View
6
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
MENAPOZDA VE YAŞLILIKTA
BESLENME
1
MENOPOZ DÖNEMİNİN ÖZELLİKLERİ
MENOPOZDA GÖRÜLEN SORUNLAR
MENOPOZ DÖNEMİNDE BESLENME İLKELERİ
YAŞLILIKTA BESLENME
YAŞLILIKTA BESLENME İLKELERİ 2
3
YAŞAM
BEBEKLİK
ÇOCUKLUK
GENÇLİK
GEBELİK
EMZİKLİLİK
MENAPOZ
YAŞLILIK
4
MENOPOZ
Menopoz, doğurganlık yeteneğinin kaybedildiği 45-51 yaş
arası dönemdir. Temel değişiklik östrojenin, yumurtlamanın
durması sonucu azalmasıdır. Zamanı bakımından bireyler
arasında kalıtıma, fizyolojik ve çevresel faktörlere bağlı
olarak farklılık vardır.
Yeterli ve dengeli beslenme, fiziksel aktivitenin artırılması
ile yaşam kalitesi artırılabilir.
5
MENOPOZ
Menopozda organizmada önemli değişiklikler oluşmaktadır.
Hormonal değişiklikler
Düzgün adet görme ve üreme işlevini oluşturan
sistemdeki bozukluklar nedeniyle yumurtalıkların işlevinde
azalma
6
MENOPOZ
Menopozda görülen sorunlar;
Ateş basması, terleme, çarpıntı
Uykusuzluk, çabuk sinirlenme, depresyon, unutkanlık,
halsizlik
Kemik erimesi (osteoporoz)
Damar sertliği ( arteroskleroz)
İdrar kaçırmaya kadar varan idrar yollarında sıklıkla
ortaya çıkan değişiklik,
Obezite (şişmanlık)
7
Menopozda en sık görülen sorun osteoporozdur.
Menopozda vücuttan kalsiyum atılımı hızlanır. Bu
durum kemik kütlesinin kaybını da hızlandırır. Böylece
kemiklerin gücü azalır ve kırılmaya duyarlı hale gelir.
Menopozla beraber hızla artan kemik erimesi ve kemiklerin
kırılmaya eğilimli hale gelmesine neden olacak şekilde
kemik yoğunluğunun azalmasına osteoporoz denir ve
osteoporoz bir hastalıktır.
OSTEOPOROZ
8
• Sırt ağrısı, bel ağrısı, boy
kısalması, kamburlaşma
görülebilir. Kırık oluşuncaya
kadar sinsi bir şekilde ilerler
OSTEOPOROZLU HASTALARDA
GÖRÜLEBİLECEK ŞİKAYETLER
• Kırıklar en sık omurga, kalça ve ön kolda görülür.
Omurga kırıkları boyda kısalma ve kamburlaşmaya neden
olurken kalça kırıkları %30-40 oranında ölümle
sonuçlanabilmektedir. 9
Diyabet ve hipertroidi gibi hastalıklar
Menopoza girmiş olmak
Erken menopoza girmek veya yumurtalık ameliyatı ile
menopoza girmek
Erkeklerde erkek cinsiyet hormonunda (testosteron)
azalma
Düşük Ca içeren diyetle beslenme, D vitamini yetersizliği
OSTEOPOROZDAKİ EN ÖNEMLİ RİSK
ETMENLERİ
10
Fiziksel aktivitenin az olması
Ailede osteoporoz olması
Kısa boylu, ince yapılı olmak
Beyaz tenli, açık renk gözlü olmak
Sigara ve alkol kullanımı
Kortizon ve epilepsi ilaçları gibi uzun süre ilaç kullanma
OSTEOPOROZDAKİ EN ÖNEMLİ RİSK
ETMENLERİ
11
• 30-35 yaşlarına kadar doğru beslenme ve egzersizle
maksimum kemik kitlesine ulaşmaktır.
Süt ve süt ürünleri, brokoli ve ıspanak gibi koyu yeşil
yapraklı sebzeler,
Sardalya ve somon balığı gibi yağlı (omega zengin)
balıklar
Tahıllar ve Ca bakımından zengin yiyecekler
OSTEOPOROZDAN KORUNMA VE TEDAVİ
12
Her yaşta dengeli bir şekilde beslenilmeli, risk faktörü
oluşturan yiyecek ve içeceklerden uzak durulmalıdır.
Düzenli egzersiz kemikleri güçlendirir, dayanıklılık ve
dengeyi artırır.
Her yaşın egzersiz programı farklı olmalıdır. Hızlı
yürüyüş ve dans, engeli olmayan herkese tavsiye
edilebilir.
Osteoporozlu hastalar kaymayan alçak ölçekli
ayakkabılar giyerek, evlerinde uygun zemin ve
ışıklandırma sağlayarak düşme riskini azaltmalıdır.
OSTEOPOROZDAN KORUNMA VE TEDAVİ
13
Sağlıklı kemik yapısı için çocukluk döneminden itibaren
yeterli Ca içeren besinler tüketilmelidir.
Kemik yapımı çocukluktan itibaren başlar ve 20’li
yaşlarda en yüksek seviyeye ulaşır. 30’lu yaşlardan
itibaren yapım yerine kemiklerden Ca kaybı başlar.
Kemik yapısını korumak için menopoz döneminde de
yeterli miktarda Ca içeren besinler alınmalıdır.
MENOPOZDA BESLENME İLKELERİ
14
Bu dönemde diyetin toplam yağ içeriğine dikkat edilmelidir.
Menopozdan önce kadınlardaki östrojen hormonu, kalp
krizine karşı kadınların doğal olarak korunmalarını sağlar
(östrojen sayesinde kandaki HDL yükselir. HDL kolesterol,
kolesterolün kalp duvarlarında birikmesini engeller).
Menopozdan sonra ise östrojen üretimi azaldığından kalp
hastalıklarına karşı bu doğal koruma kaybolur.
15
Kan yağlarındaki değişiklikler kalp hastalıklarına neden
olur. Tüketilecek yağlar 3 gruba ayrılır:
Doymuş, tekli doymamış ve çoklu doymamış yağlar
Menopoz döneminde kalp-damar hastalıkları riskinden
korunmak için zeytinyağı tüketimini artırmak gereklidir.
Yağı azaltılmış süt ve süt ürünleri tercih edilmelidir. 16
Aşırı protein tüketiminden kaçınmalıdır
Yüksek proteinli diyet idrarla Ca atılımını artırır ve
kemik erimesi için önemli bir risk etmenidir. Balık, hindi ve
tavuk eti tercih edilmelidir.
Yeterli Ca tüketilmelidir
Ca’un kullanılabilmesi için güneş ışığı ile aktifleşen D
vitaminine ihtiyaç vardır
17
İçme sularının flor içeriği kemik ve diş sağlığı
açısından önemlidir.
Yemeklere aşırı tuz eklemekten ve tuzlanmış besinleri
aşırı tüketmekten kaçınılmalıdır.
Turşu, salamura besinler, zeytin, tuz içeriği yüksek
olan besinlerdir. Aşırı tuz, idrarla kalsiyum atımını
artırmaktadır.
18
Düzenli fiziksel aktivite yapılmalıdır
Gençlik döneminde kemik kütlesini artırır. Yaşlılık
döneminde ise kemik kitlesi kaybını önler. Her gün düzenli
olarak en az 30 dakika yürüyüş yapılmalıdır.
Sigara içilmemelidir
Alkolden sakınılmalıdır
Aşırı zayıflıktan kaçınılmalıdır
Şişmanlıktan kaçınılmalıdır
Aşırı kafein tüketilmemelidir
Sıvı tüketimi artırılmalıdır
19
YAŞLILIKTA BESLENME
20
Yaşlılık
Anne karnından başlayarak
yaşamın sona ermesine
kadar devam eden bir süreçtir
Yaşlanma
Zamana bağlı olarak, hastalık söz konusu olmaksızın ortaya çıkan; vücut
yapısında, organların
işlevlerinde, hücrelerin,
dokuların ve organizmanın
fizyolojik işlevlerinde oluşan
değişikliklerdir
65 yaş üzeri bireyler yaşlı olarak tanımlanır
21
22
Biyolojik yaşlanma
Tüm yaşam boyu sürer
Fizyolojik yaşlanma
Biyolojik yaşlanmaya bağlı olarak organlarda olan değişiklerdir.
Duygusal yaşlanma
Kişinin kendisini yaşlı hissetmesine bağlı olarak yaşam görüşü
ve yaşam şeklinin değişmesi
Fonksiyonel yaşlanma
Aynı yaşta diğer bireylerle karşılaştırıldığında toplum içinde
fonksiyonların devam ettirilememesidir
Sosyal yaşlanma
Kişinin aktif çalışma dönemini tamamlayarak sosyal güvence
sisteminin katkısıyla yaşadığı dönemin adıdır.
YAŞLILIK DÖNEMİNDE BİREYDE MEYDANA
GELEN DEĞİŞİKLİKLER
Fiziksel değişiklikler
Vücut ağırlığı
Erişkin dönemde vücut ağırlığındaki artış 50-59 yaş
dönemine kadar sürer. Altmış yaşından sonra ise 20 yıl
içinde vücut ağırlığı düşmeye başlar.
Protein ve kas yapısı
Vücut kompozisyonu bozulur. Yağsız vücut kütlesi
erişkin dönemde azalma gösterir, 80’li yaşlarda ise bu
azalma hız kazanır. 23
Kemik
Yaşlılık döneminde kemiklerde ve total Ca seviyesinde
düşüş olur. Total Ca seviyesi kadınlarda erkeklere göre daha
düşüktür. Kadınlar yaşamları boyunca kemiklerinde bulunan
kalsiyum düzeylerinin %40’ni kaybederler. Bu azalmanın
yarısı menopozdan sonraki ilk 5 yıl içinde diğeri yarısı ise
uzun dönemde gerçekleşir.
Sodyum ve proteinden zengin bir diyetle beslenen bireylerin
Ca ihtiyaçlarında da artış meydana gelmektedir. D vitamini
alımındaki yetersizlik kemik kaybını artırarak osteoporoza
neden olur. 24
25
Sarkopeni
Yaşlılık döneminde kas ve kuvvet kaybıdır. Nedenleri
farklı olmakla birlikte yaşlılık dönemine bağlı değişiklikler,
fiziksel aktivite azlığına bağlı nedenler, kronik beslenme
sorunları en temel nedenler arasındadır.
Yağ kütlesi
Vücut yağ kitlesi 20-60 yaşları arasında iki katına çıkar.
60 yaşından sonra BMI’a bağlı olarak düşmeye başlar. Yağ
kütlesi fazlalığı; koroner arter hastalığı, hipertansiyon,
diyabet, kanser gibi hastalıklara sebep olabilir.
Yaşam biçimindeki değişiklikler
• Yalnız yaşama
• Eşini kaybetme
• Aileden ya da arkadaşlarından ayrılma
• İşten ayrılma
• Evden ayrılma
• Fiziksel engel, hareket güçlüğü
• Yardımcı kişi ve kurumların olmaması
• Gelir yetersizliği
• Bağımlılık
• Sosyal izolasyon
• Ruhsal problemler (depresyon, bunama)
• İlaç kullanımı 26
Organ fonksiyonlarındaki değişiklikler
• Tat ve koku duyusu azalır
• Tükürük salgısı azalır
• Ağız ve diş problemleri ortaya çıkar
• Yutma güçleşir
• Mide fonksiyonları azalır
• Karaciğer ve safra fonksiyonları azalır
• Barsak fonksiyonları azalır
• Bağışıklık sistemi fonksiyonları azalır
• Sinir sistemi fonksiyonları azalır
• Bazal metabolizma hızı yavaşlar
27
28
Besin çeşitliliği artırılmalıdır
Yaşlının beslenmesi ekonomik durumuna ve beslenme
alışkanlığına göre bağlı olarak olanakları ölçüsünde dört besin
grubundaki besinlerden her öğünde tüketilecek şekilde
düzenlenmelidir.
Az ve sık beslenilmelidir
İdeal vücut ağırlığı korunmalıdır
Sıvı tüketimi artırılmalıdır
Tuz tüketimi azaltılmalıdır
Düşük yağlı ve düşük kolesterollü besinler tüketilmelidir
Taze sebze ve meyve tüketimi artırılmalıdır
Şeker tüketimi azaltılmalıdır
YAŞLILIK DÖNEMİNDE BESLENME İLKELERİ
29
Posa tüketimi artırılmalıdır
Ca içeren süt ve süt ürünleri artırılmalıdır
Çiğneme ve yutma zorluğu, iştahsızlık gibi bazı sorunlara
bağlı demir kaynaklarının yetersiz alımı, midenin asit
salgısının azalması ve kansızlığa neden olur.
Demir bakımından zengin yiyecekler tüketilmelidir.
Çay ve kahvenin aşırı tüketiminden kaçınılmalıdır
Sigara ve alkol kullanılmamalıdır
Besinler doğru yöntemlerle pişirilmelidir
30
YAŞLILIKTA ALINMASI GEREKEN BESİN
ÖĞELERİ
Protein
Yaşla birlikte azalan bağışıklık sistemi fonksiyonları
da göz önüne alındığında beden ağırlığının kilosu
başına 1 gr protein günlük gereksinimi karşılayabilir.
Buna göre 70 kg ağırlığındaki bir bireyin günlük
protein ihtiyacı 70x1=70 gr’dır.
31
Karbonhidrat
Günlük alınan enerjinin yaklaşık %60’ı
karbonhidratlardan karşılanmalıdır. Gereksinimden
fazla alınan karbonhidrat fazla yağa çevrilerek
şişmanlığa neden olur.
Karbonhidrat ihtiyacı tahıllar, kepeği ayrılmamış tahıl
unları, sebze ve meyvelerden karşılanmalıdır.
32
Yağlar
Günlük alınan enerjinin yaklaşık %25’i yağlardan
sağlanmalıdır. Hastalık nedeni ile ilgili bir kısıtlama
yoksa günlük tüketilmesi gereken miktar yaklaşık 35-40
gr’dır. Bu miktarın yarısı bitkisel sıvı yağlardan,
yarısının da zeytinyağından sağlanması uygundur.
33
Recommended