ZABURZENIA OSOBOWOŚCI A PSYCHOPATIA

1) konstytucjonalne teorie typologiczne, zakładające biologiczne – dziedziczne i (lub) wrodzone – uwarunkowania osobowości

2) teorie dynamiczne, wyodrębniające różne mechanizmy osobowości o charakterze sił psychodynamicznych (popędy, potrzeby itp.) i podkreślające zasadnicze znaczenie procesu socjalizacji w formowaniu się osobowości

3) teorie cech osobowości, przypisujące w różnym stopniu wielu czynnikom (biologicznym, psychologicznym i społeczno-kulturowym) ważną rolę w osobowym rozwoju jednostki

4)  teorie systemowe, obejmujące poznawcze koncepcje osobowości

"Zaburzenia osobowości są głęboko zakorzenionymi i utrwalonymi wzorcami zachowań przejawiającymi się mało elastycznymi reakcjami na różnorodne sytuacje indywidualne i społeczne. Zachowania te charakteryzują się tendencją do skrajnych reakcji i wyrażają się znaczną odmiennością w porównaniu z przeciętnym w danej kulturze sposobem spostrzegania, myślenia, odczuwania i odnoszenia się do innych. Takie wzorce zachowania mają tendencję do trwałości i do obejmowania wielu zakresów funkcjonowania psychologicznego."

1.koncepcja H. Cleckleya, której podstawowe twierdzenia stanowią punkt wyjścia dla wielu współczesnych ujęć osobowości psychopatycznej.

2.poglądy H. Eysencka stanowiące pierwszą próbę ścisłego powiązania konkretnej teorii osobowości z fenomenem psychopatii.

3.operacyjne podejście do psychopatii w ujęciu Roberta D. Hare`a.

4. koncepcja Andrzeja Jakubika "stanowiąca teoretyczny kanon metodologiczny

wyznaczający zasady i reguły, którymi winien się kierować badacz zajmujący się nieprawidłowo funkcjonującą osobowością, w tym także psychopatyczną" (Gierowski).

definiuje psychopatię przez pryzmat zespołu swoistych dla niej cech:

- wśród 16 wskazanych przez niego kryteriów cechę rdzenną stanowi wyraźny, głęboko zakorzeniony deficyt osób psychopatycznych w sferze ich reaktywności emocjonalnej i wiążące się z tym deficytem trudności w nawiązywaniu bliższych relacji emocjonalnych, spłycenie afektu oraz brak empatii (Patrick i Zempolich, 1998).

koncepcja dwuczynnikowa:na psychopatię składają się dwa skorelowane czynniki –  czynnik I to izolacja emocjonalna –  czynnik II to zachowania antyspołeczne

ujęcie systemowe zaburzeń osobowości (w tym także psychopatii)

- łączy w jedną całość przypuszczalne etiopatogenetyczne znaczenie czynników biologicznych, psychologicznych i społeczno-kulturowych

- podejście to uwzględnia mechanizmy dynamiczne funkcjonowania osobowości

- zakłada, że podstawowym regulatorem zachowania się człowieka jest swoista motywacja wzbudzana w strukturach systemu, głównie na poziomie struktur informacyjnych (poznawczych).

zaburzenia struktury powodują zakłócenia integracji poszczególnych funkcji osobowości.

zaburzenia cech należy rozpatrywać w aspekcie cech dominujących i podporządkowanych.

„temperament osoby jest predyspozycją, która, aby doprowadzić do rozwoju psychopatii, musi napotkać specyficzne czynniki psychospołeczne”

Szeroki przegląd koncepcji dot. psychopatii: J.K.Gierowski, L.K.Paprzycki: „Niepoczytalność i

psychiatryczne środki zabezpieczające”, wyd. C.H.Beck 2013

kwestionariusz autorstwa R. Hare`a PCL-R (Hare 1992) - narzędzie oparte na kanwie dwuczynnikowej koncepcji

psychopatii - opiera się o ustrukturowany wywiad oraz przegląd akt badanego.   PCL-R:SV specjalna wersja narzędzia do badania poziomu psychopatii w

populacjach nie-przestępczych. (PCL-YV) - specjalna wersja PCL przeznaczona dla adolescentów -wchodzi w skład kwestionariusza SAVRY diagnozującego

czynniki ryzyka u nieletnich  

DSM IV R > DSM-V !

ICD-10

Osobowość: konstrukt teoretyczny, pod którym kryją się liczne właściwości kluczowe dla funkcjonowania psychospołecznego jednostki.

> istnieje rozdźwięk pomiędzy tym jak osobowość i jej zaburzenia rozumiane są na gruncie psychologii i psychiatrii (wiele z funkcjonujących na gruncie psychologii konceptualizacji osobowości nie sposób przenieść na poziom efektywnego opisu behawioralnego, który mógłby znaleźć zastosowanie w praktyce diagnostycznej)

>> atrakcyjną propozycją wydają się tzw. teorie cech osobowości pozwalające na integrację podejścia psychologicznego i psychiatrycznego

PROBLEM > rozbieżności pomiędzy medycznym i psychologicznym modelem osobowości i jej zaburzeń dotyczą problemu: kategorialność vs. wymiarowość zaburzeń!!!

psychologiczne teorie osobowości od pewnego czasu koncentrują się i podkreślają jej dymensjonalny (wymiarowy – w znaczeniu stanowiący kontinuum) charakter, podczas, gdy klasyfikacje medyczne korzystają ze stanowiska kategorialnego (które przypisuje zaburzeniu wartość jednostki diagnostycznej, ergo prowadzi do rozmycia określenia nasilenia dysfunkcji)

[> w ostatnich latach na uwagę zasługuje skonstruowany przez Costę i McCrea model Wielkiej Piątki, w ramach którego wypracowano narzędzia diagnostyczne (Inwentarz NEO-PI-R), znajdujące szerokie zastosowanie w pomiarze cech osobowości ]

 [problem adaptacji narzędzi do warunków polskich oraz ich dostępności]

Zaburzenia osobowości o rysie antyspołecznym : współcześnie chodzi tu przede wszystkim o:

- antyspołeczne zaburzenie osobowości (według DSM-IV),

- osobowość dyssocjalną (według ICD-10) - psychopatię

Psychopatia (odrębna forma zaburzenia) stanowi pojęcie o szerszym kontekście m.in. z uwagi na fakt:- równoczesnego akcentowania zarówno emocjonalnej/interpersonalnej warstwy funkcjonowania osobowości oraz- antyspołecznych/behawioralnych przejawów zaburzenia

(podkreśla się emocjonalny rdzeń tego zaburzenia poszukując w nieprawidłowym funkcjonowaniu emocjonalnym psychopatów najbardziej pierwotnych i zarazem kluczowych dla tej diagnozy cech)

Zespoły psychopatologiczne: „dyssocjalne zaburzenie osobowości”

(w klasyfikacji ICD-10) oraz „antyspołeczne zaburzenie osobowości” (w DSM-

IV-TR/ DSM 5) traktować można jako analogiczne formy tego

samego zaburzenia osobowości

„Osobę dyssocjalną/antyspołeczną charakteryzuje głęboko utrwalony i długotrwały wzorzec zachowania polegający na całkowitej (lub co najmniej znacznie ograniczonej) niezdolności do dbania o uczucia innych ludzi.

Dyssocjalność związana jest z brakiem poszanowania dla obowiązujących norm prawnych, moralnych czy obyczajowych, a zachowania podporządkowane realizacji celów jednostki – niejednokrotnie realizacji godzącej w dobra społeczne czy osobiste innych. Podkreśla się ponadto niską tolerancję na frustrację, którą obserwuje się w natychmiastowym dążeniu do uzyskania pożądanych efektów oraz impulsywność, nieprzyjmowanie odpowiedzialności za swoje postępowanie czy tendencje do agresji i reagowania złością”.

specyficzny rodzaj zaburzenia osobowości charakteryzującym się:

- aroganckim i kłamliwym stylem funkcjonowania interpersonalnego,

- swoistymi deficytami w przeżywaniu, rozumieniu i ekspresji emocji oraz

- wysoce impulsywnym zachowaniem

Hervey Cleckley: The Mask of Sanity (1941)- opis prototypowego psychopaty

[Robert D.Hare: Psychopaci są wsród nas]

Różnicowanie psychopatii i osobowości antyspołecznej: problem diagnostyczny!!!

Na poziomie intrapsychicznym (obszar „ja”): - tożsamość – egocentryzm, samoocena budowana

w oparciu o uzyskiwane instrumentalne zyski, potrzeba władzy, koncentracja na przyjemnościach

- samosterowność – wyznaczanie celów na podstawie osobistej gratyfikacji, brak prospołecznych wzorców zachowania, zachowania niezgodne z prawem lub normami kulturowymi lub etycznymi

Na poziomie interpersonalnym: - empatia – brak troski o uczucia, potrzeby czy cierpienie

innych, brak wyrzutów sumienia, gotowość do ranienia lub znęcania się nad innymi

- intymność – niezdolność do nawiązywania bliskich relacji, eksploatacja jest podstawowym sposobem odnoszenia się do innych, preferowanie oszustwa i przymusu w relacjach z innymi, wykorzystywanie dominacji i zastraszenia do kontrolowania innych.

Osoby o osobowości antysocjalnej (antyspołecznej) wykazywać będą duże nasilenie w obrębie domen antagonizmu i rozhamowania, w tym:

Antagonizm: - Skłonność do manipulowania: częste używanie podstępu

wpływać na innych lub uzyskać nad nimi kontrolę, uwodzenie, powierzchowny urok osobisty, łatwość wypowiadania się, nasilone eksponowanie własnych osiągnięć

- Kłamliwość: Nieuczciwość i notoryczne używanie kłamstwa, dwulicowość, manipulowanie swoim wizerunkiem

- Znieczulica (chłód emocjonalny): Brak troski o uczucia i problemy innych, brak poczucia winy lub wyrzutów sumienia w związku z negatywnymi lub szkodliwymi skutkami swoich działań, agresja, sadyzm

- Wrogość: Stałe lub częste gniewne uczucia, gniew i rozdrażnienie w odpowiedzi na drobne oznaki lekceważenia przez innych, mściwość

Rozhamowanie: - Nieodpowiedzialność: Lekceważenie i braku poczucia

finansowych i innych zobowiązań brak szacunku dla innych, nierealizowanie umów i obietnic

- Impulsywność: Działanie pod wpływem chwili, w odpowiedzi na bezpośrednie bodźce, działanie bez planu, nieuwzględnianie skutków zachowań, brak planowania

- Podejmowanie ryzyka: Podejmowanie zachowań niebezpiecznych, ryzykownych i potencjalnie szkodliwych bez względu na konsekwencje, silna potrzeba nowych doznań, bezmyślne inicjowanie działań w celu przeciwdziałania znudzeniu, brak troski o swoje ograniczenia, zaprzeczanie zagrożeniom

Robert D. Hare (z zespołem) >twórca tzw. operacyjnej koncepcji psychopatii

oraz najpopularniejszego obecnie narzędzia do jej pomiaru:

Psychopathy Checklist-Revised (PCL-R )

David J. Cook (z zespołem): The Comprehensive Assessment of Psychopathic

Personality – CAPP

psychopatia jako zespół interpersonalno – afektywnych charakterystyk funkcjonowania jednostki w połączeniu z jej antyspołecznym stylem życia;

koncepcja zakłada istnienie dwóch podstawowych czynników składających się na obraz psychopatii:

I. interpersonalno – afektywnego oraz II. antyspołecznego (socialy deviant life style)

„Czynnik pierwszy dotyczy egoistycznego, wrogiego i pozbawionego wyrzutów sumienia wykorzystywania innych, drugi z kolei wiąże się z chronicznie niestabilnym, antyspołecznym i nieakceptowanym stylem życia”

The Comprehensive Assessment of Psychopathic Personality – CAPP - pomysł wywodzącym się z pracy klinicznej,

[ W ramach konceptualizacji tej wyróżniono 6 podstawowych obszarów funkcjonowania człowieka (domains) obejmujących: przywiązanie (attachment domain), obszar behawioralny (bahavioral domain), obszar poznawczy (cognitive domain), dominację (dominance domain), emocjonalność (emotional domain) oraz właściwości „ja” (self domain), które następnie podzielone zostały na 33 symptomy, z których każdy definiowany jest za pomocą kolejnych cech opisowych]

Psychopatia: obszar intensywnie eksplorowany badawczo!!!

- narzędzia takie jak NEO-PI-R znaleźć się mogą w centrum zainteresowania psychologów diagnozujących antyspołeczne zaburzenia osobowości z zachowaniem jednoczesnej spójności z klasyfikacją medyczną

>> dialog pomiędzy psychiatrią a psychologią w zakresie zaburzeń osobowości (problem orzeczniczy!)

[korzystanie ze wspólnej siatki pojęciowej i modelu teoretycznego (teoria cech) sprzyjać będzie z pewnością ujednolicaniu standardów diagnostycznych pomiędzy ICD 10 a DSM 5 ]

Diagnoza i terapia zaburzeń osobowości stanowi przedmiot wielu kontrowersji w praktyce psychologicznej

W diagnozie sądowo-psychologicznej problem sprowadza się do konieczności postawienia prawidłowej diagnozy aby móc zaproponować zindywidualizowane oddziaływania korekcyjne.

Korekcja zaburzeń osobowości jest zadaniem trudnym i długoterminowym (także w warunkach wolnościowych, sytuacja izolacji może sprzyjać skoncentrowaniu się na terapii)

Szczególne miejsce wśród zaburzeń osobowości zajmuje problematyka osobowości nieprawidłowej (psychopatii), nie wyczerpuje ona jednak całości problematyki zaburzeń osobowości.