View
228
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Pequeño Diccionario
Ilustrado
Mixteco de Santa Lucía Monteverde
Tercera edición (versión electrónica)
Publicado por el Instituto Lingüístico de Verano, A.C.
Apartado postal 22067 14000 Tlalpan, D.F., México
Tel. 5573-2024 2011
Colaboradores: Varios hablantes del mixteco de Santa Lucía Monteverde, Putla, Oaxaca.
Asesores lingüísticos: Martin Eberle Leuch y Vivian Eberle-Cruz
© 2011 por el Instituto Lingüístico de Verano, A.C. Derechos reservados conforme a la ley.
Esta obra puede reproducirse para fines no lucrativos.
http://www.sil.org/mexico/mixteco/monteverde/L330-DiccIlust-mdv.htm
Primera edición 2005 1C Segunda edición 2008 1C Tercera edición 2011 (versión electrónica)
Pequeño Diccionario Ilustrado
Mixteco de Santa Lucía Monteverde (mdv)
Introducción
Este breve diccionario ilustrado está escrito en el mixteco de Santa Lucía Monteverde, y muestra un poco del idioma y de la cultura mixteca. El propósito de este libro es ilustrar algunas palabras comunes por medio de dibujos, de manera que la gente del pueblo llegue a valorar más su idioma y su cultura, y a expresarlos en forma escrita.
Este libro es para todos: niños, jóvenes y
adultos. Esperamos que les agrade al ver los nombres de los diferentes animales y de las cosas que se ocupan en el hogar, en el trabajo y en las demás actividades, y que les sea útil a los que lleguen a leerlo.
Algunos dibujos tienen dos nombres o
formas de expresar lo mismo. Estas formas se separan con una diagonal ( / ).
Esta segunda edición incluye un
vocabulario bilingüe con todas las palabras que se se usan en el diccionario. El vocabulario está organizado en el orden en el que aparecen los temas en el diccionario.
Índice
Je iyo and v ...........................................7 K t je iyo ve'i-yo............................... 8-9 K t je iyo nuu yuku....................... 10-11 K t chi ndi'i je iyo nuu yuku ...............12 K t je iyo nuu ndute............................13 K t je iyo nuu sukun ...........................14 Je kuu itu-yo ........................................15 Ndatiñu je iyo ini ve'i kayu ñu'u .........16 Ini ve'i kayu ñu'u .................................17 Ndatiñu je kas k landi i jiin ...............18 Je iyo sa'ma..........................................19 Je iyo t t vixi ........................................20 Ndatiñu je kuu ndeyu ..........................21 Ndatiñu etiñu-yo ..................................22 Je iyo ñay v .........................................23 Y k kuñu-yo........................................24 Xini-yo .................................................25 Nda a-yo ..............................................25 Ini y k kuñu-yo ...................................26 Je'e-yo ..................................................26 Je kasa'a ñay v .............................. 27-32 Tnuu sasau jiin sastia..................... 33-44
Índice en español
El mundo y lo que hay en el cielo.................7 Animales domésticos ..................................8-9 Animales silvestres ................................ 10-11 Insectos y animalitos....................................12 Animales acuáticos ......................................13 Aves ..............................................................14 Lo que da la milpa .......................................15 Utensilios de cocina ....................................16 La cocina .....................................................17 Juguetes de los niños .................................. 18 Ropa..............................................................19 Frutas ...........................................................20 Verduras .......................................................21 Herramientas ................................................22 La gente ........................................................23 El cuerpo humano ........................................24 La cabeza .....................................................25 La mano .......................................................25 Partes internas del cuerpo humano..............26 El pie ............................................................26 Lo que hace la gente .............................. 27-32 Vocabulario bilingüe.............................. 33-44
15
Je kuu itu-yo
itu ista
nuni n ñ
ndixi
ndoko ñama
nuni je e
yujen
yoko
chate
ndoo itu
nda itu
yo itu ndixi
17
nduku
nuu kayu ñu'u
teyu nuu yutnu eji-yo / mesa
Skoyo-de n ñ .
n ñ
ndo'o nuni
Ini ve'i kayu ñu'u
18
Ndatiñu je kas k landi i jiin
sukui je'e yuu / charpe
pi'lu kanda / pelota
yutnu suku yo'o / trunku
se'e sa'ma / muñeca
22
Ndatiñu je etiñu-yo
kaa je ta u-yo nduku jiin / yacha
chiti
yo'o
nduyu kaa
kaa je chi'i-yo nduyu kaa jiin / martillu
yo yutnu
kaa je itu-yo jiin latu
tixere
24
Y k kuñu-yo
k s ñ -yo je'e-yo
xini y t -yo
nda'a-yo
xendu-yo
chiji-yo
y k yu'u-yo
tne'e-yo
yata-yo
chi'yoo-yo
s ' n ka nu-yo
tuluu-yo
nuy t -yo
sukun-yo
y k y t -yo
s ' n- yo
yata sukun-yo
y k ika-yo
sa nda-yo
ika-yo
xuy t nda a-yo
y k su ma-yo
sukun nda a-yo °
25
xini nda'a-yo
Xini-yo
Nda'a-yo
nda'a ka'nu-yo
tnii nda'a-yo
nda'a ndi'i-yo
ini nda'a-yo s k nda'a-yo
nda'a me'ñu-yo
xiin nda'a-yo
nuu-yo
so'o-yo
ixi yu'u-yo
ixi xini-yo
istni-yo
ixi nduchi-yo
nduchi-yo
ixi sukua-yo
yau so'o-yo
yu'u-yo ixi nuu-yo
26
Ini y k kuñu-yo
k n yoo-yo
ania-yo / aniu-yo
y t ka'nu-yo
y k tne'e-yo
y k istni-yo
yaa-yo
ña'ma-yo
chiji xe'i-yo
kava-yo
ista je'e-yo
y t ndi i-yo
meki-yo
y k xini-yo
xus y -yo
Je'e-yo
ini je'e-yo tnii je e-yo
sukun je e-yo
je e ndi i-yo
xini je'e-yo
nduchi ini-yo
chiku-yo
y t xuu-yo
je'e ka'nu-yo
s k je'e-yo
27
Je kasa'a ñay v
Ji'i-de ndute. Eji-de ista.
Ichi-i s k -i. Naskaa-i ixi xini-i.
Ji i-de ña na. Kixi-de nuu yuu-de.
28
Xiko-de sa'ma.
Ka u-i tutu.
Neku-de sa'ma jiin kaa. / Nakueku-de sa'ma nita'nde.
Chiku'va-de nuni.
Sa a-de yaa jiin guitarra-de.
29
Je'nde-de itee kuii. T v -de iso.
Je'nde-de nda yutnu.
Ete-de nduchi. Taxi-de ch k .
Ndaji-de nduku.
31
Ndiko-ña yujen. Katu nda'a-ña ista.
Nakate-ña sa'ma.
Iku-ña sa'ma jee. / Neku-ña sa'ma. Naista-ña jiin ndaku.
S y -ña tnuu chuun.
33
Vocabulario Bilingüe del
Pequeño Diccionario Ilustrado
Sasau – Sastia Mixteco – Español
El vocabulario está organizado en el orden en el que aparecen los
temas en el diccionario.
34
Sasau Sastia je iyo and v lo que hay en el cielo ............. 7
nikandii sol
ñuu ñay v mundo
tiñu estrellas
yoo luna
viko nube
k t je iyo ve i-yo animales domésticos........... 8-9
burru, mentu burro
chili ndi'i pollitos
chuun gallina
ina perro
k n , kuchi cerdo, cochino
k t ka nu caballo
ko lo guajolote
kuele jiin pipi-d guajolota con sus guajolotitos
li i gallo
litu cabra
pe lo becerro
r borrego
st k vaca, toro
vilu gato
k t je iyo nuu yuku animales silvestres.......... 10-11
chengo tlacuache
chi le lagartija
35
Sasau Sastia ch n zorrillo
iso conejo
isu venado
koo te'yu víbora de cascabel
kuchila nde murciélago
kueñu ardilla
ma a mapache
ñukuii zorro, zorra
va u coyote
yakuin armadillo
k t chi ndi i je iyo nuu yuku insectos y animalitos............12
cha a tnuu chinche negra
koso grillo
ñuñu abeja
stu va araña
tixi y v escarabajo pelotero
t ka chapulín
t kuva mariposa
t say nu oruga
k t je iyo nuu ndute animales acuáticos ...............13
chaka pez
choo ta nu tortuga
chuun ndute, patu pato
koo ndute culebra de agua
36
Sasau Sastia l y sapo
rekue rana
k t je iyo nuu sukun aves ...................................... 14
kalu cuervo
ka un lechuza de campanario
ndio o chupaflor
riki pájaro carpintero
su un correcaminos
t xiko golondrina
je kuu itu-yo lo que da la milpa................ 15
chate cabello del elote
ista tortilla
itu milpa, planta de maíz
nda itu hoja de la planta de maíz
ndixi elote
ndoko ñama totomostle con elote
ndoo itu tallo tierno de la planta de maíz
nuni maíz en grano
nuni je e nixtamal
n ñ mazorca
yoko espiga de la planta de maíz
yo itu raíces de la planta de maíz
yujen masa
37
Sasau Sastia ndatiñu je iyo ini ve i kayu ñu u utensilios de cocina.............. 16
jiyo comal
ko o plato
k s olla
nda yoso mano del metate
ndo o tenate
t ndo o jarra
yoso metate
ini ve i kayu ñu u la cocina .............................. 17
ndo o nuni tenate de maíz
nduku leña
nuu ka yu ñu u bracero
nuu yutnu eji-yo mesa
n ñ mazorca
Skoyo-de nuni. Él desgrana maíz.
teyu silla
ndatiñu je kas k landi i jiin juguetes de niños ................. 18
pi lu kanda pelota
se e sa ma muñeca
sukui je e yuu, charpe resortera
yutnu suku yo o, trunku trompo
je iyo sa ma ropa ..................................... 19
ndijin huaraches, zapatos
ñ y chiji-yo, sinchu cinturón
38
Sasau Sastia pañu rebozo
sunukaa pantalón
su nu camisa, blusa
tani zoyate
taxini sombrero
xiyo falda
je iyo t t vixi frutas ................................... 20
ch k tuna
ndoko tnuu zapote negro
t kuee naranja
t kueko stila guayaba
vatu ndika racimo de plátanos
viji piña
ndatiñu je kuu ndeyu verduras .............................. 21
aju ajo
naña chayote
ndek n cebolla
ndichi ejote
nduchi camote
ña mi frijoles
tichi aguacate
t nana kue e jitomate
t ku t papas
ya kuii chile verde
39
Sasau Sastia ndatiñu etiñu-yo herramientas ....................... 22
chiti machete
kaa je chi i-yo nduyu kaa jiin martillo
kaa je itu-yo jiin pala
kaa je ta u-yo nduku jiin, yacha hacha
latu arado
nduyu kaa clavo
tixere tijeras
yo o mecate
yo yutnu mecapal
je iyo ñay v la gente ................................ 23
landi i niños
lulu me e bebé
suchi ndi i jóvenes
tata, nana jiin se e ndi i-de papá, mamá y sus hijos
tee jiin ña a hombre y mujer
tee ne nu hombre anciano
y k kuñu-yo el cuerpo humano................ 24
chiji-yo barriga
chi yoo-yo hombro
ika-yo pecho
je e-yo pie
k s ñ -yo hueso del tobillo
nda a-yo mano y brazo
40
Sasau Sastia nuy t -yo muslo
sa nda-yo pantorrilla
s n ka nu-yo muslo
s n-yo pierna
sukun nda a-yo muñeca
sukun-yo cuello
tne e-yo frente
tuluu-yo nalga, asentadera
xendu-yo ombligo
xini y t -yo rodilla
xuy t nda a-yo codo
yata-yo espalda
yata sukun-yo nuca
y k ika-yo costilla
y k su ma-yo coxis
y k y t -yo espinilla de la pierna
y k yu u-yo barbilla
xini-yo la cabeza .............................. 25
istni-yo nariz
ixi nduchi-yo pestañas
ixi nuu-yo patillas
ixi sukua-yo cejas
ixi xini-yo cabello, pelo
ixi yu u-yo bigote, barba
41
Sasau Sastia nduchi-yo ojos
nuu-yo cara
so o-yo oreja
yau so o-yo oído
yu u-yo boca
nda a-yo la mano ................................ 25
ini nda a-yo palma de la mano
nda a ka nu-yo dedo pulgar
nda a me ñu-yo dedo medio
nda a ndi i-yo dedo meñique, dedo pequeño
s k nda a-yo dorso (encima) de la mano
tnii nda a-yo uñas de los dedos de la mano
xiin-yo lado de la mano
xini nda a-yo punta de los dedos de la mano
ini y k kuñu-yo partes internas del cuerpo... 26
ania-yo, aniu-yo corazón
chiji xe i-yo axila
chiku-yo esófago
ista je e-yo hígado
kava-yo vesícula biliar
k nyoo-yo tráquea
meki-yo cerebro
nduchi ini-yo riñón
ña ma-yo pulmón
42
Sasau Sastia yaa-yo lengua
y k istni-yo tabique de la nariz
y k tne e-yo hueso de la frente
y k xini-yo cráneo
y t ka nu-yo estómago
y t ndi i-yo intestino delgado
y t xuu-yo intestino grueso
je e-yo el pie .................................... 26
ini je e-yo planta del pie
je e ka nu-yo dedo gordo del pie
je e ndi i-yo dedos del pie
sukun je e-yo tobillo
s k je e-yo empeine del pie
tnii je e-yo uñas de los dedos del pie
xini je e-yo puntas de los dedos del pie
xus y -yo talón
je kasa a ñay v lo que hace la gente ........ 27-32
Chiku va-de nuni. Él pesa maíz.
Eji-de ista. Él come tortilla.
Eku xiin-de. Él se ríe mucho.
Ete-de nduchi. Él siembra frijoles.
Ichi-i s k - . Él (niño) se baña.
Iku-ña sa ma jee. Ella cose ropa (nueva).
Ino-de. Él corre.
43
Sasau Sastia Itu-de itu. Él limpia la milpa.
Je nde-de itee kuii. Él corta pasto.
Je nde-de ndayo o. Él corta zacate.
Je nde-de nda yutnu. Él corta ramas del árbol.
Ji i-de ña na. Él tiene sueño.
Ji i-de ndute. Él bebe agua.
Ka u-i tutu. Él lee un libro.
Katu nda a-ña ista. Ella hace tortillas.
Kindee-de ndixi. Él arranca elotes.
Kixi-de de sa a eniji-de. Él sueña mientras duerme.
Kixi-de nuu yuu-de. Él duerme en su petate.
Ku u-de. Él está enfermo.
Naista-ña jiin ndaku. Ella barre con escoba.
Nakate-ña sa ma. Ella lava ropa.
Nakueku-de sa ma nita nde. Él remienda ropa.
Naskaa-i ixi xini-i. Ella (niña) se peina.
Ndaji-de nduku. Él ata leña.
Nda i-ña. Ella llora.
Ndiko-ña yujen. Ella muele masa.
Neku-de sa ma jiin kaa. Él cose ropa con la máquina.
Neku-ña sa ma. Ella cose ropa.
Nenee soo-de. Él está sentado y triste.
Sa a-de yaa jiin guitarra-de. Él toca la guitarra.
S y -ña tnuu chuun. Ella chamusca las plumas del pollo.
Recommended