View
222
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
WspWspóółłczesne ideologie polityczneczesne ideologie polityczne
ZajZajęęcia nr 4cia nr 4
Socjalizm i komunizm. Socjalizm i komunizm. Marksistowska teoria Marksistowska teoria papańństwa jako elementu panowania klasowegostwa jako elementu panowania klasowego
dr Michał Urbańczyk
mur@amu.edu.pl
Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych
i Filozofii WPiA UAM Poznań
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3f/Red_flag_left.jpg
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
socjalizm [łac. socialis ‘społeczny’], ideologie i ruchy społeczne powstałe w XIX w., dążące do ładu społecznego opartego na zasadach wspólnoty, równości i racjonalnego zarządzania gospodarką;
�w myśli marksistowskiej faza rozwoju społecznego, następująca po kapitalizmie;
�określenie stosowane niekiedy w charakterystyce ustroju społecznego tych krajów wysoko rozwiniętych (zwłaszcza europejskich), w których gospodarce rynkowej towarzyszy daleko posunięta redystrybucja dochodu narodowego i realizacja koncepcji państwa dobrobytu.
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3977113/socjalizm.html
komunizm [łac. communis ‘wspólny’, ‘powszechny’], ideologia postulująca równość i wspólnotę w organizacji życia społecznego oraz racjonalność w kierowaniu życiem gospodarczym, głosząca nieuchronność upadku kapitalizmu i potrzebę działańdla osiągnięcia tego celu;
� w teorii marksistowskiej najwyższa, bezklasowa forma organizacji społecznej, następująca po kapitalizmie;
� ruch społeczny i polityczny wywodzący się z ideologii marksistowskiej, ukształtowany w wyniku rozłamu socjaldemokracji;
� w niemarksistowskiej teorii społecznej i w języku potocznym — ustrój społeczny w państwach rządzonych przez partie komunistyczne;
� w państwach komunistycznych określany równieżmianem socjalizmu realnego.
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3924721/komunizm.html
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
� Socjalizm utopijny,
� Socjalizm naukowy (marksizm)
� socjalizm reformistyczny,� Rewizjonizm Eduarda Bernsteina,
� Komunizm (leninowska wersja marksizmu),
� Trockizm,
� Socjaldemokracja,� Socjalizm realny (demokracja
ludowa),
� Eurokomunizm,
� Maoizm,
Marksizm chciał być socjalizmem naukowym – w odróżnieniu od dotychczasowego socjalizmu, który Marks i Engels ochrzcili mianem „utopijnego”.
Lata 30. XIX wieku to okres działalności Roberta Owena, Karola Fouriera i Saint-Simona.
1827 r. – czasopismo „Co-operative Magazine” w Wlk. Brytanii.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d4/Karl_Marx_001.jpg
Robert Owen (1771Robert Owen (1771--1858)1858)� „Nowy pogląd na społeczeństwo
czyli rozprawy o kształceniu charakteru”,
� angielski działacz społeczny i polityczny,
� Jeden z założycieli ruchu spółdzielczego,
� jako 18-latek zarządzał fabrykąwłókienniczą w Manchesterze,
� w 1823 r. wyjechał do Ameryki, gdzie założył eksperymentalna kolonię „Nowa Harmonia”,
� W 1832 r. założył w Londynie bazar wymiany towarów (bezgotówkowy),
Socjalizm utopijnySocjalizm utopijny
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cf/Portrait_of_Robert_Owen_%281771_-_1858%29_by_John_Cranch%2C_1845.jpg
Karol (Charles) Fourier (1772Karol (Charles) Fourier (1772--1837)1837)
� „Teoria czterech ruchów i ich ogólne przeznaczenie”,
� „Traktat o prywatnym zrzeszeniu rolniczym”, � „Nowy świat industrialny i zrzeszeniowy”,
�urodził się w zamożnej rodzinie kupieckiej,
�majątek stracił w 1793 r. w wyniku powstania lyońskiego (przeciw rewolucyjnemu Konwentowi),
�potem pracował jako komiwojażer,
Socjalizm utopijnySocjalizm utopijny
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e3/Hw-fourier.jpg
� krytykował anarchię produkcji,� postulował – podobnie jak Owen –
tworzenie samowystarczalnych wspólnot utopijnych, tzw. falansterów (dokładnie opracowane reguły współżycia, np. liczba osób – 1620).
Socjalizm utopijnySocjalizm utopijnyhttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6d/Phalanst%C3%A8re.jpg
SaintSaint--Simon (1760Simon (1760--1825)1825)� „Listy obywatela Genewy i jemu współczesnych”,
„Katechizm industrialistów”, „Nowe chrześcijaństwo”,
� potomek arystokratycznego rodu, starannie wykształcony,
� uważany za jednego z największych erudytów swoich czasów,
� Walczył w wojnie o niepodległośćStanów Zjednoczonych,
� w 1789 r. zrzekł się tytułów rodowych,
� dorobił się znacznego majątku na spekulacji dobrami narodowymi, jednak długo żył w nędzy,
Socjalizm utopijnySocjalizm utopijny
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8b/Claude_Henri_de_Saint-Simon.jpg
Ekonomiczne i społeczne przyczyny narodzin idei socjalistycznych:
�protest wobec warunków społecznych i ekonomicznych w początkach rozwoju kapitalizmu przemysłowego,
�krytyka liberalnego społeczeństwa wolnorynkowego,
�próba zaproponowania alternatywy.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
http://www.punkerslut.com/articles/ready_and_easy_way_to_end_an_economic_depression.html
Koniec XIX wieku to okres ewolucji socjalizmu ze względu na:
�polepszanie się warunków życia i pracy klasy robotniczej,
�pojawienie się związków zawodowych i partii robotniczych reprezentujących interesy robotnicze,
�rozwój sportu i klubów sportowych.
Efektem było włączenie się partii socjalistycznych do życia politycznego i przyjęcie przez nich zasad walki politycznej zgodnych z parlamentaryzmem oraz porządkiem konstytucyjnym.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
� „Zadania socjalizmu i zadania socjalnej demokracji”
� ideolog socjaldemokracji niemieckiej, członek SDP,
� działacz II Międzynarodówki,
� redaktor nielegalnego pisma „Socialdemokrat”, gdzie współpracował z Marksem i Engelsem,
� poddał krytyce podstawowe założenia myśli Marksa,
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
Rewizjonizm Eduarda Bernsteina (1850 Rewizjonizm Eduarda Bernsteina (1850 –– 1932) 1932)
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d8/Bernstein_Eduard_1895.jpg
Do I wojny światowej socjaliści podzielili się – radykałowie na czele z Leninem zaczęli się określać mianem komunistów (bolszewików).
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
� niezwykle płodny pisarz (dzieła zebrane to ponad 50 tomów), m.in. „Co robić?”, „Materializm a empiriokrytycyzm”, „O prawie narodów do samookreślenia”, „Państwo a rewolucja”
� teoretyk bolszewizmu,
� teoretyk, strateg i przywódca rewolucji październikowej,
� polityk rosyjski i radziecki,
� Wielokrotnie zesłany na Syberię,
� redaktor pism „Iskra”, „Prawda”,
� przewodniczący rady komisarzy ludowych i przywódca partii WKP (b),
� założyciel i przywódca Międzynarodówki Komunistycznej,
� W „Liście do Zjazdu” przestrzegał przed Stalinem i Trockim jako swymi ewentualnymi następcami,
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
Komunizm (leninowska wersja marksizmu)Komunizm (leninowska wersja marksizmu)
http://en.wikipedia.org/wiki/Vladimir_Lenin
Włodzimierz Lenin (1870-1924)
� rewolucjonista rosyjski, sekretarz generalny partii komunistycznej, lider Związku Radzieckiego,
� twórca opresyjnego systemu polityczno-społecznego opartego m.in. na
a) terrorze powszechnym i kulcie jednostki,
b) doktrynie „socjalizmu w jednym kraju”.
c)
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/16/Stalin_lg_zlx1.jpg
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
StalinizmStalinizm
Józef Stalin (1879-1953)
Zbrodnie komunizmuZbrodnie komunizmu„(…) Zgodnie z naszymi szacunkami pozwala ustalić rząd wielkości i uzmysłowić sobie powagę
zagadnienia:
• Związek Sowiecki - 20 milionów ofiar śmiertelnych,
• Chiny - 65 milionów,
• Wietnam - l milion,
• Korea Północna - 2 miliony,
• Kambodża - 2 miliony,
• Europa Wschodnia - l milion,
• Ameryka Łacińska - 150 tysięcy,
• Afryka - 1,7 miliona,
• Afganistan - 1,5 miliona,
• międzynarodowy ruch komunistyczny i partie komunistyczne nie sprawujące władzy
-10 tysięcy.
W sumie blisko 100 milionów ofiar śmiertelnych”.*
* „Czarna księga komunizmu”, S.. Courtois i inni, Warszawa 1999, s. 25-26.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
2 połowa XX wieku to okres rozprzestrzeniania się idei socjalistycznych w krajach Trzeciego Świata – elementem charakterystycznym jest zastąpienie hasła walki klasowej hasłem antykolonializmu oraz połączenie socjalizmu z nacjonalizmem.:- Korea Płn., - Wietnam, Kambodża, Laos, - socjalizm indyjski, - socjalizm afrykański, - socjalizm arabski, - socjalizm w Ameryce Łacińskiej.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
Andrew Heywood proponuje trzy sposoby rozumienia socjalizmu:
� model ekonomiczny opozycyjny do kapitalizmu,� instrument, program ruchu związkowego� doktryna polityczna.
� Wspólnota,� współpraca, � równość, � klasa społeczna,� wspólna własność.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
WspWspóólnotalnota
� wizja kolektywistyczna – ludzie mogąprzezwyciężać problemy społeczne i ekonomiczne wspólnym wysiłkiem, a nie jednostkowym działaniem
� jednocześnie jednak socjaliści zupełnie inaczej spoglądają na naturę ludzką – uważają, że jest ona plastyczna, formowana przez doświadczenia i warunki życia społecznego,
� zachowanie ludzkie jest zdeterminowane wychowaniem, to doświadczenie kształtuje i warunkuje osobowość jednostki.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
Kolektywizm Kolektywizm
• jednostki nie da się oddzielić od społeczeństwa – wielki sprzeciw wobec myślenia liberalnego.
• To, że jednostki zachowują sięsamolubnie, zachłannie i agresywnie nie wynika z ich natury, lecz jest warunkowane społecznie,
• To kapitalizm zmusza czy też sprzyja takim postawom, ponieważ popycha je takich egoistycznych zachowań.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
� najtrwalszym efektem tego typu eksperymentów jest system izraelskich kibuców – system spółdzielni, rolniczych osiedli, będących wspólnąwłasnością ich członków i przez nich zarządzanych.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
WSPWSPÓÓŁŁPRACAPRACA
• skoro ludzie maja społeczna naturę to naturalną chęcią jest współpraca a nie rywalizacja,
• rywalizacja antagonizuje jednostki, promuje egoizm i agresję, zrywa więzi społeczne
• współpraca wykorzystuje energię wspólnoty,
• od każdego wedle zdolności, każdemu wedle potrzeb
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
Filozoficzną podstawą, światopoglądem był materializm dialektyczny:
� metoda badania zjawisk społecznych była dialektyczna czyli antymetafizyczna,
� wyobrażenie o świecie i jego głównych problemach –materialistyczne.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
� Na materializm dialektyczny składa sięmetoda dialektyczna i materializm filozoficzny:
świat jest pewną całością, w której jego poszczególne elementy wchodzą w interakcje, świat znajduje się w ciągłym ruchu, ciągle się zmienia – poszczególne zjawiska powstają, rozwijają się i obumierają.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
Skutkuje to powstawanie coraz to nowych zjawisk. Przeobrażenia te podlegają pewnym prawom:
� rozwój to przechodzenie zmian ilościowych w jakościowe,
� od starego stanu jakościowego do nowego stanu jakościowego (i znów zmiany ilościowe, itd.).
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
� Rozwój nie jest jednak ruchem po kole, lecz ruchem postępowym, po linii wstępującej (stąd bierze sięlewicowa wiara w ideę postępu).
� Wszystkim zjawiskom społecznym właściwe są wewnętrzne sprzeczności, walka tych sprzeczności jest siłąnapędową rozwoju: teza + antyteza = synteza > nowa teza + antyteza = synteza.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
� Dialektyka połączona została z materializmem filozoficznym:
� materialność świata, ta materia znajduje się w ciągłym ruchu,
� pierwotność materii i wtórność świadomości –materia jest obiektywną rzeczywistością, istniejącą poza świadomością i niezależnie od niej. Świadomość zaś to właściwość ludzkiego mózgu, dlatego nie może istnieć bez materii, a tym bardziej być wobec niej pierwotna,
� świat istnieje wiecznie i rozwija się według obiektywnych praw, które są w pełni poznawalne (patrz Carl Popper i „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie).
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
� Materializm historyczny – oznaczałprzeniesione zasad materializmu i metody dialektycznej w sferę badania życia społecznego i zjawisk społeczno-historycznych:
� byt określa świadomość,� źródeł idei, poglądów, teorii politycznych,
instytucji państwowych należy szukać w materialnych warunkach życia społeczeństwa.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
� w ich ramach najistotniejszym elementem, który decydował o strukturze społecznej był sposób produkcji dóbr materialnych,
� Od tego zależy struktura społeczna, instytucje polityczne i poglądy,
� sposób produkcji ulega ciągłym zmianom: najpierw następują zmiany w siłach wytwórczych (najbardziej rewolucyjny element produkcji – niewolnicy, cłhłopi, proletariat), to zaś zaczyna się od zmiany narzędzi produkcji
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
� Następną zmianą jest zmiana w stosunkach produkcji,
� Konflikt między nowymi siłami wytwórczymi a starymi stosunkami produkcji to ekonomiczne podłoże rewolucji społecznych.
� techniczna strona produkcji wyrażająca stosunek człowieka do otaczającej go przyrody, której elementy przekształca w procesie produkcji, zdobywając przy tym doświadczenie, pozytywne nawyki i coraz większą wiedzę, która umożliwia udoskonalanie przedmiotów i środków pracy (narzędzi); zdaniem Marksa, na podstawie znajomości metod i środków pracy można określić ogólny rozwój danego społeczeństwa; ludzie zmieniając i doskonaląc narzędzia i metody pracy, przy pomocy których zmieniają przyrodę, zmieniają sięsami; stąd wniosek Marksa, że materialną podstawą historii ludzkości jest rozwój jego sił wytwórczych), zmiana siłwytwórczych zaczyna się od zmiany narzędzi pracy,
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
� konflikt między nowymi siłami wytwórczymi a starymi stosunkami produkcji stanowi ekonomiczne podłoże rewolucji.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
Teoria bazy i nadbudowy Teoria bazy i nadbudowy Na różnych formach własności, na społecznych warunkach bytu wznosi się cała nadbudowa różnych swoiście i ukształtowanych uczuć, złudzeń, sposobów myślenia i poglądów życiowych.
Marks wyróżniał trzy sfery życia społecznego:
� bazę ((formy własności, społeczne warunki bytu),
� nadbudowę prawną i polityczną i odpowiadające jej
� formy świadomości społecznej.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
Klasy i teoria walki klasKlasy i teoria walki klas
� istnienie klas jest związane tylko z określonymi historycznymi fazami rozwoju produkcji,
� walka klas prowadzi nieuchronnie do dyktatury proletariatu,
� dyktatura jest tylko przejściem do zniesienia wszelkich klas i do społeczeństwa bezklasowego,
� walka klasowa jest prawem historycznym,
� historyczna rola proletariatu jako klasy rewolucyjnej.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
PaPańństwo w ujstwo w ujęęciu marksistowskimciu marksistowskim
� Marks i Engels traktowali państwo oraz prawo jako zjawiska historyczne – będące rezultatem określonego stadium rozwoju społecznego. Jednocześnie postrzegali je jako instrument panowania jednej klasy nad pozostałymi. Engels pisał: państwo powstało z potrzeby utrzymania w karbach przeciwieństw klasowych, a jednocześnie samo powstało wśród konfliktów tych klas.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
� A zatem państwo jest państwem najsilniejszej klasy:
� państwo starożytnych było państwem właścicieli niewolników,
� państwo średniowieczne było państwem szlachty uciskającej chłopów,
� państwo nowożytne jest państwem kapitalistów, wyzyskujących robotników.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
� Ponieważ państwo oparte jest na wyzysku, władza w nim sprawowana jest prze specjalne siły: wojsko, biurokracja, policja, wywiad.
� Państwo to machina kierownicza, która posiada aparat przymusu oddzielony od społeczeństwa – nigdy jednak nie jest tak, aby ten aparat całkowicie oddzielił się od panującej klasy, zawsze działa w jej interesie, broniąc istniejącego ustroju ekonomicznego.
� Państwo tworzy prawo, które jest wola klasy panującej. Zarówno państwo jak i prawo są najistotniejszymi elementami nadbudowy, będąc jej częścią polityczną.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
Historycznie następowały po sobie:� państwo niewolnicze,� państwo feudalne,� państwo kapitalistyczne.W ramach każdego państwa tworzyły się rozmaite
formy państwa – typ państwa zależy od historycznie uwarunkowanego, ekonomicznego ustroju społeczeństwa, od tego jaka władza znajduje się u władzy. Natomiast formy państwa zależą od konkretnych warunków historycznych, rozwoju danego kraju, od stopnia pogłębiania sięwalki klasowej.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
� Zastanawiając się nad kształtem państwa w przyszłości marksizm próbował go opisać w sposób racjonalny i naukowy. Zalążki państwa nowego typu Marks widział w Komunie Paryskiej.
Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm
Recommended