Bajarê Zaxoyê

Zankoya duhokKulîja EndazîyarîBeşa telarsazî

Waneya plandananêAmadekirin : Amed

Çend gutinek li ser bajarê Zaxo

Başurî Bêxêrdinavbera herdu zincîre Çîyayên li alêZaxo dikevit li ser deşta sindiya

We li alê bakurî xamtîr o heftenîn

Ramana navê Zaxo

Di pertukên aramiyan de hatiye(zaxota) wate serkeftin ev Çendehatiye gutin ji ber wan şerên hatînekirin di navbera rom û farisan lidorên vê deverê çêbibû û bi serkeftina Roma bi dawî hatibû, jiber vê çende navê vê deverê bûyeZaxota' yan Serkeftin

Di gotinekî din de, dibêjin navê Zaxo ji tipa kurdî Zê-XwîN yan "Xabîrê Xwînê" hatiye, dibêjin ko ev nave jî, ji şerek li deverê qewmî bû û di wî şerî de gelekxwîn hatbî riştin, Ev gotine nîzîktir e bû gotina yekemû çêdibe ew şerê di navbera romî û farisan de bit

Yan gutinek din heye di bêjinnavê wê ji peyva (azoxîz) kunave serbazekê Zeynefunîyehatiye deverê

Dîroka bajêrî bi duristî ne hatîyedanan, belê Mîr Celadet bedirxandibêje ku bajêrê Zaxo bajêrkekîgiring bû li ser demê kutiyanya giring ew e ko serbazekî

yewnanî zeynefunli sala 104 berî zayìnê di bajêrî re

buriye wekî ew zivirî bû welatêxwe ûbehsê Xelkê deverê kiriye.

Derbarê dîrokê

Ev wêne hatiye girtin li dewroberên sala 1940 Bi frokeyeka ingilîzî

Ji Telarsaziya bajarê Zaxo

Kelha Zaxo

Diruka vê kelhê hatiye nivêsanpiştî ku desthelatdarek bi navê

(mu`tezid) ev kelhe dagîrkirî we bi dest xweve înayî li sala 977z Şwînewarnasekî elmanîBelêBi nave (konrad) li sala 1909 lêkulîn li ser kelhê kirîne we dibêjit gelek çerxên dîrukî yen kevintir li ser da derbaz bune

Ev wêne hatine girtin li sala 1909

baŞurê kelhê

Dergehê serekî

Pencerên kelhê

Li sala 1968Li sala 1975

Li sala 2013

dî warên derve yênkelhê liLi sala 1909

Pira Delal

dîruka vê pirê bi dirustî ne hatiyediyarkirin ,lê di hindekserçaweyanda hatiye ku çend sedsala berî zayinî hatiye ava kirin lidestê ( sluqis ) romaniJi berku şêwazê pirê o kevanên wêdişibin avahiyên roman

Pira delal 114 metira drêje o 4.70 metira pane we bilindahiya wê linivê dibit 15.5 metirKu ji 5 kevana pê k di hêt

Kevanek mezin li nive o 1 libakur o 3 li başur

Dastana pira Delal

Li dîf gutina ku di bêjin mîrê botan biryarda pirekê li cizîra botan ava bikit lêwê pirê xwe ne digirt rabu destê xwe yê rastê jêvekir o kir di nav pirêda hetapirê xwe girtî, paşî her li jêr desthelata mîrî biriyar hat dan pirek li zaxo bêtava kirin di demê avakirinêda li niva kevana mezin pir di herfit piştî gelekhewldana her dubare evçdende di hat rudan piştî mîrî xêvzankek dîtî wî gut mîrî yekem kes ya canewer bête ser pirê divêt ev kese dinav pirêda bêtveşartin bi vî rengî pir de xwe ragirit piştî buye spêde mîrî dît bîka wî ku navêwê (Delal)o digel seyê xwe ber bi pirêve tên lê se li pêşiya bi vê çendê keyfamîrî hat lê demê nêzîkî pirê bun bîka wî lez kir o keft berî seyê xwe da ku ewyekem car bi ser pirê bikevit ,piştî bîka wî ev kare kirî mîr rabu di gel bîkaxwe axift li ser vî babetî Delal razî bu ku laşê bêt veşartin . Piştî Delal hat veşartin dinav pirêda kevan mezinjî hat dumahîk înan , lê li vî demî hevjî ne Delalxanê li derveyî bajarî bu Piştî zivrîna wî bu zaxo ev dengubase guh lê burabu dest da hindk alavan daku hevjî na xwe rizgar bikit dema destpêkir pirêxirab bikit îna Delalê bi dengek nalînve gazî hevjînê xwe ku ev çende wêazar didit lwma neçar bu destjêberda laşê Delalê bu biniyatê avakirina pira

.Delal lewmam navê wê buye pira Delal

Pira Bîşokê

Ev pirejî hatibî avakirin li ser rubarê Hîzilî li gundê DurnexêŞêwazê avakirina vê pirê wek avakirina pira Delale lê birengekdin yê bera hatib avakirin di hindek serçaweyanda hatiye ku evpire li serdemê selcuqiyanda hatiye avakirin

Bo merema bazirganiyê hatibu avakirin lê mixabin lisala 2001 şunwarên wê Bi temamî hatin rakirin

Pira hilawîstî

(Pira muhemed axa)

Ev pire li sala 1922z ji layê ingilîzîve hatiye dirustkirin

Koç

Koç Dihêt Ramana du berêt mezin ku li nav xabîrîhatibîn danan li salêt heştiyada hikumetê rakirin kuşînwarêt pirek kevin bun li nêzîk senterê bajêrî yîvegavî bu

Quba paşa (quba qubad paşa)

Li guristana zaxo hatibo avakirin li serdemêmêrnişîna behdînan .bo Veşartina mîranhatine bikarînanJi 6 dîwaran pêk dhêt o her dîwarekê pencerek lê heyebilindahiya qubê 6 metrinnêzîkî 5 ta 6 gura têda hene

Jîno jîyara xelkê

1-çandin o Kiştokal li ser deşta sindiya o liber lêvêt xabîrî

2- girtina masîya

wekî çandina genim o ceh o gelek tiştên din .

Xabîrê zaxo avek gelek bi bereket bu gelekrengên giyanewerên avê têda hebun wekîmasî o marmasî o seyêt avê ,wekî zanayekdi vî karî da bi navê (con aşer) li sala 1864z hatibu zaxo dibêt ku xabîr êke ji wan

.rubarên pir ji masiyan

3- darêt sutinê

Kum kirina darêt sutinê li ber lêvêt xabîrî ku bi keleka di hatinVeguhastin bo mîsil Di bêjin van komêt dara (singur),nivîserek bi navê (ebdul rezaq el-huseyinî) di pertuka (îraqa kevn u nî) di bêjit ez liwê bawerê me hemî darêt sutinê li bajarê mîsil ji zaxo tên.

Jêder:-

Ktêba (zaxo wêne o mêjo) daner se`îd hecî sedîq zaxoyi