‘Gaat het echt weer beter met Nederland?’

PAUL SCHNABELUNIVERSITEIT UTRECHT

Maastricht, 30 september 2015

10 jaar verandering

2003 2013

Reëel nat. Inkomen Bevolking Huishoudens Bevolking 65 plus N.W. Allochtonen Beroepsbevolking Armoede (NVMT) Personenauto’s

146 156 16,2 milj. 16,8 7,0 milj. 7,6 13,8%

16,8% 10% 12% 7,4 milj. 8,0 6,8% 7,7 6,9 milj. 7,9

5 Jaar verslechtering

BBP in 2008 630 miljard, in 2013 ook Nederlanders verdienen 10% minder Vier keer zoveel werkloosheid (8%) 4% minder arbeidsplaatsen,10% meer ZZP Huizenprijzen 20-25% gedaald, meer dan

halvering nieuwbouw Staatsschuld van 250 naar 450 miljard Overheidsgaranties naar 250 miljard,

waarvan 150 miljard hypotheekgarantie

….maar ook verbetering

Echte pensioenleeftijd naar bijna 65 jaar Levensverwachting bijna 2 jaar meer Criminaliteitscijfers dalen sterk Opleidingsniveau neemt toe,

schooluitval vermindert Geleidelijk meer alternatieve energie Bijna 100% internetdichtheid Euro steviger dan gedacht Al drie jaar zelfde kabinet…

Blijvend zwakke punten

- Aandeel vaste lasten wordt hoger en vrij besteedbaar deel inkomen lager

- Arbeidskosten – niet de lonen – zijn te hoog - Armoede meest uit winst en uitkering,

minst uit loon en pensioen - ZZP-ers beginnen geen onderneming - Vermogensverdeling zeer scheef: 50%

geen, 1% bijna 25%, 5% bijna 50% - Kwart van de hypotheken hoger dan de

huidige waarde van het huis

Verbetering voor 2016

Bescheiden groei van 2,4% Bescheiden daling van de werkloosheid,

maar toch ongeveer 650.000 mensen zonder werk, 450.000 in de bijstand, 570.000 WAO/WIA en 250.000 in de Wajong

Bescheiden stijging BBP tot 700 miljard Bescheiden verbetering van de

persoonlijke welvaart Onbescheiden herstel koophuismarkt

Wonen in Nederland

- bijna 60% eigen huisbezit - ruim 30% corporatiebezit, 4% ‘vrije sector’ - huurtoeslag 1,2 miljoen huurders,

ongeveer 2,5 miljard - tekort aan duurdere, maar niet heel dure

huurwoningen - hoge kwaliteit woningvoorraad (helft na

1970, 70% eengezinswoningen, 40% vijf of meer kamers

- sterke daling aantal nieuwe woningen

Nederland internationaal gezien

Bevolking : nr 8 EU Inkomen per hoofd : nr 4 Absolute omvang BBP: nr 23 wereld Exportpositie: nr 7 wereld, nr 2 EU Concurrentiepositie : nr 8 wereld, nr 4 EU Arbeidsparticipatie : nr 4 EU Werkloosheid : nr 7 EU Universiteiten: nr 3 wereld (6 top100)

Waar verdienen we ons geld en waar kopen we in?Goederen 2013:Uitvoer: 428 miljard; 316 EU; 105 BRDInvoer: 384 miljard; 201 EU, 63 BRDHandelsbalans met EU 115 miljard plus, overig 72 miljard min

Diensten in –en uitvoer 2013 Uitvoer 110 miljard, 63 miljard EU Invoer 94 miljard, 45 miljard EU

Dienstenbalans EU 18 miljard plus, overig 1 miljard min

Overschot totaal te hoog (60 miljard !) Exportgroei is doorvoergroei 30% BBP is dankzij export

Het zuidelijkste land van Skandinavië EU Misere index: nr 3 World Happiness Index: nr 5 Better Life Index : nr 4 Human Development Index: nr.2

Op alle positieve lijsten NL bij de top 5 of top 10, met de Skandinavische landen, maar sinds 2008 wel een paar plaatsen gedaald!

Gaat het ons nu ook echt weer beter? Overheidstekort onder 3% (2015: 2,2%,

2016; 1,5%) BBP groeit weer een beetje, maar

nationale schuld boven EU-norm (66%) Er wordt fors meer geïnvesteerd, maar

consumentenvertrouwen is nog laag Langs vooral informele weg worden de

loonkosten gedrukt Jong is flex, oud is vast: flex is te flex,

vast is te vast

En hoe gaat het met Limburg? De Randstad-Handstad eindigt bij

Eindhoven Culturele eigenheid beperkt sociaal-

economische aantrekkelijkheid Demografische krimp leidt tot financiële

kramp Universiteiten passen niet bij industriële

infrastructuur Parkstad is geen park en niet één stad,

Maastricht te klein en Venlo te ver

Het blijft moeilijk…

Fysieke grenzen zijn verdwenen, grenzen in taal, regelgeving, arbeidscultuur en contacten zijn gebleven

Alle grensregio’s hebben het moeilijk, ook aan de andere kant van de grens – er is een sterke centripetale kracht van de nationale centra voelbaar

Berlin: ‘ Arm aber sexy’ en Limburg?

NL minder blij met Europa Lidmaatschap EU goede zaak: 47%

eens, 20% oneens Slecht dat gulden vervangen is door

de Euro: 42% eens, 35% oneens In de huidige crisis goed dat NL de

euro heeft:29% eens, 31% oneens Den Haag teveel macht aan Brussel

overgedragen: 53% eens, 14% oneens Europees Parlement wordt direct

gekozen: 45% nee

Nationale trots en nationale bezorgdheid TROTS OP:

Samenleven, waarden en normen

Persoonlijke vrijheden

Gezondheids-en ouderenzorg

Sociaal stelsel Onderwijs, innovatie

BEZORGD OVER: Inkomen, economie,

werkloosheid Samenleven,

waarden en normen Gezondheids-en

ouderenzorg Politiek en bestuur Immigratie en

integratie

Van traditioneel progressief naar modern conservatief Vasthouden aan verworvenheden 20e

eeuw: - Gevoel van nationale eenheid en

samenhang ( 40/50) – TON/PVV - Behoud van de sociale zekerheid en de

verzorgingsstaat (50/60) – SP/50plus/PVV - Behoeden van de persoonlijke vrijheden

(60/70) - PVV

Thema’s 21 e eeuw: duurzaamheid, EU, veiligheid (D66, GroenLinks)

Modern conservatief: ANTI Anti- immigratie , want islamisering,

verdringing, misdaad, misbruik sociale zekerheid, verlies identiteit

Anti- Europa, want bemoeizucht, gedwongen betaling aan slecht geleide landen, ‘beste jongetje van de klas’

Anti- elite, want geen goede zaakwaarnemers, maar zakkenvullers en uitdelers op kosten van de hardwerkende NLs

…. Maar ook

Bang voor verlies van werk, inkomen, sociale status en sociale zekerheid

Bang om vertrouwen te geven nu de verzuiling ten einde is en er geen vanzelfsprekende zaakwaarnemers meer zijn

Bang door grote veranderingen in economie en cultuur: globalisering

Bang door te selectieve media-aandacht voor wat mis gaat

Andere stemming, anders stemmen Einde Paars II, Nina Brink, 9/11, Pim Fortuijn:

‘de puinhopen van Paars’, Geert Wilders Wegzakken traditionele partijen van het

midden/verzuiling/wederopbouw Volatiele kiezers, instabiele kabinetten Na hoogconjunctuur in 2008 diepe val:

banken-, euro-, economie-, staatsschuldcrisis Opkomst van de ‘boze burger’: eerder

negatieve dan positieve kiezer Opnieuw grote aantallen migranten

De participatiesamenleving Troonrede 2013 … de klassieke verzorgingsstaat

verandert langzaam maar zeker in een participatiesamenleving. Van iedereen die dat kan, wordt gevraagd verantwoordelijkheid te nemen voor zijn of haar eigen leven en omgeving….

Echt einde verzorgingsstaat?

De klassieke verzorgingsstaat blijft Klassieke taken: verzorgen, verzekeren,

verbinden, verheffen

Rijksbegroting 2016: 262 miljard totaal - ‘verzorgen’ - 75 miljard gezondheidszorg -’verzekeren’ - 78 miljard sociale

zekerheid (32 miljard AOW) - ‘verheffen’ - 30 miljard onderwijs Gemeentefonds - 23 miljard

Decentralisatie …

-Steeds meer taken naar de gemeenten: WWB, WMO, Participatiewet, Jeugdzorg

- Lokaal maatwerk met minder middelen - Grotere kans op ongelijkheid in zorg en

hulp - Arbeidsparticipatiebevordering zware

taak voor de gemeente: 500.000 WW, 400.000 bijstand, 580.000 WAO, 230.000 Wajong - minder WSW

Andere verzorgingsstaat

Angelsaksisch model: lage uitkeringen, eigen zorg/onderwijs particulieren

Skandinavisch model: hoge arbeidsparticipatie, lokale uitvoering, universele voorzieningen

Rijnlandse model: universele voorzieningen, hogere drempels, meer eigen bijdragen/eigen risico/indicatiedrempels/pakketverkleining

Nederland hybride verzorgingsstaat

De Geluksparadox

‘Met mij gaat het goed, met ons gaat het slecht’ : 80% gelukkig tot zeer gelukkig in het persoonlijke leven, 3% ongelukkig

Gelukkigst: vrouwen in paren zonder kinderen; minst gelukkig: alleenstaande mannen

Minder tevreden met de samenleving en nog minder met de politiek en de politici

Van instemmingsstem naar proteststem bij verkiezingen

Typisch voor NL begin 21e eeuw Sterke individualisering: kleinere

huishoudens ( 1/3 single hh) Niet meer verzuild, niet meer kerkelijk Meer hedonistisch dan calvinistisch Vanzelfsprekende welvaart Toenemende tweedeling hoog/laagopgeleid

en flex/vast Immigratie meer MOE en MO, minder

MED/NW 60% eigen huis, 80% hh auto, 100% media Intensieve en informele leefstijl

Dat geldt voor Nederland en dat geldt ook voor Limburg

Limburg wordt steeds ‘Hollandser’