuur 4: De brand van Leuven29
De Duitsers ontkenden natuurlijk alle schuld. Volgens hen zouden de Leuvense burgers,
nadat de overheid hen er had toe aangezet, in opstand zijn gekomen. Ze zouden daarbij
gruwelijke misdaden hebben begaan tegenover Duitse soldaten. Deze zouden daarmee
hun verdiende loon hebben gekregen. De Duitse keizer Willem II stuurde de Amerikaanse
president, Woodrow Wilson, zelfs een telegram waarin hij de gruweldaden van de Duitse
soldaten rechtvaardigde, en de schuld op de Leuvense bevolking, meer bepaald op de
vrouwen en op de geestelijken, stak:
27 “Chronogrammen zijn inscripties waarvan de in kapitaal gezette letters volgens het Romeinse systeem een jaartal weergeven. Daartoe worden de ‘Romeinse cijfers’ in de tekst opgeteld: M = 1000; D = 500, C = 100, L = 50, X = 10, V = 5 en I = 1. [ bij de inscriptie: ‘IcI fInIt La CVLtVre aLLeManDe’ lezen we dus het jaartal 1914 ]”. 28 Ibidem, p. 15-16. 29 COPPENS, C. DEREZ, M., Roegiers, J., Universiteitsbibliotheek Leuven, 1425-2000, p 138; KULEUVEN, Universiteitsarchief, Archief De Vocht.
Vervolg
12
“… de gruwelen in dezen (Belgischen), guerillakrijg bedreven door vrouwen en kinderen
en door priesters, zelfs aan gewonde soldaten, leden van den geneeskundigen dienst en
hospitaalverplegers (geneesheren zijn gedood, ambulances zijn aangevallen met
geweervuur) zijn van dien aard, dat mijn generaals ten slotte verplicht waren zijn
geworden hun toevlucht te nemen tot de strengste maatregelen om de schuldigen te
straffen, en schrik te brengen onder de bloeddorstige bevolking, ten einde haar te
beletten die gruwelen en moorden voort te zetten.”30
De Duitse regering reageerde op deze beschuldigingen van terreur met haar beruchte
“witboek”.31 Dit boek verscheen op 15 mei 1915 en schetste een beeld dat de Leuvense
bevolking in een meer dan slecht daglicht plaatste. De Duitse soldaten zouden niet enkel
beschoten zijn geweest, maar zouden ook kokende olie over zich gekregen hebben.
Daarnaast zouden vrouwen met messen, de ogen van soldaten hebben uitgestoken en
hen gecastreerd hebben. De discussies over wie nu de schuld droeg, duurde nog
decennia lang voort. Pas na het einde van de Tweede Wereldoorlog werd de Belgische
versie van de feiten officieel aanvaard.
Didactisch materiaal
We hebben een oplijsting gemaakt van didactisch materiaal over de Eerste Wereldoorlog
in België, en meer specifiek in Leuven. Deze bestaat uit een selectie van foto’s gemaakt.
Deze foto’s zijn in Leuven na de verwoestende brand getrokken. Daarnaast hebben we
bronnen verzameld die handelen over de Eerste Wereldoorlog in Leuven en in België. We
hebben ook een lessuggestie ontworpen. Deze handelt over historische kritiek met
betrekking tot de oorzaken en gevolgen van de brand van Leuven. Foto’s
Foto’s32
Hieronder hebben wij enkele foto’s toegevoegd, die vlak na de verwoestende brand in
Leuven, getrokken zijn. Deze foto’s zijn afkomstig uit het stadsarchief van Leuven. Dit
zijn niet alle foto’s die wij verzameld hebben. Voor de hele verzameling foto’s kan men
terecht op ‘Lightroom’. Als u daarna op ‘galerij’ klikt, komt u op de pagina met alle foto’s
terecht. In deze selectie kan u de foto’s vinden die wij het meest bruikbaar vonden voor
onze stadswandeling. We hebben ons dan ook beperkt tot zeven locaties.
30 MOKVELD, L., De Belgische franc-tireurskwestie, p. 18. 31 “Een witboek of white paper is een technisch document dat beschrijft hoe overheidsbeleid, een technologie, en/of product een specifiek probleem oplost.” WIKIPEDIA, Witboek, document, Internet, 14-03-2013, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Witboek_%28document%29). 32 Foto’s: Stadsarchief Leuven, Fotocollectie Brand v. Leuven, 2013.
Vervolg
13
De stadsschouwburg
Het stadhuis
Vervolg
14
De Diestestraat
Vervolg
15
De Oude Markt
De universiteitshal
Vervolg
16
De Sint-Pieterskerk
Vervolg
17
Het station
Vervolg
18
Bronnen
De onderstaande bronnen zijn opgedeeld in drie secties. De eerste reeks bronnen zijn
authentieke documenten die afkomstig zijn uit de periode van de Eerste Wereldoorlog.
Daarna hebben we een selectie van boeken, die over het verloop van WOI in België
handelen, geplaatst. Ten slotte hebben we bronnen geselecteerd die over Leuven tijdens
de Eerste Wereldoorlog gaan.
Authentieke bronnen
Le Crime Allemand contre l’Université de Louvain
MGR. LADEUZE, P., Le Crime Allemand contre l’Université de Louvain, les leçons de la
guerre, Leuven, 1919, 16 pagina’s.
Dit boekje is de toespraak die Mgr. Ladeuze, rector van de Leuvense Universiteit van
1909 tot 1940, hield in 1919 bij de heropening van de lessen op de universiteit. In dit
boekje beschrijft hij de brand van Leuven en de gevolgen ervan. Dit boekje kan
eventueel wel gebruikt worden in de lessen, maar moet dan wel vereenvoudigd worden.
33
Figuur 5: Le Crime Allemand contre l’Université de Louvain
De Belgische franc-tireurskwestie
MOKVELD, L., De Belgische franc-tireurskwestie, : De Hofstad, ‘s-Gravenhage, 1917, 75
pagina’s.
In dit boek tracht de auteur een juiste situatie van de volgens hem ‘al dan niet’
verzonnen beschuldigingen van de Duitse soldaten, inzake de franc-tireurskwestie te
schetsen. Wat dit boek zo bijzonder maakt is dat het nog tijdens de oorlog geschreven
werd. De auteur trachtte hierdoor het verdwijnen van bewijsstukken voor te zijn. In dit
33 Ibidem.
Vervolg
19
boek komt de versie van de Duitsers ook aan bod. Zo staat er een fragment in van een
correspondentie van Keizer Wilhelm naar de president van de Verenigde Staten,
Woodrow Wilson, waarin hij de terreurdaden van zijn soldaten rechtvaardigde. De auteur
is als onpartijdige verslaggever op zoek gegaan naar bronnen en bewijsmateriaal over
beschuldigingen van de Duitsers jegens de Belgische bevolking, en bekrachtigde of
ontkrachtte daarna de beschuldigingen. Meestal draaide de zoektocht naar bewijs uit in
het voordeel van de Belgische bevolking.
Figuur 6: De Belgische franc-tireurskwestie34
In oorlogstijd
STREUVELS, S., In oorlogstijd, Het volledige dagboek van de Eerste Wereldoorlog,
Uitgeverij Orion, Brugge, 1979, 700 pagina’s.
Dit is een dagboek van Stijn Streuvels. Tot in 1978 werd er een deel, begin WOI tot
december 1914, van ‘In oorlogstijd’ gepubliceerd. In 1978 ontdekte men dat Stijn
Streuvels ook een dagboek had bijgehouden van de periode januari 1915 tot november
1918. In dit dagboek beschrijft de bekende Vlaamse schrijver hoe hij de Groote Oorlog
beleefd heeft. Het boek kan in de lessen over WOI zeker gebruikt worden, maar over
Leuven staat er niet veel informatie in.
Van zijn Boek is er ook een online versie raadpleegbaar. Deze bevindt zicht op de site:
‘http://www.dbnl.org/’, De pagina van Stijn Streuvels’ boek ‘In oorlogstijd’ is de
volgende: DBNL, Stijn Streuvels, In oorlogstijd (1915 – 1916), Internet, 03 – 06 – 2013,
(http://www.dbnl.org/titels/titel.php?id=stre009inoo01)35
34 Foto: exemplaar uit de Universiteitsbibliotheek van Leuven. 35 DBNL, Stijn Streuvels, In oorlogstijd (1915 – 1916), Internet, 03 – 06 – 2013, (http://www.dbnl.org/titels/titel.php?id=stre009inoo01).
Vervolg
20
Figuur 7: In Oorlogstijd36
De Eerste Wereldoorlog in België
De Grote Oorlog
CHAERLE, D. (red.), e.a., De Grote Oorlog, De Eerste Wereldoorlog in de Westhoek,
Lannoo, Tielt, 2008, 95 pagina’s.
Dit boek moet je samen met een interactieve cd-rom gebruiken. Het boek vertelt het
verhaal van 15 oorlogsgetuigen. Dit boek is zeker geschikt voor jongeren. Het leest vrij
vlot en is voldoende geïllustreerd. Met de cd-rom kan je een bezoek brengen aan een
virtueel oorlogsmuseum en foto’s en filmpjes bekijken.
De Groote Oorlog, Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog
DE SCHAEPENDRIJVER, S., De Groote Oorlog, Het koninkrijk België tijdens de Eerste
Wereldoorlog, Atlas, Amsterdam-Antwerpen, Eerste druk 1997, 366 pagina’s.
Dit boek schetst het verloop van de Eerste Wereldoorlog in België. Er wordt niet veel over
Leuven verteld.
De Grote Oorlog voor kleine kinderen
LANGLEY, L, LANGLEY, N, De Grote Oorlog voor kleine kinderen, Heldenmoed in beeld,
Uitgeverij Davidsfons, Leuven, 2012, 151 pagina’s.
De titel is eerder misleidend. Je zou denken dat het boek voor kleine kinderen
geschreven is, maar dat is niet zo. Het boek geeft een overzicht van literatuur, in België
en haar buurlanden, voor kinderen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Dit boek is zeer mooi
geïllustreerd, wat de leerkracht de mogelijkheid geeft fragmenten uit het boek te
gebruiken in de lessen.
36 Foto: exemplaar uit de Universiteitsbibliotheek van Leuven.
Vervolg
21
De Duitse inval in België 1914
PEETERS, J., De Duitse inval in België 1914, ASPEKt, Soesterberg, Nederland, 2009, 180
pagina’s.
Dit boek gaat over de Duitse inval. Wat er aan vooraf gaat, en hoe het Duitse leger door
België walste. De beschrijving gebeurt aan de hand van authentieke fragmenten, kaarten
en is vrij gedetailleerd. Over Leuven wordt er in dit boek weinig verteld.
Figuur 8: De Duitse inval in België 191437
De Grote Oorlog Toen en nu
SCHOETERS, S., De Grote Oorlog Toen en nu, W.O. I in monumenten en
begraafplaatsen, Davidsfonds, Leuven, 2011, 271 pagina’s.
Het boek van Schoeters biedt een vernieuwde kijk op WOI. Het benadert de Eerste
Wereldoorlog via monumenten en begraafplaatsen.
1914 De Duitsers komen
VAN THUYNE, D., 1914 De Duitsers komen, de moordende begindagen van de Eerste
Wereldoorlog in België, Lannoo, 216 pagina’s.
“Augustus 1914. Duitsland valt België binnen in de hoop een snelle doorgang van
Frankrijk te forceren. Maar het kleine en slecht uitgeruste Belgische leger biedt meer
weerstand dan verwacht. Deze moordende begindagen van WOI kregen tot nog toe niet
37 PEETERS, J., De Duitse inval in België 1914, ASPEKt, Soesterberg, Nederland, 2009, 180 pagina’s. Afbeelding: Bibliotheek KHLeuven campus Hertogstraat.
Vervolg
22
de aandacht die ze verdienden: de Eerste Wereldoorlog is voor velen synoniem aan het
IJzerfront. Weinigen weten wat er aan die loopgravenoorlog vooraf ging.
Daar brengt dit boek verandering in. Dirk Van Thuyne reconstrueert de vergeten
zomermaanden van 1914 aan de hand van authentieke getuigenissen en originele
dagboekfragmenten. De nadruk ligt niet op de geschiedenis, maar wel op de persoonlijke
verhalen van de ‘kleine man’ in de Groote Oorlog.” 38
Figuur 9: 1914 De Duitsers komen39
De Eerste Wereldoorlog, Koning Albert en zijn soldaten
VANDEWEYER, L., De Eerste Wereldoorlog, Koning Albert en zijn soldaten, Standaard
Uitgeverij, 2005, 392 pagina’s.
Dit boek schetst het verloop van de Eerste Wereldoorlog in België. Een belangrijke rol is
weggelegd voor koning Albert I, leider van het Belgische leger tijdens WOI.
38 VAN THUYNE, D., 1914 De Duitsers komen, de moordende begindagen van de eerste wereldoorlog in België, Lannoo, achterflap. 39 VAN THUYNE, D., 1914 De Duitsers komen, de moordende begindagen van de eerste wereldoorlog in België, Lannoo, 216 pagina’s. Afbeelding: Centrale universiteitsbibliotheek KULeuven.
Vervolg
23
De Eerste Wereldoorlog in Leuven
Beelden van een Verwoeste Stad
CEUNEN, M., Beelden van een Verwoeste Stad, openluchttentoonstelling in de Leuvense
binnenstad naar aanleiding van de herdenking van de negentigste verjaardag van het
einde van de Eerste Wereldoorlog, Stad Leuven, Leuven, 2008, 27 pagina’s.
Dit boekje is de bijsluiter van een tentoonstelling die in 2008 heeft plaatsgevonden. Naar
aanleiding van de negentigste verjaardag van het einde van de Eerste Wereldoorlog heeft
Marika Ceunen in samenwerking met het Stadsarchief van Leuven, doeken gemaakt over
de verwoesting van de stad. Deze zijn in de stad zelf opgehangen. Het boekje toont
afbeeldingen van voor de Eerste Wereldoorlog, vlak na de verwoesting en als laatste een
hedendaagse foto. Het contrast is boeiend en er wordt heel beknopt uitleg gegeven over
de gekozen plaatsen.
Figuur 10: Beelden van een Verwoeste Stad40
40 CEUNEN, M., Beelden van een Verwoeste Stad, openluchttentoonstelling in de Leuvense binnenstad naar aanleiding van de herdenking van de negentigste verjaardag van het einde van de Eerste Wereldoorlog, Stad Leuven, Leuven, 2008, 27 pagina’s.
Vervolg
24
Aan onze helden en martelaren…
CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand
van Leuven (augustus 1914), Peeters, Leuven, 2004, 355 pagina’s.
Dit boek handelt over Leuven tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het bespreekt de komst
van de Duitsers, De verwoesting van Leuven en de heropbouw. Wat dit boek zo
interessant maakt is het beeldmateriaal. Er is een hoofdstuk gewijd aan foto’s van
verwoeste delen van de stad. Er werd een foto voor de brand van 1914 getrokken, een
vlak na de brand, die de verwoesting weergeeft, en een in de jaren 2000. Er wordt ook
een hoofdstuk aan oorlogsmonumenten en gedenktekens gewijd. Hierin wordt de
aanleiding en bouw van de belangrijkste oorlogsmonumenten besproken.
Figuur 11: Aan onze helden en martelaren41
41 CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914), Peeters, Leuven, 2004, 355 pagina’s.
Vervolg
25
Universiteitsbibliotheek Leuven, 1425-2000
COPPENS, C. DEREZ, M., Roegiers, J., Universiteitsbibliotheek Leuven, 1425-2000,
Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2005, 543 pagina’s.
Dit boek gaat integraal over de universiteitsbibliotheek. Het boek bespreekt de
geschiedenis van 1425 tot 2000. Hierbij wordt het onderscheid gemaakt tussen de
volgende delen: ‘I Bibliotheek van de oude universiteit 1425-1797’, ‘II De bibliotheek in
de overgangstijd 1797-1835’, ‘III Een bibliotheek voor de katholieke universiteit 1835-
1914’, ‘IV Bello Diruta. De Eerste Wereldoorlog en de wederopbouw 1914-1940’, ‘V Bis
Diruta. De Tweede Wereldoorlog en de wederopbouw 1940-1970’ en ‘VI De bibliotheek
na de boedelscheiding 1970-2000’. Ons interesseert vooral deel IV, ‘Bello Diruta. De
Eerste Wereldoorlog en de wederopbouw 1914-1940’. Dit deel telt meer dan 150pagina’s
aan beschrijvingen van de brand, de wederopbouw en aan afbeeldingen over de brand en
wederopbouw.
Figuur 12: Universiteitsbibliotheek Leuven 1425-200042
Leuven
DEREZ, M., Leuven, Lannoo, Tielt, 1991, 93 pagina’s.
Dit boek is een reisgids over Leuven. Het boek vertelt de geschiedenis van Leuven, en
staat vooral stil bij de grote trekpleisters. Het verschil met traditionele reisgidsen is het
ontbreken van praktische informatie zoals wandelroutes en accommodaties. Het is dus
eerder een boek over de geschiedenis van Leuven, maar is wel bedoeld voor mensen
buiten Leuven. Er komen passages van WOI voor in het boek, maar als je echt veel
informatie over Leuven in de Eerste Wereldoorlog wil moet je best een ander boek
raadplegen.
42 COPPENS, C. DEREZ, M., Roegiers, J., Universiteitsbibliotheek Leuven, 1425-2000, Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2005, 543 pagina’s. Afbeelding: Centrale universiteitsbibliotheek KULeuven.
Vervolg
26
Leuven Brandt
DEREZ, M., Leuven Brandt, 25-26 augustus 1914, Balder n.v., Leuven, 1989, 6 pagina’s.
Deze brochure van een tentoonstelling over de brand van Leuven werd in 1989
opgesteld. In datzelfde jaar vond de tentoonstelling plaats. Dit was voor het 75-jarige
jubileum van de brand. In deze brochure worden de brand van Leuven, de aanleiding en
de gevolgen kort maar vrij volledig besproken. Omdat de tentoonstelling reeds langer
dan 20 jaar afgelopen is, hebben wij de brochure van ‘Leuven brandt’ in bijlage
toegevoegd.43
Figuur 13: Leuven brandt
Alexandria’s ashes: war and the loss of libraries
HAMBLIN, P., Alexandria’s ashes: war and the loss of libraries, internet, 21-03-2013,
(http://ils.unc.edu/MSpapers/2552.pdf).
Dit is een thesis in het Engels door een studente die aan de universiteit van North
Carolina studeert. Ze schreef haar thesis over bibliotheken die verwoest werden. De
brand van de Leuvense universiteitsbibliotheek wordt er beknopt weergegeven. Andere
bibliotheken die verwoest zijn geweest komen ook aan bod. Zo kan je de
universiteitsbibliotheek van Leuven met andere bibliotheken vergelijken.
43 Brochure ‘Leuven brandt’: zie bijlage 3.
Vervolg
27
De ‘sacosj’ van ons bomma
HANDELAARSVERBOND BENEDEN TIENSESTRAAT & LEUVENS HISTORISCH
GENOOTSCHAP, De ‘sacosj’ van ons bomma, geschiedenis en verhalen over het
Fochplein, Leuven.
Dit boekje vertelt verhalen over het Fochplein.44 Tussen de verhalen is er ook een verhaal
dat gelinkt wordt aan WOI. De getuigenis van een Leuvense inwoner kan zeker gebruikt
worden in de klas. Het boekje werd gemaakt naar aanleiding van de archeologische
opgravingen die in 2010 van start gingen. Het verhaal uit de Eerste Wereldoorlog hebben
we in de bijlage toegevoegd.45
Figuur 14: De ‘sacosj’ van ons bomma
Die Bibliothek van Löwen
SCHIVELBUSCH, W., Die Bibliothek van Löwen, Eine Episode aus der Zeit der
Weltrkriege, Hanser, München-Wenen, 1988, 243 pagina’s.
Dit boek vertelt de verwoesting van de universiteitsbibliotheek. Het is geschreven door
een Duitser. Via dit boek kunnen we zien of de Duitse versie dezelfde is. Geeft een Duitse
schrijver dezelfde details? Verbloemt hij de feiten ten voordele van de Duisters?
44 Fochplein: het huidige Rector de Somerplein. 45 Verhaal uit ‘De ‘sacosj’ van ons bomma’: zie bijlage 4.
Vervolg
28
De Leuvense Universiteitsbibliotheek
VAN IMPE, J., De Leuvense Universiteitsbibliotheek, Historische wandelgids, Universitaire
Pers Leuven, Lipsius Leuven, Leuven, 131 pagina’s.
Dit boek geeft de geschiedenis van de Leuvense universiteitsbibliotheek weer. Het boek
bestaat uit drie delen, waarvan het eerste gaat over de Eerste Wereldoorlog. Het tweede
deel bespreekt de geschiedenis van de universiteitsbibliotheek van 1636 tot 1914. Het
derde en laatste deel is eigenlijk een gids van het gebouw. De stijl van het huidige
bibliotheekgebouw op het Mgr. Ladeuzeplein wordt er besproken. Daarnaast bevat het
derde deel ook nog leuke weetjes over de bibliotheek.
Figuur 15: De Leuvense universiteitsbibliotheek46
De universiteitsbibliotheek van Leuven
VAN IMPE, J., De universiteitsbibliotheek van Leuven, Het verhaal van een feniks,
Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2003, 90 pagina’s.
Dit is een boek over de Universiteitsbibliotheek van Leuven. Het handelt onder meer over
de geschiedenis van de bibliotheek, dit van bij de oorsprong tot na de splitsing in 1968.
Het grootste deel van de geschiedenis spreekt over de brand tijdens WOI. De opbouw na
WOI en de Amerikaanse hulp worden ook besproken. Het laatste deel bevat een
rondleiding door de bibliotheek. Hierin worden alle buitengevels behandeld, maar ook de
binnenkant van de bibliotheek wordt zaal per zaal besproken.
46 VAN IMPE, J., De Leuvense Universiteitsbibliotheek, Historische wandelgids, Universitaire Pers Leuven, Lipsius Leuven, Leuven, 131 pagina’s.
Vervolg
29
Figuur 16: De universiteitsbibliotheek van Leuven47
Leuven 1914
X., Leuven 1914, Oorlog in beeld 3, Uitgeverij ‘De Krijger’, Erpe, 80 pagina’s.
Dit boek geeft een korte en bondige uitleg over het verloop van WOI in Leuven. Deze
uitleg wordt geïllustreerd met foto- en beeldmateriaal. Er worden veel foto’s van het
verwoeste Leuven getoond, daarnaast vindt men er ook tekeningen van vuurgevechten
en vluchtelingen.
Figuur 17: Leuven 191448
47 VAN IMPE, J., De universiteitsbibliotheek van Leuven, Het verhaal van een feniks, Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2003, 90 pagina’s. 48 X., Leuven 1914, Oorlog in beeld 3, Uitgeverij ‘De Krijger’, Erpe, 80 pagina’s.
Vervolg
30
Paul Reekmans
We hebben Paul Reekmans, voorzitter van het Leuvens Historisch Genootschap,
geïnterviewd. Hij vertelde ons ‘zijn’ versie over de oorzaak van de brand van Leuven.
Hieronder kan u zijn versie van de feiten lezen.
‘De grote aanleiding zou een friendly fire van de Duitsers op hun eigen soldaten geweest
zijn. De dag van de grote brand zijn er van de Boelenberg een grote groep
soldatenpaarden in paniek Leuven binnen gestormd. De zadels van de paarden hingen
onder hun buik en hun ruiters waren ze al lang kwijt. Dit waren de oorlogspaarden van
de Duitsers.
Vanuit Antwerpen hebben de Belgen de Duitser een stuk kunnen terugdringen. De Duitse
soldaten die dus gedwongen werden zich terug te trekken zijn dan beschoten door hun
eigen leger. Deze friendly fire zou de aanleiding zijn om de Belgen te doen boeten en
Leuven was net slecht gelegen.
Voor dit voorval ging het er in Leuven echter vrij vredig aan toe, de Duitse soldaten
waren al ruim 10 dagen in Leuven voor deze gebeurtenis. Ze behandelden de bevolking
nog redelijk en kochten zelfs sigaren en drank van de kleine handelaars. Maar de 25ste
augustus is alles omgeslagen.
Na dit voorval moest de bevolking dus boeten voor “hun” daden. Dit doen de Duitsers
door gebouwen in heel Leuven in brand te steken.’
Lessuggestie: Historische kritiek rond de brand van Leuven
Opbouw van de les
De leerlingen worden in twee groepen of “kampen”, verdeeld. De ene helft van de
leerlingen vormt het kamp van de Belgen, het andere deel vormt het kamp van de
Duitsers. Eenmaal de leerlingen verdeeld zijn is het aan de leerlingen zelf om de
oorzaken en gevolgen van de brand van Leuven te achterhalen. Ze moeten hierbij
natuurlijk rekening houden met het kamp waarin zij zitten.
De leerlingen krijgen hiervoor natuurlijk bronmateriaal. Dit zijn foto’s van voor de brand
en na de brand. Daarnaast krijgen ze ook fragmenten die over de brand gaan ter
beschikking. Tussen deze fragmenten zijn er zowel authentieke als secundaire bronnen.
De opdracht van de leerlingen is op zich vrij duidelijk. Beide kampen moeten een
presentatie maken. In deze presentatie moeten zij de oorzaken van de brand aanhalen,
alsook de gevolgen ervan.
Vervolg
31
Dit gebeurt natuurlijk in stappen. Eerst is het aan de leerlingen om de bronnen te
analyseren. Ze moeten de bronnen lezen en dan afleiden of het een primaire of een
secundaire bron is. Hier filteren de leerlingen de bronnen die voor hen het meest
bruikbaar zijn. Het analyseren van de bronnen gebeurt aan de hand van enkele vragen
die op een opdrachtenblad staan. (zie ‘werkblad historische kritiek m.b.t. de brand van
Leuven’) In dit document moet je als leerkracht weinig tot geen aanpassingen meer
maken. Het enige dat je moet doen is de tweede pagina ‘documentstudie’ meerdere
malen afdrukken. In totaal moet je die pagina negen keer afdrukken. Er zijn namelijk
zeventien bronnen.
Vervolgens spitsten ze zich toe op de bronnen die voor hen het meest bruikbaar zijn. De
leerlingen bouwen een geloofwaardig verhaal, dat gebaseerd is op hun bronnen, op. Ze
beschrijven de oorzaken van de brand en de eventuele gevolgen ervan. Dit doen ze door
hun versie van de feiten te beargumenteren met documenten. Hiervoor kunnen ze
gebruik maken van de derde pagina van het bestand ‘werkblad historische kritiek m.b.t.
de brand van Leuven’, ‘Verloop’.
Op het einde stellen beide kampen hun versie van de feiten door middel van een
PowerPoint presentatie voor. Daarin stellen ze hun verhaal dan voor, en verantwoorden
ze de keuze van de bronnen waarop ze zich gebaseerd hebben.
Wij vermoeden dat de les ongeveer twee lesuren in beslag zal nemen. Indien de
leerlingen het analyseren van de bronnen verdelen onder elkaar, kunnen ze elkaar
daarna briefen. Het analyseren van de bronnen zal dan waarschijnlijk iets minder dan
een halve les in beslag nemen. Het verhaal van de brand opstellen zal zeker een halve
les in beslag nemen. De volgende les moeten de leerlingen hun presentatie voorbereiden
en ze opvoeren. Daarna volgt feedback, zowel van de medeleerlingen als van de
leerkracht.
Ten slotte willen we nog melden dat het belangrijk is de bronnen ook elektronisch aan te
bieden aan de leerlingen. Zo kunnen ze de foto’s en fragmenten van de bronnen
gebruiken in hun presentatie.
Voor de werkbladen en de bronnen voor het groepswerk verwijzen we naar de bijlage.49
49 Werkbladen Historische kritiek met betrekking tot de brand van Leuven: zie bijlage
Vervolg
32
Situering in de eindtermen50
2.2 Vaardigheden i.v.m. de methodologische onderbouwing
2.2.1 Verzameling van historisch informatiemateriaal
De leerlingen kunnen
14 doeltreffend informatie selecteren uit gevarieerd informatiemateriaal omtrent een
ruim geformuleerde historische of actuele probleemstelling.
15 hun selectie van informatie kritisch verantwoorden.
2.2.2 Bevraging van het historisch informatiemateriaal
De leerlingen kunnen
16 zelfstandig de nodige gegevens voor het beantwoorden van een historische
probleemstelling halen uit het historisch informatiemateriaal zoals beeldmateriaal,
schema's, tabellen, diagrammen, kaarten, cartoons, dagboekfragmenten, reisverslagen,
memoires.
18 argumenten weergeven die worden gebruikt om standpunten omtrent problemen uit
het verleden en heden te onderbouwen.
2.2.3 Historische redenering
De leerlingen kunnen
19 verschillende argumentaties tegen elkaar afwegen.
20 een redenering opbouwen vanuit de studie van verleden en heden om hun standpunt
t.o.v. een maatschappelijk probleem te verdedigen.
21 bij hun historisch onderzoek de aangewende methode evalueren en eventueel
bijsturen.
50 ONDERWIJS VLAANDEREN, Curriculum, Secundair onderwijs - Derde graad ASO- Geschiedenis – Algemeen, Internet, 10-06-2013, (http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/derde-graad/aso/vakgebonden/geschiedenis/algemeen.htm).
Vervolg
33
Achtergrondinformatie
Indien u meer te weten wil komen verwijzen we naar de volgende bronnen:
CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand
van Leuven (augustus 1914), Peeters, Leuven, 2004, 355 pagina’s.
COPPENS, C. DEREZ, M., Roegiers, J., Universiteitsbibliotheek Leuven, 1425-2000,
Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2005, 543 pagina’s.
VAN IMPE, J., De Leuvense Universiteitsbibliotheek, Historische wandelgids, Universitaire
Pers Leuven, Lipsius Leuven, Leuven, 131 pagina’s.
VAN IMPE, J., De universiteitsbibliotheek van Leuven, Het verhaal van een feniks,
Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2003, 90 pagina’s.
Stadswandeling
We hebben een stadswandeling ontworpen door middel van de applicatie “7scenes”. De
bedoeling van de wandeling is leerlingen op een originele manier kennis te maken met de
brand van Leuven. Hieronder volgen de instructies. De eerste instructies zijn bedoeld om
de applicatie te kunnen downloaden en om aan de slag te kunnen gaan met de applicatie
eens deze geïnstalleerd is. Het tweede deel van de instructies zijn de handleidingen bij de
opdrachten van de stadswandeling.
Algemene instructies
Er bestaat momenteel een kleine applicatie die gratis ter beschikking staat voor wie
graag eens iets extra wil doen rond de Eerste Wereldoorlog in Leuven. Hieronder vind je
de instructies die je moet volgen om de app te installeren en te gebruiken.
Download en installatie
Stap 1: U moet beschikken over een smartphone of tablet. De applicatie werkt op de
toestellen van Apple (iPhone, iPod touch, en iPad) en toestellen die draaien op het
Android besturingssysteem. Controleer of u toestel in een van deze twee categorieën
valt.
Stap 2: Indien u toestel voldoet kan u de applicatie zoeken en downloaden. Apple
gebruikers kunnen de applicatie vinden door in de zoek balk van de Appstore 7scenes in
te geven. De applicatie die u moet downloaden ziet er als volgt moeten uit (zie figuur
39).
Vervolg
34
Gebruikers van Android-toestellen, openen de play store en geven bij de zoekbalk
bovenaan, 7scenes in. Ook zij zouden het onderstaande logo moeten vinden.
Figuur 18: 7Scenes applicatie51
De mogelijkheid bestaat dat u de applicatie niet via deze weg vindt in dat geval gaat u
naar de website www.7scenes.com en u kiest bovenaan welk toestel u gebruikt. Na uw
keuze komt u rechtstreeks op het downloadscherm van de applicatie terecht. Klik op
installeren en de applicatie wordt geïnstalleerd.
Figuur 19: Statrtpagina 7scenes52
Stap 3: Controleer of de applicatie op uw toestel staat. Indien dit niet het geval is
herhaal dan stap 2. Indien dit wel het geval is open de applicatie dan door er op te
drukken. Wanneer u de applicatie opent is het belangrijk dat u verbonden bent met het
internet (wifi of 3G netwerk) en dat u locatie voorziening aanstaat. Indien dit niet het
geval is zal de applicatie vragen om deze aan te zetten en wordt u normaal gezien
automatisch doorverwezen.
Stap 4: Nu u de applicatie geopend hebt zal u merken dat u op een kaart uitkomt. Het is
de bedoeling dat u bovenaan uw scherm op de knop info klikt. Dan komt u op een
scherm terecht waar dat de drie grote knoppen, inloggen, maak een nieuw account en
quick guide, staan. Indien u al een 7scenes account heeft zijn deze onbelangrijk en hoeft
u hier geen rekening mee te houden. Klik dan bovenaan rechts op de kleine knop
scenes en ga naar stap 5. Indien u geen account heeft ga naar stap 4.1
51 APPLINKS.NL ,Applinks.nl, internet, 11/06/2013, (http://www.applinks.nl/ios?view=details&aid=18087) 52 7SCENES, Connect your story to the city,internet,11/06/2013,(www.7scenes.com)
Vervolg
35
Stap 4.1: klik op maak een nieuw account. Geef een gebruikersnaam op (uw
naam met eventueel een kleine toevoeging). Geef ook uw e-mailadres in (u zal een
bevestigingsmail ontvangen) en geef twee maal een wachtwoord in naar uw keuze. Klik
dan op maak mijn account en wacht op een e-mail. In deze e-mail zal een link zitten
die u dient aan te klikken om te bevestigen dat u een 7scenes account wil. Hierna zal uw
account actief zijn en kan u verder gaan. Het kan zijn dat de applicatie ondertussen werd
gesloten. Herhaal dan stap 4 en sla stap 4.1 over.
Figuur 20: (links) inlogpagina van de applicatie, voorbeeld van Scenes (rechts)
Stap 5: U zit nu in het scenes scherm met weer drie knoppen: uitgelicht, in de buurt en
zoek. Klik op de knop zoek. U krijgt nu een balk waar u een zoekterm kunt invoeren. In
de deze balk voert u de volgende zoekterm in: WO I Leuven. U zou dan onderstaande
afbeelding moeten vinden. Het is de bedoeling dat u deze scene downloadt. Dit doet u
door er op te klikken. Klik vervolgens bovenaan op start, log uzelf in en u bent
vertrokken.
Figuur 21:scene: WOI Leuven53
53 7SCENES, Connect your story to the city,internet,11/06/2013,(www.7scenes.com)
Vervolg
36
De wandeling
De bedoeling van deze applicatie is leerlingen op een moderne, speelse manier kennis te
laten maken met de Eerste Wereldoorlog in Leuven. Hieronder vind u alle onderdelen van
de wandeling.
Figuur 22: voorbeeld van de applicatie op een Iphone54
Onderdelen van de wandeling
1. De kaart
De bedoeling van deze applicatie is op een moderne, speelse manier kennis te maken
met de Eerste Wereldoorlog in Leuven. Het voornaamste aan de applicatie is dat u
beschikt over een interactieve kaart waarop u kan in- en uitzoomen. De kaart is
standaard ingesteld op geheel Leuven en biedt een overzicht over de ganse regio.
2. Tags (blauwe pijltjes)
U zal merken wanneer u de wandeling opent dat er verschillende tags (gekleurde pijltjes
met symbool) op een kaart staan. De kaart is standaard ingesteld op geheel Leuven en
biedt een overzicht over de ganse regio. De tags hebben een klein symbool dat verraadt
wat eronder zit. Zo zijn er tags waaronder foto’s zitten, tags met video’s en tags met
vragen.
3. Foto’s/video’s
De tags met foto’s zijn er in twee kleuren. De groene zijn foto’s die u zeker eens moet
bekijken en waarbij er belangrijke informatie wordt gegeven over de gebeurtenis. De
oranje foto’s zijn eerder optioneel, zij schetsen vaak een beeld van de verwoesting die de
oorlog heeft veroorzaakt. Aan het einde van de wandeling zit er een Youtube filmpje in
dat nog eens vertelt hoe de situatie in Leuven was.
54 7SCENES, Connect your story to the city,internet,11/06/2013,(www.7scenes.com)
Vervolg
37
4. Tasks (opdrachten)
Nu zijn er ook een tags met opdrachten. Zo zijn er opdrachten die gemaakt worden in de
wandeling door middel van multiple choice. Er zijn ook doe-opdrachten waarbij men
bijvoorbeeld de applicatie tijdelijk moet sluiten om dan gebruik te maken van de camera.
Zo zijn er opdrachten waarbij u een foto moet maken om dan te vergelijken met de foto
in de applicatie. Dit zijn technisch de moeilijkste opdrachten en vereisen wat inzicht. Voor
iPad, waarvoor de applicatie eigenlijk bedoeld is, doet u dit door op de home-toets te
drukken. De camera-applicatie te openen en dan een foto te nemen. Op deze manier
blijft het spel stand-by en kan er meteen verder gespeeld worden.
Uitleg van de wandeling.
Stap 1: de wandeling begint bij een van de punten met een groene foto. De keuze is vrij
welk punt dit is naargelang uw voorkeur. Het is wel aan te raden om te beginnen bij het
station van Leuven. Bij elk punt moet u altijd eerst de groene foto en dan pas een van de
opdrachten die rond deze foto staan aanklikken.
Stap 2: Vervolgens kan u de extra foto’s (oranje) en/of video’s (paars) openen. Indien
deze er niet zijn ga dan naar de volgende groene foto. Volgorde speelt geen rol. U kunt
de kaart gebruiken om de snelste route tussen de twee punten te vinden.
Stap 3: De opdrachten die bij de groene foto’s staan kunnen u punten opleveren indien
ze correct worden opgelost. Het is de bedoeling dat alle opdrachten zo goed mogelijk
worden opgelost. Het kan zijn dat u bij enkele opdrachten een bundeltje nodig hebt om
in te vullen. Dit zal per opdracht worden aangegeven.
Vervolg
38
Handleiding wandeling door Leuven
Stadhuis
Opdracht:
Voor het stadhuis maken we gebruik van een foto-opdracht, en een inhoudelijke
opdracht.
De foto opdracht bestaat uit twee delen. Eerst moeten de leerlingen de foto van de
Duitse officieren in Leuven, aan het Leuvense stadhuis, reconstrueren.
Figuur 23: Duitse officieren voor het stadhuis55
Daarna moeten de leerlingen de foto van de Duitse officieren die zij reeds hebben,
fotograferen, met op de achtergrond het huidige stadhuis van Leuven. Deze stijl van
foto’s nemen is een recente hype, en komt van de website ‘www.dearphotograph.com’.
Hieronder zijn er enkele voorbeelden die het concept duidelijk moeten maken.
55 CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914),p. 77.
Vervolg
39
Figuur 2456
Figuur 2557
Het resultaat van de tweede foto opdracht zou er dan ongeveer als volgt uitzien:
56 DEAR PHOTOGRAPH, Dear Photograph, take a picture of a picture, rom the past, in the present, Internet, 03 – 06 – 2013, (http://dearphotograph.com/). 57 Ibidem.
Vervolg
40
Figuur 26: Oude en nieuwe foto van het stadhuis58
Daarnaast krijgen de leerlingen ook enkele foto’s van de omgeving van de Grote Markt te
zien. Van de twee beelden hebben we een versie voor de brand van Leuven, en een
versie vlak na de brand. (zie onderstaande foto’s) Bij die foto’s hoort een open vraag die
luidt: Wat is er zo bijzonder aan het stadhuis tijdens WOI met betrekking tot de brand
van Leuven? Het antwoord zou dan lijken op: Het stadhuis van Leuven heeft gediend als
hoofdkwartier voor de Duitse bezetters. Ze hadden er tijdens de brand dan ook alle
belang bij om het stadhuis niet in de vlammen te laten opgaan.
De leerlingen krijgen voor deze opdracht beeldmateriaal ter beschikking om zo tot het
juiste antwoord te komen.
58 Oude foto: CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914),p. 77.
Vervolg
41
Figuur 27: Zuidzicht Grote Markt voor de brand59
Figuur 28: Zuidzicht Grote Markt vlak na de brand60
Figuur 29: Zicht op Stadhuis en Sint-Pieterskerk voor de brand61
59 CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914),p. 151. 60 Ibidem, p. 150. 61 CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914),p. 159.
Vervolg
42
Figuur 30: Zicht op stadhuis en Sint-Pieters kerk na de brand62
Achtergrondinformatie:
Waarom laten we de leerlingen nu een foto nemen zoals de Duitse officieren dit deden?
De leerlingen achterhalen zo dat de Duitsers hun intrek namen in het Leuvense Stadhuis.
Ook zien ze op de foto dat het stadhuis ongeschonden bleef. Er kan daarna verduidelijkt
worden dat het stadhuis ongeschonden uit de brand gekomen is, omwille van het feit dat
de Duitsers er hun intrede hadden genomen. De Duitsers hadden immers tijdens de
brand, de omringende huizen afgebroken, om de brand niet op het stadhuis te laten
overslaan.
62 Ibidem, p. 158.
Vervolg
43
Universiteitsbibliotheek
Opdracht
Inhoudelijke deel
Eerst krijgen de leerlingen een tekst over de universiteitsbibliotheek te lezen.
‘Op 25 augustus 1914 besloten de Duisters Leuven in de as te leggen. Ze gebruikten de
‘leugen’, dat Belgische sluipschutters hen hadden beschoten, als excuus. Ongeveer één
negende van de gebouwen werd verwoest.
Ook de Universiteitsbibliotheek op de Naamsestraat brandde. 300.000 boeken, 800
wiegendrukken, 1000 handschriften, en onder meer de originele stichtingsakte uit 1425
gingen verloren.
Dit leidde tot internationale verontwaardiging. Heel de wereld beschouwde dit als
vandalisme.
Leuven kon na de Eerste Wereldoorlog rekenen op internationale hulp. Volgens het
verdrag van Versailles moest Duitsland alle verwoeste objecten vergoeden.
Belgische provincies en andere landen steunen Leuven. Ze sturen boeken op. In 1928 is
de boekenstapel gestegen tot 750.000 exemplaren.
In 1918 komen de Amerikanen met een nieuw idee. Ze willen een nieuw
universiteitsgebouw voor Leuven oprichten. 10 jaar later op 4 juli 1928, Independence
Day, is het dan zover. De Leuvense universiteitsbibliotheek op het Mgr. Ladeuzeplein
wordt ingewijd.’
Daarna krijgen de leerlingen een korte inhoudelijke opdracht. Ze krijgen twee foto’s, uit
de grote leeszaal van de universiteitsbibliotheek, te zien. Deze foto’s stellen drie dieren
voor, een leeuw, een adelaar en een slang. De leerlingen moeten de dieren met de juiste
landen verbinden.
Vervolg
44
Figuur 31: Trapleuningen Grote leeszaal in de Centrale universiteitsbibliotheek63
Verbind de dieren met de landen:
Leeuw België
Adelaar VS
Slang Duitsland
Foto gedeelte
Daarna is het aan de leerlingen om zelf twee foto’s te maken. Ze moeten voor deze
opdracht de bibliotheek niet binnengaan, aangezien de beelden waarvan zij foto’s moeten
nemen , zich op de voorgevel bevinden.
De leerlingen moeten een foto maken van ‘Maria’. Daarnaast moeten ze twee kenmerken
geven die opvallen aan haar beeltenis.
Kenmerken die je opvallen
Helm
Zwaard
Nadien krijgen de leerlingen de volgende vraag voorgelegd: Op wie lijkt Maria (tip:
mythologie) : Pallas Athena
De antwoorden op deze vragen kan de leerkracht later overlopen. Hij/zij kan er dan bij
vermelden dat de link met Athena gelegd wordt omwille van het feit dat Athena naast
godin van de oorlog, ook godin van de wijsheid en van de kunst en letteren was. De link
met de bibliotheek is dan snel gelegd.
63 VAN IMPE, J., De universiteitsbibliotheek van Leuven, Het verhaal van een feniks, Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2003, 90 pagina’s.
Vervolg
45
Creatieve opdracht
Na de foto-opdracht volgt er nog een opdracht met chronogrammen.
Chronogrammen zijn inscripties waarvan de in kapitaal gezette letters volgens het
Romeinse systeem een jaartal weergeven. Daartoe worden de ‘Romeinse cijfers’ in de
tekst opgeteld: M = 1000; D = 500, C = 100, L = 50, X = 10, V = 5 en I = 1.
De leerlingen krijgen dezelfde uitleg over chronogrammen als hierboven.
Daarna krijgen zij het volgende chronogram te lezen: IcI fInIt La CVLtVre aLLeManDe.
De opdracht luidt dan als volgt: Welk jaartal is er verscholen in dit chronogram. 1914.
De leerkracht kan later dan de bedoeling van het chronogram uitleggen aan de
leerlingen: De makers verwijzen naar de brand van Leuven, en vooral naar de
verwoesting van de toenmalige universiteitsbibliotheek. Door de verwoesting ervan
hebben de Duitsers zich verlaagd tot cultuurbarbaren.
Ten slotte volgt er nog een laatste opdracht met de chronogrammen. De leerlingen
moeten op zoek naar de eerste steen. Deze bevindt zich op de hoek van het Mgr.
Ladeuzeplein met de Blijde Inkomststraat. Om deze te herkennen krijgen de leerlingen
een foto van de eerste steen (langs de kant van het Mgr. Ladeuzeplein) te zien.
Figuur 32: hoeksteen universiteitsbibliotheek Leuven64
64 COPPENS, C. DEREZ, M., Roegiers, J., Universiteitsbibliotheek Leuven, 1425-2000, p.204.
Vervolg
46
De steen die zij dan moeten herkennen is de volgende:
Figuur 33: Eerste steen65
De inscriptie is in het Latijn, waardoor niet alle leerlingen over de nodige kennis
beschikken om deze te vertalen. Daarom krijgen zij de vertaling ‘Eerste steen in luister
voor de heropbouw van de Leuvense bibliotheek’ Wat moeten de leerlingen dan nog
doen? Het is aan hen om het jaartal van de eerste steenleging te ontcijferen. Ze krijgen
de originele inscriptie niet op hun applicatie maar moeten deze aflezen van de gevel. Het
jaartal dat zij moeten uitkomen is 1921.
Achtergrondinformatie:
Zie deel 6.1.2.4: ‘Kultur und Krieg’66
65 Ibidem. 66 6.1.2.4: ‘Kultur und Krieg’: zie p. 51
Vervolg
47
Station
Opdracht:
Foto gedeelde67
Ook voor het station maken we gebruik van een foto opdracht. De leerlingen krijgen
eerst twee foto’s te zien van het station van Leuven.
Figuur 34: Station van Leuven voor de brand
Figuur 35: Station van Leuven na de Brand
Na het bekijken van de afbeeldingen moeten de leerlingen uitzoeken vanwaar deze foto
‘s zijn genomen (positie van de fotograaf). Wanneer ze deze plaats hebben bepaald
moeten ze vanaf dezelfde plaats een hedendaagse foto van het station nemen.
67 CEUNEN,M., Beelden van een verwoeste stad,2008, p. 5.
Vervolg
48
Aan de hand van deze foto’s moeten ze dan de functies van vroeger en nu achterhalen.
Vroeger: vooral handels- en woonfunctie
Vandaag: vooral horeca
Inhoudelijke deel
Na het foto gedeelte krijgen de leerlingen een inhoudelijk gedeelte. Ze krijgen twee
verhalen te lezen die mogelijk aan het begin van de terreur in Leuven liggen. Het is dan
aan de leerlingen om te achterhalen welk verhaal waar / het meest waarschijnlijk is.
Het verhaal van Paul Reekmans ligt echter aan het begin van de terreur in Leuven.
Het eerste verhaal :
Leon schreurs 68
Toen het Belgische leger op 19 augustus Leuven ontruimde, bleef korporaal Léon
Schreurs achter in de stad. Hij besloot Leuven eigenhandig te verdedigen tegen de
Duitsers.
Scheurs verborg zich achter een postbus aan de Tiensepoort en slaagde erin vijf Duitsers
uit te schakelen alvorens hij zelf sneuvelde. Scheurs kreeg de bijnaam ‘laatste verdediger
van Leuven’.
Omdat de Duitsers deze actie erg serieus namen en vonden dat de bevolking hiervoor
gestraft moest worden hebben ze Leuven in de as gelegd. Deze gebeurtenis is dus de
oorzaak voor de grote brand ven Leuven.
Na WOI wou men de herinnering aan Léon Schreurs levendig houden. Een deel van de
vesten werd naar hem vernoemd. Er werd ook geld ingezameld voor een
gedenkmonument. Op 25 juni 1923 werd het Schreursmonument ingewijd.
68 CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914), p. 290-291.
Vervolg
49
Het tweede verhaal:
Paul Reekmans 69
Volgens Paul Reekmans van het Leuvens Historisch gemeenschap ligt de oorzaak echter
elders.
De grote aanleiding zou een friendly fire van de Duitsers op hun eigen soldaten geweest
zijn. De dag van de grote brand zijn er van de Boelenberg een grote groep
soldatenpaarden in paniek Leuven binnen gestormd. De zadels van de paarden hingen
onder hun buik en hun ruiters waren ze al lang kwijt. Dit waren de oorlogspaarden van
de Duitsers.
Vanuit Antwerpen hebben de Belgen de Duitser een stuk kunnen terugdringen. De Duitse
soldaten die dus gedwongen werden zich terug te trekken zijn dan beschoten door hun
eigen leger. Deze friendly fire zou de aanleiding zijn om de Belgen te doen boeten en
Leuven was net slecht gelegen.
Voor dit voorval ging het er in Leuven echter vrij vredig aan toe, de Duitse soldaten
waren al ruim 10 dagen in Leuven voor deze gebeurtenis. Ze behandelden de bevolking
nog redelijk en kochten zelfs sigaren en drank van de kleine handelaars. Maar de 25ste
augustus is alles omgeslagen.
Na dit voorval moest de bevolking dus boeten voor “hun” daden. Dit doen de Duitsers
door gebouwen in heel Leuven in brand te steken.
Achtergrondinformatie
Vroeger vonden we rond het station vooral handelspanden en woningen terug. Het
statieplein heeft tijdens de eerste wereldoorlog ook een belangrijke rol gespeeld. Hier
startte de Duitse soldaten op de avond van 25 augustus een wilde schietpartij toen ze
zich bedreigd voelden door de vermeende Leuvens Franc-tireurs. Tijdens de
brandstichting werden hier heel wat gijzelaars bijeengedreven. Het plein was eveneens
de verzamelplaats voor honderden Leuvenaars die na de brand op transport naar
Duitsland werden gezet. Bovendien werd op het plein ook een aantal inwoners
standrechtelijk geëxecuteerd en begraven in het plantsoen. Na de oorlog heeft men op
de hoek met de Maria- Theresiastraat de stoffelijke overschotten van 32 burgers
opgegraven.
69 REEKMANS, P., Voorzitter Leuvens Historisch gemeenschap, interview, 2013.
Vervolg
50
Ter nagedachtenis van de slachtoffers, veranderde het stadsbestuur de naam van het
statieplein reeds in 1918 in martelarenplein. Bovendien werd er ook een gedenkteken
opgericht ter nagedachtenis van de gebeurtenissen van augustus 1914.
Sint-Pieterskerk70
Opdracht:
Bij de Sint-Pieterskerk hebben we twee foto opdrachten.
Bij de eerste opdracht krijgen de leerlingen enkele foto’s te zien van de Sint-Pieterskerk
na de brand van 1914. Aan de hand van de foto’s moeten de leerlingen trachten te
achterhalen welke delen allemaal vernield werden tijdens de brand.
Dit was voornamelijk het dak en enkele stukken van de buitenmuur.
Figuur 36: Sint-Pieterskerk na de brand van 1914
Figuur 37: Sint-Pieterskerk vanuit de Diestsestraat
70 Stadsarchief Leuven, Fotocollectie Brand v. Leuven, 2013.
Vervolg
51
Figuur 38: Interieur van de Sint-Pieterskerk
Voor de tweede opdracht moeten de leerlingen twee onderstaande gedenkplaatjes
zoeken rond de Sint-Pieterskerk. De leerlingen bedenken ook waarvoor deze plaatjes in
de muur geplaatst werden.
Figuur 39: Gedenkplaatjes na de brand van 1914
Vervolg
52
Diestsestraat71
Opdracht:
Foto gedeelde
De leerlingen krijgen enkele foto’s te zien van de Diestsestraat na de brand van Leuven.
Aan de hand van deze foto’s kunnen ze afleiden dat er vele huizen platgebrand zijn. Maar
toch zijn er enkele huizen blijven rechtstaan zoals bijvoorbeeld de elektrozaak. De
leerlingen moeten in groep overleggen waarom sommige huizen gespaard bleven door de
Duitsers.
Figuur 40: Overzicht van de Diestsestraat na de brand
Figuur 41: Diestsestraat met op de achtergrond de Sint- Pieterskerk
71 Stadsarchief Leuven, Fotocollectie Brand v. Leuven, 2013.
Vervolg
53
Voor de laatste foto die de leerlingen te zien krijgen moeten ze ook weer de positie van
de fotograaf achterhalen. Dit kunnen ze doen door te kijken naar de omgeving. (op de
achtergrond zie je de verwoeste Sint-Pieterskerk).
Figuur 42: Diestsestraat met op de achtergrond de Sint-Pieterskerk
Inhoudelijk deel
Voor de brand waren er veel huizen, hotels, horecazaken en winkels in de Diestsestraat
gehuisvest. Met de brand werden er 157 gebouwen in de as gelegd. Maar welke functie
overheerst er vandaag in de Diestsestraat?
De leerlingen moeten voor deze opdracht door de Diestsestraat wandelen en kijken welke
functies ze veel tegenkomen.
Vandaag vinden we daar vooral winkels, horeca en appartementen/ studio’s terug.
Vervolg
54
Stadsschouwburg en de bondgenotenlaan (Statiestraat)72
Opdracht:
Foto gedeelde
De leerlingen krijgen eerst een kort stukje tekst te lezen en enkele foto’s te zien.
Na de Duitse doortocht bleef er van de mooie stadschouwburg van Leuven niet veel meer
over. Enkel de buitenmuren, binnenmuren en een stuk van het auditorium bleven
overeind.
Na de Groote Oorlog werd de stadschouwburg heropgebouwd. De herstellingswerken
duurden ruim 20 jaar. Aan de versiering van het gebouw hebben verschillende
kunstenaars meegewerkt.
Figuur 43: Interieur stadsschouwburg
Figuur 44: Inkomhal Stadsschouwburg
72 Foto’s: Stadsarchief Leuven, Fotocollectie Brand v. Leuven, 2013.
Vervolg
55
Figuur 45: Exterieur Stadsschouwburg
Daarna gaan de leerlingen in de Bondgenotenlaan op zoek naar dit gebouw om er daarna
een foto van te nemen.
Inhoudelijk deel
De leerlingen krijgen eerst een kort stukje tekst te lezen waarna ze een affiche zullen
analyseren.
De statiestraat, later Bondgenotenlaan, was tijdens de vorige eeuwwisseling de
voornaamste straat van de stad. Deze straat werd in 1914 zwaar getroffen door de
Duitse brandstichting. Van de 170 huizen werden er slecht een 30-tal bewaard. Op deze
plaats werden vele (on)schuldige slachtoffers gemaakt, waaronder ook gewone burgers.
Tijdens deze periode werd er ook veel gebruik gemaakt van oorlogspropaganda. Daarvan
is onderstaande afbeeldingen die de leerlingen ook zullen analyseren een mooi
voorbeeld. Het is de bedoeling dat de leerlingen achterhalen wat de tekenaar bedoelde
met deze spotprent.
Figuur 46: oorlogspropaganda Duitsers vs. onschuldige bevolking
Vervolg
56
Besluit.
Zoals we reeds eerder vermeldden is ons afstudeeronderzoek veranderd in een
afstudeerproject. Door ons onderzoek in archieven en bibliotheken zijn we tot een
concept dat ons allen lag gekomen. Ons project bestaat uit twee overeenkomstige delen.
Beide bestaan uit drie secties: een inhoudelijk deel, een bronnenonderzoek en een
didactische verwerking.
We hebben ons tijdens deze zoektocht vooral toegespitst op het lot van Leuven tijdens
de Groote Oorlog. Het eerste deel gaat over de Eerste Wereldoorlog in het algemeen. Het
inhoudelijke gedeelte heeft ons beeld op de Eerste Wereldoorlog verruimd. Dankzij dit
gedeelte hebben we ons kunnen verdiepen in Leuven tijdens WOI. We hebben
ondervonden dat er een tekort aan didactisch materiaal was. Daarvoor hebben we eerst
een bronnenstudie ondernomen. Dankzij die bronnenstudie zijn we tot een geordende
lijst van bruikbare werken gekomen. Dankzij deze lijst hebben wij uiteindelijk een
lessuggestie kunnen maken. We hebben ons hiervoor gefocust op kinderen in WOI,
omdat dit thema niet vaak aan bod komt. Naast deze suggestie kunnen leerkrachten ook
zelf aan de slag met onze bronnenlijst. Ze kunnen de lijst gebruiken om hun lessen op te
smukken.
Het tweede deel gaat specifiek over Leuven tijdens de Groote Oorlog. Voor het
inhoudelijk gedeelte zijn we ons gaan verdiepen in deze materie. We hebben zowel
secundaire als primaire bronnen onderzocht en gebruikt. Door een degelijke selectie zijn
we tot een basistekst gekomen waarvan wij hopen dat leerkrachten deze kunnen
gebruiken voor hun lessen.
Net zoals in het eerste deel bestaat de tweede sectie uit een bronnenonderzoek. Bij dit
bronnenonderzoek hebben we enkele primaire bronnen gebruikt die we onder andere in
onze lessuggestie over historische kritiek hebben verwerkt. Ook dit onderzoek heeft tot
een bronnenlijst geleid. We hopen dat deze bronnenlijst een vrij volledig overzicht geeft
over beschikbare bronnen die over de Eerste wereldoorlog in België, en specifieker over
de Eerste Wereldoorlog in Leuven gaan. Ook hier hebben we een lessuggestie
bijgevoegd. Deze lessuggestie bundelt onze bronnen die over WOI in Leuven gaan in een
mogelijke les over historische kritiek.
De derde sectie van het tweede deel bestaat uit onze stadswandeling. Deze
stadswandeling hebben we via een bestaande applicatie, 7scenes, ontworpen. De
stadswandeling loodst de leerlingen doorheen Leuven in 1914. Wij hopen dat we met
deze stadswandeling het didactische en het inhoudelijke hebben kunnen combineren.
Naast onze stadswandeling hebben we ook een website ontworpen waar we het
Vervolg
57
verzamelde materiaal op hebben geplaatst. We hopen dan ook dat leerkrachten hun weg
naar onze website zullen vinden. Zo zal onze zoektocht hopelijk tot enkele creatieve
lessen over WOI leiden.
Het zoeken naar goede bronnen was een van onze voornaamste opdrachten voor dit
project. Op zoek gaan naar goede bronnen is niet gemakkelijk. Je moet met rekening
houden met verschillende factoren: de ouderdom van de bron, de lay-out, de relevantie.
Pas als we met al deze criteria rekening hielden konden we een degelijke lijst opstellen.
Het uitwerken van opdrachten voor onze stadswandeling was ook een van de grote
uitdagingen. Deze zijn bedoeld voor leerlingen van de derde graad, een publiek waar wij
niet erg veel voeling mee hebben. We hopen een evenwicht gevonden te hebben tussen
uitdagende, inhoudelijke en recreatieve opdrachten.
We weten dat wij niet al het bestaande materiaal hebben kunnen bundelen. Dit zou dan
ook onbegonnen werk zijn. We hebben ons daarom vooral toegespitst op Leuven.
Wij hopen dat we met dit afstudeerproject enerzijds een globaal beeld hebben kunnen
scheppen over welk materiaal er voor handen is over de Eerste Wereldoorlog, en
anderzijds een aantal creatieve didactische suggesties hebben kunnen ontwerpen.
Vervolg
58
Recommended