View
2
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Toruń, dnia 11 lipca 2015 r.
Numer sprawy: 164/DOR/2015
Podmiot zadający pytanie: Starostwo Powiatowe w X
Imię i nazwisko eksperta: dr Małgorzata Szalewska
Afiliacja eksperta: UMK w Toruniu
OPINIA PRAWNA
I. Treść zadanego pytania:
Czy istnieje możliwość wydania orzeczenia o wykonaniu aktu nadania, w trybie art. 6
dekretu z 1951 r., w sytuacji gdy gospodarstwo będące przedmiotem rozstrzygnięcia
zostało przydzielone innym osobom (dla których założono księgi wieczyste)?
II. Sentencja odpowiedzi
1. Orzeczenie o wykonaniu aktu nadania, o którym mowa w art. 6 dekretu z 1951 r.,
jest aktem deklaratoryjnym określającym granice przestrzenne nabycia
nieruchomości z mocy prawa. Orzeczenie to nie przenosi prawa własności lecz
potwierdza w jakich granicach, posiadacz gospodarstwa rolnego nabył z mocy
prawa własność tego gospodarstwa na dzień 7 września 1951 r. Zdarzenia faktyczne
i prawne, jakie miały miejsce po tej dacie (zasiedzenie, zbycie, utrata prawa) nie
mają jakiegokolwiek znaczenia dla treści rozstrzygnięcia. Okoliczność, iż na chwilę
obecną inne osoby fizyczne są właścicielami przedmiotowego gospodarstwa nie
może stanowić podstawy odmowy wydania orzeczenia o wykonaniu aktu nadania.
2. Postępowanie w sprawie wydania orzeczenia o wykonaniu aktu nadania jest
prowadzone z urzędu. Żaden podmiot nie jest uprawniony do jego inicjowania na
wniosek.
System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”
Strona 1 z 8
III. Opis stanu faktycznego
Osoba fizyczna P.B. otrzymała na podstawie dekretu z dnia 6 września 1946 r. o ustroju
rolnym i osadnictwie na obszarze ziem odzyskanych i byłego wolnego miasta Gdańska i
aktu nadania z dnia 18 grudnia 1947 r. gospodarstwo rolne o pow. 2,93 ha. Dla
gospodarstwa nie zostało wydane orzeczenie o wykonaniu aktu nadania. Gospodarstwo
zostało w 1953 roku opuszczone przez właściciela, a następnie podzielone przez
ówczesne władze i przekazane innym osobom dla których wydano akty nadania oraz
orzeczenia o wykonaniu aktów nadania.
W roku 2012 spadkobiercy P.B. wystąpili o wydanie orzeczenia o wykonaniu aktu
nadania dla wyżej wymienionego gospodarstwa.
IV. Podstawa prawna udzielonej odpowiedzi
1. Dekret z 6 września 1951 r. o ochronie i uregulowaniu własności osadniczych
gospodarstw chłopskich na obszarze Ziem Odzyskanych (Dz.U. Nr 46, poz. 340)
zwany dalej dekretem z 1951 r. lub określany skrótem d.o.w.o.;
2. Dekret z dnia 6 września 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem
Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska (Dz. U. Nr 49, poz. 279), zwany
dalej dekretem o ustroju rolnym;
3. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks Postępowania Administracyjnego (tekst.
jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 267 ze zm.), zwana dalej k.p.a.;
V. Uzasadnienie
Z przedstawionego w sprawie stanu faktycznego wynika bezspornie, że spadkodawcy
wnioskodawcy wydany został na podstawie dekretu o ustroju rolnym akt nadania. Jak
zauważył NSA w wyroku z dnia 22 stycznia 2015 r., nabycie gospodarstwa rolnego lub
działki na Ziemiach Odzyskanych, w oparciu o przepisy dekretu z dnia 6 września 1946
r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze ziem odzyskanych i byłego Wolnego
Miasta Gdańska odbywało się w trzech fazach, którym odpowiadały trzy akty
System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”
Strona 2 z 8
administracyjne: 1) orzeczenie zwane aktem nadania, 2) orzeczenie o ustaleniu ceny
nabycia, zawierające również określenie granic nadawanego gospodarstwa (jeśli nie
było fizycznie wydzielone) i 3) orzeczenie o wykonaniu aktu nadania. Jak podkreśla się
przy tym w literaturze przedmiotu, przyznanie osadnikowi prawa własności do
otrzymywanego gospodarstwa rolnego poprzedzało szereg skomplikowanych i zawiłych
czynności a dodatkowo, zwłaszcza repatrianci, mieli niejednokrotnie trudności z
przedstawieniem władzom wymaganych dokumentów. Z tego względu wielu osadników
nie otrzymało orzeczenia o wykonaniu aktu nadania i w 1950 r. na ok. pół miliona
gospodarstw osadniczych zaledwie 100 tys. ich posiadaczy uzyskało taki rodzaj
orzeczenia (vide: J. Paliwoda, " Przebudowa ustroju rolnego w Polsce", rozdz. IV
"Uwłaszczenie - nadanie własności nieruchomości rolnych" str. 99 i nast.). Z tej
przyczyny, celem przyspieszenia uregulowania stosunków własnościowych
gospodarstw osadniczych, został wydany w dniu 6 września 1951 r. dekret o ochronie i
uregulowaniu własności osadniczych gospodarstw chłopskich na obszarze Ziem
Odzyskanych, który znosił kilkufazowy sposób nabywania takich gospodarstw i
wprowadzał jeden, wydawany przez komisje ziemskie akt nadania o charakterze
deklaratoryjnym. Dekret ten stanowił lex specialis w stosunku do przepisów dekretu o
ustroju rolnym. Oznacza to, że przepisy dekretu z 1946 r. miały zastosowanie w
sprawach nieuregulowanych w dekrecie z 1951 r. Powyższe pozostaje bez wpływu na
okoliczność, że z mocy art. 5 ust. 2 dekretu 1951 r., akty nadania wydane osobom, które
objęły w posiadanie gospodarstwo rolne przed dniem 7 września 1951 r., poświadczały
własność gospodarstw tych osób. Osoby te nabywały zatem prawo własności
posiadanego gospodarstwa ex lege.
Dekret z 1951 r. wydany został w celu ochrony i uregulowania własności chłopskiej
na obszarze Ziem Odzyskanych i stanowił konsekwencję rozwiązań prawnych
przyjętych w dekrecie z dnia 6 września 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na
obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska. Zgodnie z art. 1 i 2
d.o.w.o. osoby, które posiadają gospodarstwa rolne nadane w trybie osadnictwa
rolniczego na obszarze Ziem Odzyskanych i prowadzą je osobiście lub przez członków
rodziny, żyjących z nimi we wspólności gospodarczej, a do dnia wejścia w życie
dekretu z 1951 r. (7 września 1951 r.) nie nabyły ich własności, stają się z mocy prawa
System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”
Strona 3 z 8
właścicielami tych gospodarstw. Dokumentem potwierdzającym nabycie prawa
własności gospodarstwa rolnego i jego przynależności są akty nadania, które zawierają
określenie osób uprawnionych oraz powierzchni gruntów i innych składników
gospodarstwa rolnego, wydawane przez starostę. Granice gospodarstw rolnych oraz ich
szacunek ustala orzeczenie o wykonaniu aktu nadania. Orzeczenie to wydaje z urzędu
starosta wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej. Prawomocne orzeczenie
o wykonaniu aktu nadania jest podstawą wpisu w księdze wieczystej prawa własności i
wierzytelności z tytułu należności przypadającej za gospodarstwo rolne. Jak wynika z
przytoczonych przepisów nabycie prawa własności gospodarstw rolnych nadanych w
trybie osadnictwa rolniczego na Ziemiach Odzyskanych przez osoby, które do dnia 7
września 1951 r. nie legitymowały się tytułem własności nastąpiło z tym dniem, z mocy
prawa. Oznacza to, iż w przypadku spełnienia przesłanek określonych w dekrecie z
1951 r. osoby uprawnione od dnia 7 września 1951 r. są właścicielami przedmiotowych
nieruchomości, a w przypadku ich śmierci prawo to wchodzi w skład masy spadkowej i
podlega dziedziczeniu. Jednocześnie ustawodawca upoważnił organy administracji
publicznej do potwierdzenie w trybie indywidualnego aktu administracyjnego faktu
nabycia prawa własności z mocy prawa.
Rozstrzygnięcie organu administracji publicznej ma charakter deklaratoryjny, a jego
przedmiotem jest ustalenie skutków prawnych wynikających wprost z ustawy (w
analizowanym przypadku z dekretu). Zadaniem aktów deklaratoryjnych jest
potwierdzenie skutków prawnych zdeterminowanych całkowicie przez przepisy prawa
powszechnie obowiązującego. Akty deklaratoryjne podciągają dane stany faktyczne pod
normy prawne w sposób wiążący oraz deklarują i ustalają w sposób wiążący, że w danej
sytuacji wnikają określone prawa i obowiązki. Skutek prawny (w tej sprawie - nabycie
prawa własności) nie wynika z samego aktu deklaratoryjnego (decyzji), tylko wprost z
ustawy (dekretu), która jednak wymaga jego potwierdzenia przez właściwy organ
administracji publicznej (starostę). Analiza art. 1 i 2 d.o.w.o. pozwala przyjąć, iż
własność gospodarstw rolnych w trybie tego dekretu nabyły z mocy prawa osoby, które:
1) Weszły w posiadanie gruntów rolnych w trybie dekretu z dnia 6 września 1946 r. o
ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego
Miasta Gdańska (wniosek z art. 1 d.o.w.o.),
System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”
Strona 4 z 8
2) W dniu 7 września 1951 r. posiadały to gospodarstwo rolne i prowadziły je osobiście
lub przez członków rodziny, żyjących z nimi we wspólności gospodarczej,
3) do dnia wejścia w życie dekretu (7.09.1951 r.) nie nabyły ich własności.
Wskazane przesłanki muszą wystąpić łącznie.
Zgodnie z dekretem o ustroju rolnym wyznaczenie nabywcy gospodarstwa (działki)
następowało w drodze orzeczenia właściwej władzy, zwanego aktem nadania. Akt ten
stanowił podstawę objęcia gospodarstwa w posiadanie celem korzystania i pobierania
z niego bezpłatnie pożytków. Osoba, która otrzymała akt nadania była, zobowiązana
prowadzić swe gospodarstwo osobiście lub przez członków rodziny, żyjących z nią
razem we wspólnocie gospodarczej. Przeniesienie prawa własności nadanego
gospodarstwa (działki) na nabywcę następowało w drodze orzeczenia, zwanego
orzeczeniem o wykonaniu aktu nadania. Analiza przepisów dekretu o ustroju rolnym
w związku z przepisami dekretu z 1951 r. prowadzi do wniosku, iż reżimem dekretu z
1951 r. (w szczególności w zakresie nabycia z mocy prawa własności gruntów) objęte
zostały osoby, które weszły w posiadanie gospodarstw rolnych na podstawie aktu
nadania wydanego na podstawie art. 25 dekretu o ustroju rolnym i jednocześnie nie
uzyskały orzeczenia o wykonaniu aktu nadania, przenoszącego własność
gospodarstwa rolnego na podstawie art. 31 tego dekretu. Z opisu stanu faktycznego
niniejszej sprawy wynika, iż:
- osoba fizyczna P.B. uzyskała na podstawie dekretu z dnia 6 września 1946 r. o
ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze ziem odzyskanych i byłego wolnego miasta
Gdańska akt nadania z dnia 18 grudnia 1947 r. gospodarstwa rolnego o pow. 2,93 ha,
- do dnia 7 września 1951 r. nie wydano tej osobie orzeczenia o wykonaniu aktu
nadania przenoszącego własność gospodarstwa rolnego na podstawie art. 31 dekretu o
ustroju rolnym,
- gospodarstwo rolne zostało opuszczone w 1953 r.
W orzecznictwie sądowym wskazuje się słusznie, że rola aktu nadania w obu
dekretach, z 1946 r. i z 1951 r., jest odmienna. W tym z 1946 r. akt nadania jest
źródłem uprawnienia o charakterze osobistym do objęcia gospodarstwa w posiadanie,
a w dekrecie z 1951 r. akt nadania staje się poświadczeniem prawa własności
System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”
Strona 5 z 8
gospodarstwa. Odmienna jest także rola orzeczenia o wykonaniu aktu nadania,
ponieważ w dekrecie z 1946 r. orzeczenie to jest źródłem prawa własności
gospodarstwa, a w myśl przepisów dekretu z 1951 r. orzeczenie to wyłącznie określa
granice i szacunek gospodarstwa (co daje podstawę wpisu w księgach wieczystych).
Oznacza to że, jeśli osadnik dysponował aktem nadania (art. 25 dekretu z 1946 r.) i w
dniu 7 września 1951 r. posiadał i prowadził gospodarstwo rolne, to na mocy art. 5 ust. 2
dekretu z 1951 r. akt nadania jest poświadczeniem prawa własności, o którym mowa w
art. 5 ust. 1 dekretu z 1951 r. W takiej sytuacji faktycznej od chwili wejścia w życie
dekretu z 1951 r. akt nadania wydany na podstawie dekretu z 1946 r. ma charakter
deklaratoryjny w zakresie, w jakim poświadcza własność gospodarstwa rolnego
(przyznaną z mocy prawa - art. 2 ust. 1 dekretu z 1951 r.). Do podobnych wniosków
doszedł na przykład Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w wyroku z dnia 27
września 2011 r., stwierdzając wprost, że orzeczenie o wykonaniu aktu nadania,
wydawane w trybie art. 6 ust. 1 dekretu z 1951 r., nie ma na celu uwłaszczenia danego
podmiotu, ale ma potwierdzać uprawnienie przyznane z mocy prawa co do określonych
granic gospodarstwa, które podlegają ustaleniu w trybie tego przepisu.
Przenosząc powyższe ustalenia na grunt analizowanej sprawy należy z całą
stanowczością podkreślić, iż nabycie prawa własności przedmiotowego gospodarstwa
przez P.B. nastąpiło z mocy samego prawa w dniu 7 września 1951 r., zakładając iż na
ten dzień osoba ta gospodarstwo posiadała i użytkowała. Dokumentem
poświadczającym prawo własności jest, na podstawie art. 5 ust. 2 dekretu z 1951 r., akt
nadania z 18 grudnia 1947 r. W związku z powyższym brak jest podstaw w niniejszej
sprawie do wydania poświadczenia własności na podstawie art. 5 ust. 1 dekretu z 1951
r.
Odrębną kwestię stanowi, uregulowane w art. 6 dekretu z 1951 orzeczenie o wykonaniu
aktu nadania. Jak zgodnie podkreślają sądy administracyjne orzeczenie to nie jest aktem
uwłaszczeniowym, na jego podstawie nie dochodzi do przeniesienia prawa własności
(prawo to zostało nabyte ex lege w dniu 7 września 1951 r.) Istoty orzeczenia o
wykonaniu aktu nadania należy upatrywać w technicznym określeniu granic nabytej z
mocy prawa własności oraz wyszacowaniu wartości tego prawa. Biorąc pod uwagę
sytuacje społeczno-gospodarczą w Polsce drugiej połowy lat 40-tych i początku 50-tych,
System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”
Strona 6 z 8
należy uwzględnić fakt, iż gospodarstwa na Ziemiach Odzyskanych nadawane były
często bez wyznaczenia ich fizycznych granic. Rolą orzeczenia o wykonaniu aktu
nadania, o którym mowa w art. 6 dekretu z 1951 r. było przede wszystkim określenie
granic przysługującego prawa własności oraz jego ceny. Należy pamiętać, iż nabycie
gospodarstwa z mocy prawa w trybie dekretu z 1951 r. obejmowało wyłącznie nabycie
tej części nadanego gospodarstwa, którą osadnik posiadał i prowadził osobiście lub
przez członków rodziny, żyjących z nimi we wspólności gospodarczej. Nie powinno
budzić wątpliwości, iż orzeczenie o wykonaniu aktu nadania ma charakter
deklaratoryjny. Potwierdza ono stan faktyczny i prawny istniejący w dniu 7 września
1951 r. Dlatego też zdarzenia faktyczne i prawne jakie miały miejsce po tej dacie nie
powinny być brane pod uwagę przy wydawaniu przedmiotowego aktu. Rolą organu
administracyjnego, prowadzącego postępowanie w trybie art. 6 dekretu z 1951 r., jest
ustalenie w jakich granicach przestrzennych nastąpiło nabycie z mocy prawa własności
gospodarstwa rolnego oraz oszacowanie jego wartości.
Jednocześnie należy podkreślić, iż zgodnie z art. 6 dekretu z 1951 r. postępowanie w
przedmiocie wydania orzeczenia o wykonaniu aktu nadania jest prowadzone z urzędu,
co oznacza, iż żadnemu podmiotowi nie przysługuje roszczenie o wszczęcie tego
postępowania na wniosek.
VI. Wykaz wykorzystanego orzecznictwa oraz publikacji
a. J. Zimmermann, Prawo administracyjne, Warszawa 2012;
b. E. Ochendowski, Prawo administracyjne. Część ogólna, Toruń 2013;
c. B. Adamiak, J. Borkowski, Postępowanie administracyjne i sądowo
administracyjne, Warszawa 212;
d. B. Adamiak, J. Borkowski,. Kodeks postępowania administracyjnego.
Komentarz, Warszawa 2012;
e. Wyrok NSA z 22 stycznia 2015 r., I OSK 1064/13;
f. Wyrok NSA z 27 listopada 2012 r., I OSK 1310/10;
g. Wyrok NSA z dnia 8 maja 2003 r., IV SA 641/03;
h. Wyrok WSA we Wrocławiu z 2 kwietnia 2014 r., II SA/Wr 538/13;
i. Wyrok WSA we Wrocławiu z 23 stycznia 2008 r., II SA/Wr 338/07;
System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”
Strona 7 z 8
j. Wyrok NSA z dnia 14 grudnia 1998 r., II SA 1509/98;
k. Wyrok WSA w Olsztynie z dnia 27 września 2011 r., II SA/Ol 431/11;
Niniejsza porada prawna nie jest oficjalnym stanowiskiem zarówno Ministerstwa
Administracji i Cyfryzacji, jak i Partnerów biorących udział w projekcie.
Udzielane porady prawne nie mogą być wykorzystywane w jakichkolwiek postępowaniach
sądowych, administracyjnych i innych, jako dowód na poparcie stanowiska stron, posiadają
bowiem walor doradczo-informacyjny.
System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”
Strona 8 z 8
Recommended