1. stanbul Sanayi Odas Kalite ve Teknoloji htisas Kurulu (SO-KATEK) SANAYDE KAIZEN DNCE TARZI VE KAIZEN KAIZEN KAIZEN ETLER- TREVLER KAIZEN YNETM KAIZEN SEMNERLERNDE SORULAN SORULAR FABRKALARDAK 16 BYK KAYIP SANAYDE SREKL GELME N KAZEN SANAYDE SREKL GELME N KAZEN 1111

2. Sanayide Srekli Gelime iin: KAZEN Hazrlayan: stanbul Sanayi Odas Kalite ve Teknoloji htisas Kurulu (SO-KATEK) Merih Eskin, Darka Makina Uran Tiryakiolu, SO-KATEK H.Deha Yceil, SO KOB Hizmetleri ubesi 3. SO Yayn No: 2011/24 Sanayide Srekli Gelime in: KAZEN, stanbul Sanayi Odas, stanbul 2011 Tasarm ve Uygulama, Mrettebat Reklamclk Her hakk sakldr. stanbul Sanayi Odas kaynak gsterilmek suretiyle alnt yaplabilir. Gncelletirilmi kinci Bask 4. nsz 12 Sanayide Srekli Gelime iin: KAZEN 11 1. Giri 2. Sanayide Kaizen Dnce Tarz ve Kaizen 5 7 8 3. Kaizen 3.1. evremizdeki Kaizenler 13 3.2. Kaizen rnekleri 15 3.3. Kaizen Nasl Yaplr? 19 12 stanbul Sanayi Odas Kalite ve Teknoloji htisas Kurulu (SO-KATEK) 5. 5. Kaizen Ynetimi 4. Kaizen eitleri ve Trevleri 4.1. Yenilik ve Kaizen Kombinasyonlar 29 4.2. 5S Kaizen 32 4.3. Kobetsu Kaizen 40 6. Kaizen Seminerlerinde Sorulan Sorular 28 45 51 7. Fabrikalardaki 16 Byk Kayp (Muda) 53 8. Referanslar 55 Sanayide Srekli Gelime in Kaizen 6. 5 nsz KOlay Blgi Seti'ne, KOB'lerimizin ilgi duyaca ve bavuru kayna olarak istifade edecei yeni klavuzlar eklenmesine ynelik almalarmz devam etmektedir. Bu almalar sonucu Sanayide novasyon Ynetimi (16), 5S Klavuzu (17), Stratejik Ynetim Klavuzu (18) ve nsan Kaynaklar Ynetimi (19) adl kitapklar seriye eklenmitir. stanbul Sanayi Odas olarak, sanayimizin rekabet gcnn artrlmasna ynelik almalar iin KOlay Blgi Seti'nde yer alan klavuzlarn hazrlnda emei geen SO-KATEK yelerine teekkr ediyoruz. Kolay Blgi Seti ierisinde yer alan kitapklarmzn yelerimize ve tm sanayi kurulularmza yararl olmasn diliyoruz. Sayglarmzla, C.Tanl KK stanbul Sanayi Odas Ynetim Kurulu Bakan stanbul Sanayi Odas Kalite ve htisas Kurulu (SO-KATEK), bata stanbul Sanayi Odas yeleri olmak zere Trk sanayiinin, kalite ve teknoloji konularnda ihtiya duyduklar bilgiye, abuk, etkin ve verimli bir ekilde ulaabilmelerine katkda bulunmak amacyla 1999 ylnda kurulmutur ve o tarihten bu yana almalarn aralksz olarak devam ettirmektedir. Trk sanayiinin yksek ve srdrlebilir bir rekabet gc kazanmas misyonu dorultusunda, sanayi, niversite ve kamu temsilcilerinin gnll katlmyla oluan SO-KATEK bnyesinde, getiimiz dnemde, KOB'lere ynelik kolay anlalr ve uygulanabilir baz temel kavram ve teknikleri ieren rehber kitapklardan oluan Kolay Bilgi Seti hazrlanmtr. lk basks 2004 ylnda gerekletirilen Kolay Bilgi Setine her yl yeni kitapklar ilave edilmektedir. Hlihazrda Set ierisinde, KOB Ynetim Yaklam (1), Endstriyel Tasarm (2), rn Gelitirme (3), Yeni Gelitirme (4), Fikr Haklar (5), Sanayiye Salanan Devlet Destekleri (6), Sanayide zdeerlendirme (7), AB ereve Programlar El Kitab (8), Proje Ynetimi (9), Yenilikilik ve Ar- Ge Destekleri (10), Sanayide Srekli Gelime iin Kaizen (11), Markalama (12), Toplam Verimli Ynetim (13), Alt Sigma (14) ve Yeni rn ve Tesis Yatrmlarnda Fizibilite (15) kitaplar kitapklar yer almaktadr. 7. 7 1. GR Sanayi kurulularmzn rekabet glerini artrarak gerek ulusal, gerekse uluslararas pazarlarda baarl olabilmeleri iin topyekn ve hzl gelimeleri gereklidir. Bu geliimde ynetimin nemli katksnn yansra, tm alanlarn yaratclnn teviki ile yaplan ok sayda iyilemenin (Kaizenlerin) rnlerimize, retim srelerimize, dolays ile rekabet gcmze nemli katk salayaca aktr. Birok iletme, rekabeti piyasa koullarnda maliyetlerin azaltlmas ve verimliliin artrlmasna ynelik deiik sistemler uygulamaktadr. Uygulamalarn iinde ad ok duyulan bir kavram da Kaizendir. Fabrikalarda mavi yakal personel saysnn ynetim kadrosundan 7-15 kat fazla olduu dnlrse, mavi yakal alanlarn srekli i yap tarzn ve/veya rn iyiletirmesinin toplam iyilemeye ne kadar byk etkisi olaca tartlmaz bir gerektir. Kaizen Nedir? Ne deildir? Japonca Kai: deiim, Zen: iyi, daha iyi anlamna gelen szcklerdir. Btnnde Kaizen SREKL YLETRME anlamn tayan Japonca bir szcktr. Kaizenlerin ana fikri ekip veya bireysel olarak, insann evresinde, sorumlu olduu alanlarda srekli kk iyilemeleri bulmas ve uygulamasdr. yiletirme, Kaizen ve inovasyon (yenilik) olarak ikiye ayrlabilir. Kaizen srekli abalarn sonucunda mevcut durumda grlen kk aptaki ok sayda iyiletirmeleri anlatr. Yenilik (inovasyon) tamamen farkl ekilde, yeni teknoloji ve/veya aralarda yaplan byk deiiklikler ve/veya yatrmlar sonucu mevcut durumun kkl biimde srayarak deitirilmesidir ve bu konu Kaizen deildir. Kaizenler iin mevcut koullarla, zaten ulalm olan standardlar ile yetinilmemesi, yeniliklerin aranmas, yaplan iyiletirmelerle gurur duyulmas ve takdir edilmesi arttr. yiletirme iin balang, iyiletirmeye olan ihtiyacn fark edilmesidir. htiya bir problemin ya da yetersiz standardn fark edilmesiyle ortaya kar. Bu problemleri farketmesi gerekenler bizzat ii yapanlardr. Fark edilen bir problem yoksa, iyiletirmeye ihtiya domaz, dolays ile Kaizen yaplmas iin gerekli atmosfer oluamaz. Kaizenler Kimler Tarafndan Yaplr? Kaizen bir fabrikadaki tm alanlar kapsar. zellikle mavi yakal alanlarn zendirilmesi ile bireyler tarafndan birok Kaizen yaplmas, etkin sonular alnmas mmkn olur ve bu ok nemlidir. Dier taraftan orta lek ve zeri boyuttaki fabrikalarda i blm nedeniyle deiik sorumluluklardaki kiiler tarafndan problem zme tekniklerinin de kullanm ile ekip almalar da yaplabilir. Bu ekip almalarnda problem zme teknikleri de youn olarak kullanlr. Ekipler tarafndan yaplan metodik iyiletirme almalarna Kobetsu Kaizen denir. Kaizenler Hangi Alanlarda Yaplabilir? Kaizen iyerlerinde rnlere ve retim proseslerine ynelik olarak, ofisde, evde, hastanede, ksaca her yerde ve her zaman uygulanabilir. zellikle Japonyada Kaizen yaamn her alannda uygulanmaktadr. Fabrikalarda Japonca Muda denilen 16 byk kaybn sfra indirilmesi hedefi dorultusunda yaplacak Kaizenler ile verimliliin arttrlabilecei gibi rn ve retim maliyetlerinde de kayda deer dler salayabiliriz. Kaizen yapmak Japonyada alanlar iin grevin bir paras gibidir. Bu nedenle srekli iyileme 1. Giri 8. 8 araynn ve anlaynn kltrel olduu; baka kltrlerde uygulanmasnn zor olduu ileri srlmtr. Ancak sonradan bu savn yanl olduu; Kaizenin bir ynetim anlay olarak ele alnp canl tutulduunda kltr farknn bir nemi olmad ve ok baarl olunaca grlmtr. Nitekim, KAZEN uygulamalar yaplan bir ok fabrikada alanlarn motivasyonu artm; alma alanlar iyileen bir ok fabrika/firma dier firmalar tarafndan izlenen nc konumuna ykselmitir. Fabrika alanlar tarafndan yaplan sunulara katlan izleyicilerin olumlu izlenimleri bu geliimin gstergesi olmutur. Trkiyede de bir ok yerde gerekletirilen baarl uygulamalar,KAZENlerintetiklenebilir,kazanlabilir ve gelitirilebilir bir ynetim anlay ve uygulama olabileceini gstermitir. Sanayi bir sreler btndr. Girdiler birtakm srelerle rnlere dntrlr. ngilizce ba harfleri M harfi ile balayan ve 5M kaynaklar olarak adlandrlan girdiler; malzeme, insan gc, makine, ynetim ve finanstr. Gnmzde, bu girdilere ek olarak motivasyon da bir kaynak olarak ele alnp, girdiler bazen 6M girdileri olarak da adlandrlmaktadr. Gnmz rekabet ortamnda, girdilerin rn haline dnrken hangi srecin ne kadar iyi yrtld ok nem tar. nk mteriler, sanayi rnn tad Kalite, maliyet, teslim sresi olarak bilinen deer kriterlerini rnn bedeli ile karlatrp satn alrlar. reticilerin, rnlerini daha ok satabilmeleri iin ktlardaki deer kriterlerini artrmas gerekir. Bu art rn tasarm, retim sreleri (prosesleri) ve 5M faktrleri gznne alnarak mmkn olabilir. Mteri asndan yaratlan fark rekabeti belirler. Bu sebeple, fark iyilemede, hzl iyilemede ve mterinin deer kriterlerini daha ok tatmin ederek rekabet gc elde etmededir. 2. SANAYDE KAZEN DNCE TARZI VE KAZEN 2. Sanayide Kaizen Dnce Tarz ve Kaizen ekil 1 9. 9 Japoncada Kai: deiim, Zen: iyi, daha iyi kelimeleridir. Btnnde Kaizen SREKL YLETRME anlamn tayan Japonca bir kelimedir. Kaizenlerin ana fikri ekip veya bireysel olarak, insann evresinde, sorumlu olduu alanlarda srekli kk iyilemeleri bulmas ve uygulamasdr. Japonlar getirdikleri bu anlay deiiklii sayesinde retimde kendilerine nemli bir rekabet gc kazandrmlar ve daha rekabeti rnler yaparak dnya piyasasnda uzun sre endstriyel hakimiyetlerini srdrmler ve halen de srdrmektedirler. Biraz kaynak kst, biraz da kltrel yaplar gerei, Kaizen metodolojileri Japon sanayisinde ok kolay ve yaygn kullanlmtr. Japonlarn takm almasna yatkn olmalar, srekli iyi niyetle Kaizen retmeleri, Kaizeni retimde de, rnlerde de yapyor olmalar Japonlara ayr bir stnlk getirmitir. Dolaysyla Japonlar bu iyilemeye ynelik deiim kltrn 1950lerden bu yana sanayiye kazandrdklar iin srekli gelierek verimlerini arttrmlardr. Sanayide, srelerin yan sra ktlar da fark yaratmada nem tar. Bunlar, kalite-maliyet-teslim sresi de dikkate alnarak retilen ktlardr. Her gn yaplan Kaizen faaliyetleri ile nemli lde endstri srelerini iyiletirmek mmkndr. Dolaysyla, maliyetler der, kalite artar ve teslim sresi ksalr. Bu nedenle, Kaizen, srelerdeki kk iyilemeler ile ktlardaki deer kriterlerini gelitiren faaliyetlerdir. Japon Human Resources tarafndan tanmlanan ekliyle Kaizen, bir ama dorultusunda iyilemeler btn veya kullanlan bir metodun deitirilmesidir. Dier bir tanm, kk ekil 2 ekil 4 QCD: kalite, maliyet ve teslim sresi kelimelerinin ngilizce ba harfleridir. ekil 3 10. 10 deiikliklerin birikimiyle yaplan iyilemelerdir. Dolaysyla Kaizen herkesin yapabilecei, o gn yapabilecei ii en iyi bilen ve tezgahn banda alan kii tarafndan yaplabilecek iyilemeler ve bunlarn ok sayda yaplarak srekli klnmasdr. Sanayi asndan Kaizen, bir ama dorultusunda retim metodunda sre ya da srelerinde rn zelliklerinde kk deiiklikler yaplarak ktlarda salanan iyilemelerdir. rnein, konfeksiyon sanayiinde alan bir operatrn yapt bir iyileme bir zaman tasarrufu salayabilir. Operatrn kendi srecinde, srelerinde, yani retim metodunda yapt bu kk iyileme bir Kaizendir. Kaizenler rn zelliklerinde de yaplabilir. Arlkl olarak, srelere yaplan Kaizenler daha etkilidir. Sreler bir retimde ok tekrarlandnda yzlerce, binlerce defa tekrar edilen bir ilemde kk iyilemelerin toplam ile yksek bir iyileme seviyesi elde edilebilir. rnein bir operatrn yapt Kaizen ile kendi srecinde %7lik bir iyiletirme yaptn varsayalm. Bu durumda 1000 adetlik bir retim partisinde 70 paralk fazla rn elde edebilir. Kaizenlerin mtevazi, mevcut bteyle, mevcut personelle, mevcut donanm ve makinelerle yapld gz nnde bulundurulmaldr. te Kaizenler, bu atmosferde yaplan iyilemelerdir. ekil 5 ekil 6 ekil 7 Yerleri paspasla temizlemek. pleri toplamak ve p kovasna atmak. Pencereleri silmek ve temizlik yapmak. Bunlar Kaizen deildir... nk bir metod, proses veya rnde iyiletirme deildir. Her zaman yapmakta olduumuz iyiletirmeler ile Kaizen arasndaki fark nedir? 11. Kaizen kavramn daha iyi tarif edebilmek iin ne olmadn da anlatmak yararldr. Kaizen ve Yenilik farkl iki kavramdr. Yenilik ya da inovasyon, ksa vadeli srama eklinde yaplan ve byk admlarla gerekleen deiikliklerdir. Yenilik (inovasyon) bir ok durumda farkl bilgiler, teknoloji, ciddi bir yatrm ve n alma gerektirir. 11 Halbuki Kaizenler; daha mtevazi ve kktr. Yaplan deiiklikler kk admlarla ve uzun srede toplanarak nemli bir sonuca varr. alanlar veya kk ekipler tarafndan kk yatrmlar ile yaplabilirler. Sonuta Kaizen basit, pratik, ok fazla kaynak ayrlmadan ve genelde eldeki kaynaklarla gerekletirilebilen iyilemelerdir. ekil 9 ekil 10 ekil 8 KA ZEN kstlama altnda yaplan bir dzenlemedir. Her iin kstlar, snrlar vardr. Bte, personel, zaman, yetenek, donanm, irket kltr Yneticilerin anlay ekli gibi... Herkes bu snrlamalar dahilinde iini yapmaya alr. Dolays ile Kaizenler de bu kstlamalar iinde yaplmak zorundadr 12. 12 Fabrikalarda rekabet gcnn artmas iin retim srelerinin, retim aralarnn ve retilen rnlerin srekli iyilemesi gereklidir. Bu iyilemelerle kalite, maliyet ve teslim sresi dnlerek mterilere satlan rne deer katlm olur. Ne kadar ok kk iyilemeler (Kaizen) yaparsak, toplamda elde edilen iyileme dolays ile mteriye yansyan deer artar. Yani fabrikalarda tm mhendislik blmlerini, verim artrmalarn yneten kiileri, yneticileri, efleri, mdrleri, ofis alanlarnn yansra tm retim sahas alanlar gibi geni bir alan kitlesini bu iyilemelere katabilirsek, o zaman sanayide daha byk bir verim art, ve rnlerde nemli gelimeler salamak mmkn olabilir. Bu nedenle, sanayide srekli gelime asndan, geni alan kitlelerinin yapaca Kaizenler nem tar. Kaizen iin gereklilik hissetmek, mevcut durumu belirlemek, iyilemeyi yaratmak ve uygulamak, sonraki iyilemi durumu da belirlemek gerekir. En basit Kaizenler nce-sonra Kaizenleridir. ekil 11 3. Kaizen Kaizen birok alanda yaplabilir. evremize bakarsak evde, ofiste, iyerlerinde, fabrikalarda srelerde, aralarda ve rnlerde birok yaplm Kaizen grebiliriz, Kaizen frsat yakalayabiliriz, Kaizen yapabiliriz. . 13. 3.1. evremizdeki Kaizenler . 13 14. 14 ekil 13 ekil 14 Temizlik iin sopal paspas yerine, terliin altna yerletirilen paspas bezleri de bir Kaizendir. Bunun gibi daha birok pratik rnekleri bulmak mmkndr. rnein, bir alan yerleri temizlerken sprgeyi arabann bir kenarna asarak kendi temizlik srecini hzlandrabilir. Evde Kaizen: Mutfakta bulak makinas ile her iki gnde bir ykanm tabak ve bardaklarn deiik dolaplara datldn ve istiflendiini dnelim. Ev hanmnn yapabilecei bir Kaizen ile tabak ve bardaklarn konulaca dolaplar, bulak makinasna en yakn dolaplarla deitirilse; her iki gnde bir 3 dakika tasarruf edilebilir ve bu kk yer deitirme operasyonu ile ylda 8 saat kazanlabilir. Bylece kk bir deiiklikle byk bir tasarruf elde edilmi olur. Gnlk Hayatta Kaizen: ki tarafa da alabilen yayl kaplarn zerindeki kulplar aslnda fonksiyonsuzdur. nk bu kaplar sadece itilmektedir. Bu nedenle kap zerine yalnzca kapnn el ile srekli itildii blgesine kulp yerine bir alminyum levha konulabilir.Alminyum levha temizlii salarken, kap kulbunun yksek maliyeti tasarruf edilmi olur. Ayrca, bu tr kaplar her iki tarafa da alabileceinden, dier taraf gsterenbir cam bulunmas da kk ama kazalar azaltc nemli bir deiiklik olur. ekil 12 15. 15 3.2. Kaizen rnekleri ekil 15 Bu rneklerde olduu gibi Kaizen srekli gelime, srekli ve tekrar tekrar, durmakszn, ok sayda deiimi, geliimi gerekletirmek anlamn tar. 16. 16 ekil 17 ekil 18 rnde Kaizen: retilen rnler hergn fabrikalarn, atlyelerin sreleri iinde olumakta, yzlerce, binlerce, on binlerce yaplmaktadr. Fabrika alanlar, her an deiik bir retim aamasnda olan rn grrler. Bu rnlere mterinin deer kriterleri (kalite, maliyet, teslim sresi) asndan baklrsa bu kriterlerde birok alan birok iyileme yaparsa; toplamda kaliteyi nemli lde artrmak, fonksiyonlar zenginletirmek, maliyeti ve teslim sresini drmek mmkndr. Di fralarndan rnek verirsek: Diini fralayan zaten fray ileri geri hareket ettirmiyor mu? ok sayda fra kl gerekten gerekli mi? Yllar ncesi di fralarn hatrlayalm: ok sayda kl dizileri vard. Youn olarak alan bir lokantada hem telefona cevap veren hem de lokantadaki mteriler ile ilgilenen garson, aceleyle siparileri alrken telefonu hzla kapatyor olabilir. Bu durumun telefondaki mterileri rahatsz etmemesi iin, birka zm nerilebilir. Bir elektronik devre yardmyla kapatma sesi kslabilir; ama bu yntem pratik ve ucuz bir yntem olmadndan tercih edilmeyebilir. Daha pratik ve ucuz bir yntem olarak, telefonda ahizenin mikrofonunun temas ettii ksma bir snger konulabilir. Bylece, telefon hzl da kapatlsa, mterilerce olumsuz alglanabilecek bir davran nlenebilir. ekil 16 AZALTARAK KAZEN Di frasnn fra ksm gereksiz uzunlukta nce Sonra imdiki di fralar daha az sayda kl dizinleri tayor. Mterilerin kalite anlayn zedelemeyecek oranda birileri Kaizen yapm, maliyeti drm... 17. 17 ekil 19 ekil 23 ekil 22ekil 21 Bylece, srece ynelik bir iyileme salanr, iler daha kolay yaplabilir, sonuta da verim artm olur. nce: Bir metal parann apaklarnn temizlendii alma ortamn dnelim. Masann st metal tozlar ile dolu, zaman zaman tozlar yere dklyor ve sonra temizleniyor. Ve bylece bir emek kayb oluuyor. ekil 20 yerinde Kaizen: rnein, bir tezgahta, biri ksa boylu, dieri uzun boylu iki kiinin beraber altklarn varsayalm. Sonra: alan Kaizen yapabilir: nce masasnn kenarna bir siperlik koyarak tozlarn yere dklmesini nler; bylece yeri nce kirletip, sonra temizlemekten kurtulur. kinci Kaizen: Bunu takiben, masaya bir delik delerek , altna tala kutusu koyabilir ve sk sk tala temizlemek zorunda kalmaz. Tala kutusunu sadece dolunca dkmek yeterli olur. nc Kaizen: alan, tala kutusunu masann altna eilip almak ve el ile tamak yerine kutunun altna tekerlekli bir araba koyabilir ve dolunca istenilen yere ekerek kolayca gtrebilir. Byle bir atmosferde i grmek her iki alan iin de zordur. alanlardan biri, bir Kaizen yapabilir: Ksa boylu olann ayann altna bir platform koyarak, kendini ykseltmesi salanabilir. 18. 18 ekil 25 Kaizen sonras durum: Ofis cihazlarna ait kablolarn basit bir plastik spiralle balanmas, dank kablolarn ortaya kartabilecei sorunlarn nlenmesine ve ofisin temiz ve dzenli grnmesine yardmc olabilir. ekil 24 Lastik balans makinasnda basit koruma Ama kapama dmesi takviye edilerek srekli kirlenmekten korunmutur. Lastik balans makinasnn ama-kapama dmesi ok kullanldndan bozulmutur. Operatr yaptrd bir bant ile hem ama - kapama dmesinin kopan parasn yerine tutturmu hem de srekli kirlenmeyi nlemi olmaktadr. Zaman zaman kirlenen bant paras deitirilmektedir. Ofiste Kaizen: nceki durum: Kablolar dank. irkin grnmn haricinde yerlere sarkan kablolara taklnp kablolarn kopmas , filerin kmas mmkn. 19. 19 3.3. KAZEN NASIL YAPILIR? 20. 20 ekil 27 ekil 28 ekil 26 Kaizenleri gerekletirmek iin, ncelikle, problemin tanmlanmas, Kaizen yapacak kiilerde problem uuru oluturulmas gereklidir. rnein, ev eyalar retim sektrnde, fabrikalarn ambalajlama blmnde alanlar, kullanclarn aldklar rnleri kullanmadan nce temizlediklerini varsayabilirler. Bu yzden ambalaja koymadan nce, rn temizlemeden kutuya koyabilir yada kt bir ekilde ambalaj yapabilirler. yiletirmenin yaplabilmesi iin, bu durumun ncelikle, bir sorun olduuna ilikin bilincin kazanlmas gerekir. Dolaysyla, iyiletirme ihtiyac ve fikir retme sreci, aslnda bu problem farkndalyla balar. yiletirme yapmak iin mantksal olarak bu kaplar gemek gerekir. nce problem tanmlanr, sonra fikir retilir ve zm nerileri belirlenir. Son olarak da neriler uygulanr. Uygulanmayan fikir hibir anlam tamaz, yani iyileme gereklememi olur. Problem bulma yntemleri Birinci metod; sorunlar, hatalar, yanllar ve sknt gibi grlebilir problemleri farketmektir. rnein, bir alan bugn makinelerin sesi daha farkl diye dnebilir. Sorunu tanmlama aamasnda; Halen yaplmakta olan en iyidir diye dnlrse yaplan iyiletirmek mmkn olmayabilir. Bu yzden alanlarda, ii daha hzl, daha iyi ve daha verimli yapmann baka bir yolunun her zaman olduuna dair bir bilin oluturulmaldr. ekil 26 21. 21 ekil 29 ekil 30 ekil 31 Bir de grnmez sorunlar vardr. Srelerde sorun grnmese de, birtakm kayplar olabilir. olsun, ister alanlar olsun, bu 16 kayba odaklanlrsa, kayplar azaltacak birok Kaizen yaplabilir. Grnmeyen sorunlarn arasnda, hareketlerin israf, 16 kaybn arasnda lojistik olarak bulunur. Hat organizasyonunun hatalarnn iinde de ksmen geen kayplar vardr. Ekipmanlar konusunda da, hz kayb benzer bir kayptr. Bu problemleri bulmak, iin niin, neden, ne oldu gibi birtakm anahtar kelimelerle dnmek gerekir. Her zaman bu yledir. Niin yle? Ben onu yle istemiyorum, daha iyi olabilir. Burada birey ters gidiyor gibi dncelerin herbiri, aslnda iyiletirmeler iin birer veridir. Sadece belirli kiilerin iyiletirmeleri yapabileceini dnmek yerine bu durumu sorgulamal ve iletmede gereken iyiletirmeyi yapacak dier alanlarn da olabilecei hatrlanmaldr. O nedenle bu anahtar kelimeler, bu dnce mantn tetikleyen kelimelerdir. kinci aama: Fikir retme. Problemi zmek iin fikir retmek gerekir. Fikir retilirken Kaizenler, eleme, azaltma ve deitirme yntemiyle tetiklenir. Lzumsuz olan elenebilir. Gereinden fazla olan azaltlarak Kaizen yaplabilir. Bunlar rnlerdeki ktlar azaltan iyiletirmelerdir. Yada deitirerek de Kaizen yaplabilir. Dolaysyla, bu alanda fikir retilebilir. Eer bir makinenin sesi deitiyse, problem geliyor demektir. Problemi o alan hisseder, bu durumu ustabana, efine, amirine, atlye efine ya da mdrne bildirir. Bu gibi durumlar sezebilen alanlar Kaizenler sisteminin iinde liderlik grevi de stlenebilirler. Kitabn sonunda, bu sorunlar tanmak iin kullanabilen, Japonlarn 'muda' diye adlandrd 16 byk kayp listelenmitir. Bunlar, ekipman verimsizletiren 8 kayp, igc verimini dren 5 kayp, malzeme ve enerji kayplardr. Bu 16 kayp, fabrikalarda oluan kayplardr. Dolaysyla, ister mhendislik ofisleri olsun, ister yneticiler 22. 22 ekil 33 ekil 34 ekil 35 ekil 36 ekil 32 Ortak kullanlan tuvaletlerin kapa olmal mdr? Evde gereklidir, ama havalandrmas olan ortak kullanmdaki tuvaletlerde, tuvalet kapan ortadan kaldrmak, hem kullanm kolayl asndan hem de maliyet asndan bir avantaj salayabilir. Arabalarn park yerlerinde, park srasnda geri giderken belirlenen alann dna kmasn nlemek iin bir takoz kullanlr. Genellikle lkemizde bu amala araba eni kadar uzun bir boru kullanlmaktadr. Fakat bu uzunlukta bir boru kullanlmadan da ayn ilevi salamak mmkndr. Borunun maliyetinin yansra birok ek malzemesinin de maliyetinden bylelikle tasarruf etmek mmkndr. 23. 23 ekil 37 ekil 38 ekil 39 Boru yerine iki beton takoz kullanarak retilen zm iyi bir Kaizen rneidir. Fakat daha da dikkatli dnlrse, arabann geri gitmesine mani olmak iin iki takoza gerek olmadnn farkna varlr. Bir tane takoz koyarak da, arabann tekerlei takoza taklacandan geri gitmesine engel olunabilir. Bu rnekte ilk durumda arabalarn eni uzunluunda bir takoz maliyeti 40-50 lira (malzeme, montaj vs) iken, yerine iki tane beton takoz kullanldnda maliyet yaklak 30 liraya inecektir. Kaizenler sonras bir tane beton takoz kullanldnda ise malzeme maliyeti 15 liraya inecek ve kullanlan iilik maliyetinde ki d ile birlikte, toplam maliyet 12 lira civarnda olacaktr. Mteri asndan deer, arabann geri gitmemesi ise bunu 50 lira yerine 12 lira ile yapmak mteriye ayn deerin ok daha ucuza maledilmesi anlamn tar. Dierbirmetotda,AzaltarakKaizenyapmakolarak adlandrlabilir. 10 sral ve 7 sral di fralarndan 7 sral olan retmek bir azaltarak Kaizendir. Di fras hareket ettirilerek kullanldndan 7 sra fra da ayn ii grr, dolaysyla 10 sra fra gerekli deildir. Dikkat edilirse, eskiden di fralar ok uzun retilirken, gnmzde daha az sral retilmektedir. Di fralama ynnden bir farklar da yoktur, mteriye bir deer katmadklar iin zaman iinde azaltlmlardr. ekil 40 AZALTARAK KAZEN Di frasnn fra ksm gereksiz uzunlukta nce Sonra 24. 24 ekil 44 Benzer mantkla sahil yoluna bakalm: Arabalarn kaldrma park etmesini nlemek iin ok sk beton engeller yaplm. Aralar kaldrma dik giremeyecei iin, Kaizen yaplarak ayn i, %40 daha az engel kullanarak ok daha ucuza maledebilirdi. Deitirerek Kaizen yapmay aklamak iin bir baka rnek, fabrikalardaki stma-soutma fanlardr. Fabrikann elektrik panosundaki fanlarn arzalanmas, ounlukla cihazlarn da arzalanmasna yol aar. Bu yzden fanlarn altndan emin olmak gerekir. Tek yntem fan sesini dinlemek deildir. Aada grlen metod birok fabrikada uygulanan pratik bir metoddur. Fanlarn zgaralarna birer kurdele balanr, fanlar altka kurdeleler dalgalanaca iin fanlarn alp almad uzaktan bile kolayca anlalabilir. Kurdelelerin havalanmamas, fanlarn almadn ve deitirilmesi gerektiini gsterir. Konik girili anahtar girileri rnde Kaizen iin iyi bir rnektir. Konik giri ile anahtar kilide takmak kolaylar, maliyet der ve rn daha kolay satlabilir. ekil 43ekil 42 ekil 41 Atlyenin kesinde duran kompresr atlye iindeki havay alarak kendisini soutmakta ve oluan lk hava gkyzne bir kanal vastasyla atlmaktadr. Civarda kap da aldnda kn alanlar bazen mekte ve bu noktaya elektrikli stclar koyulmasn nermektedirler. Fabrikann bakmcs bir Kaizen yaparak dar giden scak havann yolunu bir sac parasyla kapatm, scak hava kanalnn yanndan atlyeye doru bir delik amtr. Bylece boa giden scak hava atlyenin stmasnda kullanldndan alanlarn snma ihtiyacn salar hale gelmitir. Yazn atlyeye alan delik kapatlarak kanaln azn tkayan sac paras kartlacak ve scak hava yine darya atlacaktr. Bylece iletmenin yaklak 3000 kcal/saat ekstra enerji satnalmasna gerek kalmamtr. 25. 25 ekil 46 Kaizen aktivitelerinde en nemli evre uygulamalardr. Uygulanmayan fikirlerin doal olarak ne fabrikaya, ne Kaizen yapan kiiye ne de Kaizenleri yapan gruba bir getirisi yoktur. Fayda uygulama ile elde edilir. Uygulamalarn bir metod dahilinde yaplmalar salanmaldr. Problemin, nerinin, uygulamann ve elde edilen iyilemenin anlatld bir rapor ile alanlarn motivasyon kazanmalarna frsat verilmesi, takdir edilmesi, gereinde dllendirilmesi ya da onurlandrlmas yaayan bir Kaizen sistemi iin gereklidir. Hazrlanan formlar panolara aslarak birok kiiye gsterilebilir.Kaizeni yapan kiinin problem ve zmne ynelik sorulara yant veren bir dokman da daha sonra bavurulmak zere saklanabilir. Bu dokmanlara Kaizen Formuveya nce-Sonra Kaizen Formu denir. ekil 47 Yol, yn gsterme oklar Japonyada ok yaygn olarak kullanlmaktadr. Oklar merdivenlerin baslan ksmlarna deil, sadece alnlarna yerletirilerek yaya trafiinin doru ak ynn gstermeleri salanr. izilerek yaplan bu yn gsterme oklar ile istasyon, metro klarnda son derece pratik bir ekilde insanlar ynlendirebilir, bu alanlardan geen binlerce yolcuya zaman kazandrabilir. ekil 45 Sadettin Sara Sadettin Sara 26. 26 Kaizeni yapann: 1. alt blm 2. Makina (veya proses) ad 3. Kaizenin ad, tarifi 4. Balang tarihi Kaizen Aktivitesi: 5. Kaizen aktivitesine verilen numara 6. Kaizen ncesi durumu gsterir izim veya fotoraf 7. nceki durumun, problemin, kayplarn aklanmas, ltler 8. Kaizen sonras durumu gsterir izim ve fotoraf 9. Sonraki durumun farknn aklamas Sonular: 10. Kaizen maliyeti 11. Kaizen sonular, iyilemi ltler, biti tarihi Notlar: 12. rnein fabrikalardaki 16 byk kaybn listesi Kaizen Formu erii KAZENALANILELGLAIKLAMA,FOTORAF,ESKZvs. Kayplar: 1. Arza 2.Set-up/Ayar 3.Takm Deiimi 4. Balang Kayplar 5.Kk Durular 6. Hz Kayplar 7. Hata ve Tamir Kayplar 8. Kapatma Kayplar 9.Ynetim Kayplar 10.retim Hareket 11. Hat Organizasyon 12. Lojistik 13. lme ve Ayar Kayplar 14. Enerji Kayplar 15. rn Kayplar 16.Ekipman Kayplar MALYET: KAIZEN NCES DURUM KAIZEN SONRASI DURUM: NCE-SONRA KAZEN FORMU SM / BLM MAKNA / PROSES / RN KAZEN ADI / TANIMI NO ekil 48 Bu tr Kaizen formlarnn yaplmas, kiileri metodik dnmesi, llebilen getirilere ynelmesi, yaplan Kaizenlerin ilan, ilan edilen Kaizenlerin dier kiileri zendirmesi asndan faydal olmaktadr. Dier taraftan Kaizen formlar dokmantasyon ve dl verilebilmesi asndan deerlendirme arac olarak da faydaldr. HANG KAYIP NASIL YOKEDLECEK? YAPILAN KAIZENIN AVANTAJ VE GETRS: KT DURUMUN AIKLAMASI, KAYIPLAR GELNEN Y DURUMUN AIKLAMASI Tesbit Tarihi: Biti Tarihi: 27. 27 ekil 49 28. 28 4. Kaizen eitleri Trevleri 29. 29 ekil 52 4.1. Yenilik ve Kaizen Kombinasyonlar Yenilik ve Kaizenler farkl kavramlar olmalarna ramen srelerde, makinalarda ve rnlerde beraber kullanlarak nemli gelimeler elde edilebilir. nce farkllklar zetleyip, sonra nasl beraber kullanlabileceklerini bir rnek ile aklayabiliriz. ekil 50 Yenilik (inovasyon) kaynak tahsisini yani, yeni personel, yeni donanmlar, makinalar yeni bilgilerin teminini gerektirir.Halbuki Kaizenler; daha mtevazi ve kktr. Yaplan deiiklikler kk admlarla ve uzun srede toplanarak sonuca varlr. alanlar veya kk ekipler tarafndan kk yatrmlar ile yaplabilirler. Bylece, nemli gelimeler elde edilebilir. ekil 51 Fabrikalardaki yneticiler, atlye efleri, ustabalar, mdrler, aslnda byk ve kk iyilemeleri ayr kaynaklarda gerekletirip, bir takm almas ile birletirebilir. Sonuta byk iyilemeler oluturabilirler; bir tasarmc yardm ile, rnde nemli bir iyileme yapabilir veya retim metodunda iyiletirmeler yapabilirler. Bir sre sonra, ikinci bir defa daha, bir takm teknolojik yenilikleri kaynak artrarak, yatrmlar yaparak gerekletirebilirler.Tm bu yenilikler yaplrken dier Kaizenlere devam edilebilir. rnn evrimi iinde yenilik ve Kaizen kombinasyonlar incelenip, baka alanlarda da kullanlabilir. rnek olarak otomobil kapsnn anahtarlar ve alarm devresini aktif hale getiren uzaktan kumandann evrimi dnldnde, bu geliim, rnde yaplan yenilik ve Kaizen kombinasyonuna iyi bir rnek olabilir. 30. 30 ekil 53 ekil 54 ekil 56 ekil 55 Alarm uzaktan kumandalar ounlukla ceplerde tanr. Bu yzden dmelerine istenmeyen zamanlarda baslma ihtimali vardr; anahtarln zerine konulacak olan srgl bir kapak ile bu olasl nlemek gayet kolaydr. Araba kapsn aan bir anahtar ile balayalm. Alarm fonksiyonunu ap kapatmaya ynelik uzaktan kumanda ise yenilik getiren faydal bir aratr. yiletirmeye baka ekillerde de devam edilebilir. Alarm dmelerini anahtar kullanlmad zaman devre d brakan srg anahtarl bir koruma kullanlabilir. Srgl anahtar bir yana kaydrnca, alarm dmeleri alarm altrmyor; kontrol yanyor ancak uzaktan kumanda almyor. Srg anahtar tekrar dier tarafa kaydrnca dmeler tekrar alarm kontrol eder hale dnyor. 31. 31 Alarm ile anahtar birletirilebilir. Bylelikle, aradaki balant zincirine, dme kapana yada srgl kilide ihtiya ortadan kalkar. Dolaysyla, bu rnde yaplan yaratclk ve Kaizenler sonucunda, toplam maliyet %15-20 ucuzlayabilir ve bu fark firmaya bir rekabet gc olarak geri dner. Grld zere, srelerin yansra rnlerde de Kaizen yapma imkan vardr ve yaplmas da firmalara nemli lde fayda salayabilir. ekil 57 Tm bu rnekler tekrar dnldnde Kaizenlerin kendi ilerinde farkl eitleri rahatlkla grlebilir. En basiti, kk kk iyilemeler, nce-sonra Kaizenleri dir. Bu tip Kaizenler bireysel fikirler ve almalar ile bir metodun ya da bir rnn iyiletirilmesini ierir. 5S Kaizenler ise, kii ve / veya grup aktiviteleri ile alma ortamnn iyiletirilmesi, alma ortamnda hzl srecidouracak iyilemenin salanmas demektir. ekil 58 GER EKLE EN TOPLAM Y LE ME KA ZENLER Yenilik ve KA ZEN KOMB NASYONU YEN L K: ALARM U.K = KAPI A MA TU LARIN ST NE KAPAK K ELER YUVARLAK KAPAK YER NE S RG ANAHTAR Yanda Tek Tu YEN L K U.KUMANDA VE ANAHTAR B RLE K A-KAPAT U.KUMANDA ve ALARM ANAHTAR rnein, bir boya atlyesinde alan 3 kii, alma ortamlarndaki olumsuzluklar ortadan kaldrmak zere planl ekilde bir iyileme tasarlayabilir.Birim zamanda retilen boya miktarn arttrmak ve retim srecinde daha az hata iin bir plan gelitirip ynetimin de desteiyle bir 5S Kaizeni yapabilirler. 32. 32 4.2. 5S KAZEN 33. 33 ekil 62 alma ortamnda topyekn mkemmelleme isteniyorsa, fabrika ve atlye dzeni 5S kaizenleri ile metodlu bir ekilde iyiletirilebilir. 5S Kaizen kii ve / veya grup aktiviteleriyle alma ortamnn iyiletirilmesidir. Dzenli fabrika ve atlyelerde, takmlar ve aletler yerlerinde durur, aletlerin durduu yerin hemen yannda makina vardr. Yer demesi eski olsa bile temizdir, krpntlarn, talalarn, hurdalarn biriktirildii ayr kovalar, kutular vardr. Byle fabrikalarda verim yksektir, maliyetler dktr, fireler az ve kontrol altndadr, rnlerdeki hatalar azdr. Bazen de bylesi dzen fabrikalarn tm atlyelerinde de olmayabilir. Bir atlye dierlerinden dzensiz, verimsiz olabilir ve i akn bozacak, yavalatacak ekilde kalitesiz bir alma ortam olabilir. Dzensiz ortam sebebiyle i aknda aksaklk yaamak yksek bir olaslktr. Kayt tutulmayan ve llemeyen birok aksaklk, alma ortamnn ktlnden kaynaklanr. Metodoloji Japonyadan yayld ve artk bu kelimeler sembol halini ald iin, bu 5S de Japonca kelimelerin seiri, seiton, seiso, seiketsu, shitsuke kelimelerinin ba harflerinden oluur. Toparlanma, dzen, temizlik, standardizasyon ve disiplin ya da oto kontrol kelimelerinden oluur. ekil 60 ekil 61 Burada, toparlanma, dzen, temizlik, standardizasyon, disiplin konusunu aama aama iyiletirmek yani Kaizen yapmak mmkndr. 5S Kaizenlerin ilk evresi seiri yani toparlanmadr: alma blgesinde ilk yaplacak ey, 5S Kaizenlerde toparlanmadr. ekil 59 34. 34 ekil 63 ekil 64 ekil 65 ncelikle retimde gerekli ve gereksiz olanlar belirlemek, ayrt etmek ve gereksizleri temizlemekten balanabilir. retim srelerinde kullanlmayan bir malzeme alet veya aparat, alma ortamnda bulundurulmamaldr. Toparlanma aamasnda, balangta dank yerin bir fotorafn ekmek nerilir, bylece farkllk gzlemlenebilir ve farkndalk yaratlabilir. nce ve sonras arasndaki fark gsterip, alanlar ile yaplan iyiletirmenin gururunu paylamak, Kaizenin yaygnlamas iin nemli bir motivasyon arac olarak kullanlabilir. Yine Japon reticilerin kulland pratik bir yntem ile operatr, ayn birinde iba yaptnda alt ortamdaki eliklerin, takmlarn, makinann, etraftaki btn malzeme ve ekipmann zerine krmz bir etiket yaptrr. Ay iinde kulland malzemenin, aletin, aparatn stndeki etiketi pe atar. Ay sonunda zerinde hala krmz etiket olan malzemeleri, aletleri kontrol eder; bylece bir ay sreyle hangi malzemeyi, kullanmadn belirler. ou zaman alanlar, bu alet veya aparatlarn aslnda orada olduunun bile farknda deillerdir. Bir ay boyunca kullanlmayan cihaz bir bakasna yada baka bir operasyonda kullanlmak zere baka bir birime de verilebilir. Atmak, yoketmek szkonusu olunca toparlanma aktivitesinin nnde baz glkler belirebilir. alanlar ortamdan uzaklatrlmas dnlen eyann atlmasna direnebilirler. Bu ekildeki lzumsuz ve az kullanlan malzeme, alet veya aparatlar tespit edilmi olur. Bu tesbitten sonra malzemenin depoya kaldrmas, iade edilmesi, satlmas yada hurdaya atlmasna karar verilerek, alma ortamndan uzaklatrlr. Bylece alma ortam geniler ve uzun vadeli bakldnda, ayn metrekarede daha ok retim yaplabilir. Etrafta daha az malzeme olduu iin seim ve malzemeye ulamak daha kolay olur. Sonu verim artdr, ancak butriyilemeleratlyealanlarilebirlikteyaplmaldr. 35. kinci faaliyet seiton; dzenli olmaktr. Takmlar dzenli bir ekilde istiflemek, bunlarn kaybolmasna engel olmaktr. Toparlanma - seiri - ile (dzenli olmak) -seiton- birbirini tamamlarlar. nce krmz etiket sreci ile lzumsuzlar ayklanr, sonra dzenlenir ve bylece kolaylkla daha iyi bir iyerine ulalabilir. 35 ekil 67 ekil 69Bir retim noktasnda lazm olabilecek alet veya aparat en ge 30 saniyede bulabilmek, ii aksatmadan verimli ekilde yapabilmenin gereidir. 30 saniye prensibine gre kullanlacak olan malzemeyi bulmak iin 30 saniyeden fazla zaman ayrmamak gerekir. rnein, kalp deitirme operasyonlarnda bu sorun ok grlr. Bir yerde bir plastik enjeksiyon presi veya eksantrik pres vardr ve ona kalp balanacaktr. Kalp getirilir. Kalb tablaya balayan cvatalar iin nce 23 numara anahtar gerekir. 23 numara anahtar bulunup getirilir, civata balanr. Ama ayn i iin bir de 18 numara anahtar gereklidir, fakat bu anahtar yerinde yoktur. Bu yzden kalp balama dolays ile operasyonunun set-up sresi uzar; pres daha uzun sre bloke olur, durur ve retim de kayp meydana gelir. ekil 68 Bir anahtar kaypsa ya da eksikse, bunun en batan, yani kalp balama operasyonundan nce farkedilmi olmas gerekir. Resimde ki sistem sayesinde, aletler yerlerinde muhafaza edilerek bu salanabilir. nemli olan, bir i iin kullanlacak olan gereci en fazla 30 saniyede bulabilmesidir. Bu da 5S aktivitelerinin temel hedeflerinden biridir. ekil 66 Toparlanma ve dzen aamalarnn birbirini tamamlamas ekte gsterilmektedir. 36. Benzer durum ofisler iin de geerlidir. rnein telefonda konuurken, gemi bir ayn irsaliyesi gereksin; eer tm klasrler anlaml bir ekilde - mesela 1,2,3 gibi - sraya dizilmemise istenilen evraa ulamak zorlar ve daha ok vakit alr. Klasr sralarn kartrmadan yerletirebilmek iin tm klasrlerin zerine eimli bir bant yaptrlarak, ayrm yerlerinden kesilebilir ve btn klasrler, zerinde yapk bandn pozisyonuna gre srtlarn okumaya gerek kalmadan Ocak-ubat-Mart-Nisan olarak sral, yanyana dizilebilir. Kullanldktan sonra, Mart klasrn yerine koymak da bylece daha kolay olur nk srttaki bant pozisyonu dier 36 ekil 73 Dolaysyla, bu arama-bulma operasyonlarnn ok pratik bir ekilde gereklemesi gerekir. rnek verecek olursak el aletlerinin asl olduu panolarda her aletin yerinin belli ve izili olmas alma, geri koyma, eksik aletlerin kaybolmadan belirlenip aranabilmesi iin nemli fayda salar. ekil 72 Klasrleri kolayca yerletirmek iin pratik bir yntem: Muntazam istifin getirdii, arand zaman aranan malzemelerin bulunmasnn kolayl ve yarar yadsnamaz. Bu tr kayplar ortadan kaldrmak iin seiton aktiviteleri ve malzemelere, hammaddelere zg, etraf izgi ile belirlenmi yerler ok nemli ve gereklidir. 30 Saniye Kural iin takmlarn dzeni ekil 71 klasrler yol gsterir. Benzer ekilde i talimatlar ve benzeri dokman klasrleri de sralanabilir. Sonuta, yerleim dizaynnda daha fonksiyonel davranarak ve tanml paralar ile alarak iyileme salanabilir. 30 Saniye Kural iin mknatsl anahtar, tornavida tutucu ekil 70 37. 37 ekil 74 ekil 77 Dzende, prensip olarak, rafn zerindeki sembollerle paralarn zerindeki sembollerin tutarl olmas nemli bir vakit kazandrc faktrdr. Malzemelerin tiplerine gre tasnifi ve bu malzemelerin bulunduu kutularn yerlerinin belli olmas gerekir. Bu adan faydal bir yntem de bir malzeme kutusunun zerindeki yaz ile raf zerindeki yaznn ayn olmasdr. Bylelikle yerletirme ve bulmada nemli kolaylklar salanabilir. ekil 75 Tipik Seiton Aktiviteleri 1. Raftaki malzemeleri srala. 2. lk giren ilk kar, yakna koy, 3. Hangi rafta ne var listele. nce Sonra Belirli aamada bir srecin, mesela bir kimya srecinin kontrol iin eitli iaretler kullanlabilir. 'nce burada dur', 'u gstergeyi kontrol et', 'sonra burada dur', 'burada u deeri kaydet', 'sonra burada dur' eklindeki komutlardan oluan iaretler, bir kontrol listesi ile karlatrlarak, sre rahatlkla ve hatasz olarak kontrol edilebilir. Sreci kontrol edenler bu bilgileri dier kiilerle, dier vardiya alanlar ile kolaylkla paylaabilir. nc aama faaliyetler seiso temizlemek anlamna gelir. Toz, p ve yabanc maddeler alma ortamndan uzaklatrlmal, bu ilemler pratik hale getirilmeli ve zenle yaplmaldr. Makina talalar, eelenen krpntlar, ve dier artk maddeler, yerekimini de kullanlarak, pratik bir ekilde temizlenir olmaldr. Kenarl olmayan bir masada yaplan ilemler sonucu oluan kirliliin temizlii iin zaman ve para harcamak gerekir. Oysa kenarl olan bir masaya bir delik alp, altna bir kutu konulduunda temizlik iin yaplan harcamalar en aza indirilerek avantaj elde edilebilir. ekil 76 38. 38 ekil 78 ekil 81 Drdnc aama seiketsu yani standardizasyon, iin ncelikle ideal durum tanmlanr. Bu deponun ideal durumu nedir? sorusunun cevab, u malzemeler urada durur, byle istiflenir, u tr kutular vardr, bunlar burada durur, iki taneden fazlas stste konulmamaldr gibi tanmlar ierebilir. Standardizasyon ile amalanan, tanmlanan ideal durum ile mevcut durum arasndaki fark kapatmaktr. Aadaki ekil dier bir 5S Kaizen rneidir. Deiik amalar iin ortak olarak kullanlan sprge ve paspaslar, boylarna gre aslabilir; bylece arandklar zaman rahatlkla bulunabilirler. Arzalar kolay tamir etmek iin, bir kazan dairesinde giden borular bir renge, dnen borular baka bir renge boyamak, vanalarn ne yne aldn oklarla gstermek, gstergelerin limitlerini iaretlemek gibi derinlemesine faaliyetleri tanmlayp dier alanlara da retmek standardizasyonun temelini oluturur. ekil 79 ekil 80 Sei-ke-tsu = Standardizasyon 39. 39 ekil 83 ekil 82 Bir kazan dairesinde yaplabilecek iyilemeleri inceleyelim: 1 . deale ynelik kalite listesi yapn. 2. Borularda ak ynlerini iaretleyin. 3. Borulara iindekilere gre renk kodu verin. 4. Pompalar filtreleri de ilgili renklere boyayn. 5. En yksek ve en dk seviyeleri iaretleyin. 6. l aletlerinde alma aralklarn iaretleyin. 7. l, kontrol ve rapor noktalarnda durulacak yerleri iaretleyin. Tipik Seiketsu Aktiviteleri Beinci aama shitsuke yani disiplin (otokontrol) yaplan iyiletirmelerin srdrlebilirliidir; 5S Kaizenler ile elde edilen alma ortamnda ki dzelmelerin kalc olmas gerekir. Kalclk disiplin kurallar ile paralel yrtlmeli ve kontrol edilmelidir. Oluturulan disiplin, dzgn alkanlklar denetlenerek ve kontrol edilerek korunabilir. Bu kurallar grubu i kazalarn nlemeye ynelik olarak, sigara imemek, iirmemek gibi disiplin faktrleri, gvenlik kurallar ve bu kurallara doal olarak uymak nem tar. ekil 84 Yukarda anlatld gibi 5S Kaizenleri srarl takip sonucu iyerinde yer tasarrufu, nemli verim art ve alanlar iin daha iyi bir alma ortam olumas salanr. 5S ilk balad zamanlarda 3S uygulamalar (ilk 3S) ile popler olmutu. Srekli iyileme yolunda devaml alldndan dolay sistemin srdrlebilmesine ynelik anlaml yeni Sler de uygulamaya konulabilir. rnek vermek gerekirse baz fabrikalarda Shukan Alkanlk altnc S olarak kullanlmaktadr. Bu evrenin anlam tm kurulan sistemin oturmas, ynetimin takibini gerektirmeden kurulmu dzenin ve iyileme sistematiinin alkanlk haline gelerek srmesidir. 40. 40 4.3. Kobetsu Kaizen 41. 41 ekil 88ekil 87 ekil 85 ekil 86 ekil 89 Kobetsu Kaizen ekipler tarafndan yaplan Kaizenler dir. Sistematik ekilde nemli iyilemeler salamak iin Kobetsu Kaizenler yaplr. Hedef hatalar sfrlayp, kaliteyi iyiletirmek, retim ve teslim srelerini ksaltmaktr. Kayplar azaltlp, fireler drlerek maliyeti drmek zere younlalr. Kobetsu Kaizende daha bilinli bir Kaizen szkonusudur ve daha fazla eitim gereklidir. Bir ok durumda, alanlarn, kayt ve istatistik tutmalar, grafik izmeleri iin bir n eitim almalar gerekebilir. Hedef bir grup alann alma blgelerindeki hatalar ekip almas yaparak sfrlamalar, kaliteyi ykseltmeleridir. Yaplacak olan iyiletirmelerde, Muda olarak adlandrlan 16 byk kayp referans alnabilir. Salanacak olan tm bu iyilemeler iin bir hedef sre koymak gerekir. Dier Kaizenlerde olduu gibi, bir retim birimindeki problem, ilgili birimin kendisi tarafndan bulunabilir. rnein boya blmnde %10luk bir kaybn nereden kaynaklandn bulmak iin, daha nce hangi operasyonlarda bu hatalarn olutuunun birim yeleri tarafndan analiz edilmesi gerekir. Yaplacak analizin yapc ve pozitif olmas, sulama eklinde olmamas ok nemlidir. 42. 42 lem srasnda ters bask hatas nedeniyle oluacak boya ve igc kaybn engellemek iin bir yntem gelitirilebilir. Herhangi bir pozisyonda kan %10 hatay geriye dnk iyiletirmelerle yoketmek, sfra indirmek iin ekip bir mddet alr; ilgili aparat kullanm revize edilebilir, baka bir makina ile deitirilebilir, dier dzenlemelerle metodoloji iyiletirilir ve netice tekrar llr. Sonuta, %10 hata orannn %2ye indii gzlenebilir. Bir sonraki Kaizen %2 hata orann sfra indirmek yada yaklatrmak olabilir. ekil 90 Kaizen yapabilmek iin, model alma ekli belirlenir ve Kobetsu Kaizen formlar hazrlanr. Kayplar, hatalar, hatalarn olutuu yer, yaplan Kaizen ve sonular, hedefler bu formlarda yer alr. Gelimeler iaretlenir, deitirilir, ekil 90da bir Kobetzu Kaizen Formu ierii grlmektedir. ekil 91 ekil 92 Kabetsu Kaizen Formu eri i 1. Kaizeni yapan blm. 2. Kaizen sra numaras 3. Kaizenin konusu 4. Kaizenin sebebi 5. Detay grafii Kaizen Plan 6. Sorumluluk 7. Kaizen aktivitesine verilen numara 8. Sebepler 9. Kaizen ierii 10. Kii ad 11. Aktivite iin plaanlanan tarih 12 Aktivite sonucu 13. Kayp izleme 43. 43 KONU/SEBEP: GenelKaypGrafiiVarsaDetaylarnGrafii KAIZENPLANIEKPTEKKAZENSORUMLULARI NoSebeplerYaplacak Kaizenler 1 2 3 4 5 6 7 8 KiiBitiSonu Tarihi KayplarHEDEFKARILATIRMA UlalanDeerHedefDeerSapma Kaypzleme(grafik,izelgevs.) Yaplan Konulanstandardsays Yaygnlatrlanodaknoktas Yaplantoplantsays MaliyetKazan Kalani/devOnayvetakip HEDEF MevcutHedefzmTarih DeerDeerAral KobetsuKaizenEkipyeleri:KullanlanproblemzmetekniiProbleminzmsonras KOBETSUKAIZENFORMUBLM:NO: 44. 44 Tm yukarda bahsedilen Kaizen trlerine ek olarak beyaz yakal ve mavi yakal alanlarn mtereken yaptklar bir kaizen tr daha vardr.Kaizen Breakthrough. Kaizen Breakthrough, dierlerinden farkl olarak ncelikle retim alannda makina, iilik srelerinin lld, Kaizen sonras durumun modellendii, ksa srede yerleimde, makinalarda, alma yntemi ve alan saysnda temel deiikliklerin yapld bir Kaizendir. Bu Kaizeni yneticiler, mhendislik ofisleri ve alanlar hep birlikte yaparlar. Bir atlyede nemli bir iyileme planlanr, oradaki btn yerleim, i yap tarz, tm alanlarn katlm ile ksa srede (2-3 gn) makina yerleimleri, aparatlar, aletler, i ak tamamen deitirilebilir. Bu srenin sonunda szkonusu atlyenin veriminde nemli gelimeler salanabilir. Ynetimin de destei ile planl, veriye dayanan birok Kaizenler yaplr. PUK (Planla, Uygula, Kontrol Et, nlem Al) dngs iinde sonular kontrol edilir, yaygnlatrlr. Bir atlyede yaplan bir uygulama baka bir atlyede de, uygulama yaplan atlyedeki almalar rnek gsterilerek uygulama yaygnlatrlabilir. ekil 93 ekil 94 Ynetime den grevlerden biri de Kobetsu Kaizende ulalabilir, ama zorlayc hedefler koymaktr. Ancak zorlayc hedeflerin imkanlar dahilinde olmasna ve ayn zamanda nemli avantajlar salamasna dikkat etmek gerekir. Kaizenler kk aktivitelerdir ancak, Kaizenlerin toplamnn kuruma faydal ve byk sonulara dnmesi mmkndr. 45. 45 5. Kaizen Ynetimi 46. 46 Fabrikalarda Kaizen Uygulamalar: KAZEN uygulamalar yaplan birok fabrikada alanlarn motivasyonunun artt ve ynetim ile daha sk ibirliine girdii grlm; alma alanlar iyileen birok fabrika/firma dier firmalar tarafndan izlenen nc konumuna ykselmitir. Fabrika alanlar tarafndan verilen konferanslara katlanlarn olumlu izlenimleri, bu geliimin bir gstergesi ve ayn zamanda bir motivasyon unsuru olmutur. Uygulamann salkl balatlmas iin ncelikle st ynetimin Kaizen getirilerine inanarak n eitimlere zaman ayrmas; alanlarn geliimine destek vermesi, alanlar yakndan izleyip motive edecek bir lider bulmas, yaratmas veya desteklemesi; oluan Kaizenleri dinleyerek dllendirmesi gerekir. Doal olarak nerilen iyilemelerin aradan uzun zaman gemeden yapm iin de kaynak ayrmak gerekir. Mantkl ve elverili Kaizenlerin seimini ara kademelere brakmak yerinde olacaktr. Hazrlklar asndan dnlrse ncelikle alanlara ksa bir eitim vermek ve eitimi lider olarak dnlen kiinin vermesi yararl olacaktr. Buna paralel olarak belirlenen lider uygulamay yrtmekten, takipten, eitimden sorumlu olmaldr. Bte tesbit edilip, hedef ve zaman belirlenir ve bunlarn denetimi sz konusu lidere verilir. Esas olan, tm alanlar motive ederek, herkesin kendi iinde, retim metodu zerinde ve rnler zerinde dnerek birok iyileme nerisini aa karmak ve bu nerileri uygulayarak hayata geirmektir. Firma orta byklkte ise, birka departman ilgilendiren bir Kaizenin tek bir kii tarafndan yaplmas olduka zordur. Bunun iin seilen proje iin gnll bir Kaizen ekibi oluturmak gerekebilir. Bu ekibe, ilikili dier departmanlardan uygun yeler tayin ettirmek de gerekebilecektir. Belirli periyotlarla, taahht edilen uygulamann taahht edilen zamanlarda ve kalitede geliip gelimedii kontrol edilmelidir. Grevlendirilen kiiler konuyu benimsememi veya nemsememi veya gnlk ilerinden dolay yeterince zaman ayrmam olabilirler. Dolaysyla, sonuta, beklenilen iyilemeyi douracak sistem kurulamayacaktr. Bu durumda, sorumlunun deitirilmesi veya d kaynaklarla destekleyerek sistemin kurulmas yrtlmesi dnlebilir. Seilen iyileme alan projelerinde mmknse iyileme ncesi bir analiz ile durum tespiti yaplmaldr. Tercihen bu analiz iinde llebilir saysal gstergeler bulunmaldr. Bylece, kurulan sistem ve iyilemeler sonras elde edilecek gelime llebilir, gelimeler saysal olarak grlebilir. Dier taraftan zaman getike ilk gnk heveslerin azalmas mmkndr. Durumu zaman zaman canlandrmak iin Kaizen yapanlarn yaptklarn st ynetime sunarak takdir edilmeleri, topluluk nnde kk dllerle dllendirilmeleri, fabrikada mteri ve misafir ziyaretleri srasnda yaplm olan Kaizenlerin vg ile anlatlmas veya anlattrlmas yararl olacaktr. Kaizen Ynetimi: Kaizen Ynetimi, fabrikalarda Kaizen aktivitelerinin balatlmas, gelitirilmesi, yaygnlatrlmas, srdrlmesi, getirilerinin llmesi, dllendirilmesi gibi aktivitelerin ynetimidir. Kaizenler gnll almalardr. alanlar ile beraber yaplan, alanlarn Kaizen yaplacak olan alana ynlendirilebilecei bir aktivite olmas gerekir. 47. 47 ekil 95 ekil 97 ekil 98 Temelde, Kaizen aktiviteleri, en st kademeden en alt kademeye kadar alanlar ile beraber yapld iin, fabrikay benimseme artar ve iletiim ortam iyileir. lerin benimsenmesi kolaylar, dolaysyla aidiyet hissi artar. Gerek ofis alanlar, gerek atlyelerde alanlar problem zme konusunda gnll hale gelirler. Benim fabrikam, bizim fabrikamz konsepti fabrika iinde yaylr. Kaizen ynetiminde u faktrler dikkate alnmal, gerei ve zamanna gre uygulamaya konulmaldr: ekil 96 48. 48 ekil 100 ekil 99 ekil 101 ekil 102 Herhangi bir aktiviteyi tetiklemek iin bir tarih ve zaman belirlemek, o tarihte aktiiviteleri hzla girimek, uygulamaya balamak yararl olmaktadr. Kaizen aktivitelerinin balangcnda alanlar nemli lde desteklenmelidir. Akllarnda oluan fikirlerin hangilerinin Kaizen tarifine uyabilecei anlatlmal, ihtiyalar olan malzeme ve aparatlarn hazrlanmas ve kendilerine verilmesi iin yardm edilmelidir. Kaizenin fabrikada balatlmas, gelitirilmesi ve ynetimi, ncelikle liderlik ve Kaizenleri ynetecek bir ekip kurulmasna baldr. Eitimler sonrasnda problemler ve kt alma ortam, kalitesizlikler, dk verim, uzun teslim sreleri, maliyet arttran faktrlere ynelik farkndalk yaratmak gerekir. Hergn allan ekilde allrsa iyileme ihtiyac hissedilmeyebilir. Farkndal arttrmak iin eitli alma yerlerindeki olumsuzluklar fotoraflarla ve istatistik bilgiler vastas ile belirlemek ve iyileme ihtiyacnn ok gerekli olduunun st ynetim ve yaygn bir alan kitlesince kabul grmesi gereklidir. 49. 49 ekil 103 ekil 104 Atlyeler, yaptklar almalar sergilemeli, kendi aralarnda daha iyi olabilmek ve hzl geliebilmek iin, yaptklar Kaizen says baznda birbirleri ile yarabilecekleri bir ortam hazr bulmaldrlar. Yaplan almalarn ve en iyi Kaizen rneklerinin herkese ak olarak sergilendii panolar nemli bir fonksiyona sahiptir. rndeki arzalarn d, bu rndeki kalitenin ykselii, A kiisinin yapt hatalardaki azaltma ya da genel devamllk oran gibi alma hayatn ilgilendiren konulara bu panolarda yer verilmelidir. rnein, Ahmet iinde Kaizeni yapt, iini eskiden 10 dakikada yaparken imdi yeni yntemle 7 dakikada yapyor benzeri iyi bir rnein panoda sergilenmesi ve alanlar arasnda da o kiinin onurlandrlmas salanabilir. Dolaysyla, pano bu onurlandrma iin de nemli bir aratr. yeri bykse pano yeterli olmayacaktr; ilan, afi gibi dier duyuru grsellerine de ihtiya duyulabilir. A atlyesinde 5S balatyoruz, ilgili kiiler atlyede toplanacaklar eklindeki aktiviteler bu afilerle ilan edilerek, duyurumu arttrmak salanmaldr. Bir misafir fabrikada dolatrlrken, 5S yaplan yer hakknda nce ve sonra Kaizene ait durumlar hakknda bilgi verilebilir, sonulara ait grafikler paylalabilir. Sunular, yaylmlar da ok nemlidir. Yemekhanede ya da toplant odas varsa orada dzenlenecek kk toplantlarla alanlarn kendi deneyimlerini, kendi anlatm dilleri ve yntemleriyle i arkadalarna anlatmalarna olanak yaratlmaldr. Sunular bazen de alanlarn st kademeye yapmas gerekir. Bu alana bir prestij de getirecektir. Kaizenler bir zaman sonra, ilgi oda olmaktan kabilir O anda yava yava performans da der. Bu nedenle, takdir ve dl Kaizen motivasyonu iin kullanlmaldr. rnein, 10 tane Kaizen yapana bir gn izin veya bir Cumhuriyet altn veya Kaizen kupas yada rozeti v.s verilebilir. dllerin kk olmasna dikkat edilmelidir. Byk dller zararl olabilir ve ama iyileme dna karak dl avclna dnebilir. 50. 50 ekil 106 ekil 107 ekil 105 Sonu: Kaizen aktivitelerinin alanlarn tmnn samimi katlm ile yaplmas, kalite art, hatalarda ve firelerde azalma, verim art, daha az maliyet, motivasyon, aidiyet kazanlmasn salayacaktr. 51. 51 6. Kaizen Seminerlerinde Sorulan Sorular Soru: Kaizen yapmna ynelik alanlara yneltilen talepler vermi olduunuz ek iler olarak alglanyor mu? Bunlar ek i gibi alanlara zor geliyor mu? Biz bu ii yaparsak maamza zam yapn gibi bir talep oldu mu? Olduysa bu problemleri nasl zdnz? Uran Tiryakiolu: Kaizen yapanlara herhangi bir para verilmiyor. Kaizen bir alma grubu iinde yaplsn yada yaplmasn, alanlarmzn bir nerisi var ise, ok ksa srede neri deerlendirilmelidir. Onurlandrma, ve kk dller ile takdir yeterlidir. Eer dller byk olursa, dl avcl yaplabildii gibi, mesela mhendislik ofisinde bu tr konularda bulular yapan kiiler bu bulularn alanlara devrederek oradan grevlerinin bir paras olan bulular dle ve paraya evirebilirler. Kaizen yapmann ek bir i deil gnll bir etkinlik olduu vurgulanarak, zam, yksek paral dllerin szkonusu olamayaca faaliyetlerin tarifi iinde olduu belirtilmelidir. Dolaysyla bu anlay ve davranlara engel olabilmek iin paradan kanlmas, sembolik kk hediyelere ynelinmesi faydal olacaktr. Zaten, menfaat karl yaplan almalar ok da faydal olmuyor; Kaizen getirileri abartlyor ve fazla kiiler para odakl olunabilir. Sonuta dllerin kk olmas arttr. Soru: Bir Kaizen almas yapabilmek iin bir iletme ierisinde, mutlaka Kaizen almasndan sorumlu olan bir ekibin bulunmas m gerekmektedir? Yoksa o bilincin vurgulanp bireysel anlamda herkesin o almaya katlmas m gerekmektedir? Bir ekip olduu takdirde, sanki insanlar Kaizen yapmay kendi ileri gibi grmeyip, o bilinci tam olarak alglayamayp, srekli olarak sorumlu ekipten bireyler bekleme duygusu ierisinde bulunacaklardr. Sizin bak anz merak ediyorum Kaizen ynetimi Trkiyedeki iletmelerde bu ekilde mi uygulanyor? Uran Tiryakiolu: Fabrika bykse, bir ekip olmas art. Bu ekibin grevi sistemi ynetmek, eitimi vermek, insanlar Kaizen, topyekn mkemmelleme felsefesi dorultusuna ynlendirmek, pilot uygulamalar yaratmak, gelimeleri izleyip raporlamaktr. Kaizen ofisi, elbette fabrikann bykl ve kaldrabilecei kitleyle, kaldrabilecei endirekt kiilerle ilgili bir konudur. Diyelim ki, birka bin kiilik fabrikada 2-3 kiilik Kaizen ofisi kurup, ekibe yer tayin edip, eitim yaptrarak kiileri belirli bir dnce seviyesine hzla ykselterek aktiviteleri artrrsnz. Daha kk, rnein100 kiilik bir fabrikada da, bir eitim mahali tasarlayp, bir kiinin liderliinde bu eitimleri verip, ondan sonra neticeleri takip etmek, panolarda gelimeleri yaygnlatrmak, toplantlar organize edip kazanlm tecrbeleri dier arkadalara motivasyon unsuru olarak gstermek gerekli ve yine bu ileri organize edecek bir kii grevlendirilmelidir. Kk bir fabrikada bu bir kiinin ii ya da iinin iinde ayraca belli bir zaman da olabilir; yani, mesai saatinin gnde 1 saatini bu ie verebilir. Fakat temel konu liderlik, grnr liderlik, ortada dolaarak grnr liderlikdir. yi iletiim arttr. Byle aktiviteler ofisten idare edilemez anlamnda sylyorum. Grnr liderlik, belli aktiviteleri alanlarla beraber yrtmek, bulularla samimi olarak ilgilenmek, alanlara yol gstericilik yapmaktr. Temel olan ise, kiilerin kendi zmlerini kendilerinin bulmalar ve liderlerin sadece destek rol oynamalardr. 52. 52 Dier taraftan, bir de yavalayan Kaizen aktivitelerini tekrar canlandrma konusu var. Kaizenleri 6-7 ayda tekrar tetiklemek lazm; insann doal yaps gerei, zaman iinde ilginin azalmas, srekli bir operasyonun geveme riski vardr. O zaman, birtakm olaylarla bunlar tekrar aktive etmek gerekli. rneklerde belirtildii gibi; belirli yerler seip, tamam, burada Kaizen yapyoruz eklinde pilot uygulamalar, iyi emsaller yaratp bunlar ilan ettirmek lazm. Fabrika iinde bir blgede Kaizen workshop yapp o blgede alanlar bilinlendirmek, orada grnr, nemli revizyonlar yapp, bunu da tm fabrikaya gstermek canlandrma iin iyi bir vesiledir. Soru: Kaizen yapmak, yaratclk, oto kontrol gibi insann doasnda esasen olan, olmas gereken bir deerler manzumesi gibi grnyor. Bir sistem ve tabii bir de kltr olay var. Uran Tiryakiolu: Evet, Kaizen yapmak dnmek ve yaratclk gerektirir. alma ortamnn uygunluuna, irket kltrnn uygunluuna bal olarak hzl yada yava geliebilir. Bir konuya aklk getirmek iin ilave edeyim. Kaizen yaplabilmesi iin uygun kltrn olumu olmas gerekir. Japonlar kendi kltrlerine has ekip almasna ok yatknlar, bu nedenle Kaizen aktiviteleri Japonyadan kyor, orada ok yaygn olarak uygulanabiliyor. Batllar daha bireysel. Biz iki deiik kltr yapsnn ortasndayz. Kaizen aktivitelerinin iyi yrtlebilmesi iin biraz avantajl konumumuz var, ama Kaizen aktivitelerini iyi yneterek ynlendirebilirsek avantajmz artar. 53. 53 7. Fabrikalardaki 16 Byk Kayp (Muda) Fabrikalardaki kayplar genellenmi ve tanmlanmtr. Aada bu gruplanm kayp alanlar verilmitir. Japonlar bu kayplara Muda demektedir. Bu kayp alanlar yokedildii, azaltld oranda fabrikalarn verimi artmaktadr. Kaizen asndan bakldnda problem tehisi iin nceden belirlenmi bu standart alanlarn kullanm dnce,ynlendirmeveistatistiklerasndanyararldr. Ekipman verimsizletiren 8 kayp: o Arza Makinann veya bir retim hattnn durmasna neden olan ve 3 dakikadan uzun sren durulardr o balama, ayar (set-up) Model deiiklii ve/veya tezgahlara para balama srasndaoluan ve ilk kaliteli rn elde edilinceye kadar geen sredir. o Takm, bak, aparat deiimi Uzun kullanm sonucu krlm veya anm bak, u veya aparatlarn deitirilmesi esnasnda oluan durulardr. o Balang almaya balamadan nce zellikle snmas yada rejime girmesi gereken ekipmanlarda ekipman ilk retim iin hazr olana dek geen sredir. ba saatlerinin balarnda oluan ve makinalardan ilk kaliteli rn elde edinceye kadar geen tm durular da bu kapsamda deerlendirilebilir. o Kk durular ve bota bekleme Makinann veya retim hattnn durmasna neden olan ve 3 dakikaya kadar olan durulardr. o Hz Makinann retimde olan rn iin tesbit edilen hz yerine daha yava altrlmas ile oluan kayplardr. o Hatal retim ve tamir Hatal retilen rnn tamiri iin harcanan sre, para ve malzemelerdir. o Makina kapatma nceden bilinen tm makina kapatmalardr (ay- yemek molalar, periyodik bakm, toplantlar, i yokluu v.s.). gcn verimsizletiren 5 kayp: o Ynetim Geciken malzeme, takm, tamirve talimat bekleme kayplardr. Stok fazlas nedeni ile oluan durular da ynetim kaybdr. o retim ii hareketler Lzumsuz mal hareketi, istif, istiften tekrar alma, operatrlerin yapt i ile ilgili beceri eksikliinden, hatal malzemeden veya hatal el aleti ve ekipmandan kaynakl yavalamalardr. o Hat organizasyon hatalar Hat dengesinin bozulmas nedeniyle tm ilerin en yava tempoya dmesi ile oluan kayplardr. o Lojistik Fabrika iinde yaplan malzeme tama (lojistik) ile ilgili kiinin yapmas gereken ii operatrn yapmas nedeniyle oluan durulardr. o lme ve ayar Hatal rn retimini nlemek amacyla sk tekrarlanan, lzumsuz lme-ayar kayplardr. Malzeme ve enerji kayplar: o Bozuk retilmi rn oran Hatal retim nedeniyle atlan malzemelerin (krk 54. 54 paralar, hammadde ve malzemeler v.s.) maliyet kaybdr. o Enerji (lzumsuz ve fazla kullanm) Makinann retim yapmad zaman fazladan harcanan s, k, elektrik, hava ve suyun getirdii ekstra maliyettir. o Kalplar, el aletleri, aparatlar Kullanm d olan, lzumsuz yedek para, kalp, aparat v.s. maliyet kaybdr. 55. 55 1.Seiichi Fujita, Ph.D. Kaizen and Kaizen Management, seminar August 26, 2005, DEK, stanbul 2. Hatice Sava, seminer, Sektrlerde Kaizen Pratii, 4.5.2006, ISO, istanbul 3. Tayfun Uta, Sektrlerde Kaizen Pratii, 4.5.2006 SO, stanbul 8. Referanslar 56. 55 57. Merutiyet Caddesi No. 62 Tepeba 34430 - stanbul Tel: (0212) 252 29 00 Faks: (0212) 249 50 07 e-posta: kobi@iso.org.tr SO Yayn No: 2011/24 STANBUL SANAY ODASI