View
3
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva
4 Ortografi aOr
togr
afi a
Gra
fikd
eal
A C C E S S 4 O R T O G R A F I AO R T O G R A F I AA C C E S S 4
Impressum
Ortografia dalla 4. classa
versiun 3,fenadur 2014
Mied d’instrucziun da romontschper la scola populara dalla Surselva
Auturs Marcus Bearth, Lea Berther, Ursula Cadalbert
Illustraturas Nadia Cathomas-Sgier, Romana Deragisch-Hendry, Doris Friberg-Loretz, Jeannette Giossi, Rosvita Loretz-Lutz
Grafica frontispezi Grafikdeal
Transcripziun en InDesign Conradin Caduff, Adrian Cathomas, Adrian Pally, Gion Tenner, Sandro Tomaschett
Programmaziun pagina d’internet e concepziun
Marc Thoma
Sustegn linguistic e lectorat Alexi Decurtins
Ulteriuras lavurs da tut gener Ils commembers da suprastonza ed il secretariat PRO IDIOMS SURSELVA
Responsabel general per l’informatica e per Moodle
Adrian Cathomas
Menader general dil project Francestg Friberg
Dretgs d’autur PRO IDIOMS SURSELVA
Da retrer www.access.ac
Contact surselva@access.ac
Fotografias frontispezi Motiv: Scolar dalla 4. classa / Plaun Segnes SuFotograf: Gion Tenner / Francestg Friberg
A C C E S S 4
1
O R T O G R A F I A
Survesta
Cuntegn
Survesta ......................................................................................................................................................................3Plaids cun «aun» ......................................................................................................................................................4il – igl – gl’ ...................................................................................................................................................................6la – l’ ..............................................................................................................................................................................9Il sun «gl» ................................................................................................................................................................... 12ai - ei ........................................................................................................................................................................... 15Las finiziuns -el / -an ............................................................................................................................................ 19Il consonant final ...................................................................................................................................................20Il consonant final «d» e «t» ................................................................................................................................ 22Igl «r» final ................................................................................................................................................................ 24nd - nt final............................................................................................................................................................... 27«s» avon consonants ........................................................................................................................................... 29ed, ad, dad (d’) .......................................................................................................................................................33consonanza dubla ................................................................................................................................................ 36ge - gi / ghe - ghi ................................................................................................................................................... 41ce - ci / che - chi ...................................................................................................................................................45«cu» e «qu» ............................................................................................................................................................... 51separar las silbas .................................................................................................................................................. 55grond ni pign........................................................................................................................................................... 58c - g / d - t / f - v ....................................................................................................................................................60tg - tsch .....................................................................................................................................................................63L’interpuncziun ....................................................................................................................................................... 67
ANNEXAReflexiun d’emprender ....................................................................................................................................... 70ai - ei .......................................................................................................................................................................... 75Il consonant final «d» e «t» .................................................................................................................................77«s» avon consonants ........................................................................................................................................... 79Consonanza dubla ...............................................................................................................................................80Giug .............................................................................................................................................................................81
4
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Plaids cun «aun»
Introducziun: Tgei han ils plaids ella cruschera communabel?
Plaids cun «aun»
horizontal: vertical:
4 In animal che fa quac 1 Ordlunder dat ei frina
7 Leu nescha l’aua 2 Il cuntrari da spert
8 In animal da casa 3 Quei maglias ti dad ensolver
9 In material che ti drovas per far caltschiel 5 In auter plaid per ina storta
11 Quei essan nus tuts 6 Adatg, aua sin via...!
8 In auter plaid per in cuvel
10 Sin quei sas ti seser en dus, en treis...
1 2
3
4
5
6 7
8
9
10
11
5
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Plaids cun «aun»
! min.
Pensum 1: Scriva cun silmeins 6 dils 12 plaids dalla cruschera ina historietta en tiu carnet! Prelegia ella
silsuenter a tes conscolars!
! min.
Pensum 2: Trenescha las suandontas construcziuns sco dictat da viandar.
Damaun mein nus giu Rueun.
Sche nus mein mo plaun, vegnin nus era buca staunchels.
Per cletg ha la via buca bia carauns e mintgaton dat ei era bauns.
Sch’ei plova damaun, eis ei dad haver quitau culs pultauns.
Egl èr da graun entupein nus in tgaun, speronza eis el buca malsauns.
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
6
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A il – igl – gl’
Introducziun: Cu han ils plaids igl artechel il? Cu han ils plaids igl artechel igl?
b
c
d
f
g
h
j
k
l
m
n
p
qu
r
s
t
v
x
z?
il baun
iligl
7
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A il – igl – gl’
! min.
Pensum 1: Scriva mintgamai dus substantivs masculins ch’entscheivan culs vocals el singular ed el
plural!
igl
ils
a
e
io
u
a
e
io
u
a
e
i
o
u
a
e
i
o
u
8
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A il – igl – gl’
! min.
Pensum 2: Fai ord il plural il singular!
plural ! il ni igl gl’
ils affons igl affon gl’affon
ils velos
ils umens
ils cudischs
ils eschs
ils autos
ils apiculturs
ils cuolms
ils cumpogns
ils unviarns
ils cuirass
ils resultats
ils ovs
ils egls
ils incaps
ils quaders
ils onns
ils uviarchels
ils izuns
ils calzers
ils canasters
ils aviuls
9
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A la – l’
Introducziun: Cu han ils plaids igl artechel la? Cu han ils plaids igl artechel l’?
b
c
d
f
g
h
j
k
l
m
n
p
qu
r
s
t
v
x
z
?la barba
lal’
10
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A la – l’
! min.
l’
la
a
e
io
u
a
e
io
u
a
e
i
o
u
a
e
i
o
u
11
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A la – l’
! min.
Pensum 1: Scriva dil plural el singular e mida las construcziuns dil plural el singular!
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
1. Las vias ein cuvretgas cun neiv.
2. Las entradas dalla scola ein serradas.
3. Cun tgei tren vegnan las ondas?
4. Quellas buoras dattan massa aissas.
5. Las uras da gimnastica vargan il pli spert.
6. Da tgi ein quellas andinas?
7. Tuttenina ein las casas dadas ensemen.
8. Buca tuts che setegnan vid las reglas.
las viaslas queissaslas iuaslas caultschaslas stialaslas andinas
las uraslas cuorsaslas ondaslas entradaslas uettaslas retschas
12
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Il sun «gl»
Introducziun: Cuntinuescha il verset!
Enconuschas ti auters plaids cun in gl avon i? Cumpletescha la tabella!
Glina, glina vi sur mar,
ti che
per e per
ti per tuts endretg.
Gion !
gli...
13
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Il sun «gl»
! min.
Pensum 1: Prepara las otg cartas per in dictat!
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
Glina, glina vi sur mar,ti che has schi bia da far,
per romontsch e per tudestg glischas ti per tuts endretg. Gion Gialet tegn en tiu det.
La glimaia entaupa bia glieud sin siu viadi.
Miu tat ha fetg grondas uregliasche audan tut.
Gliendisdis stoi jeu metter a meisa ils tagliors.
La damaun scalina il svegliarin giamarvegl.
En luvratori havein nus era ina gliema.
Il sulegl fa crescher tut las plontas, naturalmein era la glienda.
Per far las cumissiuns scrivel jeu ina gliesta.
gl -> gl ->
gl -> gl ->
gl -> gl ->
gl -> gl ->
14
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Il sun «gl»
! min.
Pensum 2: Scriva «gl» ni «gli» ellas largias!
Noda suenter tut ils plaids cun «gl» ni «gli» ella gliesta! Tgei constateschas?
Nus essan carrai beinmarve a on e havein ma au leu in atsch.
Suenter hai jeu cumprau caultschas alvas da n ed e ers da sule .
Lu essan nus serendi el bogn ed jeu hai ughegiau plirs se s dall’aissa da 3 meters. Claudia ei buca
si da perquei ch’ei haveva memia bia eud.
Ussa sun sin lautget e gaudel la sch tut speciala dalla na.
gl gli
15
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A ai - ei
Introducziun: Ei dat plaids che vegnan savens pronunziai el dialect cun –ai e screts cun –ei!
Scriva ils plaids ellas largias!
Patertgei, seiv, pulein, steila, mirein, lai, Quei, bein, plai,
fagei, aveina, mai, fein, Quei, Bunamein
Patertg , igl aug Toni ha cumprau in pul n!
In brin cun ina st la alva sil frunt.
Bunam n mintga di l igl aug mirar nus tgei ch’el fa.
Qu pl a nus!
Mo fag adatg da buca ir memia datier.
Ins sa m .
Igl aug Toni pervesa il tguli pign cul meglier f n e cun av na.
Qu sto b n dar in cavallut en uorden!
Mo il pli bugen mir n nus co el fa segls e hoppers en curtgin.
Ier ha el schizun rut la s v.
ei - ai?
16
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A ai - ei
! min.
Pensum 1: Cuntinuescha sco egl exempel.
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
Nus cumprein paunins. Ils paunins ein cumprai.
lavar:Nus ils dents. Ils dents ein .
zambergiar:Nus ils drags. Ils drags ein .
schubergiar:Vus ils bauns. Ils bauns ein .
gudignar:Nus ils daners. Ils daners ein .
cavar:Vus ils truffels. Ils truffels ein .
cuschinar:Nus ils bizochels. Ils bizochels ein .
clamar:Vus ils vischins. Ils vischins ein .
dumbrar:Nus ils affons. Ils affons ein .
malegiar:Vus ils harlechins. Ils harlechins ein .
17
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A ai - ei
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
-> Claudio di : „Jeu sai mai sch’ins scriva dai ni dei.”
! min.
Pensum 2: Sas ti gidar? Scriva si giusut co ti declaras quei ad el e fuorma suenter construcziuns culs
plaids giusut!
fai mailai sai schai
trai plaistai dai
18
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A ai - ei
! min.
Pensum 3: Tier massa verbs scrivan ins las finiziuns dils verbs el present plural cun -ei.
Drova las persunas nus e vus!
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
! min.
Pensum 4: Fuorma construcziuns e drova cuntraris:
-> Exempel: Nus cantein bein e vus canteis miserabel!
(Spert, grondius, tut, bia, savens, adina ....)
nus cantein
vus canteis
tedlar: Nus
Vus
cumprar:
pagar (!):
cuschinar:
quintar:
purtar:
19
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Las finiziuns -el / -an
Introducziun: Cu survegnan verbs la finiziun –el?
Cu survegnan verbs la finiziun –an?
! min.
Pensum 1: Scriva il text el plural! Ti stos buca midar tuttas construcziuns!
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
jeu segliel els/ellas seglian
Allas siat scalina il svegliarin.
Spert segliel jeu ord letg.
Jeu selavel cun aua, piez e savun.
Lu tilel jeu en miu resti.
Avon il spieghel secultreschel jeu.
Il solver ei gia sin meisa.
Suenter solver lavel jeu ils dents.
Jeu prendel miu turnister e mon a scola.
L’emprema ura scrivel jeu.
Lu legel jeu ina interessanta historia.
Ell’ura da quen quentel jeu cun mesiras.
20
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Il consonant final
Introducziun: Enconuschas ti in tric per udir e scriver la dretga finiziun d’in plaid?
Scriva “v” ni “f”!
al , le , gre , vi , sulegli ,sporti
attracti , acti , tschu , nie , nu
! min.
Pensum 1: Enquera tiels plaids il feminin ni autras prolungaziuns.
gronda , grondezia , grondius ….
giug
fiug
freid
ault
luc
tup
vit
spert
lad
grad
svelt
grond
21
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Il consonant final
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
! min.
Pensum 2: Metta ils plaids ellas dretgas largias!
fav, Neiv, giug, ovs, lag, tons, pleiv, fiep, clav, fiug, agid, neiv, brev, neiv, club, endamen,
catalog, pleiv, cons, nuvs, Daniev, argien, grond, cusunz, salep, tschep, enzacons
1. Stiarsas ha giu liug la radunonza da .
2. Da Pastgas vegn colurau bials .
3. Sco engraziament hai jeu scret ina al padrin.
4. e tut la ei da
curclada.
5. Va tier l’onda per la dil tschaler.
6. Ina suga plein sa il vitturin buca duvrar.
7. Quei ei sc’in en in .
8. Nies vitg ha giu il pli digl 1. d’uost.
9. Miu preferiu ei ballapei.
10. Il paster dierma en in .
11. Miu frar vul far igl emprendissadi da .
12. Il da golf dumbra varga 100 commembers.
13. Da van ils affons a cattar biemaun.
14. Ei dat ina historia d’in che leva maridar.
15. La mumma ha empustau las caultschas ord in .
16. Ozildi strusch drovan ins pli il da far ora lenna.
17. Oz han emblidau da far ils pensums da casa.
18. da vus ein stai ier cun skis?
19. Pertgei dat ei accidents sin via?
20. El tegn adina ch’el ha gudignau
la medaglia d’ .
22
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Il consonant final «d» e «t»
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
Introducziun: Substantivs feminins han il bia la finiziun d,
substantivs masculins han il bia la finziun t.
-dad (verdad) -tad (libertad)
-adad (sanadad) -tadad (exactadad)
! min.
Pensum 1: Enquera substantivs feminins cun las suandontas finiziuns!
Adjectivs gidan tei, sche ti fas substantivs feminins ordlunder: schuber, tup, iertg (!), serius...
Agid per tener endamen: Ord igl a sas ti far in d.
a d
23
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Il consonant final «d» e «t»
! min.
Pensum 2: Substantivs masculins han savens la finiziun t .
Mira sche ti sas prolunghir il plaid ni far il feminin ordlunder.
Anflas ils plaids? Tuts ein substantivs masculins cun t alla fin.
enqueras ti da far quen
lavura ella dertgira
svelt animal d’uaul
fa tema, mo vesan ins buc
venda e cumpra rauba
quei che di tgei che ti sentas
quei ch’enzatgi dictescha
quel che meina ina claustra
el ei il bab da tiu bab
auter plaid per amitg
has ti en bucca
fan biars el temps liber
el ha quater cantuns
in pign matg
funcziunescha cun forza electrica
il bastimentil dictatil dentil frunt
Cheu sas ti buca far il feminin ordlunder.
il r...
24
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Igl «r» final
Introducziun: Colurescha ils „r“ finals dils substantivs e dils verbs che vegnan mo screts e buca plidai.
Legia il text senza pronunziar ils „r“!
Te ner: • 25 gr te ner, • ca 1/2 l latg criu• 200 g zucher, • evt. citrona
Buglir l’aua e derscher quella tier igl emprem bugl sur il te en in ruog scaldau, schar trer 3 minutas, tgirar e survir. Eventual aunc tagliar la citrona e metter tier lezza ed aunc buglir inaga circa1 minuta, derscher atras e survir.
Maluns: • 750 g truffels• 800 g frina• 300 g pieun• sal
Cuer e mundar ils truffels sche pusseivel il di avon. Sgartar ils truffels, mischedar els cun frina e sal, zular e far ordlunder ruclas sche pusseivel ulivas, buca memia pintgas ni memia grondas. Barsar ils maluns (tier pli grondas purziuns en pliras gadas) cun tener turschau entochen ch’els ein clar brins.
Meila emplenida: • 12 meils• 150g pischada• 250 g zucher
Tagliar naven la pelletscha, il fustitg e la mustga, senza furar atras. Emplenir la ruosna cun ina nusch pischada ed il rest cun zucher, far cuer cun quitau per che la meila resti entira.
Spisas da pli baul. Gentar per 12 persunas(Recepts d’in cuors da cuschinar digl onn 1938 ord la Tuatschina)
25
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Igl «r» final
! min.
Pensum 1: Scriva ils r-finals!
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
I l c a lge s to p ina i l c a lze . 3
I l v ie schubregia i l gagl ine . 2
I l ma zle vul p ina i l cur te . 3
Sper i l p loghe f lure scha i l male . 2
I l ragner vul sezuppa s i l t scher scher . 1
I l tgaper vul engula la péra s i l p ire . 2
I l scolar vul malegia in spre s in in nughe . 3
I l nur se ha p iar s in c a lze . 2
Pl i bugen r i che bargi . 2
Nus le in us s i a gent a . 2
Pos t i pur t a i l c ana s ter ? 1
Nus pudein buc a varga i l nur se . 2
Nus s tuein durmi per pude luvra . 3
Miu f ra vul fa in v iadi i l schane . 3
Duront i l schane e fevre dat e i neiv . 2
Sper ilmaler
flurescha inpirer !
26
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Igl «r» final
! min.
Pensum 2: Enquera plaids cun r-final!
-> Substantivs
-> Verbs egl infinitiv
calzer
anflar
Scriva, mo pronunzia buc!
Scriva, mo pronunzia buc!
27
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A nd – nt final
Introducziun: Ei dat substantivs ed adjectivs cun la finiziun –nd / -nt buca pronunziada.
Anflas ils plaids?
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
Inaga ha signur Dermont vuliu far in viadi entuorn il mund.
Il secund di eis el sefermaus a Dortmund.
Leu ha el contemplau in grond monument e giu in bien sentiment. Suenter in mument ha
el buiu in caffe e gudiu il cauld sulegl.
El museum ha el viu fetg impurtonts documents.
Deplorablamein ha signur Dermont survegniu mal in dent e perquei buca saviu ir cul bas-
timent.
! min.
Pensum 1: Trenescha il dictat!
Il d ni il t alla fin dil plaid sentan ins buc adina.
grondssentiments
Scriva, mo pronunzia buc!
28
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A nd – nt final
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
! min.
Pensum 2: Co han quellas caussas num?
finiziun -d finiziun -t
Enquera auters plaids culla finiziun -d ni -t.
%
29
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A «s» avon consonants
Introducziun: Ei dat plaids screts cun “s” e pronunziai cun “sch”. Legia e pronunzia endretg ils plaids e
cumpletescha la tabella!
artistschambun
castitgtudestg bastimentschemia
sbaglschenghetg
hospscalinar
30
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
«s» avon consonantsO R T O G R A F I A
! min.
Legia il text ed empleina las largias! Prepara il text per in dictat!Pensum 1:
Il scalin scalina.
Igl ei uras da pausa.
Ils scolars seglian da scala giu.
Sin in scalem ei ina scalgia d’ina scadiola sdrimada.
Ils biars fan in sbargat per buca passar sissu.
Avon scola han els da discuorer ina massa da mascras.
Il .
Igl ei uras da pausa.
Ils seglian da giu.
Sin in ei ina d’ina
.
Ils biars fan in per buca passar sissu.
Avon han els da ina
massa da .
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
31
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
«s» avon consonantsO R T O G R A F I A
! min.
Ils dus texts giusut ein tuttina. Cun agid dad omisdus texts anflas ti ils plaids che
mauncan.
Pensum 2:
1. varianta
La sgagia dalla plonta vi sil dil clavau. Cun siu ferm bec ella vid las slondas . Vul ella engular ovs egl
sut la grunda? Il vischin fa smanis e ina miscalca. Per gartegia el bunamein igl . Ella e
naven.
2. varianta
La sgola dalla vi sil tetg dil . Cun siu ferm sgara ella vid las . Vul ella ovs egl igniv sut la ? Il fa zacons smanis e fiera ina . Per smarvegl gartegia el igl
utschi. Ella e sgola naven.
! min.
Scriva igl entir text giusut!Pensum 3:
32
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
«s» avon consonantsO R T O G R A F I A
! min.
Metta ils plaids ellas dretgas largias! La cefra alla fin dalla construcziun di a ti ord tgei
gruppa ch’il plaid ei.
Pensum 4:
1 2 3 4 5
sgargnirsmanissfegliar
smuschignau
sgulatschansgreffels
sgargugliasmarvigliau
smaccasmugliau
smacsfendaglia
sgueziasmarschun
sguladasfraccau
sgargliarsmuglsfattar
sferdentar
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
Tuttenina entscheiva il pop a 1
Il buob il nas encunter il veider dalla finiastra. 3
Il motor drova aua per el. 5
El ei ruclaus , ha denton mo fatg in per . 2
Ins astga strusch tuccar en ella, perquei ch’ella ha fetg 4
Las bandieras el vent. 2
El ha fatg la dètga dad ir cun velo. 4
Ei ha quasi gl’entir di. 1
Tgei da glieud silla plazza da fiasta. 5
Els ein vegni tut en quella dracca. 3
Gl’emprem eis ei da ils truffels. 5
Ti astgas ruasseivlamein en quei cudisch. 1
Nus havein con bein ch’els han cantau. 2
Tgi ha quei pupi? 3
La neiv ha bia dalla seiv. 4
Pertgei fa ella da quels ? 1
Mo cun far il vegn ins buca lunsch. 4
En quella ferdaglia po la neiv buca 5
La fontauna di e notg. 2
Il turist era daus en ina . 3
33
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
ed, ad, dad (d’)O R T O G R A F I A
a aur ed argien
b bein ed endretg
c clar e bein
d ditg e liung
e entir ed entratg
f fiug e flomma
g grond e pign
h hist e host
i ieli ed ischiu
j jeu ed el
l liung e lad
m mulin e muliniala
n neiv e glatsch
o october e november
p paun e latg
r ris e groma
s stad ed unviern
t tiara e marcau
u uonn ed onn
v vegl ed isau
z zinn ed irom
Jeu e tie jeu ed el
vein da parter rauba.
Ina miur ed in utschied ina mesa
caura.
Introducziun: Legia igl ABC dad “e” ni “ed”.
Sche ti gezzas bein las ureglias, audas ti la dretga silba!
34
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
ed, ad, dad (d’)O R T O G R A F I A
! min.
Scriva in semegliont ABC!Pensum 1:
abcdefghijkl
mnopqrstuvwxyz
35
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
ed, ad, dad (d’)O R T O G R A F I A
! min.
Sin viadi: Scriva construcziuns! Cumpletescha quei che maunca!
Exempel: Mia sora va a pei da Sedrun a Mustér.
Pensum 2:
carrar / spassegiar /sgular / viagiar / ir...
auto / a peivelo / rachetatren / aviun...
Turitg / UrseraParis / Arosa / Berna /
Cuera... Athen / Basilea /
New York / Cuera / Andiast...
aug / onda astronaut /
sora / padrin /vischin…
da dad
a ad
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
36
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
Consonanza dublaO R T O G R A F I A
Introducziun: Tgei encorschas ti tier ils suandonts plaids: casa-cassa / mesa-messa?
Legia las cartas aschi spert sco pusseivel.
igl uffiern il puffen
la tscheppa la toppa
la supplica la crappa
il teppi il stappun
la gezza zuppar
la trumbetta la nezza
la cazzetta la skizza
37
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
Consonanza dublaO R T O G R A F I A
! min.
Colurescha mintgamai ils bustabs avon e suenter la largia!
(Vocals cun tgietschen / consonants cun blau )
Pensum 1:
c - cc tru a bar a
a la sfra ar
f - ff a on su lar
con usiun tscha en
l - ll me en me na
sca dar sta a
m - mm mu a u briva
flo a se nar
n - nn du a empre der
mu dial le a
p - pp su a cra a
lum a a ricosa
r - rr a ivar a tar
su ir su vir
s - ss ra a re tar
mi lar scu al
t - tt sca la pa ria
pla bu eglia
z - zz spa atgamin ha la
for a to el
38
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
Consonanza dublaO R T O G R A F I A
! min.
Legia bein las reglas. Enquera aunc agens exempels e scriva els en tiu carnet!Pensum 2:
1. Suenter in vocal cuort suondan dus consonants.
balla, cuppa, suppa, tocca, massa, matta, ussa
2. Suenter dus vocals suonda pil pli mo in consonant.
biala, guota, laguota, sadiala
3. Dus consonants ein savens denter dus vocals.
crappa, matta, mattetta, caplutta, appellar, mellen (melna), truffel (trufla)
4. Finiziuns cun - iala ni - ala han mo in consonant.
capiala, vadiala, niala, siala, rudiala, vischala, sadiala
5. Dus consonants alla fin dat ei mo tier -ss , - nn , - rr
uss, vess, less lenn, zenn, senn, donn, onn
carr, narr
39
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
Consonanza dublaO R T O G R A F I A
! min.
Dei il giug!Pensum 3:
! min.
Scriva ils plaids encuretgs ella cruschera!Pensum 4:
1 2 3
4 5
6 7 8
9 10
11
12
horizontal: 4 Tgei ei pintga e carina e bragia mintgaton?
5 Tgei drovan ils tats per ir a spass?
10 Sche jeu survegnel bia, hai jeu ina...
11 Nua rimnan ins ils daners?
12 Funcziunescha cun forza electrica
vertical:
1 Leu schubregian ins giu ils peis.
2 Sche jeu anflel buca enzatgei, eis ei…
3 Leu dorman ils pops
7 Portan mo las buobas
8 Nua mettas ti il resti fatgs ora cul fier?
9 In animal che fa muh
10 Leu van ins per ordinari la dumengia.
40
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
Consonanza dublaO R T O G R A F I A
! min.
1. Taglia dapart tut las construcziuns ella tabella giusut!
2. Pren ina construcziun e legia ella ina, duas, treis gadas! Tegn endamen ella!
3. Metta quella construcziun el cup!
4. Scriva la construcziun che ti has teniu endamen el carnet!
5. Fai il medem cun tut tschellas construcziuns!
6. Sutlingescha tut ils plaids dalla consonanza dubla en mintga construcziun cun ina
Pensum 5:
colur cotschna!
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
Jeu hai viu ier in bellezia utschi silla plonta.
Nossa vacca ha fatg tschei di in vadi.
Nus essan affons che discurrin romontsch.
Igl unviern sa ei mintgaton cuflar vieti.
La pala da neiv savein nus metter en clavau la stad.
Jeu hai stuiu schar dar la butteglia giun plaun.
La vacca, il taur e la vadiala pasculeschan.
Il suffel sa mintgaton donnegiar la natira.
Il pli bugen magliel jeu truffels ord l’aua.
Il scrinari ha dau cul marti sil det.
La stad mondel jeu tier miu aug en plazza.
Sas dar a mi ina buccada da tia pausa?
Ti has schau far ina biala frisura.
En scola havein nus stuiu taccar maletgs el carnet.
Jeu sai tuttina buca capir daco che ti has fatg quei.
Da marcau san ins cumprar balluns da tuttas colurs.
La stad tilel jeu buca savens en soccas.
L’ affonza dalla princessa ei stada biala.
Mellen ei sia colur preferida.
41
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
ge – gi / ghe - ghiO R T O G R A F I A
Introducziun: Co han las caussas num?
1
2
3
4
5
6
7
horizontal:
1.
4.
5.
6.
7.
vertical:
1.
2.
3.
42
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A ge – gi / ghe - ghi
g =dirs avon i, e cun scriver h
dirs era avon a, o, u,r,l ed alla fin dil plaid
loms avon i, e
Cheu tuna il g lom:
giavisch
genira
drag
ghigas
gonda
grunda
gheisla
glatscher
guila
garnin
Cheu tuna il g dir:
! min.
Enquera ord il Vocabulari fundamental mintgamai 4 plaids cun:
a) g avon i ,e
b) g avon a,o,u,r,l.
c) plaids cun ghi ,ghe
d) g alla fin dil plaid.
Pensum 1:
gi, ge ghi – ghe, ga, go, gu, gr, gl
43
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
ge – gi / ghe - ghiO R T O G R A F I A
! min.
Pensum 2:
1 2 3 4 5
legherghitara
legrameincargan
legervarghel
laghegiasdirigent
magherlegra
cargheltigher
magramarenghin
cargheinbaghetg
ghegnaneghervargan
baghegian
1. Oz da pausa vein nus giu . 1
2. Il ei in animal scarpont. 3
3. Els cugl auto ei malsegir. 5
4. Il diregia la musica cun bien slontsch. 2
5. Jeu hai survegniu dil padrin in . 4
6. Nossa scola ei in grond . 4
7. Nus la lenna sil carr. 4
8. Ti ditg e gartegias tuttina buc. 2
9. Ils affons contan la canzun dil bau. 1
10. Els il sablun en la carretta. 1
11. Ozildi drovan ins il plaid «ner» enstagl dil plaid « ». 5
12. Forsa emprendas ti da sunar . 1
13. Ils Inuits strusch iglus per viver. 5
14. Il Georg raquenta ina sgnocca. 3
15. Jeu tei sche ti vas aschi plaun. 2
16. Loris fa ina che tut sto rir. 5
17. Il cuntrari da gries ei . 3
18. Cun emprendas ti ina massa. 2
19. Jeu las scatlas pleinas sil carr. 3
20. Suenter ina cura da gigina ei l’onda bia pli . 4
Metta ils plaids ellas dretgas largias! La cefra alla fin dalla construcziun di a ti ord
tgei gruppa ch’il plaid ei.
Pensum 3:
Mira bein sin las gruppas! Scriva davos sil fegl mintgamai la gruppa che ti
sas ordado!
44
A C C E S S 4 O R T O G R A F I AO R T O G R A F I A
ge - gi / ghe - ghiO R T O G R A F I A
! min.
Pensum 3: Scriva ellas largias plaids cun ghi ni ghe! Igl emprem bustab dil plaid ei gia screts.
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
La casa da scola ei in grond b .
Il catschadur l ditg, mo el gartegia nuot.
Tgi che u nuot, gartegia nuot.
Nus v perquei che nies auto ei pli sperts.
Jeu u buca da siglir sur quei mir giu.
Vus v nus, perquei che vus essas pli sperts.
Tgi l leu davos la cantunada.
Nus b in iglu sil plaz da pausa.
Ils scolars han l cun il Paul che fa da tup.
Cu igl ei l ston ins rir.
Tgi da vus ei staus en quei b ?
Vus v nus, perquei che vus essas pli sperts.
Il l cumpogn ha emblidau da tedlar las novitads.
Ils affons fan g sch’in ni l’auter sto bargir.
Cu quinteis b la camona silla plonta?
Miu frar sa sunar fetg bein g .
Mintgaton fagein nus l che tut sto rir.
45
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
ce - ci / che - chiO R T O G R A F I A
Introducziun: Scrivas ci ni chi / ce ni che? Tgei constat? Colurescha!
pachet bachet pacet
chitrona zitrona citrona
conchiglia conciglia conchilia
circhus zircus circus
chedel zedel cedel
raceta rageta racheta
zefra cefra chevra
zigara cigara chigarra
chista cista gista
harlecin harlechin arlecin
zerchel cerchel zercel
46
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
ce - ci / che - chiO R T O G R A F I A
c =dirs avon i, e cun scriver h
dirs era avon a, o, u, r, l ed alla fin dil plaid
loms avon i, e
ci - ce chi – che, ca, co, cu, cr, cl
Cheu tuna il c lom: Cheu tuna il c dir:
casa
cedel
citrona
corda
cruna
cunti
chista
clavau
tachel
tubac
! min.
Pensum 1: Enquera ord il Vocabulari fundamental mintgamai 4 plaids cun:
a) g avon i, e
b) g avon a, o, u, r, l
c) plaids cun ghi, ghe
d) g alla fin dil plaid
47
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
ce - ci / che - chiO R T O G R A F I A
! min.
Pensum 2: Plaids per dictat da camegiar.
citrona etichetta
cuchera concert
zucher Leci
cigara cerchel
tuchiez narunchel
cigaretta vachetta
Ciril narcissa
48
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
ce - ci / che - chiO R T O G R A F I A
! min.
Pensum 3: Tgei constat? Empleina las largias cun „ci“ – „ce“ ni „chi“ – „che“ ed enquera il plaid
da sligiaziun!
trona chi ci ce m
nar ssa zi chi ci
gia nta ci chi z
va tta ce che ci
rchel z ce che
gara z z ci
llo ce z che
stiarna z ci chi
garetta chi z ci
ril Ci ci z
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
Sligiaziun:
a
l
g
s
m
v
d
o
c
n
m
v
p
l
i
r
c
r
a
e
c
a
t
u
o
a
p
b
u
s
49
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A ce - ci / che - chi
! min.
Pensum 4: Tgei constat? Empleina las largias cun „ci“ – „ce“ ni „chi“ – „che“ ed enquera il plaid
da sligiaziun!
zu r ce che ci
eti tta che ce ci
con rt che z ce
pau st ci chi ci
Mar l Ce ce z
Le ci Ci z
tu ez ci ce chi
cu ra ce che ci
narun l che ce chi
netta ci che chi
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
Sligiaziun:
p
o
e
v
u
r
o
v
i
s
f
r
u
o
g
l
b
f
p
n
a
m
t
n
s
v
a
t
n
a
50
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
ce - ci / che - chiO R T O G R A F I A
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
! min.
Pensum 5: Tgei constat? Empleina las largias cun „ci“ – „ce“ ni „chi“ – „che“ e prepara il text
per in dictat!
Lu a e Pla ein tudi gnai tier lur tatta.
Els gidan savens ella.
Persuenter dat ei mintgaton zu rs ni tschugalatas.
Oz gentan els tier la tatta.
Ei dat bizo ls cun buglia da meila.
u vegn il pot cun in pa t per la tatta.
Lu a taluna ento n la tatta arva il pa t.
Quel cuntegn in to t teila grischa cun ta ls ners.
Pla gida la tatta a purtar ina sta meila giun tschaler.
Il plantschiu da ment en tschaler ei schi leischens sco in par t.
Lu a dat ina cu giada ord finiastra.
La tatta ru gia ina sutga in te t plinenvi, per ch’ella vesi era da
finiastra ora.
Pla contempla savens la bial’ura cun il perpende l mellen
penda en stiva.
Las fras ein strusch veseivlas pli.
51
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
Plaids cun «cu» e «qu»
O R T O G R A F I A
Introducziun: Nus fagein il detectiv culs plaids.
Analisescha quels plaids! Cura scrivas ti in «cu» e cura in «qu»?
cuorer la cuolpa
il quinau la cuschina
il cuolm encurir
raquintar Enquera!
il quac quel
cun quater
quasi cuort
Surcuolm la queissa
igl apicultur la qualitad
squitschar il cuoz
52
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
Plaids cun «cu» e «qu»
O R T O G R A F I A
! min.
Pensum 1: Empleina las largias dil text giusut! Scriva en parentesa las cefras da tgei regla ch’ei se-
tracta! Mintgaton stos ti era scriver grond!
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
qui = 1 que = 2 qua = 3 cuo = 4 cu + cons = 5 excepziun = 6
esta ( ) damaun havein nus giu da sligiar in fetg grev en ( ) en scola. Cons
aders ( ) ch’ei seigi en in adrel ( ), fuva il en ( ).
Jeu sun buca in bien intader ( ) e per ei ( ) capeschel jeu buca il en ( ) . Jeu
entel ( ) e entel ( ). Finalmein vegn jeu tuttina a cantun n ( ) el. Jeu
chegel ( ) aunc uort ( ) el carnet da miu vischin e vesel che lez ha asi ( ) il medem re-
sultat sco jeu. Jeu rregel ( ) miu resultat e scrivel il medem sco miu mpogn ( ).
ninaga ( ) vegn il scolast e rregia ( ) ils ens ( ). Mo miu mpogn ( ) ed jeu
havein il medem rios ( ) resultat falliu.
„In da vus dus ha glienau“ ( ), di il scolast. Tgi ei il lpont ( )?
Omisdus eschan ( ). „ asera ( ) steis vus cheu“, di il scolast. El manegia che miu
mpogn ( ) seigi la olpa ( ) per ei ( ) ch’el ha muncau ier ed ha buca capiu il
en ( ).
ei ( ) era mpleinamein ( ) falliu. A mi siara ei enta liez ( ). Jeu s’annunziel e
prendel la olpa ( ) sin mei. Il scolast ei staus ntents ( ) n ( ) mia sinceradad e
rascha ( ) da star tier miu sbagl, denton buca n ( ) miu mirar giu. Dapi lu entel
( ) jeu persuls e chegel ( ) buca pli tier miu mpogn ( ).
53
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Plaids cun «cu» e «qu»
! min.
Pensum 2: Tenor tgei reglas empleinas las largias? Scriva dasperas la regla!
qui = 1 que = 2 qua = 3 cuo = 4 cu + cons = 5 excepziun = 6
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
Regla
1. Jeu hai viu ater cavreuls.
2. Mia sora ei vegnida la arta.
3. Tias caultschas ein bia memia ortas.
4. Oz ei stau orsa da skis.
5. Ussa havein nus da sligiar grevs ens.
6. Els fan ina spassegiada els olms
7. Sin via stos ti adina ver bien itau.
8. Suenter ina lumparia negin che vu lesser la olpa.
9. Ti astgas mai piarder la rascha.
10. Il tat fuss asi ruclaus da scala giu.
11. Ella po buca orer pli.
12. Nus affons havein mintgaton eidas.
13. Colurescha il ader mellen!
14. La buorsa ei fatga ord ver rom.
15. La mumma ei il bia dil temps en schina.
16. La tatta ra enta savens historias.
17. Per dar giugs duvrein nus in adrel.
18. Il Franz ei miu meglier mpogn.
19. Sche ti vegnas memia tard, fa la mumma itaus.
20. Igl augsegner ha fatg ina orta devoziun.
21. In irass ei in vestgiu da fier d’in schuldau.
22. La otidiana ei era in num dad ina gasetta romontscha.
54
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Plaids cun «cu» e «qu»
! min.
Pensum 3: Elegia 10 construcziuns dil pensum 2 e mida quellas! Salva ils plaids da cu ni qu!
Mira aschia: 1. Nus havein viu quater tscharvas.
! min.
Pensum 4: Rimna aunc auters plaids cun «qu» e «cu» e scriva els ella tabella!
qu cu
55
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Separar las silbas
Introducziun: Ils plaids vegnan sparti tenor silbas. Mira bein nua che ti sas tagliar!
Plaids d’ina silba
iev onn nus aus lenn
Plaids da duas silbas
el - la bu - ca ve - gnan sil - bas vo - cal
Plaids da treis silbas
ca - va - lier con - so - nant fa - tschen - ta ca - pe - tscha
Plaids da 4 silbas
Ta - va - na - sa se - de - des - ta su - an - don - tas
Plaids da 5 silbas
de - plo - ra - bla - mein en - gra - ziei - vla - dad
Plaids cun presilbas
mal - saun se - lavar dis - cletg nun - pusseivel
Plaids cumponi
carn - piertg porta - brevs trei - dubel
Plaids cun consonants cumponi
tgie - tschen la - ghe - gia ba - ghetg pe - gna
56
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Separar las silbas
! min.
Pensum 1: Enquera plaids da differents diembers da silbas!
Plaids d’ina silba
ina
Plaids da duas silbas
ca - sa
Plaids da treis silbas
em - pren - der
Plaids da 4 silbas
ve - glia - detg - na
Anflas ti era plaids da 5 silbas ?
57
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
Separar las silbasO R T O G R A F I A
! min.
Pensum 2: Drova la maschina da separar silbas!
Separa mai: gl , gn , tg , sch , tsch , che , chi , ghi , ghe , qu
Quei plaid sas ti buca separar (iev)
Separa ils dus consonants(mum - ma)
Gl’emprem consonant va culla 1. silba
(com - bra, ur - tgi - cla)
Separa las presilbas(dis - cletg, mal - saun)
Ha il plaid ina silba?
Ha il plaid 2 consonants ensemen?
Ha il plaid 3 ni dapli silbas?
Ha il plaidpresilbas?
gie
gie
gie
gie
58
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Grond ni pign?
Introducziun: Sas ti curreger la brev?
ellas vacanzas da stad ein susi e ses geniturs i sill’insla issopyxos en grecia.
la tatta ei a casa a vienna e survegn bunamein mintga di posta da sia biadia.
cara tatta
jeu sesel cun mumma e bab en in caffè al port e sun tresta. paul ei buca vegnius culla bar-
ca da dumengia. dasperas vevan nus fatg giu clar e bein ch’el vegni dumengia. han els
tgisà priu la fallida barca?
al port d’athen, al pireus, regia numnadamein in brav caos!
Tegn ils polischs per mei, cara tatta, che paul vegni gievgia culla proxima barca.
biars bunets
tia susi
59
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A Grond ni pign?
Scriva grond all’entschatta d’ina construcziun e suenter in punct!
Scriva era grond:
! min.
Pensum 1: Cumpletescha la tabella e fai construcziuns culs plaids che vegnan screts grond!
Nums da persunas
Clau, Cavegn, Sandra, Flepp
Nums geografics
Trun, Svizra, Surselva, il Rein
Nums da pievels
ils Romontschs, ils Romans
Nums da fiastas
Nadal, Tschuncheismas
Titulaziuns e marcas
Cussegl federal, Fiat
Fuorma da maniera en
brevsTia figliola, Vies scolar
60
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A c - g / d - t / f - v
Introducziun: Scriva ils plaids ella finiastra giudem el dretg liug.
! min.
Pensum 1: Enquera 10 plaids (mintgamai 5 cun g e 5 cun c ord la tabella e scriva ina historia en tiu
carnet!
-altschiel
-latsch
-argatta
-apellina
-arniala
-anaster
-artegiar
-ulin
-arnpiertg
-retta
-aglina
-agliom
-artirola
-ulier
-amischut
-alzers
-rass
-ratuit
-uota
-ametg
c- c-
c- c-
c- c-
c- c-
c- c-
cg- g-
g- g-
g- g-
g- g-
g- g-
g
61
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A c - g / d - t / f - v
Introducziun: Scriva ils plaids ella finiastra giudem el dretg liug.
! min.
Pensum 2: Prepara quels plaids per in dictat!
-inghelin
-utg
-esiert -
erschola
-uos
-ermagls
-ratsch
-udestg
-uor
-esideri
-essegn
-rapla
-onn
-ruffel
-ifficultad
-iradur
-ecisiun
-ecember
-aguot
-ent
d- d-
d- d-
d- d-
d- d-
d- d-
dt- t-
t- t-
t- t-
t- t-
t- t-
t
62
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A c - g / d - t / f - v
Introducziun: Scriva ils plaids ella finiastra giudem el dretg liug.
! min.
-lad
-apur
-erb
-restgera
-igliol
-ent
-alischa
-ier
-eider
-ried
-uns
-rastga
-endidra
-adi
-est
-ierm
-inamira
-acanzas
-ontauna
-anzar
f- f-
f- f-
f- f-
f- f-
f- f-
fv- v-
v- v-
v- v-
v- v-
v- v-
v
Pensum 3: Fai construcziuns culs plaids!
63
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
S C R I P Z I U N tg - tsch
Introducziun: Tgei va ensemen? Scriva endretg il plaid!
il tcechrhsel
ncehsiv
li uachsdtn
il csthses
al gschatuola
19 li tmgain
al ngtia
64
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
tg - tschO R T O G R A F I A
Il iet sesa sil amin.
La mus a vilenta il pier .
La matta a va suenter in fasti entochen ch’ella vesa ina ina.
Ils ca adurs sietan in u i ed ina arva per Pas as.
Ils cars auns drovan mintgadi il pe en.
La tas a ei co na.
In came ie en ei daus giu sil om.
Il rus ei verds.
La arva ha mo pli in iern.
Jeu drovel il erchel per far gimnastica.
Nus duvrein in adun ed ina save a per magliar.
La uetta ed il éss ein animals che san sgular.
La madre a porta ina biala rassa ed il padrin in bi iep.
Il bab drova ina enta per sias caul as.
La endra ei uffa.
Miu vischin ha luvrau ella fabrica da ugalata.
La carro a ha in pluma .
Miu bra fa fetg mal.
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
! min.
Pensum 1: Empleina las largias!
65
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A tg - tsch
! min.
1 2 3 4 5
tschaduntgei
tscharvatschappel
tschaguolaglatschtgaper
tschanc
tschalercuvretgs
tgietschentgamin
tgietfrestgtgau
glatscher
tschuncatsch
carstgaunstgaun
Il catschadur ha sittau ina biala . 1
Quei lismer plai bein a mi. 3
Oz eran da mes conscolars malsauns. 5
Il craschla sin la seiv. 2
Igl um jester ha sevilau sco in . 4
Mintgaton ves’ins miurs en . 3
In di mein nus cun patinas sil . 2
In che uorla, morda buc. 5
Il Gion Martin pervesa las nuorsas ed ils . 2
Jeu igl uaffen per il moni. 1
Il tschiel ei cun nibels. 3
Per magliar suppa duvrein nus in . 1
La lavina sederscha cun grond a val. 5
Sin quest mund vivan biars . 5
Il fuorma davon e dallas varts morenas. 4
fageis vus oz suenter scola? 1
La mumma manezza ina per far salata. 2
Il ha si ina capetscha da neiv. 3
Jeu magliel bugen paun . 4
Quels plaids cun tg e tsch hai jeu ussa tuts el . 4
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
Pensum 2: a) Scriva mintgamai ina gruppa ordado davos sil fegl! b) Metta ils plaids ellas largias! La numera indichescha ord tgei gruppa ch’il plaid ei.
66
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
tg - tschO R T O G R A F I A
! min.
cape a fe ut
bufa tra aper
endre ble clun a
u i ca ar male
pluma tru stre
cru pi ar ter ar
plan iu spi ar Turi
min aton ien iel
per ei arva anc
pupra clu er camu
un pe a spi
o clu iera aun
la cle uetta
amin mi iert iep
lau et s eina uf
pe a adun eina
rabe a save a pe alenn
pluma au male
rus tas a marle a
pas spe a cru a
carro a mus a ter ar
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
Pensum 3: Lai dictar ils plaids! Teidla bein! Scriva tg ni tsch!
67
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
L’interpuncziunO R T O G R A F I A
Gliesta da tips per segns d’interpuncziun:
1. Lavura cun rispli 2. Legia il text e fai in streh levet leu nua che la construcziun finescha. 3. Scriva suren las entschattas grond. 4. Va ussa tier las finiziuns dallas construcziuns:
• Eis ei ina damonda? > lu scriva l’enzenna da damonda(?).• Eis ei in’exclamaziun ni in camond > lu scriva ina enzenna d’exclamaziun (!)• Eis ei ina „construcziun normala“ > lu fai in punct.• Eis ei da far commas?
Finiu? Controllescha mintga construcziun aunc inaga.
Nies gat SalomeNies gat Salome sesa sil parsiel dalla finiastra ed observa la via ed il passapei che meinan tier nossa casa sia egliada ei stauncla mo min- tgaton vegnan sias pupillas pli stretgas sa daco lu sgola in utschi sperasvi ni ch’in tgaun va speraso propi activs eis el mo darar tscheidi ei in pasler setschentaus sil medem parsiel sco Salome uarda lez ei immediat seplaccaus ella posiziun da catscha mo igl utschi ei prest staus naven mintgaton catta in tgaun ad agur el ed uorla da sutsi lu sestenda la pelegna da Salome levet ed el fa in dies ault mirond engiu sil mulestauner.
68
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
L’interpuncziunO R T O G R A F I A
! min.
Pensum 1: Tschenta ils dretgs segns!
. ? ! . ? !Jeu mon en curtgin Julian ei currius spert
Smarveglias ti fetg Metta quei en salv
La plonta era leu Ti eras aunc fetg pigns
Patratga buca vidlunder Has mirau exact
Ei Otto staus pulits El curtgin flureschan bellezia fluras
Ponderescha bein Ti stos dar bein adatg
En casa arda cazzola La neiv liua prest
Nus mein a letg Ti stos ir pli spert
Ei quei propi ver Negin sa nua ch’el ei
Sas ti nua ch’el ei Da tgi ein quels vons
Fagei mo empau Quei ei stau lev
Oz ha ei draccau gl’entir di Neu e gida mei
Ella ha stuiu far ina pausa Ti vegnas bia memia tard
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
69
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
O R T O G R A F I A L’interpuncziun
! min.
Pensum 2: Emprova da tschentar ils dretgs segns!
1. gia la damaun ei la famiglia semessa sin via encunter il Pass Alpsu
2. tgei magnifica vesta da cheu anora
3. has priu tiu perspectiv cun tei
4. cu
5. claudia e rita contemplan las flurs igl uaul la pezza ed ils trutgs
6. dei adatg da buca sescarpitschar sin quella senda
7. il marc ei revius sc’in capricorn d’in grep siadora
8. super jeu sun il retg dalla pezza
9. il scrinari dil vitg resgia aissas taglia lenna e traffica da tuttas caussas
10. oh tgei bellezia tgaun ch’els han cumprau
! min.
Pensum 3:Emprova da tschentar ils dretgs segns!
1. pertgei
2. ei quei forsa in da pertgirar animals
3. ella cuorsa da velos sun jeu vegnius sil 3 plaz
4. sas ti cura che tiu bab ha natalezi
5. el ei naschius ils 3 da matg 1958
6. jeu fetsch ils pensums da tudestg, el fa ils pensums da romontsch
7. l’ alpsu il lucmagn ed il susten ein pass svizzers
8. quei ei veramein sfarfatgs affons
9. speronza vegn el gleiti schiglioc stoi jeu aunc temer
10. meila péra tschereschas e plogas ein fretgs
70
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
Has capiu tut?
Reflexiun d’emprender
A N N E X A
Tema:
Regla:
Exempels:
Excepziuns:
? ?
scolar/a: scolast/a:
71
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
Has capiu tut?
Reflexiun d’emprender
A N N E X A
Tema:
Regla:
Exempels:
Excepziuns:
? ?
scolar/a: scolast/a:
72
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
Has capiu tut?
Reflexiun d’emprender (exempel)
A N N E X A
Tema:
Regla:
la rauna il tgaunil pultaun plaunil carstgaun il caraunil baun il paunil graun la taunala fontauna la launamalsauns damaunil maun la plaunca
Exempels:
Excepziuns:
- aunc ni -eun
En general scrivin nus tut ils plaids cun -aun, era sche nus pronun pronunziein els
pronunziein els cun -eun.
Ei dat denton entginas impurtontas excepziuns, che ti stos
emprender bein.
la lieunga la lieuril pieun Rueun
73
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
Has capiu tut?
Reflexiun d’emprender
A N N E X A
Tema:
Regla:
Exempels:
Excepziuns:
? ?
scolar/a: scolast/a:
74
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
Aschia han ils pensums plaschiu a mi!
Reflexiun d’emprender
A N N E X A
Colurescha!
Ils pensums ein stai grevs.
Ils pensums ein stai per part grevs. Ils pensums ein stai levs.
Quei sai jeu ussa:
scolar/a: scolast/a:
75
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
ai - eiA N N E X A
! min.
Pensum: Enquera plaids cun -ei e scriva cun quels plaids construcziuns nua che mintga plaid ha sche pusseivel en in -ei!
Exempels:• Quei pulein ei plein queidas.• Cumprei meila favoreivla!
ei Rimnada da plaids:
Mias construcziuns:
Mia finamira: 4 5 6 7 8 10Jeu scrivel ... construcziuns
76
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
ai - eiA N N E X A
! min.
Pensum 1: Observa las construcziuns cheusut. Tgei dat en egl? Scriva giusut quei che ti has observau.
Nos vischins ein stai ell’Italia en vacanzas.Els ein sgulai cun la Air Berlin.
Nus essan stai zacons dis si cuolm.
Mias observaziuns:
Quei ha il/la scolast/a detg:
! min.
Pensum 2: Scriva ils plaids che mauncan! Ti anflas els giusut ella finiastra. Adatg, els ein egl infinitiv.
1. Cu ils praus ein ein els aunc mellens.2. Ils pégns ch’ein ston vegnir naven.3. Ils plazs ein per ils hosps d’honur.4. Ils giugadurs da ballapei vegnan da bia fans.5. Ils bigliets ein cun da ses daners.6. Nus essan senza liungas controllas.7. Els ein nus en in fetg prigulus liug.
admirar, pinar, reservar, vargar, pagar, entrar, segar, transportar
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
77
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
A N N E X A Il consonant final «d» e «t»
! min.
Pensum 3:
il plaid
il mund
il salid
cumandar fladar
gidar igl mundial
scumandar ferdar
cupidar retardar
freida verdaun
rodunda grondius
secundar plidar
Pensum 4:
Zetga ni glogn?
In viandont ei sesius duront ina pausa sut in terment ruver.Cheu vesa el en iert dasperas ina zetga che penda vid ina caglietta.Quella cuchegiava pulitamein sur la seiv ora.El ha scurlau il tgau e tertgau: „ Quella plontetta porta aschi gronds fretgs e vid il ruver,ch’ei ina plontuna, pendan mo pigns glogns. Tgei mund zanistrau. Jeu vess dau ilsfretguns al ruver, sche jeu vess giu da dir in plaid.”Gest en quei mument croda in glogn giud la plonta gest sil nas al viandont.Cheu eis el staus cuntents che zetgas creschan buca sils ruvers.
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
min.
Adatg, substantivs masculins san era ver la finiziun -d.Prolunghescha ni fai il feminin e ti sentas il -d.Scriva substantivs masculins ord ils plaids ella tabella!
Trenescha il dictat!
78
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
Il consonant final «d» e «t»
A N N E X A
! min.
Pensum 1:
Per mintga plaid che ti anflas survegnas ti duas minutas dapli pausa.
! min.
Pensum 2:Scriva construcziuns en tiu carnet! Scriva ils plaids ella finiastra buca all’entschatta dalla construcziun!
Exempel: En stiva vid la preit penda in maletg che miu tat ha fatg.
la vart
la sort
la preit
la mort
la cuortla vit
Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls
Adatg, substantivs feminins san era ver la finiziun -t.Tgi anfla aunc auters da quels plaids?
Scriva construcziuns en tiu carnet! Scriva ils plaids ella finiastra buca all’ent-schatta dalla construcziun!
Exempel: En stiva vid la preit penda in maletg che miu tat ha fatg.
79
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
«s» avon consonantsA N N E X A
! min.
Pensum 1:
1. En quei dictat fetschel jeu negins .
2. Ils pedunzs van sur la melna per ir sur via vi.
3. Cons ha la scala en zuler?
4. In che peglia pèschs ei in .
5. Igl unviern mein nus mintgaton cun .
6. Jeu capeschel buca tgei che quels .
7. Da tscheiver fagein nus .
8. Mo ina pintga sa far in grond fiug.
9. Il pop ha entuorn culiez in .
10. Cu il scalina mein nus en scola.
scarsola, scalems, sbabet, mascras, sdrema, pescadur,
sbagls, scalin, discuoran, sbrenzla
Scriva a fin las construcziuns! Drova ils plaids ella finiastra giusut!
80
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
A N N E X A Consonanza dubla
! min.
Pensum 1:
Giughei il giug tenor las reglas screttas.
Per il giug drova ei:• 6 mantuns cartas• 1 quadrel• Figuras (ina per mintga giugadur)• Il giug dalla scala (plat)
a) Las cartas vegnan messas a mantun tenor numeras: mantun 1 / mantun 2 /mantun 3 …b) Mintga scolar ha ina figura.c) Igl emprem scolar fiera il quadrel, ha el per exempel fiers la cefra 3, pren el ina cartagiu dil mantun 3.d) Silla carta ei per exempel malegiau ina scala. Il scolar sto scriver quei plaid sin incedel.e) Il plaid vegn controllaus (el ei screts davos silla carta).f) Ha il scolar rispundiu endretg, astga el ir treis pass anavon cunquei ch’el ha tratgavon la cefra 3.g) Eisi scret enzatgei el quader, nua che la figura sesanfla, sto il scolar far quei che statscret leu.h) Eisi scret nuot, vegn il proxim giugadur vidlunder.i) Il scolar, che ha contonschiu sco emprem il final, ha gudignau!
Giughei il giug tenor las reglas screttas.
81
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
GiugA N N E X A
FinalVa in pass ana-
von! Gratuleschel!
Ti a
stga
s giu
gar
ina s
ecun
da g
a cu
l qua
drel
!
Il pro
xim
giu
ga-
dur s
to st
ar o
ra
ina r
unda
.
Va 4
pass
ana-
vos c
ulla fi
gura
dil gi
ugad
ur da
tia va
rt dr
etga
!
Va 4 pass
anavon!
Va 5
pas
s an
avos
!
Va 3 pass ana-
von culla
figu-
ra dil giugadur
da tia vart s
e-
niastra!
Ti a
stga
s giu
gar
ina s
ecun
da g
a cu
l qua
drel
!
Che
u st
os ti
pa
ssar
ora
ina
rund
a.
Va 5
pass
an
avos
!
82
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
GiugA N N E X A
83
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
GiugA N N E X A
la tschugalata
la giraffa
ils truffels
la scuetta
la scadiola
il telefon
la ghitara
la scadiala
la cumbiniala
il caffè
la tatta
la vacca
la balena
laplema
il ballester
la cazzola
la cigaretta
la salata
las notas
la socca
la lenna
il falien
il buliu
la cuppa
84
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
GiugA N N E X A
85
A C C E S S 4 O R T O G R A F I A
GiugA N N E X A
la steila la scaffa la detta la pipa
la giacca la pala il suffel il gummi
la gasetta la cola la butteglia la cravatta
la balla la guota la bucca la scala
il pennel la pezza la capiala la cazzetta
la fabrica il mulin la palutta la crappa
Recommended