Заах анги: 10а анги

Д.Пүрэвдорж " ................. ......................."

Ханат цагаан гэрийн од хийморийн тоонон дээрХасаг халуун тулганы омог дєрвєн тотгон дээрХан Алтай аавын онгон тэргvvн оргил дээрХатан Сэлэнгэ ээжийн одод орчих мандал дээр............ . ................ чамайг..................... бичнэ биГанган улаан тэмээний зогдор дэвсэх тэшил дээрГантай мєнгєн хэтний зоолог тээх тээгэн дээрГалбын халуун говийн хулан ангах ээрэм дээрГантиг чулуун хясааны янгир халих элгэн дээр............ . ................ чамайг..................... бичнэ биХvж дурдан бvсний ташаа дарах нугалаан дээрХvрэл манан хєєргєний даалин дарах наргиан дээрХvйсийн шvvдэр буусан уулын гацаа бууцан дээрХvннv дээдсийн тамгалсан улбаа гархин буурин дээр............ . ................ чамайг..................... бичнэ би шүлгийг гүйцээнэ үү.

Тусгаар тогтнол түүний

гол шалгуур үзүүлэлтүүдийг

тодорхойлон, түүхэн

замналыг нь гаргаж өөрийн

үзэл бодлоо илэрхийлэх

чадварыг нь нэмэгдүүлнэ.

Тусгаар тогтнол хэмээх ойлголтыг

тодорхойлох,

Тусгаар тогтнолын гол шалгуур үзүүлэлтийг нэрлэх,

Тусгаар тогтнолын түүхэн замналыг

тайлбарлах

Монгол улсын тусгаар тогтнолын тухай өөрийн үзэл бодлоо

илэрхийлэх

Тусгаар тогтнол

гэдэг бол энгийнээр

аливаа улс үндэстэн

хэнээс ч, юунаас ч бүх

талаар бие даан, хараат

бусаар оршин тогтнож, аж

төрөх явдал юм.

1933 онд баталсан “Улсуудын эрх, үүргийн тухай Монтевидеогийн конвенц”-ийн 1-р зүйлд:

Байнгын хүн ам

Тухайлан заагласан нутаг дэвсгэр

Төр засаг

Бусад улсуудтай харилцаанд орох чадамж 3-р зүйлд: бусад улсуудаар хүлээн зөвшөөгдсөн байх

Харин Европын хамтын нийгэмлэгээс гаргасан “тухайн этгээд тусгаар тогтносон улс болохыг тодорхойлох болзол” гэх баримт бичигт: дээрх зүйлийг дурьдаад тусгаар тогтнох үндсэн шалгуур нь хүлээн зөвшөөрөгдсөн байдал биш харин бүрэн эрх юм. Гэж заажээ тэгвэл монголчууд эдгээр шалгуурыг хэрхэн хангасан байсан бэ?

№ Тусгаар тогтнолын шалгуур үзүүлэлт Тухайн шалгуурыг хангасан эсэхийг

тайлбарлах

1

2

3

4

Тухайн улс төрийн бүрэн эрхтэй байна

Өөрийн гэсэн газар нутаг хил, хязгаарын халдашгүй дархан байдалтай байна.

Тухайн улс өөрийн иргэний харьяалалтай, иргэнийхээ бүрэн эрхийг хамгаалах улс төр, эдийн засгийн болон хууль эрх зүйн баталгаатай байна.

Өөрийн гэсэн үндэсний хэл бичиг, төрт ёс, түүх соёлтой байна.

Улсынхаа тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг бэлгэдэн илэрхийлсэн төрийн сүлд, туг, далбаа, тамга, дуулалтай байна

№ Бэлгэдлүүд: Тайлбар:

1

2

3

4

Наймдугаар Жибзундамба Хутагт

ХХ зууны эхээр Манж Чин улсын хүч бууран хэзээ мөдгүй унах нь илэрхий болсон мөнманжийн колоничлол улам бүр ширүүсч монгол үндэстнийг шууд устгах бодлого явуулжэхэлсэн тул Богд Гэгээн болон Монголын ноёд Манжийн засаглалыг халахаар бэлдэж эхэлсэнбөгөөд 1911 оны 12 сарын 29-нд Богд Хаант Монгол Улсыг байгуулан Манжаас бүрэнтусгаарлажээ зогсоон бусад монголчуудаа нэгтгэж чадаагүй байна.

Богд хаант Монгол Улсын албан ёсны нэр нь "Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс","Монгол Улс" юм. Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс гэсэн нэр нь буриад, халх, ойрад, өвөрмонголгээд бүх монголчуудын хамтын дэмжлэгээр байгуулагдсан, бүх монголчуудыг захирах улс гэсэнутгатай тул Орос улс энэ нэрийг эрс эсэргүүцэж байжээ. Америк, Европ тивийн улсууд Монголулс байгуулагдсаныг хүлээн зөвшөөрөхгүй байсан бөгөөд илүү олон хүнтэй Хятадыг дэмжвэлашигтай гэж үзэж байв. Иймээс ч Англи улс Монгол хэрвээ тусгаар тогтновол Төв Азийнханмонголчуудын жишгээр тэр чигтээ бослого гарган салан тусгаарлаж, дэлхийн колонийдэглэмийг нураах аюултай тул монголчуудын тусгаар тогтнолыг устгах, бүх монгол угсаатнынэгдсэн улс байгуулагдахыг эсэргүүцэн хориглохыг Оросод зөвлөжээ. Оросын гадаадхарилцааны сайд Сазанов Монголын талаарх бодлогоо "Өөрийн улсын хил дээр цэргийнхувьд хүчирхэг улсыг батжуулан бэхжүүлэхгүй байх" гэж томъёолсон байдаг.

1915 оны Хиагтын гэрээгээр Хаант Орос ба Хятадын шахалтаар Монгол улсыгХятадын бүрэлдэхүүн дэх автономит (өөртөө засах эрхт) улс болголоо. 1919 онд Хятадынцэргийн эрхтэн Ар Монголын нийслэл Өргөөг эзэлж, өөртөө засах эрхийг устгав. Энэ хүнднөхцөлд Монголын хувьсгалчид Оросын улаан армийн дэмжлэгтэйгээр 1921 онд эх орноогадаадын дарангуйллаас чөлөөлж, тусгаар тогтнолоо сэргээн зарлажээ. Үүний дараа 1924 оны11 сарын 26-нд анхны Үндсэн хуулиа баталж хаант засгийг халан бүгд найрамдах улс болжээ.Монголын тусгаар тогтнол хэд хэдэн удаагийн шалгуурыг туулсан юм.

Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа Монгол улсын тусгаар тогтнолыг ЗХУ, БНХАУ-уудалбан ёсоор хүлээн зөвшөөрч Монгол улсын тусгаар тогтнол олон улсын хэмжээнд бүрэнбаталгаажжээ.