Kentleşme ve rekreasyon

BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİNİN KENT PLANLAMASI VE REKREASYON İLE İLGİLİ ÇALIŞMALARI VE İLÇE BELEDİYELERİ İLE PLANLAMA AÇISINDAN

YAŞANAN SORUNLAR

• Türkiye’nin kentleşme serüvenindeki bütün yeniliklerin, girişimlerin, başarıların Ankara’dan doğduğunu söylemek ne kadar doğru ise, aynı serüvendeki bütün başarısızlıkların, hayal kırıklıklarının ve sorunların yine Ankara’dan kaynaklandığını söylemek de o kadar doğru olacaktır

• Ankara, bir yandan, ilk modern kent planına, ilk yapı kooperatifine, ilk kamu konutlarına, ilk yaya bölgesine tanıklık ederken, bir yandan da ilk düzensiz kentleşmeye, ilk gecekonduya, ilk gecekondu affına ve ilk arsa vurgunculuğuna ev sahipliği yapmıştır. Bir anlamda Türkiye’de kentsel gelişmenin evrimini ortaya koymak için Ankara’nın kentleşme deneyimine bakmak yeterli olacakt

• Cumhuriyetin kurucu girişimlerinin ortaya konduğu ve modernleşmenin somut kazanımlarının ilk olarak görülmeye başlandığı bir kentin bütün gelişmelerde de öncü olması doğaldır. Başkent olmanın ve iktidarı içinde taşımanın kaçınılmaz bir sonucu olarak, ülkenin bütün siyasal, ekonomik, toplumsal yaşamı Ankara’dan etkilenmiştir

• Başkent ilan edilme kararının alınması ile Ankara bir anlamda Cumhuriyetin yeni kurumlarını, dünya görüşünü, yaşam biçimini bütün Türkiye’ye aktarma işlevini de üstlenmiş olacaktır

• Cumhuriyetin ilk yıllarında Ankara’ya verilen önem, rakamlara da yansımış durumdaydı. Yatırımların yeni başkente yönelmeye başlaması kısa sürede buranın çekim odağı olmasını sağlamış, bunun sonucunda da Ankara Cumhuriyetin ilk döneminde nüfusu en hızlı artan kent olarak kayıtlara geçmişti. Sözgelimi, 1919’da 20.000, 1927’de 74.000 olan nüfus 1945’de 226.000’e ulaşmıştı

• Ankara’nın ilk yıllardaki öncülüğünü, yerel yönetimlerle ile ilgili bir dizi yeni yasanın çıkmasında ve ilk planlı kentsel gelişme deneyiminin yaşanmasında görebiliriz.

• Ankara’nın Türkiye’nin yerel yönetim ve kentleşme düzenini belki de en

çok etkileyen özelliklerinden biri, 70 yılı aşkın süre belediyelerin örgütlenmesini, hak ve yetkilerini, hizmet verme yöntemlerini belirleyecek 1580 sayılı Belediye Kanunu’nun hazırlanmasına öncülük etmesidir. Söz konusu yasal düzenlemenin hazırlanmasında Ankara Şehremaneti deneyiminden elde edilen dersler oldukça etkili olmuştur.

• Ankara’nın Türkiye’nin kentsel gelişimindeki öncülüğünden söz ederken Jansen Planı’nı anmamak olmaz. 4 Ülkenin bu ilk modern kent planlaması deneyimi, Türkiye kentlerinin gelişiminde gözlenen bütün olumlu ve olumsuz yönlerin ortaya çıktığı bir girişimdi

• Jansen Planı’nın uygulama süreci, bir yandan, modern bir kent yaratma istencini, kentsel gelişmeyi denetim altına alma isteğini ortaya koymuş; bir yandan da kent topraklarının kamuya kazandırılması, özel kurumlar oluşturulması gibi yeni yöntemleri ülkeye kazandırmıştır

• 1928’de İçişleri Bakanlığı’na bağlı olarak kurulan Ankara İmar Müdürlüğü, yalnızca Ankara’nın değil, bütün kentlerin imar planlarını onaylamakla görevlendirilmiş, bir anlamda bütün belediyeler üzerinde vesayet denetimi uygulama yetkisine sahip olmuştur

• 1960’lı yıllarda planlama ve imar, kent toprağının kullanılması, konut ve belediye hizmetleri, ulaşım ve kentsel altyapı gereksinmelerinin büyümesi ve çevrenin korunması, hızlı kentleşme ve metropolitenleşme sonucunda ülkenin öneli sorunları haline gelmiş ve metropoliten nitelik kazanmaya başlamış bulunan kentsel yerleşme alanlarının tümünü kapsayan metropoliten planlama faaliyetlerinin başlatılması zorunluluğu ortaya çıkmıştır

• 1982 anayasasında “ kanun büyük yerleşim yerleri için özel yönetim biçimleri getirebilir “ maddesine dayanılarak 3030 sayılı kanun ile Büyükşehir belediyeleri kurulmuştur. 3030 sayılı kanunun uygulamasına ilişkin yönetmelik ise Aralık 1984 tarihinde yürürlüğe girmişti

• Ankara Kentinin makroform gelişimi bağlamında, kentin 855.000 hektara ulasan sınırları içindeki genel gelişim ve süreç dışında, bu sınır içindeki yerleşimlere ve onların kendi içinde ve Büyükşehir bütünü bağlamında gelişimlerini de irdelemek gerekmiştir. Bu anlamda, planlama çalışmaları bağlamında kent bölgeler ayrılmış ve bu bölgeler içindeki yerleşimlerin gelişme eğilimleri ve kent makroformunu biçimlendirecek plan karar ve atamaları detaylı olarak irdelenerek müdahale biçimleri geliştirilmeye çalışılmıştır.

PLANLAMA BOLGELERİNİN TESPİTİ VE BÖLGECİKLER

• 2023 Başkent Ankara Nazım İmar Planı, kentsel yerleşik alan içindeki karmaşık sorunsallara Yönelik müdahale biçimlerini süreçleriyle birlikte ele almak, kent bütüncül bir yaklaşımla ana parçaları içerisindeki eşitsizlikleri, özgünlükleri, doğal ve sosyo-mekansal yapı ve değerleri ile algılamak amaçlarıyla, kentsel alan içinde birbirleriyle farklılaşan planlama bölgelerinin tespit edilmesini öngörmüş, analiz, değerlendirme ve plan kararlarının bütünü yitirmeksizin bu bölgeler bazında üretilmesini yararlı bulmuş ve bundan sonraki çalışma ve çabalar içerisinde bu planlama bölgelerinin kullanılmasını hedeflemiştir.

• Buna göre, Büyükşehir Belediyesinin yeni sınırları 6 temel parçaya bölünmüştür

• 1. Merkez Planlama Bölgesi* Merkez Çekirdeği* Merkez Yakın Çevresi• 2. Batı Planlama Bölgesi• 3. Güneybatı Planlama Bölgesi• 4. Güney Planlama Bölgesi• 5. Doğu Planlama Bölgesi• 6. Kuzey Planlama Bölge

• Merkez Planlama Bölgesi içinde, kentin merkezi is alanları ve çevresi bulunmakta, ağırlıkla Altındağ ve Çankaya ilçeleri ile Yenimahalle ilçesinin küçük bir kısmı yer almaktadır. Bu bölge için özel ve özgün bir planlama çalışması yapılması, Merkezler Ana Planı adıyla, bölgenin merkezlik potansiyel ve yapısını çözümleyen bir süreç tanımlanması öngörülmektedir.

• Batı Planlama Bölgesi, Yenimahalle, Etimesgut, Sincan ilçeleri olarak

tanımlanan “Batı Koridoru” üzerine oturmakta, Batıkent, Eryaman, Sincan G.O.B ve O.S.B. alanları ile bunlara eklenen Kazan Koridoru ve Ayaş ilçesini kapsamaktadır.

• Güneybatı Planlama Bölgesi, kentin 1980’li yılların sonundan itibaren en fazla spekule edilen ve en önemli kentsel gelişmelerin yaşandığı alanı tanımlamaktadır. Eskişehir Yolunun temel omurga olduğu, Çankaya, Yenimahalle ve Gölbaşı ilçelerinin bir bölümünün kaldığı bölge, Kentin en yoğun speküle edilen bu koridorunun mevcut planların da gözden geçirilmesi ve gereğinde revizyonu suretiyle “Güneybatı Ankara Koridoru” olarak havza bazında ele alınması öngörülmektedir

• Güney Planlama bölgesi, kentin ağırlıkla Konya Yolu omurgası bağlamında

gelişen alanlarını kapsamaktadır. Çankaya ilçesinin bir bolumu ile, Gölbaşı ve Bala ilçelerini kapsayan bu alan, Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesinin bu alan içinde bulunması nedeniyle koruma değer ve öncelikleri ile öne çıkan özel bir havzadır

• Doğu Planlama Bölgesi, kentin fiziksel ve sosyo-ekonomik yapısı acısından en sorunlu bölgesidir. Mamak, Elmadağ ve Kalecik ilçelerini kapsayan bu alan, kentin görece en dezavantajlı ve sosyo-ekonomik göstergeler bağlamında en geri kalmış bölgesidir. Samsun Yolu omurgası bağlamında gelişen “Doğu Koridoru” planlama çalışmasının, bu bölgedeki sosyal dışlanmışlıkları azaltacak, eşitsizlikleri giderecek, bölgeyi sosyo-mekansal anlamda geliştirecek önlem ve uygulamaları tanımlaması, bu amaçla program alanları tanımlayıp sosyal projeler gerçekleştirmesi esastır

• Kuzey Planlama Bölgesi, Esenboğa-Çankırı Yolunu omurga olarak alan Çubuk Havzası olarak nitelenen Altındağ, Keçiören, Çubuk ve Akyurt ilçeleri ile bu alanlar içinde kurulmuş ilk kademe belediyelerinin oluşturduğu alandır. Bu Bölge, önemli tarım topraklarının ve su toplama havzasının bulunduğu, ancak kentsel gelişme eğilimlerinin ve sanayileşme potansiyelinin doğal ve çevresel değerlere zarar verebilecek şekilde gelişmekte olduğu nitelikleriyle ön plana çıkmaktadır.

• 2023 Başkent Ankara Nazım İmar Planı bir sureci tanımladığından, bu surecin unsurlarını ve plana dair esasların hayata geçişine ilişkin araçları da tanımlamaya çalışmıştır. Yürürlükteki mevzuat ve imar planı üretmekle sınırlı planlama yaklaşımı, bu planın öngördüğü süreç yönetimine ilişkin unsurları tam ve sağlıklı olarak içermediğinden, bu plan ile surecin yönetilebilmesi amacıyla, bir dizi yeni yaklaşım ve acılım geliştirilmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda uygulama aracı geliştirilmesi önemsenmiştir

UYGULAMA İLKELERİ

Plan Dönem içi Etaplama ve Öncelikler

• 2023 Başkent Ankara Nazım İmar Planı, Cumhuriyetin 100. yılına ilişkin sureci tasarlamayı ve yönetmeyi hedeflediği için, ilkesel anlamda bir dizi öncelik belirlemişti; buna göre

• Planın temel önceliği, yeni yerleşim alanları bulmak değil, yerleşik

alanlar içinde kronikleşmiş, gerçek kentsel sorunlara müdahale etmektir.

UYGULAMA İLKELERİ

• Kentin yerleşik alanlarında, "yaşam kalitesinin arttırılması" anlamında müdahale biçimlerinin geliştirilebilmesine yönelik, açık uçların ve izlencenin tanımlanması, bu planın en önemli önceliklerindendir.

• Kontrolsüz bir biçimde yerleşime açılmış ve kentin gelişme potansiyelinin çok üzerinde alanı yerleşime açan, tarım topraklarını, havzaları vb korunması gerekli değerlerin yerleşime konu olması kararlarını veren plan ve uygulamaları, bu planın ilke ve esasları doğrultusunda yeniden ele alan bir çerçeve önceliğe oturtulmuştur

• Afet risk ve tehlikelerini giderecek ve olası afetlere karşı daha güçlü bir kentsel çevre oluşturulabilmesi yönündeki mekanizma ve ilkelerin tanımlanması, bu planın ilkesel ve uygulamaya yönelik önceliklerindendir.

• Ankara kentinin doğal, kültürel, çevresel değer ve varlıklarının

sürdürülebilirliği, korunarak geliştirilmesi ve bu alanlar üzerindeki spekülatif baskıların azaltılması, bu plan ve oluşturmaya çalıştığı sürecin önceliklerindendir

UYGULAMA ARAÇLARI

Ana Planların Yapımı2023 Başkent Ankara Nazım İmar Planı kapsamında öncelikle, bir dizi sektörel ana planın kent bütünü ölçeğinde yapılması hedeflenmektedir Katılımcı PlanlamaKentlilerin, aktif ve etkin biçimde katılabileceği bir kentsel karar üretme süreci oluşturulabilmesi için, yeni açılımlar üretilmesi gerekmektedir. Bu amaçla, plan hedefleri içerisinde sıralanan ve planlama sürecini şeffaf, açık hale getirmeyi hedefleyen, plana ilişkin katılım süreçlerini askı-ilan işlemlerine indirgemeyen, teknolojik olanakları en etkin biçimde değerlendirerek, geniş halk kesimlerinin katılımını sağlayan ve "Kentli Hakları" olarak bir dizi hak, görev ve sorumluluğun tanımlanması suretiyle, planları kente ve kamuya mal edecek bir açılım geliştirmek önemsenmektedir

Özel Proje Alanları-Kentsel TasarımÖzel Planlama Bölgeleri içerisinde ve/veya planlama çalışmasının tespit ettiği ilke ve esaslar uyarınca, özel projelendirme çalışmalarının yapılacağı alanlardır. Bu ve benzeri alanların, kentsel tasarım detay ve hassasiyetinde ele alınması önemsenmektedir. Afet Etki DeğerlendirmesiStratejik yapı ve tesislerin yer seçimi ile kentsel tehlike ve risklerin yoğunlaştığı alanlarda inşa edilecek yapı ve tesislerin büyüklük, konum ve niteliği, bu etki değerlendirmesi analizi ile netleştirilmelidir. Bu analize ilişkin usul, esas ve detayların "Afetler Ana Planı" ile belirlenmesi yararlı görülmekte olup, bu Ana Planın yapımına kadar geçen sürede uyulacak esasların Ankara Büyükşehir Belediyesince düzenlenmesi gereklidir

Risk Bölgeleri Tespiti2023 Başkent Ankara Nazım İmar Planı, afet risklerini en aza indirip, giderebilmek amacıyla, kendisinden sonra yapılacak planlama çalışmalarında, risk bölgelerinin belirlenmesi gerekliliğini tespit etmiştir. Buna göre; "Zincirleme-tetikleyen afetlere açık bölgeler", "Ağır can ve mal kaybı olası bölgeler", "Altyapı ve önemli yatırımlar bağlamında risk düzeyi yüksek bölge/alt bölgeler", "Can ve mal kaybı olasılığı düşük, diğer kayıplara yol açılabilecek bölgeler" biçiminde 4 kategoride risk bölgelerinin tespit edilip, önem, risk ve önceliklerine göre alt ölçekli planlarda müdahale biçimleri geliştirilmesi gerekmektedir.

İmar Hakları AktarımıBu plan ile, kentsel yerleşik alan içinde afet riskleri açısından kritik önem sahip yerleşim ve alanlar vb. eşikler ile, sit alanı vb. alanlarda ya da kamu kullanımlarına ayrılan tesislerin gerçekleştirilmesi amacı ile imar adaları veya bölgeleri arasında, imar hakkı aktarımına imkan verecek düzenlemelerin, (imar hakkı aktarımı yapılan bölgede yoğunluk artışına, farklılaşmasına ve eşitsizliğe neden olmaksızın) imar planı kararları ile yapılabilmesi ilkesi getirilmiştir

Stratejik Yapı ve Tesislerin Belirlenmesi2023 Başkent Ankara Nazım İmar Planı, doğalgaz dağıtım merkezleri, akaryakıt ve sıvılaştırılmış gaz depoları ve dolum tesisleri, ana trafo ve gerilim hatları, cephanelikler, çöp transfer istasyonları ve depolama alanları, su depoları, rasathaneler vb. özel önem taşıyan yapıları, stratejik yapı ve tesisler olarak tanımlamıştır. Mülkiyete Dair Yeni Açılım Öngörüleri2023 Başkent Ankara Nazım İmar Planı, meskun alanlarda, planla belirlenen strateji ve ilkeler doğrultusunda gerçekleştirilecek dönüşüm ve yenileme çalışmalarında, yaşayanların olabildiğince yerinde barınabileceği çözümlerin üretilmesi ilkesini benimsemiştir

İmar Eşgüdüm KuruluAnkara Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde planların uygulanması, planlama çalışmaları için bir dil ve anlayış birliği oluşturulması amacıyla, tüm ilçe ve ilk kademe belediyelerinin, teknik elemanları ve yöneticileri düzeyinde katılacağı ve yılda en az 4 kez olmak üzere, periyodik olarak toplanacak bir "İmar Eşgüdüm Kurulu" oluşturulması, bu planın benimsediği önemli ilke ve uygulama araçlarındandır. Ada Bazı ve Daha Büyük Ölçek Uygulama2023 Başkent Ankara Nazım İmar Planı, planın parsel bazında bütünlüğü yitirerek uygulanmasını engellemek, parsel bazında uygulamaların teknik ve sosyal altyapıların hayata geçişini sınırlayışına engel olmak ve yaşam kalitesi yüksek, konut alanları üretebilmek amaçlarıyla, ada bazında ve daha büyük ölçekli uygulamaları özendirmeyi hedeflemektedir

Özendirme-Kaçındırma PolitikalarıAnkara'nın sunduğu servislerin, kalite, verimlilik ve çeşitliliğini arttırabilecek, bölgesel ve kentsel sosyal donatı alanlarının yapımının özendirilmesi, bu planın belirlediği temel amaç, ilke ve stratejileri hayata geçebilmesi yönünde özgün özendirme politikalarının geliştirilmesi, planın temel çıkış noktalarından biri olarak tanımlanmıştır.

Donatı Alanı PlanlamasıBu plan kapsamında öncelikle, düzenlenecek konut alanları olarak tarif edilen meskun konut alanlarından başlamak üzere, sosyal ve teknik donatı eksikliği bulunan bölgeler için, mekansal ve sosyal eşitsizlikleri giderebilme amacıyla, "Donatı Alanı Planlaması" yapılması ilkesi getirilmiştir.

BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ İLE İLÇE BELEDİYELERİ ARASINDA YAŞANAN SORUNLAR

• Büyükşehir belediyelerinin yeni kanunla geniş yetkilere sahip olması keyfi uygulamaları da beraberinde getirmiştir. İmarın konusu itibariyle büyük bir rant kaynağı olması ise çoğu zaman yanlış uygulamalara sebebiyet vermektedir.

• Büyükşehir ve ilçe belediyeleri , “imar yetkilerinin sonuna kadar kullanarak ve neredeyse asla ulaşamayacakları nüfus büyüklüklerine hitap edebilecek derecede ve çeşitlilikte arazi kullanım planları yaparak kentsel rant üzerinden siyaset yapma pratiğini geliştirmektedirler” Bu sebeple kentler planlamaya yetkili olan bu belediyelerin üzerinde savaştığı alalar haline gelmiştir.

• Bunun yanısıra, ilçe belediyeleri, Büyükşehir belediyelerinin yaptıkları imar uygulamalarıyla kendi alanlarına çok fazla müdahale ettiği ve devre dışı bıraktığı gerekçeleriyle birtakım sorunlar yaşamaktadırlar.

• İmar planları vatandaşların, kurum ve kuruluşların ve belediyelerin kendi ihtiyaçları doğrultusunda yapılmaktadır.

• “Büyükşehir belediyeleri kapsamındaki ilçe ve ilk kademe belediyeleri meclisleri tarafından alınan imara ilişkin kararlar, kararın gelişinden itibaren üç ay içinde Büyükşehir belediye meclisi tarafından nazım imar planına uygunluğu yönünden incelenerek aynen veya değiştirerek kabul edildikten sonra Büyükşehir belediye başkanına gönderilir “ hükmü uyarınca imar planları onaylanır.

• İşte Büyükşehir belediyeleri ve ilçe belediyeleri arasındaki sorunlar tam bu noktada başlamaktadır.

• Onaylama aşaması imar planlarının uygulanması sürecindeki en sıkıntılı aşama olarak karşımıza çıkmaktadır. Hâlihazırda tamamlanmış fakat yürürlüğe konması seneler alan planlar bulunmaktadır. Yaşanan bu sorunlar sonucunda planlar güncelliğini yitirmekte, kentin veya plana konu olan bölgenin ihtiyaçları değişmektedir. Sonuç olarak etkin bir planlamadan söz edilmesi mümkün olmamaktadır

• Öte yandan Büyükşehir belediyelerinin hazırladıkları imar planları kentin ihtiyaçlarını karşılamaya yetmemektedir. Bu sorunun temelinde ise, Büyükşehir belediyelerinin ilçe belediyelerinin ihtiyaçlarını kavrayamaması ve ilçe belediyeleri arasındaki koordinasyonu sağlayamaması gerçeği yatmaktadır

• Bir başka sorun kaynağı ise, Büyükşehir belediyelerinin ilçe belediyeleri sınırları içinde uygulamalarıyla ilçe belediyelerini devre dışı bırakmaları ve yetkilerini keyfi kullanmasıdır

• “Belediyeler, kentin gelişimine uygun olarak eskiyen kent kısımlarını yeniden inşa ve restore etmek; konut alanları, sanayi ve ticaret alanları, teknoloji parkları ve sosyal donatılar oluşturmak, deprem riskine karşı tedbirler almak ve kentin tarihi ve kültürel dokusunu korumak amacıyla kentsel dönüşüm ve gelişim projeleri uygulayabilirler.

• Bir yerin kentsel dönüşüm ve gelişim proje alanı olarak ilan edilebilmesi için o yerin belediye veya mücavir alan sınırları içerisinde bunması ve en az ellibin metrekare olması şarttır

• Uygulamalara bakıldığında Büyükşehir belediyelerinin bu alanların sınırlarını belirlemekle yetinmeyip, uygulama imar planlarını da kendisi yaparak ilçe belediyelerini devre dışı bırakmaktadır. Bunun yanısıra, genellikle boş alanlarda belirli şahıslara ait kentsel dönüşüm gerektirmeyen, 3194 sayılı kanuna göre hazırlanmış imar planları bulunan alanlarda sadece inşaat emsalini arttırmak suretiyle rant elde edilmeye yönelik toplumsal sonuçları önemsenmeyen, eşitlik ilkesini bozan uygulamalar yapılmaktadır

ANKARA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ VE ÇANKAYA BELEDİYESİ ARASINDA ÇIKAN BAZI ANLAŞMAZLIKLAR

• CHP Genel Merkezi yanında yer alan planlı akaryakıt istasyonuna ait Çankaya Belediyesinin arsasını YURT alanına çevirmiştir. Mahkeme kararına göre eski hali olan Akaryakıt İstasyonu kararını uygulaması gerekirken, Mahkeme kararını tanımayarak yeni kararlar oluşturmaktadır. ( BŞB: Mec. Kar. 11.04.2006/880

• Yıldızevler Anayasa Parkı karşısında sosyal konutlar bölgesi olarak bilinen alandaki Büyükşehir Belediyesine ait 2 adet konut parselinin inşaat alanını yüzde yüz arttırmaktadır. Parsel büyüklükleri ise bu inşaat alanını taşıyacak büyüklükte değildir. ( BŞB: Mec. Kar. 11.04.2006/998)

• Benzer nitelikte Çankaya Belediyesine ait olan, hatta Kamu kullanımı içeriği taşıyan birçok yoğunluk artırımı talebimiz ise BŞB. Meclisinde reddedilmiştir. ÖRNEK: Bahçelievler Gösteri Merkezi, Balgat Kentsel Çalışma Alanı, Dikmen Toplulaştırma Projesİ