View
225
Download
1
Category
Preview:
Citation preview
This publication was made possible through support provided by the United States Agency for International Development(USAID) under the terms and conditions of the Contract No. 492-C-00-03-00022-00. The opinions expressed herein arethose of the authors and do not necessarily reflect the views of the USAID. This publication may be reproduced or quoted inother applications as long as proper reference is made to the source.
The Fisheries Improved for Sustainable Harvest ProjectManila Project Office: 18/F OMM CITRA Building, San Miguel Avenue, Ortigas Center, Pasig City 1605 Philippines
Tels. (02) 636-0052 to 53 Fax: (02) 634-0327 E-mail: FISH@ttemi.com.phCebu Project Office: 5/F CIFC Towers, J. Luna cor. J.L. Briones Ave., North Reclamation Area, Cebu City 6000 Philippines
Tels.: (032) 232-1821 to 22, 412-0487 to 89 Fax: (032) 232-1825 E-mail: fishproject@oneocean.orgWebsite: http://www.oneocean.org
The FISH Project is an initiative of the Government of the Philippines implemented in partnership with the Department of Agriculture-Bureau of Fisheries andAquatic Resources, funded by the United States Agency for International Development and managed by Tetra Tech EM Inc.
This publication is translated from an original comicbook developed and produced by the Coastal ResourceManagement Project (CRMP) of the Department ofEnvironment and Natural Resources (DENR) and theUnited States Agency for International Development(USAID), 2004.
Original concept and text by Asuncion E. Sia, RebeccaPestaño-Smith, Nygiel Armada, Jimely Flores; art andillustrations by Amiel Rufo; additional graphics byYsolde Collantes-Jatulan.
Translated into Cebuano by Rebecca Pestaño-Smith,Mario Gasalatan, Aniceta Gulayan and Evelyn Deguit.
1
2
3
Usa ka panagtigum.
Kauban si Crispin,Manoy Crespo, uguban pang mgamananagat.
Maayong buntag kanatong tanan. Daghangsalamat sa inyong pagtambong.
Ug si Angie, usa kamarine biologist.
Uban kanato karon si Ma’am Angieug ang iyang kauban. Mga marine
biologists sila nga nagtabangkanato sa atong marine sanctuary.
Gusto nilangipahibalo kanatongtanan ang resulta
sa ilang pagsawomgahapon sasantwaryo.
4
Salamat Crispin. Aduna ko’y maayong balita.Sa among obserbasyon gahapon, makaingonko nga malampuson ang inyong pagbantay
sa santwaryo.
Akong nasuta nga sukad natukodkining inyong santwaryo, napun-anang gidaghanon ug mga lain-laing
klase sa isda sulod niini.
Maayong hitaboa kini para kaninyongtanan. Kung magpadayon ang paglambosa santwaryo, moanam usab kadaghan
ang inyong kuhang isda.
5
Sus kanimo, Elmo, wala ka pa gyudmotagam! Gusto kang mapreso na gyud?Suwerte ka gani kay multa ray imong silot!
Apan ma’am! Walaymakalabaw sa dinamita!
Si lola sab, dili na makomedyahan. Good boyna ko ron uy! Wa na ko maniro.
Maayo kung maokana, Elmo.
Apan, naa pud bayasiya’y punto, di ba ma’amAngie? Kanus-a pa kahamodaghan pag balik angamong kuha? Kanus-aman mamunga kining
among kahago?
Salamat manang nga imo nang gipangutana.Tinuod nga ang marine sanctuary gitukod aron
adunay luwas nga lugar ang mga isda ngamangitlog hangtud modagko ug mosanay.
Ug lagmit gipasabot usab sa inyo kon unsakamahinungdanon ang santwaryo sa pagpadaghan sa mga
isda, dili lamang sa sulod sa santwaryo kundi hangtudusab sa gawas niini kung diin anaa kamo nagapanagat.
6
7
Makita nato nga midaghanna ang mga isda sa sulodsa inyong 10-ektarya nga
santwaryo.
Naprotektahan usab angilang mga puluy-anan sama
sa kagasangan o coral reefs.
Kung diin ang mga isda ug ubanpang matang sa dagat sa sulodsa santwaryo, mogawas ngadto
sa mga lugar nga pwede naninyong panagatan.
Tungod kay ang mga bahanding dagat sulod sa santwaryo nagpabilin ngahimsog ug produktibo, mahitabo ang gitawag nga “spill-over effect”.
Duha ka tuig pa man sukad natukod ang inyongsantwaryo. Sa dili madugay, magbunga ra ang inyong
pagpanalipud ug pag-atiman niini.
Apan ang santwaryo usa lamang sa mgapamaagi sa pagdumala sa mga bahandi saatong kadagatan. Usa lamang kini sa mga
solusyon sa atong problema sa pagpanagat.
Ana-a pay mga problema sa pagpanagat ngaangay natong atimanon.
Usa niini ang atong gitawag ngaoverfishing.
O sobrang pagpanagat.
Unsay sobra? Walanaman gani miymakuhang isda!
Ah, mao kana. Usa kana sa mga timailhannga nasobrahan na ang pagpanagat sa
inyong kadagatan.Ingon ani, akongipasabot ninyo.
8
Tinuod nga lapadug buhong sakinabuhi ang
atong kadagatan.
Apan susama usab kini sa kinabuhisa yuta, may kinutuban. Mahimongmahurot ang mga bahandi niini sa
lain-laing pamaagi.
Pananglitan, dinhi sainyo, aduna bay mga
mamsa?
Karon, panagsa nalang mi makakuha
niana.
Sa pagkatinuod, daghankaayong mamsa dinhi niadto,
mga dagko pa.
Ngano kahang nagkadiyutayna lang sila?
Ambot ngano. Naobserbahan na lang namo ngalisud na kaayo makakuha ug mamsa karon.
Unsa man diay anginyong mga kuhang
isda karon?
Karon...
budburon, tuloy,
sapsap,bolinao,
Ang sapsap gani karon,nag-anam na kagagmay.Dili na parehas kaniadto.
9
Mga maayo ugmahalong klaseng isda
ang among makuha.
Unsa man diay inyong mgakuhang isda kaniadto?
Kana ganing tuna, daghan kaayo mi’g makuha.Sa kaniadto, diha sa duol, makabingwit na mi.
May dagko, may gagmay.
ug daghanglapulapu dinhi.
tuna
maya-maya
hasa-hasa
Mao nga sa ilang pagpanaw, madakop silasa taga pikas o laing lungsod, ug dili na sila
makaabot dinhi.
Usahay, molangoy na silag layongadto sa mga dapit nga mas maayo
ang kahimtang sa dagat.
Sus uy, Nong Crespo, niadtongnineteen irog-irog pa na!
Bitaw diay, nganongnawala naman ang
mga tuna dinhiMa’am Angie?EHEK!
Ikawgyung
bataa ka!
Ako motoo sa ilangsulti-sulti nga gihurot
pagdakop kini sapikas lungsod maonga wa na nakaabot
dinhi sa ato.
Kapilosopogyud nimo!
Agay uy!
Posible, maonay usa sa mga
hinungdan.
Ang tuna usa kamigratory species
Layo ang ilangpanawan aron
mokaon o di kahamangitlog.
Sama sa hustongtemperatura.
10
Uy, kon mao na, kinahanglanatong pakig-estoryahan ang taga
pikas nga lungsod.
Dili sad unta nila hutdonpagdakop ang mga tuna.
Apan dili lang siguro kana ra ang hinungdan.
Morag kamo sad dinhi, inyo pud tingalinasobrahan ang pagpanguha sa mga tuna.
Di ba, niingon mo, nga bisaggagmay pa, inyo nang dakponsila? Ang isda, sama sa mga
hayop sa yuta.
Kinahanglang modagko ugmoabot sa hustong edad
una sila mangitlog ugmagpadaghan.
Kung dakponang tanan nga
tuna, apil na angmga gagmay
Unsaon man namomalikayan ang pagkuha sa
mga gagmay nga tuna?
unsa pa may mahabilingmga kinabuhi sa dagat aronmosanay ug magpadaghan?
Ang husto nga pamaagi mao angpaggamit ug pasol o pamingwit.
Kung ang taga nga gamitonhusto ang kadak-on.
Husto usab ang gidak-onsa isda nga atong makuha.
11
Husto si Ma’am Angie. Kung dagko angtaga nga atong gamiton. Dagko usab
nga isda ang atong makuha.
Ug likayan usab nato ang paggamitug pukot nga gagmay ang mata.
Aron malikayan usabnato ang pagkuha samga gagmayng isda.
Tinuod na.
Ma-budburon mano tuloy ang gustoninyong kuhaon.
Ayaw mo ug gamit ug pukotnga mas gagmay sa 3 cm
ang mata!
E, gidili man gyudna, di ba?
Uy, maayo, Elmo. Dili ra man diaymga kabuang lang ang imong
nahibaw-an!
Si lola sab uy!
Mao ba sab ang nahitabo samga lapulapu?
Tingali. Ngano, wala na baylapulapu dinhi?
Panagsana lang.
Matud ninyo nga kaniadto adunay nagdinamitadinhi. Ang paniro maoy usa sa mga hinungdan
kon nganong nagkawagtangkining mga isdaa.
Dako kaayong panamastamassa kadagatan ang pagpaniro.
Makapatay kini ug nilibong isda,ilabi na kadtong mga gagmay
pa.
Makaguba usabkini sa mga
gasang.
Kahibalo baya mo nga ang kagasangan maoy puluy-anan samga isda, ug uban pang mga matang sa dagat. Kung maguba
ang kagasangan, mawad-an ug puluy-anan ang mga isdasama sa lapulapu. Siguro nakabantay mo nga sa mga
gasang nagpuyo ang lapulapu.
Kung guba na angkagasangan, naturallang nga ang mga
lapulapu mangita uglaing puluy-anan. Usakini sa mga hinungdan
ngaong panagsa nalang ang mga lapulapu
dinhi.
12
O Elmo, timan-ikana ha?
O lagi,lola.
Usa usab sa makadaut nga pamaagi sapanagat mao ang trawl.
Sama sa dinamita, di lang kini makaguba sa kagasangan, daghan ugwalay pili nga mga isda and makuha niini, madagko man o gagmay.
Nakabalita diay ko ngahinay-hinay nga nibalikang mga danggit dinhi.
A, oo Ma’am. Lusay man gudang pagkaon ug puluy-anan
sa mga danggit. Kaniadto, sanaa pa ang trawl, guba kaayo
ang among kalusayan.
Maayo gani nga gidili na angpaglibaliba.
Nitubo na ug balik ang mga lusay ugnagkadaghan na usab ang mga danggit
kay anaa na silay pagkaon ug mapuy-an.
13
Husto ka ‘noy. Tan-awakining drawing.
Makita nato nga sa ilang tibuoknga kinabuhi, sa kalusayannagpuyo ang mga danggit,
gikan sa itlog pa kini hangtud sailang pagdaku.
Aduna lang akoy pangutana. Kanangbasnig, ginadili tungud kay gagmay angmga mata sa pukot nga ilang gigamit.
Apan ang purse seine sa akong tan-aw,dili man tingali na sila makadaut.
Nganong gidili man na sila?
Gidili ang mga purseseine diri sa sulod sa
municipal waters. Walana sila did-i gawas sa
kadagatan sa munisipyo.
Sa kalusayan mangitlog angmga danggit. Nagsilbing
proteksyon ang mga lusay samga itlog niini.
14
15
Tungod sa sobra ka daku ug kamoderno sa ilang kagamitan, daghankaayo sila’g makuha. Mao nga angay
lang nga sa layo ug sa lawom nga bahinsa kadagatan sila managat.
Ganahan diay ka nga naa sila diri? Kitagani, wala na tay makuha nga isda!
Husto si Nong Crespo. Ingon sa Fisheries Code oRA 8550, ang municipal waters or munisipyong
kadagatan para lang sa mga gagmay’ng mananagat.
16
Dili angay tugotan ang mga dagko o komersyal nga panagat sa sulodsa municipal waters kay kung diri sa municipal waters sila managat,
dali rang mahurot ang mga isda dinhi. Mawad-an pa unya ugpanginabuhi ang gagmay nga mananagat.
Menos na gyud ang atongkuha karon.
Maayo unta kungmabalik sama sa una
ang kahimtang saatong kadagatan.
Nganong dili, kung magtinabangay tangtanan. Gihatagan ug gahum sa RA 8550
ang mga LGU sa pagdumala sa ilangmunicipal waters.
Pinaagi usab sa FARMC samaninyo, daku kaayo ang inyong
matabang sa pag-amoma ug pag-amping sa kadagatan ninyo dinhi.
17
Nganongnangawala man
ang mamsa dinhisa inyong dapit?
Sa inyong nahibaw-an, unsa maypagkaon sa mamsa?
Mga isdang mas gagmay pa nila... Husto, nahibalo nako. Wala na sila’y makaon dinhi. Kay kita gani...
Wala nay kuhang isda!
Husto mo niana.
Bisan ang tuna, malagmit wala na moanhitungod kay sila wala na say makaon dinhi.
Hisabtan baninyo ang buot
kongipasabot?
Sama sa yuta, magkadugtong-dugtong okonektado usab ang tanang mga matang sa
kadagatan, maorag kadena.
Ang tanangmga tanum omananap sa
dagatmahinongdanonpara sa tibuoknga kaayuhan
niini ug samatag usa.
Kon mawala omadaut ang usa,
apektado angtanan.
Mobalik usa ta sauna kong
pangutana.
Kon atong tan-awon, ang mga mananap sa dagatkabahin sa usa ka komplikado nga FOOD CHAIN
nga kalambigitan sa pagkaon. Maorag hagdankini, kung diin ang kada organismo o matang sa
kadagatan adunay kaugalingong pwesto.
lapulapu
mamsa
mayamaya
budboron
bisugo
salmonete
small fishes& squids
bokya
zooplanktons
matambaka
sapsap
tuloybulinao
talakitok
tuna
phytoplankton
krill
FOOD WEB
18
Kung ang naa sa taas sa hagdan mahanaw tungod sasobra o makadaut nga pamaagi sa pagpanagat,
modaghan ang organismong naa sa ilawomniini, ug mao na kini ang inyong makuha.
Ug kung mahurot na pud ni sila, ang nagsunod nausab sa hagdan ang inyong kuhaon. Magpadayonang pag-ubos sa niining hagdan ang mga klase sa
isda o organismo nga inyong makuha.
Sa gi-ingon ninyo ganiha, daghang sapsap, budburon, tuloyug bolinaw ang inyong kuha. Tima-ilhan na kini nga wala na
ang mga dagkong isdang makuha dinhi sama sa tuna,barakuda, lapulapu, mamsa, maya-maya ug uban pa.
Ug natural, kay gagmay na langang makuhang isda, gagmayna lang pud ang kita sa atongmananagat. Menos na usab
ang presyo sa gagmay ug dilimaayo nga klase sa isda.
19
Apan nidaghan manang pasayan ug
nokos. Di ba makaayona sa amoa?
Sa pagkakaron, pero tan-awa kining atongdrowing, unsa sa inyong tan-aw ang mahabilinkung magpadayong sobra ang inyong panagat?
Bokya! Sakto siElmo.
20
21
Kon wala na moy pangutana,manamilit na ko kay layo pa
ang akong biyahe.
Daghang salamat, Ma’am Angie.
Daghan kaayo tagnakat-unan kang
Ma’am Angie.
Mas nasabtan nato karon angkamahinungdanon sa atong marine sanctuary.Nakasabot na usab kita nga ang mga bahandi
sa atong kadagatan anaay kinutuban ugkinahanglan nga respetohan nato kini.
Nakasabot na gyud kita nganongdili ta angay mogamit ug pukot
nga gagmay’g mata.
Nga kung atong kuhaonang tanang isda apil ang
gagmay
Pwede na na.Wa man gyudtay kuha ‘ron.
Kini angsakto.
Kini, bata pa.
Wala nay isdang mahabilinsa dagat aron mangitlog ugmagpadaghan.
22
Sige,arya pa!
Nakita usab nato nga mas paspas ang pagkahurotsa atong isda kung mogamit ta ug makadaut nga
pamaagi sa panagat.
O ang paggamit sa mga dinagkong pagpanagatsama sa purse seine o basnig sa sulod sa
municipal waters.
Nakasabot na usab kitanga kung dili nato usbonang atong mga gawi uggimbuhaton, wala nay
mahabilin kanato kundi...
BOKYA!
23
24
Maong kinahanglan gamiton nato ang atongnakat-unan niining adlawa, ug sundon nato ang
mga tambag ni Ma’am Angie.
Simple ra! Ayaw na gyudpaggamit ug ilegal nga paagi
sa panagat!
Tinuod ka Elmo? Walana koy masulti...
Philippine Fisheries in Decline
Average CPUE since 1940s for fishers using hook-and-line from 6 provinces in the Philippines
Key issues requiringattention:
Overfishing andexcessive fishingpressure
Inappropriateexploitation patterns
Post-harvest losses
Small- and large-scalefisheries conflicts
Habitat degradation
Recommended