View
81
Download
1
Category
Tags:
Preview:
DESCRIPTION
To insert your company logo on this slide From the Insert Menu Select “Picture” Locate your logo file Click OK To resize the logo Click anywhere inside the logo. The boxes that appear outside the logo are known as “resize handles.” Use these to resize the object. - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
Symptomen in de stervensfase
Lia van Zuylen, internist-oncoloog
Expertisecentrum Palliatieve Zorg Rotterdam
Stervensfase
Moment:
dagen direct voorafgaand aan het overlijden
dood dient zich onafwendbaar aan
Zorg in de stervensfase heeft grote invloed op:
rouwverwerking
gedachtes over het eigen toekomstig sterfbed van de nabestaanden
Final common pathway:
Beloop stervensfase niet afhankelijk van onderliggende ziekte
(H)erkennen stervensfase
Mw van Dalen, 52 jaar, bekend met uitgezaaide borstkanker
opname wegens toenemende kortademigheid en koorts
naast longmetastasen ook sprake van infiltraat
-> behandeling met antibiotica gestart, waarop geen herstel
Patiënte voelt dat het slecht gaat
Verpleegkundigen verwachten dat patiënte gaat overlijden
Artsen blijven actief beleid voeren
Naasten zijn bezorgd en onzeker
Een goed sterfbed
Voor de patiënt
Adequate pijn- en symptoombehandeling
Vermijden van onnodig lang sterfproces
Nemen van duidelijke beslissingen
Voorbereiden op sterven, afronden van leven
Behouden van gevoel van controle
Versterken van relatie met naasten
Voor de naasten
Goede informatie, voorlichting en begeleiding
Singer et al., JAMA 1999, Steinhauser et al., Ann Intern Med 2000, Goldsteen et al.,
Patient Educ Couns 2006
Onderzoek naar kwaliteit van sterven in ziekenhuis (Erica Witkamp)
Vragenlijst van 249 nabestaanden (51% van overledenen)
Meest opvallende bevindingen:
1/2 van nabestaanden kon geen afscheid nemen
1/4 van nabestaanden was niet aanwezig op moment van overlijden
1/5 van nabestaanden vindt dat de inzet om symptomen te verlichten onvoldoende was
1/3 van nabestaanden vindt dat begeleiding en ondersteuning (bij
naderend overlijden/levensvragen/praktische problemen) onvoldoende was
Richtlijn Zorg in de stervensfase
Nieuw onderdeel van Richtlijnen Palliatieve Zorg van VIKC
Inhoud richtlijn:
Achtergrondinformatie
Begeleiding van patiënt en naasten
Symptoomverlichting
Zorgpad Stervensfase
Doel richtlijn:
Meer bewustzijn van en vertrouwheid met stervensfase
Adequate zorg en begeleiding van patiënt en naasten
Hoe kun je het overlijden zien aankomen?
Signalen van de naderende dood (diagnosis dying)
niet - nauwelijks eten en drinken ernstige vermoeidheid/verzwakking snelle, zwakke pols koud aanvoelende extremiteiten; lijkvlekken spitse neus verminderd bewustzijn toenemende desoriëntatie hoorbare, reutelende ademhaling onregelmatige ademhaling kort voor overlijden
(Cheyne-Stokes ademhaling)
Signalen van een naderende dood
Hufkens, K. (2003). Objectief waarneembare tekens van het naderend overlijden bij palliatieve patiënten. Afstudeerscriptie, faculteit Medisch-Sociale wetenschappen, Katholieke Universiteit Leuven
Dag(en) voor overlijden -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0
Reutelen
(% patiënten )
0,9 1,3 1,9 3,5 5,1 9,1 15,2 29,1 47,6
Apnoe 0,1 1,6 2,5 2,6 3,5 6,0 10,5 17,8 29,5
Anurie 2,3 2,2 3,2 3,6 4,5 7,3 14,2 31,1 47,3
Somnolentie 5,7 7,3 9,3 12,7 17,4 23,9 36,2 57,2 75,0
Symptomen in laatste levensfase
Laatste week
(Klinkenberg, 2004)
Vermoeidheid 83%
Kortademigheid 50%
Pijn 48%
Verwardheid 36%
Angst/onrust 31%
Depressie 28%
Misselijkheid/braken 25%
Laatste 24 uur
(matig-ernstig, vlgs nabestaanden; EW)
Droge mond 51%
Verminderd bewustzijn 48%
Vermoeidheid 46%
Kortademigheid 45%
Verminderde eetlust 42%
Onrust 38%
Slikproblemen 39%
Pijn 37%
Reutelen 36%
Symptomen - Droge mond
Goede mondverzorging!
Regelmatig bevochtigen van slijmvliezen
voorzichtig vocht druppelen of vernevelen in de mond
Wordt niet voorkomen of verholpen door kunstmatige
toediening van vocht
Uitleg geven aan familie
Symptomen - Vermoeidheid
Niet of nauwelijks behandelbaar in de stervensfase
Kan extreme vormen aannemen en leiden tot een gevoel van pijn,
maar vooral tot onrust en angst
Intermitterend sederen kan helpen om het beter te verdragen
Naast moeilijk behandelbare pijn, dyspnoe en/of terminale onrust kan
extreme vermoeidheid leiden tot een refractaire symptoomlast en
(mede) een reden zijn om uiteindelijk over te gaan tot palliatieve
sedatie
Symptomen - Dyspnoe
Onaangenaam en angstig gevoel dat de ademhaling tekort schiet
Oorzaak kan velerlei zijn
Zwakte ademhalingsspieren draagt bij aan dyspnoe in de stervensfase
Stikken alleen bij obstructie grote luchtwegen door tumor of bloeding
Door stapeling CO2 gedurende het stervensproces daalt het bewustzijn
en neemt de beleving van dyspnoe af
Oorzakelijke behandeling niet meer mogelijk in de stervensfase
Zorgen voor optimale houding en ventilatie
Zo nodig morfine; zuurstof alleen effectief indien hypoxie
Symptomen - Reutelen
Luidruchtige ademhaling door slijm in luchtwegen
Naasten associëren doordringende geluid met (adem)nood
Belangrijk teken van naderend overlijden
Benadering: Informeren (direct bij ingaan stervensfase) en begeleiden naasten
Goed positioneren patiënt
Uitzuigen vermijden
Medicatie:
geen hard bewijs; lijkt effectiever naarmate eerder wordt gestart
butylscopolamine 20 mg sc/iv; eventueel 60-120 mg/24 uur sc/iv
scopolamine transdermaal: 1 pleister, om de 3 dagen verwisselen
Symptomen - Pijn
Achterhalen oorzaak pijn niet meer aan de orde Onverwachte, oncontroleerbare pijn komt niet vaak voor
Minimaliseren pijn gerelateerd aan beweging door: behoedzaam handelen vermijden onnodige bewegingen Alleen wisselligging en dagelijks lichamelijke verzorging indien echt
noodzakelijk Toedienen preventieve medicatie sc 15-30 minuten tevoren
Begeleiden van naasten bij interpretatie van verschijnselen die kunnen lijken op uiting van pijn, maar dat niet hoeven te zijn (fronsen, kreunen)
Omzetten orale opioïden in parenterale toediening; transdermale toediening wordt voortgezet
Symptomen - Terminale onrust
Vorm van delier optredend kort voor overlijden
Zeer belastend voor omstanders
Urineretentie of defecatiedrang uitsluiten
Overwegen dosering opioïd te verlagen
Andere oorzakelijke behandelingen veelal niet meer mogelijk
Waarborg rust en veiligheid, zorg voor rustige en prikkelarme omgeving
Begeleid en instrueer de naasten in de omgang met de patiënt
Medicamenteuze behandeling met haloperidol is soms niet (meer)
effectief
Veel voorkomende indicatie voor palliatieve sedatie
Symptomen - Angst
Onderkennen en bespreekbaar maken van angst is wezenlijk
onderdeel van begeleiding in de stervensfase
Lichamelijke complicaties (benauwdheid, pijn) kunnen reden zijn voor
angst in de stervensfase
Kan ook veroorzaakt worden door plotse onttrekking van medicatie;
starten met corticosteroïden en anti-emetica kan angst luxeren
Geen bewijs dat pre-existent aanwezige angststoornis predisponeert
voor meer angst in de stervensfase
Moet worden onderscheiden van terminale onrust
Indien niet-medicamenteuze benadering onvoldoende effect heeft kan
benzodiapine worden voorgeschreven.
Problemen met mictie en/of defecatie
Indicatie voor blaascatheter: Incontinentie voor urine
Onrust door blaasretentie
Mictiedrang
Enkele keer veroorzaakt blaaskatheter echter meer onrust
Bij palliatieve sedatie wachten met inbrengen van blaaskatheter tot
voldoende sedatie is bereikt
Vol rectum kan onrust veroorzaken
Belangrijk om ook in de stervensfase de defecatie te observeren
Zo nodig op gang brengen met behulp van een (micro)klysma
Samenwerking Verpleegkundige (huis)arts
Terminale ziekbed behoeft teamwork
Verpleegkundige observaties essentieel
Urine retentie en faecale impactie
Prodromen van delier en angst
Signaleren familiaire onrust
Gelijkwaardigheid
Zorg in de stervensfase
Alle dimensies van palliatieve zorg komen intensief samen
verlichten van symptomen
aandacht voor psychosociale problematiek
aandacht voor existentiële problematiek
Voortdurende communicatie met de naasten
concreet benoemen dat de patient stervende is
gedurende het stervensproces
na het overlijden
Goede samenwerking en goede organisatie van zorg
Zorg in de stervensfase is preventieve zorg
Recommended