ROLA PRACY SOCJALNEJ I AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ W PRZECIWDZIAŁANIU BEZROBOCIU

ROLA PRACY SOCJALNEJ

I AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ

W PRZECIWDZIAŁANIU BEZROBOCIU

Mgr Piotr Gierek

XII Międzynarodowa konferencja naukowa

„Oświata, nauka i gospodarka - w poszukiwaniu dobrych rozwiązań”

Chrzanów 19 listopada 2011 roku

BEZROBOCIE

to stan bezczynności zawodowej

osób zdolnych do pracy

i zgłaszających gotowość jej podjęcia,

przy czym dochody z pracy są

dla tych osób podstawą egzystencji.

Rozumienie BEZROBOCIA

1. przedmiotowe - kategoria analityczna rynku pracy;

2. podmiotowe - stanowi poważny problem społeczny, który jest przedmiotem zainteresowania m.in. socjologów, psychologów i pracowników socjalnych.

STOPA BEZROBOCIA

to podstawowy miernik poziomu bezrobocia, oznacza udział bezrobotnych w liczbie ludności aktywnej zawodowo, czyli sumy pracujących i

bezrobotnych. Na podstawie danych PSZ na koniec września 2011

roku stopa bezrobocia w Polsce wyniosła 11,8% (ogółem liczba bezrobotnych wyniosła 1.861.689

w tym kobiet 1.024.573 - świadczy to o feminizacji biedy), w granicach województwa

śląskiego 9,6%, a 9,9% w województwie małopolskim.

PSZ - Publiczne Służby Zatrudnienia (www.psz.praca.gov.pl )

STOPA BEZROBOCIA WEDŁUG WOJEWÓDZTW

Źródło: www.psz.praca.gov.pl/ zakładka statystyki rynku pracy/ wrzesień 2011 roku

STOPA BEZROBOCIA WEDŁUG WOJEWÓDZTWUNEMPLOYMENT RATE ON VOIVODSHIPS

Stan w dniu 30 września 2011 r. As of the end of September 2011

w procentach in percentage

DolnośląskieLubelskie

Lubuskie

Łódzkie

Małopolskie

Mazowieckie

Opolskie

Podkarpackie

Podlaskie

Pomorskie

Śląskie

Świętokrzyskie

Warmińsko-Mazurskie

Wielkopolskie

Zachodnio pomorskie

Kujawsko-Pomorskie

11,9%

15,9%

12,4%

14,3%

12,1%

9,9%

9,5%

12,6%

14,8%

13,4%

11,7%

9,6%

14,5%

18,7%

8,6%

16,4%

14,0 16,0 18,012,08,6 18,7

Źródło: www.psz.praca.gov.pl/ zakładka statystyki rynku pracy/ wrzesień 2011 roku

BEZROBOTNI ZAREJESTROWANI, OSOBY KTÓRE PODJĘŁY PRACĘORAZ STOPA BEZROBOCIA WEDŁUG WOJEWÓDZTW

REGISTERED UNEMPLOYED PERSONS, OUTFLOW FROM UNEMPLOYMENT TO JOBS, UNEMPLOYMENT RATE ON VOIVODSHIP

Wrzesień 2011 r.September 2011

Zarejestrowani Bezrobotni, którzy Zarejestrowani bezrobotni Stopa

bezrobotni podjęli pracę bezrobocia

wg. stanu

Województwa w miesiącu sprawozdawczym stan w końcu miesiąca w końcu m-ca

w %*Voivodships w tym w tym w tym z prawem do zasiłku

ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobietytotal total total razem w tym kobiety

total of which females

POLSKA 246 118 128 412 111 893 63 398 1 861 689 1 024 573 288 817 158 308 11,8POLAND

Dolnośląskie 19 648 10 304 9 027 5 154 136 810 74 924 24 870 13 805 11,9Kujawsko-pomorskie 16 518 8 628 7 340 3 955 130 393 75 859 22 795 12 640 15,9Lubelskie 12 762 6 414 5 569 3 283 113 414 59 850 9 790 5 122 12,4Lubuskie 9 212 4 889 3 711 2 101 54 713 30 713 10 355 5 819 14,3Łódzkie 15 900 8 250 8 338 4 892 131 319 68 893 20 477 11 106 12,1Małopolskie 18 164 9 665 8 601 4 781 135 241 75 921 19 914 11 158 9,9Mazowieckie 25 400 12 708 11 267 6 493 236 666 119 992 36 821 19 235 9,5Opolskie 6 840 3 565 3 069 1 650 45 215 25 298 6 516 3 562 12,6Podkarpackie 15 144 7 549 7 362 3 882 136 404 74 763 17 820 9 021 14,8Podlaskie 7 365 3 784 3 373 1 954 62 073 31 094 6 986 3 613 13,4Pomorskie 15 707 8 352 6 490 3 760 99 523 57 929 18 985 10 898 11,7Śląskie 26 840 14 570 11 322 6 657 176 737 101 221 24 922 14 675 9,6Świętokrzyskie 9 157 4 572 4 425 2 473 78 345 42 013 11 896 6 283 14,5Warmińsko-mazurskie 13 351 6 896 5 849 3 136 98 272 55 343 18 593 9 818 18,7Wielkopolskie 19 906 10 894 9 619 5 558 125 791 75 970 20 318 11 942 8,6Zachodniopomorskie 14 204 7 372 6 531 3 669 100 773 54 790 17 759 9 611 16,4

Inflow to unemployment Outflow to jobs Registered unemployed

in reporting period as of the end of month

Unemployment rate as of the end of month in

percentage

possesing benefit rights

of which females

of which females

of which females

DolnośląskieLubelskie

Lubuskie

Łódzkie

Małopolskie

Mazowieckie

Opolskie

Podkarpackie

Podlaskie

Pomorskie

Śląskie

Świętokrzyskie

Warmińsko-Mazurskie

Wielkopolskie

Zachodnio pomorskie

Kujawsko-Pomorskie

11,9%

15,9%

12,4%

14,3%

12,1%

9,9%

9,5%

12,6%

14,8%

13,4%

11,7%

9,6%

14,5%

18,7%

8,6%

16,4%

14,0 16,0 18,012,08,6 18,7

Rodzaje BEZROBOCIA

frykcyjne; strukturalne; koniunkturalne; sezonowe.

Ze względu na czas trwania wyodrębnia się bezrobocie:

- krótkookresowe;- średniookresowe;- długookresowe - jest jednym z najbardziej

istotnych czynników bezrobocia.

Przyczyny BEZROBOCIA długookresowego

- wzrost liczby osób pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy;

- bezrobocie wśród ludzi młodych;

- niskie wykształcenie - (konieczność przekwalifikowania);

- różnicowanie przestrzenne lokalnych rynków pracy.

Skutki BEZROBOCIA

jednostkowe społeczne

człowiek społeczeństwo- obniżenie standardu życia; - ubóstwo (zubożenie społ.);

- rezygnacja z własnych aspiracji; - alkoholizm (uzależnienia);

- zamknięcie dróg awansu społecznego; - przemoc rodzinna;

- osłabienie więzi społecznych; - przestępczość.

- izolacja od środowiska;

- wzrost konfliktów w tym rodzinnych.

Formy przeciwdziałania BEZROBOCIU

AKTYWNA POLITYKA PRACA SOCJALNA

SPOŁECZNA

narzędzia narzędzia

pomoc w powrocie na otwarty rynek pracy

(wyjście z kręgu osób bezrobotnych zależy jednak przede wszystkim od osoby zainteresowanej, wymagającej

pomocy)

POLITYKA SPOŁECZNA

POMOC SPOŁECZNA

pomoc środowiskowa pomoc instytucjonalna

PRACA SOCJALNA

PRACA SOCJALNA

jest dyscypliną naukową, która podejmuje działania zaradcze w wielu dziedzinach życia społecznego. Wspiera rodziny w trudnościach finansowych czy problemach emocjonalnych; pomaga społecznościom lokalnym; interweniuje w różnych sytuacjach natury edukacyjnej, zdrowotnej i zbiorowej, przeciwdziała przyczynom przestępczości młodzieży i dorosłych. Ma na celu usprawnienie społecznego funkcjonowania jednostek, indywidualnie oraz grupowo poprzez działania skierowane na ich stosunki społeczne, rzutując na interakcje między człowiekiem a jego otoczeniem.

R. A. Skidmore, M. G. Thackeray, Wprowadzenie do pracy socjalnej, Śląsk, Katowice, 1998, s. 18.

PRACA SOCJALNA

według Międzynarodowej Federacji Pracowników Socjalnych praca socjalna promuje zmianę społeczną, rozwiązywanie problemów w relacjach między ludzkich i wzmocnienie oraz wyzwolenie ludzi w celu poprawy ich dobrostanu. Korzystając z teorii na temat ludzkiego zachowania i systemów społecznych, praca socjalna interweniuje tam, gdzie zachodzą interakcje między ludźmi a ich środowiskiem. Fundamentem pracy socjalnej są zasady praw człowieka i sprawiedliwości społecznej.

Za: D. Trawkowska, Portret współczesnego pracownika socjalnego, Śląsk, Katowice 2006, s. 87-88.

PRACA SOCJALNA

może odnosić się także do profesji lub metody działania (praktyka pracy socjalnej) a jej głównym celem jest pomoc człowiekowi w poprawie jakości

życia (zmiana). Opiera się na uporządkowanym procesie pomocy i planowanych wysiłkach na rzecz zmian. Koncentruje się na skutecznym

interweniowaniu na rzecz jednostek ponieważ podmiotem pracy socjalnej jest człowiek oraz

grup najsłabszych głównie z powodu bezrobocia.

METODY PRACY SOCJALNEJ

1. indywidualny przypadek (case work)

2. praca z grupą (group work)

3. organizacja społeczności lokalnej (community work)

Praktyka pracy socjalnej często obejmuje wszystkie tradycyjne trzy metody jednocześnie, które są procedurą uporządkowaną diagnostycznie i interwencyjnie, charakteryzujące się strategiami planowego wywoływania zmian.

Etapy prowadzenia PRACY SOCJALNEJ z osobą bezrobotną

DIAGNOZA

OPRACOWANIE PLANU POSTĘPOWANIA(korygowanie środowiska, postępowanie wychowawcze, kształtowanie

korzystniejszych postaw i zachowań, przewartościowanie celów)

PROWADZENIE PRZYPADKU WEDŁUG OPRACOWANEGO PLANU

Szczególnie w przypadku osób bezrobotnych priorytetową zasadą w nowoczesnej pracy

socjalnej jest ZASADA WZMACNIANIA (empowerment), która ma na celu uświadomienie

zasobów klienta i pomoc w ich rozumieniu oraz na pracy na tych mocnych stronach, zasada ta

dotyczy każdego etapu pracy z człowiekiem.

PRACOWNIK SOCJALNY

W praktyce pracę socjalną wykonują różni specjaliści z instytucji publicznych i organizacji

pozarządowych, ale głównie jest to sfera działalności zawodowej pracowników socjalnych,

zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej. Pracownik socjalny to

specjalista do spraw ludzkich, to zawód nie tylko wypływający z chęci pomocy drugiemu

człowiekowi, który znalazł się w sytuacji kryzysowej, ale jest to przede wszystkim profesja.

PRACOWNIK SOCJALNY

Obszary ludzkiej egzystencji, z którymi na co dzień mają do czynienia pracownicy socjalni zostały określone w art. 7 ustawy o pomocy społecznej, który mówi jest, że: pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu:

- ubóstwa;

- sieroctwa;

- bezdomności;

- niepełnosprawności;

PRACOWNIK SOCJALNY

- długotrwałej choroby;

- przemocy w rodzinie;

- potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności;

- bezradności w sprawach opiekuńczo – wychowawczych;

- a przede wszystkim bezrobocia, które jest główną lub najczęstszą przesłanką do udzielenia pomocy w formie świadczeń z pomocy społecznej.

Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, Dz. U. 2004 nr 64, poz. 593.

PRACOWNIK SOCJALNY

Problemy i kwestie społeczne to sfery, którymi zajmują się pracownicy socjalni a przedstawione obszary ludzkiej egzystencji są niczym innym jak

spisem tychże problemów i kwestii, które pracownik socjalny w miarę możliwości ma ograniczać a także nie dopuszczać, aby w ich

granice wchodzili kolejni członkowie społeczeństwa.

KONTRAKT SOCJALNY

Podstawowym narzędziem aktywizującym w pracy socjalnej i w aktywnym podejściu do osób bezrobotnych w pomocy społecznej jest

kontrakt socjalny z warunkowaniem pomocy, który ściśle powiązany jest działaniami w celu aktywizacji zawodowej. Stanowi on skuteczne

narzędzie do wspomagania bezrobotnego, który łączy integrację społeczną z integracją

zawodową.

KONTRAKT SOCJALNY

ma formę umowy pomiędzy klientem a pracownikiem socjalnym. Polega na określeniu przyczyn trudnej sytuacji życiowej klienta, jego

ograniczeń i możliwości. Pracownik socjalny wspólnie z klientem definiuje jego problem,

określa warunki i kierunki zmian oraz planuje zadania i sposoby jego wdrażania, aż po

ustanowienie systemu zachęt i ukazanie klientowi korzyści z podjętego działania.

KONTRAKT SOCJALNY

zgodnie z art. 6 ust. 6 ustawy o pomocy społecznej, jest pisemną umowę zawartą z osobą ubiegającą się o pomoc, określającą uprawnienia i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie podejmowanych działań zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji osoby lub rodziny.

Osobą, która w imieniu ośrodka zawiera kontrakt socjalny jest pracownik socjalny.

KONTRAKT SOCJALNY

jest dla niego z jednej strony narzędziem porządkującym działania podejmowane w trakcie prowadzenia pracy

socjalnej, a z drugiej pozwala na ustalenie i wynegocjowanie z osobą korzystającą z pomocy

społecznej działań, które zobowiązuje się podjąć i w konsekwencji powodując jej usamodzielnienie

poprzez podjęcie stałego zatrudnienia. Aby zwiększyć skuteczność kontraktu i w większym stopniu mobilizować osoby do podejmowania

działań ustawa wiąże kontrakt socjalny z warunkowaniem świadczeń pomocy społecznej.

KONTRAKT SOCJALNY

Art. 4 ustawy o pomocy społecznej wprowadza obowiązek współpracy: osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są zobowiązane do (współpracy) współdziałania w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej.

A w art. 11, ust. 2 ustawa wiąże ten obowiązek z przyznawaniem świadczeń: brak współdziałania osoby lub rodziny z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej, odmowa zawarcia kontraktu socjalnego, niedotrzymywanie jego postanowień, nieuzasadniona odmowa podjęcia zatrudnienia, innej pracy zarobkowej przez osobę bezrobotną lub wykonywania prac społecznie użytecznych, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (…) mogą stanowić podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

Reasumując model aktywnej pracy socjalnej realizowany wobec osób bezrobotnych

szczególnie w pomocy społecznej koncentruje się na jej funkcjach usamodzielniających, kosztem funkcji opiekuńczych, ponieważ

świadczeniom finansowym powinny towarzyszyć działania aktywizujące

beneficjentów.

AKTYWNA POLITYKA SPOŁECZNA

ukierunkowana jest na aktywizację beneficjentów, nawet kosztem ograniczenia poziomu ich

ochrony socjalnej. Celem tej koncepcji jest uczestnictwo w życiu społecznym postrzegane

przez pryzmat aktywności na rynku pracy, w tym w sektorze ekonomii społecznej.

Jest koncepcją alternatywną dla tradycyjnego państwa opiekuńczego, które przejmowało

odpowiedzialność za swych obywateli.

AKTYWNA POLITYKA SPOŁECZNA

proces stopniowej zmiany priorytetów od gwarancji bezpieczeństwa

socjalnego (przyznawanie świadczeń socjalnych) do priorytetu ukierunkowanego na aktywizowanie

klientów (szczególnie osób bezrobotnych) i zapewnienie im

partycypacji w życiu społecznym i ekonomicznym.

AKTYWNA POLITYKA SPOŁECZNA

opiera się na 5 filarach:

1. preferencji dla zasady partycypacji społecznej kosztem zasady maksymalizowania bezpieczeństwa socjalnego;

2. promocji zatrudnienia wspieranego w różnych formach;

3. koncentracji wspierania na osobach bezrobotnych zdolnych do pracy (lub mogących tę zdolność odzyskać);

AKTYWNA POLITYKA SPOŁECZNA

4. zmienianiu nie tyle skali redystrybucji w ramach programów polityki społecznej, ile charakteru rozdzielanego dobra (redystrybucja pracy w miejsce świadczeń);

5. tendencji do legitymizowania programów socjalnych w sposób wychodzący poza tradycyjne podziały ideologiczne.

M. Rymsza, Druga fala ekonomii społecznej w Polsce a koncepcja aktywnej polityki społecznej, [w:] Kapitał społeczny. Ekonomia społeczna, Red. T. Kaźmierczak, M. Rymsza, FISP, Warszawa 2007, s. 179.

NARZĘDZIA AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ

Ważną ofertą dla osób bezrobotnych są instrumenty aktywnej polityki rynku pracy wprowadzone w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Aktywne instrumenty polityki rynku pracy wspierają politykę gospodarczą w obszarze rynku pracy i skłaniają do pobudzenia aktywizacji zawodowej. W odniesieniu do grup osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy, do których można zaliczyć:

NARZĘDZIA AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ

- osoby długotrwale pozbawione zatrudnienia;

- nieposiadające odpowiedniego wykształcenia;

- nieposiadające kwalifikacji zawodowych;

- osoby samotnie wychowujące dzieci;

- osoby niepełnosprawne;

mogą być stosowane następujące instrumenty aktywnej polityki rynku pracy między innymi:

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz. U. 2008 nr 69 poz. 415.

NARZĘDZIA AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ

1. ROBOTY PUBLICZNE polegają na zatrudnieniu bezrobotnego w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy przy wykonywaniu prac mających na celu reintegrację zawodową i społeczną, określoną na podstawie przepisów o zatrudnieniu socjalnym, organizowane są przez gminy lub organizacje pozarządowe.

NARZĘDZIA AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ

2. PRACE SPOŁECZNO - UŻYTECZNE są szczególną formą środowiskowego wsparcia, na które kierowani są klienci pomocy społecznej. Prace wykonywane są przez bezrobotnych, bez prawa do zasiłku.

3. PRACE INTERWENCYJNE charakteryzują się zatrudnieniem bezrobotnego przez pracodawcę na podstawie umowy zawartej ze starostą, która ma na celu wsparcie osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy.

NARZĘDZIA AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ

4. STAŻ polega na nabywaniu przez bezrobotnego umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązywania stosunku pracy z pracodawcą. Warunkiem skierowania bezrobotnego do odbycia stażu jest brak doświadczenia zawodowego w miejscu pracy.

NARZĘDZIA AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ

5. PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE W MIEJSCU PRACY to zdobywanie nowych kwalifikacji lub umiejętności zawodowych poprzez praktyczne wykonywanie zadań zawodowych na stanowisku pracy. Jednakże warunkiem skierowania bezrobotnego do odbycia przygotowania zawodowego w miejscu pracy jest brak kwalifikacji dostosowanych do potrzeb rynku pracy.

Podsumowując aktywna polityka społeczna to inaczej mówiąc działania, które aktywizują beneficjentów i bez wątpienia przyczyniają się do powrotu wielu

osób bezrobotnych na otwarty rynek pracy.

Głównymi celami zarówno pracy socjalnej i aktywnej polityki społecznej jest przeciwdziałanie temu, co

jest najważniejszym problemem państwa opiekuńczego: bierności i wyuczonej bezradności

obywateli, uzależnionych od pomocy państwa.

Jednym natomiast z argumentów działań aktywizujących jest efektywniejsze

wykorzystanie przyznawanych środków finansowych, które zamiast być wypłacane w

postaci świadczeń, co w konsekwencji prowadzi do uzależnienia od pomocy, powinny

przyczyniać się do zmiany sytuacji beneficjenta i odzyskania przez niego samodzielności życiowej, czyli do jego reintegracji ze społeczeństwem.

K. Faliszek, Ekskluzja i inkluzja - dwie strony tego samego problemu?, [w:] Ekskluzja i inkluzja społeczna. Diagnoza, uwarunkowania, kierunki działań, Red. J. Grotowska-Leder, K. Faliszek, Toruń 2005, s. 48.

Jak mówi łacińskie powiedzenie praca przezwycięża wszystko, praca ubogaca i przemienia człowieka

jest jego znamieniem i znamieniem człowieczeństwa. Stąd tak ważne jest jej

„posiadanie” przez tych, którzy są jej pozbawieni.

Rola pracy socjalnej i aktywnej polityki społecznej w przeciwdziałaniu bezrobociu jest niepodważalna.

Niemniej jednak rzeczywistość pokazuje, iż pomimo szerokiego wachlarza stosowanych

narzędzi gdyby teoretycznie wszystkich bezrobotnych poddać zabiegom aktywizującym to i tak zawsze pozostanie pewna liczba ludzi, których nie uda się usamodzielnić w sposób trwały, tak, by nie wymagali już owego szczególnego wsparcia.

O sukcesach i porażkach programów reintegracji społecznej, pisze K. Frieske, Utopie inkluzji. Sukcesy i porażki programów reintegracji społecznej, IPiSS, Warszawa 2004.

DZIĘKUJĘ PAŃSTWU ZA UWAGĘ!

Mgr Piotr Gierek (pgierek@op.pl)