VE TARiHSEL A( ;ISIYLA NEVRUZ GELENEGiisamveri.org/pdfdrg/D03540/2017_15/2017_15_TEMRENBM.pdf ·...

---------------------- i)Jenel ,., Tarihsel Balo~ Apstyla :-lenuz Gelenegi

N :Q

i~LEVSEL VE TARiHSEL BAKI~ A(_;ISIYLA N EVRUZ GELENEGi

Functional a11d H istorical Penpective 011 the 1\-oJJmz Traditio11

D ie Nevruz-T radition. E ine funktionale und

historische Analyse

Belkls i\IENE i\IENCiOGLU TEMREN*

DOl : 10.24082/ abked.2017.15.001

Bu makalede, nevruz gelenegi bir killriir olarak ele ahnnu~ ve

tammlanmaya s:ah~Jnu~tlr. Bu dogrultuda, oncelikle. nevruz geleneginin

farkh kiilriirlerdeki alglSl ve yeri hakkmda tespit ve degerlendirmelere

yer verilmi~tir. Nevruz gele.negi hakkmdaki gene! ve killriirel baglamh

bu bilgilendirmenin archndan, Turk klilriirunde nevruz geleneginin yeri

ve onemine deginilerek Bekta~i geleneginde nevruz hakkmda tespit ve

degerlendirmeler yap!.l.nu~ur. Turk kiilriir s:evresinde olu~mu? Ye geli~mi~

olan Bekta~iligin nevruz gelenegine bakl~t ririieller uzerinden ele ahnnu~ur.

Son olarak Bekta~i gelenegi is:erisinde nevruzda gers:ekle~tirilen ririieller

ve inany uygulamalan hakkmda tespit ve degerlendirmelere yer verilmi~

bu vesileyle Bekta~i gelenegi iyerisinde geryekle?tirilen nevruz ririielleri

baglanunda nevruzun i~levsel ozellikleri bilim dtinyastmn dikkatine

sunmak amaylannu?tlr.

Anahtar Kelimeler: Nevruz, Alevi, Bekta~i, Babagan Bekta~iligi, Turk

Kiilttiru.

"' Prof. Dr, .-\nk:ara Oniversitesi D il ve Taril1-Cog,:afya FakUltesi Antropoloji Bohimii, Emekli Og,:etim O,·esi.

Alevilik-Bekta~ilik Ara~tmnalan Dergisi / 2017 115 3

Belkts MENE!v!El\CiOGLU TEllv!REl\

ABSTRACT

This paper addresses the N owruz tradition as a culture and tries to define it.

Therefore, it begins with findings and evaluations about the perception and the place

o f the ~owruz tradition in different cultures. After this information about the ::--Jowruz

tradition, the place of the N owruz in the Bektashi tradition is ascertained and evaluated

by referring to the importance and the place of the ::--Jowruz tradition in Turkish culture.

The view of Bektashism, formed and developed in Turkish culture environment, on the

N owruz tradition is discussed on the basis of rituals. T his paper which, finally, includes

findings and evaluations about rituals and belief practices performed during the ~ owruz

within the Bektashi tradition, aims to draw the scientific community's attention to the

functional features of the Nowruz in the context of N owruz rituals performed within

the Bektashi tradition.

Keywords: ::\iowruz, _!\levi, Bektashi, Babagan Bektashism, Turkish culture.

4 Forschungszeitschrift iiber das Alevitentum und das Beluaschitentum I 2017 I 15

i~Jenel n TarihseJ Bakl$ A~-tstyla ~e,·ruz GeJenegi

ZUSAMMENFASSUNG

Der .Artikel untersucht die .Nevmz-Tradition als Kulnuform und ve.rsucht diesen

naher zn bestimtnen . .Ansgehend davon, \verden ztmachst unterschiedl.iche knlnuelle

Interpretationen der Nevn1z-Tradition betrachtet, nm diese in einem zwe.iten Schritt

naher zn analysieren. D aranf anfbanend, soli datul auf den Stellenwert und die

Relevanz. der ~evruz.-Tradition in de.r riirkischen Kulnu eingegange.n '\verden, um

Ele.me.nte des Nevrnz in der Bektaschi-Tradition zn ide.ntifizieren nnd auswerten

zu konnen. Der Stanclptmkt des Bekt.asc.hitennuns ge.geniiber de.r Nevruz-Tradition,

die sich im Ralunen der riirkischen Knln1r gebildet nnd entwickelt hat, \vird durch

die Bet.rachtnng tmd Analyse von traditionelle.n bekt.aschitischen Nevruz-Rin1alen

erschlossen. Auf dieser Grundlage wird abschlie.Gend die funktionale E igenschaft

des Nevn1z in be.ktasc.hitischen Nevruz-Rin1alen tmd Glaube.nspraktiken nahe.r

untersncht, mit dem Ziel, es de.r \Vissenschaft tmd einer breiten Offentlichkeit

zuganglich und auf die Thematik cler Funktionalitat von Ne.vruz aufmerksam zu

mach en.

Schliisselworter: Nevrnz, .Aleviten, Bektaschiten, Babagan Bektasch.itenmm,

T iirkische Kulmr.

Alevilik-Bekta~ilik Ara~tmnalan Dergisi / 2017 115 5

Belkts MENE!v!El\CiOGLU TEllv!REl\

i~levsel ve Tarihsel Bala~ Aps1yla Nevruz Gelenegi

Bu yazmuzda N evruz gelenegini, simge ve klliriir ili~kisi baglarrunda hangi

i~levleri yerine getirdigine vurgu yapmak suretiyle, farkh b.-iilrurlerdeki orneklerine

de deginerek olu~umundan bu yana geli~en tarih siirecinde ele alaca~z . D aha sonra

bizim kiilriirtimtizde ne ~ekilde gelenekselle~tigi tizerinde duraca~z.

Oncelikle ''h."lilrih:" kavrarru uzerinde durmak isterim. H alk agzmda kliltiir ve

klilrurlliliik, sanat, egitim ve bilgi ac;lSlndan donanun h ohnak gibi basitc;;e kar~rhk

bulsa da, klilriirel antropoloji ac;:lSlndan tanuru c;;ok dah a geni~ kapsamh<Lr. Biri daha

ac;;rklayrcr, digeri daha ozet olmak tizere bilimsel kabul gormti~ \'e antropoloj ide

kullamhnak ta olan iki tanuna yer verelim. I~apsamh o lam b."lilriirti, "bir halkm ya

da bir toplumun maddi ve manevi alan.larda olu~turdugu tirtin.lerin riimti; yiyecek,

giyecek, bannak, korunak gibi temel ihtiyac;lann elde edilmesi i<;in kullamlan her riidti

arac;:-gerec;:; uygu.lanan teknik; fikirler, bilgiler, inans:lar; ge.leneksel, d insel, tophm1sal,

politik citizen ve km:umlar; dti~tince, duyu~, tutum ve danam~ bic;;imleri; ya~ama

tarzrdrr" ~eklinde tammlar, ozet tamm ise ktilriitii "dogarun olu~nuduklanna kar~m,

insanoglunun olu~n1rdugu her ~ey" diyerek ozetler. insanoglumm olu~nudugu maddi

ve manevi her ~ey klilttirtin kapsanuna dahildir.

Kiiltlir tamnundan hareketle nenuz geleneginin ktiltiirel b ir uygulama oldugu

ac;;rktrr. Kelime anlanuyla "nevruz" , "yeni giit1" deme.ktir. Ttirkc;;emizde diger bazr

kelimeler gibi ozellikle Osmanh doneminde bilim ve yazun dilinde Farsc;:amn yogun

kullamlmasr nedeniyle Fars kokenli o larak yerle~mi~tir. Bugtitl yogun ve yaygm o larak

uygulama alam bulan onemli simgelerclen bir·i haline gehni~tir. Nevruz ,-eya ne.vruz

gelenegi simgeseldir. Neyi veya neleri simgelemektedir? Sorusuna yanrt vermeden

once krsaca " simge" n edir tizerinde durmakta yarar var.

Turner, "Diif!)'Cf)'l i§aretler aractft.f!yia, kendimizi simgeler araaltf!yla algtlanz' der. !~aret,

bire bir, tek bir anlanu betimler, trafik i~aretleri gibi. Dnr i~aretinin ba~ka bir anlarm

yoktur. Mecburi istikamet veya girihnez i~aretleri gibi . .Ancak simge, bir anlamlar

btiriintinti an.latrr. Birebir bir nesneyi i~aret etrnek yerine b ir anlam ili~kisir1i vurgular.

D iger bir deyi~le, bir simgenin ic;;inde onu isimlendiren olgu s:erc;;evesinde olu~mu~

pek c;;ok anlam sakhrur.

Simgeler c;;ok sesli (multi-vocal) bir yaprya sahiptir. Bir simgeyi sozel o larak

tanunlamak bu nedenle son de.rece giic;:riir. Simge, olu~um stirecinde gec;;tigi her

6 Forschungszeitschrift iiber das Alevitentum und das Beluaschitentum I 2017 I 15

i~Jenel n TarihseJ Bakl$ A~-ts tyla ~e,·ruz GeJenegi

toplnmdan, tarihiu her doneminden uzerine baz1 anlamlar yiiklenebilir. Bir kartopmmn

}'1.lVarlalll~l misali, simge klilnirel ortamlardaki tarihi ve cografi gezintisi su:asmda pe.k

c;:ok anlam vnrgnlamas1 )iiklenir. Dolaps1 ile bir simgenin hangi konnmcla, hangi

anlanu vurgularu~ \ize.rinde fikir yiiri.itmek ic;:in soz konusu ki.ilriirii iyi tammak ve.

o kiilriir\in simgeye yiikledigi anlanu bn baglamda c;:ozmek, anlamlandu:mak gerekir.

H er tanunlan"ta c;:abas1 biiriiniin bir parc;:asnu ele alabilir. Nevrnz simgesi de btma

iyi bir ornektir. <;:e~itli kiilriirler kendi kiilriirel gec;:mi~lerindeki vurgulama}'l one

c;:1kararak bu ozel simgeyi inhisarlan altma alma c;:abas1 giitmektedirler, oysa nevrnz

simgesi bn yaznruzda gosterme.ye c;:ah~acagmuz gibi i~levsel a9dan belki de diinyamn

en eski, en yaygm kiiltiirel simgelerinclen biridir.

Simgesel dii~iinme sadece insana ozgii ve ki.ilriirel bir davram~tu:. Antropolog

Leslie \'Xlhite'a gore k liltiir, atalannuz simgele~tirme yetenegini kazanruktan soma

veya ihtiyari bir ~ekilde, nesnelere ve o laylara anlam }iikleyebilme ve bu anlamlan

kavray1p degerlendirebilmeye ba~lad1~ zaman ortaya c;:1klru~tu:. Insamn bu yetenegi

onu diger canWar arasmda e.~siz kilim~ ve ileti~im arac1 olarak 'dil'i geli~tirmesine yol

ac;:1m~tl!. Simgeler ozellikle dil ile ilintilidir. Burada riim dilleri kastediyoruz. Duman

dili, h.-tt~dili, simge d ili, konu~ulan diller, matematik dili, vb.gibi. Ulkeler.i temsil eden

bayraklar gibi, sozlii o lmayan simgeler de vardu:. Ornegin, minare Islam kiilriiriiniin

bir simgesidir. Hac;:, H ristiyan h.iiltiiriini.in simgesidir.

Insanlar )iiz binlerce y1l ki.ilriire temel olu?turan yetenekleri payla~olar. Bunlar

ogrenebilme, simgesel dii~i.inebilme, d ili yonlendirebilme ve ya~amlarnu orgiitlemek

ve <;evreye uynm saglayabilmek ic;:in gereken alet ve dige.r kiilriirel iiriinleri h.-ullanabilme.

yetenekleridir. Her c;:agda~ insan toplulugu, simgele~tirme Ye boylece bir kiilriir

yaratlp onu siircliirebilme yetenegine sah.iptir. En yakm akrabalannuz clan ~empanze.

ve gorillerin baz1 ilkel ama k\ilriirel say1labilecek yetenekleri vardu:. Fa kat ba~ka hic;:bir

canh, H omo kadar ogrenebilme, ilet.iJim kurabilme, biriktirebilme, i~leyebilme ve.

bilgi kullanabilme gibi kiilriirel yetenekleri geli~tiremenli~tir. ! nsan olu~tmucndur.

Insanm olu~turdnklan da - h.iilriirii- meydana getirir. Kiilriiriimiizi.in ic;:inde olu~an

~eyleri biz c;:ogu zaman isimlendiririz, yani simgele~tiririz. Klsaca klilriir simgeseldir ve

kiilriir\i anlamak, kiilriir\i c;:oziimlemek ic;:in simge bilgisine ve simge c;:oziimlemesine

ba~'\i'1.lflnak zorunda kahnz. Ririieller ve inanc;:sal soylemler de simgesel kahplardan

olu~ur. Onlan dogru anlamlandl!mak da simge.sel c;:oziimlemeyi clogru yapabihnekle.

miimh.iindi.ir.

Alevilik-Bekta~ilik Ara~tmnalan Dergisi / 2017 / 15 7

Belkts MENE!v!El\CiOGLU TEllv!REl\

i nsanoglu_, ic;:ine dogdugu toplum i<;inde kiiltiirel kahplan ogrenir, s:og.um oldug.l

gibi kabullenir, buna insan111 kltitiirlenme yoluyla ogrenmesi Ye ait oldugu toplumtul

bireyi o lma siire.ci deriz. is:ine dogdt~l toplmmu1 h.-iiltiirti onu adeta formatlar, bu

siires:te hep simgesel aktanm i~ba~mdachr.

i nsanm diinyas1, kabmm geni~ligiyle dogrudan orantilirur. Diger bir deyi~le,

bilgisi, ileti~im kanallannm eri~im ala111yla smuh, becerisi ise btmlan icraata

dokebilme olanaklanyla smuhdu. Kapah, h.-iis:iik bir toplumda ya~ayan insanm dtinya

gorti~ti \·e olu~turma gticti ile ileti~im kanallamu yog.m o larak bulanabilen ve ru~

dunyaya as:1k ve <;e~itlilik i<;eren biiyiik bir toplumda ya~ayan insa111n dtinya gorti~ii

ve olu~turma gticti ay111 olmayacaktu. Giiniimtizde bili~im devrimi sonras1 olu~an

yeni dunyada, ileti~im teknolojisinin sundt~l imkanlar ile adeta smular kalknu~,

siber kliltiir i<;inde insan yepyeni olanaklara kavu~nm~tur. i nsanoglunun etnosant1.-ik

ozelligi, dar ileti~im olanagr saglayan kapah toplumlarda ogrenilen simgesel kahplann

sadece kendi toplumlanna ait o ldugu dii~tincesini geli~tirmelerine ne.den o lur. Oysa

ileti~im olanaklamu yogm1 olarak h.-ullanabilen a<;1k toplumlar daha az etnosanuik

dananmakta ve daha payla~unn olabilmekt.edider. Bu tasavvuftaki "bu benimdir, bu

senin" a~amasmdan "hem senindir, hem be.nim" a~amasma ge<;i~ gibi algilanabilir.

Nevruz simgesi de t.ek bir topluma mal e.dile.mez ve. i~levse.l a<;.1dan e.le ahnrugmda

"hem senindir, hem benin1" anlay1~111a uygun dii~er.

i nsanm diger bir oze.lligi de, H o llandah tarih<;i Johan H uizinga'111n dikkat <;ektigi

gibi oyuncu yoniidtir. Homo L uden.s klsaca oynayan, oytmcu insan de.mekt.ir. H uizinga,

ye1)iiziinde insana ait her ~eyin ba~langKnllil oyun oldugunu ileri siire.r. Yazara gore,

nasll k.i hayvanlan izledig.imizde, ozell.ikle yavru hayvanlann birbirleriyle oyna~tlguu

goriiriiz ve bu oyna~malarda her biri belirli b uallara uyar, insanoglu da kliltiirel

bu-ik.iminin en ba~n11.da benzer oyun ortamlaruu olu~turmu~tur. Oyun ktugusal

oldug.l bilinen ve giindelik hayatln ru~mda yer alan, bununla birlikte oyuncuyu da

t.amamen i<;ine. <;eken, goniillii, ozgiir bir eylemdir. Snurlan ozellikle belirlenmi~

zaman ve mekan is:inde gerc;:ekle?en, her riirlti maddi <;1kardan ve yarardan uzak bu

eylem, verili kmallara gore, belli bir citizen i<;inde yerine getirir. Oyunu bozan, diizeni

bozan, d1~larur. Oyuncu ve k.imi zaman da seyirci kendinden ges:er, co~ar. Bu ~ek.ilde

t.annnlanan oyun, tarih boyunca, hayatlll her ala1llnda kliltiirtin temel ogelel-inclen bil-i

olarak varh~u siirdii:rmii~tiir.

8 Forschungszeitschrift iiber das Alevitentum und das Beluaschitentum I 2017 I 15

i~Jenel n TarihseJ Bakl$ A~-ts tyla ~e,·ruz GeJenegi

H uizinga, kolektif hayatm biitiin onemli bis;imle1·inin- ibadet, ~iir, miizik, dans,

bilgelik, bilim, hukuk, mticadele ve sava~ - ortaya c;-.1kl~mda oyunun son derece etkin

bir rol oynaru~m ileri siirer.

Ritiiellerin, bayramlann olu~umunda da insanm bu yanmm, yani Homo Ludens

ozelliginin onemli bir pay1 o ldugunu goriiriiz. Belirli duygulann d1~a vurunm,

payla~mu ve bn payla?lllllll verdigi co?ku ve heyecam hissetmek insana mutlulnk verir.

Nevrnz kntlamalannda insamn bu yoniinii goriiriiz.

~u halde Nevruz nedir dersek, nevrnz killtiirel bir olgudur, simgese.ldir ve insamn

Homo Lndens olarak tammlanan oyuncu yoniiyle ~ekillenerek olu~mn~, dagarc1gma

s;e~itli anlamlan )i iklene.rek, i~JeyseJ o larak bakllrugmda diinyanm pek s;ok yerinde

uygnlama alam bulan, belki de yeryuziinun en e.ski geleneksel simgelerinden biridir,

di yebiliriz.

Varh~nm bilincinde o lan ve "H o!JJo Sapimi' o larak tammlarugmuz atalan=,

hayret, hayranhk ve hazen de korh.--t1 dolu gozlerle s;evresini algliamaya c;-abalarken,

doganm siste.mli bir ~ekilde donii~iim ic;-inde oldugunu izlen1i~lerdi. Giiniibidik

ya~am sava~1 Yeren, avcilik ve. top!ayKilikla ges;inen bu insanlar is;in sog.lk ve

verimsiz kl~ aylan s;ok s;etin gec;-mekteydi .. Avlanmak son derece zorla~1r, dogamn

uykuya yatmas1yla toplayacak besin maddesi de bnlmak zorla~Ird1. Sag kalmay1

ba~arabilenler ic;-.in dogamn canlanmasuu izlemek, ilkbahann geli~ini gor mek

inamlmaz bir nmtlnlnk kayna~yru. Bu olay, kendilerine "a?kln" o lan )iice. kudretlerin,

onlara kendile1·ini hissettiri~iydi. DolaylSly!a akillara s1~nayan, bn iistiin giis;lere, bu

yiiceliklere, a~kmhklara, ~tikranlanm snnmalan gerekmekteydi. i~te bngiin Nevruz

aruyla h.'l.ltlaru~= bayram, ilksel zamanlarda atalanll112lll c;-etin kl~ doneminde ya~am

sava~uu kazamp, ih.c1rtulabilenlerin kntlad1~ "h.--urtulu~ bayranu" idi. Yeni bir donem

ge.lnu~ti, doga canlamyordn, aydmhk artlyordn, bereketli giinler tekrar dog.1yordn.

Yeni bir giin geliyordu. i~te bu nedenle "nevruz" (yeni giin) aru bu kutlamap ve

amacuu giizel bir ~ekilde vnrguluyordu.

Anla~liaca~ iizere bu bayran1111 gers;ekte ozel bir nulliyeti yoktur. Bn bayram

tiim insanhgm pa}"la~tl~ evrensel bir nygulamadlf. T iim ilksel kiiltiirler, yani bii)iik

biiyiik atalamruz bu bayra1ru kntlanu~lard1r. Anlanu ve temel mesaj1 aym olmakla

birlikte bu bayram her kiiltiirde o kiiltiiriin "h.clrtnlu~", "yeniden dog.1~" ve "bere.ket"

simgelerinin s;agda~ yorumlanyla be.zene.rek ~ekillenclirilmi~ ve baz1 farkh renkler

katuarak kutlamalar yap1lnu~tlf.

A1evi1ik--Bekta~ilik Ara~tmna1an Dergisi / 2017 / 15 9

Belkts MENE!v!El\CiOGLU TEllv!REl\

Btmlara birka<; ornek verecek olnrsak, en eskilerinden biri, insanoglnnun ilk dinsel

edimlerinden biri ohm totemist nygnlamalann hakim o ldngu donemlerde kntlanan

en gorkemli ~enlik, "jllft{lf)'llt11a'' bayranu aduu ta~unaktayru. Bu bayram kisa bir

yagmur mevsiminden sonra gelen giizel mevsime ge)i~te yapilird1. Yani ilkbaharda.

Klanm tiyeleri <;ml)Iplak, yani h'l.ltsal o lmayan btitii.n giysilerini <;Ikarnu~ o lduklan

halde, belirlenen bir bolgeye gelir Ye burada toplamrlar ru. G enellikle topland1klan

bu bolgede efsanevi atalanm simgeleyen ta~lar ve kayalar bulmunaktayru. Burada"

bulm1an kayalann, ta~lann etraflna bollnk ve bereket getirecegine inand1klan tozlan

serperler ve bereket i <;in dilekte bulunnrlarru. Tabu aru verilen yasaklama kurallan na

uyarak temizlenirler ve tamamen armnu~ olduklarma inanarak ba~ka zamanlar i<;in

doknmilinas1 dahi yasak olan totem hayvanuu knrban ederler ve bu kutsal ha}Tatu

hep beraber yemek ic;:in biraraya toplamrlard1. Boylece bu h.-utsal hayvanda bulnnan

h'l.ltsal ozle ha~l! ne~ir olnrlar ve bu ozu kendi benliklerine sindirirlerdi.

Bununla ilgili .Anadolu topraklanndaki eski bir uygulamadan da ornek Yerelim.

Frigya topraklannda i\1.6. XII. ytizyu doneminde ba~hca tapmma .Ana-Tann<3.a

Kibele ve onun oglu ya da sevgilisi olan .Attis'e yonelikti. E fsaneye gore .Attis oltir,

Tann<;a aglaya aglaya onn aramaya <;Ikar, sonra gens: Tann dirilir . Bu olli~ ve dirili~

Mart so nunda bir <;e~.it h'l.ltsal hafta ile amhr ve yine vurgulama bitkilerin kaybolu~lan,

sonra yeniden ortaya )·1ki~laru1111 simgelemnesidir.

Stimer'lerde bereket ve a~k tanns:ast !nanna ve gii<; Ye enerji tanns1 D nmuzi her

sene belirli bir zamanda birle~irler, bu birle~men.in verdigi enerji ve gii<; ile doga tekrar

canlamr, dirilir ve ilkbahar gelir. D ogamn t.ekra1· canlalll\\1111 kutsamak ve h'l.ltlamak

icrin tapm aklarda tore tlier dtizetlienir. Bereketin artmas1 i<;in kurbanlar sunnlurdu.

Simgesel i<;erik o1arak benzer bir uygnlamay1 Hitit h.-lilriirtinde de bnlnrnz. Hitit.

<;ivi yaz1 metinle1·inde ad1 gecren en eski bayramlardan bil1 de AN.Ti\H.SUl\I adh

baharda ye?eren ve meyvesi yenen bir bit.kiden arum alan .AN.T.AH .SUM.S.AR

bayranu o larak bilinen Ye ilkbahann geli~inin, bollugun bereketin kutsanmasu1111

simgelendigi bayramchr. ;\.fevsimsel dongiintin simgelendigi diger onemli h'l.ltlamaya

ise P tu'illiya aru Vel'iln:u~tir. Purilliya sonbaharda h'l.ltlamr.

E ski Mtsl!'da knral koyncn iyicil tann olarak simgelenen Oziris'in kotiiciil tann Set

taraflndan oldtirlilmesi ile yer altma giri~i, aym zamanda kizkarde~i olan e~i bereket

ve doga t.anns:as1 !zis'in kendisini tekrar canlandm~1 ve yetu dogamn, ognl H orus

kimligiyle canlanmas1 yine bir ya~am dongtistinti simgeler. lzis'u1 catlian rurlCI giicti

10 Forschungszeitschrift iiber das Alevitentum und das Beluaschitentum I 2017 I 15

i~Jenel n TarihseJ Bakl$ A~-ts tyla ~e,·ruz GeJenegi

suyun topraga kavu~mas1, yeni iiriiniin dogumu bahann canlam~uu simgeleyen bir

ba~ka ornektir.

James Frazer '~tm Dal" adh eserincle, dogamn oh:imii ve yeniden clirilmesi,

bereketli iiriin ah11ak iyin tarlalara h.-urban smmlmas1, bahann geli~inin, maps ayuun

kutsam11as1 vb. gi.bi motifierin i~lencligi ye~itli orneklere yer vennekteclir. Kitabuun

ilk cilclinin biiyiik klsnunda farkh cografyalardaki ilkel kiiltiirlerden ornekler verir.

Giiniimiiz kiiltiirlerinde bunlarm izlerini takip eder. Kimi zaman ~enlik ve co~ku

iyeren dogap canlandmna h.L1tlamalan, kimi zaman cla, insan h.o.ubanlamun yer alru~

ve kurbamn etinin, kammn veya sayuun tarlalara saylimas1, talullara siiriilmesiyle

bereketin gelecegine olan inan<; nedeniyle vah~et sahneleri ic;-erebilmekteclir. F razer'in

kitabmcla insan kurbamndan hayvan hubamna ge<;i~i de izleriz. Kurbanm oziinii

olu~turan "ver ki alasm" prensibiyle ilksel toplumlarda tannsal gii<;lerclen, kimi zaman

canh kimizaman cans1z kurbanlar kar~iligmda bereket t.alep eclimu~tir.

Frazer kitabmda i'vlay1s h.o.1tlamalan iizerinde de clurur. H atta Avrupa kliltiirlerinde

de yaygm olan bu uygulamalann giiniimiizde hala carili oldugunu vurgular. i\fay1s

ku tlamalamun temeli agac;- kiiltiine dayamnaktadu ve yine dogamn canlanmasr,

bereket, bolluk ile ilintiliclir. Bahann mapsta canlanru~ yorelerde mart yerine bu

uygulamalar mayrs ayma kaynu~tlr.

Frazer' a gore, Avrupa'mn bir<;ok yerinde, baharda p da yazm ba~langtcmda hatta

Yaz giindoniimiinde or mana giclip bir agay kesmek ve onu koye getirip seviny s-rghklan

arasmda bir yere dikmek bir toreycli ve hala da oyledir. Ya da insanlar dallan kesip

her eYin duvarma mtturur. Bu torelerden amay, agas -ruhun verme giiciinde oldugu

nimetleri koye ve her eve ta~nnaktrr. Baz1 yorelerde giizel bir gene;- bz, baz1smda kii<;iik

bir s:ocuk, bazismda ye~illerle bezenn1i~ bir delikanh mayrs agacmm ya da kutsanan

bitkinin ta~ryrnsr olarak kar~muza s.1kar. Kimi zaman bunlara i<;inde yummtalann

oldugu sepetler de e~lik eder. l\lahallede evleri dola~1p bereket dualan ahrlar. Bu may1s

kutlamalannda kullamlan agacm, bitkinin cinsi yoreden yoreye degi~iklik gosterse de

simgeledigi anlam aymdu: Bahann canlam~1, doganm knrtulu~n. Kitapta Rnsya'dan,

i ngiltere'den, i skos.ya'dan, Fransa'dan, Bohemya'dan ve ba~ka biryok iilkeden ye~itli

ornekler verilinektedir.

Oliim ve yeniden cli1'ili~ motifieri Hrristiyariligm dogu~nndan soma da varhgnu

siirdiirmi.i~tiir. ilksel h.-tiltiirlerdeki baharda yeniden dirili~ genellikle mart aymda bnnnn

kntlanmas1 H uistiyarilikta da Paskalya kutlamalannda kar~muza <;rkar. H1ristiyan

A1evi1ik·Bekta~ilik Ara~tmna1an Dergisi / 2017 115 11

Belkts MENE!v!El\CiOGLU TEllv!REl\

inancmda isa'nm goge yiikselmesi, Musevilikteki H amursuz bayranu kiiltiiriin

siireklilik ozelliginin goriildiigti orneklerclir. Simgesel olarak \'l.ugulanan ~eyler hemen

her kiiltiirde ta1'ih boy1.mca ortakhk gosterir. Yeniden canlanma, ya~armn de.vamhhg1

ve karanhktan, kotiili.i.kten kurtulu~.

Goriildiigti gibi tarih ic;:inde Ye c;:e~itli cografyalarda doganm canlam~1 donemine

denk gelen ve hep benzer olgulan vurgulayan bayram niteligindeki kutlamalar

olagelnli~tir.

Her inane;: gmubu veya 1.uus, kendi h.·urtulu~laruun simgesi haline gelen efsane

veya efsanev1 ki~iligi bir ~ekilde bn doganm kurhuu~u, yajanun dirili~i simgesiyle

ozde~le~tirnli~ ve kntlamaya yonelnli~tir. Tiirkler ic;:in, T iirklerin kurt1.uu~mm

simgeleyen "E rgenekon" efsanesi ile ozde~le~nU? ve c;:ok U Z\.111 Zaman boyunca bugiin

Nevruz olarak kutlad!~nuz bayram, Ergenekon Bayranu olarak kutlana gelnli~tir.

Dolay1S1yla T iirklerin Farsc;:a'dan ald!klan Nevruz kelimesi11i bn bayranun ad! o larak

bellimsemelerinden <_;:ok onceleri T iirk geleneklerinde aym bayram, "Ergenekon

Bayranu" olarak bilinmekteydi ve c;:ok canh etkinliklerle kntlanmaktayd!.

E rgenekon Bayranu, eski T iirklerin inan<;- sistemlerinde onemli yeri olan, atalar

kiiltiiniin, ocak kiiltii ve ate~ kiiltii ile etkile~erek olu~hlrdugn bir simgesel biitiinliik

ortaya koyar. Bn inane;: etkinlikleri Tiirklerin, K.am (~aman) kliltiirii ile ya~ad!klan

donemin temel ogelerindendir. E ski T iirkler arasmda Asya H nnlan' nm Lung-<;' eng ad!

verilen bolgecle her )'11 haziran aymda; Goktiirkler'in Atalar tviagaras1 ad1 verilen yorede;

Tabgac;:lar'm ise yine ilkbahar ba~langrcmda iilkenin dognsunda b1.unnan bir tapm akta

(bn tapmaga Ta~-ev adu11 verirlerdi) ata ruhlarma kurbanlar sunarak ve kapn agaCI

dikerek yapt!klan torenlerde atalar kiiltiiniin canh ornekle1·ini gormek miimkiindiir.

E ski T iirk geleneklerincle yog.m yer t1.1tan Atalar K.iiltii'nii biraz ac;:1klamakta yarar

goriiyorum. Bu kliltiin temelinde olen atamn maneYi varl~mn yeryiiziinde kalmakta

o lc!ug.1 ve geride birakt1klan kimselerin hayadarnu o lumlu ya da olnmsuz yonden

etkileyebildikle1·i inanc1 yatmaktadu. Ornegin iiriiniin verimli, bereketli olmasmda,

hayvanlann saghkl! Ye verimli olmasmcla, insan sopumn c;:ogah11asmda onemli rol

oynad!klanna inamlmaktadu. Bu alanlarda atalann yard!mlanm saglamak amac1yla

da onlara yakarmak, onlan mntlu etmek istegi dognut1.1suncla baz1 etkinliklerde

bulmmlur. Ornegin, ata ruhlan i<;:in kurbanlar kesilir, yemekler, me.yveler sumunr,

olmii~ atalan simgeleyen maskeler takarak canland!rmalar yapillr ve onlann amsma

biiyiik ta~lar dikilir. Bnnlar genellikle dogamn canlam~1 olarak kab1.u edilen bahann

giri~ giinlerinde yapilir ,-e kr~tan h.'l.utulu?, o liimden clirili~ simgelemeler'iyle birle~ir.

12 Forschungszeitschrift iiber das Alevitentum und das Beluaschitentum I 2017 I 15

i~Jenel n TarihseJ Bakl$ A~-ts tyla ~e,·ruz GeJenegi

Tii.rklerin bu eski geleneklerinin bugiin ozellikle "-\levi toplu luklann pek ~og.mda

hala der·in izleri ''ard!r. G iiniimiizde, Nevrnz bayramnu mezarhklan ziyaret edere.k

oralarda diizenlenen ozel h."tttlama etkinliklerinde bulunmalan bunun ya~ayan bir

omegidir . Bu gelenek aynca, guniimiizde <;ok s1k rastlanan "Evliya" ziyaretlerinin de

kokenini olu~turmaktad!r.

E ski Tiirklerin yaradili~ efsanelerinin odak noktasmda " ... 1-iice Goktanrr'mn ilk difa

gtit-iedif,i. y agtz.yer, altmtf fiirlu fireklerle ilk deja bezendigi altmq turiii hCfJ•Va/1 .stiriilerinin ilk

difa k ifnedigi w me!edigi zaman sen, 'Tiirk 'iin Ata.st'yaratt!dm" ~eklinde yer alan sesleni~ ve

Ergenekon efsanesindeki "400 yrl dort tarafi ~iiksek daglarla c;:evrili bir vadide kalan

T ii.rk'iin ya~am kavgasmda bir bahar giinii tekrar ata yurduna donerek ozgiirliigiine

kavu~masmm ve varolu~unu haybrmasmm" simgeleru~i hep aym ilkeye dayamr.

Yeniden dogu~ ve h."t1rtulu~ simgele.rine. Bu simgesel aktanm iler·iki pllara bir ulustm

kurtulu~ giinii olarak yansuru~ Ye 21 i\Iart giinii b.·urtulu~ bayranu o larak eski T urk

geleneklerincle kutlana gelnli~tir. Hatta Cumlmriyetimizin ilk pllannda Ergenekon/

Nevruz bayranu bir resnli bayram niteliginde ku tlanrlmaktayd1.

Bu bayramm Klbns'ta da yakm zamana dek yog.m bir ~ekilde kutlamlrugnu

gormekteyiz. Bu konuda ara~t1rmas1 bulnnan Ehnasiye Tore 21 rdart taril1inde hem

koylilierin hem de ilkokul ogrencilerinin birlikte ortak bir mekanda topland1klanm,

brcla ip <;ekme, uztm atlama, ko~ma, giire~ gibi miisabakalar da yaptlklanm ve hatta o

giin ailele.rin evlenecek <;agdaki og.1llarma krz begendiklerini, genc;:lerin gorii~tiiklerini

ve yeni evlilikler i<;in ilk adunlarm atrlrugrm kaydetmektedir. H atta tarihte daha eskilere

gitmekte ve 1877 yrlmda yaymlanan bir kitapta Larnaka Kazasma bagh Xylophoghou,

Ornlidya, Avgon1 ve <;enesindeki Rum koylerinin bu giinii papazlamun ba~kanhgrnda

Pile Burnnndaki ,.Kr.rk ~ehitle.r rviagarasl''m ziyaret ederek kntladrklaruu, ancak Rum

Ba~piskoposlt~tnnn bn kutlamalan yasak ettigini nakletnli~tir. Bu yoredeki koylerin

ise giiniimiizde Hrristiyanla~tlnlan Tiirklerin ya~arug1 bolgeler olarak bilindigini

be.lirtir. Tore'nin 1974 teki tespitine gore :Mart Dob.-uzn'nun (eski tab.-v imde 9 Mart,

bngiin kullanrugrrruz tah.·vimde 21 .Mar ta denk gelir) Klbns'ta yogunolarak h."tttlanrugr

bolgeler iskele (Larnaka) kazasma bagh Akl1isar, Alenlinyo, Alani<;i, Akrncrlar,

Bogazi<;i, Cevizli, Gec;:itkale, Tathsu, U<;~ehitler ve Vnda koyleri; Lefko~e'ye, Ka<;c;:at,

i\:Iatyatkoyleri ve Bogazi<;i koyleridir.

T iirk h.-iiltii.riincle en yayg111 "btrtarlCl simgesi" de "Hrzl!'' o larak bilinir.

Dolay1s1yla "kurtuluf'u simgeleyen giiniimiiz NeYruz'u veya eskinin E rgenekon'u

" Hrzl!'' ki~iselle~tirmesiyle kmtanClya kavu~mn~tur. Boylece bu iki simge aym siire<;te.

Alevilik-Bekta~ilik Ara~tmnalan Dergisi/ 2017 115 13

Belkts MENE!v!El\CiOGLU TEllv!REl\

birle~nu~tir. DolaylSlyla kimi zaman da bn olgu, H1Zu bayranu (lllzu Nebi) olarak da

kutlannu~tu:. lllzu, zo rda olanm imdadma ko~an, onu kurtulu~a eri~tirendir . .Kt~m

zo rlu ve soguk giinlerinden c;:1karak, s1cak Ye dogamn canlanacag1 giinlere kav1.1~mak

istegiyle halk, bahann ilk giinlerin de, H1zu'dan s1cakhk dileginde bulnnur. Boylece,

burada, geleneklerinuzde H1z1r'm ate~i getirmesi ile. s1cakh~ simgeledigini goriiriiz.

,-\ncak, baharda doganm canlanmas1 ic;:in ikinci onemli oge olan snyun da SlCakhga

e~lik etmesi, el ele vermesi gerekmektedir. ilyas ile simgelenen su da, s1cakhga

eklenince, simgesel biitiinleme H1Zu -ilyas o larak kar~muza c;:lkar. "H1zu ilyas, H 1zlf

ilyas: Bitti c;:ic;:ek, geldi yaz" deyi~inde de bu vurgulamap goriiriiz. Boylece klsalt!lrm~

soyleni~iyle Htduellez nygulamasma ula~ilir. Aym oz anlanun c;:e~itli yorumsal anlam

vurgulamalanyla, N'evruz, Ergenekon, Hlzu Nebi, H td!!ellez simgele~tirmeleriyle

kutlanruklaruu gormekteyiz.

Aym i~levden hareketle, yani "yeniden do~u" ve "dirili~i" simgelemesi ozelligiyle

T iirklerin islam diniyle tam~malanndan sonra olu~tnrduklan bir sentez olan Bekta~i

geleneklerincle de "insamn yenide.n dogu~unun (irfan ve ilim diyanna do~~tumn) -

cehaletten kurtulu~umm-) simgelenmesiyle ozde~le~erek, "Klrklar Bayranu" olarak

amhnaya ba~lannu~tlr.

Bekta~i geleneklerinde de, N eYruz h.·utlamalan, giine~in bahk burcundan c;:tklp

koc;: burcuna girmesiyle ba~lar. Bu, kl~la yazm ara kesitini, Bekta~i deyimiyle "hatt-1

istivasnu" olu~turur. E ski deyin1iyle koc;: burcu, "hamel" buren olarak bilinir, kuzu

burcu anlammdadu.

Bir ytlda iki kez, gece ve giinduziin uzunluklan birbirlerine e~ittir. Buruardan

biri koc;: burcunun giri~inde, digeri ise terazi burcunnn giri~indedir. Biri, ilkbahann

ba~langrn, digeri ise, sonbahann ba~lang1ctdu. Nevruzla, yani ilkbahann gelmesiyle

tiim doga, heqey yeniden dirilir, bir anlamda yeni giysilerine biiriiniir. Boylece, koc;:

burcuna giri~, "oliim ile. di1·ilif'in ayrtldl~ noktap; birinde.n o tekine. gec;:i~i de simgeler.

IZ1~1 zalim, bahan da adalet dag1tan bir hiih.-limdar olarak simgele.~tirir Nevn1z. Boylece

Bekta1>i gele.neklerin de N'e.vruz, "ohimden sonra dirilmeyi" (Basuba'dehne.vt'i)

simge.lemektedir. Sonbahara gec;:i~te gece ile gtindiiziin e~itlendigi donem ise,

"oliimclen e\·-vel dirilmeyi" (Basukablelme.vt'i) simgelemektedir. Bu da, terazi bnrcuna

denk dii~er. Yine gece Ye. giincliiz b ir olur. 0 zaman da Bekta~iler ke~h.-lil yaparlar. Bu

ozel giine de, "lZlrll11Zl Pe.r~embe" derler.

14 Forschungszeitschrift iiber das Alevitentum und das Beluaschitentum I 2017 I 15

i~Jenel n TarihseJ Bakl$ A~-ts tyla ~e,·ruz GeJenegi

Ilkbaharla sin1gelenen bu ana e.tkenin ch~mcla Nevruz'u Bekta~ilerce onemli

kllan ba~ka baz1 etke.nler de vru:chr, omegin, H z. "\li'nin dogtml gtinii, eski i\Iru:t'm

dokuzu o larak kaibul edilir. Bu t.ar·ih bugiin kullanch~nuz ta~rim ile. 21 Man'a denk

gelmektedir. Baz1 yorele.rde bu giiniin kutlam~mda alch~ ozel isim "Sultan Ne.vruz"

kutlamas1chr. Ornegin Izmir Bomova'da <rogtmluk Taht.ac1 T iirkmenlerinden olu~an

Naldo ken koyliile.J.·i bu tarihte yaylaya r;:1karlar. Halk arasmda "Mart doku zundan sonra

daglar mihman ahr" deyi~i yaygmchr. Kutlamalar burada ba~lru:. Bu tip uygulamalan

Kuklare.li'nden ba~lay1p, Do_gt1 Anadolu koylerine de.k iilkemizin pe.k <7ok yore.sinde

yaygm o larak gormek miimkiindiir.

Aync.a bu gtin, H z. Muhanuned'in 'niibiivvet'nin (peygamberliginin) meydana

konuldugtt gtin o larak bilinir.

Yukanda bahsettigimiz gibi, Tiirkle.rin ozgiidiiklerine kavu~mklan, kurtulu~ giinii

olarak, yani E rgenekon bayranu o larak kutlanan giin de. bu giine denk dii~mektedir.

Bu kutlamalann rii.munde btm;:lar esas aluuru~tlr. Tiirklerin Islamiyet'i kabuller·inden

sonra " hicr·i" takvim kullannu~ o lmalan na ragmen, soz konusu kutlan1alann tiimii

eski geleneklerin dogmltusunda tarihlennu~tir.

Tiim bu olaylann aym doneme rastlamas1 da Bekta~iler ir;:in bu giiniin

kutsalla~tmlmasma yo! ar;:nu~tlr. Ana tema dogumun, dirili~in simgelenmesidir.

H em dogamn cfu-ili~i, hem H z. i\li'nin do_gtunu Boylece bir baklma i\Ievliit niteligi

ta~u. Soz konusu olan, Insan-1 Kanlll simgesi olan "'\li'run i--Ievllitii'diir. Simgerun

r;:oziimlenmesinde cehaletten kurtulu~un, kamil insanh~n dogu~unun b.-utlanmasJ

vardu. Kutlamalar suasmdaki torenlerde de "1\Ievllid-ii ~ah-r velayet.tir bugiin ... "

~eklinde ger;:me.ktedir.

Hz. Ali'11in he1n annesinin ach Fatlma'chr, hem dee?lilin. E~i, yani Hz. i\·fuhammed'in

klz1 Fatlma-iiz Zebra, Bekt.a?ilerce "Fatima Ana" diye amhr. Annesi o lan Fatima

H amm ise, "Bii~iik Fatima Ana" adryla b ilinir. Biiyiik Fatima Ana hanllleyken, kabeyi

tavaf etmektedir. Bu suada sanalamr ve bir Cmna giinii H z. Ali IGbe'de dogar.

H eniiz peygamberligi miijdelenmemi~ o lan H z. Muhammed Biiyiik Fatima Ana'y1

ziyaret etmeye gittiginde ona, bir sogan sumbiil gotiirih, "Nevn1z'u getirmi?iz"

diyerek siimblilii verir. Buna r;:ok sevinen Bti)iik Fatima Ana, yavrusunu yan.i, Hz.

i\l.i'yi Hz. i\·fuhammed'in kucagma verir. Hz. i\'Iuhammed t.arafmdan Kabe'de dogan

bu bebege ':Ali" ach verilir. Hikaye boylece devam ederken, i\li dogtl~un, dirili?in;

siimblil de Nevruz'un simgelerli1den biri olur. Bugiin de Bekta~ile.rce hazrrlanan

Alevilik-Bekta~ilik Ara~tmnalan Dergisi / 2017 / 15 15

Belkts MENE!v!El\CiOGLU TEllv!REl\

Nevruz sofralannda nmtlaka siimbtil buhumr. Hz. Ali'yi anmak ~eklinde her can

siimbiiliin kokusundan bir nefes <_;eker. Burada da kamil insamn dogu~tumn dogamn

canlam~1 ile miijdelemnesin.in simgele~tirildigini izleriz.

Hz. Ali'nin annesi, Fauma bint E sed, 1-::abe'de dogum yaptlktan 3 giin sonra

kucagmda <_;ocugu ile evine dondiigti i<_;in (eski .i\Iartm 9'unda dogum yapar, 12'sinde

eve doner) eski Bekta~i geleneklerinde de Nenuz kutlamalan bir giin oncesinden

ba~layarak be~ giin boyunca siirdiiriilmekteydi.

Nevruz aym zamanda Bekta~ilerin en onemli prensiplerinden bi1"i o lan "ohneden

evvel ohneyi" simgele.mektedir. Ohneden evve! o len insan giinah-sevap hesabuu bu

diinyada yapabilen insandu. insanlarm olmeden evvel olebilecegi ve o ldiikten sonra

da dirilecegi konusundaki yaklaf>mliaruu Bekta~iler, Nevruz yolu~la a1uat1ru~tu.

21 Martta geceyfte giindiizii.n bir olmasuun simgeledigi a1uanuardan biri de

~oyle a<;Iklanabilir. Gii.ndiiz, nii.biivvete i~arettir. Peygamberler halb gii.ndii.z ibadete

davet etnu~tir. Gece ise, velayete i~are.ttir. Evliyalar da halb gece ibadete davet

etnu~tir. 0 }iizden, Bekta~i ayini <_;eraglar (mumlar) uyanmadan ba~lamaz. c;eraglar

uyanduumadan hi<;bir ibadet yap1lmaz. Bektaf>iler <_;eraglann uyanmas1 (mumlann

yanmas1) ile yani ak~anun olmasuun miijdelenmesi ile birlikte ibadete ba~lar.

Nevruz'da, niibiiv-vetle, velayet birbirine e~it o lur; bir elmamn iki yans1 gibi. Hz.

?vfuhan1111ed niibiivveti, Hz. Ali de velayeti temsil ettigine gore Nevruz, '1\Iuhammed

Ali'lun birligini, yani "tevlud'i vurgulamaktadu. i~te bu nedenle Nevruz i<;in, "K.trklar

meclisine girdi, K.trk iar B~yramt oldtl' denilmektedir. Ku:klar Bayranu aru HaCl Bekta~

Veli yoluna ve Balun Sultan erkannamesine bagh olan Bekta~ilerce kullanliu .

.Ktrklar Bayranunda Bekta~ilerce uygulanan ozel erkanda, "Ey goniillerimizi ve

goz/etimizi iffye dondiirticii, V' geceleri gii~tdiiz/ere revirici .. Ey ytllan ytllara eklv·m .. Bizim

halimizi en !J'i hale revil' anlanundaki dilekleri dile getiren ctimlelere yer verilir.

Nevruziye olarak yaz1hru~ ~iirler okumu.

Nevrnz toreni suasmda, <_;o~mlnkla ozel olarak bestelenmi~ o lan bu Nevrnziyeler

bestelerine uygun oftarak ve her zaman ayakta obmur. T orenin sonuna dogru

Saki den'i~ torene kat1lanlara erkana nygtm olarak sii.t ikram eder. Baba Erenlerin

giilbanbyla toren sona erer. Bundan sonra herkes birbirinin Nevruz\mu kutlar. Bu

toren su asmdaki tiim V1.U:gtuamalar, kotiiliikle.rin iyiliklere <_;evrilmesi, ru~JannUZlll

baymdu, i<_;lerimizin aydullik olmas1, }'lice toplantllardan uak ve ayn olmamak, dogru

16 Forschungszeitschrift iiber das Alevitentum und das Beluaschitentum I 2017 I 15

i~Jenel n TarihseJ Bakl$ A~-ts tyla ~e,·ruz GeJenegi

yoldan aynlmamak gibi )rtice istekler iizerinde yogunla~1r. Aynca vatana, millete, din

n lu lanna ve orduya hayu: dualar edilir.

Aynca, Bekta~i geleneklerinde bulunan pllik kapt yenileme, yani "ba~ okutma"

denilen i~lem de bu donemde yapilir.

Sonne;: olarak, bugiin Nevruz ad1yla kutlad1guruz bayram, tiim diinya kiilriirlerinde

insanm oyuncu yoniiniin (Homo Luc\ens) de katbs1yla e'I.Tensel bir mesaj1 bagnnda

saklayan bir bap:a.m niteligindedir. i nsanoglunun en onemli beklentisi ve ihtiyaCl o lan

ya~amm devamhh~ arap~ma yarut vennekte, ku.rtulu~a o lan inanCl beslemekte ,-e

insana iimit veren bir i~levi iistlenmektedir. Nevruz, eski T iirk geleneklerindeki achyla

E rgenekon bayranu, veya c;:e~itli yorelerdeki degi~ik vurgulamalanyla i\Iart 9'u, Hlzu:

Nebi, Maps bayranu veya Hld1rellez tarihle.rde cografi dununa gore biraz farkhla~ma

olsa da hep baham1 canlanru~ cloneme gelmektedir ve diinyanm en eski bayranudu.

Belki de evrensel diizeyde kutlananyegane bayramrur. Tiirkler de tarihlerini bildikleri

en eski clonemden bu yana bu bayram1 h.-utlaya gelnli~lerdir. Nevn1z simgesi1lin en

onemli vurgulan1as1 "yeniden do~na, dirilme, kurmlu~"mr. Boylece canlanmanm,

dogamn canlanmasmm, cehaletten h.'l.utnlu~un, ozgiirliige kavu~manm iyilige

eri~menin simgele~tirilmelerinin biitiinle~tigi ve ne~e Ye mutluluk ic;:inde kutlamlan

ban~ ve sevinc;: dolu bir bayramrur.

Alevilik-Bekta~ilik Ara~tmnalan Dergisi / 2017 / 15 17

Belkts MENE!v!El\CiOGLU TEllv!REl\

CHALL:\YE Felicien (1960). Dinkr Tarihi. <;:eY. Camih Tiryakioglu, Istanbul: Varhk Yav.

FR.AZER, James G. (1991). A ltmdal -Dinin t~ Folklonm Kokleri-. c.1, <;:e\~ i\iehmet H. Dogan, Istanbul: Pavel Yannlan ..

<;:AY, i\1. Abdulhaluk (1991). Turk Er;genekon Baymmt Xmuz. Ankara: Turk Kultiirunu Ara~ru-ma Enstitiisu Yay. 119.

HUiZI).: GA., Johan (201 0). Homo L udens-OJ•unun Toplumsal lflevi (j zerine Bir Deneme-. <;:e\' Mehmet Ali Klh<;bav, istanbul: Aynno Yavmlan

HUTTER, Manfred (1997). "Religion in Hittite Anatolia" . Numen, VoL 44, No. 1.

TE~IRE:;:\, Belk.s (1995). "Bekta~i Geleneklerinde ~enuz Kutlamalan: Ku:klar Bayrarm" Folk/or/ E debtJ•at. Nisan, Ankara.

TORE, E lmasive (1990). "Turk Ergenekon Bavrarm Nevruz'un Klbns'taki Izleri" . Turk Kii/tiirii 324, Nisan, i\ nkara. r ~ YETI~EN, fuza (1951). "~aldoken Tahtacuan'nda Nevruz Ye filchrellez". Turk

\,.,.,/ • Folkhr Am,-ftrmalan, Say1 23.

~

~ ~

~

18 Forschungszeitschrift iiber das Alevitentum und das Beluaschitentum I 2017 I 15